Transcript Kafli 3
Sólkerfið og alheimurinn Gerð alheimsins Vetrarbrautir Sólkerfi Oort-skýið Küiper-beltið Smástirnabeltið Reikistjörnurnar Myndun sólkerfa Geimrannsóknir Jörðin – tunglið - sólin Fjarlægur hluti alheimsins Vetrarbraut Gas í Vetrarbrautinni myndar geimþokur Örninn Sólkerfi Talið er að vetrarbrautir séu safn sólkerfa. Auk þess eru í vetrarbrautum annarskonar fyrirbæri svo sem svarthol og annað hulduefni. Talið er að 1/5 af massa alheimsins sé sýnilegur, afgangurinn sé hulduefni. Sólkerfið okkar er talið dæmigert sólkerfi. Sólkerfið okkar Halastjörnur Halastjörnur eru taldar koma úr Küiper-beltinu eða Oort- skýinu. Oort-skýið er talið marka “jaðar” sólkerfisins og almennt sólkerfa. Oort-skýinu má lýsa sem kúlusamhverfum hjúpi íshnatta. Halastjörnur hafa tvennskonar hala Küiper-beltið Küiper-beltið er talið hafa orðið til snemma í sögu sólkerfisins. Talið safn hnatta utan við braut Neptúnusar. Ákveðið var árið 2005 að Plútó tilheyrði þessu belti! Enn utar er nú farið að tala um belti sem geymir meðal annars Eris, dvergreikistjörnu sem er stærri en Plútó. Yfir 1000 smástirni og dvergstirni eru þekkt utan við braut Neptúnusar. Oortskýið er svo þar fyrir utan. Nú er talið er að margar halastjörnur séu upprunnar úr þessum tveimur ystu beltum. Plútó telst nú til Küiperbeltisins Tvö ný tungl, Nix og Hydra, fundust á braut um Plútó árið 2005 Tölvuteiknuð mynd úr Küiper-beltinu Smástirnabeltið Milli Júpíters og Mars er smástirnabeltið. Það er safn berghnatta og málmhnatta. Smástirnið Ida og tungl þess Reikistjörnurnar eru 8 4 gasrisar, ytri reikistjörnurnar. Þær heita? 4 berghnettir, innri reikistjörnurnar. Þær heita? Reikistjörnurnar í réttri röð og stærðarhlutföllum Talið er að allt í sólkerfinu snúist rangsælis. Möndulhalli er talinn hafa komið til snemma í sögu hnattanna við áresktur. Möndulhalli – snúningur alltaf rangsælis. Myndun sólkerfa Talið er að sólkerfi myndist í vetrarbrautum við þéttingu geimryks og gass. Í Vetrarbrautinni er talið að sólir/sólkerfi séu að myndast í mörgum geimþokum s.s. Erninum. Talið er að sólkerfið okkar hafi myndast fyrir um 4,6 milljörðum ára. Sprengistjarna er talin geta valdið þéttingu gass og geimryks. Myndun sólkerfa, mestur massi safnast í miðju en afgangs efni myndar reikistjörnur. Geimrannsóknir Bylting varð í geimrannsóknum eftir miðja 20. öld. Þá hófust geimferðir (1956). Nú er rekin rannsóknarstöð í geimnum (ISS). Geimskutlur sjá um samskipti milli hennar og jarðar. Alþjóðlega geimstöðin (ISS) í fyrsta áfanga Destiny - Örlög ISS árið 2009 MIR var aflögð og felld til jarðar 2001 Tunglið og jörðin séð úr geimskutlu Tungl – jörð - sól Tunglið gengur á braut um jörðu á 27,32 sólarhringum. Saman ganga þessir hnettir um sólu. Frá jörðinni virðist tunglið fara einn hring um jörðu á að meðaltali 29,53 sólarhringum. Af hverju ekki 27,32? Massi jarðar er 81 tunglmassar. Jörðin snýst rangsælis um möndul sinn á einum sólarhring. Jörðin og tunglið ganga umhverfis sólina á einu ári. Tunglið snýst um möndul sinn á 27,32 sólarhringum. Sólin snýst um möndul sinn á 25-35 sólarhringum. Jörð og tungl séð frá Galileó flauginni. Sjávarföll Sjávarföll stjórnast af togkrafti tungls og sólar á jörðinni. Þessi kraftur fellur með vaxandi fjarlægð. Það skýrir hvers vegna bunga kemur á hafið. Stórstreymi og smástreymi stafa af breytilegri afstöðu hnattanna. Mikill munur flóðs og fjöru við Fundi fjörð Í Fundyfirði munar um 15 m á flóði og fjöru á stórstreymi en munurinn getur verið meiri við “hagstæð” skilyrði. Árstíðir stafa af möndulhalla jarðar. Afleiðingin verður árstíðabundnar breytingar á inngeislun á háum breiddargráðum Tunglmyrkvi – fullt tungl Sólmyrkvi – nýtt tungl