Transcript Abstracts Perceptie 12 april 2017

Perceptie
InterScience De Jonge Akademie op 12 april 2017
Abstracts lezingen
Hoe verwachting de perceptie van onze wereld bepaalt
Floris de Lange, neurowetenschapper, Radboud Universiteit Nijmegen
Zien is ons belangrijkste zintuig: zonder zicht worden de meest alledaagse dingen – een boterham smeren,
een boek lezen – een heel stuk lastiger. Zien lijkt eenvoudig. Je doet je ogen open, en je ziet. Moeiteloos zie
je alles in je omgeving: andere mensen, stoelen, auto's, zelfs als ze snel bewegen. Maar zien is eigenlijk een
heel ingewikkeld proces. Zo ingewikkeld dat het nog niemand is gelukt om een robot te bouwen die zo
goed kan zien als wij.
Het onderzoek van Floris de Lange laat zien dat zien een constructie is. Ons brein construeert de
waarneming, uiteraard op basis van de informatie die de ogen aandragen, maar voor een belangrijk deel
ook op basis van voorkennis: verwachtingen over hoe de wereld eruit zou kunnen zien. U weet dat het
licht meestal van boven komt, en gras meestal groen is. Deze voorkennis helpt het brein om de
binnenkomende signalen snel te interpreteren. In zijn onderzoek kijkt Floris de Lange hoe deze informatie
gecombineerd wordt in de hersenen, en uiteindelijk leidt tot onze bewuste waarneming.
Hoe aandacht de perceptie van onze wereld bepaalt
Stefan van der Stigchel, cognitiepsycholoog, Universiteit Utrecht
We worden dagelijks geconfronteerd met een enorme hoeveelheid aan informatie die binnenkomt via
onze zintuigen. We denken dat we een gedetailleerde en stabiele wereld zien, maar dit is slechts een illusie
veroorzaakt door de manier waarop onze hersenen visuele informatie verwerken. We gebruiken namelijk
onze aandacht om de juiste informatie te selecteren en om onbelangrijke informatie te negeren. Maar hoe
werkt aandacht eigenlijk? Waarom vallen sommige dingen meteen op en andere helemaal niet?
Advertenties, verkeerslichten, banners, etalages en pushberichten. Het lijkt wel alsof de strijd om onze
aandacht steeds heftiger wordt. Ontwerpers van websites maken gebruik van trucs om de aandacht van
een bezoeker te trekken, goochelaars nemen ons in de maling door de aandacht juist af te leiden en
regisseurs manipuleren de aandacht om een film zo echt mogelijk te laten lijken. Wie immers de aandacht
kan beïnvloeden, kan informatie tot iemand door laten dringen of ervoor zorgen dat iemand informatie
juist niet opmerkt. We hebben tot op zekere hoogte controle over onze aandacht: onze verwachtingen en
eerdere ervaringen bepalen mede waar we onze aandacht op richten, maar we kunnen lang niet altijd
opvallende informatie negeren. We zijn namelijk ook slaaf van ons aandachtsysteem en kunnen worden
afgeleid op momenten waarop onze aandacht beter op een andere plek gericht had kunnen worden.
Pijn omdat je pijn verwacht? Hoe het placebo-effect pijn en andere lichamelijke
ongemakken beïnvloedt
Andrea Evers, gezondheidspsychologe, Universiteit Leiden
Onze waarneming wordt door een groot deel bepaald door de verwachtingen die we hebben. Zo activeert
bijvoorbeeld enkel de verwachting van een pijnprikkel dezelfde hersengebieden dan de pijnprikkel zelf.
Kennis hierover wordt vooral opgedaan in het onderzoek naar het placebo-effect waarin verwachtingen
over toekomstige behandeluitkomsten centraal staan. Zo is bekend dat het effect van een placebopil even
groot kan zijn als bijvoorbeeld het effect van een antidepressivum of een pijnstiller. Verwachtingen over
de werking van bijvoorbeeld een medicijn spelen dan ook een belangrijke rol als voorspellers van het
behandelsucces, bijvoorbeeld door eerdere ervaringen van de patiënt met de behandeling en het
vertrouwen dat de arts uitstraalt. Patiënten rapporteren bijvoorbeeld vooral die bijwerkingen die op de
bijsluiter staan, ook als enkel een placebo werd toegediend, en ervaren vooral minder pijn als ze weten
dat ze een pijnstiller hebben ontvangen. Het succes van een behandeling wordt dus niet alleen bepaald
door de actieve ingrediënten van een behandeling, maar door een veelheid aan factoren, zoals
verwachtingen over de behandelingen. In deze lezing zullen de onderliggende mechanismen en
consequenties van dit onderzoek voor de dagelijks (medische) praktijk nader worden toegelicht en hoe
deze effecten optimaal benut kunnen worden om de gezondheidszorg te verbeteren.
Kijken als gereedschap
Irma Boom, grafisch ontwerper
In het werk van een ontwerper van boeken en affiches speelt beeld een extreem belangrijke rol. Voordat je
de woorden leest, ‘lees’ je eerst het beeld. Beeld kan helpen een onderwerp duidelijk te maken. Voor het
Rijksmuseum wordt er voor elke tentoonstelling een zogenaamde ‘key visual’ gekozen. Dit beeld moet in
een oogopslag duidelijk maken waar de tentoonstelling over gaat. Dat lijkt simpel, maar het is iedere keer
een zoektocht. Zo hebben sommige beelden door gebruik in een andere context al een betekenis die zij
met zich meedragen. Maar door bijvoorbeeld een beeld in kleur in plaats van in zwart-wit te gebruiken (of
vice versa) kan er al een andere manier van kijken teweeg worden gebracht.
Kennis, kijken, kortsluiting
Barbara Visser, beeldend kunstenaar
Bij het kijken naar beeldende kunst helpt het de toeschouwer wanneer hij voorkennis heeft over wie de
kunstenaar was, in welke tijd het werk gemaakt is, en wat de culturele context was. Een kunstwerk is dan
niet meer alleen maar mooi of lelijk, er kan ook iets in gelezen worden over het wereldbeeld van de
maker. Maar wat gebeurt er wanneer de kunstenaar niet vanuit de eigen beleving maar vanuit die
voorkennis van de toeschouwer vertrekt, en de ongeschreven wetten en vaststaande aannames anders
inzet dan de kijker verwacht; wanneer de ongeschreven wetten gebruikt of zelfs ondermijnd
worden? Aan de hand van enkele projecten vertelt Barbara Visser hierover.