Transcript Towarzystwo Edukacji Antydyskryminacyjnej

Dyskryminacja w szkole –
obecność nieusprawiedliwiona
Marta Rawłuszko
Mława, 13 lutego 2015
Plan prezentacji
1.
2.
3.
4.
Podstawowe informacje o badaniu
Dyskryminacja w szkołach
Działania antydyskryminacyjne
Towarzystwo Edukacji Antydyskryminacyjnej (TEA)
1. Podstawowe
informacje o
badaniu
Cele badawcze
1. Opis i analiza zjawiska dyskryminacji w szkołach:
a) sytuacje dyskryminacyjne,
b) struktury dyskryminacyjne.
2. Opis i analiza sposobów realizacji działań antydyskryminacyjnych w
kontekście rozporządzenia MEN dot. nadzoru pedagogicznego.
3. Opis i analiza potrzeb nauczycieli i nauczycielek oraz uczniów i
uczennic związanych z przeciwdziałaniem dyskryminacji w szkole.
Źródła danych
1. Wywiady grupowe z młodzieżą szkolną:
5 szkół, 60 uczniów
ponadgimnazjalnych).
i
uczennic
gimnazjów
i
szkół
2. Pogłębione
wywiady
indywidualne
z
nauczycielami
nauczycielkami – tzw. liderami i liderkami równości:
i
22 wywiady (16K, 6M), ok. 2 h, 8 województw.
3. Dane zgromadzone w Systemie Ewaluacji Oświaty
Rok szkolny 2013/2014, szkoły podstawowe, gimnazja, szkoły
ponadgimnazjalne (294 placówki), 4 województwa.
2. Dyskryminacja
w szkołach
Dyskryminacja oczami
uczniów i uczennic
•
Uczniowie i uczennice w ograniczonym stopniu potrafią
zidentyfikować zjawisko dyskryminacji w swoim otoczeniu:
•
•
•
Bardzo różne sytuacje kojarzone są z nierównym
traktowaniem,
Niektóre sytuacje dyskryminacyjne, zwłaszcza związane z
językiem są postrzegane jako neutralne.
W każdym wywiadzie - kilka opisów konkretnych sytuacji
dyskryminacji z życia szkoły (w gronie uczniów/uczennic, pomiędzy
nauczycielami/nauczycielkami a uczniami/uczennicami).
Dyskryminacja oczami
uczniów i uczennic
•
•
•
•
•
•
•
Izolacja – odtrącenie, unikanie, olewanie…
Wyśmiewanie – żarty, nabijanie, darcie łacha…
Wyzywanie – Ty pedale, Tapeciara!...
Ocenianie – uważanie za gorszego, patrzenie z pogardą,
sprowadzanie do parteru…
Wywyższanie się – uważanie za elitę, twierdzenie, że jest się
lepszym…
Faworyzowanie przez naczycieli/nauczycielki
Brak zrozumienia
Dyskryminacja oczami
uczniów i uczennic
„Elita” mówi np. nas stać na lepszą wycieczkę.
Nie znali jej, a na przykład z imienia potrafili ją powyzywać od takich, siakich i
owakich, ze względu na to, że jest z dziewczyną.
Inni nie chcą gadać z nimi [uchodźcami]. Siadać, nie mieć nijakiego kontaktu.
Traktują jak z innej planet, nie ludzi, jak innych.
Albo jesteś z kimś, kto jest duży… przy kości. No i jak to wygląda i w ogóle. Bo
ty jesteś gruba, jesteś inna.
Miałem w poprzedniej klasie koleżankę, która po prostu zaszła w ciążę. No i
właśnie większość nauczycieli już ją odrzuciła […]. To był dopiero listopad,
pierwsza klasa, a nauczyciele już do niej mieli takie podejście, że ona na pewno
obleje tą szkołę.
Reagowanie na dyskryminację
oczami uczniów i uczennic
Niewiele można zrobić, bo każdy za siebie odpowiada. Nie zmusisz nikogo, żeby
przestał.
No wiadomo, jest przykro, ale co można zrobić. Trzeba mieć dystans do siebie,
poczucie humoru.
Trzeba załatwić to po swojemu […], może nie pobicie, ale gdyby dostał raz czy
dwa, to by pomogło.
Jestem tradycjonalistą i ja bym dał w mordę. - Czy to dobre rozwiązanie? - Jest
najprostsze i najlepsze.
Jak ma się ufać komuś, kogo się nie zna, [nauczyciel], tylko prowadzi lekcje.
Prosiłyśmy o pomoc, ale nic nie zrobili.
Dyskryminacja oczami
nauczycieli i nauczycielek
Otyli, to dotyczy wszystkich otyłych. To głupie docinki, szczególnie na zajęciach
z wychowania fizycznego, na wycieczkach, gdzie te osoby się naprawdę męczą,
na wuefie nie mogą zrobić fikołka.
Jeśli na przykład chodzi o płeć, to bardzo często chłopcy mówią wprost, że nigdy
w życiu nie chcieliby być dziewczyną i gorzej jest być dziewczyną. Mówią to
wprost oczywiście dziewczynkom. Jeśli chodzi o biedę, to dzieci się
wyśmiewają, że ktoś nie ma na przykład czegoś.
Niejednokrotnie na przykład byłam świadkiem mocno, ale takich mocno
napastliwych, bardzo wulgarnych napaści na chłopca, który [był] delikatny,
zniewieściały w ruchach, gdzieś tam na modela chciał się szykować.
Dyskryminacja oczami
nauczycieli i nauczycielek
Te bogatsze dzieci przechwalają się po prostu tym, co mają. (…) Na przykład
mamy takie dzieci, które spędzają cały wolny czas na takich interaktywnych
świetlicach I się chwalą, jakie tam oni aktywności robią, jak się ci nauczyciele
nimi tam zajmują.
I u nas też było właśnie ze względu na wygląd. Chłopiec [był] dręczony (…).
Kilkoro uczniów sobie zrobiło przez Facebooka wydarzenie obśmiewające i
komentarze po prostu. […] I była taka sytuacja właśnie, że przez dwa, trzy
tygodnie tego chłopca tam gnębili.
Były jakieś wlepki, pamiętam, dwa czy trzy lata temu, ale one miały chyba
charakter faszystowski.
Mówią do siebie „ty żydzie”, „ty żółtku”, „ty czarnuchu”.
Dyskryminacja oczami
nauczycieli i nauczycielek
To jest przekręcanie nazwy członków tej społeczności, zamiast mówienia o nich
„świadkowie Jehowy”, mówi się o nich „Jehowce”. I bardzo często słyszałem
właśnie to słowo w ustach nauczycieli.
Są na przykład komentarze nauczycieli typu, że jakaś dziewczynka lubi grać w
piłkę i słyszała od rozmawiających ze sobą nauczycieli sformułowanie
„babochłop”.
Uczeń homoseksualny przebiera się z dziewczynkami w szatni. Dlatego, że boi
się agresji w szatni męskiej. Chłopak mówi, że nie chce z dziewczynami się
przebierać, ale „jak jesteś pedałem, to proszę”. Tak na luzaka mówi
wyluzowany wuefista. I komentarz wuefisty „przecież nie powiedziałem nic
złego, bo to było w żartach, no bo tak sobie mówię.”
Reagowanie na dyskryminację oczami
nauczycieli i nauczycielek
Jedyne co, to u nas jest perswazja, rozmowa, ale również takie indywidualne
spotkania z tymi uczniami, (…) z uczniami, którzy to robią. (…) My innych nie
mamy metod, bo nam pozostaje perswazja, nam pozostaje rozmowa i to na
takiej zasadzie: czy tobie by było miło? (…) I są wychowawcy, i są osoby, które
potrafią mieć super kontakt ze wszystkimi tymi uczniami i potrafią na każdy
problem z nimi porozmawiać, tak żeby tych uczniów przekonać. Ale oczywiście
zdarzają się również tacy, którzy starymi metodami pacyfikacji próbują coś
zrobić, no i oni nie osiągają nic... „Co sobie durniu wyobrażasz?”
Reagowanie na dyskryminację oczami
nauczycieli i nauczycielek
Zauważyłam wtedy, że nauczyciele nie wiedzą po prostu, jak nawet rozwiązywać
takie problemy, jeżeli chodzi o jakieś sytuacje konfliktowe. Jest takie, wiesz,
naskakiwanie na uczniów – „ty tam, ty taki, ty nie rób tego”. Pogrożenie, a
więcej nie ma nic, a nie ma jakiejś takiej rozmowy. Albo jest, wiesz, „ten to i
tak się nie zmieni. Bo to już taki ten. On się nigdy i tak nie zmieni, to musimy
się przyzwyczaić do III klasy gimnazjum”. I że po prostu, jeżeli chodzi o jakieś
właśnie stereotypy, uprzedzenia i tą dyskryminację, nie sądzę, żeby, wiesz, ktoś
tak jak z mojej kadry, żeby wiedział jak to [zrobić].
Reagowanie na dyskryminację oczami
nauczycieli i nauczycielek
Mówię: no ale trudno, ja muszę [zareagować], bo ja nie mogę tego słuchać. Nie
mogę po prostu udawać, że tego nie słyszę i że to akceptuję. (…) Wychodziłam
[do toalety, gdzie wyzywano ucznia] i mówiłam „ludzie, co wy robicie, no co wy
robicie w ogóle, jak wy tak możecie, na czym wam teraz zależy, co wy robicie,
czy macie świadomość, czego ja słucham, jak ja o was myślę, ja was teraz
widzę, a ja przed chwilą byłam za tymi drzwiami, to jest po prostu…., skąd wy
żeście się wzięli w tej szkole. Mnie to przeraża” – mówiłam. I jakby na tym
kończyłam. Mówiłam: „nie życzę sobie tego słuchać, bo ja myślę, że wy
jesteście, nie wiem, lepszymi ludźmi”.
Przesłanki dyskryminacji w
szkole
•
•
•
•
•
•
•
Niższy status ekonomiczny
Płeć i „odstępstwa” od społecznych norm związanych z płcią
Orientacja homoseksualna
„Odstępstwa” od społecznych norm związanych z wyglądem
Niepełnosprawność, problemy zdrowotne
Niepolskie pochodzenie etniczne, kolor skóry inny niż biały,
wyznanie inne niż katolicyzm
…
Wnioski badawcze
•
Dyskryminacja i inne zjawiska związane z uprzedzeniami mają
miejsce w szkołach i przejawiają się w bardzo różnorodny sposób
(od izolacji poprzez prześladowanie do agresji fizycznej), w
fizycznej przestrzeni szkoły oraz w internecie.
•
Do dyskryminacji dochodzi pomiędzy uczniami/uczennicami,
pomiędzy nauczycielami/nauczycielkami oraz w relacjach uczeńnauczyciel.
•
Zarówno uczniowie i uczennice, jak i nauczyciele i nauczycielki
mają ograniczoną wiedzę na temat tego, jak reagować i radzić
sobie w sytuacji dyskryminacji.
3. Działania
antydyskryminacyj
ne
Wnioski badawcze
•
Działania antydyskryminacyjne = działania mające jasny cel
przeciwdziałania dyskryminacji ze względu na różnorodne
przesłanki, stanowią rzadkość w szkołach.
•
Istnieje niejasność dotycząca tego, jak rozumieć wymóg nadzoru
pedagogicznego dot. realizacji działań antydyskryminacyjnych (jako
takie ujmowane są m.in. działania ekologiczne, prozdrowotne,
religijne, charytatywne).
•
Działania antydyskryminacyjne prowadzone są przez pojedynczych,
często osamotnionych nauczycieli/nauczycielki.
Działania antydyskryminacyjne
1. Włączanie uczniów
dyskryminację
i
uczennic
z
grup
narażonych
na
Angażowanie uczniów dyskryminowanych do pomocy przy dbaniu o
klasopracownię, przygotowywaniu gazetek w klasie, podkreślanie przy klasie
dobrych cech tych uczniów i potrzeby tej pomocy nauczycielowi, zaangażowanie
uczniów do udziału w szkolnym przedstawieniu, wybór takich funkcji przy
przygotowaniu przedstawienia, żeby inni odczuwali przydatność pracy tej osoby.
Liczne rozmowy z uczniami na temat uczniów niepełnosprawnych w klasie.
Podczas lekcji dążę do włączania tych dzieci do pracy w grupach i wspólnych
zabaw. Tak prowadzę zajęcia, aby każde z dzieci miało możliwość pokazania
swych mocnych stron.
Działania antydyskryminacyjne
2. Reagowanie na gorsze traktowanie
Rozmowy z uczniami, np. na temat konkretnego ucznia. Uczniowie traktowali
chłopca źle, ponieważ ze względu na ciężką sytuację rodzinną nie nosił
markowych ubrań, uczył się coraz gorzej. Dzieci wyśmiewały go, zamiast
wspierać. Po kilku rozmowach uczniowie zrozumieli, że powinni mu pomóc, a
nie odpychać od siebie.
Jeden uczeń wywyższał się, że ma nowe książki, pokazując, że jest kimś
lepszym. Tłumaczyłem uczniom, że nie wymagam nowych książek, mogą być
używane. Ważne, aby uczeń miał książkę i z niej korzystał. A także uczyłem
dzieci wrażliwości na to, że rodzice mają też dużo wydatków.
Działania antydyskryminacyjne
3. Działania antydyskryminacyjne sensu stricto
W kwietniu tego roku został przeprowadzony konkurs plastyczny na temat
równości szans kobiet i mężczyzn, udział w konkursie wzięli uczniowie
uczęszczający na koło plastyczne. Celem konkursu było propagowanie równości
kobiet i mężczyzn na świecie, uwrażliwienie uczniów na dyskryminację ze
względu na płeć, zwrócenie uwagi na prawa człowieka. Konkurs miał również za
zadanie obalenie stereotypów dotyczących postrzegania ról kobiety i mężczyzny.
Na zajęciach WdŻ prowadziłam warsztaty na temat uprzedzeń i stereotypów. (…)
Współorganizowanie i udział w akcji Maraton Pisania Listów z Amnesty
International.
Działania antydyskryminacyjne
3. Działania antydyskryminacyjne sensu stricto
Uczestniczyłam z młodzieżą w seansach filmowych Nowe Horyzonty Edukacji
Filmowej – cykl Trudne Tematy. Prowadzę godziny wychowawcze dotyczące
poruszanych tam zagadnień: homofobii, antysemityzmu, problemów osób
niepełnosprawnych.
W ramach lekcji języka obcego poruszam cyklicznie tematy związane z
równouprawnieniem kobiet i mężczyzn na rynku pracy, traktowaniem i
integracją społeczną osób niepełnosprawnych, zjawiskiem homofobii, tematyką
nacjonalizmu, szowinizmu i faszyzmu. Uczniowie w mojej klasie biorą
rokrocznie czynny udział w akcji „Biała Wstążka” poświęconej przemocy
fizycznej wobec kobiet.
Działania potencjalnie związane z
przeciwdziałaniem dyskryminacji
1. Zajęcia integracyjne, interpersonalne skierowane do uczniów i
uczennic
2. Działania przeciwko przemocy
3. Działania ukazujące różnorodność społeczną
4. Działania pomocowe skierowane do konkretnych uczniów i uczennic
Działania antydyskryminacyjne - bariery
• Najczęściej wymienianą przeszkodą jest niewystarczający poziom
świadomości nauczycieli i nauczycielek:
a) Niezauważanie problemu
b) Ostracyzm wobec osób, które go dostrzegają
c) Niskie umiejętności zareagowania i proponowania rozwiązań.
• Brak odpowiedniej oferty doskonalenia nauczycieli i nauczycielek
• Obojętny lub sceptyczny stosunek przełożonych
• Nacisk organów prowadzących szkoły na kwestie finansowe
• Negatywne opinie na temat zawodu nauczyciela/nauczycielki
Raport - informacje
„Dyskryminacja w szkole – obecność nieusprawiedliwiona”
Katarzyna Gawlicz, Paweł Rudnicki, Marcin Starnawski
Towarzystwo Edukacji Antydyskryminacyjnej: Warszawa,
2015
Finansowanie: fundusze EOG.
Kontakt
www.tea.org.pl
„Szkoła Równości”
4. Towarzystwo
Edukacji
Antydyskryminacyjnej
(TEA)
Nasza misja
Misją Towarzystwa jest rozwijanie i upowszechnianie
edukacji antydyskryminacyjnej tak, aby każda osoba
współtworzyła świat wolny od dyskryminacji
i przemocy.
Edukacja
antydyskryminacyjna
Edukacja antydyskryminacyjna
to świadome działanie podnoszące
wiedzę, umiejętności i wpływające na postawy, które ma na celu
przeciwdziałanie
dyskryminacji
i
przemocy
motywowanej
uprzedzeniami oraz wspieranie równości i różnorodności.
Edukacja antydyskryminacyjna:
• rozwija wiedzę na temat mechanizmów dyskryminacji i wykluczenia,
• buduje kompetencje przeciwdziałania dyskryminacji,
• rozwija wiedzę na temat grup dyskryminowanych oraz ruchów
emancypacyjnych,
• wzmacnia grupy i osoby dyskryminowane i wykluczone na zasadach
włączania i upodmiotowienia.
Nasze działania
1. Rozwijamy kompetencje osób zajmujących się edukacją
antydyskryminacyjną
2. Budujemy standardy edukacji antydyskryminacyjnej
3. Działamy na rzecz włączenia edukacji antydyskryminacyjnej do
systemu edukacji formalnej w Polsce:
a) prowadzimy badania systemu edukacji formalnej w Polsce,
aby zobaczyć, na ile edukacja antydyskryminacyjna jest w
tym systemie obecna,
b) koordynujemy działania Koalicji na rzecz Edukacji
Antydyskryminacyjnej i budujemy dialog z decydentkami i
decydentami systemu edukacji.
Kontakt
www.tea.org.pl
[email protected]
[email protected]
FB „Szkoła Równości”