Transcript Swoboda kształtowania treści o.w.u.

Swoboda kształtowania treści o.w.u.
Dopuszczalność odmiennego brzmienia
postanowień o.w.u. od treści przepisów
w świetle braku precyzji przepisów bądź
wątpliwości pojawiających się na tle ich
interpretacji
- na przykładzie
art. 813, 818 i 827 k.c.;
Jakub Nawracała
Dyrektor Biura Prawnego
CONCORDIA POLSKA TUW
CONCORDIA CAPITAL S.A.
© 2008 Grupa Concordia
SWOBODA STRON UMOWY UBEZPIECZENIA
Art. 58 § 1 KC: Czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu
obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny
skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności
prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy.
`
Art. 3531 KC: Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny
według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się
właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia
społecznego.
Art. 3851 § 1 KC: Postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie
uzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki
w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego
interesy (niedozwolone postanowienia umowne). (...)
Art. 807 § 1 KC: Postanowienia ogólnych warunków ubezpieczenia lub
postanowienia umowy ubezpieczenia sprzeczne z przepisami niniejszego tytułu
są nieważne, chyba że dalsze przepisy przewidują wyjątki.
© 2008 Grupa Concordia
SWOBODA STRON UMOWY UBEZPIECZENIA
Granice swobody kształtowania treści umowy
ubezpieczenia:
 Zgodność z prawem (umowa nie jest sprzeczna z
prawem ani nie zmierza do jego obejścia)
 Zgodność z naturą stosunku ubezpieczeniowego
 Zgodność z zasadami współżycia społecznego
 Zgodność z dobrymi obyczajami (umowy
konsumenckie)
 Brak rażącego naruszenia interesów konsumenta
(umowy konsumenckie)
© 2008 Grupa Concordia
PRZEPISY DYSPOZYTYWNE


Problem swobody stron (a de facto
ubezpieczyciela) zasadniczo nie występuje w
przypadku przepisów dyspozytywnych, z
których wyraźnie wynika dowolność treści
regulacji umownej
2 rodzaje sytuacji:
a)
b)
Ustawa przewiduje określony skutek prawny ale
strony mogą umówić się inaczej - w zasadzie dowolnie
(art. 813 § 2, 814 § 1, 822 § 2, 823 § 1 zd. 2, Art. 8241 § 1,
827 § 2 i 3, 828 § 1, 830 § 2, 833, 834 KC).
Ustawa przewiduje jedynie możliwość wprowadzenia z
góry zdefiniowanego rozwiązania – w braku
odpowiedniego postanowienia „nic się nie dzieje” (art.
814 § 3, 815 § 2, 818 § 1, 826 § 2 KC).
© 2008 Grupa Concordia
PRZEPISY IUS COGENS


Problem swobody stron (a de facto
ubezpieczyciela) aktualizuje się w przypadku
przepisów o charakterze ius cogens, które
jednak są sformułowane w sposób dosyć
ogólny albo wręcz budzący wątpliwości
Pytanie – czy można w treści o.w.u.
wprowadzać takie postanowienia dotyczące
kwestii regulowanych przez przepisy ius
cogens, które będą w założeniu rozwiewać
wątpliwości rodzące się na tle interpretacji
przepisów bądź wprowadzać regulacje bardziej
szczegółowe niż brzmienie przepisu?
© 2008 Grupa Concordia
PRZEPISY IUS COGENS

TEZA: Postanowienia o.w.u. różniące się od
treści przepisów prawa są dopuszczalne pod
następującymi warunkami:
a)
Istnieje faktyczna wątpliwość na tle interpretacji
przepisu bądź przepis ma charakter na tyle ogólny,
iż uzasadnione wydaje się jego uszczegółowienie
Wprowadzenie takiego postanowienia nie narusza
granic swobody kształtowania treści stosunku
ubezpieczeniowego przez strony (zgodność z
prawem, naturą stosunku ubezpieczeniowego, ZWS,
dobrymi obyczajami, brak rażących naruszeń
interesu konsumenta)
b)
© 2008 Grupa Concordia
PRZEPISY IUS COGENS
NIEBEZPIECZEŃSTWA:




Uznaniowość – to co dla niektórych jest niejasne,
dla innych może nie budzić wątpliwości
Granice „ingerencji” – jak daleko można posunąć
się w „wyjaśnianiu wątpliwości” bądź
uszczegóławianiu treści przepisów
Założenie racjonalności ustawodawcy – przepisów z
z założenia nie trzeba „poprawiać”. Przepisy można
ewentualnie interpretować, a to jest zarezerwowane
dla organów rozstrzygających ewentualne spory.
Z powyższych względów sama praktyka
wprowadzania do o.w.u. zapisów odmiennych niż
treść kognitywnych przepisów prawa może zostać
zakwestionowana
© 2008 Grupa Concordia
PRZYKŁADY – art. 827 § 1 KC
Treść: Ubezpieczyciel jest wolny od odpowiedzialności, jeżeli ubezpieczający wyrządził
szkodę umyślnie; w razie rażącego niedbalstwa odszkodowanie nie należy się, chyba że
umowa lub ogólne warunki ubezpieczenia stanowią inaczej lub zapłata odszkodowania
odpowiada w danych okolicznościach względom słuszności.
Wątpliwości:
Celem przepisu jest wyłączenie ubezpieczalności winy umyślnej klienta
zakładu ubezpieczeń. Wypadek ubezpieczeniowy musi być bowiem
zdarzeniem losowym a ponadto zawieranie umów ubezpieczenia
przewidujących odszkodowanie w razie wyrządzenia sobie samemu szkody
umyślnie byłoby sprzeczne z funkcją ubezpieczeń oraz społecznie
szkodliwe. Kogo należy uważać za ubezpieczającego w przypadku
podmiotów innych niż osoby fizyczne? Kiedy bowiem mamy do czynienia z
„umyślnym wyrządzeniem sobie samemu szkody” w przypadku takich
podmiotów?
© 2008 Grupa Concordia
PRZYKŁADY – art. 827 § 1 KC
Treść: Ubezpieczyciel jest wolny od odpowiedzialności, jeżeli ubezpieczający wyrządził
szkodę umyślnie; w razie rażącego niedbalstwa odszkodowanie nie należy się, chyba że
umowa lub ogólne warunki ubezpieczenia stanowią inaczej lub zapłata odszkodowania
odpowiada w danych okolicznościach względom słuszności.
Postanowienia OWU:
Przykład 1: W odniesieniu do osób prawnych lub jednostek organizacyjnych nie
posiadających osobowości prawnej, za ubezpieczającego w rozumieniu niniejszego
paragrafu uważa się członków organów, osoby kierujące przedsiębiorstwem,
dyrektorów zarządzających, oraz prokurentów ubezpieczającego.
Przykład 2: W odniesieniu do osób prawnych lub jednostek organizacyjnych nie
posiadających osobowości prawnej, za ubezpieczającego w rozumieniu niniejszego
paragrafu uważa się osoby reprezentujące ubezpieczającego przy zawieraniu
umowy ubezpieczenia.
© 2008 Grupa Concordia
PRZYKŁADY – art. 818 § 3 KC
Treść: W razie naruszenia z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa obowiązków
określonych w paragrafach poprzedzających ubezpieczyciel może odpowiednio
zmniejszyć świadczenie, jeżeli naruszenie przyczyniło się do zwiększenia szkody lub
uniemożliwiło ubezpieczycielowi ustalenie okoliczności i skutków wypadku.
Wątpliwości:
a) Co z innymi skutkami naruszenia obowiązków niż wprost
wymienione w przepisie (np. brak możliwości odwrócenia szkody czy
brak możliwości dochodzenia roszczeń regresowych)?
b) Jak ma się kwestia przesłanki winy umyślnej / rażącego
niedbalstwa jako przesłanki zastosowania sankcji w przypadku
niemożliwości ustalenia okoliczności i skutków wypadku?
c) Czy zmniejszenie świadczenia oznacza tylko jego redukcję czy też
zmniejszenie do zera – a zatem w praktyce odmowę wypłaty?
© 2008 Grupa Concordia
PRZYKŁADY – art. 818 § 3 KC
Treść: W razie naruszenia z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa obowiązków
określonych w paragrafach poprzedzających ubezpieczyciel może odpowiednio zmniejszyć
świadczenie, jeżeli naruszenie przyczyniło się do zwiększenia szkody lub uniemożliwiło
ubezpieczycielowi ustalenie okoliczności i skutków wypadku.
Postanowienia OWU Przykład:
W przypadku gdy ubezpieczający umyślnie lub z powodu rażącego niedbalstwa naruszył obowiązki określone w
niniejszym paragrafie ubezpieczyciel ma prawo odpowiednio zmniejszyć lub odmówić wypłaty odszkodowania,
jeżeli naruszenie przyczyniło się do zwiększenia szkody, braku możliwości odwrócenia szkody lub niemożności
skutecznego dochodzenia przez ubezpieczyciela roszczeń regresowych w stosunku do sprawcy szkody. W
przypadku gdy odszkodowanie zostało już wypłacone, ubezpieczyciel może domagać się zwrotu całości
wypłaconego odszkodowania bądź jego odpowiedniej części.
W przypadku gdy na skutek naruszenia obowiązków wskazanych w niniejszym paragrafie – pomimo zachowania
należytej staranności przez ubezpieczyciela - niemożliwe jest w postępowaniu likwidacyjnym ustalenie
okoliczności lub skutków wypadku – ubezpieczyciel nie wypłaci świadczenia ubezpieczeniowego bądź jego
części bez względu na winę ubezpieczającego w uchybieniu tym obowiązkom. Nie uchybia to możliwości
otrzymania przez osobę uprawnioną świadczenia ubezpieczeniowego w przypadku, gdy osoba uprawniona
udowodni zasadność i wysokość dochodzonego roszczenia.
© 2008 Grupa Concordia
PRZYKŁADY – art. 813 § 1 KC
Treść: Składkę oblicza się za czas trwania odpowiedzialności ubezpieczyciela. W
przypadku wygaśnięcia stosunku ubezpieczenia przed upływem okresu na jaki została
zawarta umowa, ubezpieczającemu przysługuje zwrot składki za okres
niewykorzystanej ochrony ubezpieczeniowej.
Wątpliwości:
a) W
jakich
przypadkach
następuje
wykorzystanie
ochrony
ubezpieczeniowej?
b) Na jakich zasadach następuje obliczenie wysokości zwracanej składki?
 Kwestia proporcjonalności zwracanej składki do
długości niewykorzystanego okresu ubezpieczenia.
 Kwestia ewentualnego uwzględniania wysokości
wypłaconych wcześniej świadczeń.
© 2008 Grupa Concordia
PRZYKŁADY – art. 813 § 1 KC
Treść: Skadkę oblicza się za czas trwania odpowiedzialności ubezpieczyciela. W
przypadku wygaśnięcia stosunku ubezpieczenia przed upływem okresu na jaki została
zawarta umowa, ubezpieczającemu przysługuje zwrot składki za okres
niewykorzystanej ochrony ubezpieczeniowej.
Postanowienia OWU:
Przykład 1: Zwrot składki następuje proporcjonalnie do okresu niewykorzystanej ochrony
ubezpieczeniowej – za każdy dzień niewykorzystanej ochrony.
Przykład 2:
a)
b)
c)
d)
W przypadku wygaśnięcia stosunku ubezpieczenia przed upływem okresu na jaki została
zawarta umowa składkę należną do zwrotu za okres niewykorzystanej ochrony ubezpieczeniowej oblicza
się przy uwzględnieniu następujących zasad:
Składka należna za okres ochrony ubezpieczeniowej trwający do 1 miesiąca wynosi ¼ składki rocznej
Składka należna za okres ochrony ubezpieczeniowej trwający od 1 miesiąca do 4 miesięcy wynosi ½
składki rocznej
Składka należna za okres ochrony ubezpieczeniowej trwający od 4 miesiąca do 8 miesięcy wynosi ¾
składki rocznej
Wysokość składki za okres ochrony ubezpieczeniowej trwający powyżej 8 miesięcy pozostaje w takiej
proporcji do składki rocznej w jakiej pozostaje okres świadczonej ochrony ubezpieczeniowej do okresu
ubezpieczenia.
© 2008 Grupa Concordia
DZIĘKUJĘ
ZA UWAGĘ
© 2008 Grupa Concordia