SPÓŁDZIELCZOŚĆ TO PRZESZŁOŚĆ CZY PRZYSZŁOŚĆ

dr Krzysztof Lachowski

Motto:

„Własność jest jak nawóz, nie ma z niej pożytku, póki się jej nie rozrzuci”

KL

Stereotypy postrzegania spółdzielczości:

   etykietka kołchozów relikt po PRL niezdrowy twór rynkowy, niezdolny do konkurencji

Definicja spółdzielni

Spółdzielnia jest autonomicznym zrzeszeniem osób, które zjednoczyły się dobrowolnie w celu zaspokojenia swoich wspólnych aspiracji i potrzeb ekonomicznych, społecznych i kulturalnych poprzez współposiadane i demokratycznie kontrolowane przedsiębiorstwo.

Różnice między spółka kapitałową, a spółdzielnią

Spółka kapitałowa: • działalność gospodarcza, • • nastawiona na zysk, niska stabilność zatrudnienia, • jeden udział (akcja) – jeden głos; kto ma więcej pieniędzy ma więcej głosów. Spółdzielnia: • • • • działalność gospodarcza i społeczna, nastawiona na dochód właścicieli, wysoka stabilność zatrudnienia, demokracja gospodarcza – jeden członek udziałowiec – jeden głos.

Rachunek ekonomiczny:



Egoistyczny

–

jest nastawiony na zysk właścicieli i zarządzających, poprzez minimalizację kosztów: opłaty pracy pracowników najemnych, zużywanych materiałów, jakości wyrobów i usług, ubezpieczeń i opieki zdrowotnej pracowników, ochrony środowiska przyrodniczego i społecznego, lokalnego i krajowego. Beneficjenci zysków poprzez system podatkowy, kredytowy i ukrytych odsetkach bankowych w każdym dobru zaopatrzeniowym i opłacie, pracują na rzecz bogatych na kolejnych piętrach piramidy bogactwa, aż do najbogatszego na szczycie włącznie.

Podsumowując: w tym rachunku zyski się prywatyzuje, a koszty uspołecznia.

Rachunek ekonomiczny:



Eko

Społeczny

–

jest nastawiony na dochód zatrudnionych współwłaścicieli, społeczności lokalnych i krajowych uwzględniając obok kosztów zużywanych materiałów, usług i dobrej jakości, także koszty: pracy domowej w rodzinie np. przy wychowaniu dzieci, w kuchni, ogrodzie itp., zasiłków dla bezrobotnych, także tych z pomocy społecznej, wykluczenia społecznego, chorób wywołanych szkodliwymi warunkami pracy, w tym stresu, rozkładu więzi społecznych, patologii, nieuczciwości i oszustw w biznesie, zatrucia środowiska przyrodniczego itp

Rachunek ekonomiczny:

Nagrodę Nobla z ekonomii w 2009 r, uzyskała Elinor Ostrom, za udowodnienie, że przedsiębiorstwa wspólnotowe – spółdzielnie, były bardziej efektywne niż komercyjne, mimo że zastosowany rachunek ekonomiczny ma charakter pośredni pomiędzy rachunkiem egoistycznym i EkoSpołecznym.

„Nie ma żadnej teorii ekonomicznej, która potrafiłaby pokazać, że całkowicie wolny rynek ustala najbardziej korzystne społecznie ceny towarów oraz prowadzi do ichoptymalizacji”

P. Ball

Dwa ponadczasowe dylematy rozwoju sprowadzające się aktualnie do:

 kapitalizmu, zysku i bogactwa - która nieprawdziwie przypisywana dla Adama Smitha, mówi, że dobro wspólne powiększa się dzięki dążeniu jednostek do zaspokojenia ich indywidualnych, egoistycznych potrzeb i przyjemności; ta koncepcja oparta jest na założeniach między innymi filozofii Hobbesa określającego życie jako jedynie nieustanną walkę o: przetrwanie, możliwość reprodukcji i dobra materialne;

Dwa ponadczasowe dylematy rozwoju sprowadzające się aktualnie do:

 społeczeństwo obywatelskiego - wychodzi z całkiem odmiennego założenia, że pracując na rzecz innych i na rzecz dobra wspólnego, jednostki zwiększają swój dobrobyt i jakość życia; ta koncepcja wywodzi się między innymi z filozofii Arystotelesa, która zakłada, że ludzkość jako twór bezsprzecznie boski, musi być obdarzona wrodzonym dobrem i mądrością, a zatem wolność i odpowiedzialne stosowanie się do przyjętych przez siebie zasad były nie tylko możliwymi, ale koniecznymi elementami istnienia cywilizowanego społeczeństwa.

Wywodzące się z poprzednich dwa główne dylematy w gospodarce:

  indywidualizmu, chciwości, dominacji i bezwzględnej rywalizacji nazywanych konkurencją, czy współpracy jak w dobrej rodzinie i pracy dla dobra wspólnego w harmonii ze środowiskiem ekospołecznym.

Po co tworzono spółdzielczość ?

Alfred Domagalski Prezes Krajowej Rady Spółdzielczej:

„Spółdzielni nie zakłada się po to aby być bogatym, ale po to aby nie być biednym”

Ideologiczne korzenie spółdzielczości

   socjalizm – Robert Owen, Charles Fourier, Charles Gide – spółdzielnie spożywców – Edward Abramowski, Stanisław Wojciechowski liberalizm - H. Schulze- Delitzsch – banki ludowe, banki spółdzielcze, rolnicze i rzemieślnicze spółdzielnie zaopatrzenia i zbytu - ks. Piotr Wawrzyniak, ks. Franciszek Adamski solidaryzm chrześcijański - F. W. Raiffeisen – Spółdzielnie Oszczędnościowo- Pożyczkowe, wiejskie spółdzielnie wielokierunkowe Franciszek Stefczyk

Historia powstania spółdzielczości

Tradycje polskiej spółdzielczości sięgają początków XIX wieku, kiedy nie istniało państwo polskie – w czasach zaborów.

Tworzące się wtedy organizacje spółdzielcze utożsamiane były z walką o niepodległość, próbami utrzymania tożsamości narodowej, a przede wszystkim walki o sprawiedliwość społeczną.

Historia powstania spółdzielczości

Sama nazwa pierwszej w Polsce organizacji opartej na zasadach spółdzielczych – Hrubieszowskiego Towarzystwa Rolniczego Ratowania się Wspólnie w Nieszczęściach, założonego przez księdza Stanisława Staszica w 1816 r., wskazywała na fakt, iż najczęstszym motywem powstawania takich organizacji była próba sprzeciwiania się niesprawiedliwości społecznej. Dzięki temu Towarzystwu bardzo rozwinął się cały Hrubieszów i okolice dzięki integracji oraz współpracy środowisk lokalnych. Towarzystwo to przetrwałoby zapewne do dzisiaj, gdyby nie dekret likwidacyjny Bolesława Bieruta w 1952 r., ponieważ był to historyczny przykład spółdzielczości „oddolnej”, której zasady i wartości były przekazywane przez pokolenia, jak w rodzinie, ale nie pasowały do spółdzielczości „odgórnej” zakładanej w PRL-u.

Historia powstania spółdzielczości

Roczdelskie Stowarzyszenie Sprawiedliwych Pionierów

założone 21 grudnia 1844 r. przez 28 miejscowych tkaczy w Rochdale (w północnej Anglii), prowadzących wspólnie sklep spożywczy.

Historia powstania spółdzielczości

Zasady Roczdelskie

 otwarte członkostwo (zasada „otwartych drzwi”),        zachowanie demokratycznej kontroli w spółdzielni („jeden członek - jeden głos”, ograniczenia oprocentowania kapitału udziałowego, przeznaczanie nadwyżek pozostałych po opłaceniu wszystkich kosztów spółdzielni na cele jej rozwoju, wspólny pożytek, bądź na zwrot części tych nadwyżek członkom proporcjonalnie do wielkości ich zakupów, konieczność kształcenia członków i zatrudnionych osób, współpraca z innymi spółdzielniami na wszystkich szczeblach,

sprzedaż tylko za gotówkę,

neutralność polityczna i religijna.

Historia powstania spółdzielczości

Zasady Hermana Schulze-Delitzscha:  

samopomoc i samo-zarządzanie, nieograniczona i solidarna

odpowiedzialność członków,  dobrowolność zrzeszania się, oraz   zasada „jeden członek - jeden głos” zasada „otwartych drzwi”

Historia powstania spółdzielczości

Zasady Friedricha Wilhelma Raiffeisena  zasada sąsiedztwa („jedna wieś – jedna spółdzielnia”)   solidarność członków nie rozdzielanie nadwyżek, lecz akumulowania ich w specjalnych funduszach  

honorowy zarząd

uniwersalność (łączenie w jednej spółdzielni wszystkich kierunków działania ważnych dla członków)

Historia powstania spółdzielczości

Trwałość tej formy zarządzania nie ma sobie równych w naszym kraju, ponieważ istnieje w Polsce blisko 300 spółdzielni po 100 i więcej lat, które przetrwały zabory, dwie wojny światowe i transformację ustrojową.

Spółdzielczość jako zorganizowana struktura gospodarcza stanowiła podstawę funkcjonowania państwa podziemnego podczas okupacji w II wojnie światowej.

Transformacja ustrojowa, a przemiany w spółdzielczości

1)      Spec ustawa z 1990 r. spowodowała: likwidację związków spółdzielczych; zniszczenie zaplecza w postaci magazynów hurtowych, zerwanie więzi międzyspółdzielczych, przerwanie współdziałania i współpracy na płaszczyźnie gospodarczej i społecznej, zatomizowanie ruchu spółdzielczego, przygotowanie gruntu do wejścia wielkich korporacji i hipermarketów do Polski.

Transformacja ustrojowa, a przemiany w spółdzielczości

2) W ciągu 22 lat – najwięcej nowelizacji prawa spółdzielczego w świecie spowodowały (34 nowelizacje):   chaos prawny i niespójność prawa; wiele zapisów z nowelizacji było niezgodnych z Konstytucją, co potwierdził Trybunał Konstytucyjny,

Transformacja ustrojowa, a przemiany w spółdzielczości

3) Dwie frontalne próby zniszczenia spółdzielczości w 1999 i 2011 r. poprzez umożliwienie przekształcenia ustawowego spółdzielni w spółki kapitałowe, a spółdzielni mieszkaniowych we wspólnoty.

Spółdzielnie czynne w poszczególnych branżach w latach 1988 i 2008 oraz 1988=100 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

Spółdzielczość spożywców „SPOŁEM” 397 356 89,7% Gminne Spółdzielnie „Samopomoc Chłopska” 1912 1345 70.3% Spółdzielnie Mleczarskie Spółdzielnie Ogrodniczo-Pszczelarskie Rolnicze Spółdzielnie Produkcyjne Spółdzielnie Kółek Rolniczych Banki Spółdzielcze Spółdzielnie Mieszkaniowe Spółdzielnie Inwalidów i Niewidomych Spółdzielnie Rzemiosła Spółdzielnie Socjalne Spółdzielcze Grupy Producentów Rolnych.

323 169 52,3% 140 90 64,3% 2089 806 38,6% 2006 652 32,5% 1663 593 35,7% 3128 3390 108,4% Spółdzielnie Pracy i Usług oraz Budowlane 2340 758 454 258 Spółdzielnie Rękodzieła Artystycznego "Cepelia" 121 16 562 187 Spółdzielcze Kasy Oszczędnościowo – Kredytowe - - - 72 - 115 - 105 32,4% 56,8% 13,2% 33,3% --

Spółdzielnie czynne w 2008

W Polsce na koniec 2008 r. według danych Krajowej Rady Spółdzielczej i GUS istniało ok. 11,7 tys. spółdzielni, z tego ok. 2,7 tys. w stanie likwidacji i 9 tys. sprawnie funkcjonujących

Sółdzielczość polska

Krajowa Rada Spółdzielcza - naczelny organ samorządu spółdzielczego zrzesza 15 branż i jest największą Polsce organizacja pozarządową.

Jej poprzedniczka Naczelna Rada Spółdzielcza została utworzona Ustawa prawo Spółdzielcze z 1920 r.

Międzynarodowy Związek Spółdzielczy – MZS

International Cooperative Alliance – ICA       założony 1895 największa na świecie organizacja pozarządowa zrzesza 230 organizacji spółdzielczych z 89 krajów poprzez pojedyncze spółdzielnie skupia przeszło 800 milionów ludzi siedziba - Genewa www.ica.coop

Cztery rodzaje spółdzielczości

    Odgórna - sterowana odgórnie jak w PRL-u; Menedżerska – kiedy prezesi spółdzielni traktują ją tak ja firmę komercyjną; Oddolna – kształtowana przez wychowanie w duchu spółdzielczym od małego dziecka – jest najbardziej trwała; Mieszana.

Spółdzielczość jako własność wspólnotowa

Spółdzielczość jako jedna z form własności wspólnotowej likwiduje główną sprzeczność interesów dwóch potężnych grup oddziałujących na rynkowe prawa i mechanizmy: pracowników najemnych i

właścicieli kapitału. Pracownicy najemni stając się współwłaścicielami w tych formach przedsiębiorstw, są znacznie mniej roszczeniowi, a bardziej odpowiedzialni za funkcjonowanie swoich przedsiębiorstw.

Kapitał, praca, a zasady i wartości

Co zatem jest ważniejsze: praca czy kapitał ?

Ani jedno, ani drugie, najważniejsze są zasady i wartości na których opiera się funkcjonowanie zakładów pracy zbiorowej.

Spółdzielczość ma zasady i wartości uwspółcześnione ostatnio na Kongresie Spółdzielczym w Manchesterze w 1995 r.

Praktyczne zastosowanie tych zasad i wartości w całej spółdzielczości, po skonkretyzowaniu, na szczeblu spółdzielni i innych przedsiębiorstw wspólnotowych jest najważniejszym społecznym rozwiązaniem strategicznym o charakterze antykryzysowym.

Wartości spółdzielcze

 

Spółdzielnie powinny opierać swoją działalność na wartościach: samopomocy, samo-odpowiedzialności, demokracji, równości, sprawiedliwości i solidarności.

Określenie SPÓŁ - DZIELCZOŚĆ zakłada społeczny (międzyludzki) charakter działań, w odróżnieniu od ekonomii antyspołecznej. Zgodnie z tradycjami założycieli ruchu spółdzielczego, członkowie spółdzielni

powinni wyznawać wartości etyczne: uczciwości, otwartości, odpowiedzialności

społecznej i troski o innych.

Zasady spółdzielcze

I zasada: dobrowolnego i otwartego członkostwa

Spółdzielnie są organizacjami dobrowolnymi, otwar tymi dla wszystkich osób, które są zdolne do korzystania z ich usług oraz gotowe są ponosić związaną z członkostwem odpowiedzialność, bez jakiejkolwiek dyskryminacji z powodu płci, społecznej, rasowej, politycznej czy religijnej.

Zasady spółdzielcze

II zasada: demokratycznej kontroli członkowskiej

Spółdzielnie są demokratycznymi organizacjami kontrolowanymi przez swoich członków, którzy aktywnie uczestniczą w określaniu swojej polityki i podejmowaniu decyzji. Mężczyźni i kobiety pełniący funkcje przedstawicielskie z wyboru są odpowiedzialni wobec członków. W spółdzielniach szczebla podstawowego członkowie mają równe prawa głosu (jeden członek - jeden głos), zaś spółdzielnie innych szczebli również zorganizowane są w sposób demokratyczny.

Zasady spółdzielcze

III zasada: ekonomicznego uczestnictwa członków

Członkowie uczestniczą w sposób sprawiedliwy w tworzeniu kapitału swojej spółdzielni i demokratycznie go kontrolują. Co najmniej część tego kapitału jest zazwyczaj wspólną własnością spółdzielni. Jeżeli członkowie otrzymują jakąś rekompensatę od kapitału wniesionego jako warunek członkostwa, jest ona zazwyczaj ograniczona. Członkowie przeznaczają nadwyżki na jeden lub wszystkie spośród następujących celów: na rozwój swojej spółdzielni, jeśli to możliwe przez stworzenie funduszu rezerwowego, z którego przynajmniej część powinna być niepodzielna; na korzyści dla członków proporcjonalne do ich transakcji ze spółdzielnią; na wspieranie innych dziedzin działalności zaaprobowanych przez członków.

Zasady spółdzielcze

IV zasada: autonomii i niezależności

Spółdzielnie są autonomicznymi organizacjami wzajemnej pomocy kontrolowanymi przez swoich członków. Jeżeli zawierają porozumienia z innymi organizacjami, włączając w to rządy, lub pozyskują swój kapitał z zewnętrznych źródeł, to czynią to tylko na warunkach zapewniających demokratyczną kontrolę przez swoich członków oraz zachowanie swojej spółdzielczej autonomii.

Zasady spółdzielcze

V zasada: kształcenia, szkolenia i informacji

Spółdzielnie zapewniają możliwość kształcenia i szkolenia swoim członkom, osobom pełniącym funkcje przedstawicielskie z wyboru, menedżerom i pracownikom tak, aby mogli oni efektywnie przyczyniać się do rozwoju swoich spółdzielni. Informują one ogół społeczeństwa – a zwłaszcza młodzież i osoby kształtujące opinię społeczną – o istocie spółdzielczości i korzyściach z nią związanych.

Zasady spółdzielcze

VI zasada: współpracy pomiędzy spółdzielniami

Spółdzielnie w najbardziej efektywny sposób służą swoim członkom i umacniają ruch spółdzielczy poprzez współpracę w ramach struktur lokalnych, krajowych, regionalnych i międzynarodowych.

VII zasada: troski o społeczność lokalną

Spółdzielnie pracują na rzecz właściwego rozwoju społeczności lokalnych, w których działają, poprzez prowadzenie polityki zaaprobowanej przez swoich członków”

Kryzys jako zagrożenie

Żyjemy w zglobalizowanym świecie, w którym na zasadzie „naczyń połączonych” zachodzą szybko różne procesy współzależne ze sobą powodując skupianie ogromnego majątku i dochodów w rękach nielicznych ludzi poprzez:  mechanizm pieniądza odsetkowego,  spekulację,       prywatyzację majątku państwowego, komunalnego i wspólnotowego, koncentrację kapitału i monopolizację, deregulację rynkową, korupcję, coraz bardziej restrykcyjne prawo oraz medialną, edukacyjną i polityczną dezinformację.

Kryzys jako zagrożenie

W konsekwencji następuje:

 gwałtowne zubożenie zdecydowanej większości zwykłych ludzi,  zanikanie klasy średniej,    wzrost bezrobocia i bezdomności, rozpad więzi społecznych i rodzinnych, wzrost patologii i chorób cywilizacyjnych.

Kryzys jako szansa

   bardzo szybkiej zmiany świadomości ludzi odnośnie otaczającego świata zewnętrznego i naszego mentalnego wewnętrznego, budowy nowego ustroju w którym pieniądz będzie miał charakter wspólnotowy i bezodsetkowy, a nie prywatny bankierów; dominacji własności wspólnotowej w postaci spółdzielczości, akcjonariatu pracowniczego i akcjonariatu społeczności lokalnych, własności komunalnej .

Dziękuję za uwagę

dr Krzysztof Lachowski

e-mail: [email protected]