MUSSERT WAS OOK IN KOEDIJK

DE NATIONAAL-SOCIALISTISCHE BEWEGING IN KOEDIJK, 1934-1940

DE NATIONAAL-SOCIALISTISCHE BEWEGING IN NEDERLAND De Nationaal-Socialistische Beweging (N.S.B.) werd op 14 december 1931 in Utrecht opgericht door Anton Adriaan Mussert en Kees van Geelkerken. Het door Mussert geschreven programma was grotendeels een vertaling van dat van Hitlers NSDAP, maar rassenleer en antisemitisme ontbraken erin (joden konden toen dus nog gewoon lid van de N.S.B. worden). Het programma bevatte hoofdzakelijk de in die tijd gangbare fascistische eisen: een sterke regering, afschaffing van het individualistische kiesrecht, corporatieve ordening, economie in dienst van de volksgemeenschap, arbeidsplicht en beperking van de drukpersvrijheid. Na een jaar van zorgvuldige voorbereiding in kleine kring trad de N.S.B. op 7 januari 1933 in het openbaar met een door 600 aanhangers bezochte “landdag” in Utrecht. Hier werd ook het partijweekblad “Volk en Vaderland” geïn troduceerd, evenals de eerste formaties van de zwart geüniformeerde Weerbaarheidsafdeling (WA). Toen begon een snelle groei; van ca. 1000 leden in januari 1933 naar 21.000 op 1 januari 1934, 33.000 op 1 januari 1935 en 52.000 op 1 januari 1936. Bij de Provinciale Statenverkiezingen van april 1935 boekte de N.S.B. een sensationeel succes; 7,94% van de stemmen. De N.S.B. genoot met name populariteit op het platteland, in de betere stadswijken en in Nederlands Indië.

Mussert bezocht Koedijk in 1935

Het succes van de Nationaal-Socialistische Beweging kwam voort uit de economische crisis en de onmacht van de parlementaire democratie hier genoeg tegen te kunnen doen. In Nederland kon hierdoor de N.S.B., als eerste en enige partij, daaruit massa-aanhang winnen. Dit kan verklaard worden door: – de goede reputatie van Mussert en zijn naaste medewerkers als “degelijk” en kundige intellectuelen – de hechte organisatorische opbouw van de N.S.B., die haar leden door middel van rangen, uniformen, symbolen, groet en dergelijke een “elite” -bewustzijn gaf Werkgroep Koedijker Verleden Website: www.koedijkerverleden.nl 1

2 – Musserts politieke kleurloosheid, die hem in staat stelde vogels van diverse pluimage onder zijn leiding te verenigen – de “legale” tactiek. De N.S.B. streefde naar ongedeelde macht, maar slechts met wettige middelen.

Vanaf eind 1935 begon de N.S.B.-aanhang evenwel terug te lopen. Het ledental was op 1 januari 1937 gedaald tot 48.000 en deze daling ging in versneld tempo door tot 32.000 leden op 1 januari 1940. Bij de Provinciale Statenverkiezingen van april 1939 daalde de N.S.B.-aanhang onder de bevolking tot 3,89% van de uitgebrachte stemmen, een halvering dus van het resultaat van 1935. Deze teruggang kwam deels doordat de tegenstand van de zijde van de democratische partijen, van de vakbeweging

Bewijs van lidmaatschap van Ir. A.A. Mussert

en de kerken veel sterker werd, toen het fascisme een ernstig te nemen gevaar bleek. Ook de regering nam maatregelen: Eind 1933 werd het N.S.B.-lidmaatschap voor ambtenaren verboden en eind 1935 volgde daarop een verbod voor ambtenaren en militairen tot deelname aan de Weerbaarheidsafdelingen. Hoofdzaak van de teruggang was echter de radicalisatie die de beweging vanaf 1935 doormaakte en die vele sympathisanten van haar vervreemdde. Zo ontstond een anti joodse hetze, werd het racistische antisemitisme door Mussert aanvaard, verklaarde men zich solidair met Italië, dat Ethiopië was binnengevallen en steunde de N.S.B. door dik en dun de agressieve politiek van Duitsland en Italië. De N.S.B. raakte zo steeds meer geïsoleerd en haar optreden werd steeds tomelozer en vulgairder en haar tactiek steeds minder “legaal”.

Met de bezetting van Nederland door het Duitse leger werd alles uiteraard anders voor de N.S.B. DE N.S.B. IN KOEDIJK In mei 1934 wordt in het lokaal van de heer Groot in Koedijk (Het Vergulde Paard) onder leiding van de heer Scholten uit Alkmaar door de N.S.B. een vergadering gehouden. Volgens spreker vindt minister-president Colijn de N.S.B. gevaarlijker dan de S.D.A.P. Hij is het hier uiteraard niet mee eens en stelt dat N.S.B. niet tegen politieke partijen vecht. Als Pamflet met NSB-groet: HOU-ZEE het volk geen politieke partijen meer wil, dan vallen die van zelf wel uit elkaar. Daarna leest hij een brief voor, die een noodkreet is van de boeren en waarin kritiek wordt geuit op het grootkapitaal en de opgerichte centrales. Hij wijst op het gerechtigd bestaan van de land- en tuinbouw en het nuttige werk dat de N.S.B. voor hen kan doen. Werkgroep Koedijker Verleden Website: www.koedijkerverleden.nl

Volgens spreker ziet minister Slotemaker geen kans de werkloosheid te bestrijden en dan nog alleen door loonsverlaging. Ook hier is hij het niet mee eens en hij acht daarom de coöperatieve staat noodzakelijk, waarvoor verkiezing van raden nodig is uit land- en tuinbouwkringen. De volgende spreker is de heer Hemmerik. Deze noemt het schelden op de N.S.B. niet anders dan het verdoezelen van eigen tekortkomingen. Nederland staat op de rand van de afgrond en wat er overblijft is revolutie en anarchie. Het is nodig dat men weer vertrouwen in de samenleving krijgt. Het zedelijk peil van de natie moet weer opgevoerd worden en daarvoor is het nodig in het volle leven te staan, voor God, koningin en vaderland. Tucht en orde moet weer uit de mensen zelf komen. Alle gedachten aan eigenbelang moeten uitgebannen worden. Zo goed als het christendom is gekomen aan deze lage landen aan de zee, zo goed zal ook eens de N.S.B. hier een plaats vinden. In juni hieraan volgend wordt wegens het grote aantal leden in Koedijk een eigen blok of groep van de N.S.B. gevormd. Aan de oproep voor de eerste blokvergadering hebben vele leden gehoor gegeven en zo mogelijk genodigden meegebracht. Na enkele woorden van welkom houdt de kringleider, de heer Scholtens uit Alkmaar een rede over het Leidend Beginsel van de N.S.B. Daarna wordt overgegaan tot de installatie van de blokleider van het nieuw opgerichte blok in Koedijk, de heer B. Kok en de colportageleider, de heer Pander. De goed geslaagde bijeenkomst werpt direct zijn vruchten af, er worden meerdere nieuwe leden geworven. In de vergadering van augustus 1934 spreekt de kringleider over het

Landdag 1935

3 kringpropagandaleider spreekt over de maatregelen van de regering ten aanzien van de minder gesalarieerden en wat verder daarmee in verband staat. Verder wordt duidelijk gemaakt, dat de groepsleiders en blokleiders voorlopig door de kringleiders zullen worden aangewezen, totdat de definitieve benoeming zal afkomen. Op de volgende bijeenkomst zal de officiële installatie van deze leden plaatsvinden. Voorts wordt gemeld dat de bijeenkomsten steeds op de eerste vrijdag van de maand zullen worden gehouden en dat men hoopt dat steeds alle leden aanwezig zullen zijn. Het bestuur wordt uiteindelijk als volgt samengesteld:

Liederen voor de NSB

Groepsleider de heer Jb. Stam Secretaris de heer S. Dekker Penningmeester de heer L. van Duin Koedijk was onder andere samen met Alkmaar, Bergen, Casticum, Heiloo, Den Helder, Hoorn en Schagen ingedeeld in de 3e Zône van de N.S.B. De groep telt dan 20 leden. Sprekers op de bijeenkomsten waren zoal de heren Mussert, Van N.S.B. Werkgroep Koedijker Verleden Website: www.koedijkerverleden.nl

Een bijzondere gebeurtenis viel de N.S.B. van Koedijk op 11 januari 1935 ten deel. Toen kwam de algemeen leider Ir. Anton Mussert op bezoek. De leden waren bijna allen verenigd ten huize van de 4

Sprekers in Koedijk waren onder andere v.l.n.r. Geelkerken, Vlekke en De Jager Meezenbroek

samenkomst te kunnen bijwonen. Het doel van bijeenkomst was nadere kennismaking en besprekingen van werkzaamheden van de N.S.B. De groepsleider, de heer Jb. Stam leidde de besprekingen in, waarop de heer Mussert te kennen gaf voldoende op de hoogte van de toestand op het platteland te zijn en dat het nodig was verbeteringen in de samenleving te brengen. Daarnaast gaf hij enige adviezen aan het groepsbestuur. Het bezoek van de hoofdleider Mussert, wiens eenvoud grote indruk maakte, duurde ongeveer drie kwartier, waarna hij de leden met een tot weerziens verliet. De N.S.B. deed in Koedijk ook mee aan de verkiezingen. In 1935 stonden voor de N.S.B. Jb. Stam en Jb. de Geus op de kandidatenlijst van de 2e lijst, een lijst welke niet aan een bepaalde politieke partij was gebonden. Andere personen op deze lijst waren dus geen lid van de N.S.B. In 1939 deden zij niet mee met de de gemeenteraads-verkiezingen.

Volk en Vaderland (VoVa)

In 1937 haalde de N.S.B. in Koedijk bij de verkiezingen voor de Tweede Kamer 86 stemmen of 8,58% van het stemmentotaal. Werkgroep Koedijker Verleden Website: www.koedijkerverleden.nl

5 “VOLK EN VADERLAND” De N.S.B. gaf voor haar leden ook een weekblad uit genaamd Volk en Vaderland (ook wel VoVa genoemd). In dit blad worden voor wat Koedijk betreft, aankondigen en verslagen van de groepsvergaderingen vermeld en familieberichten. Een artikel in dit weekblad, dat over Koedijk gaat, luidt als volgt:

Onder Christelijk bewind

De werkverschaffing van Koedijk

Dit leven is zelfs kloeke werkers te machtig De Noord-Hollander staat bekend als een stoere flinke kerel. Wij willen hiermede zeggen, dat zijn aard verre van lui is. Hij werkt graag en – mits goed gevoed – kan hij wel een stootje verdragen. Zonder morren verricht hij van den vroegen morgen tot den laten avond zijn dagelijkschen arbeid.

De stoere mannen van Noord-Holland behoeven niet tot arbeid te worden aangezet; gestaald en gespierd als ze zijn, verzetten ze bergen werk. Van hen mag worden gezegd; nooit is hun iets te veel. Hun arb eidsveld lag in het vrije bedrijf en bij het vastloopen der “democratische welvaart” waren zij al spoedig de dupe van de ineenstorting. Na vele jaren doelloos in den steun te hebben doorleden, kwamen zij in de werkverschaffing. Voor bitter weinig geld ontzaglijk veel werk verrichten, zou men het ook kunnen noemen. Het parool werd; er uit halen wat er uit te halen is! In weerwil der verschillende bonden ontstond op die wijze een nieuw slavendom. Nu wordt uit hen het uiterste geperst. Lichamelijk ondervoed en sobertjes gekleed, trachten zij nog zooveel mogelijk te presteeren. Sommigen houden het vol; anderen, zich aan de sterken optrekkend, sleepen zich totaal uitgeput voort. Hard, bitter hard is dit arbeidersleven …..

Klacht op klacht hoorden wij over de werkverschaffingsellende uit het bij Alkmaar gelegen Koedijk aan het Noord-Hollandsch kanaal. Daar de Koedijker jongens bekend staan als krachtige werkers, kwam het ons voor, dat het dan wel héél erg moest zijn; wij ontdekten, dat het hier betrof; “Baggertrekken”, in werkverschaffing uitgevoerd, waarvoor rondweg hongerloonen worden betaald.

Hoe zit dat nu toch eigenlijk met het coalitie-kabinet, dat tegenwoordig ons volk zoo demo-christelijk regeert?

Vroeger kon in het vrije bedrijf een volwaardig geschoolde arbeider onder normale omstandigheden zesmaal driekwart-pramen bagger trekken (verdienste 24 maal f 1,25, totaal f 22,50 per week) of zesmaal vier halve pramen (verdienste 24 maal f 0,90, totaal f 22,60 per week). Met hard werken kon hij dan toch in elk geval nog een behoorlijk loon verdienen. Thans moeten de werklooze arbeiders echter onder beheer van de Heidemaatschappij trekken; zesmaal driekwart-pramen (verdienste f 12,- à f 12,50 per week) of zesmaal zes halve-pramen voor datzelfde loon. Dit is inderdaad niet meer of minder dan beulswerk. Zelfs een volwaardig sterke en goed gevoede arbeider kan dit zware werk niet volhouden, zoodat het zeker uitgesloten is, dat een arbeider, die van dit hongerloon zichzelf en zijn gezin moet voeden, een behoorlijke werkprestatie levert. Integendeel zal deze afbeulerij tot algeheele ineenstorting van den arbeider moeten leiden, waarbij velen zich ook zullen afvragen; waar moet dat heen? Of is het soms de bedoeling, deze ongelukkigen onder bescherming der vakvereenigingen tot paupers te maken?

Al met al was dit dus een leuk stukje propaganda van de N.S.B. Werkgroep Koedijker Verleden Website: www.koedijkerverleden.nl

ONDERSCHEIDINGEN Ter ere van het 10-jarig bestaan van de N.S.B. werden in 1941 één op de honderd trouwe en actieve kameraden met het ereteken “Strijd en Offer” onderscheiden.

Hieronder waren de twee Koedijker groepsfunctionarissen en leden, J. Stam en S. Dekker. In 1942 werd mevrouw Dekker-de Waal, een Koedijker kameraadske (vrouwelijk lid), onderscheiden met het ereteken “Dienen en Volharden” voor het jarenlang trouw en ijverig geld voor de Beweging innen.

Opmerking

Vele N.S.B.’ers moesten zich na afloop van de Tweede Wereldoorlog voor hun daden verantwoorden voor een Tribunaal. Bij het bepalen van de strafmaat werd door de

Onderscheidingen Hou en Trou

rechters rekening gehouden met de aanvang, de duur en een eventuele voortijdige beëindiging van het lidmaatschap van de N.S.B. Daarnaast werd uiteraard ook gekeken naar verdere activiteiten binnen en buiten de N.S.B. en of betrokkene zich verder niet in strijd met de belangen van het Nederlandse volk had gedragen.

Cor Visser

Bronnen: Gemeentearchief Koedijk, Winkler Prins Encyclopedie, Volk en Vaderland, Alkmaarsche Courant 6 Werkgroep Koedijker Verleden Website: www.koedijkerverleden.nl