Transcript Paleolit dolny od 2,6 mln lat BP

Początek DP: od 2,6 do 0,78 mln lat BP
Prezentacja wykonana na potrzeby zajęć dydaktycznych na kierunku archeologia. Może być wykorzystywana wyłącznie w celach
edukacyjnych i wyłącznie w zastosowaniach niekomercyjnych. W prezentacji wykorzystano materiał ilustracyjny z publikacji i stron
internetowych m.in. Nature, Science, National Geographic, Wikipedia i in.
2,6 mln lat mają nastarsze znalezione narzędzia
kamienne (Kada Gona, Etiopia), ale ślady ich używania
sięgają nawet 3,4 mln lat (Afar). Od tego momentu, w
którym powstają pierwsze, czytelne w zapisie kopalnym
ślady kultury homininów, rozpoczyna się też ten odcinek
naszej przeszłości, który możemy badać metodami
archeologicznymi. Jego nastarsza część to dolny paleolit,
obejmujący okres od 2,6 milionów do 350 tysięcy lat BP.
Do niedawna systematyczne wykorzystywanie narzędzi
kamiennych przypisywano dopiero formie H. habilis.
Obecnie nie jest to tak oczywiste.
Kto był pierwszym wytwórcą narzędzi?
Dikka (Etiopia) 3,39 Mya: najstarsze ślady użycia
narzędzi na kościach zwierzęcych, tzw. „cut marks”.
Znalezisko kontrowersyjne. Potencjalne homininy:
A.afarensis (3,9-1,7 Mya), średnia poj. mózgoczaszki:
380-430cm3
Kto był pierwszym wytwórcą narzędzi?
Formacja Bouri, Środkowe dorzecze Awash (Afar, Etiopia) 2,6-2,5 Mya: najstarsze
znalezisko kości hominidów, którym towarzyszyły narzędzia kamienne typu
olduwajskiego. Problem interpretacji związku między kośćmi a narzędziami.
Australopithecus ghari, 450 cm3 (zakres dla A.: ok. 400-550 cm3) .
Kto był pierwszym wytwórcą narzędzi?
Jaskinia Malapa, prowincja Gauteng, RPA. 2,62,5 Mya: szkielety 2 osobników o wielkości
mózgu typowej dla australopiteków, ale o
progresywnych cechach budowy zębów i
żuchwy. Australopithecus sediba. Mózg 420-450
cm3. Kontrowersja: linia Homo, czy boczna?
Kto był pierwszym wytwórcą narzędzi?
H. habilis, 2,3-1,7 Mya. Mózg średnio 600cm3,
ale budowa jak u australopiteków. Dane z Ileret,
Wsch. Turkana, Kenia sugerują, że H. habilis
występował do 1,4 Mya. Być może nie był
przodkiem z H. ergaster (od 1,9 Mya).
Kontrowersja: należał do australopiteków?
Jednak szczątkom H. habilis często towarzyszą
narzędzia
Kto był pierwszym wytwórcą narzędzi?
H. rudolfensis, 1,9 Mya, Koobi Fora, Kenia. Mózg. ok.
700cm3. Po kontrowersjach, obecnie ponownie
łączony z H. habilis.
Kto był pierwszym wytwórcą narzędzi?
H. gautengensis, 1,9 – 1,8 wydzielony w 2010 przez D.
Curnoe w mat. przypisywanych wcześniej A.afarensis i
H.habilis. Niski (<1m) o wyspecjalizowanej diecie
roślinnej.
Swartkrans SK 847
Kto był pierwszym wytwórcą narzędzi?
H. ergaster, 1,7-1,65 Mya. Rozmiar mózgu 700-900cm3. Szczątki
współwystępują z narzędziami kamiennymi. W okresie 1,7-1,5
Mya pojawiają się już pięściaki aszelskie. Jednak najstarsze
znaleziska homininów poza Afryką są starsze niż 1,7 Mya i
towarzyszą im narzędzia otoczakowe.
Zamiast rozstrzygnięcia
Na podstawie obecnej
wiedzy
trudno
o
jednoznaczne wskazanie
pierwszego
hominina
wytwarzającego narzędzia
kamienne. Opierając się
na dostępnych danych
można jednak przyjąć, iż
h. habilis jest słusznie
określany jako pierwszy
przedstawiciel
rodzaju
homo – nawet jeśli przed
nim narzędzia wytwarzały
australopiteki.
Od
powstania tej formy h.
można
zaobserwować
istotne
przyspieszenie
ewolucji
kulturowej
(komplikacja narzędzi), jak
i biologicznej (wykładniczy
wzrost pojemności mózgu
w ciągu kolejnych 2
milonów lat).
Wzrost poj. mózgoczaszki u homininów (oś Y, cm3) w ciągu
ostatnich 2 milionów lat ewolucji (oś X, czas w tysiącach lat).
Kluczowe regiony
 Dorzecze rzeki Auasz (Awash), Etiopia
 Dorzecze rzeki Omo (dolny bieg), Kenia, Etiopia
 Basen jeziora Turkana (Kenia)
 RPA – różne lokalizacje
 Maghreb
 Afryka centralna – Czad
Początek archeologii stanowiska:
 Dorzecze rz. Auasz, Etiopia: 2,6 mln BP,
 Kada Gona: 15 stanowisk, 3 tys artefaków, olduwajen, 2,6 mln BP
 Kada Hadar: 2,4 mln BP, olduwajen
 Delta rz. Omo i basen Turkana, Kenia
 st 84 1tys art., 2,34 mln BP małe choppery i odł. kwarc, jaspis.
 st 71 kopalna plaża, kill site – hipopotam, żyrafa, słoń, < 2,12 mln BP
 Lokalalei, zach. Turkana, 2,34 mln BP, pracownia nacinaków 1-2 str.
 Senga, Kongo, +- 2,3-2,1, oldowajen
Narzędzia
Narzędzia
to
Z
czasem
kulturowa
zachowania proteza
ewolucji. Zastępując
narzędziowe
nieistniejące zaczęły
kły i
się
pazury, komplikować,
umożliwiły
odróżniając
efektywne
homininy
od
drapieżnictwo.
zwierząt.
Pierwsze
zachowania
Przykładem
mogą
narzędziowe
być
zachowania
cechowała
prostota
„metanarzędziowe”,
iczyli wykonywanie
oportunizm.
Wykorzystywano
narzędzi
do
surowce
lokalne,
wykonania
narzędzia narzędzi
miały
charakter
jednorazowy.
Technologia
Pierwsze
Najczęściej
stosowaną
Seryjne technologie
odbijanie
wytwarzania
narzędzi
techniką
uzyskiwania
odłupków
powodowało
opierały
się
na
odłupków
było
powstawanie
znajomości
bezpośrednie
podstawowych uderzenie
zasad
charakterystycznej
twardym
tłukiem.odłupków
obróbki
krzemienia
i
morfologii
były nastawione
głównie
Powstające
w ten
sposób
korowych.
Dzięki temu
na
pozyskiwanie
rdzenie są często
można
w
pewnym
odłupków.
nieregularne, przybierając
Najważniejszą
zaletą
zakresie
wnioskować
nt.
formę
polihedronów.
krzemienia
jest ostra
praworęczności
u
Metoda
alternacyjna
była
krawędź, a krawędź
wczesnych
homininów,
co
najprostszym
sposobem
świeżo odbitego
odłupka
ma
także
pewne
związki z
jest
tak ostra,
że bez
organizacji
debitażu.
problemu
przetnie
funkcjami
Stosowano mowy.
także
metodę
nawet skórę słonia.
łuszczniową.
Olduvajen (OLD):
Olduvai – obozowisko OLD
Olduvai to stanowisko
eponimiczne
dla
tradycji olduwajskiej.
Poziom DK, datowany
na 1,8 Mya dostarczył
nie tylko narzędzi, ale
także innych śladów,
które
pozwoliły
zrekonstruować
strategie
życiowe
pierwszych
przedstawicieli
rodzaju homo, ściślej
– H. habilis.
Olduvai – obozowisko OLD
Olduvai – ekonomia pierwszych ludzi.
polowanie, czy padlinożerstwo?
Analizy tafonomiczne, dyskusja: miejsce
ludzi w łańcuchu troficznym
wykorzystanie ognia? Koobi Fora,
Chesovanija – ok. 1,5 Mya
Developed oldovan
Pomiędzy 1,8 a 1,5 mln lat
temu pojawiają się nowy
wariant olduwajenu, tzw.
Developed Oldovan. Wśród
narzędzi
pojawiają
się
konsekwentne
formy
rdzeniowe. Widoczne jest to
też
w
specyficznych
materiałach ze stanowiska
Karari (Koobi Fora, wsch.
Brzeg jeziora Turkana),
datowanego na
1,88-1,39 Mya.
Aszelien (ACH)
Pięściaki
były– 1,3
wykonywane
Około 1,7
mln lat temu
przez
ponad się
1,5 zespoły
mln lat.nowej
pojawiają
Jednym
najbardziej
jednostki z kulturowej
–
dyskusyjnych
aspektów
tych
aszelienu. Nazwa
(eponimiczna)
narzędzi
ich wfunkcja,
pochodzijest– jak
przypadku
Obecnie
uważa się
na ogół, że
wielu kultur
archeologicznych
były
one
uniwersalnymi
od stanowiska.
W tym wypadku
narzędziami
wielorazowego
było to stanowisko
St. Acheul Sterkfontain, RPA
użytku
(„curated Jednostkę
tools”).
we Francji.
tę
Mogły
one byćobecność
używane do
wyróżnia
dużych
różnych
funkcji,
także odległych
narzędzi
rdzeniowych,
takich jak
odpięściaki i rozłupce.
podstawowego
Niektórzy
przeznaczenia,
jakim
była – się
badacze łączą
pojawienie
zapewne
funkcja dużych
zespołów– aszelskich
z H.ergaster
narzędzi
tnących.
Nie zodbiega
/ erectus.
Jednym
najstarszych
tostanowisk
od zachowań
właściwych
aszelskich
jest Konsoczłowiekowi
współczesnemu…
Gardula, datowana
w przedziale
1,3 – 1,9 Mya.
Rozłupiec
wczesnoaszelski
Pięściak wczesnoaszelski.
Aszelien zaawansowany, ok. 1 - 0,7 Mya
W
okresie ok. 1 –Kenia
0,7 Mya
Olorgeseile,
Kilombe, Kenya
obróbka
pięściaków
aszelskich
się bardziej
Pięściaki staje
w okresie
1 – 0,7 Mya są
zaawansowana.
Pojawiają
się
obrabiane
dużo
staranniej.
też
stanowiskatnące
z bardzo
Krawędzie
są dużą
kształtowane
ilością
tych wielunarzędzi,
przy pomocy
odbić o różnym
świadczące
sukcesie odbicia
przeznaczeniuo – niektóre
ewolucyjnym
H. ergaster. W
ścieniają powierzchnie,
inne służą
niektórych
warstwach
tylko wyrównaniu
krawędzi tnącej.
pięściaków
jest tak dużo,
że bardzo
Forma pięściaka
jest
3. Do
ichstarannie
ilość mierzy
się
w
m
powielana w setkach i
takich
stanowisk
należą m.in.
tysiącach
egzemplarzy,
jakie można
Kilombe
w Kenii, ludzkich
znaleźći Olorgesaile
w pozostałościach
oraz
Melka Kunturé
w Etiopii.
obozowisk
z tego okresu.
Ekspansja poza Afrykę
2 - 1,5
Mya
Ekspansja poza Afrykę
musiała rozpocząć się nie
później niż 1,8 Mya.
Biorąc
pod
uwagę
najstarsze
możliwe
datowania
stanowisk
jawajskich
i
pakistańskich, wydaje się,
że data ekspansji jest
starsza niż 2 mln lat.
Potwierdzeniem
tej
koncepcji jest fakt, iż
najstarsze
przemysły
pozaafrykańskie należą
do tradycji olduwajskiej i
były
tworzone
przez
formy nawiązujące do h.
habilis, a nie h. ergaster,
która nie jest znana
wcześniej, niż 1,7 Mya. W
pierwszym
etapie
ekspansji rodzaj homo
zajął
strefę
podzwrotnikową,
gdzie
warunki były podobne do
afrykańskich,
Stanowisko
Jaskinia Czu-Ku-Tien
Bose, Chiny.
(Zhoukoudian)
Jedno z kilku stanowisk z
pięściakami,
w Chinach. Stanowiska
datowanych
to, datowane
poniżej granicy Matuyama –
Brunes
poniżej (0,78
granicy
Mya), które
Matuyama
leżą daleko
– poza linią Moviusa
w
Brunhes
Azji Centralnej
(od ok.i Południowo
0,78 do ok.– Wschodniej.
0,2
Stanowiska OLD występują w Afryce obok zespołów ACH aż do ok. 0,7 Mya. Jak się wydaje, nie oznacza to jednak
Mya)
reprezentuje
tradycję
współistnienia
dwóch odrębnych tradycji
kulturowych. Jest to raczej wyraz zróżnicowania funkcjonalno –
surowcowego pomiędzy stanowiskami.
technologiczną
typową Pięściaki,
dla wytwarzane głównie z masywnych odłupków ze skał krystalicznych
lub bazaltu, znajdowane są masowo w miejscach, gdzie surowce te były dostępne, a także tam, gdzie były użytkowane
i – po zużyciu leżących
– porzucane. Narzędzia
otoczakowe
obszarów
N-E od
linii są powszechniejsze, występują w różnych lokalizacjach. Zastanawia
jednak, że niektóre obszary – np. okolice Melka Kunturé w Etiopii – dostarczają jedynie znalezisk ACH.
Moviusa. Występują tu głównie
O ile w przypadku Afryki
wykazanie istnienia w dolnym
paleolicie szerszego zróżnicowania kulturowego jest trudne, o
narzędzia
otoczakowe
i
tyle dla terenów pozaafrykańskich wydaje się to zasadne. Genezę tego zróżnicowania wiąże się z istnieniem dwóch
różnych fal rozprzestrzeniania
się kultury i populacji
mikroodłupkowe.
Twórcą
tych afrykańskich. Najstarsza, w okresie 2,1 – 1,8 Mya związana jest z
formą antropologiczną nawiązującą do H. habilis i tradycją olduwajską. Około 1 Mya miałaby wystąpić kolejna
narzędzi
był h. zerectus,
dla Ta druga fala nie rozprzestrzenia się tak szeroko jak pierwsza,
migracja, związana
H. ergaster typowy
i tradycją aszelską.
na opór kulturowy i populacyjny ze strony społeczności osiadłych wcześniej i dobrze przystosowanych do
tejnapotykając
części świata.
Warto
miejscowych
warunków w
odległychpodkreślić
częściach Europy i Azji.
konserwatyzm prowincji azjatyckiej.
Oczywiście, ten model należy traktować ostrożnie. Po pierwsze, trzeba pamiętać, iż populacje pierwszej fali
Tradycje
tu obecne
migracyjnejotoczakowe
także podlegały są
ewolucji
biokulturowej. Nie jest absolutnie pewne ani to, czy centrum tej ewolucji
znajdowało się w Afryce, ani czy w ogóle było jakieś pojedyncze centrum. Wykształcenie się form habilis i erectus
niemal
domiejsce
neolitu,
mimo,
iż terytorium
na
mogło mieć
np. w Azji,
lub na całym
ludzkiej ekumeny. Nie jest także jasne, czy rozprzestrzenianie
się
aszelienu
miało
charakter
dyfuzji
populacyjnej,
kulturowej,
lub czy jest efektem innowacji powstających
sąsiednich
obszarach przemysły z
konwergentnie w różnych populacjach homo po osiągnięciu pewnego poziomu zaawansowania ewolucyjnego.
Obecnie większośćpojawiają
danych archeologicznych,
antropologicznych i genetycznych wspiera jednak model zarysowany
pięściakami
się już
powyżej, dlatego z uwagi na redukcyjny charakter wnioskowania naukowego przyjmujemy go za obowiązujący.
znacznie
granicy
Matuyama
Stosownie poniżej
do tego modelu
granicę
między prowincją ACH i OLD, biegnącą od Europy po Azję interpretujemy jako
kulturową, względnie populacyjną, która wykształciła się po drugiej fali migracji między 1,3 a 0,8 Mya. Od
– granicę
Brunhes.
Konserwatyzm
matę też
nazwiska
angielskiego
badacza granicę
określamy jako linię Moviusa. Należy zauważyć, iż choć od czasów
zformułowania
idei linii Moviusa –
w latach
‘40 o
XX w. odkryto w niej wiele wyłomów, znajdując zespoły ACH np. w
wymiar
antropologiczny
formy
Indiach, czy Chinach, generalna odrębność kulturowa prowincji leżących po obu jej stronach pozostaje
niekwestionowana.
cechach
erektoidalnych
również
Linia
Moviusa
(bez pojedynczych
Narzędzia
stanowisk
rdzeniowe
ACH
z Bose
występują tu bardzo
długo.
wyłamujących
się z tego
podziału)
ACH contra OLD ?