Transcript HRANITELJSTVO U BEOGRADU

HRANITELJSTVO U BEOGRADU
Centar za porodični smeštaj dece i
omladine Beograd
Tamara Borisavljević
Hraniteljstvo u Beogradu
• Analiza u okviru projekta „Deci je mesto u
prodici“ UNICEF-a,
• cilj da pruži sliku o aktuenom stanju hraniteljstva
u Beogradu
• da na osnovu prepoznatih potreba pruži osnov za
planiranje aktivnosti u cilju podizanja kvaliteta i
budućeg razvoja.
• Fokus u ovoj analizi je na deci koja imaju izražene
razvojne ili zdravstvene teškoće a nalaze se u
hraniteljskim porodicama
Opšte karakteristike dece na hraniteljstvu
• U Beogradu se 501 dete nalazi na smeštaju u
356 hraniteljskih porodica. To su deca i mladi
oba pola, različitog uzrasta- od odojčadi do
mladih ljudi koji završavaju studije, različitog
etničkog prekla i veroispovesti.
• Svi oni su smešteni u hraniteljske porodice kao
deca lišena roditeljskog staranja.
• Staratelji dece su u 28% slučajeva njihovi
hranitelji, a za ostalu decu uglavnom neko od
stručnih radnika centra za socijalni rad.
Struktura dece prema uzrastu
Deca
prema
uzrastu
Broj
0-3 godine 4-6godina
7-10
godina
11-14
godina
15-18
godina
18 godina I
više
56
78
80
118
117
49
%
11,17
15,57
15,96
23,55
23,35
9,78
Opšte karakteristike dece na
hraniteljstvu
• Među ovom decom i mladima ima onih koji su na
hraniteljstvu veoma dugo, čak 36% je na hraniteljstvu duže od
6 godina, a mnogi i duže od 10 godina (15%).
• Hraniteljstvo se veoma često prolongira i postaje dugotrajan
smeštaj neograničenog trajanja.
• Čak 40% dece i mladih nema bilo kakav kontakt sa porodicom
porekla.
• Neophodna je adekvatnija procena stvarnih mogućnosti za
povratak deteta u biološku porodicu, odnosno blagovremeno
planiranje usvojenja.
• Svega 5 % dece je pre sadašnje bilo u još jednoj hraniteljskoj
porodici, a jedno dete je promenilo više porodica (tri).
Opšte karakteristike dece na
hraniteljstvu
• Među decom na smeštaju najviše je učenika
osnovne škole ( 44%), mnogima je potrebna
dodatna pomoć u savladavanju gradiva.
• Značajan je broj i onih za koje se mora
planirati napuštanje zaštite – čak 34 % čine
mladi stariji od 15 godina.
• Važnost blagovremenog planiranja napuštanja
zaštite
Opšte karakteristike hraniteljskih
porodica
• Broj hraniteljskih porodica u Beogradu ima
tendenciju stalnog rasta, čak 33 % postojećih
porodica su postale hraniteljske u poslednje 2
godine.
• Veliko interesovanje novih kandidata, među
kojima je mnogo osoba bliskih uspešnim
hraniteljima.
• U gradskom jezgru aktuelno se nalazi jedna
trećina hraniteljskih porodica, još oko 20 % njih
je u širem području centralnih opština, dok je oko
47 % u udaljenijim,prigradskim naseljima
Opšte karakteristike hraniteljskih
porodica
• Starost hranitelja prikazana prema starijem
članu hraniteljskog para
Starost Ispod 30-40 40-50 50-60 60-70 70
hranit 30
godina godina godina godina godina
elja
godina
I više
broj
4
31
86
158
61
16
%
1,12
8,71
24,16
44,38
17,13
4,49
Opšte karakteristike hraniteljskih
porodica
• Što se tiče starosti hranitelja, raspon godina je veoma
širok, najmlađa osoba među njima ima 27 a najstarija
preko 80 godina
• Ovakva starosna struktura može se smatrati
nepovoljnom ali treba mati u vidu da je 58% dece i
mladih na smeštaju starije od 11 godina.
• Za odnos godina bitno je da li je u pitanju kratkoročan
ili dugoročan smeštaj. Britanska iskustva ukazuju na
prednosti jasnog razlikovanja karatkoročne i dugoročne
hraniteljske porodice uz mogućnost premeštaja iz
jedne u drugu.
Srodničke hraniteljske porodice
• Porodice srodnika koji zbrinjavaju decu čine 44 % od
ukupnog broja hraniteljskih porodica. Pojam srodnika ovde
je široko definisan i označava osobe sa kojima je dete imalo
blizak odnos pre zasnivanja hraniteljstva.
• U našem kontekstu u kome su nuklearne porodice relativno
skorija pojava, gde postoje izraženi obrasci upućenosti
članova šire porodice jednih na druge, srodničke veze mogu
predstavljati značajan resurs u zaštiti dece.
• To zahteva da se čitava mreža osoba značajnih za dete kroz
proaktivni pristup uključi u njegovu zaštitu.
• Metod Porodične grupne konferencije (Family Conference
Group)
Hranitelji srodnici
• Srodnici koji brinu o deci na hraniteljstvu su
većinom bake i dede. Uspešnost ovih
smeštaja je različita, uključivanjem mlađih
srodnika se postiže bolji kvalitet brige o deciveći kapaciteti mlađe generacije, uglavnom
viši obrazovni nivo i manji generacijski jaz.
Struktura hraniteljskih porodica koje
nisu srodničke
Struktura
Par bez Par sa
dece
decom
Par sa
odraslom
decom
Proširena
porodica
Hranitelj
pojedi-nac
(sa decom
ili bez)
broj
47
89
103
42
75
%
13,20
25,00
28,93
11,79
21,07
Obrazovni nivo hraniteljskih porodica
• posmatran prema obrazovanijem članu za
hraniteljske parove
Obrazovanje
hranitelja
Bez
škole
Osnovna
škola
Srednja
škola
Viša
škola
Visoka
škola
broj
6
146
157
15
32
%
1,68
41,01
44,10
4,21
8,99
Opšte karakteristike hraniteljskih
porodica
• Pripremu i obuku za hraniteljstvo prošlo je nešto
više od polovine hranitelja. Iskustva su da ona
značajno doprinosi kvalitetu hraniteljstva, ali
predstavlja tek prvi korak. Na nju se mora
nadovezivati kontinuirana stručna podrška za koju
sada imamo mogućnosti.Prema našim podacima, u
Beogradu se čak 32 % hraniteljskih porodica nalazi
se u nekoj vrsti krize zbog koje im je potrebna
dodatna podrška
Opšte karakeristike hraniteljskih
porodica
• Porodice se značajno razlikuju po
materijalnom položaju. U tranzicionom
periodu nije moguće predvideti nagle
promene .
• Čak 14% hraniteljskih porodica nema bilo koji
drugi prihod sem hraniteljstva. Adekvatan
stambeni prostor za dete na hraniteljstvu ne
obezbeđuje čak 27% hraniteljskih porodica.
Deca sa teškoćama
• Različiti podaci o učešću dece sa zdravstvenim ili
razvojnim teškoćama. Verovatni izvor razlika su
terminološke nejasnoće i različita praksa u
prepoznavanju i klasifikovanju problema u oblastima
koje se sa raznih aspekata bave potrebama ove
dece.
• Među decom na hraniteljstvu u Beogradu je njih 37
koji su razvrstani kao deca ometena u razvoju ili je u
toku postupak razvrstavanja
Deca sa teškoćama
• Već u prvim posetama hraniteljskim porodicama,
prepoznato je 28% dece sa teškoćama koje
zahtevaju neki zdravstveni tretman. Ove teškoće su
u različitoj meri izražene.
• Najveći broj je na logopedskom tretmanu (51), zatim
slede deca sa enurezom (24), čestim oboljenjima
respiratornih organa, čulnim smetnjama,
neurološkim problemima, deca na kardiološkom
praćenju.
• Neki problemi su evidentno posledica dugotrajne
institucionalizacije.
Deca sa teškoćama
• 12% dece prepoznato kao ona sa izraženijim
emocionalnim teškoćama i problemima u
ponašanju
• Mnoga deca koja su povučena ili se neselektivno
prijateljski ponašaju često u početku ne budu
prepoznata kao deca sa teškoćama.
• Značajno je napomenuti da slika o razvojnim
teškoćama koje deca na hraniteljstvu manifestuju
još uvek nije kompletna
Deca sa teškoćama
• Različiti problemi, posebno u seoskim
sredinama mogu godinama ostati
neprepoznati ili minimizirani. Tako su na
primer, 25% dece školskog uzrasta na
hraniteljstvu učenici sa nedovoljnim
uspehom.
• Svako dete koje je provelo u instituciji šest
meseci ili godinu dana može posmatrati kao
dete sa „posebnim potrebama“.
Deca sa teškoćama
• Karakteristike-disharmoničan razvoj, teškoće u
formiranju odnosa privrženosti, propušteni
kritični razvojni periodi, različiti simptomi..
• Deca koja iz svojih porodica dolaze sa
iskustvom dugotrajne deprivacije ili
zlostavljanja
• Zaključujemo da najveći broj dece u zaštiti
jesu ona koja zahtevaju poseban angažman
porodice koja ih prihvata.
Deca sa teškoćama
• Kako napraviti gradaciju? Ono što mora biti kriterijum
je intenzitet i vrsta podrške koju dete zahteva da bi
moglo da ostvari optimalno funkcionisanje u odnosu
na svoje mogućnosti. Ovde je veoma važan i
vremenski okvir .
• Grupa od 93 dece i mladih na smeštaju u Beogradu,
(oko 19% ukupnog broja dece na hraniteljstvu u
Beogradu). Ovo su deca koja prema našim
procenama zahtevaju najkompleksniji angažman
hranitelja.Samo oko 20 njih je ostvarilo pravo na
uvećanu naknadu.
Deca sa teškoćama
• Među njima su deca razvrstana kao ometena u
mentalnom razvoju, deca sa zastojima u
intelektualnom razvoju, deca sa oštećenjima čula
(vid, sluh), sa dijagnostikovanim poremećajem
ponašanja, “deca ulice’’, deca sa izraženim
emocionalnim problemima i poremećajem
privrženosti, deca sa višestrukim smetnjama,
hroničnim neurološkim (EPI) i somatskim
oboljenjima.
Deca sa teškoćama
• Mali broj dece koja bi se mogla smatrati decom sa
invaliditetom u užem smislu,
• Ali su problemi koje manifestuju veoma složeni i
zahtevni za hraniteljsku porodicu.
• Najteži problemi: petoro njih razvrstanih kao deca
umereno ometena u mentalnom razvoju, beba sa
potrebom za operacijom očiju i suženjem krvnih
sudova, tri mlade osobe osobe sa veoma teškim
hroničnim oboljenjima , devojka sa posledicima
ranjavanja, dvoje dece hospitalizovano na
psihijatrijskoj klinici.
Deca sa teškoćama
• Gotovo polovina dece iz uzorka (40) su deca koja
manifestuju teškoće na planu intelektualnog razvoja
različitog nivoa, od kojih je najveći broj tako i
razvrstan.
• Pitanje je u kojoj meri se hraniteljske porodice koje
brinu o deci razvrstanoj kao lako ometena u
mentalnom razvoju mogu smatrati „specijalizovanim
• Količina podrške koju hraniteljska porodica mora da
pruži detetu zavisi od stepena izraženosti njegovih
teškoća ali i od aspiracija porodice i profesionalaca.
Deca sa teškoćama
• Teškoće koje manifestuju druga deca iz uzorka su
vrlo različite, u nekim slučajevima su problemi
višestruki. Često je teško odrediti stepen izraženosti
poremećaja, posebno kada je u pitanju poremećaj
ponašanja (11 dece iz uzorka), obzirom da se radi o
dijagnostički širokoj kategoriji.
• Sve je ovo povezano i sa pitanjem čiji je značaj
mnogo širi a to je adekvatnost postojećeg sistema
razvrstavanja dece prema stepenu ometenosti u
razvoju
Deca sa teškoćama
• Razlozi zbog kojih se ova deca i mladi nalaze na
smeštaju su oni koji su karakteristični za ukupnu
populaciju dece na hraniteljstvu.
• U uzorku je oko 60 % dečaka i 40% devojčica.
Srpskog porekla je 56% ove dece i mladih a 44 % su
Romi.
Uzrast dece
1 god
2god
3-7 god
8-11
12-15
16 i više
broj
1
3
23
20
28
18
%
1,07
3,22
24,73
21,50
30,10
19,35
Deca sa teškoćama
• Četvrtina dece u uzorku- teškoće vezane sa
dugotrajnim boravkom u instituciji, posebno u
prvim godinama života.
• Prolongiranje boravka radi što preciznijeg
prognoziranja stepena zaostajanja umesto da se
blagovremeno obezbedi stimulativnije okruženje
• Otpori prema zbrinjavanju novorođenčadi i
odojčadi kroz porodični smeštaj
• Oko 7% bilo je u još jednoj hraniteljskoj porodici
Deca sa teškoćama
• Porodice koje zbrinjavaju decu iz uzorka (73 porodica) su
heterogena grupacija. Više od polovine (38) živi u prigradskim
naseljima pretežno seoskog tipa, 6 u udaljenim urbanim
naseljima, u gradskim opštinama a 7 porodica živi u romskim
naseljima. Deca sa smetnjama u intelektualnom razvoju
većinom su u porodicama van užeg gradskog jezgra.
Obrazovni nivo ovih porodica uglavnom je nizak, 62% ima
završenu osnovnu školu ili nepotpunu osnovnu školu, oko
30% srednju školu, a 8 % je sa završenom višom ili visokom
školom.
Deca sa teškoćama
• Najmlađa osoba među njima ima 27 godina, dok su dve
hraniteljice stare čak oko 80 godina. I u ovoj grupi
preovlađuju osobe starije od četrdeset godina.
• Među porodicama koje prihvataju decu sa teškoćama
prepoznajemo i one sa izuzetnim kapacitetima da odgovore
na njihove potrebe ali, na žalost, i one koje su značajno
doprinele generisanju problema (a u kojima deca i dalje
borave). Posebno teška situacija je u porodicama koje
zbrinjavaju decu i mlade razvrstane kao umereno ometeni u
mentalnom razvoju.
Deca sa teškoćama
• Iz raspoloživih podataka možemo videti da se veliki
broj dece iz ove grupacije,oko 50 % nalazi u
srodnčkim hraniteljskim porodicama.
• Nepisani stručni standardi koji su rukovodili zaštitu
dece sa smetnjama u razvoju u ranijem periodu,
često afektiraju i sadašnju praksu. Ova deca su po
pravilu smeštana u seosko okruženje koje je
procenjivano kao manje zahtevno pa time i manje
frustrirajuće. Birane su porodice nižeg obrazovnog
nivoa zbog veoma sporne pretpostavke da su one
tolerantnije na neuspeh dece.
Deca sa teškoćama
• Kao porodice posebno posvećene podsticanju
razvoja dece sa teškoćama, pokazale su se porodice
zdravstvenih radnika, visoko religiozne porodice i
druge porodice, koje i same imaju iskustvo rešavanja
teških životnih problema, one koje su posebno
rezilijentne.
• Plan zaštite deteta mora jasno odrediti perspektivu
stalnosti za dete, u odnosu na koju se vrši izbor
hraniteljske porodice, što je posebno značajno za
decu koja će i u odraslom dobu zavisiti od tuđe
pomoći.
Priprema za smeštaj
• Pitanje pripremljenosti i informisanosti porodice o teškoćama
deteta. Srodničke porodice su brigu o detetu preuzimale u
kriznim situacijama, ali mnoge nesrodničke , koje su ušle u
redovnu proceduru smeštaja deteta iz ustanove, navode da
nisu imale dovoljno informacija. Više razloga -zbog snažnih
emocija porodica ne procesuira sve informacije koje dobija ;
rečnik koji previše stručan, bez nedovoljno detalja. Verovatno
je i da, i stručnjaci i hranitelji, u želji da se smeštaj realizuje
previše relativizuju probleme, odnosno precenjuju sopstvene
snage
• Sve kompleksniji postupak pripreme
Priprema za smeštaj
• Deo teškoća vezanih za pripremu dece za premeštaj
proizlazi iz ambivalentnosti stručnjaka koji imaju
značajnu ulogu u ovom procesu, bilo da su
predstavnici centra za socijalni rad ili institucija za
rezidencijalni smeštaj.
• Efekat, tek pre nekoliko godina napuštenih stručnih
standarda, koji su oblikovali sistem u kome se
profesionalno razvijao veliki broj stručnjaka u zaštiti
dece.
• “Podobnost” i “nepodobnost” za život u porodici
Podrška
• Fokus stručnog prisustva u porodicama je na podršci.
• Ključni zadaci:
• Da bi razvojne teškoće dece i mladih na hraniteljstvu
bile adekvatno prepoznate potrebno je kontinuirano
stručno praćenje.
• Plan zaštite deteta mora postojati kao jasan za sve
učesnike u procesu, da bi dao jasan okvir ulozi i
zadacima hranitelja, u skladu sa čim se planira rad
savetnika za hraniteljstvo.
Podrška
• Da bi sugestije koje savetnici daju bile prihvaćene,
neophodno je stvoriti okvir saradničkog odnosa
između stručnjaka i porodice, uz puno validiranje
porodičnog angažmana i doprinosa.
• I detetu i porodici potrebna je kontinuirana podrška
kroz prisustvo poverljive osobe koja koristi veštine
aktivnog slušanja da olakša komunikaciju, validira
promene koje su postignute i napore koje čine
dete/hranitelji ali, i usmerena podrška vezana za
određene problematične situacije
Podrška
• U ovakvim situacijama savetnik interveniše stvaranjem
konteksta koji omogućava da se problem otvori. Različitim
tipovima pitanja istražuje problem i različite uglove
posmatranja problema. On ne može da reši sve probleme u
porodici ali može da demonstrira principe rešavanja
problema: istraživanje, imenovanje, raščlanjivanje, prioriteti,
mapiranje resursa i mogućih rešenja, anticipacija posledica,
otkrivanje alternativnih puteva za dolaženje do cilja,
odustajanje od neproduktivnih rešenja, stavljanje u fokus
malog napretka, definisanje indikatora promene i vremenskog
okvira za promenu. Uključivanjem porodice u rešavanje
problema savetnik razvija i kod njih ovu veštinu.
Podrška
• Koristeći psihoedukativne intervencije prilagođeno
uzrastu i obrazovnom nivou ,savetnik pomaže
hraniteljima, a nekad i samom detetu, da problem
razumeju i u okviru porodice čine za dete ono što je
za njega najbolje.
• Intervencije u porodici imaju dva osnovna vida:
direktan rad sa detetom i konsultacije usmerene ka
hraniteljima. Konsultacije su alternativa direktnom
radu sa detetom.
Podrška
• Snažne emocije koje ova deca donose
afektiraju čitavu mrežu odraslih oko njih.
Konsultacije obezbeđuju prostor za refleksiju,
u okviru koga se prepoznaju i obrađuju ove
emocije i zatim koriste za produbljivanje
razumevanja detetovog iskustva.
• Posredovanje kod drugih institucija, građenje
mreže profesionalne podrške oko deteta.
Podrška
• Razni vidovi samoorganizovanja hranitelja su
izuzetno značajni kao grupe za međusobnu podršku.
Organizacije hranitelja, kao i druge nevladine
organizacije koje se bave hraniteljstvom su važni
saradnici u sistemu zaštite.
• Organizovanje različitih formi grupnog rada
hranitelja, u cilju razmene iskustava i uvida u to da i
drugi imaju slične probleme.
• Podsticanje mladih na hraniteljstvu da se uključuju u
različite forme grupnog rada.
Deca sa teškoćama
• Za planiranje stručnog rada sa decom na hraniteljstvu
koja imaju zdravstvene ili razvojne teškoće, od
izuzetnog značaja je ne dozvoliti da najizraženiji
problem stavi u drugi plan sve ostale detetove
potrebe, da se dete ne izjednačava sa svojim
hendikepom. Celovito a detaljno sagledavanje onoga
što su njegove teškoće, ali i onoga što su njegove
snage, talenti i interesovanja je način da se vrednuju
svi potencijali deteta i prvi korak u tome da ono
dobije jednake šanse kao i njegovi vršnjaci.