Transcript Zjawisko uzależnienia od tytoniu – charakter problemu

Zjawisko uzależnienia od tytoniu
– charakter problemu, epidemiologia,
terapia i profilaktyka
mgr Marcin Milkowski
Specj. Terapii Uzależnień
Poradnia Leczenia Uzależnień w Ostródzie
Mechanizmy uzależnienia od
tytoniu
Trzy grupy czynników wzajemnie na
siebie oddziaływujących, wpływających
na rozwój uzależnienia (Gąsior, 2006;
Krzemińska, 1998)
1. Właściwości chemiczne nikotyny



Analogiczny do działania heroiny i amfetaminy,
farmakologiczny mechanizm działania nikotyny
Kilkakrotnie silniejsze, niż alkoholu i opiatów,
działanie nikotyny na układ nerwowy
Szybkie, trwałe i głębokie właściwości
uzależniające nikotyny (uwalnianie dopaminy i
układ nagrody)
1. Właściwości chemiczne nikotyny
c.d.

Nikotyna zawarta w dymie papierosów ma zdolność
odkładania się w organizmie człowieka lub wywoływania
natychmiastowych, ostrych objawów chorobowych.
Doraźnie nikotyna działa na człowieka pobudzająco.
Podczas palenia papierosa występuje podniesienie
poziomu glukozy we krwi, co wywołuje chwilowe dobre
samopoczucie. Zaraz potem następuje gwałtowne
obniżenie poziomu glukozy (tzw. hipoglikemia
tytoniowa). Wówczas palacz reaguje silnym
pobudzeniem nerwowym, które odreagowuje sięgając po
kolejnego papierosa.
2. Czynniki społeczne







Rodzina pochodzenia
Jakość kontaktów z rodzicami i innymi członkami
rodziny
Wartości
Uczenie reagowania przez modelowanie
Norma palenia w grupie rówieśniczej
Łatwa dostępność (dom, kupno)
Przyzwolenie społeczne, reagowanie na palenie
dzieci
3. Indywidualne predyspozycje
biologiczne i psychiczne


Wiek rozpoczynania palenia – im młodsza
osoba, tym szybciej się uzależnia, pali
dłużej, bardziej znaczące konsekwencje
(Emeryk, 2001)
Temperament, jako biologiczna
komponenta uzależnienia od tytoniu –
nadaktywność emocjonalna, trudności w
kontroli emocji (Hornowska, 2006)
3. Indywidualne predyspozycje
biologiczne i psychiczne c.d.


Zaburzenia osobowości predysponujące do
uzależnienia od tytoniu: niedojrzałość
emocjonalna, niska tolerancja na
frustrację, obniżona samokontrola,
impulsywność, agresywność (Gąsior, 2006)
Choroby psychiczne a palenie tytoniu
Psychologiczne mechanizmy
uzależnienia od nikotyny

-
-
W rozwoju uzależnienia od nikotyny
zaobserwować się dają dwa podstawowe
psychologiczne mechanizmy, charakterystyczne
dla rozwoju wszystkich uzależnień. „Rolą” tych
mechanizmów jest umożliwienie palaczowi
pozostawania w nałogu. Te mechanizmy to:
Mechanizm Iluzji i Zaprzeczeń (racjonalizowanie,
obwinianie, minimalizowanie, porównywanie się
z innymi itp..)
Mechanizm Nałogowego Regulowania Uczuć
(„zmiana” uczuć dzięki zapaleniu papierosa).
Czy uzależnienie od tytoniu to choroba?

Tak według Kryteriów Diagnostycznych DSM-IV,
wydanych przez Amerykańskie Towarzystwo
Psychiatryczne (Zaburzenia spowodowane
używaniem nikotyny 305.1), jak i według
Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji
Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10,
stosowanej w Polsce (Zaburzenia psychiczne i
zaburzenia zachowania spowodowane paleniem
tytoniu F17), uzależnienie od nikotyny jest
chorobą.
Czy uzależnienie od tytoniu to choroba?
Objawy i diagnoza na ich podstawie





Silna potrzeba palenia
Trudności z kontrolowaniem palenia
Uporczywe używanie tytoniu wbrew
szkodliwym następstwom
Przedkładanie palenia tytoniu nad inne
zajęcia
Zwiększona tolerancja na dym
Zespół abstynencyjny

-
Wciórka i inn. (2008) podają, że nagłe zaprzestanie palenia tytoniu
prowadzi do powstania objawów abstynencyjnych, takich jak:
Lęk
Niepokój
Pogorszenie nastroju
Zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego i układu krążenia
Nieumiejętność poradzenia sobie z tymi objawami,jak również
nieświadomość tego, co dzieje się z osobą rzucającą palenia, jest
częstym „wyzwalaczem” do powrotu do palenia.
Określanie stopnia uzależnienia

-
Wyznaczają ten stopień analizy takich zmiennych
zachowania, jak:
Czas zapalenia pierwszego papierosa po przebudzeniu
Gotowość do rezygnacji z zapalenia pierwszego
porannego papierosa
Liczba palonych codziennie papierosów
Palenie papierosów w czasie ostrych lub przewlekłych
chorób układu oddechowego
Gotowość do powstrzymywania się od zapalenia
papierosa w miejscach publicznych
Częstość zaciągania się dymem tytoniowym w trakcie
palenia.
Szkodliwe działanie palenia tytoniu

Nikotynizm prowadzi do trwałych zmian
narządów i układów, wywołując rozmaite
dolegliwości: nieżyt dróg oddechowych i
pokarmowych, podwyższenie ciśnienia
krwi, bóle głowy, osłabienie pamięci i
wzroku, zapalenie nerwów wzrokowych,
niepokój sercowy, bóle dławicowe
(Wciórka, Kostowski, Weremowicz,
Jędrzejko 2008)
Szkodliwe działanie palenia tytoniu











Podniesienie poziomu ryzyka choroby wieńcowej
Niebezpieczeństwo zawału
Zapalenie żył i tętnic
Uszkodzenie zębów i tętnic
Problemy z układem pokarmowym
Rozedma płuc
Obniżenie odporności organizmu
Problemy ze skupieniem uwagi
Zwiększona męczliwość
Nadpobudliwość nerwowa
Osłabienie narządów zmysłów
Szkodliwe działanie palenia tytoniu
Lisiewicz i Moszczyński (1984) jako wywołane paleniem
tytoniu nowotwory, wymieniają:
- Raka płuc
- Raka krtani
- Nowotwory jamy ustnej
- Raka przełyku
- Raka pęcherza moczowego
- Raka nerek, trzustki, żołądka, szyjki macicy.
Wszystkie wyżej wymienione nowotwory wykazują
określony związek przyczynowy z paleniem tytoniu ,np.
rak nerek 3 razy częściej u osób palących.

Epidemiologia zjawiska
palenia papierosów i
uzależnienia od tytoniu
Palenie papierosów a śmiertelność


Raport WHO z lutego 2008 roku pokazuje,
że każdego roku na świecie epidemia
tytoniowa zabija 5,4 mln osób
Dane z 2000 roku wskazują, że w Polsce
palenie tytoniu bywa przyczyną około 69
tys. zgonów. 43 tys. osob zmarłych było w
przedziale wiekowym między 35 a 69
rokiem-są to tzw. zgony przedwczesne
Zjawisko palenia w Polsce



Szacuje się, że obecnie pali 29 % dorosłej
populacji, co stanowi ok. 9 mln Polaków
W populacji mężczyzn odsetek palących
codziennie wynosi 34%, zaś wśród kobiet
odsetek ten wynosi 23%.
Najbiedniejsi, niewykształceni Polacy palą
znacznie częściej niż osoby bogatsze z
wykształceniem wyższym
Dzieci i młodzież a papierosy


64% chłopców i 53% dziewcząt w wieku
13-15 lat podjęło w swoim życiu próbę
palenia papierosów
30% chłopców i 21% dziewcząt
próbowało palić przed ukończeniem
dziesiątego roku życia
Tendencje w paleniu papierosów
wśród Polaków


W ciągu ostatnich 30 lat obserwowano w
Polsce stopniowe ograniczenie palenia
tytoniu
Ostatnie lata to jednak zmniejszenie się
tempa spadku częstości palenia u
mężczyzn i zahamowanie trendu
spadkowego u młodych dorosłych kobiet
Zjawisko biernego palenie


W miejscu pracy na wdychanie dymu
tytoniowego narażonych jest 19%
niepalących Polaków (24% mężczyzn i
14% kobiet)
W domu na zjawisko biernego palenia
narażonych jest 25% niepalących Polaków
(29% niepalących kobiet i 20%
niepalących mężczyzn)
Zjawisko biernego palenie c.d.

Ogromna jest skala narażenia na
ekspozycję dymu tytoniowego dzieci –
każdego dnia około 4 mln polskich dzieci
wdycha biernie dym tytoniowy w domu lub
miejscach publicznych
Leczenie uzależnienia od nikotyny




Farmakologia
Terapia behawioralna, mająca na celu
zmianę nawyków palacza
Wieloetapowa terapia odwykowa
Psychoterapia i socjoterapia (Zajączkowski
2001)
Generalnie leczenie uzależnienia od
nikotyny dzielimy na dwa rodzaj:


Farmakologiczne: z zastosowaniem leków znoszących
zespół abstynencyjny i głód do palenia; z zastosowaniem
preparatów działających na zasadzie substytutu, czyli
takich, które do pewnego stopnia naśladują działanie
nikotyny, mają zarazem mniejszy potencjał uzależniający.
Stosowane są też substancje antagonizujące działanie
nikotyny, znoszące jej działanie nagradzające.
Niefarmakologiczne: 1. Porada, 2. Psychoterapia, 3.
Ruchy samopomocowe, 4. Materiały samopomocowe.
Bibliografia








Baturo, W. (2008) Katastrofy i zagrożenia we współczesnym świecie.
Warszawa:PWN
Bętkowska-Korpała, B. (2009) Uzależnienia w praktyce klinicznej.
Warszawa:PARPA
Kozak, S.(2007) Patologie wśród dzieci i młodzieży. Warszawa:Difin
Lisiewicz, J., Moszczyński, P. (1984) Rak a palenie tytoniu.
Wrocław:Ossolineum
Zajączkowski, K. (2001) Nikotyna, alkohol, narkotyki – profilaktyka
uzależnień. Kraków:Rubikon
ICD-10 Kategorie 3-znakowe (2000) Kraków: Vesalius
Kryteria diagnoztyczne według DSM-IV-TR (2008) Wrocław: Ubran i
Partner
Stan zagrożenia epidemią palenia tytoniu w Polsce, WHO Europa
2009