Transcript STRUCTUURVERANDERINGEN IN DE LANDBOUW

STRUCTUURVERANDERINGENINDELANDBOUW
Beschouwingenoverhuidigeentoekomstigeontwikkelingen
metbetrekkingtothetlandbouwbedrijf
COMMISSIENIEUWEBEDRIJFSSYSTEMEN
Juni1961
WOORDVOORAF
Tweejarengeledenverscheendebrochure-"NieuweBedrijfssystemenindeLandbouw".Daarinwerdo.m.desuggestiegedaanomvoordestudievan'detoepassingvannieuwe
bedrijfssystemenindediversetakkenvanlandbouw,töteen
landelijkecommissietekomen.
De.MinistervanLandbouwen.Visserijgafaandezegedachtevormdoormiddeni960een.."CopriissieNieuweBedrijfssystemenindeLandbouw"intestellen.
DeCommissiebestaatuitde'volgendeledenenadviserendeleden:
.,..:,
F.J.BRUINSMAivoorzitter;ir.H'.T.TJALLEMA,secretaris;
H.J.DEBOER;P.B.'DEBOER;W.DËRKS;-irrP.J.v.d.EYNDEN;
ir.K.C.KOLHOOP;ir.J.W.HUDIG;ir.J'.M.A.PENDERS;ir.
Th.C.J.M.RIJSSENBEEK;ir.G.WANSINKrir.T.T.WIND/voorheenir.J.W.WELLEN,terwijlvoorhetsecretariaataande
Commissieistoegevoegddr.L.j.VANDIJKvande'Directie
Akker-enWeidebouw.
DeCommissieheefttottaakdemogelijkhedentotaanpassingvandelandbouwbedrijveninNederlandtebestuderen
endaaromtrent-aandeministerterapporteren.
BijhetbeginvanhaarwerkzaamhedenheeftdeCommissie
hetnuttiggeoordeeld,uittegaanvaneenalgemenebeschouwendenotaiDaarinwordtdegeheleproblematiekvandeversneldeontwikkeling,waarinzichdelandbouw,thansbevindt,
aangestipt.
:Debedoelingis,voortbouwendopdezenota,deproblemen,welkezichalsgevolg.vandeindezenotabeschreven
tendentiesvoordoenindeverschillendebedrijfstakkenen
bedrijfstypen,nader,uittewerken.Naaraanleidinghiervan
zulleneventueelaanbevelingenensugg*estiesaandeMinister
vanLandbouw'wordengedaan.Hiertoeis'ofwordteenaantalstudiegroepeningesteld.
Reedszijndevolgendestudiegroepenwerkzaam:
melkveehouderij: (voorzitterdr.ir.R.D.POLITIEK,secretaris
ir.C.J.CLEVERINGA);
mestveehouderij: (voorzitterprof.ir.S.IWEMA,secretaris
E.C.VANKRAAIKAMP);
3
pluimveehouderij:(voorzitterir.E.F.GEESSINK,secretaris
ir.G.J.WISSELINK)]
varkenshouderij: (voorzitterir.D.KROESKE,secretarisir.
G.J.WISSELINK);
akkerbouw:(voorzitterdrs.J.DEVEER,secretarisir.M.
DRAISMA).
HoeweldestudiegroepenhunrapportenbijdeCommissie
indienenendezederapportennaeventuelewijzigingenaanbiedtaandeminister,dragendestudiegroepenhuneigen
verantwoordelijkheid.Datgeldtinhetbijzondervooruitspraken,welkehetdirectebeleidbetreffen.Derapporten
zullenzoveelmogelijkindrukverschijnen.Alseerstezal
binnenkorthetrapport "Detoekomstigemogelijkhedenvoor
hethoudenvanlegkippeninbedrijfsverband"uitkomen.
Thansisookdealgemenebeschouwendenota"StructuurveranderingenindeLandbouw",waarvanhierbovensprakewas,
gereedgekomen.Zijwerdinjunijl.aangebodenaandeMinistervanLandbouwenVisserij.
Devoorbereidingvandenotawasuiteraardreedseerder
begonnen.Aandehandvaneengrootaantaldoorhemopgesteldepunten,vonddesecretarisvandeCommissiehethoofdvan
deafdelingBijzondereTakenvanhetProefstationvoordeAkker-enWeidebouw,ir.C.M.HUPKESbereideenontwerp-notaop
testellen.DezewerddaarnabewerktdoordeCommissie.
HetresultaatligtnuvoorUindevormvaneenaantal
beschouwingen,uitsluitendvoorrekeningvanonzeCommissie.
Daarinwordenvooraldeverwachteontwikkelingenindelandbouwenenkelewenselijkgeachtemaatregelengeschetst.Het
hoofdthemaissteedsdedoorwerkingvandeveranderendefactorarbeidindeinternestructuurvandelandbouw.
DevoorzittervandeCommissie
NieuweBedrijfssystemenindeLandbouw,
F.J.BRUINSMA
INLEIDING
DeCommissieNieuweBedrijfssystemendankthaarbestaan
aanhetgegroeideinzichtdatdelandbouwzichineenkritiek
stadiumvanontwikkelingbevindt.Zijheefttottaakgekregen
zichoverdeaanpassingsproblemenvanhetNederlandselandbouwbedrijfteberaden.Terwijlhetmaatschappelijkebestel
vandewestersewereldimmerssteedssnellerevolueert,wordt
delandbouwmeerrechtstreeksdanooitbijdesocialeeneconomischeontwikkelingenbetrokken.
Zowelhetproduktie-apparaatalsgeheel,alsdeafzonderlijkelandbouwbedrijvenhebbenzichopenigerleiwijzeaan
deveranderendeomstandighedenaantepassen.Daaromworden
allendietottaakhebbendelandbouwzijnwegtehelpenzoekenvoorgroteeningewikkeldeproblemengeplaatst.Bijbeschouwingvandezeaanpassingsproblemenmagdemensinzijn
relatietothetproduktieprocesevenwelnietuithetoogwordenverloren.Hetstrevennaarmeerdoelmatigheid indeproduktie,d.i.naarhogerewelvaart,vormtimmersslechtseen
facet,zijheteenzeerbelangrijkfacetvanhetmenselijk
streven.
Hetagrarischebedrijfslevenheeftindeachterliggende
jarenreedseengroteambitieaandedaggelegdomzichaan
deveranderendeomstandighedenaantepassen.Ditisook
noodzakelijk,wildeagrarischebijdragetotdenationale
economieblijvendvanbetekeniszijn.Hetverkrijgenofbehoudenvaneenvoorsprongopbuitenlandseconcurrentieis
vooronzeexportlandbouwnietminderdaneenlevensbelang.
In1959werdindebrochure "NieuweBedrijfssystemen
indeLandbouw"vandeDirectieAkker-enWeidebouwhet
vraagstukvandetoekomstigeorganisatievanonzelandbouwbedrijvennadrukkelijkaandeordegesteld.Inhetbijzonderwerddaarbijgewezenopdefactorendiedetoepassing
vanbelangrijkearbeidsbesparendemethodenbijdelandbouwproduktiebelemmeren.
Zowelindepraktijkalsinkringenvanonderzoeken
voorlichtingissedertdienditvraagstukinhetcentrumvan
debelangstellinggekomen.Destudievan"nieuwebedrijfssystemen"kwam,zijhetopbescheidenschaal,systematisch
totontwikkeling.
5
Ookhetgeorganiseerdebedrijfslevenblijkteenopen
oogvoordegesteldeproblementehebben.Zeerduidelijkis
dittotuitinggekomeninhetonlangsdoorhetLandbouwschap
uitgebrachtediscussierapportover"Landbouwpolitiek oplangeretermijn".
InditrapportvanhetLandbouwschapwordteeninvele
opzichtenvoortreffelijkebeschouwinggegevenoverdeveranderingendiezichindelandbouwvoltrekkenenoverde
ontwikkelingendievoordetoekomstverwachtmogenworden.
Hetisverheugenddatookdelandbouwpersinzoruimemate
aandachtheeftgeschonkenaandeinhoudervan.DeCommissie
meentin.denavolgendebeschouwingentendeletemogenrefererenaanditrapport,inhetbijzonderwaarhetdebedrijfsorganisatorische ontwikkelingenbetreft.
Dezebeschouwingenzijnbedoeldalsalgemeneachtergrondvoorhettoekomstigewerkvan,deCommissie.Zijisvan
meningdatallendieverantwoordelijkheiddragenbijdeagrarischeproduktiedeeconomischeenmaatschappelijkeveranderingenalseenuitdagingmoetenzienommetinzetvanalle
krachtendezeveranderingeningoedebanenteleiden.
II. LANDBOUWEN INDUSTRIE
Deagrarische beroepsbevolking
Inde meeste landenloopthet aandeelvande landbouw
inde totale beroepsbevolking voortdurend terug.Het meest
opvallend isditverschijnsel inde sterkgeïndustrialiseerdewesterse landen.Het iseenreeds langbestaand proces.Onderstaande figuurbrengthetbeloop inbeeld voor
Nederland sedert 1849.
Procentuele verdeling vandeberoepsbevolking (Bron:C.B.5«)
I00--,
90••!
VOO
Overige beroepen
_„_._ - — —
-~„
80-i
i
90
"
~~~—-
80
""
Handel enVerkeer
70P' V "v,
70.
60-;
60
i
f'
i
Industrie
50j
50
40N
40
3o4
30
Landbouw enVisserij
""'---..
10j
1849 1859
20
"^-^_
20-!
:•• \
1889
190919191930
1947 1959
10
Deversneldeteruggangvanhetagrarischbevolkingsaandeelna19^7*dieookeenabsoluteteruggangbetekent,moet
vooralwordengezochtindecategorielandarbeidersenmedewerkendegezinsleden.Inwelkemateookhetaantalbedrijfshoofdenendushetaantalzelfstandigebedrijventerugis
gelopen,zaleerstduidelijkkunnenwordenvastgesteldzodra
degegevensvandeberoepstelling Î96Obeschikbaarzijn.Uit
eenoogpuntvanbedrijfsstructuurisuiteraardjuistditcijferbelangrijk.
Degelijktijdigetoenamevandeagrarischeproduktie
wijsterreedsopdathetonjuistzouzijnomdebetekenis
vandelandbouwvoordenationaleeconomietewegenmethet
aandeelindeberoepsbevolking.Delandbouwverbruiktsteeds
meerallerleigrond-enhulpstoffen,machines,enz.enabsorbeertlangsdiewegdusarbeid,verrichtinanderebedrijfstakken.OpdewegvanboerderijnaarconsumentwordendeProduktenbewerktenverwerkt.Dezewaardetoevoegingennemenin
betekenistoeengevenhetaanschijnaanveleandereberoepen.
Alleberoepsactiviteitenwelkerechtstreekssamenhangenmet
deagrarischeproduktiewordenwelsamengevatonderdeterm
"agribusiness".DezezouindeU.S.A.ruimdriemaalzoveel
werkersomvattenalsdelandbouwinengerezin.InNederland
zoude "agribusiness"bijeenzelfdeverhoudingdusruim40%
vandetotaleberoepsbevolkingomvatten.
Demobiliteitvandearbeid
Eenoptimaleaanpassingisalleentebenaderenindien
deproduktiefactorenvoldoendebeweeglijkzijn.Ditgeldt
zowelvoordearbeid,alsvoordegrond,degebouwenende
anderekapitaalsgoederen.
Voordewesterselandbouwalsgeheelgeldtdatmetde
modernehulpmiddelenenorganisatiemethodensteedsminder
mensennodigzijnomtevoorzienindebehoefteaanagrarischeProdukten.Hoewelhetaantalwerkersindelandbouwsteeds
daaltneemtdebruto-produktieperwerkerzodanigtoedatper
saldodetotaleproduktieregelmatigstijgt.
Inhetalgemeenmoetdaaromeenvoortgaandemigratie
naaranderebedrijfstakken-enduseenruimewerkgelegenheidbuitendelandbouw-alseenvoorwaardewordengezien
8
omtoteensituatievanoptimaleaanpassingindelandbouw
tegeraken.Detegeringeberoepsmobiliteitindelandbouw
isbijdestijgendeproduktiviteit immersmededeoorzaak
vandesomsmoeilijkeafzetsituatie.
DematewaarininNederlandmigratieuitdelandbouw
economischnoodzakelijkiswordtbepaald,door,deeconomisch
nogverantwoorde.omvangvandeagrarischeproduktie.Deze
hangtenerzijdsweerafvandeproduktiekosten,anderzijds
vandeafzetmogelijkheden.,BijditlaatsteisvooralvanbelangofdeNederlandseboer,erinslaagtzichopdejuiste
wijzeaandeproduktie-omstandigheden,enaandemogelijkhedenvandemarktaante-passen.
Hoemoeilijkhetafzetprobleemindehuidigesituatie
zichookvoordoet,mendienttebedenkendathetNederlandseaanbodvanagrarischeproduktenslechtseenuiterstklein
deelvandewereldmarktuitmaakt.ZobezitNederlandminderdanJ %vandecultuurgrondenvandeagrarischeberoepsbevolkinginhettotaleE.E.G.-gebied.Weliswaarishet
aandeelindeveestapelhoger-(b.v.7>3 %vanhetrundvee)
dochditligtweerindeordevangroottevanonsbevolkingsaandeel,dat7 %bedraagt.
Hetboerzijnenboerblijvendientaftehangenvan
eenbewustekeuzetussenbestaandealternatieven.Hoemeer
deagrariërs.zichdaaroppsychischinstellen,hoegroterde.
zekerheidisdatslechtseconomischverantwoordebedrijven
totstandkomenofinstandblijven.
Verwachtmoetwordendatookinonslandeentoenemend
aantalbedrijvenindetoekomstgeenvoldoendewerkgelegenheidvooreengezinmeerzalbieden,o.m.omdatkapitaalen
ondernemerszinontoereikendzijn,.Vanbelangisdatinhet
bijzondervoordezegroepdeberoepsmobiliteitbevorderd
wordt.Insommigelandenontwikkeltzichhetverschijnsel'
van"part-timefarming"zeersterk,hetgeenalseenovergangsfasenaarberoepen,buitendelandbouwkanwordenge-,
zien.
Dearbeidsproduktiviteit
Erbestaatsoms,ookinagrarischekringen,degedachte
datdearbeidsproduktiviteit.indelandbouwachterzoublij-
venbijdie inindustriële bedrijfstakken,voortsdat zulks
de oorzaakzouzijnvande ongunstige inkomenspositie van
de landbouw entenslottedatdusopvoering vandearbeidsproduktiviteit deoplossingdaarvoorzalmoetenbrengen.
Hetbegrip "arbeidsproduktiviteit"heeft inonsland
eengrote actualiteit gekregen,mededoordat bijhet algemene loonbeleidde "pröduktiviteit"eenbelangrijk critérium isgewordenbijdeloonvorming perbedrijfstak.Daarbij
iswelgeblekendateenbedrijfstaksgewijsgebruikvanhet
produktiviteitsbegrip nogalwatmoeilijkheden oplevert.
Hier zalhetbegrip "arbeidsproduktiviteit" slechtsworden
gebruikt inde strikte betekenis van "(bruto)-produktie per
man".
Uit cijfers,dieo.a.tevindenzijnindeMemorie van
^
Antwoord bijdebegroting vanLandbouw i960,blijktdatde
[Ij'* jf/L produktieperwerker inonze landbouw,berekend tegencon.,jjy>A
stanteprijzen,met44 %toenam indeperiode 1950-1958.In
v
.
dezelfde periodenamdeproduktie perwerker inde industrie
AJA*'
toemet31 %•Ofdeze ontwikkeling inde landbouw echter een
gevolg isvaneenverbeterde organisatie vandeproduktie,
danwelvanhet beschikbaar komenvannieuwe produktietechniekenvalthieruitniet teconcluderen.Theoretisch ishet
zelfsnietuitgeslotendat inde landbouwbepaaldediepteinvesteringen zoudenhebbenplaatsgehad,diede produktie
perwerkerdedentoenemendochtevens"deproduktiekostenhogerdedenzijndannodig was.
Beterdaneenzijdig denadruk teleggen op opvoering
vandeproduktie perwerker,ishettestellendat inde
landbouw eenoptimaleproduktiestructuur,dat iseenzo'
gunstigmogelijke combinatie vanproduktiefactoren moet
wordenbereikt.Derationalisatie bijdeproduktie vankapitaalgoederen (machines),bijhettransportwezen,enz.
leidenertoedatdeprijzenvandekapitaalgoederenniet
detrend vandelonenvolgen.Deze onderlinge waardeverschuivingheefttotgevolgdatde organisatie vandebedrijvenmoetverschuiven inderichting vanmeerkapitaalintensieve produktiemethoden.
Verhogingvandearbeidsproduktiviteit isaldus een
logisch uitvloeisel vanhetaanpassingsproces,zonderdat
hetals eendoelopzichzelf gezienkanworden.
10
Vergelijkingmetdeontwikkelinginsommigeandere,landenlevertdeindrukopdateenverdereaanzienlijkeverhogingvandearbeidsproductiviteitinonzelandbouwopverantwoordewijzemogelijkis.Methetoogopdeconcurrentiekrachtishétnoodzakelijkdataaneenverdererationalisatie,inhetbijzondertenaanzienvanhetgebruikvande
menselijkearbeid,alleaandachtwordtbesteed.
Datdeontwikkelingvandemechanisatieendaarmede
vandearbeidsproduktivitèit inenkeleanderelandenverder
isvoortgeschredendaninNederland;rnagevenwelnietzonder
meerwordentoegeschrevenaaneenachterstandintechnische
ontwikkeling.Deverhoudingtussenlonenenandereprijzen
isdaarnl.reedsveelverderverschoven,hetgeendooronderstaandecijferswordtgeïllustreerd.
Prijsvaneen Jaarloonvaneen Verhouding
30pktrekker landarbeider
Nederland
Zweden
Engeland
Ver.Staten
ƒ 10000,-SK12000,-£
6OO,-$ 2000,—
ƒ 5500,—
SK11000,—
£
6OO,—
$ 3000,—
1
,1
1:
1
0,55
•0,9.0
1,00
1,50
11
III. AANPASSINGVANDEBEDRIJFSORGANISATIE
Onzeboerenzullenindetoekomstgeconfronteerd,worden
metdeproblemenvanverderemechanisatie,toenemendekapitaalbehoefte,verdererationalisatievanhetarbêidsverbruik,
vergrotingvandeomvangderbedrijfsonderdelen,toenemende
concurrentiemetanderebedrijfstakkeninzakearbeidenkapitaal,verderecommercialiseringenintegratievanproduktie
enafzet,vereenvoudigingvandebedrijfsorganisatiedoor
specialisatieenverderedifferentiatie.Zoongeveerzoumen
detendenzenindehuidigeontwikkelingenkunnensamenvatten.
Demotorvoordezeontwikkelingishetduurderwordenvande
menselijkearbeid,mogelijkgemaaktdoordetoepassingvan
nieuweproductietechnieken.
Deindrukbestaatdateenbredetoepassingvanvelemoderneproduktietechniekeninonzelandbouwbelemmerdwordt
doordebestaandeorganisatieentoerustingvanzeerveel
bedrijven.DeCommissieziethetnualshaartaakmedede
richtingvandeaanpassingenvandebedrijfsorganisatieaan
tegeven,debelemmeringentesignalerenenwegentevinden
omdezebelemmeringenzomogelijkwegtenemen.
Debedrijfsleiding
Indepraktijkvandelandbouwverenigtdeboerveelaldefunctievanarbeider,bedrijfsleider,ondernemer(eigenaar)enfinancierinéénpersoon.Dezecombinatievan
functiesstelthogeeisenaandemenselijkecapaciteiten.
Dekwaliteitvandebedrijfsleidingwordtmeerdebeslissendefactorbijdeuitoefeningvandelandbouw.Devraagis
inwelkematedeboeraandezeeisenzalkunnenvoldoenen
welkeoplossingengevondenkunnenwordenomdegroeiendedruk
optevangen.
Bedrijfsvereenvoudigingenspecialisatiedragentotde
oplossingbij,doordatinbepaaldeopzichtendebedrijfsleidingstaakminderveelzijdigwordt.Ookdientinditverband
gedachttewordenaanoverdrachtvantaken(differentiatie),
waarbijwedenkenaaninschakelingvanloonwerkersvoorde
12
exploitatievanmachinesenhetverrichtenvanwerkzaamheden,
vanderdenvooraan-enverkoopvanProdukten,vanboekhoudbureausvoordeverzorgingvandebedrijfsadministratie,van
werkgeversverenigingenvoorhetindienstnemenvanarbeiders,
hetproducerenopbasisvancontracten,enz.
Geziendeontwikkelinginderichtingvanhogmeeréénentweemansbedrijvenkangedachtwordenaanmeersamenwerking
vanbedrijvenmeteenonderlingeverdelingvantaken.'Dit
vraagtvandebedrijfsleiderseengrotebereidheidtotonderlingesamenwerkingenhetmakenvanzakelijkverantwoordeafsprakenenregelingen.Hierdoorzaldepositievandeboer
sterkveranderen.Hijzalinbepaaldeopzichteneenzekerverliesaanzelfstandigheiddienenteaanvaarden,dochanderzijdszijnindividualiteitenverantwoordelijkheid moetenkunnenbehouden.
Eensnelleaanpassingisslechtsmogelijkindiendeleidingvandeindividuelebedrijvenvoldoendeflexibelis.Een
goedebezinningblijftechtereenvoorwaardevooreenverantwoordebesluitvorming.Deondernemermoetzijnbeslissingen
deelsbaserenopdeteverwachtenontwikkeling.Debestaande
ontwikkelingstendentiesmoetendaaromzorgvuldiggeïnterpreteerdworden.Eengoedebedrijfsvoorlichtingkanertenzeerstetoebijdragendateenzogrootmogelijkdeelvandeagrarischeondernemerszalkunnenvoldoenaandeeisendiehet
aanpassingsprocesstelt.
Hoewelhetaantalbetaaldearbeidskrachtenindelandbouwsterkisafgenomenenwellichtnogkleinerzalworden,
ishetbehoudvaneengoedekernvanvakbekwamelandarbeiders
eenbelangvandeeersteorde.Daartoezaleenvolledigeaanpassingvanhetloonpeilenvanhetwerk-enwoonklimaatvan
delandarbeideraandatvannietagrarischewerknemersnoodzakelijkzijn.Deagrarischeondernemerzalderhalvevoldoendeaandachtdienentebestedenaanhetscheppenvanoptimale
arbeidsverhoudingen.Samenwerkingtussenmeerbedrijvenzal
ookindezeveelalgebodenzijn.
Mobiliteitvangrondenkapitaal
Wijnoemdenhiervoordemobiliteitvandearbeidende
flexibiliteitvandebedrijfsleidingbelangrijkevoorwaarden
13
vooreengezondebedrijfsstructuur.Eenzelfdebetoogkanwordengehoudentenaanzien.vandeandereproduktiefactoren.
Verbeteringvandeproduktiewaardevandegrondiseen
belangrijkobjectvandecultuurtechniek.
Inhetverledenishetdikwijlsmoeilijkgeblekende
rentabiliteitvangroteinvesteringeninruilverkavelingsverbandopzuiverbedrijfseconomischebasisduidelijkàan
tetonen.Inhetlichtvandenoodzakelijkeaanpassingenvan
bedrijvenindetoekomstmagechterwordenverwachtdatbepaaldecultuurtechnischeverbeteringeneenveelgroterebedrijfseconomischebetekeniszullenkrijgen.Juistinruilverkavelingsverband ishetvraagstukvaneenaangepastebedrijfsorganisatieuiterstactueeldaarhierimmersdemogelijkhedenvaneengeheelnieuweoriëntatievoordebetrokken
bedrijvengeschapenworden.
Opvallendisdeverschuivingdiezichindewaardering
vandeverschillendegrondtypenvoordoet,onderinvloedvan
demechanisatieende moderneopvattingeninzakebedrijfsorganisatie.Gemakkelijkebewerkbaarheid.,bereikbaarheid
voorzwaremachines,goedestructuurenontwateringinver-:
bandmethetaantalwerkbaredagen,alsmedegunstigekavelvormnemenalswaardebepalendefactoreninbetekenistoe.
Verwachtmoetwordendatdezeontwikkelingzichnogzal
voortzetten.Intoenemendematezalmetnameinde.akkerbouw
aandachtdienentewordengeschonkenaanhetbodemstructuurenvruchtwisselingsvraagstuk,omdatdoormechanisatieenvereenvoudigingvanhetbouwplandebodemstructüurnogeerder
eenknelpuntkanworden,danthansinbepaaldeakkerbouwgebiedenreedshetgevalis.
Eenbelangrijkknelpuntbijdebedrijfsaanpassingwordt
gevormddoordegebouwen.Hierkanvaneengroteachterstand
wordengesproken.Verbeteringenaanpassingvanbestaande
gebouwenenvooralnieuwbouwvereisenrelatiefzeerhogeinvesteringen,diedebedrijfsorganisatievooreenlangeperiodefixeren.Hetisechternietalleendehoogtevandeinvesteringendochookdeonzekerheidoverdeaanpassingendie
indetoekomstweernodig,zullen,zijn,diebelemmerend.werkt
opdebeslissingeninzakestichtingenverbeteringvange^-bouwen.Dezeonzekerheidbetekentimmersrisicovoorwaarde-
14
daling,dusvankapitaalverlies.Beschouwingenoverderentabiliteitvangebouwenbetekentbeschouwingvanderentabiliteitvanalternatievebedrijfsplannen.Hetgaaterominde
toekomstbedrijventeontwerpen,die,metdeopredelijke
termijnafteschrijvengebouwenuitrusting,voldoendeperspectiefbieden.Daarbijmoet,behalveaanrationeleconstructiemethoden,aandachtwordengeschonkenaandegroeperingvanwoningenbedrijfsgebouwen.Eensysteemwaarbijde
woningendegebouwenvoordebedrijfsonderdelenlosvanelkaarwordengegroepeerd,verhoogtb.v.deflexibiliteitbinnenhetbedrijfenooknaarbuiten.Erzalvoortsnaarwegen
moetenwordengezochtdiedebelemmeringenvoorverbetering
envernieuwingvangepachtebedrijfsgebouwenkunnenwegnemen.
Verschuivingnaarkapitaalintensieveproduktiemethoden
ishethoofdkenmerkvandehuidigeontwikkeling.Reedsthans
zijndeinvesteringenper.arbeidskrachtindelandbouwgestegentoteenniveaudathogerligtdaninveleindustrieën,
metnameindiendegrondendegebouwennietviapachtdoor
derdenwordengefinancierd.
DeontwikkelingindeAmerikaanselandbouwtoontweer
aandatwijhiereerstaanhetbeginstaan.Indeperiode
1946-1950namdaardeinvesteringperwerkerindelandbouw
met4 %perjaartoe,terwijlnaI950destijgingnogversneldvoortging.Denogsterkerestijging.van.deproduktie
permanwijstevenwelopeentoenemendekapitaalproduktiviteit,dusopeenverdererationalisatie.Desamenstelling
vandeinvesteringenwijzigtzichhierbij.Het.aandeelin
machines,veeenbedrijfskapitaalneemttoeinverhouding
totgrondengebouwen.Eenverdereontwikkelingindezerichtingmoetwordenverwacht.
Detoenamevande-bedrijfsomvangperwerkerzalhetook
voordegezinsbedrijvensteedsmoeilijkermakenomindezelfdematealsthansveelalnoghetgevalis,hetbedrijfmet
eigenvermogentefinancieren;Inhetbijzonderbijbedrijfsoverdrachtvanvaderopzoonzalditalseenprobleemaande
dagtreden,waardoormeerenmeerdecontinuïteitvandebedrijvenbedreigdzalworden.
Inhetvlakvandeagrarischekredietvoorzieningwordt
inverheugendemateactiviteitontwikkeld,diehoopgeeftdat
15
onskredietapparaatindetoekomstinstaatzalzijnomde
belemmeringendieeenbevredigendevoorzieningindekredietbehoeftevandebedrijvennogindewegstaan,teelimineren.
Menzaldaarbijeenopenoogdienentehebbenvoordebelangrijkefunctiediedeverdereintegratieinverschillendebedrijfstakkenzalkunnenhebben.
Bedrijfsvereenvoudiging
Zoalsreedseerderwerdgesteld,zalvereenvoudiging
vandebedrijfsorganisatieeenbijdragemoetenleverentot
compensatievandetoenemendedrukopdeboeralsondernemerenbedrijfsleider.Enerzijdskanditwordenbereiktdoor
hetafstotenvanbepaaldetaken,b.v.doornogalgemenergebruikvandedienstenvanloonwerkers,anderzijdsdoorbeperkingvanhetaantalproduktietakken.
Vandetegenelkaarinwerkendekrachten,diedeorganisatievanhetlandbouwbedrijfbepalen,beginnende"specialiserende"krachtenhetkennelijktewinnenvande"parallelliserende"krachten.Detoenemendegecompliceerdheid vanhet
agrarischproduktieprocesmaakthetnoodzakelijkomdecapaciteitenvandeondernemersnietteveelteversnipperen,
hetgeenweleensdebelangrijkstefactortengunstevanontmengingvandebedrijvenzoukunnenworden (zeerduidelijk
wordtditb.v.gedemonstreerdindefruitteelt).
ZelfsinDuitsland,waarhetgemengdebedrijfonderde
landbouwkundigensteedsdesterksteverdedigersvond,wordt
thans "Betriebsvereinfachung"alseendermeestactuelebedrijfseconomischevraagstukkenvanhedenentoekomstgezien.
Inalgemenezinkangesteldwordendatspecialisatiebedrijfseconomischzeeraantrekkelijkekantenheeft.
Tegenoverdezevoordelenstaanechterhogererisico's.
Menkanstellendathetgemengdebedrijfzijnrisicoover
debedrijfsonderdelenspreidt,terwijlheteenzijdigebedrijfzijnrisicos"indetijd"moetspreiden.Deze"verticale"risicospreidingsteltechterbepaaldeeisenaande
financiering.Naarmatedeboermetmeervreemdvermogen
moetwerken,wordtspecialisatiebezwaarlijker.Inditverbandmagnoghetfiscaleaspectgenoemdworden.Grotefluctuatiesinhetinkomenhebbenbijonsstelselvaninkomstenbelastingernstigefiscalenadelen.
16
Tenaanzienvandetechnischerisico'skanwordenopgemerktdatdezevooreendeeldoorverzekeringviadepremiesnaardekostenkunnenwordenverwezen.Voordelandbouwzijndemogelijkhedenvanverzekeringzeerbeperkt;
specialisatiezaldebehoeftedaaraan,doentoenemen.Overigensdoenvorderingenophetgebiedvandeteelttechniek,
dewaterbeheersing,dedierziektebestrijding,enz.debetekenisvanhet "technisch"risicoafnemen.
Deeconomischerisico'sbestaanvooralindeprijsfluctuatiesvandeprodukten.Dezerisico'szijnvooreenzijdige
bedrijvenduidelijkgroter,vooralwanneerervanwordtuitgegaandatdeprijsfluctuatiesvanverschillendeproduktenelkaardikwijlscompenseren.Ditlaatstezalechterzekerniet
algemeenhetgevalzijn.Eenzostabielmogelijkprijsniveau
isvangrotebetekenisvooreensnelleaanpassing.
Erbestaanookandere "risicobestrijdingsmiddelen",die
indetoekomstwellichttotverdereontwikkelingkunnenwordengebracht.Gedachtmoetwordenb.v.aanverdergaandeeconomischemachtsvormingbinnendeproduktietakkenvandelandbouw,verdereintegratieindebedrijfskolommenenspreiding
vanafzet,o.m.doorontwikkelingvannieuweverwerkingsmogelijkheden.
Produktietakkenenbedrijfstypen
Dooreenaantalstudiegroepenwordtthansuitvoerig
studiegemaaktvandetoekomstigeproduktiemogelijkhedenin
bedrijfsverbandvandiverselandbouwprodukten.Erzijnreeds
studiegroepeningesteldvoormelk,rundvlees,akkerbouwprodukten,varkensvlees,eierenenslachtpluimvee.Voordepluimveesector (eieren)kwamalseersteeenrapportgereed.
Dezestudiesdieneno.m.inzichtteverschaffeninde
vraagnaarhetverloopvandeproduktiekostenbijtoenemendeomvangvandeproduktie-eenheden.Voortszullendiverse
produktiesystemenophunméritesmoetenv/ordenbeoordeelden
zullendemogelijkhedenvancombinatiesmetandereproduktietakkeninbedrijfsverbanddienentewordenbestudeerd.Uit
dezestudieszulleno.m.nadererichtlijnenmoetenresulteren
voordeverdereontwikkelingvanonderzoekenvoorlichting.
Hetkannietdebedoelingzijnomindezebeschouwingen
opderesultatenvandezestudiegroepenvooruittelopen.In
17
depraktijktekenenzichoverigensreedsduidelijkbepaalde
ontwikkelingenaf,zijhetdathethiernogeenbeperkte
groepvanondernemendeboerenbetreft.Eenenanderleidttot
eentoenemendevariatieinbedrijfssystemenenbedrijfstypen.
Vooraldieboerendieeenzorgvuldigekeuzewetente
doenuitdemogelijkhedentotbedrijfsaanpassingenaanpassingaandemarkt,zullenvolledig-kunnenprofiterenvande
maatschappelijkevooruitgang.
18
IV. VANBOERTOTCONSUMENT
Voordelandbouwindewestersewerelddoetzichdesituatievoordatinvelesectorenhetaanboddekoopkrachtige
vraagovertreft.Insommigelandenleidtdittotzeerlage
producentenprijzen,inanderetothogesubsidiesuit.overheidsmiddelen,eldersweertotgrotesurplusvoorradenofhogetariefmuren.Eenovervloedigelandbouweroduktieplaatstde
producentuiteraardineenongunstigeeconomischepositie.
Destemeerzalhijzichhebbenterichtenopdewensenvan
zijnafnemersen-inlaatsteinstantie -vandeconsument.
Dezewensenzijnsterkaanveranderingenonderhevig.Eenbelangrijke,voordelandbouwinhetalgemeengunstigefactor
is'devoortgaandestijgingvanhetwelvaartsniveau,dieimmershetverbruikvanduurderekwaliteitsproductenbevordert.
Bewerkingenkwaliteit
Eenenandergaatgepaardmetverschuivingenindistributiemethodenenconsumptiegewoonten.Hetstrevennaarrationalisatievandearbeidinmiddenstandenhandelheeftvoor
deagrarischeproducentbelangrijkegevolgen.Doorhetontstaanvangroteinkoopcombinaties,zelfbedieningszaken,
"supermarkets",etc.wordengeheelnieuweeisengesteldaan
verpakking,kwaliteit,Produktenassortimentengraadvanbewerking.Deconsumptiegewoontenwordenvooralbeïnvloeddoor
veranderingenindehuishoudelijkearbeid.
Defabriekmatigebe-enverwerkingvanagrarischeProduktenheeftnadeoorloginvelelandeneenhogevluchtgenomen.Delandbouwendeverwerkendeindustriezullenzich
zoveelmogelijkdienenterichtenopdeeisenvanhandelen
consument."Kwaliteits"-produktieiseenfactordievooreen
belangrijkdeeldetoekomstvandeagrarischeafzetzalbepalen.Hetreelame-element,datbijdetraditionelestructuur
daarvanslechtseenondergeschikterolspeelde,gaatsterk
aanbetekeniswinnen.InE.E.G.-verbanddienendetoeleveringsmogelijkhedenvanonzelandbouwaandebuitenlandseagrarischeindustriealleaandacht.
EenpuntvanextrazorgbijveleProduktenzalindit
verbandmoetenzijnhetbereikenvaneenzoconstantmoge-
19
lijkekwaliteit.Hetbegrip "kwaliteit"isuiteraard,eendynamischbegrip,datnooitvolledigtechnischgedetermineerd
kanzijn.Hetheeftnietalleenbetrekkingopsubjectieveen
veranderlijkeconsumentenvoorkeur,dochtevensopbewarings-,
transport-enverwerkingseigenschappen,dieweeraangepast
dienentewordenaandeeconomischeentechnologischemogelijkheden.
Meerdaninhetverledenzalookaandachtgeschonken
dienentewordenaandebinnenlandsemarkt.Denaoorlogse
situatiewaarindekwaliteitvoorhetbinnenlandeensecundairefactorkonzijn,heeftzichdefinitiefgewijzigd.Dit
betekentdatvanonzeproduktendeafvalendeuitgesorteerdekwaliteitennietmeeropdebinnenlandsemarktgespuid
mogenworden,dochopanderewijzedandoordirecteconsumptietotwaardemoetenwordengebracht.
Nieuweprodukten
Eenderweinigontgonnenterreinenvanlandbouwkundig
onderzoekvormttenonzentnogdeverwerkingvanagrarische
produkten.Ontwikkelingvanbeterebewarings-,conserverings-entransporttechniekehmoetenleidentotgoedkopere
produktieenbetereaanpassingaandewensenvandeconsument.Inhetlichtvandeongunstigevraag-enaanbodverhoudingisdeontwikkelingvangeheelnieuweproduktenenverwerkingsvormen,gerichtopverruimingvandegebruiksmogelijkhedenvoorlandbouwproduktenvanhetallergrootstebelang.In
deU.S.A.wordtditonderzoeksterreinwelaangeduidmet
"utilization-research".
Eenvoorbeeldvanderesultatendieindezerichting
verkregenkunnenworden,isindeU.S.A.hetverbruikvan
aardappelen.Dankzijdeintroductievanchips,patatesfrites,puree,enz.isdaardeachteruitgangvanhetaardappelverbruikperhoofdtotstaangebracht.Bijna£vandetotale
aardappelconsumptieVindtthansplaatsindeverschillende
verwerktevormen.VoorNederlandkaninditverbandgewezen
wordenopdenieuweperspectieventenaanzienvandeverwerkingvanvlas,alsresultaatvanintensiefspeurwerk.
20
Marktonderzoek
HetagrarischmarktonderzoekinNederlandbleeftot
dusverbeperkttotincidenteleactiviteitenvanverspreide
instellingen.Inhoofdzaakzijndezeactiviteitengericht
opverkenningvanbuitenlandsemarktenenhetverschaffen
vaneenbasisvoorreclame-acties.Ditisuiteraardbelangrijk,dochmarktonderzoekheeftnogveleandereaspecten.
Marktonderzoekomvatnietalleenhetonderzoeknaar
consumentenvoorkeur,demarktexploratieendereclame,doch
degehelewegvanproducentnaarconsumentkanobjectvan
studiezijn.Ditmarktonderzoekzouinformatieenrichtlijnen,inhetbijzonderoplangeretermijn,dienenopteleveren:
a.voordeproducentenzijnvoorlichters,inzakekwaliteit,
sortering,marktvooruitzichten,richtingenallokatievan
deproduktie.
b.voordeagrarischehandelenindustrie,inzakeverwerking,
verpakkingenorganisatievandedistributie.
c.voorhetonderzoek,inzakekwaliteitsonderzoekenontwikkelingvannieuweProduktenenverwerkingsmogelijkheden.
d.voorhetbeleid,inzakemaatregelendiekunnenleidentot
verruimingvandeafzetenverbeteringvandeafzetmethoden.
Deboerendebedrijfskolom
DetoenemendebewerkingvanagrarischeProdukteniser
o.m.deoorzaakvandathetaandeelvandeboerindez.g.
"consumentengulden"deneigingheeftkleinerteworden.De
consumentbepaaltdoorzijnsubjectievewaarderinginlaatsteinstantiedewaardevanheteindproduktbijeengegeven
aanbod.Deagrarischehandel:enindustrie,alsmedededetailhandelnemeninhetalgemeeneenrelatiefsterkeeconomische
positieinbijdeverdelingvandeze "consumentengulden",
waardoordeprijzenafboerderijweleenshetkaraktervan
eenrestpostkrijgen.
Deagrarischeafzet-enverwerkingscoöperatiesvormen
hierbijeenbelangrijktegenwicht.Nietteminheeftdeboer
veelbelangbijeenefficiëntwerkendafzet-,transport-en
distributie-apparaat,ookbuitendezecoöperaties.
21
Hetisvoordeindividueleboeruiterstmoeilijkomzich
eenbeeldvandeafzetmogelijkhedentevormen.Hoegoedons
afzetapparaatinstaatmogezijnomdeProduktenaandeman
tebrengen,eenstrategieoplangeretermijnontbreekt.Binnenhetafzetapparaat,dusbinnendegehelebedrijfskolom,
isdaarommeersamenwerkingnodigomtoteenbetereinforma-'
tieoverafzetenproduktieoplangeretermijntekomen.
SpeciaälindeVerenigdeStatenisergedurendehet
laatstedecenniumophetgebiedvartdéafzetorganisatieeen
stormachtigeontwikkelinggeweest,diezeergroterepercussiesblijkttehebbenvoordeproduktie.Hetmeestspectaculairisdezeontwikkelinggeweestbijhetslachtpluimvee,'
maarookanderesectorenzijnnietonberoerdgebleven. ;
Delandbouwheeftevenalsalleanderesectorenvandé
bedrijfskolomdirectbelangbijdebeïnvloedingvandeconsumentdoorvoorlichtingenreclameenbijeen'goedekwaliteitsverzorgingeneengoedesortering.Doorsamenwerkingvan
deafzonderlijkebedrijvenzullengrotereafzeteenheden-kunnenwordengevormd,waardoordeinvloedvânde.landbouwinde
bedrijfskolommeerbetekeniskankrijgen.Verticaleovereenkomstenzulleninhetgeheeleenplaatsmoetenkrijgen.Het'
isvanhetgrootstebelang,datintegratiebinnendebedrijfskolomnietalleeninnegatievezinbeoordeeldwordtalseen
bedreigingvandesocialeenpolitiekezelfstandigheidvande
boer.Wildelandbouw-eninhetbijzonderookonzeexportlandbouw-haarplaatsbehoudendanzullenallepositievemogelijkhedenvanintegratiemóetenwordenbenut..Dezezijn
o.m.gelegenineenbetereefficiencyopdewegvanproducent
naarconsumenteneenbetereverdelingvanrisico'senfinancieringslasten.Eenpositieveinstellingtenaanzienvande
integratiekanvoordelandbouwhetoptredenvanongewenste
machtsconcentratiesbuitendeinvloedvandeproducentenjuist
helpenvoorkomen.
22
y. HOEK M HETNOODZAKELIJKE-AANPASSINOSEROCES•WORDENBEVOKDERD?(Samenvattingenaanbevelingen)
.1..Deeconomischekrachtvandelandbouwisindeeersteinstantieafhankelijkvandeactiviteitvandeagrarische
ondernemerzelf.Vanhemmagwordenverwachtdathij
streeftnaarvoortdurendeuitbreidingvanzijnkennisen
vakbekwaamheid,dathijinitiatiefontwikkeltendathij
naarvermogengebruikzalmakenvândegebodenmogelijkhedenbijdeaanpassingvanzijnbedrijf.
2.Ditneemtnietweg,datopverschillendeterreinenoverheidshulpwenselijkenveelalooknoodzakelijkis.Voor
hetbereikenvaneenzekere'stabiliteitindealgemene
•economischeontwikkelingimmersiseenactievesociaaleconomischepolitiekvandeoverheidvereist...
Eenactiefoverheidsbeleidmetbetrekkingtotde
landbouwisgebodenopgrondvandebijzonderestructuur
(talrijkestandplaatsgebondenkleineondernemingen)en
debijzonderemarktverhoudingen (vannaturezeeronvolkomenregulatievanproduktieenvraagdoordeprijzen).
Verbeteringenindeprodüktiemethodenkomensnellerdan
indeindustrieveelalhetgevalistengoedeaandeverbruikers.
3-Hetisbegrijpelijkdathetlandbouwprijsbéleidvande
overheiddemeesteaandachttrekt,zowelinagrarische
alsniet-agrarischekringen,vanwegehetdirecteeffect
ervanopdeinkomenspositievandelandbouwendeopvallendeplaatsinhetoverheidsbudget..Ditprijsbeleid
heeftindelaatstejareneencatastrofaleinkomensdaling
voorgrotegroepenagrariërsvoorkomenendefinanciering
vanbedrijfsvernieuwingenmogelijkgemaakt.DeCommissie
meentdathetnietophaarwégligtzichindeproblematiekvanhetlandbouwprijsbéleidtebegeven.Inhetalgemeenachtzijhetechtervanbelangdatbijditprijsbeleidernaargestreefdwordtdatdejuisteaanpassingvan
:
debedrijvenzoweinigmogelijkwordt'belemmerd.
4.DeCommissiegaatervanuit,datdeoverheideenbelangrijketaakheeftinhetvlakvandeverbeteringvande
agrarischestructuur.Onderstructuurbeleidkanworden
23
verstaanhet.geheelvanmaatregelen,gerichtopbevorderingvaneenoptimaalgebruikvandeprodüktiefactorenin
delandbouw.DeCommissievraagtzichafofaandestructuurverbeteringindezebredebetekenisweldieaandacht
wordtgeschonkendiehetverdient.Behalveopverbetering
vandeexterneproduktie-omstandigheden,dienthetstructuurbeleidzichimmersvooralookterichtenopverbeteringvandeinternebedrijfsstructuur (bedrijfsorganisatie,
gebouwen, e t c ) .
5.Bijstreeksgewijzeaanpakvandevraagstukkenzullenalle
mogelijkhedenvanstructuurverbeteringmoetenwordenbezieninhunonderlingverbandensamenhang.Bijdevaststellingvanprioriteitenurgentiezalvoorlichtingaltijdenruilverkavelingalsregelinaanmerkingkomen.
6.Vooreenoptimalebedrijfsaanpassingiseengoedemobiliteitvangrond,gebouwenenanderekapitaalgoederen,alsmedevanarbeidenbedrijfsleidingvanzeergrotebetekenis.
'Debeweeglijkheidvanhetgrondgebruikenvande
grondeigendomwordtmedebepaald,door-hetpachtbeleiden
.dewétvervreemding
.landbouwgronden..
Geziendebelangrijkepolitiek-socialeaspectenvan
ditbeleidligthetnietopdewegvandeCommissiezich
hieroververderuittespreken.Zijmogeindezeverwijzen
naarhetdiscussie-rapportvanhetLandbouwschapover
landbouwpolitiekoplangeretérmijn.
7-Intensievestudie,isnodigvanhetbodemstructuur-en
vruchtwisselingsvraagstuk omdatdoormechanisatieenvereenvoudigingvanhetbouwplano.m.deorganische-stofvoorzieningnogsterkereenknelpuntkanwordendanthansin
bepaaldeakkerbouwgebiedenreedshetgevalis.
8.Tenaanzienvandeprodüktiefactorkapitaalmogehierallereerstaangestiptwordendatdezorgvoorgoedefinancieringsmogelijkhedenookalseenonderdeelvanstructuurbeleidinzijnbredebetekenismoetwordengezien.InverbandmetdeverwachtesterketoenamevandeVermogensbehoeftemagnietwordenverwachtdatheteigenvermogenbij
debedrijfsfinancieringindelandbouwdebetekeniskan
behoudendiehetthansheeft.DeCommissieonderschrijft
gaarnewattenaanzienvandetoekomstigekredietvoorzie-
24
ninginhetdiscussie-rapportvanhetLandbouwschapis
gesteld.Zijwilinhetbijzondervandeboerenleenbankenmeeraandachtvragenvoorkredietverleningopbedrijfseconomischebasisenhetwekkenvaneenmeercommerciëleinstellingtenaanzienvanfinancieringdoor
intensievevoorlichting.
9.Dezorgvooreenverantwoordefinancieringzaleensteeds
belangrijkeropgavewordenvoordeindividueleondernemer.Bedrijfsvereenvoudigingenbeperkingtotinvesteringenindieobjectendieeensnelleafschrijvingtoelaten
zijninditverbandbelangrijkeoverwegingen.Hetonderzoeken.debedrijfsvoorlichtinghebbenin:deze,richting
nogeenuiterstbelangrijketaak.
10.Inaansluitingopdefinancieringdienthierhetfiscale
aspectvandebedrijfsaanpassinggenoemdteworden.Zoweldemarktverhoudingenalsdeafhankelijkheidvande
natuurveroorzakengrotefluctuatiesinhetinkomenvan
deagrarischeondernemer.Onsinkomstenbelastingstelsel
brengteenbelangrijkzwaarderebelastingdrukmedevoor
fluctuerendeinkomensendoetdaardoorafbreukaandemogelijkhedenvoorzelffinanciering.Voortsbelemmerthet
eenverderespecialisatie.Eensoepeler.verliescompensatieregelingofeenbelastingheffingoverhetgemiddelde
inkomenvanmeerderejarenzouaandezebezwarentegemoet
kunnenkomen.Daarnaastdientaandachttewordengevraagd
voordemogelijkheidvaneensnellerefiscaleafschrij.vingvangebouwen.
11.Naderestudieisgewenstvandebeheers-eneigendomsvormenvanlandbouwbedrijven.Deindrukbestaatnl.datde
bestaandemogelijkhedenindezenietvolledigwordenbenut.Hetzalbijverdergaandekapitaalintensiveringnl.
steedsmoeilijkerwordenombijverervingenoverdracht
decontinuïteit,ookvangezondebedrijvenvoldoendezekerte.stellen.Geziendeindepraktijkhierendaar
naarvorentredendebehoefte,verdienthetaanbeveling
datookdemogelijkhedenvandiversevormenvan"share
farming"hierbijaandachtkrijgen.
12.Eveneensishetwenselijk,datnaderestudiewordtgemaaktvandeveleaspectenvanintegratiebinnendebedrijfskolommen.Deontwikkelingindezedientnauwkeu-
25
rigtewordengevolgdenerzalgezochtdienenteworden
naarwegendiedezeintegratietoteenpositiefelement
kunnenmakenbijdeverdereontwikkelingvandeagrarischebedrijfstak,zonderdatdeeconomischezelfstandigheidvandeagrarischeondernemertezeerwordtaangetast.
1j5«Hetmoetvanbelangwordengeachtdatdeconsequenties
vanspecialisatieindelandbouwnaderwordenbestudeerd,
metnamehetrisicoendebestrijdingsmogelijkhedendaarvan,definancieringsvraagstukken,endeconsequenties
voordeafzetendeorganisatievandeafzet.
14.Degebouwenuitrustingindelandbouwvormtveelaleen
ernstigknelpuntbijhetstrevennaarbedrijfsaanpassing,
inhetbijzonderookwaarhetpachtbedrijvenbetreft.
Naasthetonderzoekdatgerichtisopverbeteringvan
constructiemethodenenvan'degebouweninrichtingzalstudievanhetgebouwenprobleeminbedrijfsverbandnodig
zijn.Daarbijdientgestreefdtewordennaaroplossingen
dievoldoendeflexibiliteiten'snellereafschrijvingmogelijkmaken.
15«DeCommissie,isvanmeningdateenvoldoendebeweeglijkheidvandearbeideenuiterstbelangrijkevoorwaardevoor
eengezondebedrijfsstructuuris.Hetbevorderenvande
arbeidsmobiliteit,inhetbijzonder,waarhetdeondernemers-engezinsarbeidbetreft,doorvoorlichtingenhet
scheppenvanalternatievewerkgelegenheidinagrarische
gebieden,zijnechtervraagstukkendieverderreikendan
hetzuiverlandbouwkundigterrein.Zijmeentzichdaarom
niettemoetenbegevenindepraktischeuitwerkingvan
ditbeleid.
16.Deinvoeringvaneen5-daagsewerkweekenverderearbeidstijdverkorting steltdelandbouwvoorbijzondere
problemen,.:inhetbijzonderwaarhetdearbeidinde
veehouderijendeseizoengebondenarbeidbetreft.Gepleit,moetwordenvoorsoepeleregelingeninzakewerktijdverdelingvoorvaste enlossearbeidskrachten.
17.Vandoorslaggevendbelangvoorhetbedrijfsaanpassingsproces:isdefactorbedrijfsleiding.Hetisdeboerdie
uiteindelijkdebeslissingenneemttenaanzienvandebedrijfsorganisatieendebedrijfsvoering.Dezetaakis
26
zeerveelzijdigensteltaandeboerhogeeisen.Daarom
ishetverlenenvanhulpaandeindividueleondernemer
indevormvaninformatieenvoorlichtingeenfactor,
waaraanuitzuiveralgemeeneconomischeoverwegingen
reedseenhogeprioriteitmoetwordentoegekend.Het
doelishierimmersomhetnemenvanjuisteenverantwoordebeslissingentebevorderenofmogelijktemaken.
Dezeinformatieenvoorlichtingisalleengoedmogelijk
alsdoelmatigverrichtonderzoekdenoodzakelijkebasis
verschaft.
18.Opgemerktdientteworden,datmééronderwijsgeensubstituutkanzijnvoorvoorlichting/Hetlandbouwonderwijsheeftdemoeilijkeopgavedetoekomstigeondernemerstevormen,henmentaalenquakennisgeschiktte
makenvoorhuntaak.Deondernemers..vanhedenechter
kunnenonmogelijkalleenopbasisvandooronderwijs
verkregenkennishuntaakvervullen.Bedenkenwijslechts
hoeingrijpenddetechnischemogelijkhedenzichineen
tijdsverloopvan10jaarhebbengewijzigd.Devoorlichtingheeftdaaromeenbelangrijkeeigentaakteverrichten,diedestedoeltreffenderkanzijnnaarmatehetonderwijseenbetereondergrondverschaft.
19.Omtebereikendatdeproducentendeverwerkendeindustriezichzogoedmogelijkkunnenaanpassenaande
verlangensvandeconsumentishetondermeervanbelang
datintensiefstudiewordtgemaaktvandemogelijkheden
totkwaliteitsverbetering enstandaardisering.Daartoe
isnodigdatmethodenontwikkeldwordendieeenobjectievekwaliteitsvaststellingmogelijkmaken.Meerdanin
hetverledenzaltenaanzienvandekwaliteitaandacht
dienentewordengeschonkenaandebinnenlandsemarkt.
20.Hetbevorderenvaneenzogunstigmogelijkeafzetenorganisatievandeafzetmoeteveneensgezienwordenals
eenonderdeelvanstructuurbeleidinzijnbredebetekenis.Inaansluitingopsystematischverrichtmarktonderzoekdienteenhogeprioriteittewordentoegekendaan
hetonderzoekinzakedebewerkingenverwerkingvan
landbouwproducten,tezamenmetdeontwikkelingvannieuwe
technologischegebruiksmogelijkheden("utilizationresearch").
27
21.Hoewelvandeagrarischeindustrieenhandelindeeersteplaatszelfinitiatief,alsmedehetbeschikbaarstellenvanfinanciëlemiddelen,magwordenverwachtligt
hiernaardemeningvandeCommissieookvoordeoverheid
eenbelangrijketaak.Verdereontwikkelingvandezetak
vanonderzoekmoetgezienwordenalseenlogischeuitbouw
vanhetbestaandeapparaatvanlandbouwkundigonderzoek.
22.Insommigelandenheeftmenuitgebreidesubsidieregelingentenbehoevevandelandbouwproductiegetroffenwaarmeegrotebedragenuitoverheidsmiddelengemoeidzijn.
WenoemenhierslechtsDuitsland (GrünePlan),Engeland,
ItaliëensedertkortookFrankrijk.Eenbezwaarvandeze
regelingenisdoorgaansdatvolgensalgemeengestelde
voorschriftenmoetwordengewerktdienooitvolledigaangepastkunnenzijnaandeomstandighedenvanhetindividuelebedrijf.Zijhebbenbovendieneeneenzijdigproduktieverhogendeffect.Hetaantrekkelijkeisechterdathet
tempowaarinverbeteringenwordenbereiktzeerhoogkan
zijn.
23.Hetbevorderenvan(aanpassings)investeringendoormiddelvangoedkoop.geld (rentesubsidies)isinhetbuitenlandeenveelgebruiktmiddel.Inonslandisminderaanleidingomeendergelijkbeleidtebepleiten,gezienook
derelatiefgoedeorganisatievandekredietvoorziening
inonzelandbouw.Inhetbijzonderechterverdientvoor
investeringeningebouwenditpuntweloverwegingomdat
hettempowaarinverbeteringenbereiktworden,erdoorkan
wordenverhoogd.Uitoverwegingenvanconcurrentiemet
hetbuitenlandkanditvanbelangzijn.
24.Inprincipemoetdevoorkeurwordengegevenaaneenbeleid
datprimairdeondernemersinstaatsteltomaanwezigemogelijkhedenopeigeninitiatieftebenutten.DeCommissie
wilwelmetnadrukpleitenvoorhetinruimematebeschikbaarstellenvanfinanciëlemiddelenvooraldieinvesteringendieeensterkexperimenteelkarakterofeenhoge
demonstratievewaardehebben.Zijwilinditverbandwijzenopdebetekenisvandebescheidenoverheidssubsidies
dieaanindividuelebedrijveninhetkadervanhetonderzoekvan"nieuwebedrijfssystemen"kondenwordenverstrekt.
Zijachthetalleszinsverantwoorddatvoordezedoelein-
28
denindekomendejarenaanzienlijkruimeremiddelenter
beschikkingkomenenachthetmogelijkdatvoordebestedingvanzulkemiddelendoelmatighanteerbarerichtlijnen
wordenopgesteld.
29
SLOTBESCHOUWING
DeCommissieiszich.ervanbewustdatzijinhetkader
vanditonderwerpmeermalenproblemenheeftaangesneden.die
tendeleookhetalgemenebeleidvandeOverheidenhetgeorganiseerdebedrijfslevenraken.Ditisslechtsgeschied
voorzoverzulksnodigwasomdeproblemenduidelijkinhun
onderlingverbandteplaatsen.Ookzonderdatzulksinde
tekstnadrukkelijkwerdvermeldbehorendezeproblemenbepaaldniettothetwerkterreinvandeCommissie,datzich
immersbeperkttotdetechnisch-economischevraagstukken,
welkeverbandhoudenmetdeproduktie.
Indezealgemenebeschouwingenkonslechtszeertendelewordeningegaanopdevelemogelijkhedenwelkeophetterreinvandebedrijfsaanpassing liggen.Erkannogeensbeklemtoondwordendatdooronderlingesamenwerkingvanoverheidenbedrijfsleven-waarbijechteriederzijneigentaak
enverantwoordelijkheidheeft-hetbesteresultaatkanwordenverwacht.
DeOverheidheeftvooronderzoekenvoorlichtingeenapparaatopgebouwddatdoorhaarookgrotendeelswordtgefinancierd.Incidenteelwordendoorhetbedrijfslevenaanvullende
middelenterbeschikkinggesteld.Dezeaanvullendefinancieringzouinbetekeniskunnentoenemen.Wilmenhierbijtot
eendoelmatigewerkwijzekomenenhogekostenvermijden,dan
isindeeersteplaatseenintensieveonderlingesamenwerking
binnenhetbedrijfsleven,vooralooktussendeverschillende
verticalegeledingenwenselijk.Opdezewijzeisookeenefficiëntesamenwerkingmetdeoverheidsdienstenteverwezenlijken.Degrotebelangendiehierbijnationaalenvoorde
landbouwalsgeheelophetspelstaanwettigeahetverlangen
datzoweldeoverheidsdienstenalshetbedrijfsleven (inhet
kadervanhaarstands-envakorganisaties)dehieraangestipteproblemeninstudienemen.
Dehierbovengenoemdenoodzaaktotsamenwerkinggeldt
ookvoordeoverheidsdienstenonderling,indeeersteplaats
voorzoverdezeonderhetMinisterievanLandbouwenVisserijressorteren.Bijhetstructuurbeleiddientmeerdantot
dusvergeschiedtderationalisatievandeproduktieopdein-
30
dividuelebedrijvenendusdefiguurvandeindividueleondernemercentraalgesteldteworden.
Ditbetekentdatdedienstendieverantwoordelijkheid
dragenvoordeuitvoeringvanvoorlichtings-enonderzoekstaken,tevensverantwoordelijkheiddragenvoorbelangrijke
onderdelenvanhetstructuurbeleid.Deprogramma'svandeze
dienstenmoeteninhetbijzonderwordengerichtopdebehoeftenvandeondernemersmetbetrekkingtotdeaanpassingvan
debedrijven,opdatdezezoveelmogelijkwordtbevorderd.
51
INHOUDSOPGAVE
Blz.
3
WOORDVOORAF
I. INLEIDING
•...!...
5
II. LANDBOUWENINDUSTRIE
7
Deagrarischeberoepsbevolking
Demobiliteitvandearbeid
Dearbeidsproduktiviteit
III. AANPASSINGVANDEBEDRIJFSORGANISATIE
12
Debedrijfsleiding
Mobiliteitvangrondenkapitaal
Bedrijfsvereenvoudiging
Produktietakkenenbedrijfstypen
IV. VANBOERTOTCONSUMENT
19
Bewerkingenkwaliteit
NieuweProdukten
Marktonderzoek
Deboerendebedrijfskolom
V. HOEKANHETNOODZAKELIJKEAANPASSINGSPROCESWORDENBEVORDERD?
SLOTBESCHOUWING
32
23
30