Transcript model is-lm - podstawy ekonomii

Pamiętasz?
1
Cykl koniunkturalny
Y (PKB)
Szczyt
Szczyt
Dno
Dno
Dno
Ekspansja
Recesja
Ekspansja
Recesja
Ekspansja
Recesja
Czas
2
Poznaliśmy już dotyczące bardzo długiego okresu modele wzrostu
gospodarczego (neoklasyczny i endogeniczny). Wyjaśniają one
zmiany wielkości produkcji potencjalnej, YP, które zachodzą np. w
ciągu kilkudziesięciu lat.
Teraz zajmiemy się analizą krótkookresowych zmian
wielkości produkcji, Y, czyli np. jej odchyleń od poziomu produkcji potencjalnej, Yp. Wykorzystamy przy tym MODEL IS-LM.
3
Badamy wpływ wahań zagregowanych wydatków, AEPL, na wielkość produkcji W KRÓTKIM OKRESIE. Przyczyną tych wahań
mogą być m. in. DZIAŁANIA PAŃSTWA (np. polityka budżetowa
i pieniężna, czyli – polityka stabilizacyjna, a także zachowania
konsumentów i inwestorów.
4
Zakładamy, co odpowiada rzeczywistości, że w krótkim okresie
gospodarka jest „keynesowska” (istnieją WOLNE MOCE PRODUKCYJNE, CENY SĄ STABILNE). W tej sytuacji o poziomie
produkcji w gospodarce decyduje właśnie wielkość planowanych
wydatków zagregowanych, AEPL.
WOLNE MOCE PRODUKCYJNE.
5
Założenie o nie w pełni wykorzystanych mocach wytwórczych dobrze odpowiada rzeczywistości.
Nawet wtedy, gdy produkcja jest bliska produkcji potencjalnej, NA PRZECIĄG KRÓTKIEGO OKRESU firmy mogą
zwiększyć produkcję, intensywniej wykorzystując czynniki produkcji (np. praca ludzi i maszyn w godzinach nadliczbowych).
6
STABILNOŚĆ CEN
Oto przyczyny stabilności cen w krótkim okresie (one się uzupełniają).
1) Nominalne płace często są ustalane RAZ NA DŁUGI CZAS w
trakcie ZDECENTRALIZOWANYCH (toczonych gałąź po gałęzi,
a nie naraz w całej gospodarce) negocjacji. W efekcie ŚREDNI poziom płac w gospodarce zmienia się wolno.
2) Stabilność płac nominalnych, tzn. jednostkowych kosztów osobowych, które są główną częścią jednostkowych kosztów produkcji,
sprawia, że ceny też są stabilne. Przecież zmiany cen powodowałyby nadzwyczajne zyski i straty, co – jak wiemy - w warunkach
KONKURENCJI nie jest prawdopodobne.
3) W dodatku ten producent, który - korzystając ze wzrostu popytu
- pierwszy podnosi ceny, ryzykuje utratą części udziału w rynku.
(Jego konkurenci mogą nie podnieść cen). Powstrzymuje to firmy
przed podniesieniem ceny. (W takiej sytuacji monopol podniósłby
cenę. Jednak na konkurencyjnym rynku nikt nie koordynuje działań pojedynczych producentów. To się nazywa PROBLEM KOORDYNACJI)...
7
1. MODEL IS-LM
Częściami modelu ISLM są: linia IS i linia LM (zob. rysunek).
Opiszemy je po kolei.
i
LM
i*
E
IS
0
Y*
Oznaczenia:
i – stopa procentowa.
Y – wielkość produkcji.
AEPL – wielkość zagregowanych wydatków.
Y=AEPL
8
1. 1. LINIA IS
Linia IS składa się z punktów, czyli kombinacji stopy procentowej, i,
oraz poziomu produkcji, Y, przy których RYNEK DÓBR jest w
równowadze (planowane wydatki, AEPL, są równe wielkości produkcji, Y; AEPL=Y).
i
E1
i1
E2
i2
IS
0
Y1
Y2
Y=AEPL
Zależność stopy procentowej, i, oraz produkcji jest odwrotna, bo
stopa procentowa wyznacza m. in. cenę kredytu inwestycyjnego.
9
Oto funkcja prywatnych inwestycji:
I = IA - b•i.
b > 0,
gdzie:
I – inwestycje planowane.
IA – autonomiczna część planowanych inwestycji.
b – współczynnik, który mierzy wrażliwość planowanych wydatków inwestycyjnych na zmiany stopy procentowej.
i – stopa procentowa.
10
A oto funkcja prywatnej konnsumpcji:
CPL = CA + KSK•(1 – t)•Y,
gdzie:
CPL – planowane wydatki konsumpcyjne,
CA – autonomiczne wydatki konsumpcyjne,
KSK to krańcowa skłonność do konsumpcji (z dochodu do
dyspozycji),
t to stopa opodatkowania netto [(Td-B)/Y] (Td to podatki
bezpośrednie, a B to zasiłki; zakładamy, że podatki pośrednie, TE, a także dochody państwa z własności wynoszą zero).
11
WYPROWADZAMY WZÓR LINII IS:
AEPL = Y
AEPL = C + I + G + NX.
AEPL = Y
AEPL = CA + KSK•(1 – t) •Y + (IA – b•i) + GA + NX
Y = CA + KSK•(1 – t)•Y + (IA – b•i) + GA + NX
12
WYPROWADZAMY WZÓR LINII IS Cd...:
A zatem:
Y=

Y=

Y=

Y=

CA+KSK•(1–t)•Y+(IA–b•i)+GA+NX.
CA+KSK•(1–t)•Y+(IA–b•i)+GA+XA-KSI•Y.*
CA+IA+GA+XA+[KSK•(1–t)•Y–KSI•Y]–b•i.
CA+IA+GA+XA+Y•[KSK•(1–t)–KSI]–b•i.
Y = A + KSK”•Y - b•i,
gdzie A to wszystkie planowane wydatki AUTONOMICZNE w gospodarce, a KSK” = [KSK•(1 – t) – KSI].
A zatem:
Y• (1 – KSK”) = A – b•i.
Mnożąc to równanie stronami przez mnożnik dla gospodarki otwartej [M” = 1/(1-KSK”)], dostajemy szukane równanie linii IS:
Y = M”•A–M”•b•i.
----* Zakładamy, że importowane są tylko dobra konsumpcyjne; KSI to stała tzw.
krańcowa skłonność do importu (ΔZ/ΔY=Z/Y=KSI, gdzie Z to import).
13
IS: Y = M”•A–M”•b•i,
i
E1
i1
E2
i2
IS
0
Y1
Y2
Y=AEPL
Interpretacja wykresu: rola parametrów A, b, M”.
1. PARAMETR „b” OKREŚLA NACHYLENIE LINII IS.
- Wrażliwość wydatków inwestycyjnych na zmiany stopy procentowej decyduje o nachyleniu linii IS.
2. PARAMETR „A” DECYDUJE O POŁOŻENIU LINII IS.
- Zmiany wielkości wydatków autonomicznych w gospodarce przesuwają linię IS.
3. PARAMETR M” (KSK”) OKREŚLA JEDNOCZEŚNIE I NACHYLENIE I POZYCJĘ LINII IS.
- Zmiany mnożnika przesuwają i zmieniają nachylenie linii IS.
14
1.2. LINIA LM
Linia LM składa się z punktów, czyli kombinacji stopy procentowej, i, i poziomu produkcji, Y, przy których RYNEK PIENIĄDZA pozostaje w równowadze (REALNY popyt na pieniądz jest
równy REALNEJ podaży pieniądza; MD = MS).
i
LM
0
Y= AEPL
Zależność stopy procentowej, i, oraz produkcji, Y, jest prosta, bo
im większa produkcja, Y, tym większy popyt na pieniądz, MD, a
więc także – ceteris paribus - stopa procentowa, i.
15
i
E2
i2
i1
0
LM
E1
Y1
MD = k•Y – h•i
Y2
Y= AEPL
k, h > 0.
gdzie:
MD – realny popyt na pieniądz.
k – współczynnik opisujący wrażliwość realnego popytu na pieniądz na zmiany wielkości produkcji.
Y – wielkość produkcji.
h - współczynnik opisujący wrażliwość realnego popytu na pieniądz na zmiany stopy procentowej.
i – stopa procentowa.
16
Przyjrzyjmy się dokładniej realnemu popytowi na pieniądz...
MD = k•Y – h•i
Realny popyt na pieniądz a stopa procentowa i realna wielkość
produkcji
i
i2
E2
k•(Y2-Y1)
i1
E1
MD2=k•Y2–h•i.
MD1=k•Y1–h•i.
0
MD1
MD2
MD
1.
Zmiany stopy procentowej przesuwają nas po linii realnego popytu na pieniądz (np. i1→i2 E1→E2) .
2.
Natomiast zmiany realnej wielkości produkcji przesuwają całą linię realnego popytu na pieniądz (np. przy i=i1, Y1→Y2 MD1 →
MD2) .
17
A teraz przyjrzyjmy się realnej podaży pieniądza...
REALNA PODAŻ PIENIĄDZA:
MS = M/P,
gdzie:
M – nominalna podaż pieniądza.
P – poziom cen w gospodarce (np. CPI; ang. Consumer Price
Index).
18
WYPROWADZAMY WZÓR LINII LM:
Oto warunek równowagi na rynku pieniądza:
M/P = k•Y – h•i.
A zatem szukane równanie linii LM wygląda następująco:
i = (1/h) • (k•Y - M/P)
gdzie:
k – współczynnik opisujący wrażliwość realnego popytu na pieniądz na zmiany wielkości produkcji.
h - współczynnik opisujący wrażliwość realnego popytu na pieniądz na zmiany stopy procentowej.
19
LM: i = (1/h)•(k•Y - M/P)
i
LM
0
Y=AEPL
INTERPRETACJA WYKRESU: ROLA PARAMETRÓW h, k,
M/P.
1. PARAMETR „k” DECYDUJE O NACHYLENIU LINII LM.
- Zmiany wrażliwości realnego popytu na pieniądz na zmiany
wielkości produkcji zmieniają nachylenie linii LM.
2. PARAMETR „M/P” OKREŚLA POZYCJĘ LINII LM.
- Zmiany realnej podaży pieniądza w gospodarce przesuwają linię LM.
3. PARAMETR „h” DECYDUJE O NACHYLENIU I POŁOŻENIU LINII LM.
- Zmiany wrażliwości realnego popytu na pieniądz na zmiany
stopy procentowej zmieniają nachylenie i przesuwają linię LM.
1.3. KOMPLETNY MODEL IS-LM
20
Podsumujmy: oto kompletny model IS-LM, ilustrujący równowagę
na rynku dóbr i pieniądza.
Równowaga na rynku dóbr i rynku pieniądza
i
LM
i*
E
IS
0
Y*
Y=AEPL
IS: Y = M”•A–M”•b•i
LM: i = (1/h)•(k•Y - M/P)
Tylko dla stopy procentowej, i, oraz produkcji, Y, odpowiadających
punktowi przecięcia linii IS i LM (i0, Y0) oba rynki (gotowych dóbr i
pieniądza) pozostają – JEDNOCZEŚNIE - w równowadze. (Gospodarka dąży do takiego stanu).
2. MNOŹNIKI POLITYKI: FISKALNEJ I PIENIĘŻNEJ
Rozwiązujemy układ równań IS-LM:
Y = M”•A–M”•b•i.
i = (1/h)•(k•Y-M/P).
Okazuje się, że:
Y = γ•A + γ•(b/h)•(M/P)
i = γ•A•k/h - [1/(h+k•b•M”)]•(M/P)
gdzie:
γ = M”/[1+(k•M”•b)/h].
γ – gr. gamma.
21
22
Jak na wielkość produkcji, Y, i stopę procentową, i, wpłynie wzrost
autonomicznych wydatków, A, w gospodarce?
i
IS: Y = M”•A–M”•b•i
LM: i = (1/h)•(k•Y - M/P)
LM
E1
i1
i0
E
IS1
IS
0
Y0
Y1
Y=AEPL
Otóż wzrost wydatków autonomicznych, A, przesuwa w prawo linię
IS (zob. równanie linii IS). Zwiększają się: produkcja, Y, i stopa
procentowa, i.
Kiedy zwiększają się (autonomiczne) wydatki państwa, G,
ten wzrost stopy procentowej, i, powoduje spadek („wypieranie”)
wydatków prywatnych. (Prywatne inwestycje zależą odwrotnie od
stopy procentowej).
23
Jak na wielkość produkcji, Y, i stopę procentową, i, wpłynie wzrost
realnej podaży pieniądza, M/P, w gospodarce?
i
IS: Y = M”•A–M”•b•i
LM: i = (1/h)•(k•Y - M/P)
LM
LM1
i0
E
E1
i1
IS
0
Y0
Y1
Y=AEPL
Wzrost realnej podaży pieniądza, M/P, przesuwa w prawo linię LM
(zob. równanie linii LM). Zwiększa się produkcja, Y; maleje stopa
procentowa, i.
24
A oto pogłębiona analiza wpływu zmian autonomicznych wydatków, A, oraz realnej podaży pieniądza, M/P, na wielkość
produkcji, Y, i poziom stopy procentowej, i.
25
Jak na wielkość produkcji w gospodarce, Y, wpływają zmiany autonomicznych wydatków, A?
Jak wiemy:
Y = γ•A + γ•(b/h)•(M/P)
i = γ•A•k/h - [1/(h+k•b•M”)]•(M/P),
gdzie:
γ = M”/[1+(k•M”•b)/h].
Otóż:
MF = Y/G = Y/A = γ,
gdzie MF to MNOŻNIK POLITYKI FISKALNEJ (ang.
fiscal policy multiplier).
Zauważ! „Y” jest liniową funkcją „A” :
Y = γ•A + γ•(b/h)•(M/P).
26
Pochodna cząstkowa tej funkcji względem A jest więc stała.
Jest ona tangensem kąta linii Y=γ•A+γ•(b/h)•(M/P) i osi poziomej poniższego układu współrzędnych.
Y=γ•A+ γ•(b/h)•(M/P)
tgα=ΔY/ΔA=γ=MF
ΔY
α
ΔA
A
27
Jak na wielkość produkcji w gospodarce, Y, wpływają zmiany realnej podaży pieniądza, M/P?
Jak wiemy:
Y = γ•A + γ•(b/h)•(M/P)
i = γ•A•k/h - [1/(h+k•b•M”)]•(M/P),
gdzie:
γ = M”/[1+(k•M”•b)/h].
Otóż:
MM = Y/(M/P) = (b/h)•γ,
gdzie MM to MNOŻNIK POLITYKI PIENIĘŻNEJ (ang.
monetary policy multiplier).
Zauważ! „Y” jest liniową funkcją „M/P” :
Y = γ•A + γ•(b/h)•(M/P).
28
Pochodna cząstkowa tej funkcji względem M/P jest więc stała. Jest ona tangensem kąta linii Y=γ•A+γ•(b/h)•(M/P) i osi
poziomej poniższego układu współrzędnych.
Y=γ•A+ γ•(b/h)•(M/P)
tgα=ΔY/Δ(M/P)=γ(b/h)=MM
ΔY
α
Δ(M/P)
M/P
Y = γ•A + γ•(b/h)•(M/P)
Y = γ•A + γ•(b/h)•(M/P)
tgα=ΔY/ΔA= (b/h)•γ=MM
tgα=ΔY/ΔA=γ=MF
α
ΔY
α
A
ΔA
ΔY
M/P
Δ(M/P)
Zatem:
ΔY = ΔA•MF=γ
oraz
ΔY= Δ(M/P)•MM=γ•(b/h).
MNOŻNIK POLITYKI FISKALNEJ, MF, informuje, o ile
zmieni się Y pod wpływem danej zmiany A.
MNOŻNIK POLITYKI PIENIĘŻNEJ, MP, informuje, o ile
zmieni się Y pod wpływem danej zmiany M/P.
29
30
3. PUŁAPKA PŁYNNOŚCI I PRZYPADEK KLASYCZNY
A teraz:
Najpierw opiszemy dwie specyficzne sytuacje w gospodarce:
PUŁAPKĘ PŁYNNOŚCI (ang. liquidity trap) i PRZYPADEK KLASYCZNY (ang. classical case).
Następnie zbadamy skuteczność polityki pieniężnej i polityki
fiskalnej w tych sytuacjach.
Na zakończenie użyjemy modelu IS-LM w celu wyjaśnienia,
dlaczego niekiedy bank centralny kontroluje ilość pieniądza
w gospodarce, a niekiedy – bezpośrednio poziom stopy procentowej.
31
3.1. PUŁAPKA PŁYNNOŚCI
Wyobraźmy sobie POZIOMĄ linię LM (zob. rysunek). Co oznacza
jej nietypowe położenie?
Pozioma linia LM
i
Mała zmiana stopy
procentowej, i,
(CD).
LM’
LM
C
D
0
A
B
Y=AEPL
Bardzo duża zmiana wielkości produkcji, Y (AB).
Aby to zrozumieć, pomyśl o linii LM, która jest prawie pozioma
(LM’). Aby stopa procentowa, i, zmieniła się zauważalnie (np. o
CD na rysunku), produkcja, Y, musi zmienić się bardzo znacznie
(o AB). Pozioma linia LM oznacza skrajny wariant takiej sytuacji.
32
i
Pozioma linia LM
LM
0
Y= AEPL
LM: i=(1/h)•(k•Y-M/P)
Otóż z poziomą linią LM mamy do czynienia NP. wtedy, gdy parametr h we wzorze linii LM, opisujący wrażliwość popytu na pieniądz na zmiany stopy procentowej, jest BARDZO DUŻY (h→∞)
(w porównaniu z parametrem k).
Przecież skoro: i=(1/h)•(k•Y-M/P), a h→∞, to dla spowodowania choćby małej zmiany stopy procentowej, i, niezbędna jest
bardzo duża zmiana produkcji, Y.
33
i
Pułapka płynności
LM
0
Y= AEPL
Przyjmijmy, że w opisywanej sytuacji wrażliwość popytu na pieniądz, MD, na zmiany stopy procentowej, i, jest ogromna (h→∞) ...
Bardzo małe zmiany i kompensują wtedy zmiany MD spowodowane wielkimi zmianami Y. To się nazywa PUŁAPKA PŁYNNOŚCI
(ang. liquidity trap).
W PRZYPADKU PUŁAPKI PŁYNNOŚCI BARDZO MAŁE ZMIANY
STOPY PROCENTOWEJ POWODUJĄ, ŻE LUDZIE SĄ SKŁONNI
TRZYMAĆ PRAKTYCZNIE DOWOLNĄ ILOŚĆ PIENIĄDZA. POPYT
NA PIENIĄDZ JEST BARDZO WRAŻLIWY NA ZMIANY STOPY PROCENTOWEJ.
34
3.2. PRZYPADEK KLASYCZNY.
A teraz pomyśl o pionowej linii LM. Co oznacza taka sytuacja?
i
Pionowa linia LM
LM LM’
C
Duża zmiana stopy
procentowej, i,
(CD).
D
0
A B
Y= AEPL
Bardzo mała zmiana wielkości produkcji, Y (AB).
Pomyśl o linii LM, która jest prawie pionowa (LM’). Już bardzo
małe zmiany wielkości produkcji, Y, (np. o AB na rysunku) powodują duże zmiany stopy procentowej, i (o CD). Pionowa linia LM
oznacza skrajny wariant takiej sytuacji.
35
i
Pionowa linia LM
LM
0
Y= AEPL
LM: i=(1/h)•(k•Y-M/P)
Z pionową linią LM mamy do czynienia NP. wtedy, gdy h we wzorze linii LM, opisujące wrażliwość popytu na pieniądz na zmiany
stopy procentowej, jest bardzo małe (w porównaniu z k) (h→0).
Przecież skoro: i=(1/h)•(k•Y-M/P), a h→0, to już małe
zmiany produkcji, Y, skutkują dużą zmianą stopy procentowej, i.
Tylko taka zmiana oprocentowania pozwala wtedy skompensować
skutki wywołanej zmianą produkcji zmiany popytu na pieniądz.
36
i
Przypadek klasyczny
LM
0
Y= AEPL
Przyjmijmy, że w opisywanej sytuacji wrażliwość popytu na pieniądz, MD, na zmiany stopy procentowej, i, jest bardzo mała (h→
0). Aby skompensować zmiany popytu na pieniądz, MD, spowodowane bardzo małymi wahaniami produkcji, Y, niezbędne są wielkie
zmiany stopy procentowej, i. To się nazywa PRZYPADEK KLASYCZNY (ang. classical case).
PRZYPADEK KLASYCZNY OZNACZA, ŻE NIEZALEŻNIE OD POZIOMU STOPY PROCENTOWEJ LUDZIE CHCĄ TRZYMAĆ PRAKTYCZNIE TAKĄ SAMĄ ILOŚĆ PIENIĄDZA.
37
3.3. POLITYKA PIENIĘŻNA
Oto linia LM:
i=(1/h)•(k•Y-M/P).
Jak widać, wzrost realnej podaży pieniądza, M/P, przesuwa LM
w prawo (w dół). Przy danym położeniu linii IS powoduje to
wzrost produkcji, Y, i spadek stopy procentowej, i.
i
LM
LM’
IS
0
Y=AEPL
Rozpatrzymy dwa – skrajne - warianty takiej sytuacji:
1. Pułapkę płynności.
2. Przypadek klasyczny.
38
POLITYKA PIENIĘŻNA: PUŁAPKA PŁYNNOŚCI.
Pułapka płynności: zwiększenie realnej podaży pieniądza nie powoduje
spadku stopy procentowej i wzrostu produkcji. Bardzo mala obniżka stopy
procentowej skutkuje tak dużym wzrostem popytu na pieniądz (h→∞), że
ów wzrost realnej podaży pieniądza zostaje zaabsorbowany. Więc po
wzroście podaży pieniądza stopa procentowa prawie się nie zmienia, NIE
WPŁYWAJĄC NA WIELKOŚĆ PRODUKCJI, Y.
i
Pułapka płynności
LM
0
Y= AEPL
W efekcie, kiedy linia LM jest pozioma i występuje pułapka płynności, przy danym położeniu linii IS (zakładam, że jej położenie jest
normalne), polityka pieniężna traci skuteczność. Zmiany podaży
pieniądza nie wpływają na popyt na rynku dóbr, ponieważ nie powodują zmian stopy procentowej.
39
i
IS
LM
A
•
B
•
LM’
0
Odcinek CD
Y= AEPL
Analiza graficzna potwierdza taki wniosek. Przy h→∞ i prawie poziomej linii LM nawet znaczny wzrost realnej podaży pieniądza,
M/P (zob. odcinek AB na rysunku), skutkuje tylko bardzo małą
zmianą stopy procentowej, i, więc praktycznie nie ma wpływu na
wielkość zagregowanych wydatków i produkcję, Y (zob. odcinek
CD na rysunku).
40
W praktyce sytuacja podobna do pułapki płynności występuje skrajnie rzadko, więc polityka pieniężna okazuje się mniej lub bardziej - skuteczna...
Zauważ jednak, że jeśliby realna stopa procentowa
w gospodarce spadła w okolice 0%, popyt na pieniądz stałby
się bardzo wrażliwy na zmiany stopy procentowej i wzrastałby skokowo (h ∞):
1. Alternatywny koszt trzymania środka płatniczego zmniejszyłby się wtedy gwałtownie.
2. Wzroslaby liczba projektów inwestycyjnych, zapewniających minimalny akceptowalny (przewyższający stopę procentową) poziom stopy zysku.
To dlatego, kiedy na przełomie XX w. i XXI w. realna stopa procentowa w Japonii spadła w okolice 0%, niektórzy ekonomiści (np. Paul Krugman) mówili o pułapce
płynności, w którą wpadła Japonia.
41
POLITYKA PIENIĘŻNA: PRZYPADEK KLASYCZNY
W przypadku klasycznym zwiększenie realnej podaży pieniądza
powoduje znaczny spadek stopy procentowej i wzrost produkcji.
Obniżka stopy procentowej skutkuje na tyle małym wzrostem popytu na pieniądz (h→0), że dopiero duży spadek stopy procentowej
sprawia, że ów wzrost realnej podaży pieniądza zostaje skompensowany.
Przypadek klasyczny
i
LM
0
Y= AEPL
W efekcie, kiedy linia LM jest pionowa, przy danym położeniu linii
IS, polityka pieniężna okazuje się bardzo skuteczna. Zmiana realnej podaży pieniądza, MS, wymusza znaczną zmianę stopy procentowej, i, bo dopiero wtedy popyt na pieniądz, MD, zmienia się wystarczająco, aby rynek pieniądza odzyskał równowagę! (Wszak
h→0, więc MD słabo reaguje na zmiany i!).
42
Kiedy linia LM jest pionowa, przy danym położeniu linii IS, polityka pieniężna okazuje się bardzo skuteczna.
i
LM
LM’
A
i
B
LM
IS
LM’
IS
0
Y= AEPL
0
Y= AEPL
Analiza graficzna potwierdza taki wniosek. Przy prawie pionowej
linii LM dany wzrost realnej podaży pieniądza, M/P skutkuje
stosunkowo znaczną zmianą stopy procentowej, i, i (lub) wielkości
zagregowanych wydatków i produkcji, Y (por. rysunki A i B).
3.4. POLITYKA FISKALNA
43
Oto linia IS:
Y = M”•A–M”•b•i.
Jak widać, wzrost autonomicznych wydatków, A, w tym wydatków
kontrolowanych przez państwo, G, przesuwa linię IS o M”•ΔA.
i
LM
IS’
IS
0
Y=AEPL
Jednocześnie jednak wyparte zostaje M”•b•Δi wydatków
prywatnych, bo stopa procentowa, i, wzrasta na skutek zwiększenia
się produkcji.
Znowu rozpatrzymy dwa – skrajne - warianty takiej sytuacji:
1. Pułapkę płynności.
2. Przypadek klasyczny.
POLITYKA FISKALNA: PUŁAPKA PŁYNNOSCI.
44
W takiej sytuacji polityka fiskalna jest bardzo skuteczna, ponieważ
efekt wypierania nie występuje.
Y = M”•A–M”•b•i.
Np., przy prawie poziomej linii LM wzrost wydatków
państwa, który przesuwa linię IS, powoduje bardzo małą zmianą
stopy procentowej, i, a więc znaczny wzrost produkcji, Y (wzrostu
tego nie zmniejsza bardzo słaby efekt wypierania).
i
IS
IS’
LM
0
Y= AEPL
Już mała zmiana stopy procentowej, i, powoduje tak dużą zmianę
popytu na pieniądz, ΔMD, że zmiana popytu na pieniądz, ΔMD, wywołana przez zmianę wielkości produkcji, Y, zostaje skompensowana. W takiej sytuacji produkcja, Y, może wzrosnąć aż o M”•ΔA
(prawie nie dochodzi do wypierania; M”•b•i ≈ 0).
45
Kiedy gospodarka tkwi w pułapce płynności, polityka fiskalna jest
bardzo skuteczna, ponieważ efekt wypierania nie występuje...
i
IS
IS’
LM
0
Y= AEPL
Otóż do podobnej sytuacji dochodzi w przypadku MONETYZACJI DEFICYTU BUDŻETOWEGO. Monetyzacja deficytu budżetowego polega na finansowaniu deficytu budżetu przez bank
centralny za pomocą emisji pieniądza.
46
Kiedy gospodarka tkwi w pułapce płynności, polityka fiskalna jest bardzo
skuteczna, ponieważ efekt wypierania nie występuje. Otóż do podobnej
sytuacji dochodzi w przypadku MONETYZACJI DEFICYTU BUDŻETOWEGO.
i
IS
IS’
A
i
B
IS’
IS
LM
LM’
LM
i*
0
Y=AEPL
0
YA
YB
Y= AEPL
W obu przypadkach przyczyną dużej zmiany produkcji, Y, jest
mała zmiana stopy procentowej, i. Jednak za każdym razem przyczyny tej słabej reakcji stopy procentowej na zmiany wielkości
produkcji są inne.
Za pierwszym razem jest chodzi o bardzo silną wrażliwość popytu na pieniądz na zmiany stopy procentowej (por. rysunek A). Za drugim razem mała zmiana stopy procentowej jest spowodowana zwiększeniem realnej podaży pieniądza (por. rysunek
A).
47
POLITYKA FISKALNA: PRZYPADEK KLASYCZNY
W przypadku klasycznym polityka fiskalna traci skuteczność. Przesunięcia linii IS prawie nie zmieniają wielkości produkcji w gospodarce. Przyczyną jest bardzo silny efekt wypierania. Już małe
zmiany wielkości produkcji, Y, powodują bardzo dużą zmianę stopy
procentowej, i.
i
LM
IS’
IS
0
Y=AEPL
48
W przypadku klasycznym potrzebna jest bardzo duża zmiana stopy procentowej, i, aby - przy h→0 - MD zmienił się wystarczająco dla skompensowania zmiany MD spowodowanej choćby niewielką zmianą Y.
i
LM
IS’
IS
0
Y=AEPL
49
Do podobnej sytuacji dochodzi w przypadku pełnego wykorzystania mocy produkcyjnych i „giętkich” cen w gospodarce.
i
LM
IS’
IS
0
Y=AEPL
Ekspansywna polityka fiskalna i wzrost AEPL, powoduje wtedy
jedynie wzrost P. Rosnące ceny, P, redukują realną podaż pieniądza, M/P. To podbija stopę procentową i skutkuje wyparciem wydatków prywatnych [C i(lub) I]. W takiej sytuacji wypieranie
okazuje się „pełne” [G=C + I]. Przecież jakakolwiek
nadwyżka AEPL>YP powoduje dalszy wzrost „giętkich” cen...
Jednak w rozpatrywanym tu przypadku klasycznym
przyczyną silnej reakcji stopy procentowej, i, na zmianę wielkości
produkcji jest niewrażliwość popytu na pieniądz na zmiany stopy
procentowej (h→0). W gospodarce „klasycznej” przyczyną podobnego zjawiska było pełne wykorzystanie możliwości produkcyjnych i „giętkość” cen, P.
50
*
PODSUMUJMY: Kiedy gospodarka tkwi w pułapce płynności, zawodzi polityka pieniężna, a skuteczna jest polityka
fiskalna. W przypadku klasycznym jest odwrotnie: polityka
pieniężna okazuje się skuteczna, nieskuteczna jest polityka
fiskalna.
Jednak skrajności pułapki płynności i przypadku
klasycznego bardzo rzadko odpowiadają gospodarczej rzeczywistości. Naszym wnioskom wygodnie jest zatem nadać
nieco inną formę.
51
Im bardziej płaska jest linia LM (czyli im bardziej wrażliwy
na zmiany stopy procentowej jest popyt na pieniądz), tym
mniej skuteczna jest polityka pieniężna i tym bardziej skuteczna jest polityka fiskalna.
Lub ekwiwalentnie:
Im bardziej stroma jest linia LM (czyli im mniej wrażliwy na
zmiany stopy procentowej jest popyt na pieniądz), tym bardziej skuteczna jest polityka pieniężna i tym mniej skuteczna
jest polityka fiskalna.
52
4. MODEL IS-LM A POLITYKA BANKU CENTRALNEGO
Jak pamiętamy ze standardowego wykładu podstaw ekonomii, prowadząc politykę pieniężną, bank centralny za pomocą operacji otwartego
rynku, stopy dyskontowej i stopy rezerw minimalnych steruje nominalną podażą pieniądza, MS.
Jednak w praktyce bywa i tak, że bank centralny kontroluje
nie nominalną podaż pieniądza, MS, lecz – bezpośrednio – stopę procentową, i, wykorzystując w tym celu operacje otwartego rynku. Model
IS/LM ułatwia odpowiedź na pytanie, dlaczego bank centralny niekiedy
decyduje się na sterowanie podażą pieniądza, MS, niekiedy zaś na kontrolowanie stopy procentowej, i.
53
Bank centralny bezpośrednio kontroluje stopę procentową na dwa sposoby:
1.
Jeśli rynkowa stopa procentowa, i, przewyższa pożądany poziom i* (i>i*),
bank centralny na wielką skalę oferuje na rynku tańszy kredyt krótkoterminowy oprocentowany na poziomie i*. Powoduje to, że rynkowa stopa
procentowa, i, spada do poziomu i*.
2.
Jeśli zaś rynkowa stopa procentowa, i, spada poniżej pożądanego poziomu i*
(i<i*), bank centralny zaciąga na rynku na tyle dużo pożyczek, płacąc za nie
oprocentowanie i*, aby rynkowa stopa procentowa, i, podniosła się do
poziomu i*.
54
Powiedzmy, że zmieniając podaż pieniądza, za pomocą operacji otwartego
rynku bank centralny nie dopuszcza do odchylenia się rynkowej stopy
procentowej, i, od pożądanego poziomu i*.*
W efekcie linia LM na rysunku z modelem IS-LM jest pozioma
[zob. linia LM(i) na rysunku poniżej].
i
Oznaczenia:
i*
0
LM(i)
i – stopa procentowa.
Y – wielkość produkcji.
LM(i) – linia LM, odpowiadająca danej
stopie procentowej, i, określonej przez
bank centralny.
Y
Kiedy popyt na pieniądz, MD, się zmienia, co może spowodować zmianę
stopy procentowej, „i”, bank centralny zmienia „MS”, uniemożliwiając
zmianę „i”; więc „i” się nie zmienia.
-----* Krytycy wskazują, że w długim okresie takie działania banku centralnego grożą utratą kontroli nad podażą pieniądza i przyśpieszeniem inflacji.
55
PRZEANALIZUJMY DWIE SYTUACJE...
Sytuacja 1.
Kształt polityki fiskalnej jest zmienny i niepewny, a bank centralny chce mimo wszystko - prowadzić skuteczną politykę stabilizacyjną, czyli minimalizować odchylenia rzeczywistej wielkości produkcji, YE, od potencjalnej wielkości produkcji, Y*.
56
ZMIENNA POLITYKA FISKALNA
i
LM(M)
Oznaczenia:
LM(M) – linia LM, odpowiadająca
danej podaży pieniądza, M, określonej przez bank centralny.
LM(i)
i*
LM(i) – linia LM, odpowiadająca danej stopie procentowej, i, określonej
przez bank centralny.
IS2
A
IS1 i IS2 – możliwe skrajne pozycje linii IS.
B IS1
D
C
Y’1 Y1 Y*Y2 Y’2
Y
Wniosek: przy zmiennej polityce fiskalnej kontrola nominalnej podaży
pieniądza jest LEPSZYM narzędziem polityki stabilizacyjnej
(CD < AB na rysunku). (Zauważ: kiedy kontrolowana jest podaż pieniądza, zmiany stopy procentowej tłumią skutki ekspansywnej i restrykcyjnej polityki fiskalnej).
Zmiany „i” zmniejszają skutki ekspansywnej i restrykcyjnej polityki fiskalnej.
57
Sytuacja 2.
Popyt na pieniądz jest bardzo zmienny, a bank centralny – znowu - chce
prowadzić skuteczną politykę stabilizacyjną.
ZMIENNY POPYT NA PIENIĄDZ
i
58
Oznaczenia:
LM1
LM1 i LM2 – skrajne położenia linii LM, odpowiadającej danej podaży pieniądza, M, i przesuwającej się na skutek nieprzewidywalnych zmian popytu na pieniądz.
LM2
LM(i)
i*
LM(i) – linia LM, odpowiadająca
danej stopie procentowej, i, określonej przez bank centralny.
IS
IS – linia IS w tej gospodarce.
Y1 Y* Y2
Y
Wniosek: przy zmiennym popycie na pieniądz kontrola stopy procentowej, a nie podaży pieniądza, jest lepszym narzędziem polityki
stabilizacyjnej.
ZRÓB TO SAM!
59
Tak czy nie?
1.
Linia IS zmienia nachylenie na skutek spadku stopy opodatkowania netto.
Tak. Przecież poziom mnożnika, M”, we wzorze linii IS (Y =
M”•A–M”•b•i) zależy od stopy opodatkowania netto.
2.
W gospodarce otwartej mnożnik polityki fiskalnej, Mf, jest mniejszy od mnożnika.
Tak (zwykle). Mnożnik, w odróżnieniu od mnożnika polityki fiskalnej, nie uwzględnia efektu wypierania.
3.
W gospodarce otwartej mnożnik polityki pieniężnej informuje,
jak zmieni się stopa procentowa na skutek zmiany realnej podaży
pieniądza.
Nie. Mnożnik polityki pieniężnej informuje, jak na skutek zmiany
realnej podaży pieniądza zmieni się wielkość produkcji, a nie stopa
procentowa.
60
4.
Kiedy realna stopa procentowa spada poniżej zera, opłaca się zaciągać jak
najwięcej kredytu, więc w gospodarce pojawia się pułapka płynności.
Tak. Przy stopie procentowej bardzo bliskiej zeru zaczyna się opłacać
trzymać praktycznie nieograniczoną ilość pieniądza. Dla najmniejszych
choćby spadków oprocentowania wrażliwość popytu na pieniądz na zmiany
stopy procentowej okazuje się nieskończenie duża (h→∞).
5.
W zamkniętej gospodarce „keynesowskiej”, która tkwi w pułapce płynności,
polityka fiskalna jest podobnie skuteczna jak w gospodarce „klasycznej”.
Nie. W pierwszym przypadku polityka fiskalna okazuje się bardzo skuteczna („wypieranie” jest bardzo słabe), a w drugim zupełnie nieskuteczna
(„efekt wypierania” jest bardzo silny).
6.
Im bardziej stroma jest linia LM, tym bardziej skuteczna jest polityka pieniężna i tym mniej skuteczna jest polityka fiskalna.
Tak. Przy danym położeniu linii IS i pionowej linii LM spowodowane
polityką pieniężną zmiany stopy procentowej i poziomu produkcji w
gospodarce okazują się największe.
7.
Kiedy bank centralny kontroluje poziom stopy procentowej, powstaje sytuacja analogiczna do pułapki płynności.
Tak. W takiej sytuacji jakiekolwiek zmiany poziomu stopy procentowej,
powodują gwałtowny wzrost lub gwałtowny spadek popytu na pieniądz
(h→∞). Skutkiem jest powrót sto-py procentowej do wyjściowego poziomu.
61
8.
Kiedy bank centralny kontroluje stopę procentową, zmiana popytu na pieniądz względnie silnie wpływa na wielkość produkcji w
gospodarce.
Nie. W takiej sytuacji zmiany popytu na pieniądz nie mają wpływu
na poziom stopy procentowej, a więc – w zasadzie - także na wielkość produkcji w gospodarce.
9.
Kiedy bank centralny kontroluje ilość pieniądza (a nie bezpośrednio stopę procentową) w gospodarce, zmiany zagregowanych wydatków względnie słabo wpływają na wielkość produkcji.
Tak. Zmiany zagregowanych wydatków są wtedy tłumione przez
zmiany stopy procentowej, bo stopa procentowa się zmienia pod
wpływem zmian zagregowanych wydatków.
ZADANIA
62
1. W zamkniętej gospodarce konsumpcja opisana jest równaniem:
C=100/P+0,5·Y, gdzie Y to PKB. Inwestycje wynoszą I=900–2000·i ,
wydatki państwa, G, są równe 2000. Popyt na pieniądz równa się
MD=0,75·Y–1500, podaż pieniądza MS=750. Ceny są stałe i równe 1.
a) Podaj równania linii IS i LM.
b) Wykonaj rysunek z liniami IS i LM. Oblicz i zaznacz poziom
produkcji, Y, oraz stopę procentową, i, odpowiadające równowadze
na obu rynkach. (Pamiętaj o oznaczeniach!).
c) Jaki poziom osiągnie stopa procentowa po zmniejszeniu wydatków państwa, G, o 1000 (MS się nie zmienia)? Pokaż tę sytuację na
rysunku.
a) IS: Y=6000-4000*i
LM: Y=3000.
b)
Zob. rysunek.
i
LM
75%
IS
c) 25% - zob. rysunek.
Y
3000
i
LM
75%
IS
25%
IS’
3000
Y
63
2. W Hipotecji, której zamknięta gospodarka jest „keynesowska”,
konsumpcja równa się: C=50/P+0,7Y, gdzie Y to PKB. Inwestycje
wynoszą I=200-750i, wydatki państwa, G, są równe 200. Popyt na
pieniądz równa się MD=0,8Y-2000i; podaż pieniądza wynosi MS=
800. Ceny, P, są równe 1. a) Wyprowadź równania linii IS i LM. Ustal poziom produkcji, Y, i stopy procentowej, i, odpowiadające równowadze na obu rynkach (wykonaj rysunek). b) O ile wzrosłaby
produkcja po zwiększeniu wydatków państwa, G, o 100 (MS się nie
zmienia!)? Wykorzystaj mnożnik polityki fiskalnej. Wykonaj rysunek.
i
a)
Y=C+I+G=50+0,7Y+200–50i+200=450+0,7
LM
S
D
Y–750i. To: Y=1500–2500i (IS). M =M =
E
800=0,8Y–2000i. To: Y=1000+ 2500i (LM). 0,1
Y=1500–2500i (IS) i Y=1000+2500i (LM),
IS
to: Y=1250 oraz i= 0,1 (10%) (zob. rysunek).
b)
0
1250
Y
IS przesunie się w prawo, a LM pozostanie
i
w pierwotnym położeniu.
LM
1.Oto rozwiązanie układu równań, odpowiadających nowej linii IS’ (Y=1833,(3)-2500i) 0,1(6)
i starej linii LM (Y=1000+2500i): i=0,1(6) 0,1
IS’
oraz Y=1416,(6). Pod wpływem wzrostu wyIS
datków państwa, G, o G=100 wielkość pro0
dukcji, Y, zwiększyła się o (1416,(6)–1250)=
1250 1416,(6)
Y
166,(6).
2. Teraz odwołajmy się do MF: γ=M”/[1+(k•M”•b)/h]=10/3[1+(8/1010/3
750)/2000]=1,(6). 1,(6) 100=166,(6).
64
3. a)
Zagregowane wydatki zmieniają się w trudny do przewidzenia sposób. Czy w takiej sytuacji lepszym rozwiązaniem jest kontrolowanie
przez bank centralny podaży pieniądza w
gospodarce, czy też
kontrolowanie poziomu stopy procentowej? Dlaczego?
b)
A teraz problemem są nieprzewidywalne zmiany popytu na pieniądz. Jaki rodzaj polityki pieniężnej jest lepszy tym razem? Dlaczego?
a)
Lepszym rozwiązaniem jest kontrolowanie przez bank centralny
ilości pieniądza w gospodarce. Przy stałej podaży pieniądza zmiany
zagregowanych wydatków i produkcji powodują wtedy zmiany stopy procentowej, które tłumią te zmiany zagregowanych wydatków.
W efekcie wahania rzeczywistej wielkości produkcji wokół poziomu
produkcji potencjalnej okazują się względnie małe.
b)
Jeśli bank centralny kontroluje podaż pieniądza, na odpowiednim
rysunku zmiany popytu na pieniądz równolegle przesuwają linię
LM. Powoduje to wahania rzeczywistej wielkości produkcji wokół
jej poziomu potencjalnego. Natomiast ustabilizowanie stopy procentowej na wybranym przez bank centralny poziomie powoduje, że
przy stałych zagregowanych wydatkach w gospodarce – mimo wahań popytu na pieniądz - rzeczywista wielkość produkcji się nie
zmienia. Sprzyja to sukcesowi polityki stabilizacyjnej państwa.
65
Test
(Plusami i minusami zaznacz prawdziwe i fałszywe odpowiedzi)
1.
W sytuacji przedstawionej na rysunku obok
w punkcie A:
A. Y>AEPL i MD>MS.
B. Y>AEPL i MD<MS.
C. Y<AEPL i MD>MS.
D. Y<AEPL i MD<MS.
A. TAK.
B. NIE.
C. NIE.
D. NIE.
i
LM
E
iA
0
•
A
IS
YA
Y
2.
Linia IS przesuwa się równolegle w prawo pod wpływem:
A. Zwiększenia się konsumpcji autonomicznej.
B. Zmniejszenia się wrażliwości wydatków inwestycyjnych na zmiany poziomu stopy procentowej.
C. Zmniejszenia się krańcowej skłonności do importu.
D. Zwiększenia się stopy opodatkowania netto.
A. TAK.
B. NIE.
C. NIE.
D. NIE.
66
3.
Linia LM przesuwa się równolegle w lewo pod wpływem:
A. Wzrostu poziomu cen w gospodarce.
B. Zmniejszenia się wrażliwości popytu na pieniądz na zmiany wielkości produkcji.
C. Zwiększenia się wrażliwości popytu na pieniądz na zmiany stopy
procentowej.
D. Spadku nominalnej podaży pieniądza w gospodarce.
A. TAK.
B. NIE.
C. NIE.
D. TAK.
4.
Po wzroście wydatków państwa produkcja w gospodarce opisywanej modelem IS/LM zwiększa się tym bardziej:
A. Im bardziej wrażliwy jest popyt na pieniądz na zmiany stopy
procentowej.
B. Im bardziej wrażliwe są wydatki inwestycyjne na zmiany stopy
procentowej.
C. Im bardziej wrażliwy jest popyt na pieniądz na zmiany wielkości
produkcji.
D. Im większa jest krańcowa skłonność do oszczędzania.
A. TAK.
B. NIE.
C. NIE.
D. NIE.
67
5.
Po wzroście podaży pieniądza produkcja w gospodarce opisywanej
modelem IS/LM zwiększa się tym bardziej:
A. Im mniej wrażliwy jest popyt na pieniądz na zmiany stopy procentowej.
B. Im bardziej wrażliwe są wydatki inwestycyjne na zmiany stopy
procentowej.
C. Im mniej wrażliwy jest popyt na pieniądz na zmiany wielkości
produkcji.
D. Im większa jest krańcowa skłonność do konsumpcji.
A. TAK.
B. TAK.
C. NIE.
D. TAK.
6.
Kiedy linia LM: i=(1/h)•(k•Y-M/P) jest prawie pozioma:
A. Wrażliwość popytu na pieniądz na zmiany stopy procentowej jest
bardzo mała w porównaniu z wrażliwością popytu na pieniądz na
zmiany produkcji.
B. W gospodarce na pewno występuje pułapka płynności.
C. Wrażliwość popytu na pieniądz na zmiany produkcji jest bardzo
mała w porównaniu z wrażliwością popytu na pieniądz na zmiany
stopy procentowej.
D. Przy danej stopie procentowej ludzie są skłonni trzymać praktycznie dowolną ilość pieniądza.
A. NIE.
B. NIE. Przyczyną takiego przebiegu linii LM może być przecież
bardzo mała wartość parametru k we wzorze linii LM.
C. TAK.
D. TO ZALEŻY...
68
7.
Kiedy dana linia LM: i=(1/h)•(k•Y-M/P) jest prawie pionowa:
A. Wrażliwość popytu na pieniądz na zmiany stopy procentowej
jest bardzo mała w porównaniu z wrażliwością popytu na pieniądz
na zmiany produkcji.
B. W gospodarce na pewno występuje przypadek klasyczny.
C. Wrażliwość popytu na pieniądz na zmiany produkcji jest bardzo
mała w porównaniu z wrażliwością popytu na pieniądz na zmiany
stopy procentowej.
D. Przy danej stopie procentowej ludzie są skłonni trzymać praktycznie dowolną ilość pieniądza.
A. TAK.
B. NIE. Stromy przebieg linii LM może być spowodowany bardzo
dużym poziomem parametru k we wzorze linii LM.
C. NIE.
D. TO ZALEŻY...
8.
W krótkim okresie w zamkniętej gospodarce:
A. Polityka pieniężna jest nieskuteczna w przypadku pułapki płynności.
B. Polityka fiskalna jest skuteczna w przypadku klasycznym..
C. Polityka pieniężna jest skuteczna w przypadku klasycznym.
D. Polityka fiskalna jest nieskuteczna w przypadku pułapki płynności.
A. TAK.
B. NIE.
C. TAK.
D. NIE.
69
9.
Przyczyną skoncentrowania się przez Fed w latach 90. XX w. raczej na kontroli stopy procentowej niż podaży pieniądza mogły być:
A. Rozprzestrzenienie się „innowacji finansowych”.
B. Zmienna polityka fiskalna rządu.
C. Pułapka płynności.
D. Wahania poziomu popytu na pieniądz.
A. TAK.
B. NIE.
C. NIE.
D. TAK.