Transcript gesteente
3 vwo 2 aarde §8, 9 en 10 De ondergrond van Nederland Op de meeste plaatsen in Nederland ligt zand, klei of moerassige veengrond aan de oppervlakte: losse sedimenten. Slechts op een enkele plaats komt vast gesteente aan de oppervlakte voor. Hoe komt dat? Nederland in beweging Dankzij de platentektoniek heeft ook het gebied waar Nederland ligt, zich in de geologische geschiedenis verplaatst. Nederland in beweging Terwijl Nederland zich verplaatst, zakt een groot deel langzaam weg en raakt opgevuld met lagen sediment. De ondergrond van Nederland als archief Uit vele geologische tijdvakken zijn lagen in de ondergrond van Nederland terug te vinden. Hoe dieper, hoe ouder! De ondergrond van Nederland weerspiegelt de klimaatomstandigheden van de plaats op aarde Carboon Perm Krijt Perm tropisch moerassen ondiepe zeeën onder subtropische zeeën woestijnwoestijnomstandigheden omstandigheden Kalksteen, In steenkool versteende Steenzout de de overblijfselen komen afdrukken duinafzettingen Het verdampte van water ontelbare voor van tropische en het zout bleef kalkskeletjes en moerasplanten. achter. schelpen van diertjes die in zee hebben geleefd. Aan de rand van Nederland In het zuiden van Limburg komen oude gesteenten aan de oppervlakte. Hier is de grond omhooggekomen! In het grootste deel van Nederland zijn de oude lagen weggezakt en liggen er jongere bovenop. Aan de rand van Nederland Het oudste gesteente dat in Nederland aan de oppervlakte voorkomt is 300 miljoen jaar oud! Maar op de meeste andere plaatsen in Nederland zit het kilometers diep. Opheffing en daling 1 Waar is Nederland het sterkst gedaald? 2 Bij de rode lijnen bevinden zich breuken: aan de ene kant daalt de grond sneller dan aan de andere kant van de breuk § 9 Delfstoffen in de diepte Voor een klein land is Nederland zeer rijk aan delfstoffen. Het voorkomen en de verspreiding kun je alleen verklaren m.b.v. de geologische opbouw en geschiedenis van de ondergrond! Delfstoffen in de diepte: steenkool veen Als veen steeds meer wegzakt en bedekt raakt met lagen sediment wordt al het water en gas eruit geperst: plantenresten veranderen zo in steenkool. inkolingsproces steenkool Delfstoffen in de diepte: steenkool Vergelijk de kaart en de doorsnede: welke uitspraken zijn juist? 1 Steenkool komt alleen in Limburg voor op winbare diepte. 2 Steenkool komt overal in de Nederlandse ondergrond voor. 3 Steenkool wordt gewonnen in Zuid-Limburg. Delfstoffen in de diepte: aardgas Aardgas wordt gewonnen in de noordelijke helft van Nederland. Maar hoe ontstaat aardgas en wat verklaart de spreiding? Delfstoffen in de diepte: aardgas water Aardgas is een bijproduct van het inkolingsproces. Aangezien gas licht is, wordt het uit het gesteente geperst, stijgt op en verdwijnt in de …atmosfeer. gas Delfstoffen in de diepte: aardgas water Aardgas is een bijproduct van het inkolingsproces. Aangezien gas licht is, wordt het uit het gesteente geperst, stijgt het op en verdwijnt het in de atmosfeer. Tenzij het gas in de ondergrond wordt tegengehouden door een ondoordringbare laag. gas Delfstoffen in de diepte: aardgas Op een aantal plaatsen in Nederland zijn de steenkoollagen bedekt met lagen zandsteen en zout. (Perm – ondoordringbaar) zout► (Perm – poreus) zandsteen► reservoirgesteente (Carboon– ondoordringbaar) steenkool► moedergesteente Delfstoffen in de diepte: aardgas (Perm – ondoordringbaar) zout► (Perm – poreus) zandsteen► steenkool► (Carboon– ondoordringbaar) Delfstoffen in de diepte: steenkool Waarom komt aardgas alleen in de noordelijke helft van Nederland voor? Welke uitspraken zijn juist? In het zuiden… A ontbreekt het moedergesteente. B ontbreekt het reservoirgesteente. C ontbreekt de zoutlaag. D zit het moedergesteente te diep. Perm Carboon Delfstoffen in de diepte: zout In welke laag zit het zout? Zout is niet alleen een ondoordringbaar gesteente, het is ook - licht - vervormbaar, zoals plastic. zout► zoutdiapier ◄zout Door de grote druk van het gesteente erboven is op sommige plaatsen het zout langs scheuren in de ondergrond omhoog geperst. Het zout zit minder diep en kan makkelijker gewonnen worden! Delfstoffen in de diepte: aardolie Aardolie komt in de Nederlandse ondergrond maar weinig voor. De wijze van ontstaan lijkt op die van aardgas. Delfstoffen in de diepte: aardolie (Krijt - schalie) reservoirgesteente► (Krijt - zandsteen) reservoirgesteente► (Jura - micro-organisme uit zee) moedergesteente► Delfstofwinning: de gevolgen Delfstofwinning: de gevolgen Door de winning van aardgas zijn er ruimtes ontstaan in het reservoirgesteente. Hierdoor zijn verzakkingen ontstaan. Soms heeft dit geleid tot ... § 10 Dinosaurussen in Nederland? In het zuiden en oosten van Nederland zit gesteente direct aan of onder het oppervlak. Op sommige plaatsen wordt het in groeves afgegraven. Dinosaurussen in Nederland? Op deze plaatsen is het goed mogelijk om naar fossielen te zoeken… Belemnieten Afdrukken van kokerwormpjes uit het Krijt uit het Krijt Rond Winterswijk Wadafzettingen Woestijnafzettingen In de omgeving van Let op de pootafdrukken Winterswijk in de en het sleepspoor van de Achterhoek. staart tussen z’n poten. Dit reptiel heeft aan het begin van het Trias door een ondiepe zee gelopen. Rond Winterswijk Dat is het moment waarop in het begin van het Trias Pangaea openbreekt! In de omgeving van Winterswijk in de Achterhoek. De grens tussen het rode gesteente en het witte gesteente geeft het moment weer waarop Nederland veranderde van een woestijn in een waddenzee. Zuid-Limburg De heuvels bestaan grotendeels uit kalksteen. Het Zuid-Limburgse landschap wordt gekenmerkt door heuvels Zuid-Limburg Uit de fossielen in de kalksteen kan worden afgeleid ... 1 hoe het gebied eruitzag toen het gesteente ontstond 2 hoe oud de gesteenten zijn. Zuid-Limburg Fossielen kenmerkend voor het Krijt maashagedis of mosasaurus, bij Maastricht gevonden ▼ ▲pijlinktvis Het inwendig skelet van een pijlinktvis ammoniet► Zuid-Limburg Toen de gesteenten in de Zuid-Limburgse heuvels werden gevormd, stond de zeespiegel honderden meters hoger dan nu. Sindsdien is Limburg omhooggekomen en is de zeespiegel gedaald. Twee gebieden aan de rand van Nederland laten een stukje geologische geschiedenis zien! Zuid-Limburg en Winterswijk