Transcript Naar een volwasseneneducatie nieuwe stijl de

Naar een volwasseneneducatie nieuwe stijl
de bibliotheek als verbindende schakel
Thomas Bersee, adviseur educatie Cubiss
In de jaren ’80 van de vorige eeuw werd er een onderwijsvoorziening gecreëerd voor
laagopgeleide volwassenen voor het verwerven van basisvaardigheden. Vanwege de
bezuinigingen op inburgering en onderwijs, staat deze nu op het punt te verdwijnen.
Maar met de versterking van de educatieve functie van de bibliotheek en met de inzet
van vrijwilligers en het gebruik van digitale leermiddelen kan een nieuwe educatieve
voorziening voor de doelgroep tot stand komen.
Volwasseneneducatie uit het onderwijsbestel
Nederland telt ongeveer 4 miljoen laagopgeleide volwassenen die de vaardigheden lezen en
rekenen niet voldoende beheersen om adequaat te functioneren in de kenniseconomie. Dit
is inclusief bijvoorbeeld de 1,1 miljoen laaggeletterden (10% van de 16-65-jarigen). Voor
deze doelgroep werd in de jaren ’80 van de vorige eeuw een specifieke
onderwijsvoorziening gecreëerd, die toen de naam kreeg van basiseducatie. Halverwege de
jaren ’90 ging de basiseducatie als aparte tak op in het educatieonderwijs van de regionaal
opleidingen centra (ROC’s) en werd daarmee onderdeel van de keten van regulier
onderwijs. De financiering werd geregeld door de Wet Educatie- en Beroepsonderwijs
(WEB). De gemeenten zijn verplicht om educatie in te kopen bij het plaatselijke ROC.
De volwasseneneducatie bevindt zich al enige jaren in moeilijk vaarwater. Het NT2onderwijs is al naar de markt gebracht, met alle gevolgen van dien. Per 2015 gaat het
educatiebudget naar de gemeenten en wordt de verplichte besteding bij ROC’s los gelaten.
Dit zou aansluiten bij de decentralisatie van verantwoordelijkheden naar gemeenten.
Dit gaat gepaard met krimpende budgetten (van 340 miljoen in 2003 naar 53 miljoen in
2013) en afnemende deelnemersaantallen aan het formele onderwijsaanbod. Wanneer een
verantwoordelijkheidsgevoel bij het rijk afkalft, nemen daarmee ook de budgetten af en
daarmee ook automatisch het aantal deelnemers. Zorgen over kwaliteit en continuïteit zijn
terecht. Er zijn eigenlijk forse investeringen nodig om educatie sterker te maken, zowel
kwalitatief als voor wat betreft de ordening van het aanbod, maar die middelen zijn en
komen niet beschikbaar.
De bezuinigingen zijn nogal wrang in het licht van verdergaande digitalisering van de
samenleving. Het klantcontact met organisaties als UWV, de Sociale Verzekeringsbank, de
belastingdienst gaat in toenemende mate digitaal. Voorts heeft de rijksoverheid zelfs het
voornemen om in 2017 de communicatie met burgers vrijwel uitsluitend digitaal te laten
verlopen, terwijl uit diverse onderzoeken blijkt dat ruim een miljoen burgers hiervoor over
onvoldoende taal- en computervaardigheden beschikt. Verder wordt de doelgroep zelf ook
nog eens getroffen door andere bezuinigingen zoals in de WMO, Jeugdzorg en de komende
nieuwe Participatiewet (Werken naar Vermogen). De bezuinigingen worden dan wel
verkocht onder de mooie slogans van ‘eigen kracht’, ‘zelfredzaamheid’ en
‘participatiesamenleving’, maar er is een gerede kans dat de allerzwaksten kopje onder
gaan.
De bibliotheek als verbindende schakel
Maar er zijn ook kansen en mogelijkheden. Een nieuwe aanpak van basisvaardigheden
begint inmiddels van de grond te komen. Voor de bibliotheek is daarbij een sleutelrol
weggelegd. Al van oudsher spannen bibliotheken zich in om maatschappelijk kwetsbare
burgers te bereiken en te bedienen. De nieuwe aanpak kenmerkt zich door:
 De versterking van de educatieve functie van de bibliotheek op het gebied van een
leven lang leren
 Ketensamenwerking: door de krachten te bundelen kan met minder middelen, meer
gedaan worden;
 Actief burgerschap: door een grotere inzet van onderwijsvrijwilligers en taalcoaches
kan de persoonlijke begeleiding van deelnemers worden gewaarborgd;
 E-learning: door gebruik te maken van moderne digitale leermiddelen worden de
oefenmogelijkheden vergroot en verbeterd.
Door de voorziene wetswijziging inzake de volwasseneneducatie (o.a. in 2015 het einde van
de gedwongen winkelnering bij het ROC) en de veranderingen in de WMO en het
Participatiebudget, krijgen de openbare bibliotheken de kans om een volwaardige lokale
partner te zijn bij het leren van volwassenen. Voor de bibliotheek is zelfs een sleutelrol
weggelegd. Bij de ketensamenwerking is de bibliotheek de verbindende schakel, bij actief
burgerschap is de bibliotheek de fysieke en professionele infrastructuur waarop het
educatieve vrijwilligerswerk kan bloeien, en bij e-learning biedt de bibliotheek een
openleeromgeving met hoogwaardige technologie.
Good practices in Noord Brabant
In de afgelopen jaren zijn bij een flink aantal bibliotheken inmiddels zogeheten taalpunten of
taal- en werkpleinen ingericht waar met veel enthousiasme les wordt gegeven door
vrijwilligers. Het gaat om non-formeel onderwijs met een zeer gevarieerd aanbod van
leesclubs, conversatielessen, cursussen digitale vaardigheden en cursussen lezen en
schrijven. Dat gebeurt veelal met ondersteuning van vrijwilligers. Bibliotheken doen dit in
samenwerking met tal van andere organisaties.
Het Bossche Taalnetwerk
Verleden jaar is in Den Bosch een taalnetwerk geformeerd. Het doel van het netwerk is om
gezamenlijk een laagdrempelige educatieve voorziening in stand te houden. Vanuit de
gemeente wordt dit ondersteund met ongeveer twee procent uit het Partcipatiebudget, wat
neerkomt op ongeveer een ton. Het gaat vooral om non-formele taaltrajecten waarbij door
vrijwilligers ondersteuning wordt geboden. De samenwerkingspartners zijn: de gemeente ´s
Hertogenbosch, de Bibliotheek, het ROC Willem I College, de vrijwilligersorganisatie ABC
Leer mee, de welzijnsonderneming Divers, het pastoraal buurtwerk De Wijkplaats,
Vluchtelingenwerk Nederland en Gilde ´s Hertogenbosch.
In het taalnetwerk heeft de bibliotheek de rol van faciliterende partner. De collectie, de
oefencomputers en de accommodatie worden beschikbaar gesteld. Elke zondagochtend
gratis taalles in de bibliotheek. Daarbij krijgt iedere deelnemer een gratis bibliotheekpas voor
het lenen van 1 boek per keer. Een boek lezen kom zo binnen ieders handbereik. Inmiddels
zijn er al meer dan 50 deelnemers die door taalvrijwilligers worden begeleid.
Willeke van Heumen, bestuurslid en docent van de vrijwilligersorganisatie ABC leer mee:
“De deelnemers krijgen allemaal een eigen traject en zij die daarvoor in aanmerking komen,
kunnen doorstromen naar het ROC. Iedereen wordt blij van onze maatwerk-aanpak, zowel
de deelnemers als de docenten en vrijwilligers. We zijn eigenlijk nog maar net gestart maar
de gratis taalles is al niet meer weg te denken uit de stadsbieb.”
Taal & Werkplein, Breda
Het Taal&Werkplein is het Open Leercentrum van de Bibliotheek Breda. Er is een ruime
collectie aan leermiddelen, zelfstudiematerialen, naslagwerken en makkelijke leesboeken. Er
zijn vijftien computers met oefenprogramma’s (o.a. oefenen.nl van ETV, de Slimme
Nieuwslezer), en er is een cursusruimte voor groepswerk en lezingen.
Het Open Leercentrum is tijdens openingsuren voor iedereen toegankelijk. Daarnaast zijn er
ook groepsactiviteiten die begeleid worden door docenten en hoopopgeleide vrijwilligers. Het
gaat daarbij om leesclubs, taallessen en cursussen digitale vaardigheden. Afgelopen jaar
waren er ongeveer 200 deelnemers. Een flink aantal van deze deelnemers zijn ook
zelfstandig boeken gaan lenen. Er zijn inmiddels 62 actieve leners. ”
Lianne Knobel, specialist mens en maatschappij bij de bibliotheek Breda: “Vanwege de
bezuinigingen worden buurthuizen gesloten en vervalt voor een groot deel het aanbod van
de volwasseneneducatie bij het ROC. Dat betekent dat we als maatschappelijke instellingen
creatief moeten zijn bij het bedenken van oplossingen. Hier in Breda kunnen de mensen bij
ons in de bibliotheek terecht om in hun eigen tempo aan hun basisvaardigheden te werken.
En de behoefte is groot, dat zie je aan het hoge aantal inschrijvingen. Voor ons als
bibliotheek is dat een uitdaging, maar het geeft ook veel voldoening. Je draagt wezenlijk bij
aan de zelfontwikkeling en de zelfredzaamheid van mensen.”
De samenwerkingspartners zijn het UWV Werkbedrijf, de ATEA-Groep, de VWS-groep
(sociale werkvoorziening en arbeidsbemiddeling), ROC Het Kellebeek College, Taalvakwerk
(particuliere taalaanbieder); Breda Actief (de werving en begeleiding van vrijwilligers) en de
gemeente Breda.
De docent van de ATEA-groep: “De bibliotheek is een geweldige plek voor groei en
ontwikkeling. De bibliotheek biedt als publieke voorziening de ondergrond waarop
educatieve initiatieven en het vrijwilligerswerk kunnen bloeien.”
Regionale Samenwerking West-Brabant
Voortbouwend op de ervaringen in Breda is onlangs een intentieverklaring getekend tussen
de VWS-groep, het UWV Werkbedrijf en de bibliotheken Rucphen – Zundert, VANnU
(Roosendaal), Markiezaat (Bergen op Zoom) en Breda. Het streven is om te komen tot een
gezamenlijke aanpak van de laaggeletterdheid. Werknemers van de VWS-groep en
werkzoekenden kunnen daarbij in de bibliotheek terecht voor een taalcursus of een cursus
digitale vaardigheden.
Regionale Samenwerking Oost-Brabant
De Noord Oost Brabantse Bibliotheken (NOBB) en Bibliotheek BiblioPlus met Cuijk en
Boxmeer werken al meer dan twee jaar samen met IBN (Integrale Bedrijven NoordoostBrabant). Op vier locaties van IBN zijn leeskamers ingericht waarin werknemers onder
begeleiding aan hun basisvaardigheden werken. De dienstverlening van de bibliotheek
betreft onder meer: het inzetten van wisselbibliotheken voor de leeskamers, rondleidingen in
de bibliotheek voor IBN-werknemers, een gunstig tarief voor een abonnement voor IBNmedewerkers, en het organiseren van gezamenlijke activiteiten in de week van de
alfabetisering.
Mariet van de Poppel, bibliotheek Oss: “Voor het bereiken van de doelgroep is
samenwerking met andere partijen cruciaal. Onze relatie met IBN begint zijn vruchten af te
werpen.”
Machteld van Boheemen, projectleider aanpak laaggeletterdheid bij IBN: “Samenwerken met
de bibliotheek is gebruik maken van elkaars sterke punten. Wij hebben de doelgroep in huis
die woont in het werkgebied van de bibliotheek. De bibliotheek heeft kennis en materialen.
Dit heeft geleid tot een actieve samenwerking tussen IBN en de twee bibliotheekorganisaties
in ons werkgebied. Zo versterken we elkaar in de aanpak van laaggeletterdheid.”
Marja Hodes, IBN-cursistbegeleider: “Taal is een basisvoorwaarde voor mensen om
volwaardig te kunnen functioneren. In het dagelijks leven én in het werk. Vooral het
zelfvertrouwen van de mensen is zichtbaar gegroeid. Dat is een belangrijke leerwinst, want
iemand die zich steviger en beter voelt, presteert ook zoveel meer.”
Klik & Tik: samenwerking UWV en gemeente
Wie in de huidige samenleving mee wil blijven doen, moet ook met computers kunnen
omgaan. De bibliotheken worden daarom steeds actiever op het gebied van digitale
vaardigheden. Inmiddels verzorgen bibliotheken op tal van plaatsen Klik&Tik-cursussen voor
laagopgeleide werkzoekenden. Zo ook in Oss. Elke donderdagmiddag is er in de bibliotheek
een cursusbijeenkomst digitale vaardigheden. De deelnemers zijn hiervoor doorverwezen
vanuit het UWV en de gemeentelijke afdeling Werk en Inkomen. In het computerlokaal
oefenen zij met het online oefenprogramma’s Klik & Tik van ETV.nl. Zij worden daarbij
bijgestaan door een maatschappelijke stagiaire en een bibliotheekmedewerker. De cursus is
een gemeenschappelijk initiatief van de bibliotheek, het ROC, het UWV en de gemeente
Oss.
Mariet van de Poppel, bibliotheek Oss: “De cursus digitale basisvaardigheden past goed in
de educatieve taak van de bibliotheek.’ Over het effect van de cursus is Mariet positief. ‘We
hebben het gevoel dat de deelnemers er echt iets aan hebben, al is het natuurlijk maar een
eerste aanzet. Het belangrijkste is dat mensen zichzelf niet gaan afschrijven, dat ze actief
blijven en dat ze de drempel tot leren overgaan. Veel mensen komen hier binnen met het
onzekere gevoel dat ze niet meer mee kunnen in het huidige internettijdperk.”
Edith Langen, kwaliteitsmedewerker Werk en Inkomen bij de gemeente Oss: “Tegenwoordig
moet je voor vrijwel elke baan met de computer kunnen omgaan, maar ook zonder baan
moet je internetvaardig zijn, want de begeleiding door het UWV verloopt tegenwoordig
vrijwel alleen nog maar elektronisch. UWV-klanten die over onvoldoende digitale
vaardigheden beschikken, worden daarom doorverwezen naar een Klik & Tik-cursus. In de
praktijk gaat het vooral om laagopgeleide mensen tussen de 45 en 60 jaar, die na jarenlang
hetzelfde werk gedaan te hebben, plotseling werkloos worden. Doorgaans zijn het mensen
aan de onderkant van de arbeidsmarkt met veelal ook een laag taalniveau en weinig
studievaardigheid. Het is een goede zaak dat deze mensen in de bibliotheek terecht
kunnen.”
Ouderparticipatie, Boxtel
De aanpak van laaggeletterdheid begint bij de ouders. De basisbibliotheek de Meijerij,
locatie Boxtel, pleegt daarom een extra inspanning om laaggeletterde ouders te bereiken.
Daarbij wordt aangesloten op BoekStart, een landelijk leesbevorderingsprogramma voor
baby’s. Het doel is om ouders van baby’s intensief met kinderboeken en het voorlezen
daarvan in aanraking te brengen. In Boxtel is Boekstart een integraal onderdeel van het
gemeentelijke beleid voor voor- en vroegschoolse educatie (VVE). De
samenwerkingspartners zijn onder meer het consultatiebureau, het ROC, de kinderopvang,
de brede school en het opbouwwerk. Er zijn een drietal activiteiten:
Boekenparty´s
Een gastvrouw nodigt een aantal vrienden, buurvrouwen, familieleden of andere bekenden
bij haar thuis uit om te praten onderwerpen als voorlezen, liedjes zingen, boekjes uitkiezen
voor je kind en tweetalig opvoeden. Twee deskundigen van de bibliotheek zijn aanwezig
voor nadere informatie en advies.
Inloopochtenden
Elke vrijdag is er een inloopochtend. Terwijl de kinderen luisteren naar een verhaal of bezig
zijn met dans en muziek, geven de begeleiders de ouders advies over hoe zij de
taalontwikkeling van hun kinderen kunnen stimuleren, en over de keuze van prentenboeken.
Als er verpleegkundigen aanwezig zijn, gaan deze in gesprek met de ouders over
opvoedingszaken.
De Voorleesfiets
Dit project is vergelijkbaar met het landelijke project de Voorleesexpress. Het gaat om een
project waarbij kinderen met een taalachterstand wekelijks thuis worden voorgelezen door
getrainde vrijwilligers.
Ciska van Hemert, projectleider bij bibliotheek de Meijerij: “De bibliotheek is een gezellige
huiskamer. Het is een goede plek om Nederlands te leren. Dat geldt ook voor kinderen. Als
ze hier van jongs af aan komen dan hebben ze een goede start. De preventie van
laaggeletterdheid begint met de ouders. Hoe meer je leest met je kindje, en hoe meer je
zingt, des te slimmer worden ze. Ze beginnen dan met een voorsprong aan de basisschool.”
De VVE-beleidsmedewerker van de gemeente: “Voor de gemeente Boxtel is
achterstandsbestrijding een belangrijk aandachtspunt, en daarom maken we veel werk van
de Voor- en Vroegschoolse Educatie. Boekstart in combinatie met ouderparticipatie levert
een waardevolle bijdrage aan het gemeentelijke VVE-beleid.”
De Coördinator Brede school: “Ouderparticipatie is bij ons een heel belangrijk thema.
Daarom moedigen we ouders aan om actief deel te nemen aan de activiteiten in de
bibliotheek.”
Docent ROC Koning Willem I College: “Ouderparticipatie bevordert de motivatie om actief
aan de slag te gaan met de Nederlandse taal. Mensen zijn immers extra gemotiveerd als het
gaat om het bevorderen van het welzijn van hun kinderen en het verbeteren van hun
toekomstkansen”
Opbouwerker Stichting Welzijn Boxtel Delta: “De bibliotheek levert een positieve bijdrage
aan de sociale cohesie in de gemeente Boxtel.”
Volwasseneneducatie nieuwe stijl
Vanwege de overheidsbezuinigingen staat de volwasseneneducatie zoals we die kenden, op
het punt om te verdwijnen. Maar er zijn kansen. In tal van gemeenten zijn de afgelopen jaren
initiatieven van start gegaan om toch nog een laagdrempelige educatieve voorziening voor
de doelgroep in stand te houden. Daarbij worden er samenwerkingsverbanden en
educatieve netwerken geformeerd. Bibliotheken, vrijwilligersorganisaties,
welzijnsorganisaties, onderwijsinstellingen, het UWV en de SW-bedrijven bundelen hun
krachten. Dit is ook het geval in Noord-Brabant. De resultaten zijn positief. Onderzoek laat
zien dat bij de deelnemers er een merkbare vooruitgang is in het taalniveau, dat zij vaardiger
worden met computers, maar vooral ook dat hun zelfvertrouwen stijgt en dat zij meer
interesse en de behoefte krijgen om door te leren. Dit stemt tot hoop. De
volwasseneneducatie laat zich door de bezuinigingen niet zomaar verslaan. Een
volwasseneneducatie nieuwe stijl is volop in wording.