WCZESNE

ROZPOZNAWANIE ZABURZEŃ O CHARAKTERZE DYSLEKTYCZNYM

Według aktualnie przyjętej definicji, opublikowanej w 1994r. przez Międzynarodowe Towarzystwo Dysleksji im. Ortona,

dysleksja

jest

„… jednym z wielu różnych rodzajów trudności w uczeniu się. Jest specyficznym zaburzeniem o podłożu językowym (…) charakteryzuje się trudnościami w dekodowaniu pojedynczych słów, co najczęściej odzwierciedla niewystarczające zdolności przetwarzania fonologicznego obok trudności w czytaniu dodatkowo pojawiają się trudności w opanowaniu sprawności w zakresie czynności pisania i poprawnej pisowni” . (…) dysleksja manifestuje się różnorodnymi trudnościami w odniesieniu do różnych form komunikacji językowej; często

(M. Bogdanowicz, Integracja percepcyjno-motoryczna, Warszawa 2000, s. 10)

DYSLEKSJA ROZWOJOWA

specyficzne trudności w nauce czytania, pisania i liczenia

(przy prawidłowym poziomie umysłowym, prawidłowym widzeniu i słyszeniu)

   

DYSLEKSJA

specyficzne t rudności/zaburzenia w nauce czytania, którym często towarzyszą trudności w pisaniu

DYSORTOGRAFIA

specyficzne trudności/zaburzenia w komunikowaniu się za pomocą pisma, szczególnie kłopoty z opanowaniem poprawnej pisowni ( w tym pod względem ortograficznym)

DYSGRAFIA

trudności/zaburzenia w opanowaniu właściwego poziomu graficznego pisma

DYSKALKULIA

zaburzenia matematyczne/trudności w matematyce/specyficzne trudności w opanowaniu umiejętności posługiwania się liczbami i dokonywania obliczeń

UWARUNKOWANIA SPECYFICZNYCH TRUDNOŚCI W NAUCE

Ryzyko dysleksji jest prawdopodobne u osób: obciążonych genetycznie (dysleksja występuje w rodzinie), pochodzących z nieprawidłowo przebiegającej ciąży i porodu , u których można zaobserwować nieprawidłowości w rozwoju psychomotorycznym (występują symptomy ryzyka dysleksji).

Dysleksję diagnozujemy u uczniów o przynajmniej

przeciętnym poziomie intelektualnym

. Obniżony poziom inteligencji wskazuje na istnienie trudności globalnych, uogólnionych, które nie są specyficzne,

wykluczamy

więc w tym przypadku występowanie dysleksji.

Dysleksję potwierdza obecność:



zaburzeń funkcji słuchowo-językowych

( fonologiczny aspekt języka) - uwagi, pamięci i percepcji słuchowej dźwięków mowy. Pierwszym symptomem mogącym wskazywać na ryzyko wystąpienia w wieku szkolnym dysleksji jest opóźniony rozwój mowy (mowa pojawia się do 3r.ż)  zaburzeń

funkcji wzrokowo-ruchowych

(uwagi, spostrzegania, pamięci wzrokowej, wyobraźni przestrzennej, motoryki dużej, małej, integracji percepcyjno–motorycznej oraz lateralizacji).

Obserwowane objawy: wiek szkolny ( klasa I-III )

MOTORYKA DUŻA:

  mała sprawność ruchowa całego ciała trudności z opanowaniem jazdy na hulajnodze, dwukołowym rowerze, wrotkach, łyżwach, nartach  niechęć do zabaw ruchowych i lekcji w-f (trudności z wykonywaniem niektórych ćwiczeń, np. układów gimnastycznych)

MOTORYKA MAŁA (RĄK):

 obniżona sprawność ruchowa rąk  trudności w zakresie czynności samoobsługowych związanych z ubieraniem się, myciem i jedzeniem (nożem i widelcem)

LATERALIZACJA:

 utrzymywanie się oburęczności lub obuoczności

ORIENTACJA W SCHEMACIE CIAŁA I W PRZESTRZENI:

  trudności z określaniem własnych części ciała jako prawe-lewe, np. odróżnieniem prawej i lewej ręki, strony ciała trudności z określaniem położenia przedmiotów względem siebie, np. droga na prawo, zaś drzwi na lewo  pisanie liter i cyfr zwierciadlane i/lub zapisywanie wyrazów od prawej do lewej strony

Obserwowane objawy: wiek szkolny ( klasa I-III )

FUNKCJE SŁUCHOWO-JĘZYKOWE:

   wadliwa wymowa, przekręcanie trudnych wyrazów (przestawianie głosek i sylab, asymilacje głosek, np. sosa lub szosza) błędy w budowaniu wypowiedzi, błędy gramatyczne trudności z poprawnym używaniem wyrażeń przyimkowych wyrażających stosunki przestrzenne: nad - pod, za przed, wewnątrz-na zewnątrz     trudności z różnicowaniem głosek podobnych fonetycznie (np. z-s, b-p, k-g) w porównywanych słowach typu: kosa - koza lub tzw. sztucznych: rosa reza, mylenie nazw zbliżonych fonetycznie trudności z dokonywaniem operacji (analizy, syntezy, opuszczania, dodawania, zastępowania, przestawiania) na cząstkach fonologicznych (logotomach, sylabach, głoskach) w takich zadaniach, jak wydzielanie sylab i głosek ze słów, ich syntetyzowaniem (zaburzenia analizy i syntezy głoskowej i sylabowej), analizowaniem struktury fonologicznej słów, rozpoznawaniem i tworzeniem rymów i aliteracji, trudności z zapamiętywaniem wierszy, piosenek, więcej niż jednego polecenia w tym samym czasie trudności z zapamiętywaniem nazw trudności z zapamiętywaniem materiału uszeregowanego w serie i sekwencje, takiego jak nazwy dni tygodnia, pór roku, kolejnych posiłków, sekwencji czasowej: wczoraj dziś - jutro i sekwencji cyfr: szeregów 4-cyfrowych

Obserwowane objawy: wiek szkolny ( klasa I-III )

KOORDYNACJA WZROKOWO-RUCHOWA:

 trudności z rzucaniem do celu i chwytaniem piłki   niechęć do rysowania i pisania, trudności w rysowaniu szlaczków, odtwarzaniu złożonych figur geometrycznych (np. rombu) niski poziom graficzny rysunków i pisma-dziecko “brzydko" rysuje (poziom wykonania zeszytu nieadekwatny do wieku życia), niestaranne pismo (nie mieści się w liniaturze), zagina „ośle uszy” na rogach kartek    trudności z szybkim wymienieniem nazw np. wszystkich znanych owoców, szeregu słów wolne tempo nazywania szeregu prostych obrazków trudności z nazywaniem i zapamiętywaniem liter alfabetu, cyfr trudności z zapamiętaniem tabliczki mnożenia

Obserwowane objawy: wiek szkolny ( klasa I-III )

FUNKCJE WZROKOWE:

   trudności z wyróżnianiem elementów z całości, a także z ich syntetyzowaniem w całość, np. podczas budowania według wzoru konstrukcji z klocków, układania mozaiki, trudności z wyodrębnianiem szczegółów różniących dwa obrazki trudności z odróżnianiem kształtów podobnych (np. figur geometrycznych, liter m-n, l-t ł) lub identycznych, lecz inaczej położonych na płaszczyźnie (np. liter p-g-b-d) trudności z wyodrębnianiem szczegółów różniących dwa obrazki    częste przekręcanie złożonych wyrazów (przestawienie głosek i sylab, asymilacje głosek, np. sosa lub szosza) używanie sformułowań niepoprawnych pod względem gramatycznym: trudności z poprawnym używaniem wyrażeń przyimkowych, sformułowań wyrażających stosunki przestrzenne: nad-pod, za przed, wewnątrz, na zewnątrz trudności z pamięcią fonologiczną, sekwencyjną, czyli trudności dotyczące zapamiętywania: sekwencji nazw np. nazw dni tygodnia, pór roku, nazw kolejnych posiłków, sekwencji czasowej: wczoraj-dziś-jutro i sekwencji cyfr: szeregów 5 cyfrowych: wierszy, piosenek, więcej niż jednego polecenia w tym samym czasie, powtarzaniem z pamięci szeregu słów

Obserwowane objawy: wiek szkolny ( klasa I-III )

CZYTANIE:

   czasami nasilone trudności w nauce czytania, które można dostrzec, jeżeli dziecko: - bardzo wolno czyta prymitywna technika (głoskowanie lub sylabizowanie z wtórną syntezą słowa), ale mało błędów bardzo szybko czyta, lecz popełnia przy tym wiele błędów - wynikają one z tego, że dziecko domyśla się treści na podstawie kontekstu niewłaściwie i słabo rozumie przeczytany tekst

PISANIE:

 trudności z zapamiętaniem kształtu rzadziej występujących liter o skomplikowanej strukturze (np. wielkie litery pisane: F, H, Ł, G)    mylenie liter podobnych pod względem kształtu, np. 1-t-t, m-n mylenie liter identycznych, lecz inaczej ułożonych na płaszczyźnie: p-b-d-g, - popełnianie błędów podczas przepisywania tekstów mylenie liter odpowiadających głoskom podobnym fonetycznie (np. głoski z-s, w-f, d-t, k-g)     trudności z zapisywaniem zmiękczeń, myleniem głosek i - j, głosek nosowych ą-om, ę-en nagminne opuszczanie, dodawanie, przestawianie, podwajanie liter, sylab i wyrazów pisanie pseudowyrazów (np. “pijka" zamiast “bajka") nasilone trudności podczas pisania ze słuchu (dyktanda)

ORIENTACJA W CZASIE:

 trudności z określaniem pory roku, dnia, czasu na zegarze

WAŻNE OKRESY:

6-8 lat : ostrożna diagnoza „ryzyka niepowodzeń w nauce czytania i pisania” PRZEDSZKOLU ĆWICZENIA KOREKCYJNO-KOMPENSACYJNE W 8-9 lat : obserwacja dziecka, wspomaganie rozwoju oraz podejmowanie ćwiczeń w zakresie czytania i pisania – diagnoza ryzyka dysleksji SPECJALISTYCZNE ZAJĘCIA KOREKCYJNO KOMPENSACYJNE, LOGOPEDYCZNE klasa III/IV : pogłębione badanie diagnostyczne w poradni psychologiczno-pedagogicznej

ROZPOZNANIE – INTERPRETACJA WYNIKÓW POD KĄTEM PRZYCZYN STWIERDZONYCH TRUDNOŚCI W CZYTANIU, PISANIU, LICZENIU Wyklucza

 dysleksję rozwojową: obniżona sprawność intelektualna ( inteligencja niższa niż przeciętna lub niepełnosprawność intelektualna w stopniu lekkim),    schorzenie neurologiczne (epilepsja, mózgowe porażenie dziecięce, schorzenia genetyczne, nowotwór oraz nabyte uszkodzenie mózgu), znaczny niedosłuch, istotne zaniedbania środowiskowe (brak stymulacji).

W tych przypadkach trudności w uczeniu się czytania i pisania traktuje się jako symptomy istniejącej choroby lub obniżonej sprawności intelektualnej !!!

Rozpoznanie

ryzyka dysleksji (zagrożenia dysleksją rozwojową) dokonujemy gdy obserwowane trudności mają specyficzny charakter, gdy z trudem i wolno ustępują pod wpływem ćwiczeń POPRAWA JEST PRACY oraz gdy NIEWSPÓŁMIERNIE MAŁA DO WŁOŻONEJ TRUDNOŚCI CZĘSTO PONOWNIE SIĘ POJAWIAJĄ

MODEL DIAGNOZOWANIA DYSLEKSJI ROZWOJOWEJ ETAP I: DIAGNOZA GOTOWOŚCI SZKOLNEJ

W wieku 5-6 lat : badania przesiewowe w zakresie gotowości szkolnej dzieci

Na podstawie:  Frydrychowicz A., Koźniewska E., Matuszewski A., Zwierzyńska E., i inni (red.),

Doradca Nauczyciela Sześciolatków (Skala Gotowości Szkolnej podręcznik, arkusz obserwacji)

. CMPP-P, Warszawa 2006.

MODEL DIAGNOZOWANIA DYSLEKSJI ROZWOJOWEJ ETAP II: DIAGNOZA RYZYKA DYSLEKSJI W wieku 7-8 lat : ujawnienie symptomów ryzyka dysleksji i nasilonych trudności w uczeniu się czytania (szczególnie w dekodowaniu) Na podstawie:

  Bogdanowicz M., Ryzyko dysleksji. Problem i diagnozowanie.

Skala Ryzyka Dysleksji wraz z normami dla klas 0 i I.

Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2005.

Próba czytania „Darek” (W): M. Bogdanowicz, Integracja percepcyjno-motoryczna. Teoria – diagnoza – terapia. Warszawa 2000.

Dziecko ryzyka dysleksji nie musi zostać uczniem dyslektycznym

(M. Bogdanowicz, Ryzyko dysleksji. Problem i diagnozowanie. Gdańsk 2005)

Badanie SRD – opracowana forma umożliwia dokonanie oceny i opracowanie wyników w krótkim czasie – pozwala wytyczyć kierunek pracy (działań zmierzających do usprawnienia funkcji rozwijających się z opóźnieniem) z dzieckiem, które potrzebuje od dorosłych pomocy (ćwiczenia korekcyjno-kompensacyjne).

MODEL DIAGNOZOWANIA DYSLEKSJI ROZWOJOWEJ ETAP III: DIAGNOZA DYSLEKSJI ROZWOJOWEJ

KLASA III i IV (przełom okresu nauczania zintegrowanego i przedmiotowego): diagnoza dysleksji rozwojowej

Badanie w Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej na podstawie:

  Bogdanowicz M. i inni,

Diagnoza dysleksji u uczniów klasy III szkoły podstawowej. Przewodnik diagnostyczny.

Pracownia Testów Psychologicznych, Gdańsk 2008.

Testy dostępne pracownikom poradni.

Diagnoza pedagogiczna w poradni



WYWIAD



ANALIZA DOKUMENTÓW ( OPINIE ZE SZKOŁY , SWIADECTWA SZKOLNE, OPINIE Z PORADNI SPECJALISTYCZNYCH)



ANALIZA PRAC UCZNIA ( SZKOLNYCH , DOMOWYCH)



ROZMOWA Z DZIECKIEM, OBSERWACJA



TESTY PEDAGOGICZNE



SPRAWDZIANY

METODY DIAGNOSTYCZNE STOSOWANE PRZEZ PEDAGOGÓW W PORADNIACH P-P

     

DIAGNOZA GOTOWOSCI SZKOLNEJ ORAZ RYZYKA NIEPOWIDZEŃ SZKOLNYCH, DIAGNOZA UMIEJĘTNOSCI CZYTANIA I PISANIA UCZNIÓW KLAS I-III, DIAGNOZA UMIEJĘTNOŚCI PISANIA I CZYTANIA (TEMPA, TECHNIKI, CZYTANIA ZE ZROZUMIENIEM) UCZNIÓW SZKOŁY PODSTAWOWEJ, GIMNAZJALNEJ I PONADGIMNAZJALNEJ TESTY SPRAWDZAJĄCE ZNAJOMOŚĆ ZASAD PISOWNI BADANIE FUNKCJI SŁUCHOWO-JĘZYKOWYCH TESTY Z MATEMATYKI

Wykorzystana literatura:

    Bogdanowicz M., Integracja percepcyjno-motoryczna. Teoria – diagnoza – terapia. Warszawa 2000.

Frydrychowicz A., Koźniewska E., Matuszewski A., Zwierzyńska E., i inni (red.),

Doradca Nauczyciela Sześciolatków (Skala Gotowości Szkolnej-podręcznik, arkusz obserwacji)

. CMPP-P, Warszawa 2006.

Bogdanowicz M., Ryzyko dysleksji. Problem i diagnozowanie.

Skala Ryzyka Dysleksji wraz z normami dla klas 0 i I.

Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2005. Bogdanowicz M. i inni,

Diagnoza dysleksji u uczniów klasy III szkoły podstawowej. Przewodnik diagnostyczny.

Pracownia Testów Psychologicznych, Gdańsk 2008.

  

Polecana literatura:

Bogdanowicz M.,

Uczeń z dysleksją w szkole.

Poradnik nie tylko dla polonistów. Wydawnictwo Pedagogiczne Operon, Gdynia 2005.

Bogdanowicz M., Adryjanek A., Rożyńska M.,

Uczeń z dysleksją w domu.

Poradnik nie tylko dla rodziców. Wydawnictwo Pedagogiczne Operon, Gdynia 2007.

Problemy wychowawcze dzieci i młodzieży.

Poradnik dla pedagogów szkolnych, opiekunów i wychowawców. Wydawnictwo Forum, Poznań 2009.

Opracowania nowości:

 Grabowska A., Rymarczyk K. (red.), Dysleksja: od badań mózgu do praktyki. Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN, Warszawa 2004.

 Reid G, Wearmouth J (red.), Dysleksja. Teoria i praktyka. GWP, Gdańsk 2008.

Dziękuję za uwagę – Renata Straub-Pieczykolan