Transcript Ragnhildur Helga Jónsdóttir

Nýting flæðiengja í Borgarfirði
Verkhættir og vinnubrögð á 20. öld
Ragnhildur Helga Jónsdóttir
Landbúnaðarsafn Íslands
Ráðstefna Félags landfræðinga, 27. október 2011
Um verkefnið
• Tilgangur verkefnisins er að safna, skrá og
síðan greina fróðleik og vitneskju um nýtingu
(flæði)engjalandanna við Borgarfjörð/Hvítá til
fóðuröflunar í héraðinu, með það fyrir augum
að sagan sé varðveitt og gerð lifandi ljós og
aðgengileg komandi kynslóðum
• Landbúnaðarsafn Íslands í samstarfi við
Laxveiði- og sögusafnið Ferjukoti
– Bjarni Guðmundsson
– Þorkell Fjeldsted
Nýting flæðiengja í Borgarfirði
Ragnhildur Helga Jónsdóttir
2
Hvaða svæði?
• Sjávarfallaengjar meðfram Hvítá og Andakílsá
auk engja við neðsta hluta Norðurár
• Svæði sem sjávarfalla gætir, reglulega eða hluta
árs, auk engja sem flæðir yfir af og til
Nýting flæðiengja í Borgarfirði
Ragnhildur Helga Jónsdóttir
3
Eskiholt ▪
▪
▪
Hvítárvellir
Hvanneyri
Borgarnes
▪ Innri-
Skeljabrekka
Nýting flæðiengja í Borgarfirði
Ragnhildur Helga Jónsdóttir
4
Stærð engja
• Engjar með Andakílsá
– 170 ha
• Engjar sunnan Hvítár
– 350 ha
• Engjar norðan Hvítár
– 340 ha
• Ferjubakkaflói
– 380 ha
Samtals ríflega 1200 ha slægjulands
Nýting flæðiengja í Borgarfirði
Ragnhildur Helga Jónsdóttir
5
Hvers konar land?
• Fit
– Meðfram ánum
– Slétt frá náttúrunnar hendi
– Þurrt – hálmgresi áberandi
• Bakkar
– Meðfram stokkum
– Þurrt, svipað fit
• Engjar
– Fjær ánum
– Blautt – erfitt yfirferðar
– Starir ríkjandi
Mismunandi hey sem hentaði misvel sem fóður
Nýting flæðiengja í Borgarfirði
Ragnhildur Helga Jónsdóttir
6
Hvítá
Bakkar
Engjar
Fit
Nýting flæðiengja í Borgarfirði
Ragnhildur Helga Jónsdóttir
7
Mannvirki á engjum
• Flóðgarðar
– Komu í veg fyrir að sjávarflóð nái yfir engjarnar á
sumrin
– Mestir á engjum Hvanneyrar og á engjum með
Andakílsá
• Áveitugarðar
– Héldu áveituvatni á engjum, ýmist á veturna eða vorin
• Rústir
– Upphækkun í landi sem stóð upp úr á minni flóðum
– Hey flutt upp á þær til að koma í veg fyrir að það flyti
Nýting flæðiengja í Borgarfirði
Ragnhildur Helga Jónsdóttir
8
Mikilvægi engjaheyskapar
• Var lengst af mikilvægari en túnaheyskapur
• Fjöldi jarða sem nýttu flæðiengjarnar
– Engjarnar voru mun stærri en heimajarðirnar gátu nýtt
• Heyskapur sóttur um langan veg í sumum
tilfellum
– Því lengri leið sem
tækninni fleygði fram
– Flutningsmátinn var
• heybandslestir
• heyvagnar
• bílar
Nýting flæðiengja í Borgarfirði
Ragnhildur Helga Jónsdóttir
9
Aðgangur að engjalöndum
• Margar jarðir sem áttu engjar
• Föst ítök
– Engjar með Andakílsá
• Tilfallandi leiga slægna
– Sumir aðilar fengu slægjur ár
eftir ár
• Í sumum tilfellum sama svæði
– Aðrir fengu slægjur ef sýnt þótti að hey heima fyrir
yrðu ekki næg
• Réðist líklega mikið af veðráttu og sprettu hvers árs
Nýting flæðiengja í Borgarfirði
Ragnhildur Helga Jónsdóttir
10
Leigugreiðsla
• Mjög óljósar upplýsingar um hve há
leigugreiðslan var og hvað var notað sem
greiðsla.
• Engin greiðsla á engjum með Andakílsá
– föst ítök
• Líklegast var álitið að það væri „samfélagsleg
skylda“ landeiganda að láta nágranna sína hafa
slægjur
– Ekki gróðavonin sem réði heldur hagsmunir
samfélagsins í heild
Nýting flæðiengja í Borgarfirði
Ragnhildur Helga Jónsdóttir
11
Eskiholt
Ferjukot
Ferjubakki I, II og III
Rauðanes
Þursstaðir
Valbjarnarvellir
Jarðlangsstaðir
Einifell
Gljúfurá
Borgarnes
°°
Hvítárvellir
Hvanneyri
Grímarsstaðir
Bárustaðir
Heggsstaðir
Kvígsstaðir
Jarðlangsstaðir
Eskiholt
Borgarnes
Iðunnarstaðir
Eskiholt ▪
▪
▪
Hvítárvellir
Hvanneyri
Borgarnes
▪ Innri-
Skeljabrekka
Nýting flæðiengja í Borgarfirði
Ragnhildur Helga Jónsdóttir
Höfn
Grjóteyri
Árdalur
Innri-Skeljabrekka
Ytri-Skeljabrekka
Neðri-Hreppur
Efri-Hreppur
Horn
Mófellsstaðakot
Mófellsstaðir
Indriðastaðir
Litla-Drageyri
Stóra-Drageyri
Hvammur
Grund
Hálsar
Mið-Fossar
Syðstu-Fossar
12
Ausa
Tími breytinga
• Síðasta öld var tími breytinga hvað varðar
engjaheyskap
– Ný tækni
• Samgöngur
• Jarðrækt
• Heyverkun
– Samfélagsbreytingar
Allt þetta mótaði þær breytingar sem
urðu á nýtingu flæðiengja á liðinni öld
Nýting flæðiengja í Borgarfirði
Ragnhildur Helga Jónsdóttir
13
Nýting engja árið 2011
• Lítill hluti engja sleginn
• Sumar nýttar til beitar
• Vistkerfisbreytingar á liðnum árum
– Gróður, fuglar, jarðvatnsstaða
Nýting flæðiengja í Borgarfirði
Ragnhildur Helga Jónsdóttir
14
Takk fyrir!