Transcript Hoofdstuk 1 Achtergronden en aanpak

Keuzes in Kaart 2018-2021
Dit is een uitgave van:
Centraal Planbureau (CPB)
Postbus 80510 | 2508 GM Den Haag
(088) 984 60 00 | www.cpb.nl | [email protected]
Gedrukt door:
Xerox/OBT
Kerketuinenweg 8 | 2544 CW Den Haag
(070) 2800 800 | [email protected]
Een analyse van elf verkiezingsprogramma’s
Nederland gaat maart 2017 naar de stembus. Er valt genoeg te
kiezen. Partijen maken uiteenlopende financieel-economische
afwegingen, zo blijkt uit de verkiezingsprogramma’s. Wat is het
speerpunt voor de aanstaande kabinetsperiode?
De arbeidsmarkt, het belastingstelsel, het klimaat,
het onderwijs, het pensioenstelsel, veiligheid, de woningmarkt, de zorg? Wat krijgt prioriteit: de werkgelegenheid,
de koopkracht of het overheidssaldo, meer publieke goederen
en diensten of juist meer lastenverlichting? En hoe worden
deze doelen onderling gewogen? Elf partijen (VVD, PvdA, SP,
CDA, D66, ChristenUnie, GroenLinks, SGP, DENK, VNL,
Vrijzinnige Partij) hebben van het aanbod gebruik gemaakt
hun verkiezingsprogramma door het Centraal Planbureau van
een financieel-economische doorrekening te laten voorzien.
‘Keuzes in Kaart’ beschrijft welke maatregelen partijen voor
ogen staan, welke economische effecten ze daarmee hopen te
bereiken en hoe partijen zich van elkaar onderscheiden.
Budgettaire Economische
maatregelen effecten
beschreven doorgerekend
Foto omslag: Tweede Kamer | Peter Hilz
Februari 2017 | ISBN 978-90-5833-756-6
Keuzes in Kaart
2018-2021
Hoofdstuk 1
Achtergronden
en aanpak
1
Achtergronden en aanpak
Economische uitgangssituatie en beleidsvragen
HetNederlandsebbpperhoofdbereiktein2016weerhetniveauvan2008,dewerkloosheid
daaltmaarligtnogsteedsbovenhetevenwichtsniveau.Onderzoekwijstuitdatfinanciële
crisesmeteenforsepermanenteschadegepaardgaan.1Definanciëlecrisisvan2008ende
eurocrisisvan2012hebbendiepevorengetrokken.DeNederlandseeconomiebleekook
meerschokgevoeligdandievanonzebuurlandenalsgevolgvandelangebalansen,met
enerzijdseenroyaalkapitaalgedektpensioenstelselenanderzijdseenomvangrijke
hypotheekschuld.2Hetheeftveelgekostomdeergstegevolgenvandecrisistebovente
komen.
Tabel 1.1
Basispaden in Keuzes in Kaart (KiK)
KiK 2008-2011
KiK 2011-2015
KiK 2013-2017
KiK 2018-2021
gemiddelde groei in %
Bbp
Koopkracht (mediaan)
1¾
1¾
1½
1,7
¾
¼
0
0
5,5
eindjaar
Werkloosheid (%) (a)
4
4 3/4
5 3/4
EMU-saldo (% bbp)
1
-2,9
-2,6
0,9
EMU-schuld (% bbp)
38
74
74
52,3
Houdbaarheid (% bbp)
-1,5
-4,5
-1,1
0,4
Inkomensverdeling (b)
nb
nb
nb
2,9
(a) Werkloosheidscijfers zijn weergegeven conform thans gebruikte ILO-definitie en EBB-statistiek.
(b) Relatieve mutatie van de Gini-coëfficiënt in de structurele situatie als gevolg van beleid. Een toename betekent grotere
inkomensongelijkheid Deze maatstaf is voor eerdere edities niet beschikbaar.
Deuitgangspositievannuis,afgezettegenhetrecenteverleden,nietongunstig(zietabel
1.1).DitneemtnietwegdatdeverwachtegroeivandeNederlandseeconomiemet
gemiddeld1,7%perjaarineenhistorischperspectiefrelatieflaagligt.Degroeiislanggestut
dooreengroeiendaanbodvanwerkenden.Metdereedssterktoegenomen
arbeidsparticipatievanvrouwenendevergrijzingvandeberoepsbevolkingdroogtdeze
bronlangzaamop.Overdealdannietgetemperdevooruitzichtenvoorde
productiviteitsgroeiwoedteeninternationaaldebat.Inhetbasispadvoordemiddellange
termijndaaltdewerkloosheid,maarneemtdekoopkrachtvanhetmedianehuishoudenniet
toe.Deoverheidsfinanciënvertoneneendegelijkprofiel,zekerinvergelijkingmethet
1
Luginbuhl, R. en A. Elbourne, 2016, Accounting for the Business Cycle Reduces the Estimated Losses from Systemic
Banking Crises, CPB Discussion Paper 339 (link).
2
Lukkezen, J. en A. Elbourne, 2015, De Nederlandse consumptie, goede tijden, slechte tijden, CPB Policy Brief 2015/03
(link) .
10
recenteverleden.AandevereistenvanhetStabiliteits‐enGroeipactwordtvoldaan,3de
budgettairearrangementenkunnen(meerdan)wordendoorgegevenaanvolgende
generaties,zonderdatdestaatsschuldexplodeert.Dezeramingkenteenbijsluitermet
onzekerhedeninvooralhetinternationaledomein,onzekerhedenwaarNederlandalsopen
economiegevoeligvooris.
Indeafgelopenperiodewerdenbudgettairekeuzesbepaalddoordegeringebuffersinde
begroting.Devreesvoorontsporendeschuldniveausopkorteenlangetermijnendewens
omaandevereistenvanhetStabiliteits‐enGroeipacttevoldoenleiddentoteensterkaccent
opombuigingenenlastenverzwaringen.Hoeweleconomengraagpleitenvooreen
stabiliserendefunctievanhetoverheidsbudget,isdepraktijkvaakweerbarstig.Datgeldtin
tijdenvantegenspoed(onderaldannietgepercipieerdedruk),maarzekerookintijdenvan
voorspoed.Nietsblijktzolastigalshetaanleggenvanhetspreekwoordelijkeappeltjevoorde
dorst4.
Deverkiezingenin2017vindenplaatstegeneenminderonheilspellendebudgettaireen
economischeachtergronddandievan2012.Datisookzichtbaarindebudgettairekeuzes
vanpartijen.Alseenpartijlouterkijktvanuithetperspectiefvanconstantearrangementen,
kanzijhethoudbaarheidssaldo0,4%bbplatenverslechteren,alseenpartijeenEMU‐saldo
vanfeitelijk0%bbpnastreeft,iserruimtevooreen(ex‐post)verslechteringvan0,9%bbp
enalseenpartijkoerstopdeEuropesemiddellangetermijndoelstellingvoorhetstructureel
saldo(‐0,5%bbp),bedraagtdezeruimte1,1%bbp.Inhetlichtvande
middellangetermijnramingadviseertdeStudiegroepBegrotingsruimteinhaar15erapport
persaldogeennettointensivering,maarookgeennettobezuinigingdoortevoeren.5
Stabilisatieenbestuurlijkerustzijndaarvoordebelangrijksteargumenten.
Eenbetereuitgangspositiebetekentnietdaternietstekiezenvalt.Indeeconomiegaathet
omafruilen,maatregelenhebbenvoor‐ennadelen.Zokandeeconomischegroeiworden
gestimuleerddoorhogereuitgaven,maarditleidttoteenverslechteringvanhetEMU‐saldo
endehoudbaarheid.Andersomkandehoudbaarheidvandeoverheidsfinanciënworden
versterktdoorhetverhogenvandearbeidsparticipatie.Meerwerkgelegenheidleidttotmeer
koopkrachtenmeerbelastingontvangsten.Hetgaatweltenkostevan‘vrije’tijd,tijddie
andersbesteedhadkunnenwordenaanhobby’s,hetverzorgenvankinderen,ofmantelzorg.
Watisnuechtbelangrijk:dewerkgelegenheid,dekoopkrachtofhetoverheidssaldo,meer
publiekegoederenendienstenofjuistmeerlastenverlichting?Ookbinnendecategorieën
overheidsuitgavenenlastenverlichtingisereenbaaierdaanopties.Watzieteenpartijals
hetprobleemvandezetijd?Dearbeidsmarkt,hetbelastingstelsel,hetklimaat,hetonderwijs,
hetpensioenstelsel,veiligheid,dewoningmarkt,dezorg?Hoeweegtzijdezedoelen
onderling?Watisdegoedemaatvoering?Datzijnbijuitstekpolitiekevragen.DeStudiegroep
3
De berekeningsmethoden voor de uitgavenregel is complex en vertoont een sterke correlatie met andere indicatoren.
Daarom ziet het CPB in deze Keuzes in Kaart af van een rapportage per partij.
4
Suyker, W., 2016, Opties voor begrotingsbeleid, CPB Policy Brief 2016/02 (link).
5
Studiegroep Begrotingsruimte, 2016, Van Saldosturing naar stabilisatie (link).
11
DuurzameGroei,6ingesteldopverzoekvandeTweedeKamer,boodinhaar(eerste)rapport
praktischeinspiratievoornaderebeleidskeuzes.Inspiratiediepartijenookhebbenbenut
voordezeKeuzesinKaart.
Maatregelenleidennietalleentotuiteenlopendeeconomischeresultaten,dezeresultaten
kunnenookveranderenoverdetijd.Publiekebanenenfiscalestimulansenkunnenbeide
leidentotminderwerkloosheideneenlagerEMU‐saldo.Eenuitbreidingvanpubliekebanen
isopkortetermijneffectiefvoordewerkloosheidsbestrijding.Eenfiscalestimulansvertaalt
zichoptermijninmeerwerkgelegenheidenverdientzichdeelsterug,maarkanopkorte
termijnleidentoteenmindergrotedalingvandewerkloosheidomdathettijdkosthetextra
arbeidsaanbodindeeconomieoptenemen.TegendieachtergrondrapporteertKeuzesin
Kaartnietalleeneffectenopdemiddellangetermijn,maarookopdelangetermijn.
Naastverschillenintypenmaatregelenenhunindetijduiteenlopendeeffectopdeeconomie
speeltdefactortijdookopeenanderemaniereenrolindezerapportage.Inbeginselworden
maatregeleningezetomeengelijkmatigeimpulsopdeeconomieteverzekeren.Sommige
maatregelenzijnevenweldusdanigingrijpenddatzeomuitvoeringstechnischeredenenpas
inhetlaatstejaarvandekabinetsperiodekunnenwordendoorgevoerd,danweleen
geleidelijkingroeipadvergendatdoorlooptnadekabinetsperiode(zoalsdevermindering
vandehypotheekrenteaftrekofdebeperkingvandeoverdraagbaarheidvandealgemene
heffingskorting).7Bijgrotetransitiesindezorgwordtbovendienrekeninggehoudenmet
tijdelijketransitiekosten.8Eenspeciaalgevalzijnbeleidsaanpassingenmetgevolgenvoor
uitgaveneninkomstendiegevoeligzijnvoorvergrijzing,zoalszorgenpensioenen;de
consequentiesvandittypemaatregelennementoeoverdetijdmetdestijgingvanhetaantal
(zeer)oudemensenensorterendanookextraeffectenopdelangetermijn(denkaanhet
verhogenvandeAOW‐uitkeringofdeintroductievaneenbezettingsnorminde
verpleeghuiszorg).Indezegevallenlatendevolledigeeffectenzichpaslatervoelen.Juistin
datsoortgevallenishetvanbelangnietalleennaardegerapporteerdeindicatorenopde
middellangetermijntekijken,maarooknaardieopdelangetermijn.Alleenzokanhet
beleidspakketopzijnwaardewordengeschat.Waarrelevant,zalditookworden
gesignaleerd.
Reikwijdte – constanten en veranderingen ten opzichte van de vorige edities
KeuzesinKaartisdertigjaargeledengestartopverzoekvandriepartijen.Hetisgeen
statischgeheelgebleken.9Hetaantaldeelnemendepartijensteegoverdetijdende
reikwijdtevandedoorrekeningevolueerdeoverdetijd.
Eenconstanteisdeambitieomtelatenzienhoedeuiteenlopendeidealenenopvattingen
vanpolitiekepartijenindepraktijkhandenenvoetenkrijgen.Watstaatpartijennuprecies
voorogen?HoezouNederlanderuitzienalsdepartijhaarprogrammaonverkortzou
kunnenuitvoeren?Eensoortbeleidsexperimentophetdroge.
6
Studiegroep Duurzame Groei, 2016, Kiezen voor duurzame groei (link).
7
Dit wordt expliciet gemeld in de bijlagen per partij.
8
Hoofdstuk 6 in Technische werkgroep Zorgkeuzes in Kaart, Zorgkeuzes in Kaart, 2015, Analyse van beleidsopties voor
de zorg van tien politieke partijen (link).
9
Bolhuis, W., 2017, De rekenmeesters van de politiek, uitgeverij van Gennep.
12
Eenandereconstanteisdeprimaireconomischeinvalshoek.DitbetekentnietdathetCPB
denktdatpolitiekeenkwestieisvanoptimaalprogrammerenofdatalleeneconomietelt.
Integendeel.Erisveelmeerdangeld.Deeconomischeinvalshoekpastwelbijhet
kennisgebiedvanhetCPB.AndereinstellingenzoalshetPBLenhetSCPlatenvanuitdeeigen
expertisehunlichtschijnenoverdeverkiezingsprogramma’s.MethetPBLheeft–voorzover
partijenaanbeidedoorrekeningendeelnamen‐afstemmingplaatsgevondenomconsistentie
tussendemaatregelenenhunmaatvoeringinbeidepublicatieszekertestellen.Ook
daarmeeisgeendekkendbeeldontstaanvanallethema’sdiedeverkiezingsprogramma’s
bespreken.Voorsommigevragenvanethisch‐filosofischeaardisdatbegrijpelijk.Opandere
terreinenisditwellichtonbevredigend.Wiezoununietwillenwetenwatdebatenvanextra
geldvoordefensieofgezondheidszorgintermenvanveiligheidofgezondelevensjaren
zoudenkunnenzijn.Geziendethematiekenbenodigdeexpertiseligtvullingvandeze
leemte,aldannietviaaanvullendonderzoek,nietdirectophetpadvanhetCPB.Wel
signalerenweeenmooibraakliggendterreinvooranderen.Andersomdoethetfeitdater
geendekkendeanalyseoverdevollebreedtevoorhandenis,nietafaandewaardevaneen
CPB‐analyse.
Eenvastewaardeindedoorrekeningishetvrijwilligekaraktervandeexercitie.Een
doorrekeningisonzesinziensalleenmogelijkineengoedesamenwerkingmetpartijen.
Alleenzokandedoorrekeningeenjuistevertalingenconcretiseringbevattenvande
politiekeambitiesvandepartijen.
DezeversievanKeuzesinKaartbouwtvoortopdekeuzesdieineerdereeditieszijn
gemaakt.DebelangrijksteaanpassingenvindenhunbasisindeevaluatievanKeuzesinKaart
2013‐2017dieeind2013isgepubliceerd.10Hoofdthemavandeevaluatiewasdeomvang
vandeonderneming.Daarnaastwaserbehoefte‐bijpartijen,maarookbijhetCPB‐om
meerruimtetecreërenvoorhetdoorrekenenvanmeeronconventionelevoorstellenen,
meerinhetalgemeen,voormeeroverleg.Totslotbestondbijeenaantalpartijende
begrijpelijkewensopdelangetermijnnietalleeninzichttegevenindeeffectenopde
overheidsfinanciënenwerkgelegenheid,maarookopdeinkomensontwikkeling.Tegendeze
achtergrondzijndevolgendeaanpassingendoorgevoerd:
 DeelnameisgereserveerdvoorpartijenmeteenvertegenwoordigingindeTweede
Kamer.Zoalsdezeeditielaatzien,betekentditnietdatergeennieuwepartijenhebben
deelgenomen.DoordeveleafsplitsingenindeTweedeKamerhaddeninpotentiezestien
partijenzichop14oktoberkunnenaanmelden.Driepartijendebuterentegelijkbijde
doorrekeningendeverkiezingen.11
 Dewerkzaamhedenzijnmeerindetijdgespreid.ZoheefthetCPBsamenmetde
ministeriesvanVWSenFinanciënvoortienpartijenuitdeTweedeKamer
geanonimiseerddevoorstellenophetterreinvandezorgdoorgerekend.Hieroverisin
10
CPB, 2013, Vernieuwing doorrekening verkiezingsprogramma’s, Evaluatie ‘ Keuzes in Kaart 2013-2017’, CPB Notitie
(link).
11
Als de oude beslisregel zou zijn toegepast, was het aantal potentiële deelnemers niet groter geweest; deelname was
toen ook opengesteld voor partijen die nu niet in de Tweede Kamer zaten, maar ten tijde van het uitschrijven van de
verkiezingen minimaal één zetel hadden in de drie grote peilingen.
13




2015gerapporteerdinZorgkeuzesinKaart.12DaarnaastzijnCPB,PBLenSCPdereeks
KansrijkBeleidgestart.13Metdezereekswordtopeenseriebeleidsveldeneenstaalkaart
aanbeleidsoptiesinbeeldgebracht,methunvoor‐ennadelenopdiversedimensies.Tot
slotzijnpartijennadrukkelijkuitgenodigdineenvroegstadiummeeringrijpende
voorstellenvertrouwelijktelatendoorrekenen.Metdezedrieveranderingenisbeoogd
dewerkdruktijdenshetrekenproceszelfteverlichten,voorhetCPBenvoorpolitieke
partijen.Ookiszoruimtegeschapenvoordeopnamevanmeeronconventionele
beleidsopties,dienueenmaalmeertijdvergenomdoorterekenen.Tijddieindekorte
Keuzes‐in‐Kaart‐periodeschaarsis.
Dereikwijdtevandedoorrekeningisingeperkt.HetCPBisgestoptmetderapportage
vanzogenoemdeprogrammaeffecteninKeuzesinKaart.HetPBLheeftzijnrekenwerk
voortgezet,zodatindepraktijkhetverliesbeperktistotdeeffectenvanmaatregelenop
hetterreinvanwoningmarkt,onderwijseninnovatie.Dezeprogrammaeffectenzijn
overigensgrotendeelstereconstruerenmetbehulpvandemaatregeleninde
desbetreffendeKansrijk‐delen.
Deminimaleomvangvaneenindividuelemaatregelisbegrensdop100mlneuro,ditis
0,012%vanhetbbp.Ondanksdezebeperkingishetaantaldoorgerekendemaatregelen
omvangrijkgebleven.
Erismeertijdingebouwdvooroverlegtijdenshetprocesvandoorrekening,inditgeval
ookmedegeholpendooreenregulier–endusbeterplanbaar–verkiezingsmoment.
Eriseenindicatorvoordeinkomensverdelingtoegevoegd;deGini‐coëfficiënt.Bij
sommigemaatregelenworden,alsgevolgvaneengeleidelijkingroeitraject,
inkomenseffectenpasoplangetermijnzichtbaar.Indeoudeopzetkwamdatnietaande
oppervlakte.DenutoegevoegdeGini‐coëfficiëntgeeftinzichtindeinkomenseffectenop
delangetermijn,voorzovervoortvloeienduitnieuwbeleid
Werkwijze
Naveletussentijdseverkiezingenisderondeinmaart2017eréénvolgensplanning.
Daarmeezijndeverkiezingsprogramma’sendezeKeuzesinKaartminderonderstoomen
kokendwatertotstandgekomen.Indeperiodetussendeachtsteennegendeeditieiser
geregeldcontactgeweestmetpartijenoverdereikwijdtevandedoorrekening,de
gehanteerdemethodenenmodellen,hettijdschemaendeopzetvandezepublicatie.
Constantedaarbijishetstrevennaartransparantieenhetvoorkomenvanverrassingen.
Startendindezomervan2016zijnerdriestartnotitiesgepubliceerdoverdewijzewaarop
specifiekebeleidsvoorstellenzoudenwordenbeoordeeld.Dezenotitieszijnook
gepubliceerd14envormendebouwstenenvandebijlageinhoofdstuk15–enkelespecifieke
onderwerpen.
Op3oktober2016isallepartijengevraagduiterlijk14oktober2016aantegevenofzij
wildendeelnemenaandedoorrekening.Op7november2016hebbenpartijenhun
12
Technische werkgroep Zorgkeuzes in Kaart, Zorgkeuzes in Kaart, 2015, Analyse van beleidsopties voor de zorg van tien
politieke partijen (link).
13
Zie hoofdstuk 3 in CPB, 2014, Werkplan 2015, CPB Memo (link).
14
CPB, 2016, Startnotitie Keuzes in Kaart 2018-2021: de budgettaire effecten, CPB Notitie, 10 augustus (link); CPB, 2016,
Startnotitie Keuzes in Kaart 2018-2021: aanvullende informatie, 3 oktober (link); CPB, Startnoties Keuzes in Kaart 20182021: Energie- en klimaatmaatregelen, CPB Notitie, 19 oktober (link).
14
maatregelenaangeleverd.Omdevertrouwelijkheidvanhetprocesteborgen,heeftelke
deelnemendepartijbinnenhetCPBeeneigencontactpersoon.Debeoordelingvan
maatregelendoorexpertsbevorderteengelijkebehandelingoverdepartijen.Partijen
hebbenoptweemomentenhunvoorstellenkunnenaanpassen,eenkeertijdensdeex‐ante
beoordelingvandemaatregelenenhunex‐antebudgettaireimpact,eneenkeernahet
beschikbaarkomenvandeex‐postresultaten.Daarnaasthebbenpartijenvoorinzagegehad
inheteigenpartijhoofdstukendebijbehorendebulletstercontrolevandefeitelijkjuiste
weergavevanhunintenties.
HetCPBbaseertzich,conformtraditie,opinformatievanpartijen.HetisnietaanhetCPB
consistentievandezeinformatiemetuitingeninwoordofgeschriftelderszekertestellen.
Welismethetoogoptransparantieindezepublicatieeenuitgebreidoverzichtopgenomen
vanallemaatregelendiezijnmeegenomenindeanalyse.Demogelijkheidtotverificatieisin
hetverledenenthousiastdooranderenbenutendisciplineertaldushetproces.
NetalsbijvorigekerenlegthetCPBeenbeperktaantalcriteriaaan,alvorensdemaatregel
meetenemenindedoorrekening.ZomoetdemaatregeleenzijdigdoorhetRijkkunnen
wordendoorgevoerd.Daarnaastmoetdemaatregelindekomendekabinetsperiodeworden
doorgevoerddanweleenlogischingroeipadhebben.Dithoudtdefocusopdemaatregelen
diedekomenderegeerperiodewordengenomen.Hetregimevoorhetingroeipadvoorkomt
datmaatregelennietwordengenomen,omdatdepartijweldepolitiekepijnvande
vernieuwingmoetnemen,maarnietdeopbrengstoplangetermijnkanincasseren.
Andersombetekentditdatmethetterugdraaienvaningroeipadenderationaleomte
anticiperenoptoekomstigebatenvervalt.Verdermoetdemaatregeljuridischhoudbaarzijn
enuitvoeringstechnischhaalbaar.Dejuridischetoetsheeftnietdezwaartevaneenformele
juridischeanalyse,maareriswelgekekenofeenmaatregelpastbinnendegrondwettelijke
eninternationalewettelijkekaders.Ookdeuitvoeringstoetsiseréénophoofdlijnen.
HetCPBheeftdebeleidsvoornemenszoalsverwerktindeMiljoenennota2017als
uitgangspuntgenomenbijdeopstellingvanhetbasispad.Daaropbestaandrie
uitzonderingen,diealleterugtevoerenzijnopbovenbeschreventoetsstenen.Zowijkthet
meerjarenbeeldvoordemedeoverhedenaf,omdatdeMiljoenennotaeenvoortzettingvande
opschalingskortingverondersteltzonderenigewettelijkeofbestuurlijkebasis.Daarnaast
wijktdereeksvoordezorgtoeslagaf,omdathetkabinetdevoorgenomenbezuinigingviade
normpercentagesheeftuitgesteldtot2018.Totslotisdevoorgesteldekostendelersnormin
deAOWnietverwerkt,nuhetkabinetdeimplementatievanditonderdeelindewet
wederomheeftuitgesteld,nutot2019.VolledigheidshalvezijvermelddathetCPB,netals
hetPBL,bijdebudgettaireeffectenvoorklimaatenenergie(SDE+enODE)inhetbasispad
na2021aansluitbijdeNEV‐raming.15
PartijenhebbenveelvuldiggebruikgemaaktvanZorgkeuzesinKaart,deKansrijkreeks,de
rapportenvandeStudiegroepDuurzameGroeiendeombuigingslijst.16Bijhetgrootstedeel
15
16
PBL, 2016, Nationale Energieverkenning 2016 (link).
Ministerie van Financiën, 2016, Ombuigingslijst (link).
15
vandezeexercitiesishetCPBbetrokken;veelalzijndecijfersdanooktoentertijdafgestemd.
Vandezeinformatieisdankbaargebruikgemaakt.Dealdaargepresenteerdecijferszijn,
waarnodig,welherijktopdestand2021.Overigensleverenmaatregelensomsincombinatie
andereresultatenopdandesomdergeraamdetotalen,alsgevolgvanonderlingeinteractie.
Omdatbijdegepresenteerdegetallendevolgordevanhetdoorvoerenvandeindividuele
maatregeleneenrolspeelt,isbijdeinkomstenbelastingwaarmogelijkeenvastevolgorde
gehanteerd.Bijdeenergiebelastingisrekeninggehoudenmeteffectenvanandere
milieumaatregelenopdegrondslag.
BijdedoorrekeninghanteerthetCPBdehypothesedatdepartijdemeerderheidheeftinhet
parlementendemaatregelendusonverkortkandoorvoeren.Vervolgenswordtde
doorwerkingvandebeleidsmaatregelenopdeeconomiegeanalyseerd.HetCPBmaakt
daarbij,zoalszoveeleconomen,17gebruikvanmodellen.VoorhetCPBzijnmodelleneen
belangrijkhulpmiddel.Modellenzijneenversimpelingvandewerkelijkheidendie
vereenvoudigingmaakthetmogelijkomtedoorgrondenhoemaatregelenuitwerkeninde
economie.Dewiskundeineenmodeldwingtbovendientottransparantieoverde
veronderstellingenenconsistentie.Eenempirischgeschatmodelgeeftookgevoelvoorde
omvangvandeeffecten.Netalsverhalenzijnmodelleneenmanieromverbandenuitte
leggenennetalsexperimentenbiedenmodelleneenmanierombeleidtesimuleren(ookde
TomTomiseenversimpelingvanhetwegennet,maardatweerhoudtderouteplannerniet
vaneenredelijkeramingvanreistijden).Voorzoverdeanalyseseengoedevoorspellingvan
dewerkelijkheidgeven,ishetnietzogekdatpartijenhunvoorstellenbijstellenopgrondvan
deanalyses.Demodellenhelpenimmersdecausaleverbandenblootteleggen.Werktbeleid
zoeffectiefalsverwacht?Zijnerneveneffecten?
Nietalleskanineen(1)modelgevatworden.Wiljegoedkunnenkijken,danmoetjefocus
aanbrengen.DaaromhanteerthetCPBbijdezeKeuzesinKaartnieteenenkelmodel,maar
eensetvanmodellen,elktoegespitstopeenspecifiekdoel.Hetmacro‐econometrischemodel
SaffierIIstaatcentraalindedoorrekeningopmiddellangetermijnenverzekerteen
consistente,onderlingvergelijkbareanalysevanhetpakketopvariabelenalseconomische
groei,inflatie,werkgelegenheid,werkloosheidenoverheidsfinanciën.SaffierIIwordtop
diverseterreinengevoedmetanalysesuitanderebron;hetmodelMICSIMlevertdataophet
terreinvanhetarbeidsaanbod;empirischonderzoekisdebronvoorschattingenophet
terreinvanarbeidsmarktbeleidensocialezekerheid;18hetmodelMIMOSIproduceert
informatieoverdewigendevervangingsratio;hetwoningmarktmodellevertschattingen
voordewoningmarkt.MICSIMeneerdergenoemdempirischwerkleverendeeffectenopde
structurelewerkgelegenheidoplangetermijn.Dekoopkracht‐enGini‐berekeningen
geschiedenmetMIMOSI.DehoudbaarheidsanalysewordtuitgevoerdmethetmodelGamma.
Hetrekenenmetmodellenisgeendrukopdeknop.Hetvergtinzichthoede
beleidsmaatregelenhetbestvertaaldkunnenwordeninmodelinput.Hetvergtookgezond
verstandomtebezienofdeuitkomstenplausibelzijn.Opzichbestaathetrisicodatpartijen
17
Zie voor een niet-technische introductie in de wereld van modellen, hun beperkingen en mogelijkheden Rodrik, D, 2015,
Economics Rules, Harvard University.
18
CPB, 2015, Kansrijk Arbeidsmarktbeleid, CPB Boek 16 (link).
16
zwakkeplekkeninhetinstrumentariumuitbuiten,doormaatregelenintebrengenwaarvan
dekostenwordenonderschatofdebatenoverschat.Daarzijnwealertop.Bij‘gratis’beleid
isdeeerstevraageensceptische:waaromishetdanalnietdoorgevoerd?
Ineenbeperktaantalgevallenhebbenpartijenzeeringrijpendemaatregelenvoorgesteld.De
resultatenvandezebeleidssimulatieszijnmetmeerdandegebruikelijkeonzekerheden
omringd.Waarpassendwordtditexplicietvermeld.
17