Transcript Η βαθειά κρίση της Τουρκίας

w
ΔΙ
ΑΡ
w
ΑΤ
w
.Τ
.le
ΙΘ
.4
ΕΤ
co
ΑΙ
ur
ri e
ΔΩ
rd
ΡΕ
ip
ΑΝ
lo
m
at
iq
ue
.e
u
ÄÉÐËÙÌÁÔÉÊÏÓ
TÁ×ÕÄÑÏÌÏÓ
ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗ ΘΕΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΑΠΟΨΕΩΝ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ
ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2017
Η κορυφαία
απειλή κατά
της Ε.Ε. είναι
εσωτερική
Η βαθειά κρίση της Τουρκίας
ΝΤΟΡΑΣ ΜΠΑΚΟΓΙΑΝΝΗ
Βουλευτού Νέας Δημοκρατίας, πρώην υπουργού Εξωτερικών
Π. Κ. ΜΑΚΡΗ
H
γειτονική χώρα ζει υπό το φάσμα του αποτυχημένου πραξικοπήματος, των μαζικών συλλήψεων διαφωνούντων, των
απολύσεων χιλιάδων δημοσίων υπαλλήλων, των τρομοκρατικών επιθέσεων, της αναζωπύρωσης του πολέμου με το ΡΚΚ
και αυξανόμενης συγκέντρωσης εξουσιών στα χέρια του Ταγίπ
Ερντογάν.
Η επικείμενη συνταγματική αναθεώρηση και η αλλαγή του πολιτεύματος σε προεδρική δημοκρατία φαινομενικά γίνεται για να ενισχυθεί
η κυβερνησιμότητα της χώρας. Είναι αλήθεια ότι η Τουρκία έχει πικρή
εμπειρία ακυβερνησίας και σχηματισμού βραχύβιων κυβερνήσεων κατά
τη δεκαετία του ’90. Όμως, με τα σημερινά δεδομένα, η μετατροπή του
πολιτεύματος εμπεριέχει στοιχεία που θα μπορούσαν να εμβαθύνουν
περισσότερο την υπάρχουσα κρίση στη γείτονα. Το προτεινόμενο σχέδιο
ορίζει τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας ως τον επικεφαλής της εκτελεστικής εξουσίας, όπως συμβαίνει άλλωστε σε όλα τα αντίστοιχα πολιτεύματα στον αναπτυγμένο κόσμο. Αλλά εδώ υπάρχουν σημαντικές
διαφορές. Διευρύνονται οι προεδρικές αρμοδιότητες χωρίς να
προβλέπεται αντίστοιχο νομικό πλαίσιο που να καθορίζει το
απαραίτητο θεσμικό αντίβαρο προς την εκτελεστική εξουσία. Σ ΕΛ. 3
Ε
ίναι επιδεκτική συζητήσεως η δήλωσις, προ ημερών, του Αντιπροέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής,
κ. Donald Tusk ότι τις 3 πρώτες θέσεις, κατά την ιεράρχηση των απειλών κατά της ΕΕ, καταλαμβάνουν
το καθεστώς Putin, η Ισλαμιστική
τρομοκρατία και η νέα Αμερικανική
Προεδρία.
Η εμπειρία των έργων και των λό-
γων των πρώτων ημερών της Προεδρίας του κ. Trump δεν είναι, βεβαίως, καθησυχαστική. Ούτε πρέπει να
υποτιμώνται η Ισλαμιστική τρομοκρατία και η γεωστρατηγική απειλή
την οποία συνιστά η Ρωσία υπό το
παρόν καθεστώς του Κρεμλίνου,
κατά την προσπάθειά του ανακτήσεως όσον το δυνατόν μεγαλυτέρου
μέρους της απωλεσθείσης Σοβιετικής κληρονομίας.
Παρά ταύτα, η κορυφαία απειλή
κατά της ΕΕ είναι εσωτερική: τα
στίγματα δημαγωγικών, λαϊκιστικών
κινημάτων, ποικίλων αποχρώσεων,
συνεχώς μεγεθύνονται επί όλων
των σημείων του Ευρωπαϊκού ορίζοντος. Στην Δύση, προεκάλεσαν
ήδη, την έκλειψη, από τις τάξεις
της Ενώσεως, ενός μείζονος και
πολυτίμου Εταίρου, στην Κεντρική
και Ανατολική Ευρώπη, κλονίζουν
τους νεοτεύκτους κοινοβουλευτικούς θεσμούς δύο Εταίρων Σοβιετικού παρελθόντος. Συγχρόνως,
καθυστερούν την αποκατάσταση
της ανταγωνιστικότητος μιας μεγάλης χώρας του Νότου, διέκοψαν
την ανάρρωση μιας άλλης, μικροτέρας, επίσης του Νότου –επί της
οποίας, μάλλον, ρίπτουν την χαριστική βολή– και φθάνουν να ασκούν
την νοσηρά επιρροή τους επί της
πολιτικής σκηνής των δύο μεγάλων
χωρών, ιστορικών κινητηρίων δυνάμεων της Ευρωπαϊκής πορείας, της
Γαλλίας και της Γερμανίας.
Δεν είναι του παρόντος ο προσδιο-
ρισμός της ιδιοσυστασίας του πολιτικού λαϊκισμού και των διαφόρων
συνομοταξιών του. Toν επιχειρούν,
άλλωστε, άλλα κείμενα του φύλλου
αυτού. Αρκεί να συγκρατηθεί ότι
πέραν του ταυτοσήμως βαναύσου
ήθους και ύφους τους και των δημαγωγικών υπεραπλουστεύσεων,
ταυτόσημη είναι και η εχθρότητά
τους προς την ουσία της κοινοβουλευτικής και αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, προς την οικονομία της
ελευθέρας αγοράς –ειδικώς δε προς
την ελευθερία του διεθνούς εμπορίου και των διεθνών οικονομικών
σχέσεων– και προς υπερεθνικούς
πολιτικούς οργανισμούς· προ πάντων, προς την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Ούτε θα επιχειρηθεί, εδώ, η ανί-
χνευσις και η υποβολή προτάσεων
θεραπείας, των αιτίων της κατακορύφου εκτινάξεως της απηχήσεως την οποίαν είχαν εν μέσω των
Ευρωπαϊκών εκλογικών σωμάτων,
ιδίως μετά την διεθνή χρηματοπιστωτική κρίση των ετών
2008-2010, η λαϊκιστική
συνθηματολογία και η καπήλευσις προκαταλήψεων, ΣΕ Λ. 3
O πλέον Ευρωπαίος
Αμερικανός πρόεδρος
ΣΩΤΗΡΙΟΥ ΝΤΑΛΗ
Η άνοδος του λαϊκισμού
ή η εκδίκηση
της πολιτικής;
ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΚΑΙΡΙΔΗ
Επ. καθηγητού Διεθνών Σχέσεων και Διεθνούς
Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου
Ό
ταν ο Σαίξπηρ στον Ιούλιο Καίσαρα
τόνιζε πόσο μεταβάλλεται το σκηνικό
του κόσμου μέσα στο χρόνο, ασφαλώς
δεν αναφερόταν στην εξέλιξη των διεθνών
σχέσεων και της διεθνούς πολιτικής, αλλά
σε κάτι πολύ πλατύτερο. Σήμερα, αλλάζουν
τόσο το σκηνικό όσο και ο θίασος, αλλά και
το έργο που παίζεται. Μάλιστα, ο ρυθμός της
αλλαγής επιταχύνεται και ίσως θα πρέπει
να δούμε τη διεθνή σκηνή σαν κάτι ανάλογο
με τη σκηνή του παλιού σαιξπηρικού θεάτρου, όπως μας προέτρεπε πολλές φορές με
τα κείμενά του, ένας κορυφαίος έλλην πρέσβυς, ο αείμνηστος Βύρων Θεοδωρόπουλος.
Το Νοέμβριο του 2008, οι Αμερικανοί πολίτες αποκήρυξαν με
πανηγυρικό τρόπο την 8χρονη θητεία Μπους και μαζί το συντηρητισμό και απομονωτισμό που τη συνόδευαν, γιατί ήθελαν μια
νέα αρχή που θα σηματοδοτούσε την αλλαγή στη χώρα τους και
την ελπίδα για ένα διαφορετικό μέλλον.
Πολύ σπάνια έχει καταφέρει ένας άνθρωπος, στον βαθμό που
το έκανε ο Ομπάμα, να συγκεντρώσει την προσοχή ολόκληρου
του κόσμου και να δώσει στους πολίτες ελπίδα για ένα καλύτερο
μέλλον. Η επιτυχία του έγινε συνώνυμο της αξιοπρέπειας και της
ελπίδας. Με κορυφαίες παρεμβάσεις του, σε όλη τη διάρκεια της
θητείας του εξηγούσε πως αυτοί που οδηγούν σήμερα τον κόσμο
πρέπει να το κάνουν στη βάση αξιών που μοιράζεται η πλειονότητα των λαών του πλανήτη. Η απονομή του Βραβείου Νόμπελ
στον Ομπάμα θα μπορούσε να ερμηνευθεί και ως επιδοκιμασία
στη ρητορική του.
Και στις δυο θητείες του, σε κάθε ευκαιρία τόνιζε την ανάγκη
για μια ενωμένη Ευρώπη. Τον Απρίλιο του 2016, στο Αννόβερο,
είχε πει πως, «ίσως θα πρέπει να έχετε κάποιον που δεν είναι Ευρωπαίος να σας υπενθυμίσει τι έχετε επιτύχει ως ενωμένη Ευρώπη.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι μια από τις σπουδαιότερες πολιτικές
και οικονομικές επιτυχίες της σύγχρονης εποχής».
Για τον Μπαράκ Ομπάμα η Ε.Ε. είναι ζωτικής σημασίας για
την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας, της αναταραχής στη Μέση
Ανατολή αλλά και της προσφυγικής κρίσης. Για τον διάδοχό του,
η Ε.Ε. είναι ένας γραφειοκρατικός μηχανισμός που εξυπηρετεί τα
γερμανικά συμφέροντα. Την ίδια άποψη έχει και ο Πούτιν.
Η εκκλήσεις του Ομπάμα προς τους Ευρωπαίους να συμβάλουν
περισσότερο στην εσωτερική αλλά και τη διεθνή ασφάλεια, συνδέονται με την άποψη της Διοίκησης Ομπάμα, πως η ασφάλεια
και η ευημερία της Ευρώπης είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με την
ασφάλεια στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού.
Για τον Ομπάμα μια ισχυρή και ενιαία Ευρώπη είναι απαραίτητη
για τον κόσμο επειδή συμβάλλει στη διεθνή τάξη.
Ας αποχαιρετήσουμε τον πιο ευρωπαίο αμερικανό πρόεδρο.
Καθηγητού Διεθνών Σχέσεων,
Πάντειο Πανεπιστήμιο
Τ
ο 2016 έφυγε αφήνοντας πίσω του μια σειρά από εκλογικούς σεισμούς, όπως η νίκη του
Brexit και του Τραμπ. Το
2017 αναμένεται να είναι
εξίσου ενδιαφέρον. Σε
όλες τις εκλογικές αναμετρήσεις διαπιστώνεται η
άνοδος της αποκαλούμενης αντι-συστημικής και
εθνικιστικής ψήφου, που
στην Ευρώπη μεταφράζεται σε ψήφο εναντίον
της Ε.Ε. Το κύριο συνθετικό αυτής της ψήφου είναι
παντού το ίδιο: άνδρες
χαμηλού μορφωτικού και
εισοδηματικού επίπεδου μακριά από τις μεγάλες πόλεις.
Τα αίτια είναι πολλά και, συνήθως, περιλαμβάνουν: α) την πίεση του
διεθνούς οικονομικού ανταγωνισμού στα κατώτερα στρώματα των πλούσιων δυτικών κοινωνιών και στη διεύρυνση των ανισοτήτων στο εσωτερικό
τους, β) την αύξηση της μετανάστευσης, η οποία θεωρείται ότι γίνεται σε
βάρος της λευκής, χριστιανικής πλειοψηφίας, γ) την ανάγκη να επανακτηθεί ο δημοκρατικός έλεγχος, τον οποίο η αυτονόμηση της οικονομίας
από την πολιτική ελέω παγκοσμιοποίησης προώθησε, δ) την αποστροφή
των φιλελεύθερων ελίτ προς τις παραδοσιακές αξίες και, ιδίως, προς το
έθνος, όπως υποτίθεται ότι αποδεικνύει η αποθέωση της πολυπολιτισμικότητας και η άνευ όρων υποστήριξη της ευρωπαϊκής ενοποίησης, ε) την
αυξημένη επιρροή του διαδικτύου, σε βάρος των παραδοσιακών μέσων
ενημέρωσης και της δημοσιογραφικής δεοντολογίας, στην ενημέρωση ή
καλύτερα στην παραπληροφόρηση των πολιτών μέσα από τη διασπορά
εύπεπτων στερεοτύπων και θεωριών συνωμοσίας και στ) τον ρόλο της
Ρωσίας που κατηγορείται ότι συμμετέχει ενεργά στην υπονόμευση του
«μεσαίου χώρου» στη Δύση και στην ενίσχυση των άκρων, τα οποία συνήθως τυγχάνουν να υιοθετούν ευνοϊκότερη στάση απέναντι στον Πούτιν
και τις πολιτικές του. Σίγουρα, δεν μπορεί να υποτιμηθεί η σημασία της
μεγάλης οικονομικής κρίσης του 2008, που οδήγησε στην εισοδηματική
στασιμότητα και στη διεύρυνση των ανισοτήτων στη Δύση, και της οποίας
οι πολιτικές συνέπειες αποτυπώνονται σήμερα με καθυστέρηση.
Καθώς η προσοχή όλων στρέφεται προς τις γαλλικές προεδρικές εκλογές
της άνοιξης, όπου θα κριθεί το μέλλον της Ευρώπης όπως την ξέρουμε,
καλό θα ήταν να προσεχθεί και ο ιδιότυπος «αυτοκτονικός ιδεασμός» των παραδοσιακών ηγεσιών. Για παράδειγμα, ο Κάμερον
δεν είχε κανέναν λόγο να προκηρύξει το δημοψήφισμα το 2016, οι
Σ ΕΛ. 4
2
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟΣ ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ | 4
Η Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση
και οι κρίσεις
ΜΕΡΟΣ Γ΄
ΤΑΚΗ ΑΝΑΣΤΟΠΟΥΛΟΥ
Σ
τα δύο προηγούμενα τεύχη του Διπλωματικού Ταχυδρόμου
υπενθυμίζοντας τα γεγονότα που σημάδεψαν την περίοδο
1960-90, αναπτύχθηκε η άποψη ότι η ΕΕ είναι προϊόν των κρίσεων που έχει περάσει από ιδρύσεώς της. Το κύριο χαρακτηριστικό
αυτού του κύκλου ήταν ότι μετά από κάθε κρίση η Ευρώπη έβγαινε
ενισχυμένη θεσμικά και πιό ενωμένη πολιτικά.
Οι ιστορικές ανακατατάξεις στην
ευρωπαϊκή ήπειρο μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ επιτάχυναν τη διεύρυνση με δέκα νέα μέλη το 2004.
Υποτιμήθηκε όμως η ανάγκη να
υπάρξει η απαραίτητη εμβάθυνση. Η
συζήτηση περιορίστηκε στην αναζήτηση νέων θεσμικών προσαρμογών.
Οι Συνθήκες του Άμστερνταμ (1996)
και της Νίκαιας (2001) αναλώθηκαν
σε “διαδικαστικής” φύσεως διευθετήσεις χωρίς να ξεκαθαρίζουν το
θεσμικό τοπίο.
Η πρόωρη λήξη της αποτυχημένης
Προεδρίας Σαντέρ στην Επιτροπή
(1999) έγινε με φόντο μία ακόμα θεσμική κρίση. Η πίεση που ασκήθηκε
για μεγαλύτερη δημοκρατική νομιμοποίηση της λειτουργίας της Επιτροπής βρήκε υποστηρικτές από όλους
τους θεσμικούς παράγοντες. Μετά τα
διαχειριστικά λάθη του προκατόχου
του ο Πρόντι προσπάθησε να ενισχύσει το κύρος της Επιτροπής βάζοντας
τάξη στο εσωτερικό των υπηρεσιών
της. Κυρίως όμως ο Πρόντι θέλησε να
εμφυσήσει νέο πνεύμα στη λειτουργία της ΕΕ με την εισαγωγή σύγχρονης αντίληψης περί Διακυβέρνησης.
Η Λευκή Βίβλος για τη Ευρωπαϊκή
Διακυβέρνηση (21/7/2001), ενώ θεωρήθηκε επαρκής βάση διαλόγου,
εντούτοις δεν έτυχε συστηματικής
εξέτασης από τους θεσμούς.
Προς στιγμήν το εκκρεμμές του ευρωπαϊκού οράματος αιωρήθηκε από
την ευρω-απαισιοδοξία προς την ευρω-αισιοδοξία. Οι φεντεραλιστές (κυρίως Κοινοβούλιο και Επιτροπή, αλλά
και Συμβούλιο λόγω της συγκυρίας
της Βελγικής Προεδρίας) πίστεψαν
ότι είχε έρθει η ώρα να καταφέρουν
ένα πλήγμα στους εθνοκεντρικούς
και να προχωρήσουν στην κατάρτιση
ενός νέου καταστατικού χάρτη της
ΕΕ, ο οποίος αν και θα συνέχιζε να
έχει τον χαρακτήρα Συνθήκης, ονομαζόταν Σύνταγμα, σαν να επρόκειτο
δηλαδή η ΕΕ να αντλεί πλέον την ισχύ
της όχι από τα συμβαλλόμενα Κράτη,
αλλά κατευθείαν από τους λαούς.
Το ευφορικό σύνθημα έδωσε η
Δήλωση στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο
του Λάκεν με οικοδεσπότη τον Βέλγο Πρωθυπουργό Βερχόφστατ (Δεκέμβριος 2001) όπου αποφασίστηκε
η σύγκληση της Συνέλευσης για το
μέλλον της Ευρώπης. Η διαδικασία
ήταν πρωτόγνωρη (συμμετείχαν
κυβερνήσεις, θεσμοί, οργανωμένη
κοινωνία των πολιτών και δώθηκε η
δυνατότητα σε παράγοντες της οικονομικής ζωής και σε μεμονωμένους
πολίτες να υποβάλουν προτάσεις)
πλην όμως ήταν ατελέσφορη. Όταν
ήρθε η ώρα της επικύρωσης (α’ εξά-
Η άνοδος του λαϊκισμού
ή η επιστροφή
της πολιτικής;
[ΔΗΜΗΤΡΗ ΚΑΙΡΙΔΗ]
Α ΠΟ Τ Η Σ Ε Λ. 1
Ευρωπαίοι να αρνηθούν έναν συμβιβασμό στο
ζήτημα της μετανάστευσης προς τη Βρετανία το
2015 και η Βρετανία να είναι η μόνη χώρα της
Ε.Ε. που επέτρεψε από την αρχή, χωρίς καμία
μεταβατική περίοδο, την ελεύθερη μετακίνηση
των πολιτών των νέων κρατών-μελών από την
Διευθυντού ε.τ. της ΕΕ
μηνο 2005) τα δημοψηφίσματα σε
Γαλλία και Ολλανδία απέρριψαν το
Ευρωσύνταγμα με 54,9% και 61,5%
αντίστοιχα. Η συζήτηση έληξε άδοξα
και χρειάστηκε μία νέα αναθεώρηση
της Συνθήκης πέντε χρόνια αργότερα στη Λισαβώνα. Αυτή τη φορά οι
πρωτοβουλίες συγκεντρώθηκαν στο
επίπεδο του Συμβουλίου. Το Ευρωκοινοβούλιο (που σε κάθε αναθεώρηση διεύρυνε τις αρμοδιότητες του)
αναγνωρίστηκε αδιαμφισβήτητος
συνομιλητής. Ο ρόλος της Επιτροπής
συνεχώς υποχωρούσε. Ο Πρόντι από
οραματικός Πρόεδρος έγινε ο πραγματιστής παρατηρητής της διαρκώς
συρρικνούμενης επιρροής του θεσμού τον οποίο υπηρετούσε.
Η νέα χιλιετία συμπίπτει με την
απαρχή της έντονης ιδεολογικοποίησης της λειτουργίας της Επιτροπής:
είναι η εποχή Μπαρόζο. Το άνοιγμα
των αγορών και η ανάπτυξη των νέων
τεχνολογιών δίνει νέο περιεχόμενο
στην κοινωνική κρίση με πρώτο θύμα
το ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο. Η
παγκοσμιοποίηση οδηγεί σε μετεγκατάσταση των επιχειρήσεων και σε
απορρύθμιση των εργασιακών σχέσεων. Η ελεύθερη κυκλοφορία των
εργαζομένων δημιουργεί φαινόμενα
κοινωνικού ντάμπινγκ. Ενώ η οικονομική κρίση που έπληξε σχεδόν το
σύνολο των οικονομιών οδήγησε σε
θεσμική θωράκιση της ευρωζώνης,
εντούτοις η συνταγή που ακολουθήθηκε για την τιθάσευσή της είχε
δραματικές επιπτώσεις στο βιωτικό
επίπεδο πολλών χωρών. Το κλίμα επιβάρυναν οι πολύνεκρες τρομοκρα-
Ανατολική Ευρώπη το
2004, με αποτέλεσμα
να πλημμυρίσει από
μετανάστες από την
Πολωνία και αλλού.
Η εκστρατεία της
Κλίντον ήταν άθλια και
θα διδάσκεται ως παράδειγμα προς αποφυγή όχι μόνο γιατί αγνόησε
τις κρίσιμες πολιτείες του Ουισκόνσιν και του
Μίσιγκαν αλλά, κυρίως, γιατί στερούνταν μηνύματος και περιεχομένου. Ο Ρέντσι προκήρυξε το λάθος δημοψήφισμα και, στη συνέχεια,
έθεσε το λάθος διακύβευμα. Η συνταγματική
τικές επιθέσεις. Και επιπλέον η Ευρώπη κλήθηκε να δώσει άμεση λύση
στο πιεστικό πρόβλημα των μεταναστευτικών ροών. Το τέλος της Επιτροπής Μπαρόζο ταυτίζεται με την
προσπάθεια αναζήτησης ενός νέου
αφηγήματος για την Ευρώπη (New
Narrative) πράγμα που από μόνο του
συνιστά παραδοχή αποτυχίας.
Στα μάτια των πολιτών το ευρωπαϊκό πρόταγμα γίνεται ολοένα πιό
θολό. Η αγωνία των πολιτών δίνει
λαβή για εκμετάλλευση από λαϊκιστές κάθε απόχρωσης. Αναπτύσσεται
ένας υφέρπων ευρωσκεπτικισμός και
εμφιλοχωρούν λογικές ευρω-απόρριψης. Θεσμικός ρόλος και πολιτικές
απαξιώνονται (κυρίως Επιτροπή, Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, ελεύθερη κυκλοφορία, Σένγκεν).
Ο Πρόεδρος της Επιτροπής Γιούνκερ σε βαρυσήμαντη του ομιλία στο
Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τον περασμένο Σεπτέμβριο για την «Κατάσταση της Ένωσης» (State of the Union)
έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου.
Έθεσε ωμά το ερώτημα που απασχολεί κυβερνήσεις, θεσμούς και πολίτες: αν δεν γίνει κάτι τώρα η Επιτροπή της οποίας προεδρεύει θα είναι η
Επιτροπή της τελευταίας ευκαιρίας.
Ενόψει της τελετής που θα γίνει στη
Ρώμη στις 25 Μαρτίου 2017 για την
60ή επέτειο απο την υπογραφή της
Συνθήκης ΕΟΚ (1957) θα προτείνει
τρόπους αντιμετώπισης των άμεσων
προβλημάτων, οδικό χάρτη και δέσμη
ιδεών για το μέλλον της ΕΕ.
Ο κύριος εχθρός της ΕΕ βρίσκεται
εντός των τειχών: είναι η φοβική,
αμυντική και εσωστρεφής στάση.
Είναι η επιστροφή στη λογική του
κράτους-έθνους που δημιουργήθηκε
τον 19ο αιώνα. Εθνοκεντρισμός και
απομάκρυνση από την εμβάθυνση
της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης συμβαδίζουν. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι
όλα πρέπει να εκπορεύονται από τις
αλλαγή θα έπρεπε να είναι πολύ πιο τολμηρή
(και να προβλέπει, για παράδειγμα, την κατάργηση της Γερουσίας) και το «ναι» να μην αποτελεί ψήφο εμπιστοσύνης προς τον ίδιο, όπως
απαίτησε. Και στις τρεις περιπτώσεις, οι παραδοσιακές ηγεσίες ενέδωσαν στον λαϊκισμό:
ο Ρέντσι δεν έπαψε να κατηγορεί τη Γερμανία
για την αδυναμία της Ιταλίας να μεταρρυθμιστεί επί 30 χρόνια, η Κλίντον αποκήρυξε το
ελεύθερο εμπόριο, το οποίο είχε προωθήσει και
η ίδια και ο άνδρας της, και ο Κάμερον είχε
πάρα πολλές φορές στο παρελθόν καταφερθεί
εναντίον της Ευρώπης για να είναι αξιόπιστος
υπερασπιστής της.
ΒΙΒΛΙΟ
[γράφει ο Σωτήρης Ντάλης]
Αλέξανδρος Μαλλιάς
Οράματα και χίμαιρες.
Διαδρομές ενός διπλωμάτη
Εκδόσεις Ι. Σιδέρης, Αθήνα 2016.
Ο πρέσβης ε.τ. Αλέξανδρος Μαλλιάς γράφει
χωρίς περιστροφές για τη βαθιά κρίση Αξιών στην Ελλάδα. Αναλύει, αναλαμβάνοντας
τις ευθύνες που αναλογούν στη γενιά του
και στον ίδιο, τις ανυπέρβλητες δυσκολίες
που καλείται να αντιμετωπίσει η νέα γενιά.
«Ποτέ στο παρελθόν μια ολόκληρη γενιά δεν
θυσίασε τα παιδιά της και τα εγγόνια της
προκειμένου να διασωθεί η ίδια», σημειώνει.
Προτείνει συνταγματικές θεσμικές αλλαγές
ως αντίδοτο στην μείωση των μέσων και
πραγματικών δυνατοτήτων της χώρας μας.
Η αναγκαία συνεννόηση και η συναίνεση των
πολιτικών δυνάμεων στα θεμελιώδη ζητήματα αποτελούν παράγοντα ισχύος. Προτείνει
τη σύσταση Εθνικού Συμβουλίου Ασφαλείας.
Βαθιά Ευρωπαϊστής από τα φοιτητικά του
χρόνια, επισημαίνει την απογοητευτική εικόνα της σημερινής διηρημένης Ευρώπης. Η
αδυναμία και η έλλειψη πολιτικής
βούλησης να διαγνώσει σωστά
και έγκαιρα τις τεκτονικές και
θεμελιακές αλλαγές στη Μέση
Ανατολή και Βόρειο Αφρική την
έχουν οδηγήσει σε πολιτικές
κακοδιαχείρισης των επιπτώσεων δικών της αποφάσεων,
που λαμβάνονται στον «ελάχιστο κοινό παρονομαστή».
Επείγει η αναθεώρηση των
Συνθηκών της Ευρωπαϊκής
Ένωσης. Γράφει για το «Κου-
τί της Πανδώρας» στην Μέση
Ανατολή, σημειώνοντας ότι το
Συριακό χάος αντανακλά κυρίως
την σύγκρουση μεταξύ των πέντε
Μονίμων Μελών του Συμβουλίου
Ασφαλείας του Ο.Η.Ε. Επίσης, τα
συμφέροντα και την εμπλοκή των
περιφερειακών παικτών (Ιράν,
Τουρκίας, Σαουδικής Αραβίας,
Αιγύπτου). Το ημερολόγιο από
την θητεία του στην Λιβύη περιγράφει τις εμπειρίες του την περίοδο
οδο
του εναγκαλισμού του καθεστώτος
ος Καντάφι
από την Ελλάδα. Η στρατιωτική επέμβαση
του 2011, όμως, οδήγησε στην καταστροφή.
Έφερε το χάος. Πού οφείλεται η κρίση στις
σχέσεις μας με την Αλβανία; Ο συγγραφέας
προτείνει συγκεκριμένο χάρτη για την τακτοποίηση των σχέσεών μας με τα Τίρανα
και τον Αλβανικό παράγοντα. Καταγράφει
επίσης τις θέσεις του για τις σχέσεις της Ελλάδος με την π.Γ.Δ.Μ. Επίσης τις εντυπώσεις
του από πρόσφατα οδοιπορικά του συγγραφέα στην Τουρκία και στην Κύπρο.
Pierre-André Taguieff
Σύντομη πραγματεία
περί συνωμοσιολογίας
Μετάφραση: Σώτη Τριανταφύλλου, εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα
2016.
Συνωμοσιολογική σκέψη δε
σημαίνει να πιστεύει κανείς
στην ύπαρξη συνωμοσιών, που
άλλωστε δεν έχουν πάψει ποτέ
να υπάρχουν στ’ αλήθεια. Συνωμοσιολογική σκέψη είναι η
τάση να βλέπει κανείς παντού
συνωμοσίες και να πιστεύει ότι
οι συνωμοσίες είναι το κλειδί σε
όλα, ή σχεδόν όλα, όσα συμβαίνουν στον κόσμο.
Κορυφαίος Γάλλος φιλόσοφος και ιστορικός των ιδεών, ο
Πιερ-Αντρέ Ταγκιέφ αναλύει σ’
Π
αυτό
το βιβλίο, με οξυδέρκεια
α
α
αλλά και χιούμορ, τις θεωρίες
συνωμοσίας που διαδίδονται
μέσω της προφορικής παράδοσης, του ίντερνετ, του δημόσιου
διαλόγου, των χολλυγουντιανών
δι
ταινιών και της λαϊκιστικής πολιτικής.
Η παγκόσμια ιστορία είναι γεμάτη με πραγματικές συνωμοσίες, που πέτυχαν τον στόχο τους ή απέτυχαν παταγωδώς. Είναι όμως
επίσης γεμάτη με υποθετικές ή φανταστικές
συνωμοσίες που αποδίδονται σε συγκεκριμένες μειοψηφίες ή στην εξουσία (κυβερνήσεις,
μυστικές υπηρεσίες κ.ά.), συνωμοσίες που
πιστεύονται ως αληθινές και βέβαιες.
Σε έναν κόσμο γεμάτο αβεβαιότητες και
φόβους, ο πολλαπλασιασμός των θεωριών
συνωμοσίας, καθώς και η γρήγορη διάδοσή
τους σε πολύ μεγάλα στρώματα του πληθυσμού αποτελούν αξιοπρόσεκτο φαινόμενο
προς έρευνα και είναι πολλαπλώς ευεργετικό
για κάθε δημοκρατικό πολίτη να κατανοήσει
τη λειτουργία τους. Οι θεωρίες συνωμοσίας,
όσο παράλογες κι αν είναι, έχουν το πλεονέκτημα ότι «ερμηνεύουν» τα γεγονότα και
παρέχουν μια απλή και συνεκτική εικόνα του
κόσμου, στον οποίο τίποτε πια δε φαίνεται
τυχαίο, αλλά όλα, ακόμη και τα πιο τρομακτικά, είναι εξηγήσιμα. Το βιβλίο κυκλοφορεί
στη σειρά: Η Ζωή των Ιδεών που διευθύνει ο
Σταύρος Ζουμπουλάκης.
‘‘Βρυξέλλες’’. Οι πρό του βρετανικού
δημοψηφίσματος συζητήσεις για την
αποτροπή του Brexit απέδειξαν ότι
μπορεί να υπάρξει τρίτος δρόμος μεταξύ της επανεθνικοποίησης των πολιτικών και του ‘‘όλα στις Βρυξέλλες’’:
είναι ο επαναπατρισμός αρμοδιοτήτων για την εφαρμογή του κοινοτικού
κεκτημένου και των πολιτικών που
απορρέουν.
Η εκλογή Τραμπ θα μπορούσε να
ανατρέψει τα δεδομένα που συντηρούν τη σημερινή κρίση της ΕΕ. Στο
σύνθημα «Πρώτα η Αμερική» πρέπει
να προτάξουμε το «Πρώτα η Ευρώπη», δηλαδή ένα συναγερμό για την
Ευρώπη. Χρειάζεται να άρουμε τα
εμπόδια που κρατούν καθηλωμένη
την ευρωπαϊκή ανάπτυξη: με διπλασιασμό του Πακέτου Γιούνκερ, ολοκλήρωση της ψηφιακής εσωτερικής
αγοράς, βάζοντας τέλος στην ακριβή
ενέργεια, με ενιαία φορολόγηση των
επιχειρήσεων και τέλος πρωτοστατώντας στη σύγκληση ενός κοινωνικού
Μπρέττον Γουντς με σκοπό την εξισορρόπηση των στρεβλών συνεπειών
της παγκοσμιοποίησης.
Η σημερινή πολυεπίπεδη κρίση
μπορεί να γίνει ευκαιρία για καλύτερη και διαφορετική Ευρώπη. Τώρα
είναι η στιγμή να πούν όλοι –πολίτες,
κυβερνήσεις, θεσμοί– άν η συνέχιση
της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης αποτελεί προτεραιότητα. Αρκεί οι Ευρωπαίοι στις 25/3 στη Ρώμη να επανεπιβεβαιώσουν την πολιτική απόφαση
και τη νομική υποχρέωση ότι εξακολουθούν να θέλουν να ζούν μαζί σε
μία Ένωση αξιών.
Σε προδημοσίευση, κεφάλαιο από
το υπό έκδοση βιβλίο του Π. Αναστόπουλου, για τον ρόλο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην ιστορία της
ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης (Εστία).
Εντέλει, η πολιτική κυριαρχία των φιλελεύθερων (κεντροδεξιών και κεντροαριστερών)
στον δυτικό κόσμο κινδυνεύει; Οπωσδήποτε,
αλλά η πτώση δεν είναι προδιαγεγραμμένη.
Στις ΗΠΑ η Κλίντον κέρδισε με μεγάλη διαφορά τη λαϊκή ψήφο και υποστηρίχθηκε από
εκείνα τα στρώματα που δημογραφικά βρίσκονται σε άνοδο. Στη Βρετανία η διαχείριση του
“όχι” αποδεικνύεται πολύ δύσκολη υπόθεση, με
μεγάλους κινδύνους για την οικονομία αλλά και
τη συνοχή της. Σε μια σειρά από χώρες, όπως
στην Ισπανία, τη Φινλανδία και την Αυστρία,
την πλημμυρίδα της αντι-συστημικής ψήφου
διαδέχτηκε η άμπωτη. Σε άλλες, όπως στην
Ουγγαρία και την Πολωνία, η αντι-συστημική
ψήφος συνυπάρχει με τον φιλευρωπαϊσμό της
συντριπτικής πλειοψηφίας του πληθυσμού. Τέλος, στη Γαλλία, η υποψηφιότητα Φιγιόν προσπαθεί να συνδυάσει τον μεταρρυθμισμό με
έναν “υπεύθυνο εθνικισμό”. Στο σημείο αυτό,
η Ελλάδα παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον.
Εξαιτίας της μεγάλης οικονομικής κρίσης, το
ελληνικό κομματικό σύστημα ήταν το πρώτο
που κατέρρευσε από την αντι-συστημική επίθεση. Ωστόσο, η γενική αίσθηση είναι ότι το
ελληνικό σύστημα μετασχηματιζόμενο απορρόφησε τους κραδασμούς και οι δημοσκοπήσεις
της κοινής γνώμης δείχνουν τη μερική έστω
ανάκαμψη των “συστημικών” πολιτικών δυνάμεων.
Όλες αυτές οι εξελίξεις μας υπενθυμίζουν το
αυτονόητο: ότι, δηλαδή, απέχουμε από το “τέλος της ιστορίας” και τον οριστικό θρίαμβο μιας
φιλελεύθερης, παγκοσμιοποιημένης νομοτέλειας, όπως κάποιοι πίστεψαν το 1989, και πως ο
δημοκρατικός πολιτικός ανταγωνισμός συνεχίζει να παίζει τον μείζονα ρόλο στην πορεία των
σύγχρονων δυτικών κοινωνιών μας. Υπό αυτή
την έννοια, το 2017 σηματοδοτεί όχι μόνο την
επιστροφή του πολιτικού κινδύνου αλλά και
την εκδίκηση της πολιτικής. Όσοι πιστεύουν ότι
η οικονομία μπορεί να πορεύεται ερήμην της
πολιτικής, διαψεύδονται. Οι φιλελεύθερες ελίτ
έχουν την ικανότητα να μάθουν από τα λάθη
τους και να αντιδράσουν αποτελεσματικά στην
άνοδο των λαϊκιστών πάσης φύσης. Διαφορετικά, θα έχουν την τύχη των κομουνιστικών ελίτ
που κατέρρευσαν το 1989 και, το χειρότερο, ο
ανοικτός κόσμος στον οποίο μεγαλώσαμε θα
είναι παρελθόν.
3
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟΣ ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ | 4
Η κορυφαία απειλή κατά
της Ε.Ε. είναι εσωτερική
[Π.Κ. ΜΑΚΡΗ]
ΑΠΟ ΤΗ ΣΕΛ. 1
ευτελών εμπαθειών και συνδρόμων ταξικής μειονεκτικότητος.
Σκοπός των λίγων αυτών γραμμών είναι η επισήμανσις συμπεράσματος πρακτικής υφής : των πραγμάτων ούτως εχόντων, η
κυβερνητική αυτοδυναμία είναι πλέον στόχος ο οποίος υπερβαίνει
την εμβέλεια των εγγύς και εκατέρωθεν του κέντρου του πολιτικού
φάσματος, κειμένων χώρων· είτε, δηλαδή, της Σοσιαλδημοκρατίας,
είτε του οικονομικού και πολιτικού Φιλελευθερισμού.
Ο όγκος των δυνάμεών τους έχει υποστεί φθορά· διολίσθησε
προς τα άκρα. Μόνον αν συνοδοιπορήσουν θα διατηρήσουν μάζα
επαρκή να αποφράξει τις γραμμές προελάσεως, εκ δεξιών και εξ
αριστερών, των δημαγωγών και καταστροφέων όχι μόνον του
συστήματος αρχών, αξιών και θεσμών του Ευρωπαϊκού Κεκτημένου, αλλά και των βάσεων της ιδίας της Αντιπροσωπευτικής
Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας – η νόθευσις της οποίας δια δημοψηφισμάτων έχει, ήδη επιτυχώς δοκιμασθεί.
Όποια, λοιπόν και αν θα είναι η τελική επιλογή στρατηγικής των
Ευρωπαϊκών θεσμών και των βαρυνόντων Εταίρων –«περισσότερη
Ευρώπη», Ευρώπη δύο ταχυτήτων, ανάπαυλα και περισυλλογή,
εκτεταμένη θεσμική μεταρρύθμισις και όσα άλλα αναμασσώνται
σχετικώς–, η εσωτερική συσπείρωσις των Ευρωφίλων δυνάμεων
εκάστης χώρας-μέλους της ΕΕ συνιστά conditio sina que non όχι
μόνον της δικής τους επιβιώσεως και της πραγματώσεως των
ιδρυτικών προσδοκιών της ΕΕ, αλλά και της διασώσεως της ουσίας, της πολυμερείας και της πολυφωνίας του κοινοβουλευτικού
πολιτεύματος. Σοσιαλδημοκράται και Φιλελεύθεροι πρέπει παντού
να αποκρούσουν καιροσκοπικούς πειρασμούς προσκαίρων και
αυτοκαταστροφικών συμμαχιών, εντός των οποίων θα μετεβάλλοντο εις ουραγούς λαϊκιστών, οι μεν της Αριστεράς, οι δε της
Δεξιάς. Το παράδειγμα της συμπράξεως του Λαϊκού Κόμματος
και μικροτέρων κομμάτων Ευρω-σκεπτικιστών προς εκλογή του
νέου Προέδρου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου δικαιολογείται να
εμβάλλει, αν όχι εις ανησυχία, τουλάχιστον εις σκέψεις. Απορεί,
επίσης, κανείς, όταν διαπιστώνει ότι, ενίοτε, εκπρόσωποι του
Σοσιαλδημοκρατικού χώρου αναγνωρίζουν την ανάγκη περαιτέρω
εκφιλελευθερισμού των οικονομιών και δραστικής περιστολής του
Κράτους, ευκολώτερα και συχνότερα απ’ότι εκείνοι της λεγομένης
«Λαϊκής Δεξιάς».
Η εχθρότητα προς την ΕΕ, εννοείται, δεν τεκμαίρεται μόνον από
τις δεδηλωμένες θέσεις ενός πολιτικού χώρου. Πραγματική λυδία
λίθος είναι η ιδεολογία του και ο βαθμός συμβατότητός της προς
την πολιτική και οικονομική δεοντολογία η οποία διέπει τους Ευρωπαϊκούς θεσμούς. Σαφής αντι-Ευρωπαϊκή θέσις λαμβάνεται από
τα λαϊκιστικά εκείνα κινήματα ευρώστων οικονομικώς χωρών, τα
οποία αισθάνονται ισχυρά. Να μην παροράται, όμως, η ύπαρξις
των περιφερειακών και ανασφαλών οι οποίοι δεν εμφανίζονται μεν
ευθέως ως πολέμιοι της Ευρωπαϊκής ιδέας –αν και δεν αποκρύπτονται εύκολα τα αισθήματά τους–, αλλά καταβάλλουν προσπάθεια
διαβρώσεως και δυσφημήσεώς της προς τους συμπολίτες τους,
προετοιμάζοντες την επομένη φάση..
Ας ελπισθεί ότι η συμμαχία των συμβατικών πολιτικών δυνάμεων κατά την διεξαγωγή του δεύτερου γύρου, των Γαλλικών
προεδρικών εκλογών θα λειτουργήσει επαρκώς και ότι το αποτέλεσμα δεν θα προστεθεί στην σειρά των δυσαρέστων εκπλήξεων
του παρελθόντος έτους – διότι τότε, βεβαίως, θα ευρισκόμεθα
σχεδόν προ του τέλους και τα προλεγόμενα ελάχιστη, πλέον, θα
είχαν σημασία.
Η βαθειά κρίση
της Τουρκίας
[ΝΤΟΡΑΣ ΜΠΑΚΟΓΙΑΝΝΗ]
ΑΠΟ ΤΗ ΣΕΛ. 1
Μάλιστα, στο προσχέδιο δεν υπάρχει καμία αναφορά σε υποχρέωση του
Προέδρου να λογοδοτεί στη βουλή
ή σε οποιοδήποτε άλλο σώμα, ενώ
αντίθετα του δίνεται το δικαίωμα μονομερούς επιλογής της ηγεσίας της
Δικαιοσύνης.
Από την υιοθέτηση πολυκομματικού συστήματος τη δεκαετία του ’50, η
Τουρκία για πρώτη φορά επανέρχεται
σε ένα τύποις κεμαλικό μοντέλο διακυβέρνησης: κυβερνάται επί 15 χρόνια
από το ίδιο κόμμα και τον ίδιο ηγέτη, μόνο που αυτή τη φορά ο φορέας
της εξουσίας δεν είναι πια κεμαλικός.
Αντιθέτως, προέρχεται από το πολιτικό Ισλάμ, έναν χώρο που για δεκαετίες ήταν ασύμβατος με την πολιτική
παρακαταθήκη του Ατατούρκ και τα
εθνικά συμφέροντα της Τουρκίας,
τουλάχιστον όπως τα προσδιόριζε η
κεμαλική ελίτ.
Εκτός αυτού, η Τουρκία αντιμετωπίζει εσωτερικούς και εξωτερικούς
κινδύνους. Η ασταθής πολιτική της
στη Συρία και γενικά στη Μέση Ανατολή την έχει καταστήσει στόχο διάφορων εγχώριων και μη τρομοκρατικών
οργανώσεων.
Η οικονομία της βυθίζεται σταθερά, με τη λίρα να έχει υποτιμηθεί 8%
από την αρχή του έτους. Η Κεντρική
Τράπεζα, αντί να αυξήσει σημαντικά
το επιτόκιο δανεισμού για να προστατεύσει το νόμισμα, υπακούει στις κυβερνητικές επιταγές που θέλουν φθηνό χρήμα για τόνωση της ανάπτυξης.
Μόνο που στη διεθνή πρακτική, αυτή
η τακτική δεν αποδίδει ποτέ. Μάλιστα,
Η Τουρκία αντιμετο Υπουργείο Οικονομιακή «νίκη». Έτσι, τουρτωπίζει
κινδύνους
κών διακηρύσσει πως οι
κικά πολεμικά πλοία, με
που μέχρι στιγμής
επιβάτες τον αρχηγό των
μαζικές πωλήσεις λιρών
αδυνατεί να διααποτελούν «εξωτερική
Ενόπλων
Δυνάμεων, τους
χειριστεί αποτελεεπίθεση στην οικονομία
αρχηγούς
των
τριών όπλων
σματικά.
από δυνάμεις που συνωκαι πληθώρα τηλεοπτικών
μοτούν με στόχο την επιβράσυνεργείων, παραβίασαν στις 29
δυνσή της».
Ιανουαρίου τα ελληνικά χωρικά ύδατα
Η δε κοινωνία συνεχίζει να ζει υπό και προσέγγισαν τα Ίμια, 21 χρόνια
συνθήκες εκτάκτου ανάγκης για πε- μετά τη μεγάλη κρίση του 1996. Με
ρισσότερο από μισό χρόνο, τη στιγμή την κίνηση αυτή, η Τουρκία πετυχαίπου εκατομμύρια πολίτες έχουν περι- νει τρεις στόχους:
θωριοποιηθεί: αποταχθέντες αστυνοΠρώτον, στέλνει το μήνυμα στην
μικοί και στρατιωτικοί, δημόσιοι αξιω- Αθήνα ότι η απόφαση του Αρείου Πάματούχοι και καθηγητές, Κούρδοι που γου περί μη έκδοσης των 8 Τούρκων
μεταφέρονται βιαίως από τις εστίες αξιωματικών δεν ήταν καθόλου αρετους στη Νοτιοανατολική Τουρκία στή. Δεύτερον, υπενθυμίζει τη θεωρία
προς τις παραγκουπόλεις των αστι- της περί γκρίζων ζωνών στο Αιγαίο.
κών κέντρων.
Και, τρίτον, εξασφαλίζει πρόσκαιρη
Στο μεταξύ, η κατάσταση στη Συρία εθνική υπερηφάνεια στην πιεσμένη
δεν είναι ευνοϊκή για την Άγκυρα. Ο από τα γεγονότα τουρκική κοινωνία.
τουρκικός στρατός έχει καθηλωθεί
Η Ελλάδα οφείλει να αντιμετωπίεδώ και καιρό στην πόλη Αλ Μπαμπ, σει την κατάσταση με ψυχραιμία και
αδυνατώντας να προελάσει περισσό- αποφασιστικότητα. Είναι αυτονόητη η
τερο εναντίον των τζιχαντιστών. Ο θά- υποχρέωση της κυβέρνησης να ενημενατος πολλών Τούρκων στρατιωτικών ρώνει διαρκώς τους εταίρους μας στην
και το υψηλό κόστος συντήρησης των Ε.Ε. και το ΝΑΤΟ για τις προκλητικές
στρατευμάτων στην τουρκοσυριακή ενέργειες της Άγκυρας, ιδίως υπό το
μεθόριο και το Βόρειο Ιράκ επιτείνουν πρίσμα της υπάρχουσας ευρωτουρκιτο κλίμα ανησυχίας και αβεβαιότητας κής συμφωνίας για το προσφυγικό. Με
στην εξουθενωμένη –πολιτικά και οι- δεδομένη την περαιτέρω εμβάθυνση
κονομικά– τουρκική κοινωνία.
της κρίσης στην Τουρκία, η χώρα μας
Το εθνικό γόητρο, λοιπόν, βρίσκε- σε κάθε περίπτωση πρέπει να βρίσκεται σε χαμηλό σημείο. Η Τουρκία αντι- ται σε διαρκή ετοιμότητα.
μετωπίζει πολιτικούς και οικονομικούς
κινδύνους που μέχρι στιγμής αδυνατεί
να διαχειριστεί αποτελεσματικά. Σε
αυτό το κλίμα, χρειαζόταν μια εθνική
τόνωση, μια γρήγορη και εντυπωσι-
Στάθης Ευσταθιάδης: Το τέλος μιας εποχής
«Τώρα που θα πας στη Νέα Ορλεάνη μην παραλείψεις να επισκεφθείς το Preservation Hall, από όπου
ξεκίνησε η κλασική τζαζ μουσική και συνεχίζουν να παίζουν οι καλύτεροι μαύροι μουσικοί διατηρώντας
την παράδοση». Ήταν τα λόγια που μου είπε ο Στάθης Ευσταθιάδης στη Νέα Υόρκη την άνοιξη του 1977
όταν ταξίδευσα στην Αμερική με δημοσιογραφική υποτροφία η οποία μου έδωσε την ευκαιρία, στους
λίγους μήνες που έμεινα εκεί, να επισκεφθώ διάφορα μέρη. Εως τότε γνώριζα μόνο τη φωνή του Στάθη
από το τηλέφωνο καθώς επικοινωνούσα μαζί του καθημερινά και μου έδινε πολύτιμες πληροφορίες
για τα συμβαίνοντα στην Ουάσιγκτον και στον ΟΗΕ. Με την πολύχρονη παρουσία του ως ανταποκριτή
του «Βήματος» στις Ηνωμένες Πολιτείες είχε αποκτήσει πολύπλευρες επαφές σε όλα τα επίπεδα της
αμερικανικής εξουσίας αλλά αυτό δεν σήμαινε ότι δεν διατηρούσε πάντα το πάθος του για την καλή
μουσική, κυρίως την κλασική και την όπερα.
Γιατί ο Στάθης δεν υπήρξε ένας
μονοδιάστατος δημοσιογράφος αλλά
στην ουσία τρισδιάστατος. Πέρα από
τις εφημερίδες και τη διεθνή πολιτική, τα ενδιαφέροντά του κάλυπταν
τη σοβαρή ενασχόληση με τη μουσι-
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟΣ
ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ
Μηνιαία επιλογή θεμάτων
& απόψεων Διεθνούς Πολιτικής
ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΞΙΑ
Παναγιώτης Κ. Μακρής
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ - ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΕΚΔΟΣΕΩΣ
Σωτήρης Ντάλης
www.lecourrierdiplomatique.eu
Εμβόλιμη εικόνα λογοτύπου:
«Le congrès de Vienne»
(Jean-Baptiste Isabey, 1819).
κή και το πάθος με τα ταξίδια. Ετσι,
όταν βρέθηκα στην Αμερική, δεν μου
άνοιξε μόνο τις πόρτες των πολιτικών
προσώπων που έπρεπε να συναντήσω αλλά μου πρόσφερε και πολύτιμες
πληροφορίες για τα εστιατόρια ή τα
μαγαζιά που έπρεπε να πάω καθώς
και για τις συναυλίες κλασικής μουσικής και τις πιο αξιόλογες παραστάσεις στην όπερα ή στο θέατρο. Για
κάθε πόλη που επισκεπτόμουν μου
ετοίμαζε έναν ειδικό κατάλογο με
ακριβείς διευθύνσεις και τηλέφωνα.
Αυτό συνεχίσθηκε και όταν επέστρεψε στην Ελλάδα καθώς με τροφοδοτούσε με ανάλογες πληροφορίες
είτε όταν έφευγα σε δημοσιογραφική αποστολή είτε όταν ταξίδευα
ιδιωτικά. Υπήρξε μάλιστα μια εποχή
που συνεχώς κατέβαινα από το ένα
αεροπλάνο για να ανέβω στο άλλο.
Ήταν τότε που ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, τον οποίο συνοδεύαμε στις
αλλεπάλληλες επίσημες επισκέψεις
του, μας έλεγε μέσα στο αεροπλάνο:
«Εσείς οι δημοσιογράφοι δεν μπορείτε να έχετε παράπονο, μαζί μου γνωρίσατε σχεδόν ολόκληρο τον κόσμο»!
Και μπορεί όντως με τις επισκέψεις αυτές να επισκέφθηκα πολλά
μέρη του κόσμου, τον κόσμο όμως
αυτό ουσιαστικά μού τον γνώρισε ο
Στάθης. Οι γνώσεις του ήταν απέραντες και πάντοτε ακριβείς και τεκμηριωμένες καθώς, πέρα από την ενδελεχή ενημέρωση που καθημερινά
είχε διαβάζοντας τις ξένες εφημερίδες και παρακολουθώντας αργότερα
τα διάφορα δίκτυα, ερχόταν και σε
απ’ ευθείας επαφή με διάφορους έλληνες και ξένους διπλωμάτες.
Ολα αυτά στηριγμένα σε μια βαθιά γνώση της Ιστορίας και στην
ανάγνωση πολλών σχετικών βιβλίων.
Υπήρξε επί σειρά ετών ο άτυπος σύμβουλος πολλών ελλήνων υπουργών
Εξωτερικών και πρωθυπουργών οι
οποίοι αναζητούσαν τις εκτιμήσεις
και τις πληροφορίες του. Ενώ και
ο ίδιος συνέβαλε στην επιμόρφωση
των νέων ελλήνων διπλωματών με
τα μαθήματα που παρέδιδε στη Διπλωματική Ακαδημία του υπουργείου
Εξωτερικών.
Όλα αυτά όμως δεν αποτέλεσαν
εμπόδιο στην ενασχόλησή του με
την κλασική μουσική και στο ενδιαφέρον του για την ανάπτυξη της
μουσικής παιδείας στη χώρα μας.
Ένα ενδιαφέρον που μοιράστηκε με
τον Χρήστο Λαμπράκη, στον οποίον
στάθηκε δίπλα του στον αγώνα για
την ολοκλήρωση της ανέγερσης του
Μεγάρου Μουσικής, όπου πρόσφερε
σημαντικές δωρεές, χωρίς ποτέ αυτό
να γίνει δημοσίως γνωστό. Υπήρξε
μάλιστα δραστήριο μέλος του Συλλόγου των Φίλων της Μουσικής και
θυμάμαι τα σχόλια που ανταλλάσσαμε την επόμενη ημέρα, μετά από μια
σημαντική εκδήλωση στο Μέγαρο.
Και ήταν πολλές οι σημαντικές αυτές εκδηλώσεις όσο ζούσε ο Χρήστος
Λαμπράκης τον οποίο συχνά κρατούσε ενήμερο για όσα συνέβαιναν στις
μουσικές σκηνές του εξωτερικού,
καθώς είχε μια πλήρη εικόνα διαβάζοντας καθημερινά τις ειδικευμένες
στήλες ξένων εφημερίδων.
Το τελευταίο διάστημα όμως είχε
ΓΙΑΝΝΗ ΚΑΡΤΑΛΗ
εκδηλώσει μια φανερή ανησυχία για
τις εξελίξεις στην Αμερική, τη χώρα
στην οποία είχε ζήσει τόσα χρόνια,
μετά τη νίκη του Ντόναλντ Τραμπ,
καθώς θεωρούσε ότι η επικράτηση
του αλλοπρόσαλλου αυτού ατόμου
θα είχε αρνητικές συνέπειες όχι μόνο
στη χώρα του αλλά και διεθνώς, σε
μια περίοδο που καταρρέουν παντού
–και ιδίως στην Ευρώπη– οι γνωστές
σταθερές στις οποίες στηρίχθηκε η
όλη μεταπολεμική ιστορία. Και δεν
είναι τυχαίο που ο Τραμπ αναλαμβάνει την εξουσία τη στιγμή που στην
Ευρώπη, ελλείψει ικανών ηγετών
που θα μπορούσαν να την οδηγήσουν
προς μια άλλη κατεύθυνση, επικρατούν ο άκρατος λαϊκισμός, η ξενοφοβία και ο αυταρχισμός, μακριά από
τις παραδοσιακές δημοκρατικές αξίες που διαμόρφωσαν την ευρωπαϊκή
ήπειρο μετά την πικρή εμπειρία δύο
παγκοσμίων πολέμων. Με την αγωνία αυτή, στην οποία ήλθαν να προστεθούν οι γνωστές δυσκολίες που
αντιμετωπίζει ο ΔΟΛ το τελευταίο
διάστημα, έφυγε από κοντά μας ο
Στάθης Ευσταθιάδης,
σταθιάδης,
ης, σηματοδοημ
τώντας έτσι
σιι με
την αποχώρησή
ώρησή
του το τέλοςς μ
μιας
ιας
εποχής.
4
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟΣ ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ | 4
Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ
ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΗ ΚΡΙΣΗ
ΤΩΝ ΕΤΩΝ 2007-2009
ΚΑΙ Η ΕΛΛΑΣ
ΧΡΗΣΙΜΗ,
ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ
ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ
Η Μορφολογία
της Ελληνικής
Οικονομίας και
τα Μνημόνια
Ε
ύστοχα η Οικονομική Επιστήμη ονομάσθηκε «απεχθής» ή «επιστήμη της καταστροφής» (dismal science). Όχι γιατί οι οικονομολόγοι χαρακτηρίζονται από
έλλειψη ευαισθησίας και ανθρωπισμού. Ούτε γιατί είναι έτοιμοι να δικαιολογήσουν την ύπαρξη φτώχιας και μιζέριας μεταξύ των συνανθρώπων τους. Ο
λόγος για τον οποίο δόθηκαν αυτοί οι χαρακτηρισμοί, οφείλεται στο γεγονός ότι η
οικονομική επιστήμη έκανε την σκληρή διαπίστωση ότι η μεγέθυνση της παραγωγής και του βιοτικού επιπέδου είναι συνάρτηση της ορθολογικής κατανομής των
περιορισμένων, βραχυπρόθεσμα, πόρων της οικονομίας.
Από την πρόταση αυτή προκύπτει ότι η οικονομική επιστήμη ούτε καταστροφολογική είναι
ούτε απάνθρωπη. Αντίθετα, οι οικονομολόγοι
είναι άνθρωποι και αυτοί όπως όλοι οι άλλοι,
«που τιμούν την μητρότητα και απεχθάνονται
την αμαρτία», όπως ο καθένας από εμάς ορίζει
την αμαρτία. Εν ολίγοις, το θέμα των πολιτικών
διαφορών στην οικονομία αφορά α) τον τρόπο
με τον οποίο οι περιορισμένοι πόροι χρησιμοποιούνται και β) τον τρόπο διανομής του παραχθέντος προϊόντος. Η μόνη επιλογή επομένως
είναι η επιλογή της μεθόδου χρησιμοποιήσεως
των περιορισμένων οικονομικών πόρων που
οδηγεί στην μεγιστοποίηση της παραγωγής και
στην μείζονα βελτίωση του βιοτικού επιπέδου
του συνόλου της χώρας.
Η διεθνής εμπειρία των τελευταίων 100
ετών, οδηγεί αναμφίβολα και αντικειμενικά στο
συμπέρασμα ότι οι χώρες εκείνες που επέλεξαν την μέθοδο της ελεύθερης λειτουργίας των
δυνάμεων της αγοράς, σε συνδυασμό με τον
περιορισμένο Κρατικό παρεμβατισμό, απέδωσε επιτυχώς τα αναμενόμενα αποτελέσματα.
Ήτοι, την μεγιστοποίηση της παραγωγής, την
σημαντική μείωση του κόστους κατά μονάδα
προϊόντος και την σχετική ευημερία του συνόλου της κοινωνίας.
Στην περίπτωση της οικονομίας της αγοράς,
οι παρεμβάσεις του Κράτους τείνουν να αμβλύνουν τις τυχόν ακρότητες και τις οικονομικές
διαφορές μεταξύ των κοινωνικών ομάδων. Συμπερασματικά, η διαφορά στην επιλογή του
τρόπου διαχειρίσεως των πόρων της οικονομίας, μεταξύ, αφ’ ενός, της οικονομίας της αγοράς
και της ιδιωτικής πρωτοβουλίας και αφ’ ετέρου,
της Διοικητικής διαχειρίσεως των πόρων της
οικονομίας από τις όποιες κρατικές εξουσίες
–στην Ελλάδα, οι παντός είδους «φορείς»–,
είναι χαρακτηριστική. Στην μεν πρώτη περίπτωση της οικονομίας της αγοράς, ο ιδιώτης
επιχειρηματίας πρέπει, για την επιβίωσή του,
συνεχώς να καινοτομεί, να αφομοιώνει την νέα
τεχνολογία και να μειώνει το κόστος κατά μονάδα προϊόντος υψηλού ποιοτικού επιπέδου.
Και τούτο γιατί τι κόστος της μη προσαρμογής
της επιχειρήσεως στον διεθνή ανταγωνισμό
οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στον θάνατο
της επιχειρήσεως. Η άλλη επιλογή της Διοικητικής Διαχειρίσεως της οικονομίας από τους
διαφόρους Κρατικούς φορείς επιτυγχάνει την
διαιώνιση της ευημερίας των προνομιούχων
στελεχών των Δημοσίων Επιχειρήσεων και Οργανισμών, συντηρεί την συναλλαγή μεταξύ των
ολίγων που κατέχουν την εξουσία και οδηγεί
στην διεύρυνση των κρατικών μονοπωλίων και
στην προοδευτική μείωση του βιοτικού επιπέδου των κοινωνιών αυτών.
Βέβαια, οι χώρες που εφαρμόζουν φιλελεύθερη οικονομική πολιτική αντιμετωπίζουν
περιοδικά οικονομικούς κύκλους διαφόρων
ενστάσεων και εύρους, όπως η μεγάλη οικονομική κρίση της 10ετίας του 1930 (the Great
Depression), με ενδιάμεσους κύκλους ηπιοτέρων επιπτώσεων, όπως η μεγάλη ύφεση της
περιόδου 2007-2009. Κατά την διάρκεια αυτής
της πλέον προσφάτου υφέσεως, ολόκληρος ο
κόσμος αντεμετώπισε μία εκτεταμένη οικονομική κρίση που είχε τα χαρακτηριστικά ενός
παλιρροϊκού κύματος. Η κρίση άρχισε από τις
ΗΠΑ με την κάθετη πτώση των αξιών ακινήτων,
που στην συνέχεια οδήγησε στον κλυδωνισμό
μοσιονομική πειθαρχία, με στόχο την μείωση
του ελλείμματος κάτω του 3% και την έξοδο της
χώρας στις Διεθνείς χρηματοπιστωτικές αγορές.
Ας υπενθυμισθεί εδώ ότι χώρες της Ευρωζώνης που ετέθησαν υπό αντίστοιχα προγράμματα, δηλ. Μνημόνια Δημοσιονομικής πειθαρχίας
και διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων (Ιρλανδία,
Πορτογαλία, Κύπρος), εφήρμοσαν επιτυχώς το
πρόγραμμα και εντός 3ετίας, άρχισαν να καλύπτουν τα Δημοσιονομικά τους ελλέιμματα από
τις διεθνείς αγορές με επιτόκιο 3% ετησίως.
Αλλά, ας έλθομε στην αξιολόγηση της σημερινής καταστάσεως. Είναι γεγονός ότι το
πρώτο μνημόνιο ήταν όρος επιβιώσεως. Από
την πρώτη στιγμή που η Ελλάδα έχασε την
δυνατότητα να δανείζεται στις διεθνείς χρηματαγορές, οι διαζευκτικές λύσεις ήταν δύο:
υπογραφή του Μνημονίου ή στάση πληρωμών,
δηλαδή χρεοκοπία. Κάθε άλλη θα ήταν «βάλσαμο» τσαρλατάνων, που οδηγεί στον επώδυνο
θάνατο του ασθενούς. Η τυχόν χρεοκοπία θα
κατέληγε νομοτελειακά στην έξοδο της χώρας
από την Ευρωπαϊκή Νομισματική Ένωση και
στην επιστροφή στο εθνικό νόμισμα, την Δραχμή –οπότε και το Νομισματοκοπείο της Ελλάδος θα λειτουργούσε εις ταχείς ρυθμούς προς
εκτύπωση χρήματος, με αποτέλεσμα τον υπερπληθωρισμό και την βίαιη υποτίμηση του νομίσματος έναντι του δολαρίου ΗΠΑ και του ευρώ.
Για μία ακόμη φορά, η μη ειλικρινής και
αποτελεσματική εφαρμογή του πρώτου Μνημονίου οδήγησε στην ανάγκη υπογραφής του
Γ. ΚΑΛΑΜΩΤΟΥΣΑΚΗ
δευτέρου, σκληροτέρου, Μνημονίου από την
τ. Καθηγητού Πανεπιστημίου Νέας Υόρκης,
Κυβέρνηση συνασπισμού Ν.Δ. και ΠΑΣΟΚ. Εν
τ. Δ/ντος Συμβούλου American Express
τούτοις, το Μνημόνιο εκείνο, περιελάμβανε
κρατικοποιήσεις εταιρειών του ιδιωτικού τομέα δραστική μείωση του ονομαστικού χρέους, δηλ.
και η ίδρυση των περιβόητων ΔΕΚΟ, δηλαδή «κούρεμα», της τάξεως των 110 δισεκ. ευρώ, το
των λεγομένων Δημοσίων Επιχειρήσεων Κοι- οποίο, όπως προανεφέρθη, είναι και το μεγανής Ωφελείας. Γιατί μια επιχείρηση εξορύξεως λύτερο της μέχρι τώρα οικονομικής ιστορίας
νικελίου θεωρείται επιχείρηση κοινής ωφέλει- των εθνών. Αλλά, η καθυστέρηση και πάλι της
ας μόνον οι υπεράριθμοι εργαζόμενοι που δι- εφαρμογής των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεορίστηκαν από την εκάστοτε πολιτική ηγεσία ων, η εκλογή νέας Κυβερνήσεως τον Ιανουάριο
της χώρας θα μπορούσαν να εξηγήσουν. Έτσι, του 2015, η καταστροφική και ανευθύνως χροφθάσαμε το 2009 στην 117η θέση ανταγωνι- νοβόρος διαπραγμάτευση του νέου Υπουργού
στικότητος επί συνόλου 128 χωρών, από την των Οικονομικών, η οποία κατεσπατάλησε τα
30η θέση όπου βρισκόταν η Ελλάδα αρκετά ελάχιστα, εναπομείναντα αποθέματα ρευστόχρόνια πριν. Μεταξύ των δεινών συνεπειών της τητος, αξιοπιστίας και σοβαρότητος, ο απροσπολιτικής αυτής ήταν, όπως προανεφέρθη, ο δόκητος περισπασμός του δημοψηφίσματος
επιταχυνόμενος πληθωρισμός ο οποίος νομοτε- του Ιουλίου 2015 και η επιβολή την οποία αυλειακά οδήγησε στις συνεχείς υποτιμήσεις της τός προεκάλεσε, του συνεχιζομένου πάντοτε,
δραχμής έναντι του δολαρίου ΗΠΑ, φθάνοντας Ελέγχου Κινήσεως Κεφαλαίων (capital control),
τις 300 δραχμές το 1999 από 36 δραχμές το οδήγησαν υποχρεωτικά στην υπογραφή του
1976. Σημειώνω ότι στην περίοδο 1981-2009, τρίτου Μνημονίου. Το τρίτο, αυτό, Μνημόνιο
το Δημόσιο χρέος έφθασε τα 373 δισεκ. Ευρώ απέφυγε μεν την καταστροφή της Ελλάδος με
την παραμονή της χώρας στην Ευρωζώνη και
από 2.2 δισεκ ευρώ το 1981!
Η ραγδαία επιδείνωση των παραπάνω βασι- στο ευρώ, προσέθεσε όμως άλλα 86 δισεκ. ευρώ
κών μεγεθών οδήγησε την Ελλάδα σε διαπραγ- στο σύνολο του Δημοσίου χρέους.
Κάνοντας σήμερα απολογισμό, βλέπομε ότι
μάτευση με τους Εταίρους της Ευρωζώνης, την
Ευρωπαϊκή Επιτροπή, την Ευρωπαϊκή Κεντρι- μετά, σχεδόν έξι χρόνια, διαπραγματεύσεων με
κή Τράπεζα (ΕΚΤ) και το Διεθνές Νομισματι- τους Θεσμούς, συνεχίζομε την διαιώνιση της
κό Ταμείο (ΔΝΤ), δηλαδή την αποκληθείσα, απραξίας ως προς την αποτελεσματική εφαραρχικώς, «Τρόϊκα», για την χορήγηση ενός μογή των μεταρρυθμίσεων, ώστε να τονωθεί,
δανείου της τάξεως των 110 δισεκ. Ευρώ, για επιτέλους, ο ρυθμός οικονομικής αναπτύξεως.
την αναχρηματοδότηση του Δημοσίου χρέους Ακόμη διαπραγματεύεται η χώρα θέματα που
κατά την λήξη των ομολόγων. Για την χορή- έπρεπε να είχαν κλείσει εδώ και έναν χρόνο
γηση του τεραστίου αυτού δανείου, οι Εταίροι (πρωτογενή πλεονάσματα, εργασιακά κ.λπ.).
ζήτησαν να νομοθετηθούν κανόνες αυστηράς Οι διαπραγματευταί βλέπουν το δένδρο και χάδημοσιονομικής πειθαρχίας που θα εκάλυπτε νουν το δάσος. Πρέπει όλοι να καταλάβουν ότι
σταδιακά τα μεγάλα ελλείμματα του προϋ- κάθε περαιτέρω καθυστέρηση της επιτυχούς
πολογισμού και θα επέτρεπε την δημιουργία ολοκληρώσεως της δευτέρας αξιολογήσεως θα
πρωτογενών πλεονασμάτων για την κάλυψη επιφέρει ακόμη μεγαλύτερα βάρη στους Έλλητων τόκων. Προς επίτευξη του στόχου αυτού νες και ιδιαίτερα επί εκείνων των κοινωνικών
ζητήθηκε από τους Εταίρους η υπογραφή του ομάδων που πραγματικά υποφέρουν.
Αναμφίβολα η εφαρμογή των Μνημονίων
πρώτου Μνημονίου που συμπεριελάμβανε την
υποχρέωση της ψηφίσεως των σχετικών νόμων είναι οδυνηρά και οι Έλληνες έχουν ταλαιπωγια την απελευθέρωση της αγοράς εργασίας ρηθεί. Όμως, δεν πρέπει να αφεθούν επώδυνες
(μεταξύ, άλλων και των κλειστών επαγγελμά- θυσίες έξι ετών βαθυτάτης κρίσεως να χαθούν.
των) και την λύση, γενικώς, των αγκυλώσεων Η χώρα έχει επιτύχει κατά την διάρκεια των έξι
αυτών χρόνων τεράστια δημοσιονομική προτης Ελληνικής οικονομίας.
Δυστυχώς, η αντιμετώπιση των όρων του σαρμογή. Όμως, η προσαρμογή αυτή, έχει, ατυπρογράμματος, από το σύνολο περίπου των χώς, επιτευχθεί, χωρίς, ολοένα και περισσότερο
πολιτικών κομμάτων και των διαφόρων κοι- να αντιμετωπίζει δύο βασικά προβλήματα: Μία
νωνικών ομάδων, ήταν τουλάχιστον αφελής. φορολογία εισοδήματος που εξαιρεί πάνω από
Οι Έλληνες διαιρέθηκαν σε μνημονιακούς το 50% των νοικοκυριών –έναντι μέσου όρου
και αντιμνημονιακούς. Οι δεύτεροι χαρακτή- 11% των άλλων χωρών-μελών της Ε.Ε.–, από
κάθε φορολογική υποχρέωση και ένα γενριζαν την «κακή Τρόϊκα» ως μια δύναμη
ναιόδωρο συνταξιοδοτικό σύστημα,
που ήλθε να επιβάλει την θέλησή της
το οποίο κοστίζει στον προϋπολοσε μια «αδύναμη» χώρα, η οποία,
[...] η Ελληνική
οικονομία είχε, καθ’
γισμό σχεδόν έντεκα ποσοστιειρήσθω εν παρόδω τυγχάνει
όλη
την
μεταπολιτευτική
αίες μονάδες του ΑΕΠ –έναντι
να συμπεριλαμβάνεται μεταξύ
περίοδο στηριχθεί στην
αντιστοίχου μέσου όρου 2-3%
των 30 πλουσιοτέρων χωρών
συνεχή τόνωση της ζητήσετων λοιπών χωρών. Η εξομάτου κόσμου.
ως δια της επεκτάσεως των
λυνση αυτού του ανωμάλου
Σημειώνω ότι η «κακή»
οικονομικών και κοινωνιοικονομικού περιβάλλοντος
αυτή «Τρόϊκα» ή «Θεσμοί»,
κών παροχών από
το Κράτος. [...]
είναι και επιβεβλημένη και αναόπως επέτυχε την μετονομασία
πόφευκτη.
της η ανένδοτη διαπραγμάτευση,
Το πρόβλημα, λοιπόν, της Ελληνικής
η οποία κατέληξε στην επιβολή του
οικονομίας δεν είναι ούτε ο κος Σώϋμπλε ούτε
τρίτου μνημονίου, χορήγησαν διαδοτο ΔΝΤ. Το πρόβλημα της χώρας είναι η συχικά χαμηλότοκα δάνεια στην Ελλάδα,
της τάξεως των 230 δισεκ. Ευρώ! Και τούτο για νεχής, διαχρονική προσπάθεια τονώσεως της
έναν και μόνο λόγο: να αποφευχθεί η πτώχευση ζητήσεως με παροχές που χρηματοδοτούνται
μιας χώρας-μέλους της Ευρωζώνης. Ως προϋ- μέσω δανεισμού. Αυτό δεν μπορεί να συνεχιπόθεση, εννοείται, ετίθετο ότι κάθε Ελληνική σθεί. Εάν εμμείνομε στην επιδίωξη της υπερΚυβέρνηση θα έκανε κτήμα της τα Μνημόνια καταναλώσεως με δανεικά, την χώρα δεν θα
και θα εφήρμοζε όλες τις διαρθρωτικές μεταρ- τιμωρήσει η Ευρωπαϊκή Ένωση ή το ΔΝΤ· θα
ρυθμίσεις, παράλληλα με την απαιτουμένη δη- την τιμωρήσουν οι αγορές. Ας διαλέξωμε.
του Τραπεζικού και του Χρηματοπιστωτικού
συστήματος της χώρας. Αμέσως, μετά την πτώχευση της τράπεζας «Lehman Bros», η κρίση
επεξετάθη αστραπιαία στην Ευρώπη, λαμβάνοντας μάλιστα σεισμικές διαστάσεις. Οι διεθνείς αγορές κατέρρευσαν και η ρευστότητα
του Τραπεζικού συστήματος εξαφανίστηκε
ένθεν και ένθεν του Ατλαντικού Ωκεανού. Αποτέλεσμα της εκρηκτικής καταστάσεως ήταν η
Κρατικοποίηση δύο τραπεζών στο Ηνωμένο
Βασίλειο, μιάς τράπεζας στο Βέλγιο και δύο
στην Γερμανία. Στις ΗΠΑ ένας αριθμός μεγάλων τραπεζών υποχρεώθηκαν να αγορασθούν
από άλλες τράπεζες για να αποφευχθεί η πτώχευσή τους (Merrill Lynch, Wachovia).
Η παγκόσμια οικονομική κρίση έπληξε, όπως
αναμενόταν, και στην Ελλάδα. Οι επιπτώσεις
της διεθνούς οικονομικής κρίσης επί της Ελληνικής οικονομίας ήταν καταλυτική και σε
συνδυασμό με τις εγγενείς παθογένειες της
χώρας, δηλαδή μεγάλο Δημόσιο χρέος και το
τεράστιο έλλειμμα του προϋπολογισμού (15%
του ΑΕΠ), οδήγησαν την χώρα στα πρόθυρα της
πτωχεύσεως όταν οι αγορές διέκοψαν πλήρως
τον δανεισμό προς την Ελλάδα, Το αποτέλεσμα
ήταν η χώρα να αδυνατεί να αναχρηματοδοτήσει το Δημόσιο χρέος της.
Μέσα σε αυτό το κρίσιμο περιβάλλον, οι Ελληνικές τράπεζες, παρά την δαιμονοποίηση των
τραπεζιτών, αντεμετώπισαν, αρχικώς, την κρίση των ετών 2007-2009, πιο αποτελεσματικά,
συγκριτικά προς τις τράπεζες της Ευρώπης και
των Ηνωμένων Πολιτειών. Αυτό επετεύχθη γιατί οι Ελληνικές τράπεζες δεν είχαν επενδύσει σε
τοξικά ομόλογα ή/και σε διαρθρωμένα επενδυτικά προγράμματα (structured products). Ειρήσθω εν παρόδω ότι ήταν, ακριβώς, επενδύσεις
αυτού του είδους που οδήγησαν στην παραλίγο
κατάρρευση του Διεθνούς Χρηματοπιστωτικού
Συστήματος. Τελικώς, οι Ελληνικές τράπεζες
κατέληξαν να πτωχεύσουν, δύο φορές, λόγω
του PSI (Private Sector Investment), μετά το
δεύτερο και τρίτο Μνημόνιο – σημειωτέον,
όμως, ότι, όπως θα επισημανθεί και στην συνέχεια, το δεύτερο μνημόνιο οδήγησε στην
μείωση του ονομαστικού Δημοσίου χρέους
(κούρεμα) της τάξεως των 110 δισεκατομμυρίων ευρώ. Το μέγεθος αυτής της απομειώσεως
του χρέους είναι η μεγαλυτέρα στην οικονομική
ιστορία των εθνών.
Βασικά η Ελληνική οικονομία είχε, καθ’ όλη
την μεταπολιτευτική περίοδο στηριχθεί στην
συνεχή τόνωση της ζητήσεως δια της επεκτάσεως των οικονομικών και κοινωνικών παροχών
από το Κράτος. Οι δεκάδες χιλιάδες προσήψεων στον Δημόσιο Τομέα ετησίως, σε συνδυασμό με τις εξωφρενικές ετήσιες μισθολογικές
αυξήσεις και τα επιδόματα –καυσοξύλων,
γαλοπούλας, εγκαίρου προσελεύσεως κ.λπ.–,
οδήγησαν και στην αύξηση του πληθωρισμού,
ο οποίος ξεπέρασε διαχρονικά το 20% ετησίως.
Αποτέλεσμα ήταν η μείωση της παραγωγικότητας, η αύξηση του κόστους εργασίας ανά
μονάδα προϊόντος, η αύξηση των επιτοκίων
και η μείωση του ανταγωνισμού. Συγχρόνως
με την αύξηση των ελλειμμάτων, οι εισαγωγές
πήραν και αυτές την ανιούσα και το ισοζύγιο
πληρωμών κατέρρευσε.
Βέβαια, στην διεύρυνση των ελλειμμάτων
του πρϋπολογισμού και του ισοζυγίου πληρωμών συνέβαλαν ουσιαστικά οι αλλεπάλληλες
4
LE COURRIER DIPLOMATIQUE | 4
L’Identité
européene
dans la
mondialisation
ELVIRE FABRY
chercheur senior à l’Institut
l’In
nstitut Jacques Delors
Delo
lo
ors
Les questions d’identité et de défense ont constitué les fils
rouge des discussions organisées par l’Institut Jacques Delors les 6-7 octobre 2016 à Paris. Ces sujets ont fait l’objet
d’interventions du Président de la Commission européenne
Jean-Claude Juncker, du Président de la République française
François Hollande et du Premier Ministre français Manuel
Valls. Alors que le 2ème débat de la réunion annuelle du 7
octobre 2016 de notre Comité européen d’orientation portait sur la sécurité collective européenne, la 1ère discussion
a porté sur l’identité européenne dans la mondialisation à
partir du regard intérieur de Margrethe Vestager, commissaire européenne à la concurrence, et du regard extérieur
de Lakhdar Brahimi, ancien ministre des affaires étrangères
algérien et ancien haut représentant des Nations unies, à
l’occasion d’un débat introduit par Pascal Lamy. Cette synthèse présente les principales analyses et recommandations
que les différents participants ont pu formuler sous la règle
de Chatham House.
L
’opportunité de mener cette discussion aujourd’hui a suscité un
débat parmi les membres du Comité.
Au vu des profondes turbulences que
connaît l’UE avec le Brexit, la réponse
collective à apporter à l’afflux de réfugiés ou encore la montée des populismes, qui sont autant de nouveaux
défis pour la solidarité européenne,
l’enjeu de l’identité européenne a été
jugé, tour à tour, non prioritaire ou,
au contraire, central pour reconnecter
les citoyens avec le pro- jet européen.
Ce débat est à la mesure du malaise
que suscite actuellement l’enjeu de
l’appartenance identitaire lorsqu’il
est utilisé à l’échelle nationale à des
fins politiques douteuses. Mais l’attention portée à cet enjeu par JeanClaude Juncker, François Hollande et
Manuel Valls dans les discours qu’ils
ont prononcés lors du 20ème anniversaire de l’Institut Jacques Delors, les
6 et 7 octobre 2016, exprime bien une
inquiétude croissante sur l’avenir de
l’identité européenne.
C’est dans les années 1990, lors de
la préparation du grand élargissement
rendu possible par la fin de la Guerre
froide, que l’Europe introvertie, mobilisée jusque-là par sa construction
intérieure, s’est engagée dans une
révolution copernicienne qui l’amenait à s’interroger sur sa place et son
rôle dans le monde et à promouvoir
une identité européenne. La préoccupation qu’elle suscite à nouveau aujourd’hui fait-elle dès lors écho à un
nouveau tournant du projet européen
? Alors que de nombreuses voix s’accordent à souligner que l’on s’éloigne
de la construction des États-Unis
d’Europe, s’efforcer de déterminer «
vers quelle Europe nous voulons aller
», nous invite à préciser l’identité que
nous voulons porter dans le monde.
Cette synthèse reprend l’essentiel des
échanges qui ont nourri ce débat.
1. L’identité européenne à
l’épreuve des définitions
Quelle conscience avons-nous d’être
Européens ? Cette question renvoie à
la fois à ce qui caractérise l’Europe
(son héritage culturel) et l’identité de
l’Union européenne (le projet politique et institutionnel).
L’identité européenne s’est forgée
sur les champs de batailles, au fil des
siècles à travers les grandes guerres
européennes. Elle est le résultat de
l’histoire longue d’un parcours civilisationnel fondé sur la recherche de la
coexistence et la gestion de la diversité. Si elle différencie, la notion d’identité n’est en effet pas nécessairement
homogène. Elle peut être diverse.
L’identité européenne est ainsi avant
tout fondée sur la défense de valeurs
qui assurent le respect de la diversité,
qu’elle soit culturelle ou religieuse, et
qui garantissent l’égalité des droits des
hommes et des femmes et les droits
des minorités, y compris religieuses.
L’héritage européen, c’est la démocratie et, avec elle, la laïcité chrétienne :
c’est- à-dire une différenciation temporelle, spirituelle et intellectuelle,
qui garantit la liberté de conscience et
d’expression. Il n’y a nulle part ailleurs
dans le monde d’ambition aussi forte
de respect de ces valeurs. Il n’y a pas
d’ailleurs de région du monde où les
femmes vivent mieux qu’en Europe.
Pour autant, ces valeurs nous sontelles propres ? Sont-elles occidentales
? Ou à travers les droits de l’homme,
sont-elles le bien commun de l’humanité et doivent-elles alors s’intégrer
dans la construction onusienne ? Ce
questionnement traduit la difficulté
de créer un fort sentiment d’apparte-
nance des citoyens à partir de valeurs
revendiquées comme universelles.
Néanmoins, outre les récentes évolutions du monde qui nous rappellent
que ces valeurs ne sont guère encore
largement partagées, ni inscrites dans
le cadre constitutionnel de nombreux
États, l’identité européenne se fonde
aussi sur l’ambitieux objectif des Européens de construire une économie
sociale de marché.
Cela fait partie de notre narratif
éthique européen que de défendre que
l’on peut faire quelque chose de bon
pour soi qui, dans le même temps, ne
laisse pas les plus faibles aux bans de
la société, qu’ils soient âgés, malades
ou sans ressource. La dignité humaine
n’est pas qu’un filet de sécurité. Les
individus doivent avoir droit à l’égalité
des chances. La société humaine ne se
construit pas seulement sur des droits
mais également sur des protections.
En plus d’être un héritage culturel,
l’Europe est un espace de régulation.
C’est un projet politique et institutionnel. Les individus ont besoin, non
seulement d’avoir quelque chose dont
ils peuvent parler en commun, mais
aussi sur lequel ils peuvent travailler
ensemble et construire ensemble.
On ne peut se limiter à des projets
concrets fondés sur des intérêts communs. Cela ne suffit pas. Le « plomb
de l’intérêt économique » ne se transforme pas facilement en « or politique
». L’ambition d’un pacte social est
plus forte : elle repose sur la volonté
de vivre ensemble pour faire quelque
chose ensemble. Le projet d’Accord
de Paris sur le climat a ainsi pu être
signé en vingt-sept jours car il a été
porté par une cohésion et une volonté
européenne. Le pacte social européen
devrait aussi davantage concerner la
lutte contre le terrorisme et contre
l’évasion fiscale ou encore la recherche
d’une société inclusive.
2. L’influence extérieure de l’identité européenne
La reconstruction de l’Europe
après deux guerres mondiales a fait
l’admiration des observateurs extérieurs. L’unité forgée par les Pères
fondateurs était au service des populations, car fondée sur les droits des
individus, la justice sociale, la paix
et la stabilité ; autant de valeurs qui
n’existaient pas beaucoup dans le reste
du monde. Cette entreprise commune
des peuples européens est devenue un
exemple particulièrement important
sur la scène internationale. L’intégration européenne a été une source
d’inspiration pour des projets d’intégration régionale tel que l’ASEAN, bien
qu’elle soit loin de ressembler à l’UE.
En Afrique, cette aspiration à l’unité a
conduit à créer l’Union africaine.
Il y a cependant un écart croissant
entre le modèle européen proclamé et
sa réalité. Le renforcement de l’individualisme et du matérialisme prennent
le dessus sur les valeurs proclamées
et diminue l’at- trait de l’identité européenne aux yeux de certaines populations, notamment au sud de la
Méditerranée. La pression ou la conditionnalité exercée par les Européens
dans leur coopération avec des pays
tiers, ou encore dans certains cas l’absence de mobilisation des Européens à
l’extérieur de leurs frontières sont perçues comme une contradiction avec
les droits de l’homme qu’ils défendent.
Le rayonnement des valeurs européennes fondées sur les Droits de
l’homme est également moins bien
perçu lorsqu’il se mue en un « droit
de l’hommisme » qui rejette certaines
valeurs propres à d’autres cultures
ailleurs dans le monde, en Asie ou en
Afrique. Les missions que mènent les
Européens dans des pays tiers doivent
aussi s’accompagner, au-delà de l’intervention humanitaire, d’une responsabilité accrue dans la stabilisation de
ces pays (Libye, Afghanistan, etc.). Les
Européens ont été les promoteurs
d’une justice internationale, mais il
reste beaucoup à faire pour que la
Cour pénale internationale soit reconnue par l’ensemble de la communauté
internationale. Le poids économique
de l’Europe tarde à se traduire en influence politique.
3. L’identité européenne comme
responsabilité
La conscience d’être Européen est
une priorité à laquelle il faut œuvrer.
Pour créer un sentiment d’appartenance européenne qui s’ajoute au
senti- ment d’appartenance nationale,
il faut une interpénétration culturelle plus forte des pays européens.
Il manque aux Européens une même
histoire de l’Europe qui soit enseignée
à l’école et une langue commune. L’apprentissage de l’anglais ne suffit pas à
donner des références culturelles communes. Une meilleure pénétration
culturelle de ce qui se passe dans les
autres pays européens passe notamment par la mobilité, qui peut être favorisée par le projet Erasmus pro, qui
faciliterait l’acquisition de formation
professionnelle dans d’autres États
Sharia Law
in Thrace
membres que l’État d’origine.
Par ailleurs, le philosophe tchèque
Jan Sokkol rap- pelait que l’on ne mérite pas ce que l’on reçoit. On le reçoit
comme un héritage car ceux qui nous
précèdent n’ont pas abandonné : ce
sont les anciens qui se sont engagés à
le faire vivre. Cet engagement à ne pas
détricoter l’héritage reçu et à le faire
vivre raisonne de manière particulièrement forte dans le contexte du
Brexit et du non-respect des principes démocratiques fondamentaux
de l’Europe en Hongrie et en Pologne.
Nous ne pouvons les laisser filer entre
nos doigts et les laisser détricoter par
les populistes. Nos discours doivent
se traduire en action. Il faut refuser
la démocratie non libérale de Victor
Orbán et défendre le pluralisme, sans
quoi l’Europe perd toute réalité.
Le discours contestataire de Vaclav
Havel il y a vingt ans, adressé au
gouvernement de l’époque, raisonne
particulièrement dans ce contexte :
« une identité, on l’associe souvent à
une peur, comme si c’était une fatalité donnée, presque génétique, liée au
sang, qui nous échappe, qui est hors de
notre portée et on essaye de tout faire
pour la contrôler et la garder. À mes
yeux, l’identité est un exploit, un acte.
Elle est l’expression même de notre
responsabilité humaine ».
Le projet européen nous oblige dans
nos actes. Cette responsabilité de faire
vivre le projet européen est d’autant
plus forte qu’elle appelle à faire vivre
une troisième voie entre celles des
États-Unis et de la Chine, qui puisse
être une référence pour les économies
émergentes.
Conforter et défendre l’identité
européenne demande du leadership
politique. Un leadership qui doit être
clair lorsque la peur des flux de réfugiés ou des migrants illégaux, qui
affecte même les régions où ils sont
peu présents, renforce le mythe de la
frontière nationale. Cette responsabilité commence par une meilleure
explication de ce qu’il est en train de
se passer et une plus forte cohésion au
niveau européen.
La crise actuelle de l’Europe
pourrait être ainsi tout autant
ce que Vaclav Havel a appelé « une
invitation à agir et donner corps à nouveau à notre identité » pour porter un
message vers le monde.
times, been raised by human rights and gender
equality institutions and organizations. This attitude must change; a serious revision of the issue
FR OM PAG E 1
must at long last begin under the portents of the
ever-increasing brutality of fundamentalist Islam and the need to protect
and promote secular values and gender equality, even in Muslim countries.
The fact that the jurisdictional competence of the Mufti is subject to
ratification by the Greek civil courts, should not be seen as a mitigation
of such a departure from the most fundamental principles of secular rule
of law. The opposite is true: it adds to the impropriety, because decisions
based on Sharia Law are ultimately ratified by a European judicial authority – which, in fact, checks only the formal legality of each exercise
of the Mufti’s judicial jurisdiction; not the substance of the verdict.
Also, the potential control of constitutionality by Greek courts does not
preclude, as one might think, the practical consequences of the critical
differences between the philosophy of Muslim religious law and Greek
secular law. That a judicial verdict of the Mufti is not directly unconstitutional, does not imply that it is not different from, or even completely
opposite to a verdict delivered under the provisions of the Greek Civil
Code; it does, nonetheless, remain valid and accepted by Greek Law (i.e.
Supreme Court verdict 2113/2009).
Moreover, the usual argument in support of the judicial jurisdiction of
the Mufti, that the right to an option in favour of a Greek court is given
to the parties, goes against basic legal principles: secular rule of law is
not understood be optional on the soil of member-states of the European
Union. Finally, this, supposed freedom of choice by the parties, over the
jurisdiction of the Greek courts, is, obviously, only theoretical; under the
reality of local social conditions, the male members of families, favoured
by Sharia family law, “dynamically” impose on wives, daughters and
sisters the option of the Mufti’s jurisdiction.
It would stretch the limits of absurdity if a European country continued
to impose on a segment of its citizens Muslim religious law – especially
where the latter is in the most flagrant opposition to the principles of
equality and individual rights, that is, on family law.
The invocation of “historical reasons” would hardly be credible: Sharia
Law was abolished in Turkey in 1926. Its survival in Greece could only
be perceived as a neglect to adapt the law of the land to a change of the
international conventional obligations of the country. “Historical reasons”
would never suffice to justify the implementation within the legal system
of country member of the EU, rules of family law in violent conflict with
the most rudimentary principles of gender equality.
At any rate the imposition of the Sharia on European citizens is an aberration. The importance of expelling it from European soil, is paramount.
3
LE COURRIER DIPLOMATIQUE | 4
Even so, the Kremlin’s crackdown
was intended to cow a fairly small
audience — the “liberal opposition”
— that historically has had little influence on the majority of Russian
citizens. In fact, most of the population already supports Putin. But
to ensure its continued loyalty, the
president has traditionally relied on
propaganda and foreign scapegoats.
Russia tries to rise from its knees, the
United States seeks to knock it back
down.
And for the most part this approach worked well for Putin, aided
in no small part by some U.S. policies, including NATO’s expansion
eastward. No matter how bad things
got inside Russia, there was always
someone else to pin it on. It wasn’t always Washington, either. Europe was
occasionally portrayed as Moscow’s
enemy, especially during Ukraine’s
Euromaidan uprising in 2014. Nevertheless, no country was as useful a
scapegoat as the United States.
Opinion polls show just how successful Putin’s strategy has been.
While 73 percent of Russians think
their economy has stagnated, 88 percent are confident in Putin’s ability to
handle international affairs. Thanks
to the Kremlin’s propaganda efforts,
citizens have also grown nostalgic for
their Soviet past; 69 percent believe
the dissolution of the Soviet Union
hurt Russia. Their views of the West,
meanwhile, are at an all-time low:
Only 15 percent of Russians see the
United States in a positive light, and
only 31 percent have a favorable opinion of the European Union. That’s the
result of a targeted media strategy.
That’s the result of having an enemy
to blame.
Shifting the Blame
This is by no means a new approach. The Soviet Union made
generous use of propaganda — particularly against the United States
— in the decades following the 1917
October Revolution. U.S. government
hostility to the Soviet Union since
its inception greatly aided Moscow’s
efforts. Washington, for example,
backed small anti-Bolshevik groups
like the White Army while Vladimir
Lenin and his successors denounced
the evils of American capitalism.
Though the two countries established
diplomatic ties in 1933, the acrimony
between them remained.
World War II pulled the United
States and Soviet Union into a marriage of convenience. But it did not
last long, and when the war came to
an end, it was clear that their ideological differences had not been resolved. By 1945, mutual distrust and
the fear of Soviet expansion in Eastern Europe had laid the groundwork
for the Cold War. The decadeslong
struggle between two superpowers
began, and a clash of ideological, economic, technological and geopolitical
principles engulfed the world. From
Moscow’s point of view, America —
the epitome of the decaying West —
was inimical to the socialist paradise
that awaited the Soviet empire.
When Russia undertook its brief,
albeit volatile, democratic experiment in the 1990s, hope that the two
states could get along was rekindled.
Shortly after Putin rose to power in
2000, however, he began to rebuild
the wall between them. Throughout
his time in office, Putin has consistently stuck to a single message: When
Big Shoes to Fill
The outcome of the United States’
Nov. 9 election may have thrown
out Putin’s entire playbook. Trump
is well-known among the Russian
oligarchs: He has business ties with
some, and once lived in the same
building (the Miami Trump Tower)
as others. By all appearances, the
relationship between Washington
and Moscow seems destined to get
much friendlier once Trump takes office. Who, then, will Russian citizens
hold accountable for their country’s
problems?
Russia’s new nemesis should
match its ambitions, which are neither small nor insignificant. Europe
might fit the bill, but at the moment
it has been swept up in a wave of
nationalism, a sentiment near and
dear to Putin’s heart. Europe’s farright political parties espouse socially
conservative beliefs that the Russian
president has advocated as well, and
National Front leader Marine Le Pen
has declared Putin a defender of European values. As these far-right
parties gain momentum across the
Continent, Europe’s moderates may
be loath to openly oppose Russia as
they compete for re-election.
Perhaps China, then. But alienating the second-largest economy in
the world, and a significant source of
investment in Russian energy, transport and infrastructure projects, is
not a good idea for a country already
staggering under the weight of sanctions. Who else? Ukraine? Too small.
Africa? Too poor. Australia or New
Zealand? Too peaceful, and too distant. Clearly, finding a replacement
for the United States is not so simple
The Hunt
for Russia’s
Next Enemy
KSENIA SEMENOVA
Ksenia Semenova is a journalist, editor and public relations expert. She is
currently the senior editor of the World
section of the Russian-language site
The Question.
Α
lexander III, the conservative Russian emperor who ruled from
1881 to 1894, once famously remarked to his ministers that
Russia has only two allies: its army and its navy. “The others,”
he said, “will go against us at the first opportunity.”
Russian President Vladimir Putin recalled these words in a 2015
speech, adding that he quite agreed
with them. At the time, Putin held
every card he needed to point to the
West and proclaim that the world
stood against Russia, leaving it with
only its forces for protection. But
as the incoming administration of
U.S. President-elect Donald Trump
moves to embrace Russia and question the West’s assumptions about
NATO — just as the Europeans have
begun to look for warmer ties to the
east — Russia’s diplomatic environment has started to change. And one
thing Putin certainly understands,
as Alexander III did, is the Russian
government’s need for an external
enemy. This raises the question: In
the new strategic environment that
is emerging, who will that enemy be?
Replacing a Longtime Rival
For a century, with the exception
of a few brief moments, the United
States has been Russia’s main adversary. After all, blaming the Americans
for all of Russia’s woes was a matter
of convenience: The Kremlin simply
fanned the flames of hatred, keeping
its population’s attention fixed far
from the problems unfolding inside
its borders.
But for the most part, Russia considers Trump a friend — at least from
my vantage point in Moscow. During
the presidential primaries, Russia’s
state-run television stations enthusiastically praised him, almost as if
we Russians were preparing to vote
for him, rather than the Americans.
Many parts of the country — including the Kremlin, judging by its forgiving response to Washington’s recent
expulsion of 35 Russian diplomats
— have since celebrated his victory.
In losing an enemy, though, Russia
seems to have gained a new problem.
The country’s enmity toward America
has long been the lifeblood of Russian politics, and without it, Moscow
seems bent on finding a replacement
— perhaps even one inside Russia.
Enemy of the State
In 2011, then-President Dmitri
Medvedev called on the ruling United
Russia party to endorse Putin’s decision to run for the presidency in 2012.
He went so far as to declare that,
“By our common efforts we’ve
managed to preserve and restore
our beloved fatherland, our Russia. And we will not give it back to
anyone. We will not give it back to
those who want to destroy it, to
those who deceive people by giving them empty and unfeasible
slogans and promises.”
This blatant attempt to preserve
the party’s grip on power through
unconstitutional means triggered
massive protests. Unrest periodically flared from December 2011 to July
2013, leading to the arrests of more
than 5,000 people in Moscow and its
outskirts alone. Some of those protesters remain in prison today.
It is no surprise that Putin quickly
criminalized protests, even those that
were peaceful, after taking office. By
July 2014, the Kremlin had instated a law that automatically slapped
jail sentences of up to five years on
anyone detained at unsanctioned
demonstrations more than once in a
180-day span. (And of course, nearly
all demonstrations with the exception
of pro-government ones are unsanctioned.) Now even a single demonstrator can be considered a threat to
the state. The Russian government
has also taken to targeting the friends
and families of prominent activists,
an effort no doubt intended to avoid
opposition figures making martyrs of
themselves.
Secret Law
In 2015, when Obama released his new hostage policy –known as Presidential Policy Directive No. 30– close watchers of the administration realized the last publicly announced PPD
had been No. 28, which meant that sometime
between January 17, 2014, and June 24, 2015,
he had signed yet another directive whose very
existence was classified. Whatever it is, PPD 29
is one of dozens of secret presidential national security orders, some of which stretch back
decades. Each president has called these documents something slightly different, but collectively they deal with high-level strategic and
policy decisions around national security and,
more recently, homeland security. While the
subject matter or title of most such documents
are made public upon signing, or declassified
rather quickly, dozens remain classified even
years or decades later. From the titles, we know
that most classified directives appear to deal
with nuclear weapons, continuity of government, the war on terror or relationships with
foreign countries, but we have no idea what
some of these documents are even about. Together, these represent an increasingly broad
body of “secret law” opaque to the outside world,
including Congress. The whole point of these
laws and procedures is to grant the president
power the public doesn’t even know he has—and
might not know until it’s unveiled to us in the
midst of a crisis, either real or invented.
Counterterrorism Reports
The two most recent occupants of the Oval
Office received regular briefings on unfolding
domestic terror threats and potential suspects;
in the wake of 9/11, Bush met every morning
with FBI Director Robert Mueller to review an
Excel-like spreadsheet of possible plots known
as the “threat matrix.” Obama, for his part, often
devoted Tuesday afternoons to what the White
House called “Terror Tuesdays,” reviewing unfolding investigations and larger strategic questions. Both presidents were regularly informed
about individual terror plots; Bush even tracked
individual suspects day to day. Given Trump’s
campaign obsession with the Islamic State,
terrorism and immigration –and his habit of
self-congratulation when horrific attacks unfold
around the world– it’s not hard to imagine him
personally dictating raids and arrests and then
announcing them via Twitter.
World Leaders’ (and Americans’) Personal
Lives
One of the favorite presidential perks in decades past was reading the FBI surveillance reports on other politicians and prominent Americans, collected and delivered to the White House
by an eager-to-please J. Edgar Hoover. While,
in theory, the FBI no longer serves up personal
secrets for prurient entertainment or political
blackmail, presidential aides do get to review the
results of background investigations for classified clearances. Moreover, intelligence agencies
like the CIA and NSA regularly provide the White
House and high-level diplomats with information on the drug habits, sexual preferences,
a task. Even terrorist groups like the
Islamic State — a natural enemy to
many countries — would not work,
because the shared threat they pose
encourages more cooperation than
antagonism.
The Threat From Within
So, Russia will be forced to look inward, searching among its own for a
political patsy. In many ways the hunt
has already begun: Putin has labeled
human rights activists “national traitors,” while residents with dual passports or citizenship elsewhere can be
fined and possibly deported as spies.
Nonprofits, charities and independent polling companies are required
to register as “foreign agents” if they
receive funding from abroad and are
said to be engaged in “political activity” (a term so vague it can be applied
to nearly anyone). These institutions
are then barred from working with
state organizations, and the financial
reports they must submit are so complicated that they often get in the way
of day-to-day operations. Although
there are still a handful of independent media outlets in Russia, they are
struggling to survive, and many have
had to resort to self-censorship in an
effort to avoid exorbitant fines, firings
or closure.
The state has also found an ally in
its crackdown: the Russian Orthodox
Church. Several extremist groups
belonging to the church have earned
a reputation for trashing company
offices, destroying books deemed
heretical, vandalizing artwork and
leveling accusations against atheist
or opposition bloggers. This, coupled
with the Kremlin’s own measures,
has woven an oppressive blanket
over Russian society intended to
stifle any voice of dissent. A student
who attends his first protest, a man
who plays Pokemon Go in a temple,
a woman who texts her friend about
military tanks passing by — all could
be deemed enemies of the state and
imprisoned. As it currently stands
in Russia, freedoms of speech and
expression end the moment they are
found to be slanderous to the country
or its history, values and way of life.
Under these circumstances every
Russian is vulnerable, and it is only a
matter of time until people start asking themselves why. In 2012 they did
just that, and Putin told protesters
that the United States was the cause
of their troubles. Now, with no foreign target at the ready, Russia itself
could become Putin’s worst enemy. If
the past five years are any indication,
Russians have learned how to organize themselves into groups, whether
small gatherings that help the elderly
or large volunteer organizations that
provide services more effectively than
the state. And maybe, if Russians are
given the chance to see how broken
their country’s institutions truly are
after decades of government mismanagement, they can take the steps
needed to fix them.
[Source: Stratfor]
financial shenanigans, criminal associations,
allegations of corruption or family squabbles
of other world leaders, foreign business figures
or other prominent individuals. WikiLeaks, for
example, made public a U.S. diplomatic cable
hinting at Libyan dictator Muammar Qadhafi’s
relationship with his “voluptuous blonde”
Ukrainian nurse.
These reports lead to interesting moments
across the negotiating tables: For instance, the
president will know whether, the night before
an Oval Office grip-and-grin, a Middle Eastern
prince spent the previous evening carousing
with call girls in Georgetown (a frequent enough
occurrence in Washington). Historically, such
information has been kept tightly held, but given
Trump’s flair for the theatrical and his proclivity
for scorched-earth tactics with his opponents—
to say nothing of his friendship with National
Enquirer publisher David Pecker—perhaps we’ll
soon be learning a lot more about our allies and
foes around the world.
[Source: Politico Magazine]
2
LE COURRIER DIPLOMATIQUE | 4
C
ette déclaration est née à l’issue des
deux premières réunions du « Think
Tanks Tandem », organisées en juillet et octobre 2016 entre des représentants de think tanks français et allemands
pour dialoguer sur la menace terroriste
et la crise des réfugiés (juillet 2016) ainsi que sur la politique de sécurité et de
défense commune de l’Union européenne
(PSDC) et la politique européenne de
voisinage (octobre 2016).
Menace terroriste
et crise des réfugiés
c’est ensemble
que la France et l’
Allemagne pourraient
relever les défis
Les attentats terroristes perpétrés en Allemagne et en France à l’été 2016 s’ajoutent de
manière tragique à la série d’attaques commises auparavant en France, en Belgique et
dans d’autres pays européens. De même, les
conséquences de la crise des réfugiés sont toujours nettement palpables plus d’un an après
qu’elle ait atteint son paroxysme à l’automne
2015. Ces deux évo- lutions requièrent plus
que jamais que nos deux pays se mobilisent
ensemble, au-delà de la louable solidarité spontanée qu’elles ont déclenchée.
1. Des réponses différentes en Allemagne
et en France
Des deux côtés du Rhin, les sociétés ont été
touchées de manière différente par ces défis.
Si la lutte contre le terrorisme est passée au
premier plan en France, les discussions en
Allemagne ont tourné autour de la poli- tique
d’asile et du partage des charges avec les pays
voisins concernant la répartition des réfugiés.
Dans l’ensemble, aucun véritable débat commun franco-alle- mand n’a donc eu lieu autour
de ces défis, et les deux pays y ont réagi de façon très différente en raison de leurs priorités
divergentes.
Depuis les attentats perpétrés sur son territoire, la France se trouve en première ligne dans
la lutte contre le terrorisme islamiste. Ainsi, sur
le plan de la politique intérieure, Paris a proclamé l’état d’urgence, valable jusqu’à ce jour, tandis qu’en politique étrangère tous les moyens
diplomatiques et militaires ont été mobi- lisés
pour combattre le terrorisme au Proche-Orient
et en Afrique. De son côté, l’Allemagne s’investit
elle aussi dans la lutte contre le terrorisme dans
ces deux régions, tant au niveau diplomatique
que militaire.
Cet engagement militaire est d’ailleurs par
trop souvent sous-estimé. De fait, conformément au plafond des mandats parlementaires
respectifs, plus de 2 000 sol- dats allemands
peuvent participer à des opérations en Syrie/
Irak et dans la région du Sahel. Il est vrai néanmoins que globalement, la politique anti-terroriste de Berlin mise avant tout sur la prévention
et le travail des services secrets.
Au sujet de la politique des réfugiés également, l’Alle- magne et la France n’ont pas choisi
d’emblée la même démarche. L’Allemagne a
favorisé une approche plu- tôt humanitaire, estimant que les réfugiés venus du Proche-Orient
et d’autres régions du monde sont à considérer comme des victimes et non pas comme une
menace, et qu’ils ont donc droit à ce que leur
demande d’asile soit examinée en Allemagne.
En revanche, la France s’est montrée moins
ouverte en raison de sa situation économique,
sociale et politique. Les auto- rités françaises
ont même laissé entendre qu’elles jugeaient imprudent d’accueillir « à bras ouverts » les flots
de réfugiés qui selon elles comptaient aussi de
nombreux migrants économiques et quelques
terro- ristes potentiels.
Depuis l’élargissement du plan de réinstallation des réfugiés en France et les attentats
The Government
Secrets [...]
later, the NSA’s
elite hacking
unit, as well as
FROM P AG E 1
its British and
Israeli counterparts, has an even broader suite
of tools and operations underway, both spying
and sabotage. And the United States doesn’t
spy on just its enemies: Leaks from Edward
Snowden revealed that U.S. intelligence regularly listened to the telephone calls and read emails
of foreign officials, including German Chancellor Angela Merkel, and top overseas business
leaders—transcripts and documents that Trump
could routinely access if he so desired.
Secret Agents
Those beyond-top-secret files would also
include details about which foreign officials
are on the payroll of agencies like the CIA or
the Drug Enforcement Administration. These
payments can run into the millions and last for
years; President Jimmy Carter was shocked to
discover that the CIA had been paying King Hus-
VES BERTONCINI · GILLES FINCHELSTEIN, MARCEL GRIGNARD · JULIE HAMANN
· RONJA KEMPIN · GUILLAUME KLOSSA · NICOLE KOENIG · MARTIN KOOPMANN
· JEAN-PIERRE MAULNY · MARC-OLIVIER PADIS · SOPHIE PORNSCHLEGEL
· DOMINIC SCHWICKERT · STEFAN SEIDENDORF · HANS STARK
terroristes en Allemagne, les débats publics ont
toutefois fini par se rapprocher. Les conditions
sont désormais propices pour une concertation
plus poussée de la part des deux gouvernements
sur ces sujets. À travers les proposi- tions suivantes élaborées en tandem, nous souhaitons
y apporter une contribution.
2. Propositions pour une politique commune franco-allemande
Afin de lutter contre le terrorisme, il serait
souhai- table que l’Allemagne et la France élaborent une ini- tiative commune axée sur une
coopération plus étroite aussi bien au niveau
de la politique intérieure qu’exté- rieure. En
politique intérieure, le seul moyen de mettre
hors d’état de nuire les terroristes sur place
est, pre- mièrement, de renforcer la coopération des autorités de police et de sécurité, des
services secrets et de la justice des deux pays.
Deuxièmement, une telle initia- tive devra
prendre en compte les frontières de l’espace
Schengen où, sur une proposition avancée fin
2015 par la Commission européenne, un Corps
européen de garde-frontières a pu être créé en
octobre 2016 grâce au soutien essentiel franco-allemand. Troisièmement, l’Allemagne et
la France doivent approfondir leurs réflexions
communes pour trouver des réponses sociales
et politiques à la radicalisation islamiste au sein
de nos sociétés. Confrontés aux mêmes défis
mais agissant dans le cadre de systèmes politiques et admi- nistratifs fort différents, nos
deux pays ont beaucoup à apprendre l’un de
l’autre dans les domaines de la prévention, de
la déradicalisation et de l’intégration, et aussi
concernant les profils et les trajectoires des auteurs des attaques terroristes récentes.
En politique étrangère, une initiative franco-alle- mande devra se concentrer sur la Syrie, l’Irak, la Libye et la région du Sahel afin
de combattre Daech et ses métastases. Cela ne
peut fonctionner qu’à travers des interventions
sur place. À cet effet, il serait souhai- table que
l’Allemagne envisage d’intensifier encore son
engagement militaire à l’avenir pour que nos
deux pays puissent agir plus activement dans
notre voisi- nage immédiat. Il va de soi qu’un
tel engagement ne pourrait s’effectuer qu’avec
un mandat international et sous contrôle parlementaire afin de garantir la légiti- mité des
interventions.
Quant à la politique vis-à-vis des réfugiés,
l’évolution de la situation depuis l’automne
sein of Jordan six and seven figures annually for
nearly two decades to ensure his cooperation
with American interests. Presidents have traditionally refrained from asking the identities
of specific sources, but that’s just a custom: If
Trump asks for a briefing on the clandestine
payroll, the agency would almost certainly comply. The DEA, whose drug-fighting efforts give
it a broad global footprint, also works closely
with foreign governments and deploys its own
powerful surveillance tools. WikiLeaks, for instance, exposed how Panama’s leader pressured
the agency in 2009 to use its wiretapping program, codenamed Matador, to uncover who was
“sleeping with his wife.” (The agency demurred.)
The whole point of these laws and procedures
is to grant the president power the public doesn’t
even know he has—and might not know until
it’s unveiled in a crisis.
The Nukes
In addition to the “nuclear football”—the
briefcase carried close to the president by a
2015 a créé des condi- tions permettant plus
de convergence entre nos deux pays. Le flux
des réfugiés provenant du Proche-Orient
à travers la Turquie et la Grèce a pu être réduit de manière considérable par rapport
à l’année 2015 au moyen d’une série de mesures préventives (contrôles plus sévères aux
frontières extérieures de l’UE, « hotspots » en
Grèce et en Italie, création du corps européen
de garde-frontières, accord UE-Turquie). De
même, l’intégration des réfugiés arrivés en
Allemagne et en France connaît des résultats
encourageants mal- gré l’inquiétude éprouvée
par une partie de l’opinion publique. Il incombe
désormais à la France notam- ment de se montrer plus solidaire à l’égard de l’Allemagne mais
aussi des autres pays plus ouverts en accueillant
plusieurs dizaines de milliers de réfugiés, ce qui
ne représente aucun danger ni pour l’économie,
ni pour la sécurité, ni pour l’identité d’un si
grand pays.
3. Une approche européenne concertée
Outre une meilleure coordination de la coopération bilatérale, nous appelons la France et
l’Allemagne à œuvrer pour une amélioration
des instruments euro- péens destinés à la lutte
contre le terrorisme et à répondre au défi des
réfugiés. Compte tenu de la com- plexité des
problèmes, seule une approche européenne
concertée peut garantir à long terme le succès
de ces efforts.
L’amélioration de la capacité d’agir de l’Union
euro- péenne en matière de politique de sécurité et de défense1 constitue un élément central dans ce contexte. Sur la base de l’initiative
franco-allemande pour l’in- tensification de la
PSDC lancée en septembre 2016, Berlin et Paris
devraient s’employer à ce que l’UE adopte des
mesures permettant d’obtenir des progrès notables dans ce domaine. De manière générale, il
importe que l’Allemagne et la France s’engagent
pour renforcer davantage la PSDC, ne serait-ce
que dans l’optique du Brexit et de l’imprévisibilité de la poli- tique étrangère du nouveau gouvernement de Donald Trump. À moyen terme,
les réflexions pourraient s’arti- culer non seulement autour d’une meilleure efficacité de la
coopération structurée permanente (CSP), mais
aussi autour d’un budget de défense commun.
Il s’agit également d’améliorer encore la coopération entre les éléments militaires et civils
de la gestion européenne des crises, vu que les
crises complexes d’aujourd’hui ne peuvent être
military aide that contains the nation’s nuclear war plans—the president will automatically
gain access to what’s known as “Q clearance”
information from the Department of Energy.
This includes the operational details of the nation’s nuclear weapons program: its weapons
stockpiles, damage estimates, technological
specifications and the procedures for securing
and launching the nation’s nuclear triad—the
bombers, submarines and silo-based ICBMs that
can rain nuclear destruction on the nation’s enemies in as little as 30 minutes.
Spy Satellites and Secret Aircraft
Beyond the secrets buried in missile silos,
Trump will also receive briefings –if requested– on the constellation of spy satellites and detection technologies that watch the Earth from
above, many of which are run by the National
Reconnaissance Office, an intelligence agency so
secretive that its very name and existence were
classified from its creation in 1960 until 1992.
According to people who have been briefed on
résolues qu’à travers l’interaction de tous les
instruments disponibles.
Étant donné que le défi du terrorisme et la
probléma- tique des réfugiés ont leurs racines
dans le voisinage immédiat de l’Europe, l’Allemagne et la France doivent contribuer à ce que
la politique européenne de voisi- nage (PEV), réformée en novembre 2015, soit non seu- lement
mise en œuvre avec succès, mais aussi améliorée en continu. Il importe notamment de rendre
la PEV, conçue d’abord par la Commission, plus
« politique ». Berlin et Paris peuvent assumer
un rôle dirigeant à cet égard. De plus, il pourrait
également être utile de redifférencier la PEV. En
effet, l’ancienne répartition géographique prévoyant une politique pour le voisi- nage oriental
d’une part et le voisinage méridional de l’autre
est devenue largement obsolète. Une redistribu- tion des pays partenaires de la PEV pourrait
impliquer la création de groupes régionaux plus
restreints et s’ef- fectuer en phase avec la situation politique actuelle, afin de contrecarrer
l’approche traditionnelle du « principe unique
». De même, il serait souhaitable que la France
et l’Allemagne s’accordent sur un comportement à adopter envers les régimes autoritaires
dans certains pays du voisinage européen. Dans
les faits, la réforme de la PEV en 2015 a entraîné
un changement de paradigme en passant d’une
politique axée sur la transition démocratique
à une politique privilégiant la stabilité, ce qui
a nettement renforcé la position de certains
régimes opposés au changement.
Les défis que représentent la menace terroriste
et la crise des réfugiés sont à tel point importants qu’ils pourraient devenir une épreuve de
résistance pour les relations franco-allemandes,
tant à l’échelon gouverne- mental qu’à celui des
citoyens. A fortiori si les acteurs populistes et
anti-européens des deux pays parve- naient à
attiser des réflexes de repli en instrumenta- lisant ces défis sur le plan de la politique intérieure. La nécessité de coopérer étroitement est
donc plus évidente aujourd’hui que jamais. Si
nos deux pays font un pas l’un vers l’autre, la
coopération face à ces défis pourra consolider
non seulement les relations franco- allemandes,
mais aussi la cohésion de toute l’Union européenne.
[Source: Notre Europe]
such technologies, the nation’s spy satellite
capabilities, while not quite at the read-thenewspaper-over-your-shoulder level implied
by movies like Enemy of the State, are vastly
more advanced than the public realizes. There
are also a number of classified aircraft with
unique capabilities (including a growing number of drones) whose existence has never been
acknowledged; one such helicopter, a stealth
version of the Black Hawk, was only made public
when it crashed during the raid on Osama bin
Laden’s compound in Abbottabad, Pakistan.
Such aircraft are often tested at Nevada’s Area
51 –where conspiracy theorists claim the government holds its fleet of captured UFOs– and
experts estimate that there are upward of a
dozen aircraft that the United States has never
publicly acknowledged, the modern successors
of earlier secret programs like the U-2, the SR-71
spy plane and the B-2 stealth bomber. (And, if
the government does have a secret set of UFOs
captured from Roswell and other close encounters, Trump might be soon learning that, too.)
FR U
w
EE BL
w
Ν
w
P R ICA
Ο
.le
ES TI
4
co
S ON
D
ur
I S GR
ri e
TR A
IB T U
rd
UT IT
ip
IO E
lo
N
m
at
iq
ue
.e
u
P
LE COURRIER
DIPLOMATIQUE
RECUEIL MENSUEL DE POINTS DE VUE DE POLITIQUE INTERNATIONALE
MONTHLY SELECTED OPINIONS ON INTERNATIONAL AFFAIRS
FÉVRIER/F E B R U A R Y 2017
Sharia Law
in Thrace
Les européens
face à l’oncle
Trump
P.C. MACRIS
B
y provision of the Treaty of Sevres
(1920), by which territories in
Western and Eastern Thrace, until then under Turkish sovereignty,
were conceded to Greece, the Muslim
segment of the population of those
territories was to remain, for all matters relating to family law under the
jurisdiction of their local religious
authority, the Mufti, delivering his
verdicts in accordance with the rules
of religious Islamic law (Sharia). The
Treaty of Lausanne, however, which a
few years later (1924) replaced the
Treaty of Sevres –the latter having
never been implemented–, contained
no equivalent clause whatsoever, as
Islamic law was about to be abolished as a part of the Turkish legal
system itself.
Astonishgly though, the Hellenic
State maintained the legal jurisdiction of the Mufti and the validity of
Islamic Family Law within the Muslim
community of Western Thrace.
Thus, Greece became the only corner of the non-Muslim world where
the Sharia is recognized –even if only
within the confines of Family Law–,
as part of the law of the land. This
is, of course, flagrantly contrasting
with the legal order of all Muslim
countries on European soil (Turkey,
Albania, Kossovo, Bosnia) and of
many –if not most– Muslim countries
on other continents. But, first and
foremost, it is utterly incompatible
with the European Aquis.
It is ironic that even in Turkey
where an increasingly authoritarian
government, inspired by religious
principles, consistently attempts to
alter the secular character of Turkish
urban society, the reintroduction of
Sharia law would be seen as a step
too far.
For long years prudish silence has prevailed in Greece,
although the issue has, at PAG E 4
Un risque
et une
opportunité
E. LETTA · Y. BERTONCINI · E. BELFRAGE
J. BITTERLICH · J.-L. BOURLANGES
L. COHEN-TANUGI · N. GNESOTTO
E. GUIGOU · E. LANDABURU
R. PERISSICH · M.-J. RODRIGUES
J. SOLANA · C. STOFFAËS
L
’élection de Donald Trump à la présidence des États-Unis d’Amérique est
un événement géopolitique por- teur de
risques, dont les Européens doivent analyser les causes et les conséquences afin d’en
faire une opportunité pour notre Union. Cette
tribune d’Enrico Letta, Yves Bertoncini et de
membres de notre Conseil d’Administration
a été publiée par Euractiv.com, Euractive.de,
Le Figaro et El País.
La victoire de Trump est un tremblement de
terre découlant de mouvements tectoniques
déstabilisant la plupart des pays occidentaux et
suscités notamment par la montée en puissance
des pays « émergents » et des guerres au sein du
monde arabo-musulman. Cette victoire n’est en
rien celle « du peuple contre les élites », puisque
Donald Trump a rassemblé 2,8 millions de voix
de moins qu’Hillary Clinton : elle est cependant
l’expression d’un vote « anti-système » qu’on peut
retrouver de ce côté-ci de l’Atlantique.
Cette victoire traduit un malaise qui touche
plus particulièrement les catégories populaires
et une partie des classes moyennes, à l’heure d’une
mondialisation dont l’Occident sera de moins en
moins le centre et vis-à-vis d’une ouverture économique, culturelle et politique vécue de manière
très ambivalente. Cette tectonique des plaques a
déjà produit quelques séismes plus ou moins forts
(dont le vote en faveur du Brexit), qui engendreront en retour autant de « répliques » dans les
pays présentant des failles et des fragilités proprement nationales.
Il faut naturellement tirer les leçons de ces
séismes pour adapter les politiques conduites par
les États membres mais aussi par l’UE, en nous
efforçant de mieux réguler et façonner la mondialisation dans un sens favorable à nos valeurs
et aux intérêts du plus grand nombre.
Si la victoire de Trump doit nous alerter au regard de certaines de ses causes, ce sont surtout ses
conséquences potentielles qui doivent nous mobiliser comme Européens. L’administration Trump incarne en effet le retour d’un isolationnisme
américain somme toute classique, qu’accentue un
tropisme asiatique déjà largement présent ; mais
cet isolationnisme pourrait prendre une forme
plus imprévisible et plus brutale dans un contexte
de montée des périls et des menaces.
Il nous revient donc comme Européens d’agir
de concert pour renforcer notre sécurité collective, via davantage de coopération policière et
judiciaire, le renforcement des contrôles à nos
frontières externes, mais aussi en nous engageant
davantage sur le plan diplomatique et militaire.
The Government Secrets Trump Is About to Discover
W
Le « pilier européen de l’Alliance atlantique » retrouve toute son actualité en ces temps d’agressivité russe, de guerre civile et régionale en Syrie,
de chaos libyen et de terrorisme islamiste - mais
aussi à l’heure où le Royaume-Uni a décidé de
quitter l’UE.
Donald Trump ne devrait pas manquer de nous
rappeler à nos devoirs, tout en nous accusant de
rechigner à porter nos dépenses nationales de
défense à 2% de notre PIB, conformément aux
orientations formulés dans le cadre de l’OTAN.
Nous devons entendre son message, déjà porté
par Barack Obama, afin d’être davantage capables
d’agir pour notre sécurité face à des crises qui
semblent périphériques et secondaires vues de
Washington, alors qu’elles ont des effets directs
et souvent mortifères chez nous.
L’élection de Donald Trump pourrait par ailleurs accentuer les différences politiques entre les
USA et l’UE si sa présidence devait s’inscrire dans
la continuité de sa campagne électorale. Angela
Merkel a eu parfaitement raison de rappeler que le
partenariat transatlantique repose sur des valeurs
et des principes partagés, parmi lesquels l’attachement à la démocratie, à l’État de droit, aux
droits de l’homme, à l’égalité homme-femme et
au respect des minorités. Il nous appartient plus
que jamais de réaffirmer et d’incarner ses grands
principes comme composantes d’une identité européenne commune !
De même, il nous revient de revendiquer et de
promouvoir un modèle de développement s’efforçant de concilier efficacité économique, cohésion sociale et protection environnementale,
dont les USA se démarquent au regard de la priorité qu’ils accordent à l’efficacité économique, et
dont Donald Trump pourrait s’écarter davantage.
Saisissons-nous de l’opportunité de réaffirmer la
légitimité de notre modèle face à la Chine, à la
Russie, mais aussi aux USA, en continuant à nous
mobiliser en matière environnementale et à hisser
fièrement notre « drapeau vert », tout en procédant aux réformes nationales nécessaires pour
qu’il fonctionne mieux, notamment en termes de
cohésion sociale.
L’élection de Donald Trump constitue à la fois
un risque et une opportunité géopolitique pour
l’UE : elle pourra en tirer bénéfice si ses États
membres et ses citoyens s’en saisissent dans un
esprit de coopération et de solidarité, plutôt qu’en
se disputant en vain les faveurs d’un partenaire
qui devrait demain regarder ailleurs plus encore
qu’hier.
hen Dwight Eisenhower was elected
president in 1952, outgoing president
Harry Truman informed him of an important secret: Days before the election
the United States had tested the world’s
first hydrogen bomb in the Pacific. The
nation now possessed a weapon roughly
a hundred times as powerful as any before—and almost nobody else knew.
Eight years later, when Eisenhower handed
the keys to John F. Kennedy, his administration
passed along its own secret: America had a covert plan underway to invade Cuba. Kennedy let
the Bay of Pigs mission proceed, and the result
was a fiasco that would take the world to the
brink of nuclear war. The president of the United States has more access to official secrets than
any other human being in the country—and the
potential to know more about the world than
anyone else on the planet. And on January 20,
the person being handed access to all of those
secrets will be Donald J. Trump.
While much attention has been focused on
Trump’s access to the nuclear launch codes and
the President’s Daily Brief—the classified intelligence report delivered inside a locked briefcase
each morning to the Oval Office—those represent only a tiny sliver of the massive top-secret
universe that Trump personally will suddenly be
privy to. He will have the ability to see inside the
most sensitive and covert programs run by the
United States and its allies around the world; he
will have access to surveillance tools, covert payrolls and personal secrets about foreign leaders.
He will know about blacked-out special forces
raids and UFO-like spy planes, the next-generation cyberattacks that would come in the opening
minutes of a new war, and the dozens of secret
classified procedures and laws written down by
his presidential predecessors. He’ll even be first
in line for some mundane but important things:
As president, Trump will be one of just four
senior officials to learn sensitive market-moving economic data from the Labor Department
up to 12 hours before it is released publicly.
The United States has invested trillions of
dollars to ensure that its president can know
more than anyone else on Earth—knowledge
meant to be deployed to the country’s advantage in trade negotiations, military posturing
and a thousand other ways big and small. Given
Trump’s behavior so far, it seems almost assured
that he will deploy and weaponize those same
secrets in “unpresidented” ways, to win personal
fights and minor PR battles. Already, before taking office, he has tweeted out claims about his
meetings with intel agencies, asserted that he
knows information the rest of the government
doesn’t and tried to embarrass and undermine
rivals or critics through insinuation. And that’s
all before he has learned any of what President
George W. Bush once called “the good stuff.”
[Source: Notre Europe]
GARRETT
M. GRAFF
What is the good stuff, and how might Trump
use it? Many of the specifics are cloaked in deep
shadow—that’s obviously the point—but thanks
to decades of dogged reporting, lawsuits and historical archives, we do know a significant amount
about the types of secrets a president learns. It’s
anyone’s guess what Trump might do to embarrass intransigent foreign leaders, or what
late-night or early-morning tweetstorms might
erupt from the White House if he senses hypocrisy from an ally—or what will happen when a
president whose family will still control his complex business empire has access to important
geopolitical developments or early market data.
The Kill List
One of the relatively new powers of the presidency is the ability to sign off on strikes from
Predator and Reaper drones run by the CIA and
the Pentagon. While political assassination is
forbidden by Executive Order 12333, Presidents
Barack Obama and George W. Bush have enjoyed wide latitude in designating suspected
terrorists for lethal strikes in areas like Pakistan,
Somalia, Yemen, Iraq and Afghanistan. The exact process for such “kinetic” attacks, never publicly revealed in depth and not beholden to any
judicial oversight, will be explained carefully to
the new president. We’ll never know who exactly
will be named to the new administration’s “kill
list,” and we may never know what happens to
Author of The Threat Matrix: The FBI at War,
and a former editor of POLITICO MAGAZINE. His next
book, Raven Rock, about the U.S. government’s
Doomsday plans, will be published in May 2017.
them. But Trump will: After such attacks, the
president and vice president are also among the
select group of government officials who can,
if they choose, watch the high-tech videos of
the drone strikes themselves. Bush and Vice
President Dick Cheney regularly watched such
“kill videos” during their morning intelligence
briefings. As president, Trump will also have
sway over the opaque process itself, so he could
well tweak or expand the lethal authorities of
the commander in chief without any public disclosure that the rules have changed.
Covert Action
Whereas most people tend to think of classified information as broad categories like Confidential, Secret and Top Secret—the three levels
of security clearance that individuals are typically granted—the nation’s most sensitive secrets
occupy their own category of “Special Access
Programs” of “Sensitive Compartmented Information,” labels colloquially known as “beyond
top secret.” These SAPs include information
like specific National Security Agency technological surveillance and hacking capabilities, as
well as ongoing intelligence projects and joint
operations with allies. In one of his early such
briefings, Obama was told of the joint
U.S.-Israeli efforts to disable the Iranian
nuclear program through cyberattacks
like the Stuxnet malware. Eight years PAG E 3