Transcript FİİLLERDE KİP

FİİL(EYLEM): İş,hareket ve oluşları zamana ve
kişiye bağlayarak anlatan sözcüklere fiil denir.
 İSİM FİİL FARKI
Fiiller varlıkların yapmış olduğu hareketleri,durum ve
oluşları karşılar.İsimler ise varlıkları karşılar.
Sözcüğe “-mak,-mek” mastar eki getirilebiliyorsa o
sözcük fiil,getirilemiyorsa isimdir.
FİİL ÇEŞİTLERİ
 a)Kılış fiilleri: Yapılan işten etkilenen bir varlığın
olduğu fiillere denir.Bu fiillerin gerçekleşmesi bir
varlığa, nesneye bağlıdır.Yani nesne alabilen fiillere
kılış fiilleri denir.Fiilden önce “onu” sözcüğünü
getiremeyiz.
 “Bulmak,sevmek,kırmak,kesmek…”
 b) Durum Fiilleri: Varlığa ihtiyaç duymayan fiillere
denir.Yani nesne almayan fiillere denir.Fiilden önce “onu”
sözcüğünü getirebiliriz.
 “Ağlamak,gülmek,uyumak”
 c) Oluş Fiilleri: Eylem özelliği olan ancak hareket
bildirmeyen fiillere denir.Bu filler bir durumdan başka bir
duruma geçişi bildirir,bir değişimi ifade eder.
 “Sararmak,solmak, kızarmak…”
FİLLERDE ŞAHIS (KİŞİ)
 İş,oluş ya da hareketin kim tarafından yapıldığını
belirten eklere kişi ekleri denir.
ŞAHIS
1.Tip Şah.Ek
2.Tip Şah.Ek 3.Tip Şah.Ek
1. Tekil
Başardı-m
Çalışır-ım
Okuya-y-ım
2. Tekil
Başardı-n
Çalışır-sın
Okuya-sın
3. Tekil
Başardı-
Çalışır
Okuya
1. Çoğul
Başardı-k
Çalışır-ız
Okuya-lım
2. Çoğul
Başardı-nız
Çalışır-sınız
Okuya-sınız
3. Çoğul
Başardı-lar
Çalışır-lar
Okuya-lar
ÇEKİMLİ FİİL
 Kip ve kişi eklerini alarak değişik biçimlere giren
fiillere çekimli fiil denir.
 Oku-yor –um
f.
Ş.z. Ş.eki
 Gel-meli-sin
f. G.k Ş.eki
1.HABER (BİLDİRME) KİPLERİ
 Zaman anlamı taşır.Eylemin yapıldığını yapılacağını
yapılıyor olduğunu ya da her zaman yapılmakta
olduğunu bildirir.
 Kendi arasında beşe ayrılır.
a)Bilinen (görülen) geçmiş zaman:
 Fiilin yapılışının kesin olarak bilindiğini gösterir.Bu
kipte eylem, konuşma anından önce yapılmıştır.Fiil
kök ya da gövdelerine getirilen “dı,di,du,dü,tı,ti,tu,tü”
ekleriyle çekimlenir.
 Başar-dı-m(1.t.k)
 Başar-dı-n (2.t.k)
 Başar-dı
(3.t.k)
başar-dı-k (1.ç.k.)
başar-dı-nız (2.ç.k.)
başar-dı-lar (3.ç.k.)
b)Öğrenilen(duyulan) geçmiş zaman:
 Bildirilen işin yapıldığını başkasından duyma şeklinde
ifade eden çekimdir.Fiil konuşma anından önce
yapılmıştır.Fiil kök ya da gövdelerine getirilen
”mış,miş,muş,müş” ekleriyle çekimlenir.
 Gel-miş-im(1.t.k)
 Gel-miş-sin(2.t.k)
 Gel-miş
(3.t.k)
gel-miş-iz (1.ç.k.)
gel-miş- siniz (2.ç.k.)
gel-miş-ler (3.ç.k.)
c)Şimdiki zaman:
 Eylemin yapılmasıyla anlatılmasının aynı zamanda
olduğunu belirten kiptir.Fiil kök ve gövdelerine
getirilen “yor” ekiyle çekimlenir
 Oku-yor-um
 Oku-yor-sun
 Oku-yor
oku-yor-uz
oku-yor-sunuz
oku-yor-lar
Not:Şimdiki zaman eki olarak
“makta,mekte” eki de kullanılabilir.
 Oku-makta-y-ım
 Oku-makta-sın
 Okumakta
okumakta-y-ız
oku-makta-sınız
oku-makta-lar
d.Gelecek zaman:
 Fiilin bildirdiği,anlattığı iş,oluş ve hareketin gelecekte
yapılacağını,geleceğe ilişkin olduğunu bildiren
kiptir.Eylem konuşma anından daha sonra
gerçekleşir.Fiil kök ve gövdelerine getirilen “acak,ecek”
ekiyle çekimlenir ve bu ekin “k”si ünlü ile başlayan ek
geldiğinde yumuşar.
 Sil-eceğ-im
 Sil-ecek-sin
 Sil-ecek
sil-eceğ-iz
sil-ecek-siniz
sil-ecek-ler
e)Geniş zaman:
 Fiilin her zaman yapıldığını ya da yapılabileceğini
bildirir.Fiil kök ya da gövdelerine getirilen “r-ar-er-ırır-ur-ür” ekleriyle yapılır.
 Anla-r-ım
 Anal-r-sın
 Anla-r
anla-r-z
anla-r-sınız
anla-r-lar
2.DİLEK(İSTEME) KİPLERİ
 Dilek kiplerinde zaman anlamı
yoktur.Dilek,istek,gereklilik,emir kavramlarını taşıdığı
için bunlara isteme kipleri denir.
 Dilek kipleri kendi arasında dörde ayrılır.
a)Gereklilik kipi:
 Eylemin yapılması gerektiğini gösteren kiptir.Cümleye
öneri anlamı katar.Fiil kök ve gövdelerine getirilen
“malı,meli” ekiyle yapılır.
 Bil-meli-y-im
 Bil-meli-sin
 Bil-meli
bil-meli-y-iz
bil-meli-siniz
bil-meli-ler
b)İstek kipi:
 Eylemin yapılmasındaki istek ya da niyeti gösteren
kiptir.Fiil kök ya da gövdelerine getirilen “a,e” ekiyle
yapılır.
 Çalış-a-y-ım
 Çalış-a-sın
 Çalış-a
çalış-a-lım
çalış-a-sınız
çalış-a-lar
c)Dilek-şart kipi:
 Fiil kök ya da gövdelerine getirilen ”sa,se” ekiyle yapılır.
 Başar-sa-m
 Başar-sa-n
 Başar-sa
başar-sa-k
başar-sa-nız
başar-sa-lar
d)Emir kipi:
 Eylemin yapılması gerektiğini emir şeklinde ifade eden
kiptir.Bu kipin belirli bir eki yoktur.Şahıs ekleriyle
çekimlenir.Ayrıca emir kipinin 1.tekil ve 1.çoğul
çekimleri yoktur.
 (ben) –
 (sen) git
 (o) git-sin
(biz) (siz) gid-in
(onlar) git-sin-ler
FİİLLERDE OLUMSUZLUK
 Fiillerin olumsuz şekilleri fiillere getirilen “ma-me”
olumsuzluk ekiyle yapılır. Bu ek fiil kök ya da
gövdesinden sonra,kip ve şahıs eklerinden ise önce
gelir.
 Başardım
 Başarmışım
 Başarıyorum
başar-ma-d-ım
başar-ma-mış-ım
başar-mı-yor-um
NOT: Geniş zamanın olumsuz çekimi
yapılırken geniş zaman eki düşer.
 Oku-r-um
 Oku-r-sun
 Oku-r
 Oku-r-uz
 Oku-r-sunuz
 Oku-r-lar
oku-ma-m
oku-maz-sın
oku-maz
oku-ma-y-ız
oku-maz-sınız
oku-maz-lar
FİİLLERDE SORU
 Fiillerin soru biçimi “mı,mi,mu,mü”soru eki ile yapılır.
 Başardı mı?
 Başarmadı mı?
 Bakıyor muydu?
 Bakmıyor muydu?
Olumlu soru
Olumsuz soru
Olumlu soru
Olumsuz soru
FİİLLERDE ANLAM (ZAMAN) KAYMASI
 Cümlede fiilin çekimlendiği kip veya zamanla işin
yapıldığı kip veya zamanın farklı olmasına anlam
kayması denir.
 Şimdiki zaman kipi, geniş zaman kipi yerine
kullanılabilir.
Her sabah süt içiyor. (içer)
 Şimdiki zaman kipi, geçmiş zaman kipi yerine
kullanılabilir.
Ona “Ahmet” ismini koyuyorlar.(koymuşlar)
 Gelecek zaman kipi, gereklilik kipi yerine
kullanılabilir.
Zil çalan, Ahmet olacak.(olmalı)
 Geniş zaman kipi, geçmiş zaman kipi yerine
kullanılabilir.
Atatürk, 1923’te Cumhuriyet’i kurar.(kurdu)
 Geniş zaman kipi, gelecek zaman kipi yerine
kullanılabilir.
Ben birazdan gelirim.(geleceğim)
 Geniş zaman kipi,emir kipi yerine kullanılabilir.
Çıkarken kapıyı kaptırsın.(kapat)
 İstek kipi,emir kipi yerine kullanılabilir.
Lütfen sessiz olalım.(olun)