Transcript Bekijk online - Universiteit Gent

Faculteit Rechtsgeleerdheid
Universiteit Gent
Academiejaar 2015-2016
INHOUDSANALYSE VAN DE NOTARIËLE OVEREENKOMSTEN
TOT REGELING VAN DE WETTELIJKE SAMENWONING
Masterproef van de opleiding
‘Master in de rechten’
Ingediend door
Lisa Manalili
(studentennr. 01106343)
Promotor: Professor dr. Gerd Verschelden
Commissaris: mevrouw Lynn De Schrijver
ii
“For every minute you are angry you lose sixty seconds of happiness.”
– Ralph Waldo Emerson
iii
iv
WOORD VOORAF
Deze masterproef is het sluitstuk van mijn opleiding rechten aan de Universiteit van Gent. Met dit
onderwerp binnen het familierecht bouw ik als het ware een brug naar de masteropleiding in het
notariaat, waar ik volgend academiejaar mijn leven als student definitief mee zal afsluiten.
Ik zou van deze gelegenheid graag gebruik willen maken om enkele mensen te bedanken.
Vooreerst wil ik mijn promotor, Prof. dr. Verschelden, bedanken om mij de kans te geven mijn
masterproef te schrijven aangaande dit innoverend onderwerp. De duidelijke begeleiding en
gedetailleerde feedback hebben voor mij vanaf de start van dit hele masterproefproces voor een vlot
verloop gezorgd.
Vervolgens wens ik ook woorden van dank te uiten aan mijn commissaris, mevrouw De Schrijver,
voor de vele moeite die zij gedaan heeft om mij het nodige aantal samenlevingsovereenkomsten te
bezorgen. Bovendien wens ik haar ook nog te bedanken voor de tips en het uiterst snel
beantwoorden van al mijn vragen.
Tot slot wil ik mijn lieve en unieke familie bedanken voor alle steun, vertrouwen en de ontelbare,
blije en gelukkige momenten die zij me bezorgden door de jaren heen. In het bijzonder wil ik hierbij
graag nog een extra bedankje toevertrouwen aan mijn ouders, grootouders, meter, zus en vriend.
Zonder hen zou ik nooit staan waar ik nu sta.
Lisa Manalili
Gent, 17 mei 2016
v
vi
INHOUDSOPGAVE
WOORD VOORAF ...............................................................................................................................v
INLEIDING...........................................................................................................................................1
DEEL I. ALGEMEEN JURIDISCH KADER INZAKE NOTARIËLE OVEREENKOMSTEN TOT REGELING VAN
DE WETTELIJKE SAMENWONING ........................................................................................................5
Hoofdstuk 1. Mogelijke bedingen...................................................................................................7
§ 1. Vermogensverdeling .............................................................................................................7
1.1. Wettelijke regeling........................................................................................................7
A. Scheiding van goederen - Activa...............................................................................7
B. Scheiding van goederen - Passiva .............................................................................8
1.2. Mogelijk beding in de samenlevingsovereenkomst........................................................9
A. Toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen....................................................9
i. Artikel 815 BW niet van toepassing .......................................................................9
ii. Duur ................................................................................................................... 10
iii. Inbreng vermogensbestanddeel ........................................................................ 10
iv. Beheer............................................................................................................... 11
v. Vereffening-verdeling ......................................................................................... 11
vi. Niet tegenstelbaar aan derden .......................................................................... 11
vii. Fiscale implicaties ............................................................................................. 12
B. Afwijkende regeling passiva ................................................................................... 13
C. Beding van aanwas en tontine................................................................................ 13
§ 2. Bewijsregeling .................................................................................................................... 16
2.1. Wettelijke regeling...................................................................................................... 16
A. Secundair wettelijk samenwoningsrecht - Scheiding van goederen ........................ 16
B. Gemeen recht ........................................................................................................ 16
i. Ieder dient zijn exclusief eigendomsrecht te bewijzen ......................................... 16
vii
ii. Bewijsmiddelen .................................................................................................. 17
2.2. Beding in de samenlevingsovereenkomst .................................................................... 19
A. Versoepelde bewijsregels ...................................................................................... 19
B. Eigendomsvermoedens .......................................................................................... 19
C. Bewijs door oorsprong van de gelden..................................................................... 20
D. Inventaris .............................................................................................................. 20
i. Algemeen ............................................................................................................ 20
ii. Tegenwerpbaarheid aan derden ......................................................................... 21
§ 3. Vermogensverschuiving ...................................................................................................... 22
3.1. Wettelijke regeling...................................................................................................... 22
A. Secundair wettelijk samenwoningsrecht ................................................................ 22
B. Gemeen recht ........................................................................................................ 22
i. Investering in de exclusieve eigendom van de andere samenwonende ................ 23
ii. Ongelijke financiering gezamenlijk aangekochte goederen ................................. 27
3.2. Beding in de samenlevingsovereenkomst .................................................................... 28
A. Solidariteit aanwinsten - Verrekenbeding............................................................... 28
B. Investering in de exclusieve eigendom van de andere samenwonende .................. 30
i. (Accessoir) opstalrecht ........................................................................................ 30
ii. Onverdeelde helft van het onroerend goed overdragen ..................................... 32
C. Ongelijke financiering gezamenlijk aangekochte goederen ..................................... 32
i. Schulderkenning .................................................................................................. 32
ii. Geen vergoeding verschuldigd ............................................................................ 33
§ 4. Bijdrage in de lasten van het samenleven ........................................................................... 34
4.1. Wettelijke regeling...................................................................................................... 34
A. Evenredige bijdrage in de lasten ............................................................................ 34
B. Geen verplichte volgorde in besteding ................................................................... 34
4.2. Beding in de samenlevingsovereenkomst .................................................................... 34
A. Begrip lasten .......................................................................................................... 35
viii
B. Omvang bijdrage .................................................................................................... 35
C. Gezamenlijke rekening ........................................................................................... 36
§ 5. Financiële rekening ............................................................................................................. 36
5.1. Wettelijke regeling...................................................................................................... 36
5.2. Beding in de samenlevingsovereenkomst .................................................................... 36
A. Volmacht ............................................................................................................... 36
B. Regeling uitgaven gemeenschappelijke bankrekening ............................................ 37
C. Beëindiging wettelijke samenwoning ..................................................................... 37
§ 6. Bestuur ............................................................................................................................... 38
6.1. Wettelijke regeling...................................................................................................... 38
A. Secundair wettelijk samenwoningsrecht - Gemeen recht ....................................... 38
B. Tempering gemeen recht ....................................................................................... 38
6.2. Beding in de samenlevingsovereenkomst .................................................................... 40
§ 7. Kinderen ............................................................................................................................. 40
7.1. Wettelijke regeling...................................................................................................... 40
7.2. Mogelijk beding in de samenlevingsovereenkomst...................................................... 40
A. Kosten opvoeding .................................................................................................. 41
B. Ouderlijke verplichtingen en bevoegdheden .......................................................... 41
C. Recht op persoonlijk contact .................................................................................. 41
§ 8. Alimentatie ......................................................................................................................... 42
8.1. Wettelijke regeling...................................................................................................... 42
8.2. Beding in de samenlevingsovereenkomst .................................................................... 43
§ 9. Beëindiging......................................................................................................................... 45
9.1. Wettelijke regeling...................................................................................................... 45
9.2. Beding in de samenlevingsovereenkomst .................................................................... 45
A. Hulp- en bijstandsuitkering .................................................................................... 46
B. Vermogensverdeling .............................................................................................. 46
C. Beëindigingswijzen................................................................................................. 47
ix
D. Opzegtermijn ......................................................................................................... 47
Hoofdstuk 2. Onmogelijke bedingen ............................................................................................49
§ 1. Beding strijdig met artikel 1477 BW .................................................................................... 49
§ 2. Beding strijdig met de openbare orde of de goede zeden ................................................... 50
§ 3. Beding strijdig met de regels betreffende het ouderlijk gezag en de voogdij ....................... 52
§ 4. Beding strijdig met de regels die de wettelijke orde van de erfopvolging bepalen ............... 52
Hoofdstuk 3. Publiciteit en tegenwerpelijkheid ...........................................................................54
§ 1. Publiciteit ........................................................................................................................... 54
1.1. Regeling tot voor 1 september 2015 ........................................................................... 54
1.2. Regeling vanaf 1 september 2015 ............................................................................... 54
§ 2. Tegenwerpelijkheid ............................................................................................................ 56
2.1. Regeling tot voor 1 september 2015 ........................................................................... 56
2.2. Regeling vanaf 1 september 2015 ............................................................................... 56
DEEL II. INHOUDSANALYSE ...............................................................................................................59
Hoofdstuk 1. Indeling ...................................................................................................................61
§ 1. Titel .................................................................................................................................... 63
§ 2. Datum en notaris ................................................................................................................ 63
§ 3. Verschijning partijen ........................................................................................................... 63
§ 4. Voorafgaande uiteenzetting ............................................................................................... 64
4.1. Algemene verklaringen ............................................................................................... 64
4.2. Specifieke verklaringen ............................................................................................... 66
A. Kinderen ................................................................................................................ 66
B. Onroerend goed..................................................................................................... 66
C. Wijzigingsovereenkomst ........................................................................................ 67
4.3. Toelichting – Voorlezing .............................................................................................. 67
§ 5. Overeenkomst .................................................................................................................... 68
§ 6. Slotbepalingen.................................................................................................................... 68
6.1. Ontslag van ambtshalve inschrijving............................................................................ 68
x
6.2. Registratie tegen algemeen vast recht ........................................................................ 68
6.3. Bevestiging identiteit .................................................................................................. 69
6.4. Bekwaamheid ............................................................................................................. 69
6.5. Behoorlijke inlichting .................................................................................................. 69
A. Inlichtingen ............................................................................................................ 69
B. Ontvangst ontwerp ................................................................................................ 70
C. Aanvaarding ........................................................................................................... 70
D. Integrale voorlezing ............................................................................................... 70
6.6. Onvoorziene omstandigheden .................................................................................... 70
6.7. Wet op de wettelijke samenwoning ............................................................................ 71
6.8. Verenigbaarheid met vroegere overeenkomsten ....................................................... 71
6.9. Verenigbaarheid met eventueel later huwelijkscontract ............................................. 72
6.10. Nietigheid bedingen .................................................................................................. 72
6.11. Recht op geschriften ................................................................................................. 72
§ 7. Bevestiging identiteit .......................................................................................................... 72
§ 8. Verklaringen pro fisco ......................................................................................................... 73
8.1. Prijsbewimpeling ........................................................................................................ 73
8.2. Belasting over de toegevoegde waarde ....................................................................... 73
8.3. Registratie tegen algemeen vast recht ........................................................................ 74
8.4. Opstalovereenkomst................................................................................................... 74
§ 9. Vertaling ............................................................................................................................. 74
§ 10. Waarvan akte ................................................................................................................... 74
Hoofdstuk 2. Materies ..................................................................................................................75
§ 1. Goederen ........................................................................................................................... 77
1.1. Roerende – Onroerende goederen.............................................................................. 77
1.2. Eigen goederen – Goederen in onverdeeldheid........................................................... 77
1.3. Actief – Passief............................................................................................................ 77
§ 2. Schulden............................................................................................................................. 78
xi
§ 3. Bijdrage in de lasten van het samenleven ........................................................................... 78
§ 4. Bewijsregeling .................................................................................................................... 78
§ 5. Kinderen ............................................................................................................................. 79
§ 6. Dringende en voorlopige maatregelen ................................................................................ 79
§ 7. Wettelijk kader ................................................................................................................... 79
§ 8. Beëindiging......................................................................................................................... 80
§ 9. Wijzigende overeenkomst .................................................................................................. 80
§ 10. Publiciteit ......................................................................................................................... 80
Hoofdstuk 3. Concrete bedingen ..................................................................................................81
§ 1. Goederen ........................................................................................................................... 81
1.1. Lot van de roerende goederen .................................................................................... 81
A. Principes – Beding van aanwas............................................................................... 81
i. Principes ............................................................................................................. 81
ii. Beding van aanwas ............................................................................................. 82
B. Aankoop van eigen roerende goederen.................................................................. 84
C. Eigendom van de materiële roerende voorwerpen................................................. 85
D. Inventaris .............................................................................................................. 85
E. Lichamelijke – Onlichamelijke roerende goederen.................................................. 86
i. Lichamelijke roerende goederen ......................................................................... 86
ii. Onlichamelijke roerende goederen ..................................................................... 86
F. Bescherming huisraad ............................................................................................ 86
1.2. Lot van de onroerende goederen – Gemeenschappelijke hoofdverblijfplaats .............. 87
A. Voorafgaande uiteenzetting................................................................................... 87
i. Eigenaar onroerend goed .................................................................................... 87
ii. Bezetting ter bede .............................................................................................. 87
iii. Recht van opstal ................................................................................................ 87
iv. Toebedeling onroerend goed bij einde wettelijke samenwoning........................ 87
B. Beschrijving van het onroerend goed ..................................................................... 88
xii
C. Oorsprong van eigendom ....................................................................................... 88
D. Bescherming levensomstandigheden van de concubanten..................................... 88
E. Hypothecaire toestand – Financiering .................................................................... 89
F. Kosten .................................................................................................................... 89
G. Inbreng geld .......................................................................................................... 89
H. Recht van opstal – Verzaking aan het recht van natrekking .................................... 90
I. Beding van voorkeur – Voorkooprecht .................................................................... 91
J. Beding van aanwas ................................................................................................. 92
K. Voorafname ........................................................................................................... 95
L. Vooroverlijden........................................................................................................ 95
i. Onroerend goed in onverdeeldheid – Recht om rechten vooroverledene in te
kopen..................................................................................................................... 95
ii. Recht van opstal – Recht om grond in te kopen .................................................. 96
M. Beëindiging wettelijke samenwoning .................................................................... 96
i. Eén van de samenwonenden is eigenaar ............................................................. 96
ii. Samenwonenden zijn in onverdeeldheid ............................................................ 97
iii. Eén van de samenwonenden is huurder ............................................................ 97
1.3. Eigen goederen ........................................................................................................... 97
A. Algemeen .............................................................................................................. 97
B. Inventaris eigen roerende goederen ...................................................................... 97
C. Eigen onroerend goed ............................................................................................ 98
1.4. Onverdeelde goederen ............................................................................................... 98
A. Algemeen .............................................................................................................. 98
B. Verdeling ............................................................................................................... 98
C. Gezamenlijk patrimonium ...................................................................................... 99
1.5. Samenstelling van de vermogens: actief en passief ..................................................... 99
§ 2. Schulden............................................................................................................................. 99
2.1. Algemeen ................................................................................................................... 99
xiii
2.2. Soorten schulden ..................................................................................................... 100
A. Hypothecaire schuld ............................................................................................ 100
B. Verzekeringspremies............................................................................................ 100
C. Financiering aankoop woning of waardevolle meubelen en huisraad ................... 100
2.3. Onderlinge regeling schulden heeft geen uitwerking tegenover derden .................... 101
§ 3. Bijdragen in de lasten van het samenleven ....................................................................... 101
3.1. Begrip lasten van het samenleven ............................................................................. 102
3.2. Begrip bijdrage van eenieder .................................................................................... 103
3.3. Mandaat ................................................................................................................... 103
3.4. Autonomie ................................................................................................................ 104
3.5. Gezamenlijke rekening .............................................................................................. 104
3.6. Storten op persoonlijke rekening .............................................................................. 105
3.7. Onderlinge afrekening .............................................................................................. 105
3.8. Verbintenis van tenlasteneming ................................................................................ 106
§ 4. Bewijsregeling .................................................................................................................. 106
4.1. Eigendomsvermoedens ............................................................................................. 106
4.2. Bewijsregels .............................................................................................................. 108
A. Tussen wettelijk samenwonenden onderling ....................................................... 108
B. Ten aanzien van derden ....................................................................................... 108
4.3. Inventaris roerende goederen .................................................................................. 108
§ 5. Kinderen ........................................................................................................................... 109
5.1. Naam kind ................................................................................................................ 109
5.2. Ouderlijk gezag en omgangsrecht ............................................................................. 109
5.3. Bijdrage in het levensonderhoud, de opvoeding en de passende opleiding ............... 111
A. Tijdens de wettelijke samenwoning ..................................................................... 111
B. Na de beëindiging van de wettelijke samenwoning .............................................. 111
5.4. Indexering onderhoudsgeld ...................................................................................... 113
§ 6. Dringende en voorlopige maatregelen .............................................................................. 113
xiv
6.1. Tijdens de wettelijke samenwoning .......................................................................... 113
6.2. Na de beëindiging van de wettelijke samenwoning ................................................... 114
§ 7. Wettelijk kader ................................................................................................................. 114
7.1. Toepasselijk recht ..................................................................................................... 114
7.2. Bevoegde rechtbank bij betwistingen ....................................................................... 115
§ 8. Beëindiging....................................................................................................................... 115
8.1. Verbreking van het samenleven vóór het aangaan van de wettelijke samenwoning .. 115
8.2. Beëindigingswijzen wettelijke samenwoning ............................................................. 116
8.3. Verdeling van het patrimonium................................................................................. 117
A. Verdeling bij helften ............................................................................................ 117
B. Verdeling anders dan bij helften .......................................................................... 117
8.4. Onderlinge vorderingen ............................................................................................ 118
A. Ongelijke aflossing hypothecaire lening ............................................................... 118
B. Terugbetaling investering..................................................................................... 119
i. Onroerend goed ................................................................................................ 119
ii. Roerende goederen .......................................................................................... 120
C. Verbrekingsvergoeding ........................................................................................ 120
D. Overbruggingsgeld ............................................................................................... 120
E. Verzaken aan mogelijkheid opmaken vergoedingsrekening .................................. 120
8.5. Overlijden partner – Onderdak kinderen ................................................................... 121
8.6. Beëindiging samenlevingsovereenkomst ................................................................... 121
§ 9. Wijzigende overeenkomst ................................................................................................ 121
§ 10. Publiciteit ....................................................................................................................... 122
CONCLUSIE .....................................................................................................................................123
BIBLIOGRAFIE ..................................................................................................................................... I
FIGURENLIJST .................................................................................................................................... X
xv
xvi
INLEIDING
1.
Sinds de invoering van het statuut voor de wettelijke samenwoning bij wet van 23 november
1
1998 , doet zich een stijgende tendens voor van het aantal personen dat voor deze
samenlevingsvorm kiest.2 In 2013 zijn we in België zelfs tot het punt gekomen dat er voor het eerst
meer wettelijke samenwoningen zijn aangegaan dan huwelijken.3 Niettegenstaande de sterke stijging
van het aantal wettelijk samenwonenden, wordt onnoemelijk weinig gebruik gemaakt van de
mogelijkheid tot het sluiten van een notariële overeenkomst tot regeling van de wettelijke
samenwoning overeenkomstig artikel 1478, vierde lid van het Burgerlijk Wetboek.4 Deze
incongruentie tussen enerzijds de populariteit van het instituut van de wettelijke samenwoning, en
anderzijds de impopulariteit van de notariële samenlevingsovereenkomst, duidt op de
maatschappelijke relevantie van een nader onderzoek naar de inhoud van deze overeenkomsten.
2.
De
samenlevingsovereenkomst
is
een
globale
kaderovereenkomst
waarin
de
samenwonenden naar goeddunken hun samenwoning kunnen regelen. Wanneer beide
samenwonenden bekwaam zijn om te contracteren, kunnen zij deze overeenkomst vóór of tijdens de
wettelijke samenwoning in het leven roepen. De samenlevingsovereenkomst kan bovendien steeds
in onderling overleg gewijzigd worden. Zowel de samenlevingsovereenkomst, als de wijzigende
overeenkomsten, dienen in het geval van de wettelijke samenwoning verplicht bij notariële akte te
geschieden.5 Elke notaris is immers belast met een raadgevingsplicht en dient te waken over de
juridische correctheid van de inhoud van de overeenkomst, wat uiteraard de rechtszekerheid ten
goede komt.6 Een tweede voordeel van de notariële akte is bovendien dat deze de partijen een
uitvoerbare titel verschaft.
3.
Het sluiten van een samenlevingsovereenkomst biedt wettelijk samenwonenden de
mogelijkheid lacunes in de wetgeving op te vullen. Het wettelijk kader waarop deze categorie
samenwonenden beroep kan doen, is namelijk beperkter dan dat voor gehuwden. Deze beperkte
1
Wet van 23 november 1998 tot invoering van de wettelijke samenwoning, BS 12 januari 1999.
K. SABBE en G. COPS, “Niet getrouwd, wel gescheiden. Juridische aspecten van de beëindiging van de
samenwoning”, Not.Fisc.M. 2002, (1) 2.
3
F. SWENNEN en D. MORTELMANS, “Informal relationships – National report: Belgium”, 2015,
http://ceflonline.net/wp-content/uploads/Belgium-IR.pdf, 8, nr. 10; T. WUYTS, “Wettelijke samenwoning”,
NJW 2014, (242) 242, nr. 2.
4
Burgerlijk Wetboek van 21 maart 1804, hierna: BW.
5
Art. 1478, vierde lid, in fine BW.
6
B. DELAHAYE, F. TAINMONT en V. LEBE-DESSARD, La cohabitation légale, Brussel, Larcier, 2013, 80, nr. 63.
2
1
wetgeving valt uiteen in een primair wettelijk samenwoningsrecht7, dat van dwingend recht is, en
een secundair wettelijk samenwoningsrecht8, dat suppletieve bepalingen bevat. Van het primair
recht kunnen wettelijk samenwonenden bijgevolg niet afwijken, van het secundair recht kan dit wel.
Het belang van deze wettelijke regeling mag nochtans niet overdreven worden, gezien deze
bepalingen enkel gelden tijdens de duur van de wettelijke samenwoning, en partijen de mogelijkheid
hebben deze wettelijke samenwoning ad nutum en eenzijdig te beëindigen.
4.
Lacunes in de wetgeving met betrekking tot de wettelijke samenwoning worden ook wel
deels opgevangen door de bepalingen van het gemeenrechtelijk recht. Wanneer samenwonenden
dus geen notariële samenlevingsovereenkomst sluiten, wordt de beperkte wettelijke regeling enkel
aangevuld met de bepalingen van het gemeen recht. Dit kan in de praktijk evenwel voor heel wat
moeilijkheden, onzekerheden en discussies zorgen, in het bijzonder op het ogenblik van de
beëindiging van de wettelijke samenwoning.9 In het politieke veld vormt de beperkte wetgeving een
issue dat hoog op de agenda staat. In de beleidsverklaring van Justitie van 17 november 2014 werd
immers vooropgesteld dat er een duidelijk kader moet komen inzake de patrimoniale rechten en
plichten van wettelijk en feitelijk samenwonenden.10
5.
Het concrete probleem waarop het onderzoek in deze masterproef gefundeerd is, is de
onwetendheid met betrekking tot de inhoud van de notariële overeenkomsten tot regeling van de
wettelijke samenwoning. Het doel van deze masterproef is het in kaart brengen van hoe wettelijk
samenwonenden tot op heden gebruik gemaakt hebben van de mogelijkheid om hun bescherming te
vergroten via een samenlevingsovereenkomst.
6.
In het kader van deze problematiek luidt de tweeledige centrale onderzoeksvraag voor dit
onderzoek als volgt: “Welke bedingen mogen samenwonende partners in een notariële
samenlevingsovereenkomst opnemen, welke bedingen zijn verboden en wat komen partijen in de
praktijk overeen?”.
7.
Deze masterproef bestaat uit twee grote delen. Deel I behandelt het eerste lid van de
centrale onderzoeksvraag via de uiteenzetting van het algemeen juridisch kader inzake de notariële
overeenkomsten tot regeling van de wettelijke samenwoning. Deel II bevat vervolgens de
daadwerkelijke inhoudsanalyse, welke een antwoord biedt op het tweede lid van de centrale
7
Art. 1477 BW.
Art. 1478, eerste en tweede lid BW.
9
C. CASTELEIN en M. DE CLERCQ, “Model van samenlevingsovereenkomst” in C. CASTELEIN, A.-L. VERBEKE en L.
WEYTS (eds.), Leuvense notariële geschriften. Notariële actualiteit 2009-2010, Gent, Larcier, 2010, (93) 97, nr.
9.
10
Beleidsverklaring Justitie dd. 17 november 2014, Parl.St. Kamer 2014-15, nr. 54K0020/018.
8
2
onderzoeksvraag aan de hand van een structuurvraag, een kwantitatieve en een kwalitatieve
inhoudsvraag.
8.
Het algemeen juridisch kader komt tot stand via een klassiek literatuuronderzoek door de
raadpleging van de bestaande wetgeving, rechtsleer en rechtspraak. De inhoudsanalyse van de
samenlevingsovereenkomsten daarentegen, vindt plaats aan de hand van een empirisch-juridisch
onderzoek.11 Om dit onderzoek te kunnen uitvoeren, werd de medewerking gevraagd van notarissen
bij het bekomen van de notariële overeenkomsten tot regeling van de wettelijke samenwoning. Het
gaat om een verkennend onderzoek waarbij een beperkte reeks van vijftig notariële
samenlevingsovereenkomsten
inhoudelijk
geanalyseerd
wordt.
HEMELSOEN
definieert
de
inhoudsanalyse als “een onderzoekstechniek om tekstuele informatie op een gestandaardiseerde en
wetenschappelijke wijze te analyseren”.12 Het voorbereidend werk van de inhoudsanalyse bestaat uit
het coderen van de samenlevingsovereenkomsten met behulp van Nvivo 11, een software voor
kwalitatieve data analyse. Het coderen vangt aan met het categoriseren van welbepaalde stukken
tekst in een aantal inhoudscategorieën. Elk beding behorende tot eenzelfde categorie krijgt
eenzelfde specifieke code. Eenmaal alle samenlevingsovereenkomsten volledig gecodeerd zijn, vangt
de effectieve analyse aan en worden de bedingen met eenzelfde code aan een vergelijkende
kwalitatief-inhoudelijke studie onderworpen.
11
Voor meer duiding omtrent de empirisch-juridische rechtswetenschap, zie R. HEMELSOEN, EOTovereenkomsten. Een empirische studie, Antwerpen, Intersentia, 2012, 108-111, nrs. 113-116.
12
Ibid., 127, nr. 138.
3
4
DEEL I. ALGEMEEN JURIDISCH KADER INZAKE NOTARIËLE OVEREENKOMSTEN
TOT REGELING VAN DE WETTELIJKE SAMENWONING
9.
Dit eerste deel van deze masterproef bevat het algemeen juridisch kader inzake de
notariële samenlevingsovereenkomst en geeft aldus een antwoord op het eerste deel van de
centrale onderzoeksvraag: “Welke bedingen mogen samenwonende partners in een
notariële samenlevingsovereenkomst opnemen en welke bedingen zijn verboden?”.
In functie van de daadwerkelijke inhoudsanalyse in deel II, komen vooreerst in hoofdstuk 1
de mogelijke bedingen in een notariële samenlevingsovereenkomst aan bod. Dit is geen
exhaustieve lijst, maar een bespreking van de meest voor de hand liggende bedingen. In
hoofdstuk 2 volgt nadien een bespreking van de onmogelijke bedingen, zijnde de bedingen
die men absoluut niet kan opnemen in deze overeenkomsten. Tot slot wordt dit eerste deel
afgerond met in hoofdstuk 3 de publiciteit en de tegenwerpelijkheid van de overeenkomst.
5
6
Hoofdstuk 1. Mogelijke bedingen
10.
In dit hoofdstuk wordt een niet-exhaustieve opsomming gegeven van mogelijke
materies en bedingen die samenwonenden in een notariële samenlevingsovereenkomst
mogen opnemen. Omdat deze bedingen een aanvulling of modaliteit zijn van de wettelijke
regeling betreffende de wettelijke samenwoning, komt deze wettelijke regeling – namelijk
het primair wettelijk samenwoningsrecht, het secundair wettelijk samenwoningsrecht of het
gemeen recht – telkens eerst kort aan bod.
§ 1. VERMOGENSVERDELING
1.1. Wettelijke regeling
A. Scheiding van goederen - Activa
11.
De wetgever heeft krachtens artikel 1478, eerste en tweede lid BW geopteerd voor een
stelsel van scheiding van goederen als ‘wettelijk stelsel’. Het toetreden tot het instituut van de
wettelijke samenwoning heeft op patrimoniaal vlak nagenoeg geen implicaties voor de
samenwonenden.13 Dit had de wetgever ook niet tot doel. Wanneer partners niet opteren voor het
huwelijk, maar voor de wettelijke samenwoning, maken zij – althans in de ogen van de wetgever –
een bewuste keuze met welbepaalde gevolgen. Deze gevolgen houden in dat wettelijk
samenwonenden niet dezelfde bescherming genieten als gehuwden en dus meer op hun hoede
moeten zijn. In de praktijk is het echter zo dat de gewone burger vaak niet op de hoogte is van wat
de implicaties in rechte zijn, wanneer zij kiezen om wettelijk samen te wonen.
De wetgever heeft het aan de partijautonomie van de samenwonenden overgelaten of zij naast een
levensgemeenschap
ook
een
vermogensgemeenschap
wensen.14
Tussen
de
wettelijk
samenwonenden ontstaat door het aangaan van de wettelijke samenwoning namelijk geen
gemeenschappelijk vermogen. Elk van hen behoudt de goederen waarvan hij de eigendom kan
bewijzen, de inkomsten uit deze goederen en de opbrengsten uit arbeid.15 Het is wel mogelijk dat
tussen hen een onverdeeldheid van gemeen recht ontstaat. Deze onverdeeldheid kan ten eerste
13
S. PLINGERS en S. PEELS, “Ongehuwd samenwonen” in A.-L. VERBEKE, F. BUYSSENS en H. DERYCKE (eds.),
Vermogensplanning met Effect bij Leven: huwelijk en samenwoning, Gent, Larcier, 2004, (87) 93, nr. 169.
14
W. PINTENS, C. DECLERCK, J. DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Mortsel,
Intersentia, 2010, 496, nr. 932.
15
Art. 1478, eerste lid BW.
7
conventioneel in het leven worden geroepen door bijvoorbeeld de gezamenlijke aankoop van een
goed, en ten tweede door een wettelijk vermoeden.16 Artikel 1478, tweede lid BW bepaalt namelijk
het volgende weerlegbaar vermoeden van onverdeeldheid: goederen waarvan geen van beide de
eigendom kan bewijzen, evenals de inkomsten uit die goederen, worden geacht in onverdeeldheid te
zijn. Dit vermoeden geldt niet enkel tussen de wettelijk samenwonenden onderling, maar eveneens
ten aanzien van derden.17 Vermits het om een onverdeeldheid van gemeen recht gaat, kan ieder van
de samenwonenden de uitonverdeeldheidtreding vorderen op grond van artikel 815 BW. Derden
kunnen er beslag op leggen en kunnen de uitonverdeeldheidtreding vorderen overeenkomstig artikel
1561 van het Gerechtelijk Wetboek18.
B. Scheiding van goederen - Passiva
12.
Het stelsel van scheiding van goederen heeft eveneens betrekking op de passiva, waardoor
de schulden in principe enkel ten laste vallen van het vermogen van de samenwonende die deze is
aangegaan. Indien een schuldeiser derhalve gecontracteerd heeft met één van de samenwonenden,
zal zijn verhaal beperkt zijn tot de goederen die tot de exclusieve eigendom behoren van die partner.
Heeft de schuldeiser echter gecontracteerd met beide samenwonenden, dan is verhaal mogelijk op
de goederen van elk van hen, alsook op de goederen die hen in onverdeeldheid toebehoren.
13.
Artikel 1477, vierde lid BW bepaalt naar analogie met het primair stelsel voor gehuwden, de
hoofdelijkheid voor schulden met betrekking tot het huishouden en schulden ten behoeve van de
opvoeding van de kinderen. Dit is een dwingendrechtelijke bepaling waarvan partijen bijgevolg niet
kunnen afwijken bij overeenkomst. Het gaat om de opvoeding van de inwonende kinderen, zijnde
zowel de gemeenschappelijke als de niet-gemeenschappelijke kinderen.19 Bovendien geldt ook hier
de uitzondering dat de hoofdelijkheid niet van toepassing is indien de schulden, gelet op de
bestaansmiddelen van het gezin, buitensporig zijn.
16
Gent 25 november 2004, NJW 2005, (804) 804, noot G. VERSCHELDEN; Antwerpen 9 februari 2005, NJW
2006, (508) 508, noot G. VERSCHELDEN.
17
R. BARBAIX en A.-L. VERBEKE, Beginselen relatievermogensrecht, Brugge, die Keure, 2012, 266, nr. 530; J.
VERSTRAETE, “Beschermingstechnieken (andere dan tontine- en aanwasbedingen) tussen ongehuwd
samenwonenden” in K. MATTHIJS, J. VERSTRAETE en J. BAEL, Familie op maat, Mechelen, Kluwer, 2005, (25) 38,
nr. 14; W. PINTENS, C. DECLERCK, J. DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Mortsel,
Intersentia, 2010, 497, nr. 933.
18
Gerechtelijk Wetboek van 10 oktober 1967, BS 31 oktober 1967, hierna verkort: Ger. W.
19
W. PINTENS, C. DECLERCK, J. DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Mortsel,
Intersentia, 2010, 493, nr. 922; N. TORFS en E. VAN SOEST, “De redactie van een samenlevingsovereenkomst
(wettelijke samenwoning)” in L. WEYTS, A.-L. VERBEKE en E. GOOVAERTS (eds.), Leuvense notariële geschriften.
Actualia Familiaal Vermogensrecht, Leuven, Universitaire Pers Leuven, 2003, (59) 72, nr. 21; R. BARBAIX en A.L. VERBEKE, Beginselen relatievermogensrecht, Brugge, die Keure, 2012, 263, nr. 522.
8
1.2. Mogelijk beding in de samenlevingsovereenkomst
14.
Gezien het stelsel van scheiding van goederen niet van dwingend recht is, is het voor
wettelijk samenwonenden mogelijk hiervan af te wijken. Zij kunnen wijzigingen of aanvullingen
aanbrengen, zonder echter het stelsel op zich te wijzigen.
Als de samenwonenden voor een van het wettelijk stelsel afwijkend stelsel kiezen, is dit echter niet
tegenstelbaar aan derden. De reden hiervoor is dat partijen geen afbreuk mogen doen aan de
artikelen 7 en 8 van de Hypotheekwet die de openbare orde raken.20 HEYVAERT is de enige auteur
die het met deze opvatting niet eens is.21 Hij verwijst hiervoor naar het gemeen recht en leidt via een
a contrario redenering uit artikel 1167 BW af dat overeenkomsten principieel tegenstelbaar zijn aan
derden, behoudens het recht van derden om ertegen op te komen door het instellen van de
pauliaanse vordering.22
A. Toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen
15.
Wettelijk samenwonenden kunnen geen gemeenschapsstelsel tot stand brengen (infra 50,
nr. 92), maar kunnen inter partes wel een gemeenschappelijk vermogen met uitsluitend interne
werking doen ontstaan.23
i. Artikel 815 BW niet van toepassing
16.
de
Dit toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen is een doelgebonden entiteit en zolang
wettelijke
samenwoning
bestaat,
zullen
de
samenwonenden
geen
vordering
tot
uitonverdeeldheidtreding kunnen instellen.24 Volgens de meerderheidsstrekking25 is artikel 815 BW
20
W. DE MULDER, “Het samenwoningsvermogensrecht voor en na de wet van 23 november 1998” in W. DE
MULDER, H. KOPPEN en F. MEES (eds.), Tot de dood ons scheidt?, Antwerpen, Maklu, 2000, (7) 35-36.
21
A. HEYVAERT, Het statuut van samenwoners in AdvocatenPraktijk – Burgerlijk Recht, Antwerpen, Kluwer,
2001, 27-30, nrs. 28-30.
22
W. DE MULDER, “Het samenwoningsvermogensrecht voor en na de wet van 23 november 1998” in W. DE
MULDER, H. KOPPEN en F. MEES (eds.), Tot de dood ons scheidt?, Antwerpen, Maklu, 2000, (7) 36.
23
W. PINTENS, C. DECLERCK, J. DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Mortsel,
Intersentia, 2010, 503, nr. 948; J. VERSTRAETE, “Beschermingstechnieken (andere dan tontine- en
aanwasbedingen) tussen ongehuwd samenwonenden” in K. MATTHIJS, J. VERSTRAETE en J. BAEL, Familie op
maat, Mechelen, Kluwer, 2005, (25) 51, nr. 27; I. DE STEFANI, “Les clauses de comptes et les conventions
patrimoniales entre cohabitants” in A. CULOT, P. DE PAGE, I. DE STEFANI, E. DE WILDE D'ESTMAEL, J.-M. DEGÉE,
P. DELNOY, L. ROUSSEAU en F. TAINMONT, Cohabitation légale et cohabitation de fait. Aspects civils et fiscaux,
Louvain-la-Neuve, Anthemis, 2008, (65) 86-89, nr. 16; E. GOOSSENS, “Samenwoningsvermogensrecht” in W.
PINTENS en C. DECLERCK (eds.), Patrimonium 2012, Antwerpen, Intersentia, 2012, (37) 53, nr. 78.
24
S. VAN DEN BRANDEN, “De duurtijd van een overeenkomst om in (conventionele) onverdeeldheid te blijven”
(noot onder Rb. Gent 3 april 2012), RABG 2014-15, (1054) 1056, nr. 9.
25
Cass. 20 september 2013, AR C.08.0018.F; Rb. Gent 26 juni 2012, RW 2013-14, (1471) 1471; Antwerpen 19
maart 2008, RW 2008-09, (1436) 1436, noot D. MICHIELS; Rb. Brugge 16 januari 2004, T.Not. 2005, (415) 417,
noot F. BOUCKAERT; Gent 2 september 2003, T.Not. 2005, (409) 412; Gent 8 mei 2003, NJW 2003, (971) 971;
W. PINTENS, C. DECLERCK, J. DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen,
9
met name niet van toepassing op een onverdeeldheid die conventioneel tot stand werd gebracht,
maar enkel op de gemeenrechtelijke onverdeeldheden. Het Hof van Cassatie heeft deze
meerderheidsstrekking bevestigd in een arrest van 20 september 2013 26, door uitdrukkelijk te
bepalen dat artikel 815 BW niet van toepassing is op een conventionele onverdeeldheid.
ii. Duur
17.
Wat betreft de duurtijd van een overeenkomst om in onverdeeldheid te blijven, bestaat het
algemeen rechtsbeginsel dat niemand zich eeuwigdurend kan verbinden zonder opzegmogelijkheid.
Dit heeft tot gevolg dat voor dergelijke overeenkomst steeds een expliciete of impliciete tijdsduur
bepaald zal moeten zijn.27 In het geval van het toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen is de
duur op impliciete wijze bepaald. Het is namelijk een vermogen met een specifieke bestemming, dat
bestaat zolang de wettelijke samenwoning duurt.28
iii. Inbreng vermogensbestanddeel
18.
In hun intern gemeenschappelijk vermogen kunnen samenwonenden een bepaald
vermogensbestanddeel inbrengen. Dit kunnen één of meerdere goederen zijn, zowel roerend als
onroerend. Wat en door wie wordt ingebracht, behoort tot de keuzevrijheid van de
samenwonenden. Het is perfect mogelijk overeen te komen dat slechts één van hen een inbreng
doet.
Zij kunnen bijvoorbeeld stipuleren dat de ene partner een bouwgrond waarop hij of zij de exclusieve
rechten heeft, inbrengt, zodat ook de andere partner eigenaar zal zijn van zowel de grond, als de
woning die zij er nadien samen op zullen bouwen. Zonder deze inbreng zou het recht van natrekking
spelen, waardoor de partner met het exclusief eigendomsrecht op de grond, ook exclusief eigenaar
zou zijn van de woning die zij er samen op bouwen. Deze partner zou wel kunnen verzaken aan dit
recht van natrekking, maar dan zal de andere partner nog steeds geen eigendomsrechten bezitten in
de grond, wat zij misschien net wel wensen. Tot vóór 2012 was deze overdracht door inbreng heel
aantrekkelijk omdat het stukken goedkoper was dan de overdracht door schenking of verkoop. Op dit
fiscaal aspect wordt hieronder ingegaan (infra 12, nr. 22).
Intersentia, 2010, 1259, nr. 2482; R. DEKKERS en E. DIRIX, Handboek burgerlijk recht, II, Antwerpen, Intersentia,
2005, 121, nr. 290; H. CASMAN, “Enkele aspecten van de vermogensrechtelijke overeenkomsten tussen
samenwoners sedert de wet van 23 november 1998” in W. VAN EECKHOUTTE (ed.), Overeenkomstenrecht,
XXVIste Postuniversitaire Cyclus Willy Delva, 1999-2000, Antwerpen, Kluwer, 2000, (205) 238, nr. 308.
26
Cass. 20 september 2013, AR C.08.0018.F.
27
Gent 1 maart 2001, T.Not. 2003, (171) 171-172.
28
H. CASMAN, “Gehuwd, wettelijk of feitelijk samenwonend: wat maakt het uit? Vermogensrechtelijke
aspecten, andere dan bij overlijden” in C. FORDER en A.-L. VERBEKE (eds.), Gehuwd of niet: maakt het iets uit?,
Antwerpen, Intersentia, 2005, (149) 168, nr. 61.
10
Een ander voorbeeld van inbreng is dat de samenwonenden bepalen dat hun inkomsten geheel of
gedeeltelijk gemeenschappelijk zijn.29 Artikel 1478, eerste lid BW dat bepaalt dat ieder van hen de
inkomsten uit eigen goederen en de opbrengsten uit arbeid behoudt, is namelijk een bepaling van
aanvullend recht, waardoor de samenwonenden er kunnen van afwijken.
iv. Beheer
19.
Wat betreft het beheer van het toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen, kunnen de
wettelijk samenwonenden de artikelen 1415 tot en met 1424 BW van toepassing verklaren.30 Dit zijn
de regels van beheer aangaande het gemeenschappelijk vermogen van gehuwden.
v. Vereffening-verdeling
20.
Bij de beëindiging van de wettelijke samenwoning zal deze gemeenschap vereffend en
verdeeld moeten worden. De modaliteiten hiervan kunnen door de partners eveneens in de
samenlevingsovereenkomst worden bepaald. Aan de ontbinding kan bijvoorbeeld een recht van
vooruitmaking of toebedeling worden gekoppeld.31 Om de verdeling van dit intern vermogen vlotter
te laten verlopen kan men verder ook een beding opnemen omtrent de verdeling van de
aanwinsten, evenals bijvoorbeeld een voorkeurrecht.32
vi. Niet tegenstelbaar aan derden
21.
De gemeenschap heeft, zoals reeds vermeld, enkel interne werking en is niet tegenstelbaar
aan derden. Ten aanzien van hen blijft het een onverdeeldheid van gemeen recht. Zij kunnen er
beslag op leggen zoals bij een gewone onverdeeldheid en kunnen er te allen tijde de verdeling van
vorderen.33 Bovendien hebben ook de modaliteiten die door de samenwonenden overeengekomen
zijn met betrekking tot de vereffening-verdeling van de gemeenschap enkel gelding inter partes.
29
S. PLINGERS en S. PEELS, “Ongehuwd samenwonen” in A.-L. VERBEKE, F. BUYSSENS en H. DERYCKE (eds.),
Vermogensplanning met Effect bij Leven: huwelijk en samenwoning, Gent, Larcier, 2004, (87) 100, nr. 196.
30
I. DE STEFANI, “Les clauses de comptes et les conventions patrimoniales entre cohabitants” in A. CULOT, P. DE
PAGE, I. DE STEFANI, E. DE WILDE D'ESTMAEL, J.-M. DEGÉE, P. DELNOY, L. ROUSSEAU en F. TAINMONT,
Cohabitation légale et cohabitation de fait. Aspects civils et fiscaux, Louvain-la-Neuve, Anthemis, 2008, (65) 87,
nr. 16.
31
J. RUYSSEVELDT, “Wettelijk samenwonenden – Overdracht zakelijke rechten – Toegevoegd intern
gemeenschappelijk vermogen”, Registratierechten 2013, afl. 2, (18) 20.
32
W. PINTENS, C. DECLERCK, J. DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Mortsel,
Intersentia, 2010, 503, nr. 948; H. CASMAN, “Enkele aspecten van vermogensrechtelijke overeenkomsten
tussen samenwoners sedert de wet van 23 november 1998” in W. VAN EECKHOUTTE (ed.),
Overeenkomstenrecht, XXVIste Postuniversitaire Cyclus Willy Delva, 1999-2000, Antwerpen, Kluwer, 2000, 241,
nr. 314.
33
L. DE SCHRIJVER, “Commentaar bij art. 1478 BW” in P. SENAEVE, F. SWENNEN en G. VERSCHELDEN (eds.),
Personen- en familierecht: artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen,
Kluwer, 2014, (1) 34, nr. 49.
11
Met derden worden schuldeisers bedoeld, maar in geval van beëindiging van de wettelijke
samenwoning door overlijden, ook reservataire erfgenamen waarvan het reservatair erfdeel is
overschreden. Zij beschikken over een eigen recht, waardoor er inkorting zal plaatsvinden.34 Nietreservataire erfgenamen hebben geen eigen recht, maar treden in de rechten van hun
rechtsvoorganger.35
vii. Fiscale implicaties
22.
Bij de inbreng van een eigen onroerend goed in het toegevoegd intern gemeenschappelijk
vermogen, rijst de vraag welke implicaties dit heeft voor het registratierecht.
De
fiscale
administratie
oordeelde
in
haar
beslissing
van
17
april
2009 36
dat
samenlevingsovereenkomsten, bij gebreke aan een specifieke tarifering, onderworpen zijn aan het
algemeen vast recht van 50 euro. Dit recht zou alle overeenkomsten die geïntegreerd zijn in de
samenlevingsovereenkomst dekken en dus ook de inbreng van een onroerend goed in een intern
gemeenschappelijk vermogen.37
In een nieuwe beslissing van 30 mei 201238 heeft de fiscale administratie deze beslissing van 2009
echter herzien. Volgens dit nieuwe standpunt is de overdracht van een onroerend goed of een
zakelijk recht op een onroerend goed aan een evenredig verkooprecht (10 %)39 of een progressief
schenkingsrecht (3 tot 30 %)40 onderworpen, afhankelijk of de overdracht ten bezwarende of ten
kosteloze titel gebeurt.41 Brengen de wettelijk samenwonenden roerende goederen in het intern
vermogen in, dan zal een vlak schenkingsrecht (3 %)42 geheven worden wanneer de ter registratie
aangeboden rechtshandeling ten kosteloze titel is. Ter argumentatie hiervan baseert de fiscale
administratie zich op artikel 1478, tweede lid BW waardoor het intern gemeenschappelijk vermogen
slechts een gewone onverdeeldheid zou zijn. Hieruit volgt dat op de inbreng van een eigen goed door
34
W. DE MULDER, “Het samenwoningsvermogensrecht voor en na de wet van 23 november 1998” in W. DE
MULDER, H. KOPPEN en F. MEES (eds.), Tot de dood ons scheidt?, Antwerpen, Maklu, 2000, (7) 38.
35
Ibid., 39.
36
Adm. Besl. 17 april 2009, nr. E.E./102.944, www.fisconetplus.be.
37
E. SPRUYT, “Fiscaal statuut van huwelijkscontracten, wijzigingen van huwelijkscontracten,
samenlevingscontracten, testamenten en gelijkaardige akten” in F. WERDEFROY, Registratierechten, Mechelen,
Kluwer, 2015, (1709) 1720-1722, nr. 1191; J. RUYSSEVELDT, “Inbreng van een goed in een toegevoegd intern
gemeenschappelijk vermogen tussen wettelijk samenwonenden, Registratierechten 2010, afl. 3, (7) 8.
38
Adm. Besl. 30 mei 2012, nr. E.E./102.944, www.fisconetplus.be.
39
Art. 2.9.4.1.1 Vlaamse Codex Fiscaliteit.
40
Art. 2.8.4.1.1, § 1 Vlaamse Codex Fiscaliteit.
41
J. RUYSSEVELDT, “Wettelijk samenwonenden – Overdracht zakelijke rechten – Toegevoegd intern
gemeenschappelijk vermogen”, Registratierechten 2013, afl. 2, (18) 18.
42
Art. 2.8.4.1.1, § 2 Vlaamse Codex Fiscaliteit.
12
één van de samenwonenden een overdrachtsrecht verschuldigd is op de helft ervan.43 Deze nieuwe
beslissing heeft tot gevolg dat het fiscaal voordeel van deze techniek verdwenen is. 44 De fiscale
administratie benadrukt in haar beslissing voorts nog dat overeenkomsten die geen
eigendomsoverdracht met zich meebrengen onderworpen blijven aan het algemeen vast recht van
50 euro.45 Deze situatie doet zich voor wanneer bijvoorbeeld een onroerend goed dat beide
samenwonenden elk voor de helft in eigendom hebben, wordt ingebracht in het toegevoegd intern
gemeenschappelijk vermogen.
B. Afwijkende regeling passiva
23.
Wettelijk samenwonende partners kunnen in de samenlevingsovereenkomst een regeling
treffen met betrekking tot verscheidene soorten passiva: hypothecaire leningen, kosten in verband
met specifieke goederen, verzekeringspremies enzovoort.
Hebben de wettelijk samenwonenden een van het gemeen recht afwijkende overeenkomst gesloten,
dan geldt ook deze regeling enkel inter partes. De schuldeisers zijn niet gehouden tot deze
bepalingen, maar kunnen zich er wel op beroepen indien het hun verhaalsrecht zou uitbreiden.46
C. Beding van aanwas en tontine
24.
Wettelijk samenwonenden hebben bovendien de mogelijkheid een beding van aanwas of
tontine met betrekking tot een onverdeeld goed op te nemen in hun samenlevingsovereenkomst.
Krachtens een tontinebeding koopt elke wettelijk samenwonende partner de onverdeelde helft van
het goed onder de ontbindende voorwaarde van zijn vooroverlijden, en de andere onverdeelde helft
onder opschortende voorwaarde van zijn overleven, en dit beiden rechtstreeks van de verkoper.47
Via het beding van aanwas zal het onverdeeld aandeel van de eerststervende bij diens overlijden
aanwassen bij het onverdeeld aandeel van de langstlevende. Elk van de samenwonenden verbindt er
zich dus toe afstand te doen van zijn aandeel aan de andere, onder de opschortende voorwaarde van
43
J. RUYSSEVELDT, “Wettelijk samenwonenden – Overdracht zakelijke rechten – Toegevoegd intern
gemeenschappelijk vermogen”, Registratierechten 2013, afl. 2, (18) 19.
44
E. GOOSSENS, “Samenwoningsvermogensrecht” in W. PINTENS en C. DECLERCK (eds.), Patrimonium 2012,
Antwerpen, Intersentia, 2012, (37) 54, nr. 78.
45
E. SPRUYT, “Fiscaal statuut van huwelijkscontracten, wijzigingen van huwelijkscontracten,
samenlevingscontracten, testamenten en gelijkaardige akten” in F. WERDEFROY, Registratierechten, Mechelen,
Kluwer, 2015, (1709) 1722, nr. 1191.
46
K. SABBE en G. COPS, “Niet getrouwd, wel gescheiden. Juridische aspecten van de beëindiging van de
samenwoning”, Not.Fisc.M. 2002, (1) 10.
47
W. PINTENS, K. VANWINCKELEN en J. DU MONGH, Schets van het familiaal vermogensrecht, Antwerpen,
Intersentia, 2007, 190, nr. 541.
13
zijn vooroverlijden.48 Het verschil met een tontinebeding ligt dus in het feit dat de langstlevende zijn
rechten niet van de verkoper, maar rechtstreeks van zijn partner verkrijgt.
25.
Deze overeenkomsten zijn geen verboden erfovereenkomsten in de zin van artikel 1130,
tweede lid BW, gezien er een toekenning van actuele rechten is. Onder meer het hof van beroep te
Antwerpen heeft in een arrest van 3 juni 2009 49 bovendien beslist dat de beperking in de tijd van het
beding van aanwas met mogelijkheid tot verlenging, de geldigheid van de overeenkomst niet in het
gedrang brengt, omdat ook in dat geval de partijen zich nog steeds definitief verbonden hebben
betreffende een actueel recht. Bovendien besliste het hof dat de beëindiging van de relatie, hoewel
deze beslissing eenzijdig kan worden genomen, zodanige gevolgen heeft op diverse vlakken dat ook
dit niet kan worden beschouwd als een louter potestatieve voorwaarde. De overeenkomst doet ook
in dat geval immers meteen afdwingbare, zij het voorwaardelijke, verbintenissen ontstaan tussen
partijen. De rechtbank van eerste aanleg te Gent heeft in een vonnis van 12 april 2011 50 eveneens,
doch impliciet, de geldigheid van het beding van aanwas met beperking in de tijd bevestigd.
26.
In de rechtspraak en rechtsleer bestaat reeds lang discussie omtrent de vraag of de bedingen
van aanwas en tontine eenzijdig beëindigd kunnen worden in geval van relatiebreuk. De traditionele
opvatting houdt in dat partijen niet het recht hebben afzonderlijk de uitonverdeeldheidtreding te
vorderen, doordat zij reeds beschikt hebben over hun aandeel in het goed en er als het ware een
doelvermogen hebben van gemaakt.51 Er anders over oordelen zou betekenen dat zij slechts louter
eventuele rechten hebben toegekend, waardoor het verboden erfovereenkomsten zouden zijn.
Slechts uitzonderlijk wordt een vordering tot uitonverdeeldheidtreding wel toegelaten op grond van
de leer van het rechtsmisbruik. Het hof van beroep van Luik bijvoorbeeld heeft in een arrest van 21
juni 201152 geoordeeld dat het beding van aanwas een verzoek tot uitonverdeeldheidtreding niet in
de weg staat. Hiervoor steunt het hof zich enerzijds op artikel 1175 BW dat bepaalt dat elke
voorwaarde vervuld moet zijn zoals partijen het gewild hadden. De hoofdreden van het bestaan van
het beding van aanwas is namelijk de langstlevende partner te beschermen in geval van overlijden.
Als hoofdargument stelde het hof echter dat de partner die zich tegen een vordering tot
uitonverdeeldheidtreding verweert door het bestaan van een beding van aanwas aan te voeren, blijk
geeft van kwade trouw en rechtsmisbruik door in de woning te willen blijven en de onverdeeldheid in
48
V. ALLAERTS, “Samenwoningsvermogensrecht” in W. PINTENS en C. DECLERCK (eds.), Patrimonium 2010,
Antwerpen, Intersentia, 2010, 56, nr. 79.
49
Antwerpen 3 juni 2009, RW 2010-11, (627) 627.
50
Rb. Gent 12 april 2011, T.Not. 2011, (662) 662.
51
Gent 16 december 2004, T.Not. 2006, (126) 126, noot F. BOUCKAERT; Rb. Mechelen 26 oktober 2005, T.Not.
2006, (418) 418, noot L. WEYTS.
52
Luik 21 juni 2011, RTDF 2012, (1053) 1053, noot E. WELING-LILIEN.
14
stand te houden.53 De bestaansreden van het beding van aanwas is immers verdwenen door de
definitieve scheiding tussen partijen, en de verdere uitoefening ervan is bijgevolg strijdig met het
beginsel van de uitvoering te goeder trouw van de overeenkomsten. Het Hof van Cassatie heeft in
het arrest van 6 maart 201454 een duidelijk standpunt ingenomen aangaande deze problematiek.
Volgens het Hof houdt een tontineovereenkomst die strekking heeft voort te bouwen op een tussen
de partijen bestaande feitelijke of juridische verhouding, op te bestaan wanneer deze onderliggende
verhouding een einde neemt.55 Aan de verdere uitwerking van de overeenkomst wordt bijgevolg
iedere zin ontnomen. Dit betekent dat tussen de samenwonenden een gewone onverdeeldheid
ontstaat waardoor op grond van artikel 815 BW de uitonverdeeldheidtreding kan worden gevorderd.
Er kan worden verondersteld dat deze rechtspraak op dezelfde wijze geldt voor het beding van
aanwas.56
27.
Hoewel bij wet van 28 maart 200757 erfrecht is ingevoerd voor de langstlevende wettelijk
samenwonende partner, blijven deze technieken van belang omdat ze een grotere bescherming
bieden. Er is in artikel 745octies BW namelijk enkel voorzien in de vererving van het vruchtgebruik op
de gezinswoning en het huisraad en bovendien is dit erfrecht ab intestaat, maar niet reservatair.58
Het beding van aanwas wordt traditioneel als een kanscontract, en dus als een beding ten
bezwarende titel beschouwd, waardoor reservataire erfgenamen er hun aanspraken niet tegen
kunnen inroepen.59 Toch is enige voorzichtigheid geboden omdat deze bedingen in bepaalde
omstandigheden gekwalificeerd kunnen worden in rechtshandelingen ten kosteloze titel. Alleen als
er een gelijke kans is voor beide samenwonenden om het goed in zijn totaliteit te verkrijgen, kan dit
effectief beschouwd worden als een beding ten bezwarende titel.60 Wanneer de kansen daarentegen
ongelijk zijn, is er een grote kans op kwalificatie als een schenking, waartegen de reservataire
erfgenamen wel kunnen opkomen.61 De gelijkheid van kans wordt bepaald afhankelijk van de
levensverwachting van de samenwonenden.62
53
B. MEESTERS, “Samenwoningsvermogensrecht” in W. PINTENS en C. DECLERCK (eds.), Patrimonium 2013,
Antwerpen, Intersentia, 2013, (33) 45-46, nr. 56.
54
Cass. 6 maart 2014, RW 2013-14, (1625) 1625, noot. D. MICHIELS.
55
W. PINTENS, C. DECLERCK en K. VANWINCKELEN, Schets van het familiaal vermogensrecht, Brugge, die Keure,
2015, 223, nr. 546.
56
Ibid.
57
Wet van 28 maart 2007 tot wijziging, wat de regeling van het erfrecht van de langstlevende wettelijk
samenwonende betreft, van het Burgerlijk Wetboek en van de wet van 29 augustus 1988 op de erfregeling
inzake landbouwbedrijven met het oog op het bevorderen van de continuïteit, BS 8 mei 2007.
58
R. BARBAIX en A.-L. VERBEKE, Beginselen relatievermogensrecht, Brugge, die Keure, 2012, 269, nr. 538.
59
Ibid., nr. 539.
60
Vred. Leuven 15 december 1997, RW 1997-98, (1089) 1089; Gent 18 december 2003, NJW 2004, (416) 416.
61
R. BARBAIX en A.-L. VERBEKE, Beginselen relatievermogensrecht, Brugge, die Keure, 2012, 270, nr. 540.
62
W. PINTENS, C. DECLERCK en K. VANWINCKELEN, Schets van het familiaal vermogensrecht, Brugge, die Keure,
2015, 222, nr. 543.
15
Hierbij dient nog opgemerkt te worden dat wat de gezinswoning betreft, het op fiscaal vlak wel
interessanter is om deze te verkrijgen via vererving dan via een beding van aanwas. Voor de
vererving van de gezinswoning geldt immers een vrijstelling63 van erfbelasting.
§ 2. BEWIJSREGELING
2.1. Wettelijke regeling
A. Secundair wettelijk samenwoningsrecht - Scheiding van goederen
28.
Het stelsel van scheiding van goederen houdt in dat iedere samenwonende exclusief
eigenaar blijft van de goederen die bij aanvang van de wettelijke samenwoning in zijn vermogen
zitten, en van de goederen die hij verkrijgt, ten bezwarende titel of om niet, gedurende de wettelijke
samenwoning. De vermogens van beide wettelijk samenwonenden blijven aldus juridisch gezien
gescheiden. Goederen die de samenwonenden gezamenlijk hebben verkregen of goederen waarvan
ze het exclusief eigendomsrecht niet kunnen bewijzen, behoren hen toe in onverdeeldheid. De
samenwonenden worden geacht een gelijk aandeel te bezitten in deze onverdeeldheid, behoudens
conventioneel anders bedongen.
B. Gemeen recht
i. Ieder dient zijn exclusief eigendomsrecht te bewijzen
29.
Elke wettelijk samenwonende partner dient het bewijs te leveren van de goederen waarvan
hij exclusief eigenaar is. In tegenstelling tot bij gehuwden is niet voorzien in een versoepelde
bewijsregeling, maar is – behoudens conventionele regelingen – het gemeen recht van toepassing.64
Deze bepalingen gelden zowel in de verhouding tussen de samenwonenden onderling, als ten
aanzien van derden.65
Voor onroerende goederen vormt het leveren van het bewijs van exclusieve eigendom over het
algemeen geen probleem, omdat er in publiciteit is voorzien op het hypotheekkantoor.
Het bewijs leveren van roerende goederen kan daarentegen heel wat moeilijker zijn. Roerende
goederen vermengen zich met elkaar door bijvoorbeeld de opening van een gezamenlijke
63
Art. 2.7.4.1.1, § 2, derde lid Vlaamse Codex Fiscaliteit.
Art. 1316 e.v. BW.
65
K. SABBE en G. COPS, “Niet getrouwd, wel gescheiden. Juridische aspecten van de beëindiging van de
samenwoning”, Not.Fisc.M. 2002, (1) 8.
64
16
bankrekening en het bijeenbrengen van meubelen in de gezinswoning. Voor deze categorie goederen
is er in veel gevallen geen schriftelijk bewijs in de zin van de artikelen 1341 en 1347 tot en met 1348
BW waaruit de exclusieve eigendom van één van de samenwonenden blijkt. Indien het tot een
procedure komt en een rechter zal moeten oordelen over de bewijskracht, beschikt hij over een zeer
grote appreciatiemarge. De recht oordeelt namelijk soeverein over de bewijswaarde van de
middelen die aangevoerd worden als bewijs.66
ii. Bewijsmiddelen
30.
Onder meer volgende bewijsmiddelen kunnen overeenkomstig het gemeen recht
aangevoerd worden door de wettelijk samenwonenden:
a. Titularis: geschrift, bankrekening, kluis
Het eigendomsrecht kan ten eerste blijken uit een geschrift. De persoon wiens naam vermeld staat in
het geschrift wordt geacht het eigendomsrecht te bezitten, behoudens tegenbewijs. Als we over
geschriften spreken, denken we onder meer aan een factuur, een bestelbon, een garantiebewijs, een
inventaris enzovoort.67
CASMAN benadrukt dat er in de rechtspraak en rechtsleer discussie is over de bewijskracht van de
factuur.68 De vraag is of de factuur een voldoende bewijs levert van het eigendomsrecht van de
persoon wiens naam op de factuur vermeld staat. Volgens BARBAIX en VERBEKE vormt de factuur
louter een vermoeden van eigendom.69 In bepaalde rechtspraak wordt gesteld dat degene die
beweert eigenaar te zijn, moet bewijzen dat het goed met eigen middelen is betaald.70
Het inroepen van de morele onmogelijkheid om een geschrift op te maken krachtens artikel 1348 BW
wordt over het algemeen niet aanvaard.
66
B. VAN DEN HOUTE, “Hoe anticiperen op financiële geschillen tussen samenwoners” in C. DECLERCK en W.
PINTENS (eds.), Patrimonium 2012, Antwerpen, Intersentia, 2012, (193) 200, nr. 12.
67
K. SABBE en G. COPS, “Niet getrouwd, wel gescheiden. Juridische aspecten van de beëindiging van de
samenwoning”, Not.Fisc.M. 2002, (1) 8.
68
H. CASMAN, “Enkele aspecten van vermogensrechtelijke overeenkomsten tussen samenwoners sedert de
wet van 23 november 1998” in W. VAN EECKHOUTTE (ed.), Overeenkomstenrecht, XXVIste Postuniversitaire
Cyclus Willy Delva, 1999-2000, Antwerpen, Kluwer, 2000, (205) 224, nr. 288; Gent 10 september 1996, TBBR
1997, (311) 311, noot J. KOKELENBERG; Brussel 5 mei 1999, EJ 2000, (58) 58.
69
R. BARBAIX en A.-L. VERBEKE, Beginselen relatievermogensrecht, Brugge, die Keure, 2012, 265, nr. 529.
70
Voor een overzicht, zie S. VANOPPEN en V. GUFFENS, “Overzicht van rechtspraak (1990-1999) –
Vermogensrechtelijke aspecten inzake concubinaat”, EJ 2000, (38) 38-52.
17
Wat betreft de gelden op een bankrekening worden volgens een aantal auteurs de gelden vermoed
eigendom te zijn van de rekeninghouder. Onder andere CASMAN71, SABBE en COPS72 zijn er van
overtuigd dat de gelden toebehoren aan de titularis van de bankrekening. Openen de
samenwonenden een bankrekening op naam van hen beiden, dan geldt het vermoeden van
onverdeeldheid.
Omtrent de eigendom van de goederen in een kluis oordeelde onder andere het vredegerecht te
Roeselare in een vonnis van 21 oktober 200573 dat die goederen worden vermoed eigendom te zijn
van de persoon op wiens naam de kluis gehuurd is.
b. Bezit
In principe zou het mogelijk zijn het exclusief eigendomsrecht te bewijzen op grond van het in artikel
2279 BW bepaalde “bezit geldt als titel”. Dit bewijs zal echter amper aanvaard worden aangezien het
bezit door de samenwoning dubbelzinnig is geworden74 en het principe van “bezit geldt als titel”
enkel een ondubbelzinnig en deugdelijk bezit beschermt.75 Bij wettelijk samenwonenden is het bezit
van de roerende goederen meestal ondubbelzinnig, gezien deze goederen zich in de meeste gevallen
in de gezinswoning bevinden en dus geen exclusief bezit meer zijn van één der samenwonenden.76
c. Getuigen en vermoedens
In tegenstelling tot bij gehuwden, waar de bewijsregeling van toepassing is overeenkomstig artikel
1399, tweede lid BW, kunnen getuigen en vermoedens voor wettelijk samenwonenden in bepaalde
gevallen wél hulp bieden bij het leveren van het eigendomsbewijs. Zo zouden foto’s kunnen
aantonen dat een bepaald goed, bijvoorbeeld een kunstwerk, reeds lang eigendom is van de familie
van één van de samenwonenden. Daar de opsomming van bewijsmiddelen in artikel 1399, tweede lid
BW limitatief van aard is en getuigen en vermoedens daar niet in voorkomen, impliceert dit dat het
71
H. CASMAN, “Gehuwd, wettelijk of feitelijk samenwonend: wat maakt het uit? Vermogensrechtelijke
aspecten, andere dan bij overlijden” in C. FORDER en A.-L. VERBEKE (eds.), Gehuwd of niet: maakt het iets uit?,
Antwerpen, Intersentia, 2005, (149) 165, nr. 53.
72
K. SABBE en G. COPS, “Niet getrouwd, wel gescheiden. Juridische aspecten van de beëindiging van de
samenwoning”, Not.Fisc.M. 2002, (1) 9.
73
Vred. Roeselare 21 oktober 2005, RW 2006-07, (577) 577.
74
Antwerpen 5 december 2006, NJW 2007, (414) 414, noot G. VERSCHELDEN; Y-H. LELEU, “Les biens et le
logement du couple non marié” in J.-L. RENCHON en F. TAINMONT (eds.), Le couple non marié à la lumière de la
cohabitation légale, Louvain-la-Neuve, Academia-Bruylant, 2000, (155) 159-160, nr. 9.
75
K. SABBE en G. COPS, “Niet getrouwd, wel gescheiden. Juridische aspecten van de beëindiging van de
samenwoning”, Not.Fisc.M. 2002, (1) 8.
76
Y-H. LELEU, “Les biens et le logement du couple non marié” in J.-L. RENCHON en F. TAINMONT (eds.), Le
couple non marié à la lumière de la cohabitation légale, Louvain-la-Neuve, Academia- Bruylant, 2000, (155)
159-160, nr. 9; K. SABBE en G. COPS, “Niet getrouwd, wel gescheiden. Juridische aspecten van de beëindiging
van de samenwoning”, Not.Fisc.M. 2002, (1) 8.
18
voor
gehuwden niet mogelijk is het bewijs te leveren tegenover derden door getuigen en
vermoedens.77 Derden kunnen het beding daarentegen wel in hun voordeel inroepen.
2.2. Beding in de samenlevingsovereenkomst
31.
Om latere financiële discussies te vermijden kunnen wettelijk samenwonenden in de
samenlevingsovereenkomst de bewijsregeling moduleren. Elke van het gemeen recht afwijkende
conventionele bewijsregeling heeft wel enkel gevolgen inter partes en is dus niet tegenstelbaar aan
derden.78
A. Versoepelde bewijsregels
32.
Ten eerste kunnen wettelijk samenwonende partners een versoepelde bewijsregeling van
toepassing verklaren zoals voor gehuwden, door een analoge toepassing van artikel 1399, tweede lid
BW.79 Overeenkomstig dit artikel dient het bewijs van het exclusief eigendomsrecht van een goed ten
aanzien van derden geleverd te worden door een boedelbeschrijving, door het bezit overeenkomstig
artikel 2229 BW, door titels met vaste dagtekening, door bescheiden van een openbare dienst, door
vermelding in een regelmatig gehouden of opgemaakt register of door bescheiden en borderellen die
door de wet zijn opgelegd of door het gebruik zijn bekrachtigd.
B. Eigendomsvermoedens
33.
Wettelijk samenwonenden kunnen ook een aantal eigendomsvermoedens opnemen in de
samenlevingsovereenkomst. Het gaat om weerlegbare vermoedens waarvan zij steeds het
tegenbewijs kunnen leveren.80 Indien deze vermoedens duidelijk in het voordeel zijn van één van de
samenwonenden, dienen de samenwonende partners deze volgens CASMAN objectief te
verantwoorden in de samenlevingsovereenkomst.81
77
M. MASSCHELEIN, “Het bewijs van het exclusieve eigendomsrecht” (noot onder Gent 7 oktober 2008), TBBR
2010, (394) 398, nr. 3.
78
B. VAN DEN HOUTE, “Hoe anticiperen op financiële geschillen tussen samenwoners” in C. DECLERCK en W.
PINTENS (eds.), Patrimonium 2012, Antwerpen, Intersentia, 2012, (193) 201, nr. 13; W. DE MULDER, “Het
samenwoningsvermogensrecht voor en na de wet van 23 november 1998” in W. DE MULDER, H. KOPPEN en F.
MEES (eds.), Tot de dood ons scheidt?, Antwerpen, Maklu, 2000, (7) 17.
79
W. PINTENS, C. DECLERCK, J. DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Mortsel,
Intersentia, 2010, 503, nr. 948; H. CASMAN, “Enkele aspecten van vermogensrechtelijke overeenkomsten
tussen samenwoners sedert de wet van 23 november 1998” in W. VAN EECKHOUTTE (ed.),
Overeenkomstenrecht, XXVIste Postuniversitaire Cyclus Willy Delva, 1999-2000, Antwerpen, Kluwer, 2000, (205)
225-226, nr. 289.
80
W. PINTENS, C. DECLERCK, J. DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Mortsel,
Intersentia, 2010, 543, nr. 1018.
81
H. CASMAN, “Enkele aspecten van vermogensrechtelijke overeenkomsten tussen samenwoners sedert de
wet van 23 november 1998” in W. VAN EECKHOUTTE (ed.), Overeenkomstenrecht, XXVIste Postuniversitaire
Cyclus Willy Delva, 1999-2000, Antwerpen, Kluwer, 2000, (205) 225-226, nr. 289.
19
Wat betreft de goederen waarvan geen van beiden het eigendomsrecht kan aantonen kunnen zij
bepalen dat deze hen elk voor de helft in onverdeeldheid toebehoren. Het gaat dan bijvoorbeeld om
de onverdeelde goederen aanwezig in de gezinswoning zoals meubelen, huishoudapparaten
enzovoort.
Voorbeelden van eigendomsvermoedens voor de eigen goederen zijn onder meer de volgende: de
persoon wiens naam op een factuur of aankoopborderel staat is eigenaar, elk is eigenaar van de
gelden op een financiële rekening waarvan hij of zij rekeninghouder is, de inhoud van een kluis
gehuurd op naam van één van de partners is exclusief eigendom van de titularis, juwelen en andere
persoonlijke goederen en goederen in het kader van het beroep zijn eigendom van degene die er een
persoonlijke band mee heeft.82
C. Bewijs door oorsprong van de gelden
34.
Een andere mogelijkheid is dat de wettelijk samenwonende partners overeenkomen dat zij
het eigendomsrecht ook kunnen bewijzen door de oorsprong van de gelden aan te tonen. 83
D. Inventaris
i. Algemeen
35.
Wettelijk samenwonenden kunnen er tot slot voor kiezen een inventaris, of ook wel
boedelbeschrijving genoemd, op te stellen. Zij kunnen deze inventaris laten opnemen in hun
samenlevingsovereenkomst, of zij kunnen deze aan de akte laten aanhechten. De inventaris hoeft
zelfs niet noodzakelijk in de samenlevingsovereenkomst worden opgenomen of eraan worden
aangehecht, maar kan zelfs op een ander ogenblik door de partijen worden opgesteld zonder
tussenkomst van de notaris.84 Wanneer de samenwonenden zelf, zonder tussenkomst van de notaris,
een inventaris opstellen, is het aangeraden deze te laten registreren op het registratiekantoor zodat
deze vaste datum krijgt en bijgevolg ook bewijskracht85. De inventaris kan uiteraard geactualiseerd
worden gedurende de wettelijke samenwoning.
De wettelijk samenwonenden kunnen de goederen die zij elk persoonlijk in het bezit hebben op het
ogenblik dat zij de inventaris opstellen, aanduiden als eigen goederen. Daarnaast kunnen zij
82
N. TORFS en E. VAN SOEST, “De redactie van een samenlevingsovereenkomst (wettelijke samenwoning)” in L.
WEYTS, A.-L. VERBEKE en E. GOOVAERTS (eds.), Leuvense notariële geschriften. Actualia Familiaal
Vermogensrecht, Leuven, Universitaire Pers Leuven, 2003, (59) 74, nr. 26.
83
B. VAN DEN HOUTE, “Hoe anticiperen op financiële geschillen tussen samenwoners” in C. DECLERCK en W.
PINTENS (eds.), Patrimonium 2012, Antwerpen, Intersentia, 2012, (193) 201, nr. 13.
84
B. CHIAU, J. CHRISTIAENS en S. DE SCHRIJVER, Gids samenlevingsvormen: samenwonen of toch niet?,
Antwerpen, De Boeck, 2010, 68.
85
Over de precieze draagwijdte van de bewijskracht van een inventaris, zie infra 21, nr. 36.
20
uiteraard ook bezittingen aanduiden waarvoor zij in onverdeeldheid zijn, bijvoorbeeld omdat men ze
samen heeft aangekocht. Zij zullen telkens elkaars eigendomsrecht wederzijds erkennen. Het is van
belang dat men de goederen zeer gedetailleerd beschrijft om latere discussies, zoals of het wel
degelijk om dat specifiek goed gaat en niet om een ander goed, te vermijden.
Een duidelijk opgestelde inventaris kan aldus de onderlinge verdeling bij de beëindiging van de
wettelijke samenwoning vergemakkelijken. De goederen vermeld in de inventaris keren dan terug
naar de eigenaar zoals in de inventaris aangegeven staat en zoals door de partijen wederzijds erkend
is.
ii. Tegenwerpbaarheid aan derden
36.
Wat betreft de tegenwerpbaarheid van de inventaris aan derden heerst geen
eensgezindheid. CASMAN en VERBEKE zijn in tegenstelling tot de meerderheid86 van de rechtspraak
en rechtsleer van oordeel dat deze lijst kan worden tegengeworpen aan derden wat betreft de
roerende goederen.87 MASSCHELEIN stelt daarentegen dat het bevestigen van de tegenstelbaarheid
aan derden van een inventaris, weliswaar in een huwelijkscontract, de regels betreffende de
bewijsvoering schendt.88 De inventaris is namelijk een volstrekt oncontroleerbare verklaring waarvan
de notaris slechts akte neemt zonder de echtheid en de oprechtheid ervan na te gaan. Daarenboven
hebben, volgens MASSCHELEIN, de hoven van beroep89 recentelijk unaniem een standpunt
ingenomen waardoor de voorgaande stelling van CASMAN en VERBEKE wordt ontkracht. Zij kwamen
namelijk tot het besluit dat een inventaris niet beantwoordt aan een translatieve overeenkomst,
doch dat zij hoogstens een vaststellingsovereenkomst inhoudt met enkel een verbintenisrechtelijke
werking, die op grond van artikel 1165 BW beperkt is tot partijen. 90
86
Brussel 22 februari 1972, RW 1971-72, (1888) 1888; Antwerpen 28 april 1993, RW 1993-94, (1362) 1362,
noot E. DIRIX; Gent 28 november 1989, T.Not. 1991, (228) 228; Gent 7 oktober 2008, TBBR 2010, (394) 394,
noot M. MASSCHELEIN; E. DIRIX, “Eigendomsbewijs door vermeldingen in een huwelijkscontract” (noot onder
Antwerpen 28 april 1993), RW 1993-94, (1364) 1364-1365.
87
H. CASMAN, “Enkele aspecten van vermogensrechtelijke overeenkomsten tussen samenwoners sedert de
wet van 23 november 1998” in W. VAN EECKHOUTTE (ed.), Overeenkomstenrecht, XXVIste Postuniversitaire
Cyclus Willy Delva, 1999-2000, Antwerpen, Kluwer, 2000, (205) 225-226, nr. 289; H. CASMAN en A.-L. VERBEKE,
“Bewijskracht van een lijst van eigen goederen in het huwelijkscontract” (noot onder Antwerpen 10 januari
1994), RW 1994-95, (571) 572, nr. 1.
88
M. MASSCHELEIN, “Het bewijs van het exclusieve eigendomsrecht” (noot onder Gent 7 oktober 2008), TBBR
2010, (394) 399, nr. 4.
89
Gent 25 februari 2003, T.Not. 2003, (628) 628; Antwerpen 17 juni 2003, NJW 2004, (164) 164, noot; Gent 9
februari 2006, RNB 2007, (159) 161; Brussel 5 juni 2006, RNB 2007, (165) 166; Bergen 26 september 2006, RNB
2007, (162) 163; Gent 17 februari 2009, 2006/AR/2608, www.juridat.be.
90
M. MASSCHELEIN, “Het bewijs van het exclusieve eigendomsrecht” (noot onder Gent 7 oktober 2008), TBBR
2010, (394) 399, nr. 4.
21
§ 3. VERMOGENSVERSCHUIVING
37.
Het kan voorkomen dat één van de wettelijk samenwonende partners geïnvesteerd heeft in
een goed dat exclusief eigendom is van de andere, of dat zij samen een goed aangekocht hebben,
waarbij de ene partner meer heeft betaald dan de andere. Zolang de relatie en de wettelijke
samenwoning tussen hen beide stand houdt, vinden de samenwonenden dit een zeer normaal
gebeuren. Op het moment dat de relatie evenwel ten einde loopt, kunnen deze
vermogensverschuivingen aanleiding geven tot grote onrechtvaardigheden en hevige discussies. De
partner die geen eigenaar is, maar wel heeft geïnvesteerd in een bepaald goed, of degene die meer
betaald heeft in een onverdeeld goed, zal zijn investering immers willen recupereren.
3.1. Wettelijke regeling
A. Secundair wettelijk samenwoningsrecht
38.
Zoals hoger vermeld, heeft de wetgever geopteerd voor de scheiding van goederen als
wettelijk stelsel voor wettelijk samenwonenden (supra 7, nr. 11). Overeenkomstig artikel 1478,
eerste lid BW behoudt ieder van hen de eigen goederen en inkomsten, en ontstaat tussen hen
bijgevolg geen gemeenschap van aanwinsten. Een zuiver stelsel van scheiding van goederen zonder
enige formule van solidariteit, leidt echter niet zelden tot onbillijkheid. Indien partijen toch enige
solidariteit wensen te creëren tussen hen beide, zullen zij dit conventioneel moeten bedingen (infra
28, nr. 47).
B. Gemeen recht
39.
De wetgever heeft voor wettelijk samenwonenden, noch een regeling getroffen met
betrekking tot eventuele vermogensverschuivingen, noch vergoedingsrekeningen voorzien zoals bij
het wettelijk huwelijksvermogensstelsel, waardoor zij zullen moeten terugvallen op het gemeen
recht.91 De wettelijk samenwonenden zullen bijgevolg beroep moeten doen op de zakenrechtelijke of
verbintenisrechtelijke technieken, waarvan de slaagkansen slechts gering zijn.
91
N. TORFS en E. VAN SOEST, “De redactie van een samenlevingsovereenkomst (wettelijke samenwoning)” in L.
WEYTS, A.-L. VERBEKE en E. GOOVAERTS (eds.), Leuvense notariële geschriften. Actualia Familiaal
Vermogensrecht, Leuven, Universitaire Pers Leuven, 2003, (59) 75; P. DE PAGE, “Les créances et comptes entre
cohabitants et la loi du 23 novembre 1998” in J.-L. RENCHON en F. TAINMONT (eds.), Le couple non marié à la
lumière de la cohabitation légale, Louvain-la-Neuve, Academia-Bruylant, 2000, (305) 310; S. BOULY,
“Zakenrechtelijke en vermogensrechtelijke aspecten van bouwen op de grond van een partner” (noot onder
Gent 20 november 2011), TBBR 2011, (44) 49, nr. 15.
22
40.
Hieronder wordt uitgebreid ingegaan op het toepassen van de zakenrechtelijke en
verbintenisrechtelijke technieken op twee concrete toepassingsgevallen, waarbij één van de partners
zijn of haar investering gerecupereerd wenst te zien.
i. Investering in de exclusieve eigendom van de andere samenwonende
41.
Onder het begrip investering wordt zowel een som geld besteed aan de aankoop,
verbouwing of verbetering van een goed verstaan, alsmede de fysieke inspanningen verricht bij het
bouwen, verbouwen of verbeteren van het goed.
Tijdens de wettelijke samenwoning zullen partners aan dergelijke investeringen doorgaans niet veel
aandacht aan besteden, gezien zij het normaal vinden elkaar te helpen waar mogelijk. Het is pas op
het ogenblik van de beëindiging van de wettelijke samenwoning, dat de partner die geïnvesteerd
heeft in een goed waarvan de andere exclusief eigenaar is, alsnog een vergoeding zal wensen.
42.
Wettelijk samenwonenden kunnen zowel investeren in elkaars roerende als onroerende
goederen. Een wagen is een typisch voorbeeld van een roerend goed waarin vaak geïnvesteerd
wordt door beide partners, maar slechts op naam staat van één van hen. Een ander voorbeeld is het
geval van een partner die mee een kredietovereenkomst ondertekent als kredietnemer voor de
aankoop, verbetering of instandhouding van een onroerend goed dat de andere exclusief in
eigendom heeft.92
43.
Wat betreft de onroerende goederen, kan het voorkomen dat een partner een bouwgrond of
een woning in exclusieve eigendom heeft en dat men buiten elke conventionele regeling om samen
op de bouwgrond heeft gebouwd, of aan de woning heeft verbouwd.93 Dit zijn klassieke voorbeelden
waarop het principe van het recht van natrekking van toepassing zal zijn.94 Artikel 553 BW houdt
immers een dubbel vermoeden iuris tantum95 in: ten eerste dat de eigenaar van de grond de
opgerichte constructies heeft opgericht, en ten tweede dat hij ook eigenaar is van die constructies.
92
S. VAN DEN HOVE D’ERTSENRYCK, “Investeren in onroerend goed bij samenwoning” in R. BARBAIX en A.-L.
VERBEKE, Actuele knelpunten familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2014, (9) 9, nr. 1; N. TORFS en
E. VAN SOEST, “De redactie van een samenlevingsovereenkomst (wettelijke samenwoning)” in L. WEYTS, A.-L.
VERBEKE en E. GOOVAERTS (eds.), Leuvense notariële geschriften. Actualia Familiaal Vermogensrecht, Leuven,
Universitaire Pers Leuven, 2003, (59) 75, nr. 27.
93
F. BAUDONCQ en V. GUFFENS, “Bouwen op andermans grond in het specifieke geval van concubinaat”,
T.Not. 2003, (318) 325, nr. 15.
94
Art. 546 juncto art. 551 BW.
95
S. BOULY, “Zakenrechtelijke en vermogensrechtelijke aspecten van bouwen op de grond van een partner”
(noot onder Gent 20 november 2011), TBBR 2011, (44) 45, nr. 3.
23
Om deze vermoedens te weerleggen kan men beroep doen op zakenrechtelijke en
verbintenisrechtelijke technieken. Deze technieken worden echter vaak afgewezen bij de rechter.96
Vooreerst zal de partner die geen eigenaar is van het goed, proberen een zakenrechtelijke aanspraak
te verkrijgen op (een deel van) de constructie naar verhouding van de investering.97 Hiervoor zal men
gebruik moeten maken van de techniek van de verzaking aan het recht van natrekking of het
verlenen van een opstalrecht door de eigenaar.98 De grondeigenaar kan immers zowel vóór als ná de
oprichting van de constructies verzaken aan zijn recht van natrekking.99 Het Hof van Cassatie
oordeelde in een arrest van 19 mei 1988100 dat een verzaking aan het recht van natrekking steeds
gepaard gaat met de vestiging van een recht van opstal. Verder kan men ook proberen zich,
weliswaar onder bepaalde voorwaarden101, te beroepen op de figuur van de zakelijke subrogatie.102
De samenwonende die geïnvesteerd heeft in het goed, maar geen eigenaar is, zou dan kunnen
argumenteren dat (een deel van) de woning op grond van de zakelijke subrogatie in de plaats is
getreden van zijn geïnvesteerde gelden, waardoor hij eigendomsrechten kan laten gelden ten
aanzien van de woning.103
Indien de partner die geen eigenaar is van het goed er niet in slaagt een zakenrechtelijke aanspraak
te bekomen, kan hij of zij nog beroep doen op verbintenisrechtelijke technieken om een geldelijke
vergoeding te bekomen. Hiervoor is men niet enkel gehouden te bewijzen dat een investering heeft
plaats gevonden, maar bovendien dat aan de toepassingsvoorwaarden van de verbintenisrechtelijke
figuren is voldaan.104 De toepassingsvoorwaarden zijn meestal moeilijk te vervullen, waardoor deze
technieken geen grote slaagkans hebben. Bovendien kan het bouwen of verbouwen beschouwd
96
B. VAN DEN HOUTE, “Hoe anticiperen op financiële geschillen tussen samenwoners” in C. DECLERCK en W.
PINTENS (eds.), Patrimonium 2012, Antwerpen, Intersentia, 2012, (193) 204, nr. 18.
97
H. CASMAN, “Schulderkenningen tussen samenwoners”, Not.Fisc.M. 2015, (34) 36.
98
F. BAUDONCQ en V. GUFFENS, “Bouwen op andermans grond in het specifieke geval van concubinaat”,
T.Not. 2003, (318) 322-323, nr. 11; L. DE SCHRIJVER, “Commentaar bij art. 1478 BW” in P. SENAEVE, F.
SWENNEN en G. VERSCHELDEN (eds.), Personen- en familierecht: artikelsgewijze commentaar met overzicht
van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2014, (1) 13, nr. 14.
99
S. BOULY, “Zakenrechtelijke en vermogensrechtelijke aspecten van bouwen op de grond van een partner”
(noot onder Gent 20 november 2011), TBBR 2011, (44) 45, nr. 5.
100
Cass. 19 mei 1988, Arr.Cass. 1987-88, II, (1230) 1230-1231, RW 1988-89, (572) 572-573.
101
Voor een opsomming van de voorwaarden, zie S. BOULY, “Zakenrechtelijke en vermogensrechtelijke
aspecten van bouwen op de grond van een partner” (noot onder Gent 20 november 2011), TBBR 2011, (44) 47,
nr. 9.
102
B. VAN DEN HOUTE, “Hoe anticiperen op financiële geschillen tussen samenwoners” in C. DECLERCK en W.
PINTENS (eds.), Patrimonium 2012, Antwerpen, Intersentia, 2012, (193) 205, nr. 19.
103
S. BOULY, “Zakenrechtelijke en vermogensrechtelijke aspecten van bouwen op de grond van een partner”
(noot onder Gent 20 november 2011), TBBR 2011, (44) 47, nr. 9.
104
S. VAN DEN HOVE D’ERTSENRYCK, “Investeren in onroerend goed bij samenwoning” in R. BARBAIX en A.-L.
VERBEKE, Actuele knelpunten familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2014, (9) 14, nr. 12.
24
worden als een bijdrage in de lasten van het samenleven, waardoor een vordering tot vergoeding op
niets zal uitdraaien, tenzij het een onevenredig hoge bijdrage zou zijn.105
44.
De mogelijke verbintenisrechtelijke rechtsfiguren waarop men zich kan steunen om een
vergoeding te verkrijgen, zijn legio, maar de slaagkansen zijn gering:
1. Artikel 555 BW
Dit is een rechtsgrond die door de partner die geen eigenaar is, kan inroepen worden wanneer hij de
terugbetaling wenst van werken die hij heeft uitgevoerd, en die door het recht van natrekking aan de
eigenaar van de bouwgrond of de woning toekomen. Het moet dus gaan om werken aan andermans
goed en om werken die tot natrekking hebben geleid. Indien de werken niet meer individualiseerbaar
zijn, moet de kostenleer worden toegepast.106
2. Kostenleer
Wil de partner beroep doen op de kostenleer, dan zal hij moeten bewijzen dat hij voor eigen
rekening materialen heeft aangekocht of werken heeft laten uitvoeren.107 Er zijn drie soorten kosten
waarvoor een andere vergoedingsmogelijkheid geldt. Ten eerste zijn er kosten die noodzakelijk
waren, welke recht geven op volledige terugbetaling. Ten tweede zijn er nuttige kosten, welke recht
geven op terugbetaling van de meerwaarde en ten derde zijn er luxekosten, welke geen recht geven
op terugbetaling.108 Een vordering gebaseerd op de kostenleer zal echt vaak niet aanvaard worden,
gezien deze techniek eigenlijk bedoeld is voor het geval waar de eigenaar een onroerend goed
terugvordert van een derde die er het bezit van had. 109
3. Lening
Om de terugbetaling te vorderen op grond van de lening zal moeten bewezen worden dat er een
terbeschikkingstelling is geweest van gelden en dat dit plaats vond in het kader van een
105
B. VAN DEN HOUTE, “Hoe anticiperen op financiële geschillen tussen samenwoners” in C. DECLERCK en W.
PINTENS (eds.), Patrimonium 2012, Antwerpen, Intersentia, 2012, (193) 206, nr. 20.
106
H. CASMAN, “Schulderkenningen tussen samenwoners”, Not.Fisc.M. 2015, (34) 39; S. BOULY,
“Zakenrechtelijke en vermogensrechtelijke aspecten van bouwen op de grond van een partner” (noot onder
Gent 20 november 2011), TBBR 2011, (44) 51, nr. 21.
107
W. PINTENS, C. DECLERCK, J. DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Mortsel,
Intersentia, 2010, 521-522, nr. 975.
108
K. SABBE en G. COPS, “Niet getrouwd, wel gescheiden. Juridische aspecten van de beëindiging van de
samenwoning”, Not.Fisc.M. 2002, (1) 16; S. VANOPPEN en V. GUFFENS, “Overzicht van rechtspraak (1990-1999)
– Vermogensrechtelijke aspecten inzake concubinaat”, EJ 2000, (38) 47, nr. 39; S. BOULY, “Zakenrechtelijke en
vermogensrechtelijke aspecten van bouwen op de grond van een partner” (noot onder Gent 20 november
2011), TBBR 2011, (44) 50, nr. 18.
109
Rb. Gent 28 juni 2005, T.Not. 2005, (464) 464; L. DE SCHRIJVER, “Commentaar bij art. 1478 BW” in P.
SENAEVE, F. SWENNEN en G. VERSCHELDEN (eds.), Personen- en familierecht: artikelsgewijze commentaar met
overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2014, (1) 15, nr. 19.
25
leningsovereenkomst.110 Het Hof van Cassatie oordeelde in een arrest van 5 mei 2011111 dat een
loutere geldoverdracht niet het bestaan van een lening impliceert.
4. Onverschuldigde betaling
De partner die aanvoert dat hij zijn bijdrageplicht, overeenkomstig artikel 577-2, § 3 BW, in het kader
van de mede-eigendom overschreden heeft, kan zich beroepen op de figuur van de onverschuldigde
betaling.112 Krachtens artikel 1235 BW dient aan iedere betaling een schuld ten grondslag te liggen,
en kan hetgeen onverschuldigd betaald werd, teruggevorderd worden.113 Opdat er sprake is van een
betaling die onverschuldigd is, dient deze partner te bewijzen dat de oorzaak voor de betaling
ontbreekt. Het is net daar dat het probleem zit met deze rechtsfiguur: de affectieve relatie en het feit
dat de partner de duurzame bewoning van de woning voor ogen had, zouden geldige oorzaken
kunnen uitmaken, waardoor de betaling niet onverschuldigd was.114
5. Ongerechtvaardigde verrijking
De samenwonende partner die beroep doet op dit algemeen rechtsbeginsel dient aan te tonen dat er
een verarming is van zijn vermogen, een verrijking van dat van de andere partner en dat er een
oorzakelijk verband is tussen deze verarming en verrijking.115 Bovendien moet iedere juridisch
geldige oorzaak ontbreken en moet het voor de verarmde onmogelijk zijn zich op een andere
rechtsvordering te beroepen.116 Volgens het Hof van Cassatie is er een verrijking zonder oorzaak
indien de vermogensverschuiving ongewild is.117 Dit wil zeggen dat de investeerder niet de wil had
om gelden uit zijn vermogen zomaar naar het vermogen van de andere te laten overgaan: hij had
daartoe geen verplichting en had geen intentie om te schenken of om de ander te verrijken. Bij de
beoordeling van de aan- of afwezigheid van de wil, dient een onderscheid te worden gemaakt tussen
110
Brussel 17 juni 1996, AJT 1997-98, (456) 456; Bergen 6 oktober 1994, JT 1995, (300) 300; L. DE SCHRIJVER,
“Commentaar bij art. 1478 BW” in P. SENAEVE, F. SWENNEN en G. VERSCHELDEN (eds.), Personen- en
familierecht: artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2014,
(1) 14, nr. 17.
111
Cass. 5 mei 2011, AR C.10.0175.F.
112
S. EGGERMONT, “De afwikkeling van de samenwoningsrelatie” in P. SENAEVE, F. SWENNEN en G.
VERSCHELDEN (eds.), De beëindiging van de tweerelatie, Antwerpen, Intersentia, 2011, (253) 304, nr. 464.
113
S. BOULY, “Zakenrechtelijke en vermogensrechtelijke aspecten van bouwen op de grond van een partner”
(noot onder Gent 20 november 2011), TBBR 2011, (44) 52, nr. 22.
114
Ibid.; L. DE SCHRIJVER, “Commentaar bij art. 1478 BW” in P. SENAEVE, F. SWENNEN en G. VERSCHELDEN
(eds.), Personen- en familierecht: artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer,
Mechelen, Kluwer, 2014, (1) 17, nr. 23.
115
K. SABBE en G. COPS, “Niet getrouwd, wel gescheiden. Juridische aspecten van de beëindiging van de
samenwoning”, Not.Fisc.M. 2002, (1) 16.
116
S. BOULY, “Zakenrechtelijke en vermogensrechtelijke aspecten van bouwen op de grond van een partner”
(noot onder Gent 20 november 2011), TBBR 2011, (44) 50, nr. 19; L. DE SCHRIJVER, “Commentaar bij art. 1478
BW” in P. SENAEVE, F. SWENNEN en G. VERSCHELDEN (eds.), Personen- en familierecht: artikelsgewijze
commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2014, (1) 17, nr. 24.
117
Cass. 19 januari 2009, RW 2009-10, (1084) 1084, noot E. NORDIN.
26
de hulpvaardigheid en de vrijgevigheid.118 Wanneer één van de samenwonenden tijdelijk gelden ter
beschikking stelde van de andere uit hulpvaardigheid, zonder dat deze de bedoeling heeft gehad een
vermogensverschuiving tot stand te brengen, zal hij deze kunnen terugvorderen op grond van de
vermogensverschuiving zonder oorzaak, of ook wel de ongerechtvaardigde verrijking genaamd.119
Deze beoordeling behoort tot de feitelijke appreciatie van de rechter.
6. Zaakwaarneming
De partner die zich hierop beroept zal moeten aantonen dat hij de belangen van zijn partner heeft
waargenomen en handelingen heeft gesteld zonder dat hij vrijgevig wou zijn of uit eigen belang
handelde, en zonder dat hij daartoe contractueel of wettelijk verplicht was.120 Het gaat daarenboven
om handelingen die zijn verricht met of buiten medeweten van de andere en waarvan men
redelijkerwijze mag aannemen dat de andere deze ook zou hebben verricht.121 Gevaarlijkheid bij
deze figuur is dat de zaakwaarneming enkel kan worden toegepast wanneer de partner heeft
gehandeld om redenen die zijn tussenkomst noodzakelijk maakten. Hierbij zal de vraag rijzen of de
partner die eigenaar is de oprichting van de constructies al dan niet zelf kon financieren, waardoor er
niet noodzakelijk een nuttige en noodzakelijke tussenkomst is van de andere partner.122
7. Overschrijding van de bijdrage in de lasten van het samenleven
Om zich op deze grond te beroepen dient de benadeelde samenwonende partner te bewijzen dat hij
meer heeft bijgedragen dan nodig was volgens de wettelijke bijdrageplicht van artikel 1477 BW.
ii. Ongelijke financiering gezamenlijk aangekochte goederen
45.
Een tweede geval is de situatie waarbij wettelijk samenwonende partners elk de helft van
een goed aangekocht hebben, maar deze aankoop niet elk voor de helft gefinancierd hebben. In
plaats daarvan heeft de ene partner bijvoorbeeld slechts 40 % van het totale bedrag betaald, terwijl
de andere 60 % betaalde. Indien van de ongelijke bijdrage niets vermeld staat in de eigendomstitel of
zij geen conventionele regeling getroffen hebben, wordt vermoed dat ieder van hen de helft van het
betrokken goed bezit op grond van artikel 577-2, § 2 BW.
118
E. NORDIN, “De wil als oorzaak van een vermogensverschuiving: het onderscheid tussen hulpvaardigheid en
vrijgevigheid” (noot onder Cass. 19 januari 2009), RW 2009-10, (1084) 1087.
119
Cass. 19 januari 2009, RW 2009-10, (1084) 1084, noot E. NORDIN.
120
K. SABBE en G. COPS, “Niet getrouwd, wel gescheiden. Juridische aspecten van de beëindiging van de
samenwoning”, Not.Fisc.M. 2002, (1) 16.
121
S. BOULY, “Zakenrechtelijke en vermogensrechtelijke aspecten van bouwen op de grond van een partner”
(noot onder Gent 20 november 2011), TBBR 2011, (44) 49, nr. 17.
122
Ibid., 50, nr. 17.
27
Doorgaans zal de partner die meer heeft bijgedragen dan de andere op het ogenblik van de
beëindiging van de wettelijke samenwoning, toch een vergoeding wensen. Hiervoor zal hij of zij
eveneens beroep moeten doen op de gemeenrechtelijke figuren zoals hierboven omschreven.
De partner die zich tegen deze vordering moet verweren, zou kunnen aanvoeren dat het om de
omzetting van een natuurlijke verbintenis ging. Een ander verweermiddel, dat gefundeerd is op het
arrest van het Hof van Cassatie van 22 april 1976, houdt in dat de partner tot een hogere bijdrage
gehouden was in het kader van de dwingendrechtelijke plicht tot evenredige bijdrage in de lasten
van het samenleven.123 Volgens CASMAN is het mogelijk dat de aankoop van de gezinswoning in het
kader van de bijdrageplicht gebeurt, indien het de wil was van de partijen om deze aankoop te
beschouwen als een gezinslast.124 Ieder van hen heeft dan de plicht bij te dragen in de financiering
van de gezinswoning, naar verhouding van zijn vermogen.
3.2. Beding in de samenlevingsovereenkomst
46.
Hierna volgen enkele bedingen die de wettelijk samenwonende partners omtrent deze
problematiek van de vermogensverschuivingen kunnen opnemen. Ten eerste gaat het om
anticiperende bedingen die zij vooraf in hun samenlevingsovereenkomst kunnen opnemen teneinde
latere discussies te vermijden. Ten tweede komen de vergoedingsrekeningen aan bod die na het
ontstaan
van
de
betwisting
voor
een
compensatie
van
de
ongerechtvaardigde
vermogensverschuivingen moeten zorgen.125
A. Solidariteit aanwinsten - Verrekenbeding
47.
Indien de wettelijk samenwonenden ondanks het principe van de scheiding van goederen
toch enige solidariteit willen tot stand brengen betreffende de aanwinsten, kunnen zij een
verrekenbeding opnemen in de samenlevingsovereenkomst.126 Het verrekenbeding is namelijk een
verbintenisrechtelijke techniek die kan toegepast worden zonder de rechten van derden te
schaden.127 Het is een formule die op een evenwichtige wijze twee karakteristieken samenbrengt:
ten eerste een afzonderlijk bestuursrecht voor elk van de samenwonenden, en ten tweede een faire
123
Cass. 22 april 1976, Arr.Cass . 1976, II, (949) 949-951, RW 1976-77, (993) 993, noot H. CASMAN.
B. VAN DEN HOUTE, “Hoe anticiperen op financiële geschillen tussen samenwoners” in C. DECLERCK en W.
PINTENS (eds.), Patrimonium 2012, Antwerpen, Intersentia, 2012, (193) 202, nr. 14.
125
W. PINTENS, C. DECLERCK, J. DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Mortsel,
Intersentia, 2010, 503, nr. 948.
126
A.-L. VERBEKE, “Scheiding van goederen en onverdeeldheden. Over de rechtsgeldigheid van een TIGV”,
T.Not. 2011, (179) 180; C. DE WULF, “De scheiding van goederen met een verrekenbeding – een ideale formule
tegen de koude uitsluiting?”, T.Not. 2012, (200) 203, nr. 6.
127
R. BARBAIX en A.-L. VERBEKE, Beginselen relatievermogensrecht, Brugge, die Keure, 2012, 268, nr. 536.
124
28
deelname voor beiden in de financiële vooruitgang van ieder van hen.128 Met een verrekenbeding wil
men het verschil berekenen van de verrijking van de vermogens van de ene en de andere partij
verwezenlijkt tijdens een bepaalde periode (periodiek verrekenbeding), of tijdens de duur van het
samenleven (finaal verrekenbeding).129 Dit verschil wordt vervolgens gecompenseerd door een
geldelijke toebedeling volgens de voorwaarden die zij eveneens in de overeenkomst kunnen bepalen.
In België is het verrekenbeding echter niet bij wet geregeld. De samenwonende partners zullen er
aldus samen met de notaris moeten over waken dat de overeenkomst alomvattend is en duidelijk
wordt opgesteld. Als belangrijkste punten kunnen naar voor geschoven worden: de massa waarop de
verrekening moet plaatsvinden, het tijdstip van de verrekening en de toebedeling van het verschil. 130
Wat betreft de massa van verrekening kunnen partijen overeenkomen om ofwel de verrekening te
beperken tot hun inkomen, ofwel de aanwinsten in aanmerking te nemen, ofwel de verrekening te
laten gebeuren op het verschil in waarde van hun gehele vermogen. Het tijdstip van verrekening kan
op periodieke basis gebeuren, bijvoorbeeld om de vijf jaar, of eenmalig bij de ontbinding van de
wettelijke samenwoning. Men spreekt bijgevolg over een periodiek, dan wel finaal verrekenbeding.
Tot slot dienen de samenwonenden in de samenlevingsovereenkomst te bepalen voor welk deel het
verschil na verrekening aan wie zal toekomen.
48.
Vanuit de rechtsleer kwam vaak de vraag of een finaal verrekenbeding toegevoegd aan een
stelsel van scheiding van goederen geen verboden erfovereenkomst is, waardoor het vatbaar zou zijn
voor relatieve nietigheid. Het belangrijkste argument ter ondersteuning van de geldigheid ervan, is
dat het überhaupt geen erfovereenkomst is, en dat het dus zeker geen verboden erfovereenkomst
kan zijn.131
49.
Aan deze complexe techniek zijn ook nadelen en onverwachte gevolgen verbonden. Zolang
de verrekening niet heeft plaatsgevonden, hebben de samenwonenden of hun rechtsopvolgers geen
zekerheid over wat zij zullen verkrijgen, of wat zij nog zullen moeten betalen. Ieder van hen loopt
bijgevolg het risico zijn eigen vermogen te moeten aanspreken ter dekking van de tegenslagen van de
andere. Om deze risico’s die intrinsiek verbonden zijn aan het verrekenbeding te beperken, worden
128
C. DE WULF, “De scheiding van goederen met een verrekenbeding – een ideale formule tegen de koude
uitsluiting?”, T.Not. 2012, (200) 200, nr. 2.
129
Ibid., 204, nr. 7.
130
Ibid., 204, nr. 9.
131
N. GEELHAND, “Een finaal verrekenbeding is geen (verboden) erfovereenkomst”, TEP 2012, (43) 43, nrs. 5354.
29
veelal maatregelen opgenomen voor het geval van ondoelmatig beheer, wanorde en verkwisting
door de mede-samenwonende.132
B. Investering in de exclusieve eigendom van de andere samenwonende
50.
Om hoger beschreven discussies (supra 22-28, nrs. 39-45) aangaande mogelijke
zakenrechtelijke
en
verbintenisrechtelijke
samenwonenden
hierop
anticiperen
door
aanspraken
preventief
te
vermijden,
maatregelen
te
kunnen
voorzien
wettelijk
in
de
in
de
samenlevingsovereenkomst.
i. (Accessoir) opstalrecht
51.
Vooreerst
is
het
uiteraard
mogelijk
voor
de
grondeigenaar
om
samenlevingsovereenkomst afstand te doen van zijn recht van natrekking nog vóór de eerste steen
van de woning gelegd wordt. Zoals hoger reeds beschreven impliceert de afstand van het recht van
natrekking automatisch de vestiging van een recht van opstal. 133 Het recht van opstal is een zakelijk
recht om gebouwen, werken of beplantingen te hebben op, boven of onder andermans grond,134
waardoor een opsplitsing ontstaat tussen het eigendomsrecht op de grond en dat op de opstallen. Zo
zal de partner die geen eigenaar is van de grond kunnen vermijden dat de opstallen hun
individualiteit verliezen door de incorporatie in de grond, wat als gevolg zou hebben dat de opstallen
tot de exclusieve eigendom zouden behoren van de partner die eigenaar is van de grond.
In België is het opstalrecht echter een tijdelijk recht dat voor maximum 50 jaar verleend kan
worden.135 Na deze periode kan het recht wel hernieuwd worden. Als conventionele
beschermingstechniek voor ongehuwden kan men aldus dit zelfstandig opstalrecht tot stand
brengen, met een maximumduur van 50 jaar. Het risico bestaat hierbij echter dat men vergeet het
recht te hernieuwen, waardoor de hele constructie zonder nut zou kunnen zijn op het moment dat
het zijn dienst zou kunnen bewijzen.
52.
MICHIELS doet daarom het voorstel om een accessoir opstalrecht op te nemen in de
samenlevingsovereenkomst. Volgens MICHIELS kunnen wettelijk samenwonenden dit zakelijk recht
enten op het gemeenschappelijk levenskader dat de partners organiseren, waardoor het een
132
C. DE WULF, “De scheiding van goederen met een verrekenbeding – een ideale formule tegen de koude
uitsluiting?”, T.Not. 2012, (200) 212-213, nr. 23.
133
Cass. 19 mei 1988, Arr.Cass. 1987-88, (1230) 1230, RW 1988-89, (572) 573.
134
Art. 1 wet 10 januari 1824 over het recht van opstal, zoals gewijzigd door art. 124 wet 25 april 2014
houdende de diverse bepalingen betreffende Justitie, BS 14 mei 2014, hierna: Opstalwet.
135
Art. 4 Opstalwet.
30
accessoir opstalrecht wordt.136 Dit heeft tot gevolg dat de maximumduur niet geldt en dat het
onderworpen is aan de bepalingen van de samenlevingsovereenkomst. Ingevolge dit accessoir
opstalrecht zullen beiden dus mede-eigenaar zijn van de in onverdeeldheid zijnde gezinswoning.
Bovendien kunnen zij deze bouw beschouwen als een last van het samenleven, waarin zij elk naar
evenredigheid van hun mogelijkheden moeten bijdragen.137 De afbetaling van een hypothecair
krediet, aangegaan voor het bouwen van de gezinswoning, zal dan bijvoorbeeld in die verhouding
afbetaald worden.138
Vaak zullen partners daarenboven overeenkomen dat degene die het opstalrecht verkreeg een
jaarlijkse opstalvergoeding zal dienen te betalen ter erkenning van dit recht en ter voorkoming dat de
constructie gekwalificeerd zou worden als een schenking.139
53.
Wat betreft de duur van het accessoir opstalrecht zijn verschillende opties mogelijk. Zo kan
men het opstalrecht ofwel laten doorlopen voor zolang de samenwoning geldt, ofwel tot het
overlijden van de opstalhouder, ofwel tot het overlijden van beide samenwonenden. Bovendien
kunnen de samenwonenden een ontbindende voorwaarde inlassen waarin zij stipuleren dat het
beding van aanwas ophoudt gelding te hebben bij een duurzame ontwrichting van de relatie. Van de
duurzame ontwrichting wordt bijvoorbeeld uiting gegeven door de verbreking van de samenwoning
gedurende een ononderbroken periode van meer dan zes maanden.140 Bijgevolg bedingen zij dat het
opstalrecht teniet gaat bij de verbreking van de samenwoning gedurende een ononderbroken
periode van zes maanden.
54.
Bij de beëindiging van het opstalrecht zullen alle opstallen toebehoren aan de grondeigenaar
of aan diens erfgenamen, mits het betalen van een vergoeding aan de opstalhouder of aan diens
erfgenamen. Deze betaling gebeurt onder voorbehoud van wat de langstlevende verkrijgt uit de
nalatenschap van de eerststervende of ingevolge een eventueel beding van aanwas. Partijen kunnen
verder nog stipuleren hoe de waarde van de opstallen zal bepaald worden: bijvoorbeeld in onderling
overleg of door een deskundige.
136
D. MICHIELS , “Het accessoir opstalrecht als onderdeel van de samenlevingsovereenkomst”, Not.Fisc.M.
2015, (215) 215, nr. 1.
137
H. CASMAN, “Schulderkenningen tussen samenwoners”, Not.Fisc.M. 2015, (34) 38.
138
D. MICHIELS , “Het accessoir opstalrecht als onderdeel van de samenlevingsovereenkomst”, Not.Fisc.M.
2015, (215) 222, nr. 18.1.
139
Ibid., 223, nr. 18.3.
140
Ibid., 223, nr. 18.3.1.
31
Hierbij dient nog opgemerkt dat de grondeigenaar eigenaar wordt van de opstallen zonder enige
registratiebelasting te betalen, aangezien hij de opstallen verkrijgt via het recht van natrekking. Er zal
enkel een algemeen vast recht geheven worden ter registratie van de akte die het feit vaststelt.141
55.
Tot slot kunnen samenwonenden daarnaast nog bedingen van aanwas, voorkeur of voorkoop
koppelen aan het overlijden van één van hen. Zij kunnen bijvoorbeeld voorzien in een aankoopoptie
voor de opstalhouder bij vooroverlijden grondeigenaar, betreffende de grond en de helft van de
gebouwen. Daartegenover kan aan de grondeigenaar een aankoopoptie toegekend worden bij
vooroverlijden van de opstalhouder, betreffende de helft van de gebouwen. Deze bedingen zal men
uiteraard enkel opnemen indien men overeengekomen is dat het opstalrecht blijft gelden tot na het
overlijden van beide samenwonenden.
ii. Onverdeelde helft van het onroerend goed overdragen
56.
Indien de grondeigenaar geen enkele twijfel heeft over de gezamenlijke toekomst als koppel,
zou een andere optie zijn om de onverdeelde helft van de bouwgrond over te dragen aan de andere
partner. Dit kan gebeuren door deze te verkopen, te schenken, of in te brengen in een toegevoegd
intern gemeenschappelijk vermogen.142 Ingevolge de natrekking zal de woning die op de
gemeenschappelijke bouwgrond wordt opgericht dan aan beide samenwonenden toebehoren.
C. Ongelijke financiering gezamenlijk aangekochte goederen
57.
Wanneer een ongelijke financiering heeft plaatsgevonden van gezamenlijk aangekochte
goederen, bijvoorbeeld de gezinswoning, kan de toepassing van het gemeen recht, zoals hoger
beschreven (supra 27, nr. 45), leiden tot grote discussies. Daarom is het aangewezen dat de notaris
zijn advies- en informatieplicht naleeft en nagaat welk het aandeel is van elke samenwonende in de
financiering. Indien dit aandeel ongelijk is, wijst hij de partners er best op dat het aan te raden is een
vergoedingsregeling te bedingen.
i. Schulderkenning
58.
Vooreerst kunnen de wettelijk samenwonende partners conventioneel het bestaan van een
schuld erkennen.143
141
Ibid., 224, nr. 18.3.3.
B. VAN DEN HOUTE, “Hoe anticiperen op financiële geschillen tussen samenwoners” in C. DECLERCK en W.
PINTENS (eds.), Patrimonium 2012, Antwerpen, Intersentia, 2012, (193) 207, nr. 22.
143
Ibid., 203, nr. 16; I. DE STEFANI, “Les clauses de comptes et les conventions patrimoniales entre cohabitants”
in A. CULOT, P. DE PAGE, I. DE STEFANI, E. DE WILDE D'ESTMAEL, J.-M. DEGÉE, P. DELNOY, L. ROUSSEAU en F.
TAINMONT, Cohabitation légale et cohabitation de fait. Aspects civils et fiscaux, Louvain-la-Neuve, Anthemis,
2008, (65) 72-77, nr. 7.
142
32
Zij kunnen bijvoorbeeld afspreken dat de partner die meer heeft betaald, het bedrag van de schuld
mag voorafnemen op de verkoopprijs bij een latere verkoop of verdeling. Daarna zal men de rest van
de verkoopprijs gelijk verdelen.
Een andere mogelijkheid is dat zij een schulderkentenis in de vorm van een lening bedingen. De
samenwonende die minder betaald heeft zal bijgevolg pas de helft van de verkoopprijs verkrijgen,
indien hij of zij de lening heeft afbetaald vóór de verkoop of verdeling van het goed plaatsgevonden
heeft. De wettelijk samenwonenden kunnen bovendien stipuleren dat, indien de lening nog niet
afbetaald is, het aandeel in de verkoopprijs berekend zal worden aan de hand van de bijdrage in de
aankoopprijs, de nog openstaande lening en de waarde van het goed op het moment van de verkoop
of verdeling.
Daarnaast kunnen de samenwonenden in hun samenlevingsovereenkomst overeenkomen dat bij de
beëindiging van de wettelijke samenwoning, de ene partner het aandeel van de andere partner zal
(kunnen) overnemen door een afstand-deling van het goed. Zij kunnen daar vervolgens aan
toevoegen dat ten gevolge van die overname, een schuldvordering zal ontstaan ten bedrage van het
verschil in betaling in de aankoopprijs. Dat bedrag zal vervolgens worden opgeteld of afgetrokken
van de prijs die de overnemer zal betalen.
In het geval men weet dat één van de samenwonende partners nog renovaties of
verbeteringswerken
zal
uitvoeren
aan
het
aangekochte
goed,
kan
men
in
de
samenlevingsovereenkomst stipuleren dat deze partner een minder groot aandeel heeft gedragen
van de aankoopprijs ter compensatie van deze werken die in de toekomst zullen uitgevoerd worden.
Vaak zal dit echter geen goede optie blijken, gezien de kosten van de werken vooraf nog niet precies
begroot kunnen worden. Een alternatief hiervoor is dat partijen overeenkomen dat degene die meer
geïnvesteerd heeft, een geïndexeerde schuldvordering zal hebben op de andere, op het ogenblik dat
de wettelijk samenwoning beëindigd wordt.
ii. Geen vergoeding verschuldigd
59.
Wettelijk samenwonenden kunnen daarentegen ook afspreken dat, ondanks het verschil
tussen hen beiden in de betaling van de aankoopprijs, geen vergoeding meer verschuldigd is door
degene die minder heeft betaald. De aankoop van de gezinswoning kan bijvoorbeeld gezien worden
als een last van het samenleven, waarin de ene partner meer dient bij te dragen doordat hij over
meer financiële mogelijkheden beschikt dan de andere.144
144
H. CASMAN, “Schulderkenningen tussen samenwoners”, Not.Fisc.M. 2015, (34) 38.
33
§ 4. BIJDRAGE IN DE LASTEN VAN HET SAMENLEVEN
4.1. Wettelijke regeling
A. Evenredige bijdrage in de lasten
60.
Overeenkomstig artikel 1477, § 3 BW zijn de wettelijk samenwonenden gehouden, elk naar
evenredigheid van hun mogelijkheden, bij te dragen in de lasten van het samenleven. Onder lasten
van het samenleven vallen alle uitgaven en lasten die de organisatie en het in stand houden van een
duurzame harmonieuze samenleving vergen, alsmede de uitgaven en lasten verbonden aan de
opvoeding en het onderhoud van de inwonende kinderen.145 In tegenstelling tot bij gehuwden geldt
geen wettelijke hulpplicht (infra 42, nr. 82). 146
In het arrest van 22 april 1976147 heeft het Hof van Cassatie, weliswaar met betrekking tot gehuwden,
geoordeeld dat de kosten tot aankoop en onderhoud van de gezinswoning eveneens beschouwd
kunnen worden als lasten van het huwelijk. Tevens bevestigde het Hof in dit arrest dat ook bijdragen
in natura tot de bijdragen in de lasten behoren.
B. Geen verplichte volgorde in besteding
61.
Verder is er in tegenstelling tot bij gehuwden, geen verplichte volgorde in de besteding van
de inkomsten, doordat artikel 217 BW niet van toepassing is verklaard op wettelijk
samenwonenden.148 Zij zijn dus niet verplicht hun inkomsten bij voorrang te besteden aan de kosten
van het samenleven.149
4.2. Beding in de samenlevingsovereenkomst
62.
De bijdrageplicht vormt een dwingendrechtelijke bepaling, die de wettelijk samenwonenden
niet kunnen uithollen, maar enkel kunnen moduleren.150 Deze modulering geldt rebus sic stantibus,
aldus voor de bestaande toestand op het ogenblik van het verlijden van de akte.151
145
S. BROUWERS, “De onderhoudsverplichting tussen samenwoners”, Notariaat 2008, afl. 2, (1) 2, nr. 4.
F. SWENNEN, “Alimentatie tussen partners” in C. FORDER en A.-L. VERBEKE (eds.), Gehuwd of niet: maakt
het iets uit?, Antwerpen, Intersentia, 2005, (285) 288, nr. 8.
147
Cass. 22 april 1976, Arr.Cass. 1976, II, (949) 949-951, RW 1976-77, (993) 993, noot H. CASMAN.
148
C. FORDER, “Ongehuwd samenwonen en vermogensrecht: een waaier van mogelijkheden”, TEP 2006, (331)
335, nr. 374.
149
B. CHIAU, J. CHRISTIAENS en S. DE SCHRIJVER, Gids samenlevingsvormen: samenwonen of toch niet?,
Antwerpen, De Boeck, 2010, 62; W. PINTENS, K. VANWINCKELEN en J. DU MONGH, Schets van het familiaal
vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2007, 184, nr. 522.
150
C. DECLERCK, “Huwen of samenwonen? – Enkele familaal vermogensrechtelijke aspecten” in C. CASTELEIN,
A.-L. VERBEKE en L. WEYTS (eds.), Leuvense notariële geschriften. Notariële actualiteit 2009-2010, Gent, Larcier,
146
34
Aangezien de wettelijke regeling slechts uit open normen bestaat, is het aangeraden voor de
samenwonenden om in hun samenlevingsovereenkomst een concrete invulling te geven aan de
lasten van het samenleven en de omvang van ieders bijdrage.152
A. Begrip lasten
63.
Om meer duidelijkheid te creëren omtrent wat samenwonenden onder de lasten van het
samenleven verstaan, is het mogelijk om bepaalde uitgaven specifiek als dergelijke lasten te
erkennen in de samenlevingsovereenkomst. Enkele concrete lasten zijn bijvoorbeeld de huur of
aankoop van de gezinswoning, de kosten in verband met water, gas en elektriciteit, internetkosten,
de aankoop van meubelen, de kosten van het levensonderhoud van de al dan niet
gemeenschappelijke kinderen (zoals kledij, voeding, medische verzorging…) en de kosten van
gezinsreizen.
64.
Daartegenover kunnen zij er ook voor kiezen om bepaalde uitsluitingen te voorzien, zijnde
specifieke kosten die zij niet als lasten van het samenleven beschouwen. Voorbeelden hiervan zijn
onder meer de kosten van persoonlijke hobby’s en persoonlijke reizen, de kosten van de nietgemeenschappelijke kinderen en de kosten van een wagen die enkel toebehoort aan één van de
samenwonenden.
B. Omvang bijdrage
65.
De wet bepaalt dat de wettelijk samenwonenden, elk naar verhouding van hun
mogelijkheden, bijdragen in de kosten van het samenleven. De omvang van de maandelijkse bijdrage
kan dus voor beide partners verschillend zijn. Wanneer een partner slechts deeltijds werkt of
helemaal niet werkt, kan zijn bijdrage uiteraard vervangen worden door een bijdrage in natura.153
Denk maar aan de situatie van de ene ouder die thuis blijft om voor de kinderen te zorgen en
daardoor zijn of haar carrière even on hold zet, of misschien zelfs definitief stop zet. Deze partner zal
dan mede zijn of haar bijdrage leveren door de opvoeding van de kinderen en het huishouden
grotendeels op zich te nemen. De geldelijke bijdrage in de lasten van het samenleven zal dan als
gevolg hiervan lager zijn dan die van de partner met een fulltime job.
2010, (61) 66-67, nr. 10; F. TAINMONT, “Les charges du ménage” in J.-L. RENCHON en F. TAINMONT (eds.), Le
couple non marié à la lumière de la cohabitation légale, Louvain-la-Neuve, Academia-Bruylant, 2000, (127) 147,
nr. 39-41; S. BROUWERS, “De onderhoudsverplichting tussen samenwoners”, Notariaat 2008, afl. 2, (1) 3.
151
R. BARBAIX en A.-L. VERBEKE, Beginselen relatievermogensrecht, Brugge, die Keure, 2012, 263, nr. 520.
152
N. TORFS en E. VAN SOEST, “De redactie van een samenlevingsovereenkomst (wettelijke samenwoning)” in
L. WEYTS, A.-L. VERBEKE en E. GOOVAERTS (eds.), Leuvense notariële geschriften. Actualia Familiaal
Vermogensrecht, Leuven, Universitaire Pers Leuven, 2003, (59) 70, nr. 20.
153
B. CHIAU, J. CHRISTIAENS en S. DE SCHRIJVER, Gids samenlevingsvormen: samenwonen of toch niet?,
Antwerpen, De Boeck, 2010, 62.
35
66.
Bij het bepalen van de omvang van de bijdrage dient te worden opgemerkt dat het niet aan
te raden is om enkel een vast percentage of een vast bedrag, op te nemen in de
samenlevingsovereenkomst. Situaties kunnen en zullen immers evolueren in de tijd. Het verdient de
voorkeur daarbovenop uitdrukkelijk te stipuleren dat de omvang van de bijdrage kan evolueren in de
tijd, en hoe zij daarop zullen inspelen. Men kan bijvoorbeeld stipuleren dat indien de inkomsten van
een partij vermeerderen of verminderen met minstens 10 %, diens bijdrage daaraan zal aangepast
worden.154
C. Gezamenlijke rekening
67.
Om de bijdrage van elk van hen vlot te laten verlopen, is het mogelijk dat de
samenwonenden bepalen dat zij een gezamenlijke rekening zullen openen waarop zij maandelijks
hun bijdrage op zullen storten. Voorts kunnen zij bepalen dat deze gezamenlijke rekening uitsluitend
aangewend zal worden om de lasten van het samenleven te bekostigen.
§ 5. FINANCIËLE REKENING
5.1. Wettelijke regeling
68.
Indien de wettelijk samenwonenden een eigen of gemeenschappelijke bankrekening openen,
leggen zij bij de opening ervan vast wiens handtekening vereist is voor verrichtingen met die
rekening.
5.2. Beding in de samenlevingsovereenkomst
A. Volmacht
69.
De wettelijk samenwonende partners kunnen in de samenlevingsovereenkomst bevestigen
dat zij elkaar een wederzijdse volmacht gegeven hebben of zullen geven voor de eigen of de
gemeenschappelijke rekening, of voor de huishoudelijke verrichtingen.155
154
N. TORFS en E. VAN SOEST, “De redactie van een samenlevingsovereenkomst (wettelijke samenwoning)” in
L. WEYTS, A.-L. VERBEKE en E. GOOVAERTS (eds.), Leuvense notariële geschriften. Actualia Familiaal
Vermogensrecht, Leuven, Universitaire Pers Leuven, 2003, (59) 71, nr. 20.
155
S. PLINGERS en S. PEELS, “Ongehuwd samenwonen” in A.-L. VERBEKE, F. BUYSSENS en H. DERYCKE (eds.),
Vermogensplanning met Effect bij Leven: huwelijk en samenwoning, Gent, Larcier, 2004, (87) 102, nr. 201.
36
B. Regeling uitgaven gemeenschappelijke bankrekening
70.
Wanneer de wettelijk samenwonenden een gemeenschappelijke bankrekening geopend
hebben of nog besluiten te openen, kunnen zij hieromtrent een regeling treffen in de
samenlevingsovereenkomst. Zij kunnen bijvoorbeeld expliciet opnemen dat zij voor de
gemeenschappelijke kosten, elk een doorlopende betalingsopdracht zullen geven om van de
persoonlijke rekening elke maand een provisie te storten naar de gezamenlijke rekening, volgens de
overeengekomen verdeelsleutel.156
Voorts kan bepaald worden welke kosten betaald zullen worden met deze gezamenlijke rekening.
Doorgans komt dit overeen met de kosten die door partijen als lasten van het samenleven
beschouwd worden. Zo kan het voorkomen dat de auto eigendom is van één partner, maar zij deze
beiden gebruiken en de kosten bijgevolg met de gemeenschappelijke rekening zullen betaald
worden.
71.
De wettelijk samenwonende partners kunnen, net zoals bij de bepaling van het begrip lasten
van het samenleven, ook een verbod opleggen om bepaalde kosten met de gezamenlijke rekening te
betalen. Voorbeelden van dergelijke uitsluitingen zijn de kosten met betrekking tot de zaak van één
van de partners, de kosten in verband met de motor toebehorende aan één van de samenwonenden,
of de alimentatie aan een ex-partner. Hierbij rijst natuurlijk de vraag naar de afdwingbaarheid en het
nut van deze afspraken. Wanneer een partner ten onrechte kosten die uitgesloten waren, betaald
heeft met de gezamenlijke rekening, zal dit in principe vergoed moeten worden met gelden uit zijn of
haar persoonlijk vermogen. Om dit echter juridisch te kunnen afdwingen, zal een rechterlijke
uitspraak nodig zijn.157
C. Beëindiging wettelijke samenwoning
72.
Bovendien kan in de samenlevingsovereenkomst vastgelegd worden wat er dient te
gebeuren met het saldo op de rekening indien de wettelijke samenwoning wordt beëindigd, anders
dan door een overlijden.158
156
N. TORFS en E. VAN SOEST, “De redactie van een samenlevingsovereenkomst (wettelijke samenwoning)” in
L. WEYTS, A.-L. VERBEKE en E. GOOVAERTS (eds.), Leuvense notariële geschriften. Actualia Familiaal
Vermogensrecht, Leuven, Universitaire Pers Leuven, 2003, (59) 72, nr. 20.
157
B. CHIAU, J. CHRISTIAENS en S. DE SCHRIJVER, Gids samenlevingsvormen: samenwonen of toch niet?,
Antwerpen, De Boeck, 2010, 63.
158
Ibid.
37
§ 6. BESTUUR
6.1. Wettelijke regeling
A. Secundair wettelijk samenwoningsrecht - Gemeen recht
73.
Overeenkomstig het stelsel van scheiding van goederen beheert en beschikt elk van de
samenwonenden vrij over de goederen die hem of haar exclusief toebehoren. Wat betreft de tussen
samenwonenden bestaande wettelijke onverdeeldheid, zijn de regels van gemeen recht van
toepassing ex artikel 577-2, § 5 en 6 BW.159 De gemeenrechtelijke regeling houdt in dat ieder van de
samenwonenden alleen de daden van beheer en behoud kan stellen, maar dat ze voor de daden van
beschikking samen moeten optreden.160 Aangezien dit suppletieve bepalingen zijn, kunnen partijen
er van afwijken bij overeenkomst.161
B. Tempering gemeen recht
74.
Artikel 1477, § 2 BW bevat met betrekking tot de gezinswoning en het stofferende huisraad
een tempering van het gemeen recht, door te bepalen dat de artikelen 215, 220, § 1 en 224, § 1, 1°
BW naar analogie van toepassing zijn op wettelijk samenwonenden.
Ten eerste is krachtens artikel 215, § 1, eerste lid BW de instemming van beide samenwonenden
vereist voor contracten betreffende de gezinswoning, zoals bijvoorbeeld het beschikken over de
gezinswoning ten bezwarende titel of om niet, of met een hypotheek bezwaren. Hierbij gaat het
zowel om de gezinswoning waarop beiden of één van hen een zakelijk recht heeft, als om de door
beiden of door één van hen gehuurde gezinswoning.162 Ten tweede dienen zij overeenkomstig artikel
215, § 1, tweede lid BW eveneens in te stemmen met contracten aangaande het huisraad, denk maar
aan het beschikken ten bezwarende titel of om niet, of het in pand geven. Indien de samenwonende
wiens instemming vereist is, deze zonder gewichtige redenen weigert, kan de andere
samenwonende zich op grond van artikel 215, § 1, derde lid BW door de familierechtbank laten
machtigen om de handelingen alleen te verrichten.
159
A. HEYVAERT, Het statuut van samenwoners in AdvocatenPraktijk – Burgerlijk Recht, Antwerpen, Kluwer,
2001, 22, nr. 23.
160
Y.-H. LELEU, “Les biens et le logement du couple non marié” in J.-L. RENCHON en F. TAINMONT (eds.), Le
couple non marié à la lumière de la cohabitation légale, Louvain-la-Neuve, Academia-Bruylant, 2000, (155) 165,
nr. 24; N. TORFS en E. VAN SOEST, “De redactie van een samenlevingsovereenkomst (wettelijke samenwoning)”
in L. WEYTS, A.-L. VERBEKE en E. GOOVAERTS (eds.), Leuvense notariële geschriften. Actualia Familiaal
Vermogensrecht, Leuven, Universitaire Pers Leuven, 2003, (59) 73, nr. 25.
161
W. PINTENS, C. DECLERCK, J. DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Mortsel,
Intersentia, 2010, 496, nr. 931.
162
Ibid., 489; C. FORDER, “Ongehuwd samenwonen en vermogensrecht: een waaier van mogelijkheden”, TEP
2006, (331) 336, nr. 376.
38
Krachtens artikel 215, § 2 BW kan een samenwonende de nietigheid inroepen van de opzeggingen,
kennisgevingen en exploten aangaande de huur die enkel aan de andere partner werden
toegezonden. Hiervoor is wel vereist dat de verhuurder in kennis was gesteld van de wettelijke
samenwoning. Langs de andere kant betekent dit dat wanneer de huurovereenkomst door beiden
samen is ondertekend, dat ook de achterstallige huur door beiden verschuldigd is voor de totaliteit.
Wanneer men de samenwoning beëindigt, laat men dat dus ook best weten aan de verhuurder,
zodat het contract aangepast kan worden en achterstallige huurgelden niet meer gevorderd kunnen
worden van de samenwonende die het goed niet meer bewoont.163 Wanneer één van de wettelijk
samenwonenden de huurovereenkomst alleen heeft ondertekend, geldt de bescherming van de
gezinswoning voor beiden zolang de wettelijke samenwoning duurt. Hierdoor krijgt degene die de
huurovereenkomst niet heeft ondertekend het recht om de woning te betrekken. Ook hier is de
verhuurder verplicht alle mededelingen aan beiden te doen op voorwaarde dat hij op de hoogte is
van de wettelijke samenwoning. Het gevolg hiervan is wel dat de partner die de overeenkomst niet
mee heeft ondertekend, toch hoofdelijk aansprakelijk zal zijn voor de huurgelden. Bij de beëindiging
van de wettelijke samenwoning vervalt de bescherming van de gezinswoning. Degene die de
huurovereenkomst niet heeft ondertekend zal de gezinswoning bijgevolg moeten verlaten.164 Dit is
dus toch wel iets gevaarlijks: tijdens de wettelijke samenwoning is men hoofdelijk aansprakelijk voor
de huurgelden, maar op het ogenblik dat de relatie op de klippen loopt, wordt men als het ware op
staande voet uit huis gezet. Deze partner zou zich dan nog kunnen beroepen op de bezetting ter
bede, maar dit kan door de hurende partner beëindigd worden mits het in acht nemen van een
redelijke opzegtermijn.165 Een andere optie is bij de familierechtbank om dringende en voorlopige
maatregelen te vragen, waardoor deze partner eventueel de toelating kan krijgen om gedurende
maximaal één jaar in de woning te blijven.166
Wanneer één van de samenwonenden onbekwaam is verklaard of in de onmogelijkheid is zijn wil te
kennen te geven, dan kan de andere zich laten machtigen om de in artikel 215, § 1 BW bedoelde
handelingen alleen te stellen op grond van artikel 220, § 1, derde lid BW.
163
B. CHIAU, J. CHRISTIAENS en S. DE SCHRIJVER, Gids samenlevingsvormen: samenwonen of toch niet?,
Antwerpen, De Boeck, 2010, 137.
164
Ibid., 138; W. PINTENS, C. DECLERCK, J. DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht,
Mortsel, Intersentia, 2010, 490, nr. 916.
165
W. PINTENS, C. DECLERCK, J. DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Mortsel,
Intersentia, 2010, 490, nr. 916; C. DECLERCK, “Huwen of samenwonen? – Enkele familiaal vermogensrechtelijke
aspecten” in C. CASTELEIN, A.-L. VERBEKE en L. WEYTS (eds.), Leuvense notariële geschriften. Notariële
actualiteit 2009-2010, Gent, Larcier, 2010, (61) 74, nr. 24.
166
Art. 1479, derde lid BW.
39
Tot slot kunnen handelingen strijdig met deze bescherming van artikel 215 BW nietig verklaard
worden krachtens artikel 224, § 1, eerste lid BW indien men deze nietigverklaring vordert binnen één
jaar na kennisname van de strijdige handeling.167
6.2. Beding in de samenlevingsovereenkomst
75.
In de samenlevingsovereenkomst kunnen de wettelijk samenwonenden afspraken maken
omtrent de bestuursbevoegdheden, met in het bijzonder de bevoegdheid om contracten aan te
gaan. Zij kunnen uitdrukkelijk stipuleren voor welke contracten al dan niet de toestemming van hen
beiden vereist is. Hierin hebben de wettelijk samenwonenden uiteraard de vrije keuze. De wettelijk
samenwonende partners kunnen bijvoorbeeld bepalen dat voor de aankoop van onroerende
goederen hun beider toestemming vereist is, terwijl dit voor het huren van een bergruimte of een
garage, of voor het afsluiten van allerhande verzekeringscontracten, niet nodig is.
§ 7. KINDEREN
7.1. Wettelijke regeling
76.
De wet van 23 november 1998168 bevat, behoudens de bepaling dat men niets mag
overeenkomen in strijd met de regels betreffende het ouderlijk gezag, geen specifieke bepalingen
omtrent de kinderen van wettelijk samenwonenden.
77.
Krachtens de artikelen 373 en 374 BW oefenen de ouders het ouderlijk gezag betreffende
hun gemeenschappelijke kinderen gezamenlijk uit. Het Burgerlijk Wetboek maakt voor dit coouderschap geen onderscheid tussen gehuwde, wettelijk of feitelijk samenwonende ouders.
7.2. Mogelijk beding in de samenlevingsovereenkomst
78.
Wettelijk samenwonende partners mogen niets stipuleren in strijd met de regels betreffende
de uitoefening van het ouderlijk gezag en de alimentatieplicht, welke van openbare orde zijn, maar
kunnen er wel modaliteiten aan stellen.
167
N. TORFS en E. VAN SOEST, “De redactie van een samenlevingsovereenkomst (wettelijke samenwoning)” in
L. WEYTS, A.-L. VERBEKE en E. GOOVAERTS (eds.), Leuvense notariële geschriften. Actualia Familiaal
Vermogensrecht, Leuven, Universitaire Pers Leuven, 2003, (59) 66, nr. 15.
168
Wet van 23 november 1998 tot invoering van de wettelijke samenwoning, BS 12 januari 1999.
40
Het is uiteraard mogelijk dergelijke bedingen pas nadien aan het samenlevingscontract toe te
voegen, indien men bij het aangaan van de wettelijke samenwoning nog geen kinderen heeft.
A. Kosten opvoeding
79.
De wettelijk samenwonenden kunnen bepaalde regelingen treffen in verband met de kosten
voor de opvoeding van de kinderen.
Deze regeling zal sterk verschillend zijn bij gemeenschappelijke, dan wel niet-gemeenschappelijke
kinderen in het geval van nieuw samengestelde gezinnen. Zeker voor deze laatsten is het aangeraden
om hierover een duidelijke regeling uit te werken om discussies te vermijden. De uitgewerkte
regeling zal dan afhankelijk zijn van de concrete situatie. Wanneer er co-ouderschap is en het kind
bijvoorbeeld slechts om de week in het gezin aanwezig is, zal de regeling er anders uitzien dan een
kind dat altijd aanwezig is.
Bij gemeenschappelijke kinderen kan men overeenkomen dat de kosten in verband met de
opvoeding betaald worden met een gemeenschappelijke rekening, maar in geval van niet
gemeenschappelijke kinderen ligt dit uiteraard anders. Hier kan men uitdrukkelijk bedingen dat de
kosten van niet-gemeenschappelijke kinderen betaald worden met gelden uit het persoonlijk
vermogen van de biologische ouder.169
B. Ouderlijke verplichtingen en bevoegdheden
80.
Verder kunnen wettelijk samenwonenden een minnelijke regeling uitwerken omtrent de
wijze waarop zij hun ouderlijke verplichtingen en bevoegdheden zullen vervullen, zowel tijdens de
wettelijk samenwoning, als na de beëindiging ervan.170 Hierbij moet steeds het belang van de
kinderen primeren. In tegenstelling tot het huwelijk is bij de wettelijke samenwoning aldus geen
rechterlijke tussenkomst vereist om een regeling uit te werken aangaande de kinderen.171
C. Recht op persoonlijk contact
81.
Tot slot kan men ook een regeling uitwerken voor het geval de samenwoning beëindigd
wordt en de ex-partner die niet de biologische ouder is van de kinderen, een recht op persoonlijk
contact zou wensen en toegekend zou krijgen. Krachtens artikel 375bis BW kan dat recht toegekend
worden aan eenieder die aantoont een bijzonder affectieve band te hebben met het kind. Een ex169
B. CHIAU, J. CHRISTIAENS en S. DE SCHRIJVER, Gids samenlevingsvormen: samenwonen of toch niet?,
Antwerpen, De Boeck, 2010, 64.
170
K. SABBE en G. COPS, “Niet getrouwd, wel gescheiden. Juridische aspecten van de beëindiging van de
samenwoning”, Not.Fisc.M. 2002, (1) 3.
171
M. PIETERS, “De notariële akte vaststelling onderhoudsgeld/afscheidsvergoeding naar aanleiding van de
beëindiging van het concubinaat”, T.Not. 1998, (480) 481, nr. 4 en 486, nr. 22.
41
partner die gedurende vele jaren deel uitgemaakt heeft van het feitelijk gezin en mede heeft
ingestaan voor de opvoeding van de kinderen, maakt kans deze bijzonder affectieve band te kunnen
aantonen.
§ 8. ALIMENTATIE
8.1. Wettelijke regeling
82.
Bij de wettelijke samenwoning is in tegenstelling tot bij het huwelijk niet in een hulp- en
bijstandsverplichting voorzien, doordat artikel 213 BW niet van toepassing is verklaard op wettelijk
samenwonenden.172 De hulpverplichting betekent dat zij hun partner alles wat nodig is om te leven
dienen ter beschikking te stellen. Degene met de hoogste levensstandaard moet bijgevolg zijn
partner een evenwaardige levensstandaard bieden. Ook tot de bijstandsverplichting, die de fysieke
zorg bij ziekte of ouderdom en de morele steun bij de moeilijke momenten in het leven inhoudt, zijn
zij ten opzichte van elkaar niet gehouden.173
Bovendien kan elk van de samenwonenden eenzijdig een einde stellen aan de wettelijke
samenwoning zonder dat nadien een verplichting bestaat om bij te dragen in het levensonderhoud
van de ex-partner. De economisch zwakkere die in een grote financiële put valt, kan na de
beëindiging enkel nog dringende en voorlopige maatregelen vragen aan de familierechtbank. Deze
maatregelen bij de eenzijdige beëindiging van de wettelijke samenwoning zijn gebaseerd op de
billijkheid. Zij moeten de financieel zwakkere partij in staat stellen om zich aan te passen aan de
nieuwe situatie, wat niet impliceert dat deze partij aanspraak kan maken op dezelfde
levensstandaard als tijdens de wettelijke samenwoning.174 De maximale geldingsduur van een
onderhoudsuitkering na de beëindiging van de wettelijke samenleving bedraagt, net zoals voor alle
andere dringende en voorlopige maatregelen, één jaar.
172
F. SWENNEN, “Alimentatie tussen partners” in C. FORDER en A.-L. VERBEKE (eds.), Gehuwd of niet: maakt
het iets uit?, Antwerpen, Intersentia, 2005, (285) 288, nr. 8; S. BROUWERS, “De onderhoudsverplichting tussen
samenwoners”, Notariaat 2008, afl. 2, (1) 2, nr. 4; W. PINTENS, K. VANWINCKELEN en J. DU MONGH, Schets van
het familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2007, 184, nr. 522.
173
S. DEMARS, “La problématique générale des conventions de vie commune” in J.-L. RENCHON en F.
TAINMONT (eds.), Le couple non marié à la lumière de la cohabitation légale, Louvain-la-Neuve, AcademiaBruylant, 2000, (73) 93.
174
Vred. Zelzate 7 juli 2009, RW 2012-13, (627) 627, noot S. EGGERMONT.
42
8.2. Beding in de samenlevingsovereenkomst
83.
Omtrent het overeenkomen van een onderhoudsbijdrage in de samenlevingsovereenkomst
dient een onderscheid gemaakt te worden tussen de periode tijdens het samenleven en na de
beëindiging van de wettelijke samenwoning.
Volgens de meeste auteurs is het ongetwijfeld mogelijk om
een wederzijdse hulp- en
bijstandsverplichting te bedingen tijdens de periode van het wettelijk samenwonen.175 Deze
verplichting steunt op wederzijds respect en de modaliteiten ervan kunnen de partners zelf bepalen.
Een beding dat voorziet in dergelijke verplichting na de beëindiging van de wettelijke samenwoning
leidt tot meer discussie. Op basis van de voorbereidende werken van de wet van 23 november
1998176 lijkt een overeengekomen alimentatie bij de beëindiging niet toelaatbaar. De meeste auteurs
zijn echter van mening dat het onder bepaalde voorwaarden wel mogelijk is in een
onderhoudsvergoeding te voorzien in geval van de eenzijdige verbreking van de wettelijke
samenwoning. Dit zou dan een natuurlijke verbintenis tussen samenwonenden zijn die wordt
omgezet in een civiele verbintenis door de belofte tot uitvoering van de verbintenis op te nemen in
de samenlevingsovereenkomst. In elk geval is deze clausule enkel toelaatbaar indien beoogd wordt
een welbepaalde schade te vergoeden, namelijk de schade ten gevolge van het verlies van de
geldelijke steun naar aanleiding van het einde van de wettelijke samenwoning.177 Het is dus een soort
schadevergoeding voor de meest behoeftige samenwonende bij het einde van de wettelijke
samenwoning.178 Hierbij kan gedacht worden aan de partner die gedurende de wettelijke
175
B. DELAHAYE, F. TAINMONT en V. LEBE-DESSARD, La cohabitation légale, Brussel, Larcier, 2013, 85, nr. 70;
S. DEMARS, “La problématique générale des conventions de vie commune” in J.-L. RENCHON en F. TAINMONT
(eds.), Le couple non marié à la lumière de la cohabitation légale, Louvain-la-Neuve, Academia-Bruylant, 2000,
(73) 93; E. DE KEZEL, “De wet tot uitvoering van de wettelijke samenwoning: een maat voor niets?”, AJT 1999,
(129) 134, nr. 27; B. VAN DEN HOUTE, “Hoe anticiperen op financiële geschillen tussen samenwoners” in C.
DECLERCK en W. PINTENS (eds.), Patrimonium 2012, Antwerpen, Intersentia, 2012, (193) 209, nr. 25; C.
DECLERCK, “Huwen of samenwonen ? – Enkele familiaal vermogensrechtelijke aspecten” in C. CASTELEIN, A.-L.
VERBEKE en L. WEYTS (eds.), Leuvense notariële geschriften. Notariële actualiteit 2009-2010, Gent, Larcier,
2010, (61) 64, nr. 6.
176
Wetsvoorstel betreffende het samenlevingscontract, Parl.St. 1997-98, nr. 170/8, 88.
177
B. DELAHAYE, F. TAINMONT en V. LEBE-DESSARD, La cohabitation légale, Brussel, Larcier, 2013, 85, nr. 70;
A.-C. VAN GYSEL en S. BRAT, “La rupture du couple: les recours judiciaires et les effets alimentaires” in J.-L.
RENCHON en F. TAINMONT (eds.), Le couple non marié à la lumière de la cohabitation légale, Louvain-la-Neuve,
Academia-Bruylant, 2000, (273) 301, nr. 85.
178
B. VAN DEN HOUTE, “Hoe anticiperen op financiële geschillen tussen samenwoners” in C. DECLERCK en W.
PINTENS (eds.), Patrimonium 2012, Antwerpen, Intersentia, 2012, (193) 209, nr. 25; S. BROUWERS, “De
onderhoudsverplichting tussen samenwoners”, Notariaat 2008, afl. 2, (1) 4, nr. 11.
43
samenwoning thuis gebleven is om voor het huishouden en de kinderen te zorgen en dus zelf geen
carrière en de daaruit voortvloeiende inkomsten heeft kunnen opbouwen.179
Samenwonenden dienen wel op te letten dat het beding niet kan gekwalificeerd worden als een
schadebeding, want dat is niet toelaatbaar.180 Een schadebeding is immers in strijd zijn met het recht
van ieder van de samenwonenden om de wettelijke samenwoning eenzijdig en ad nutum te
beëindigen.181 Volgens de meeste auteurs is een schadevergoeding zonder dat het als strafbeding zal
gekwalificeerd worden mogelijk, op voorwaarde dat het bedrag niet overdreven is en de schade niet
overstijgt. Daarenboven moet het om een periodieke betaling gaan gedurende een beperkte periode
en de verbintenis mag niet enkel opgelegd worden aan degene die besloten heeft de relatie en de
wettelijke samenwoning stop te zetten.182
Concluderend kan gesteld worden dat het voor partijen mogelijk is te bedingen dat de economisch
sterkere partij gedurende een bepaalde termijn financiële steun moet bieden aan de economisch
zwakkere. Een valabele reden hiervoor kan zijn dat deze laatste zijn of haar carrière aan de kant heeft
geschoven om voor het huishouden en de kinderen te zorgen. De steun geeft uiting aan een zekere
menselijke solidariteit en kan maximaal duren totdat deze partner zelf terug economisch
onafhankelijk kan leven. VERSTRAETE vindt dat een partner na jaren samenleven onbeschermd
achterlaten meer in strijd is met de goede zeden dan de opname van een clausule met de verbintenis
tot alimentatie.183 Het moet wel gaan om een tijdelijk overbruggingsgeld. TORFS en VAN SOEST zijn
van mening dat men bovendien kan bedingen dat die verbintenis vervalt indien de begunstigde ervan
eenzijdig de wettelijke samenwoning verbreekt.184 Op het eerste gezicht lijkt dit in strijd met de
vrijheid en het recht om eenzijdig de wettelijke samenwoning te beëindigen omdat men aan de
beëindiging een financieel negatief gevolg vast hangt. Men mag echter niet uit het oog verliezen dat
179
F. SWENNEN, “Alimentatie tussen partners” in C. FORDER en A.-L. VERBEKE (eds.), Gehuwd of niet: maakt
het iets uit?, Antwerpen, Intersentia, 2005, (285) 305, nr. 68.
180
Wetsvoorstel betreffende het samenlevingscontract, Parl.St. 1997-98, nr. 170/8, 88.
181
Art. 1476, § 2, tweede lid BW.
182
A.-C. VAN GYSEL en S. BRAT, “La rupture du couple: les recours judiciaires et les effets alimentaires” in J.-L.
RENCHON en F. TAINMONT (eds.), Le couple non marié à la lumière de la cohabitation légale, Louvain-la-Neuve,
Academia-Bruylant, 2000, (273) 302, nr. 87; H. CASMAN, “Enkele aspecten van vermogensrechtelijke
overeenkomsten tussen samenwoners sedert de wet van 23 november 1998” in W. VAN EECKHOUTTE (ed.),
Overeenkomstenrecht, XXVIste Postuniversitaire Cyclus Willy Delva, 1999-2000, Antwerpen, Kluwer, 2000, (205)
252, nr. 335; J.-F. TAYMANS, “La convention notariée de vie commune” in J.-L. RENCHON en F. TAINMONT
(eds.), Le couple non marié à la lumière de la cohabitation légale, Louvain-la-Neuve, Academia-Bruylant, 2000,
(103) 117.
183
J. VERSTRAETE, “Beschermingstechnieken (andere dan tontine- en aanwasbedingen) tussen ongehuwd
samenwonenden” in K. MATTHIJS, J. VERSTRAETE en J. BAEL, Familie op maat, Mechelen, Kluwer, 2005, (25) 48,
nr. 23.
184
N. TORFS en E. VAN SOEST, “De redactie van een samenlevingsovereenkomst (wettelijke samenwoning)” in
L. WEYTS, A.-L. VERBEKE en E. GOOVAERTS (eds.), Leuvense notariële geschriften. Actualia Familiaal
Vermogensrecht, Leuven, Universitaire Pers Leuven, 2003, (59) 62, nr. 5.
44
er wettelijk eigenlijk niets voorzien wordt van alimentatieplicht ten opzichte van de ex-partner. Het
feit dat men alimentatie kan genieten is er louter en alleen omdat de andere partner daarmee heeft
ingestemd, weliswaar onder vooraf bepaalde voorwaarden en uitsluitingen. Een mogelijke uitsluiting
is bijvoorbeeld wanneer de begunstigde het initiatief neemt een einde te stellen aan de wettelijke
samenwoning.
§ 9. BEËINDIGING
9.1. Wettelijke regeling
84.
De wettelijke samenwoning kan op grond van artikel 1476, § 2 BW beëindigd worden door
overlijden, door het huwelijk of door een verklaring tegen ontvangstbewijs bij de ambtenaar van de
burgerlijke stand van de gemeente van de woonplaats van beide partijen. Als partijen geen
woonplaats hebben in dezelfde gemeente wordt de verklaring gedaan bij de ambtenaar van de
burgerlijke stand van de gemeente van de woonplaats van één van hen. De schriftelijke verklaring
kan gezamenlijk of eenzijdig afgelegd worden. Dat de beslissing om de wettelijke samenwoning te
beëindigen eenzijdig kan worden genomen is een knelpunt, gezien daarmee ook een einde wordt
gesteld aan het primair wettelijk samenwoningsrecht. De samenwonende verliest zo elke
bescherming die de wettelijke samenwoning hem bood. Er is met andere woorden geen bescherming
meer van de gezinswoning, de hoofdelijkheidsplicht van de schulden valt weg, en eventuele
dringende en voorlopige maatregelen houden ook op te bestaan.
De wetgever heeft ervoor geopteerd om in tegenstelling tot voor gehuwden, geen hulp- of
bijstandsverplichting te bepalen voor wettelijk samenwonenden. Er zal dus in principe ook geen
alimentatie kunnen opgelegd worden na de beëindiging van de wettelijke samenwoning, behoudens
een overbruggingsgeld.
9.2. Beding in de samenlevingsovereenkomst
85.
De mogelijke bedingen die de wettelijk samenwonenden in hun samenlevingsovereenkomst
kunnen opnemen met betrekking tot het einde van de wettelijk samenwoning, zijn hierboven bij de
bespreking van de verschillende materies reeds aan bod gekomen. Hieronder wordt daarom enkel
nog een korte opsomming gegeven.
45
A. Hulp- en bijstandsuitkering
86.
Hoewel het de wettelijk samenwonenden niet is toegestaan een alimentatieverplichting te
bedingen, belet dit hen niet om de economisch zwakkere van hen beiden een soort
overbruggingsgeld te geven na de beëindiging van de wettelijke samenwoning. Voorwaarde hiervoor
is wel dat het slechts om een tijdelijke uitkering gaat (supra 44, nr. 83). Zoals hoger omschreven, is
dit louter een financieel ruggensteuntje om de ex-partner in staat te stellen in zijn persoonlijk
onderhoud te voorzien.185
B. Vermogensverdeling
87.
De eigen goederen zullen bij de beëindiging van de wettelijke samenwoning toekomen aan
de partner die het exclusief eigendomsrecht ervan kan bewijzen, of aan diens rechtsverkrijgers. Wat
betreft de goederen in onverdeeldheid en het toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen,
kunnen
vooraf
heel
wat
vermogensrechtelijke
bedingen
worden
opgenomen
in
de
samenlevingsovereenkomst.
Indien de partners bijvoorbeeld meubelen, huishoudtoestellen en een wagen aangekocht hebben
met gelden van de gemeenschappelijke rekening, zullen deze goederen vereffend en verdeeld
worden volgens de principes van de mede-eigendom bepaald in artikel 577-2 BW. In principe zullen
zij elk de helft verkrijgen, maar zij kunnen ook vooraf in de samenlevingsovereenkomst een andere
verdeelsleutel overeenkomen. De samenwonenden kunnen bijvoorbeeld bedingen dat de ene
partner minder dan zijn geïnvesteerde gelden zal terugkrijgen, omdat deze investering beschouwd
wordt als een bijdrage in de lasten van het samenleven, of als een compensatie voor de andere
partner die voor het huishouden ingestaan heeft.186 Door bedingen van ongelijke verdeling kan
vermogen verschuiven, waardoor dat voor één van hen een vermogensvoordeel zal opleveren. In de
verhouding tussen de partners zal dit geen gift zijn, maar een voordeel verkregen uit de werking van
het stelsel.187 Tegenover derden mogen deze vermogensvoordelen echter niet gelijkgesteld worden
met huwelijksvoordelen, gezien de artikelen 1457 tot en met 1464 BW niet naar analogie kunnen
worden toegepast op de wettelijke samenwoning.188 Deze bedingen zullen nooit aanvaard worden
185
S. BROUWERS, “De onderhoudsverplichting tussen is”, Notariaat 2008, afl. 2, (1) 4, nr. 11.
B. CHIAU, J. CHRISTIAENS en S. DE SCHRIJVER, Gids samenlevingsvormen: samenwonen of toch niet?,
Antwerpen, De Boeck, 2010, 64.
187
L. DE SCHRIJVER, “Commentaar bij art. 1478 BW” in P. SENAEVE, F. SWENNEN en G. VERSCHELDEN (eds.),
Personen- en familierecht: artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen,
Kluwer, 2014, (1) 44, nr. 70; W. DE MULDER, “Het samenwoningsvermogensrecht voor en na de wet van 23
november 1998” in W. DE MULDER, H. KOPPEN en F. MEES (eds.), Tot de dood ons scheidt?, Antwerpen, Maklu,
2000, (7) 38.
188
L. DE SCHRIJVER, “Commentaar bij art. 1478 BW” in P. SENAEVE, F. SWENNEN en G. VERSCHELDEN (eds.),
Personen- en familierecht: artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen,
186
46
als bedingen ten bezwarende titel en zullen bijgevolg steeds vatbaar zijn voor inbreng en inkorting
doordat ze een onrechtstreekse schenking uitmaken.189
Verder kunnen de samenwonenden in een bepaalde verdeling van de schulden voorzien of in een
verdeling van de aanwinsten via een finaal verrekenbeding (supra 28, nr. 47).
Andere mogelijke bedingen, ter bescherming van de langstlevende wettelijk samenwonende, zijn
bedingen van aanwas en tontine (supra 13, nr. 24) en bedingen van voorkeur en voorkoop (supra 32,
nr. 55). Indien de gezinswoning tot de exclusieve eigendom behoort van één van de partners, kunnen
zij bijvoorbeeld een levenslange huur overeenkomen voor de andere partner indien de wettelijke
samenwoning beëindigd wordt door het vooroverlijden van de partner die eigenaar is. De wettelijk
samenwonenden dienen er wel voor te zorgen dat zij bij de regelingen met betrekking tot het
overlijden, het verbod van erfovereenkomsten niet uit het oog verliezen.190
C. Beëindigingswijzen
88.
Hoewel de verschillende beëindigingswijzen van de wettelijke samenwoning krachtens artikel
1476, § 2 BW bepaald worden, kunnen de wettelijk samenwonenden deze, doorgaans op aanraden
van de notaris, voor de duidelijkheid uitdrukkelijk opnemen in de samenlevingsovereenkomst.191
D. Opzegtermijn
89.
VAN DEN HOUTE en CASMAN zijn, in tegenstelling tot VERSTRAETE, van mening dat men in
de samenlevingsovereenkomst eveneens in een opzegtermijn kan voorzien voor het beëindigen van
de wettelijke samenwoning.192 Een clausule met een echte samenwoningsverplichting kan
Kluwer, 2014, (1) 44, nr. 70; H. CASMAN, “Gehuwd, wettelijk of feitelijk samenwonend: wat maakt het uit?
Vermogensrechtelijke aspecten, andere dan bij overlijden” in C. FORDER en A.-L. VERBEKE (eds.), Gehuwd of
niet: maakt het iets uit?, Antwerpen, Intersentia, 2005, (149) 175-176, nr. 91.
189
L. DE SCHRIJVER, “Commentaar bij art. 1478 BW” in P. SENAEVE, F. SWENNEN en G. VERSCHELDEN (eds.),
Personen- en familierecht: artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen,
Kluwer, 2014, (1) 44, nr. 70; G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch Familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 816,
nr. 1926; A. HEYVAERT, Het statuut van samenwoners in AdvocatenPraktijk – Burgerlijk Recht, Antwerpen,
Kluwer, 2001, 60, nr. 60.
190
B. CHIAU, J. CHRISTIAENS en S. DE SCHRIJVER, Gids samenlevingsvormen: samenwonen of toch niet?,
Antwerpen, De Boeck, 2010, 65; L. DE SCHRIJVER, “Commentaar bij art. 1478 BW” in P. SENAEVE, F. SWENNEN
en G. VERSCHELDEN (eds.), Personen- en familierecht: artikelsgewijze commentaar met overzicht van
rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2014, (1) 44, nr. 70.
191
N. TORFS en E. VAN SOEST, “De redactie van een samenlevingsovereenkomst (wettelijke samenwoning)” in
L. WEYTS, A.-L. VERBEKE en E. GOOVAERTS (eds.), Leuvense notariële geschriften. Actualia Familiaal
Vermogensrecht, Leuven, Universitaire Pers Leuven, 2003, (59) 63, nr. 7.
192
B. VAN DEN HOUTE, “Hoe anticiperen op financiële geschillen tussen samenwoners” in C. DECLERCK en W.
PINTENS, Patrimonium 2012, Antwerpen, Intersentia, 2012, (193) 209, nr. 25; H. CASMAN, “Enkele aspecten
van de vermogensrechtelijke overeenkomsten tussen samenwoners sedert de wet van 23 november 1998” in
W. VAN EECKHOUTTE (ed.), Overeenkomstenrecht, XXVIste Postuniversitaire Cyclus Willy Delva, 1999-2000,
Antwerpen, Kluwer, 2000, (205) 247, nr. 330; J. VERSTRAETE, “Beschermingstechnieken (andere dan tontine-
47
daarentegen niet bedongen worden, omdat dit indruist tegen de individuele vrijheid. De wettelijke
samenwoning kent in tegenstelling tot huwelijk geen plicht tot samenleven. Wat wel bedongen kan
worden is dat geen één van hen, op het ogenblik van de beëindiging van de wettelijke samenwoning,
kan eisen dat de andere de gezinswoning stante pede verlaat zonder een redelijke termijn te krijgen
om een nieuwe woonplaats te zoeken.193 Bovendien kunnen zij aan deze opzegtermijn een
schadevergoeding koppelen voor degene die deze niet respecteert.
en aanwasbedingen) tussen ongehuwd samenwonenden” in K. MATTHIJS, J. VERSTRAETE en J. BAEL, Familie op
maat, Mechelen, Kluwer, 2005, (25) 48, nr. 23.
193
B. DELAHAYE, F. TAINMONT en V. LEBE-DESSARD, La cohabitation légale, Brussel, Larcier, 2013, 84, nr. 70.
48
Hoofdstuk 2. Onmogelijke bedingen
90.
Ter zake van de inhoud van de notariële samenlevingsovereenkomst geldt het
beginsel van de wilsautonomie, neergelegd in artikel 1134 BW. Partijen zijn vrij te bepalen
wat zij opnemen in de overeenkomst, voor zover zij hiermee niet indruisen tegen de
beperkingen opgelegd door artikel 1478, vierde lid BW. In dit hoofdstuk komen de bedingen
aan bod die verboden zijn op te nemen in de samenlevingsovereenkomst. Bedingen in strijd
met de opgelegde beperkingen leiden tot relatieve of absolute nietigheid, afhankelijk of het
om een schending van een dwingendrechtelijke bepaling of van een bepaling van openbare
orde gaat.194 Deze nietigheid heeft echter niet de nietigheid van de overige (geldige)
bedingen in de globale samenlevingsovereenkomst tot gevolg.195
§ 1. BEDING STRIJDIG MET ARTIKEL 1477 BW
91.
Artikel 1477 BW bevat ten eerste de regels van primair recht, met name de bescherming van
gezinswoning en huisraad, de bijdrage in de lasten van het samenleven en de hoofdelijkheid voor
huishoudelijke schulden. Daarnaast bevat deze bepaling ook nog de regels inzake alimentatie voor de
kinderen of ascendenten van de vooroverleden samenwonende partner.
Het is de wettelijk samenwonende partners bijvoorbeeld niet toegelaten om in strijd met artikel
1477, § 2 BW te bedingen dat geen instemming vereist is van de andere partner voor het beschikken
ten bezwarende titel of om niet over de gezinswoning en het huisraad.
Verder is het de wettelijk samenwonenden verboden één van hen te ontheven van de krachtens
artikel 1477, § 3 BW bepaalde plicht tot bijdrage in de lasten van het samenleven naar evenredigheid
van hun mogelijkheden. Evenmin kan men bedingen dat beiden tot hetzelfde bedrag gehouden zijn,
ongeacht hun financiële mogelijkheden.196 Ook een bijdrage naar evenredigheid van hun inkomsten
of een forfaitaire bijdrage bepalen is bijvoorbeeld onmogelijk.197 De huishoudelijke lasten kunnen
194
L. DE SCHRIJVER, “Commentaar bij art. 1478 BW” in P. SENAEVE, F. SWENNEN en G. VERSCHELDEN (eds.),
Personen- en familierecht: artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen,
Kluwer, 2014, (1) 45, nr. 73.
195
C. CASTELEIN en M. DE CLERCQ, “Model van samenlevingsovereenkomst” in C. CASTELEIN, A.-L. VERBEKE en
L. WEYTS (eds.), Leuvense notariële geschriften. Notariële actualiteit 2009-2010, Gent, Larcier, 2010, (93) 94, nr.
2.
196
H. CASMAN, “Schulderkenningen tussen samenwoners”, Not.Fisc.M. 2015, afl. 2, (34) 36.
197
J. VERSTRAETE, “Beschermingstechnieken (andere dan tontine- en aanwasbedingen) tussen ongehuwd
samenwonenden” in K. MATTHIJS, J. VERSTRAETE en J. BAEL, Familie op maat, Mechelen, Kluwer, 2005, (25) 47,
nr. 23.
49
ook niet beperkt worden tot een bepaalde categorie van lasten, en zij kunnen ook niet stipuleren dat
de schulden met betrekking tot het samenleven hen niet hoofdelijk zullen verbinden.
Daarnaast kunnen zij ook niet overeenkomen om hun evenredige bijdrageplicht in de lasten van het
samenleven of de bescherming van de gezinswoning te laten aanvangen op een later moment dan de
start van hun wettelijke samenwoning.198
Ten slotte mogen de samenwonenden de onderhoudsverplichtingen ten aanzien van de kinderen en
ascendenten van de langstlevende wettelijk samenwonende partner niet verminderen of
ontoepasselijk verklaren.199
§ 2. BEDING STRIJDIG MET DE OPENBARE ORDE OF DE GOEDE ZEDEN
92.
Dit is niet meer dan een bevestiging van het gemeen recht inzake contracten. De wettelijk
samenwonenden mogen geen bedingen opnemen in strijd met het Burgerlijk Wetboek of andere
wetteksten.200 Zij kunnen bijgevolg niet conventioneel afwijken van bepalingen die de essentie van
de wettelijke samenwoning uitmaken.
Een echt gemeenschapsstelsel tot stand brengen, is voor wettelijk samenwonenden niet mogelijk. Dit
stelsel met interne en externe werking is immers exclusief voorbehouden voor gehuwden.201 Het zou
op fundamentele punten afwijken van de regeling van het gemene vermogens- en verhaalsrecht en
behoeft een uitdrukkelijke wettelijke grondslag.202 De afwijkingen zouden onder meer een impact
hebben op de samenstelling van de onverdeeldheid, het beheer en de rechten van de schuldeisers:
de inkomsten zouden van rechtswege gemeenschappelijk zijn, de beheersbevoegdheden zouden niet
meer toegekend zijn overeenkomstig de gemeenrechtelijke principes van artikel 577-2 BW, en de
198
Ibid.
L. DE SCHRIJVER, “Commentaar bij art. 1478 BW” in P. SENAEVE, F. SWENNEN en G. VERSCHELDEN (eds.),
Personen- en familierecht: artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen,
Kluwer, 2014, (1) 46, nr. 75.
200
B. CHIAU, J. CHRISTIAENS en S. DE SCHRIJVER, Gids samenlevingsvormen: samenwonen of toch niet?,
Antwerpen, De Boeck, 2010, 66.
201
H. CASMAN, “Gehuwd, wettelijk of feitelijk samenwonend: wat maakt het uit? Vermogensrechtelijke
aspecten, andere dan bij overlijden” in C. FORDER en A.-L. VERBEKE (eds.), Gehuwd of niet: maakt het iets uit?,
Antwerpen, Intersentia, 2005, (149) 162, nr. 45.
202
R. BARBAIX en A.-L. VERBEKE, Beginselen relatievermogensrecht, Brugge, die Keure, 2012, 268, nr. 536; H.
CASMAN, “Gehuwd, wettelijk of feitelijk samenwonend: wat maakt het uit? Vermogensrechtelijke aspecten,
andere dan bij overlijden” in C. FORDER en A.-L. VERBEKE (eds.), Gehuwd of niet: maakt het iets uit?,
Antwerpen, Intersentia, 2005, (149) 176, nr. 92.
199
50
regels met betrekking tot de verhaalsmogelijkheden van de schuldeisers wijken essentieel af van de
artikelen 1165 tot 1167 BW en van artikel 7 van de Hypotheekwet.203
Het is de samenwonenden ook niet toegestaan de bepalingen betreffende het aangaan of het
beëindigen van de wettelijke samenwoning, zijnde de artikelen 1475 en 1476 BW, buiten werking te
stellen.204 Bovendien kunnen zij elkaar niet de mogelijkheid ontnemen tot het vorderen van
dringende en voorlopige maatregelen op grond van artikel 1479 BW.
De samenlevingsovereenkomst kan verder geen beperkingen opleggen aan de individuele vrijheid
van de samenwonenden. Het is bijvoorbeeld niet mogelijk een samenwonings- of getrouwheidsplicht
op te leggen.205
De samenwonenden kunnen tot slot niets bedingen dat het recht om de samenwoning te beëindigen
zou beperken of zou koppelen aan het betalen van een geldsom.206 Het is bijgevolg niet mogelijk een
minimumduur te bepalen of in een strafbeding te voorzien bij de eenzijdige beëindiging van de
wettelijke samenwoning.207 In een vonnis van 9 april 2001208 bepaalde de rechtbank van Brugge dat
een schadebeding in een samenlevingsovereenkomst waardoor de partij die de relatie verbreekt aan
de andere een schadevergoeding verschuldigd is, strijdig is met de openbare orde. Dit beding
beperkt immers de individuele vrijheid van de contractspartijen en legt hen een verplichting tot
getrouwheid op. Een onderhoudsplicht opleggen naar aanleiding van het beëindigen van de
wettelijke samenwoning is evenmin mogelijk. Dit zou eveneens de beoordelingsvrijheid van de
samenwonenden kunnen aantasten inzake het al dan niet verderzetten van de wettelijke
samenwoning.209 Dit sluit nochtans niet uit dat een tijdelijk overbruggingsgeld bedongen kan worden
(supra 44, nr. 83). 210
203
H. CASMAN, “Wettelijke samenwoning. Hoe gaat dat nu verder?”, NJW 2004, (182) 185, nr. 14.
L. DE SCHRIJVER, “Commentaar bij art. 1478 BW” in P. SENAEVE, F. SWENNEN en G. VERSCHELDEN (eds.),
Personen- en familierecht: artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen,
Kluwer, 2014, (1) 46, nr. 77.
205
S. PLINGERS en S. PEELS, “Ongehuwd samenwonen” in A.-L. VERBEKE, F. BUYSSENS en H. DERYCKE (eds.),
Vermogensplanning met Effect bij Leven: huwelijk en samenwoning, Gent, Larcier, 2004, (87) 97, nr. 182.
206
I. ANNÉ en P. SENAEVE, Onderhoudsgelden, Leuven, Acco, 2001, 178, nr. 267.
207
Wetsvoorstel betreffende het samenlevingscontract, Parl.St. 1997-98, nr. 170/8, 87-88.
208
Rb. Brugge 9 april 2001, RW 2002-03, (1552) 1552.
209
Wetsvoorstel betreffende het samenlevingscontract, Parl.St. 1997-98, nr. 170/8, 87-88; I. ANNÉ en P.
SENAEVE, Onderhoudsgelden, Leuven, Acco, 2001, 181, nr. 274.
210
W. PINTENS, C. DECLERCK, J. DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Mortsel,
Intersentia, 2010, 503, nr. 948.
204
51
§ 3. BEDING STRIJDIG MET DE REGELS BETREFFENDE HET OUDERLIJK GEZAG
EN DE VOOGDIJ
93.
De wettelijk samenwonende partners kunnen conventioneel niet overeenkomen wie al dan
niet titularis is van de ouderlijke rechten en plichten.211 Men kan aldus bijvoorbeeld niet
overeenkomen dat het ouderlijk gezag exclusief toekomt aan één van de ouders, omdat de
hoofdregel krachtens de artikelen 373 en 374 BW de gezamenlijke uitoefening van het ouderlijk
gezag is.212 Evenmin kan men deze bevoegdheden overdragen aan een derde.
Wat betreft het beheer213 en het genot214 van de goederen van de kinderen bepaalt de wet een
regeling gelijk aan die van het ouderlijk gezag. De ouders beheren namelijk gezamenlijk de goederen
van hun kinderen en treden aldus gezamenlijk op als vertegenwoordiger voor alle handelingen die
daarmee betrekking hebben.215 Een conventionele regeling in strijd met deze principes is aldus niet
mogelijk.
Daarnaast schrijft artikel 203, § 1 BW voor dat de ouders, elk naar gelang de verhouding van hun
financiële mogelijkheden, gehouden zijn tot het onderdak, de verzorging, de veiligheid, het onderwijs
en de vorming van hun kinderen. Elk conventioneel beding dat een ouder hiervan zou ontheven, is
bijgevolg nietig.
§ 4. BEDING STRIJDIG MET DE REGELS DIE DE WETTELIJKE ORDE VAN DE
ERFOPVOLGING BEPALEN
94.
Aangezien deze regels van openbare orde zijn, is deze toevoeging eigenlijk overbodig.216 Het
gaat om een bevestiging van het principe van het verbod op het sluiten van overeenkomsten over
een nog niet opengevallen nalatenschap.217
211
L. DE SCHRIJVER, “Commentaar bij art. 1478 BW” in P. SENAEVE, F. SWENNEN en G. VERSCHELDEN (eds.),
Personen- en familierecht: artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen,
Kluwer, 2014, (1) 48, nr. 80.
212
B. DELAHAYE, F. TAINMONT en V. LEBE-DESSARD, La cohabitation légale, Brussel, Larcier, 2013, 87, nr. 71.
213
Art. 376 BW.
214
Art. 384 BW.
215
K. SABBE en G. COPS, “Niet getrouwd, wel gescheiden. Juridische aspecten van de beëindiging van de
samenwoning”, Not.Fisc.M. 2002, (1) 4.
216
B. DELAHAYE, F. TAINMONT en V. LEBE-DESSARD, La cohabitation légale, Brussel, Larcier, 2013, 83, nr. 69.
217
Art. 1130, tweede lid BW.
52
Artikel 1478, derde lid BW houdt wat betreft de onverdeeldheid tussen de samenwonenden, een
vermoeden van schenking in. De onverdeeldheid wordt immers, behoudens tegenbewijs, als een
schenking beschouwd ten aanzien van de reservataire erfgenamen, indien de langstlevende wettelijk
samenwonende een erfgenaam is van de vooroverleden samenwonende. Het conventioneel
wegbedingen van dit vermoeden zou een inbreuk zijn op de wettelijke orde van de erfopvolging.218
Het is de wettelijk samenwonende partners evenmin toegestaan afstand te doen van het erfrecht als
langstlevende.
Tot slot is het voor wettelijk samenwonenden, in tegenstelling tot gehuwden, verboden om
contractuele erfstellingen219 en bedingen van overname op schatting van een goed dat afhangt van
de nalatenschap van de eerststervende te sluiten.220
218
L. DE SCHRIJVER, “Commentaar bij art. 1478 BW” in P. SENAEVE, F. SWENNEN en G. VERSCHELDEN (eds.),
Personen- en familierecht: artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen,
Kluwer, 2014, (1) 48, nr. 81.
219
B. DELAHAYE, F. TAINMONT en V. LEBE-DESSARD, La cohabitation légale, Brussel, Larcier, 2013, 83, nr. 69.
220
W. PINTENS, C. DECLERCK, J. DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Mortsel,
Intersentia, 2010, 503, 948.
53
Hoofdstuk 3. Publiciteit en tegenwerpelijkheid
95.
Met dit hoofdstuk wordt het algemeen juridisch kader met betrekking tot de
notariële overeenkomsten tot regeling van de wettelijke samenwoning afgesloten. Vooreerst
komt de recent gewijzigde publiciteitsregeling aan bod. Tot slot volgt nog de
tegenwerpelijkheid van de overeenkomst.
§ 1. PUBLICITEIT
1.1. Regeling tot voor 1 september 2015
96.
Tot voor de wet van 14 januari 2013 houdende diverse bepalingen inzake
werklastvermindering binnen justitie221 bepaalde artikel 1478, vierde lid, in fine BW dat de
samenlevingsovereenkomst vermeld wordt in het bevolkingsregister. Deze vermelding diende zowel
te gebeuren voor samenlevingsovereenkomsten die vóór, als tijdens de wettelijke samenwoning
werden afgesloten, alsook voor de wijzigende overeenkomsten.222 Indien de partners reeds een
notariële samenlevingsovereenkomst hadden afgesloten vóór het aangaan van de wettelijke
samenwoning diende de overeenkomst krachtens artikel 1476, § 1, tweede lid, 6° BW te worden
vermeld in de verklaring van wettelijke samenwoning die de partners overhandigen aan de
ambtenaar van de burgerlijke stand.
1.2. Regeling vanaf 1 september 2015
97.
De wet van 14 januari 2013 houdende diverse bepalingen inzake werklastvermindering
binnen justitie223 is in werking getreden op 1 september 2015224 en bracht verandering in de
221
Wet van 14 januari 2013 houdende diverse bepalingen inzake werklastvermindering binnen justitie, BS 1
maart 2013.
222
W. DE MULDER, “Het samenwoningsvermogensrecht voor en na de wet van 23 november 1998” in W. DE
MULDER, H. KOPPEN en F. MEES (eds.), Tot de dood ons scheidt?, Antwerpen, Maklu, 2000, (7) 33; R. BARBAIX
en A.-L. VERBEKE, Beginselen relatievermogensrecht, Brugge, die Keure, 2012, 267-268, nr. 534.
223
Wet van 14 januari 2013 houdende diverse bepalingen inzake werklastvermindering binnen justitie, BS 1
maart 2013.
224
Art. 85, derde lid wet van 14 januari 2013 houdende diverse bepalingen inzake werklastvermindering binnen
justitie, BS 1 maart 2013.
54
publiciteitsregeling. Zowel de vermelding van het bestaan van de overeenkomst in de verklaring van
wettelijke samenwoning, als in het bevolkingsregister zijn geschrapt.225
Ingevolge artikel 11 van de wet van 14 januari 2013 226 wordt de samenlevingsovereenkomst
voortaan immers vermeld in het centraal huwelijksovereenkomstenregister (CRH).227 Het centraal
huwelijksovereenkomstenregister werd in 2009 opgericht als centraal verzamelpunt voor alle
gegevens betreffende huwelijkscontracten en gewijzigde huwelijkscontracten. 228 Het register geeft
enkel aan of er een huwelijkscontract of wijzigingsakte is opgemaakt en voor welk huwelijksstelsel is
gekozen, maar bevat niet de akten zelf.229 Voortaan komen daar sinds 1 september 2015 ook de
samenlevingsovereenkomsten en de uitspraken van rechtbanken over huwelijksovereenkomsten,
huwelijksstelsels en samenlevingsovereenkomsten bij.
Voor huwelijkscontracten en wijzigingsakten rust de registratieverplichting op de instrumenterende
notaris.230 Artikel 2 en 3 van de wet van 14 januari 2013 bepalen de sancties voor de notaris die zich
niet houdt aan de registratieplicht.231 De wet bepaalt niet op wie de registratieverplichting rust voor
de samenlevingscontracten. Naar analogie van de huwelijkscontracten zal dit logischerwijze de
notaris zijn voor wie het samenlevingscontract wordt verleden.232 Verder heeft de wet geen sancties
bepaald voor de notaris die verzuimt aan de registratieverplichting. Bij gebrek aan wettelijke
grondslag kunnen de sancties die de wetgever bepaald heeft voor het verzuim tot registratie van
huwelijkscontracten en wijzigingsakten niet naar analogie worden toegepast.233
Een later KB zal bepalen hoe de registratie precies in zijn werk zal gaan.234
225
C. VAN SEVEREN, “Diversebepalingenwet van 14 januari 2013 beoogt werklastvermindering binnen justitie”,
NNK 2013, afl. 3, (3) 3, nr. 4.
226
Art. 11 van de wet van 14 januari 2013 houdende diverse bepalingen inzake werklastvermindering binnen
justitie, BS 1 maart 2013.
227
W. PINTENS, C. DECLERCK en K. VANWINCKELEN, Schets van het familiaal vermogensrecht, Brugge, die
Keure, 2015, 220, nr. 540.
228
E. DEBUSSCHER, “De uitbreiding van het Centraal Huwelijksovereenkomstenregister”, NNK 2013, afl. 4, (20)
20, nr. 1.
229
C. VAN SEVEREN, “Diversebepalingenwet van 14 januari 2013 beoogt werklastvermindering binnen justitie”,
NNK 2013, afl. 3, (3) 3, nr. 3.
230
Art. 1391, tweede lid en art. 1395, § 1 BW.
231
Art. 1391, tweede lid en art. 1395, § 1 BW.
232
C. VAN SEVEREN, “Diversebepalingenwet van 14 januari 2013 beoogt werklastvermindering binnen justitie”,
NNK 2013, afl. 3, (3) 4, nr. 5.
233
Ibid.
234
Art. 6/1 wet van 13 januari 1977 houdende de goedkeuring van de overeenkomst inzake de vaststelling van
een stelsel van registratie van testamenten, opgemaakt te Bazel op 16 mei 1972 en tot invoering van een
centraal huwelijksovereenkomstenregister, BS 6 mei 1977.
55
§ 2. TEGENWERPELIJKHEID
2.1. Regeling tot voor 1 september 2015
98.
Tot voor 1 september 2015 gold de overeenkomst enkel inter partes. Er was namelijk geen
controle door de rechtbank met het oog op het vrijwaren van de belangen van derden.235 De
overeenkomst had louter een relatieve werking: enkel het bestaan, de datum van totstandkoming
van de overeenkomst en de aanwijzing van de instrumenterende notaris van het contract waren aan
derden tegenwerpelijk.236 De inhoud ervan werd niet in het register opgenomen, waardoor de
publiciteit enkel voor effect had dat het bestaan van de overeenkomst werd vastgesteld. De
overeenkomst kon dus geen nadeel berokkenen aan derden door bijvoorbeeld het onderpand te
beperken. Deze derden mochten wel niet meewerken aan contractbreuk indien zij toch kennis
hadden van de inhoud van de samenlevingsovereenkomst.237 Zij konden de overeenkomst
daarentegen wel inroepen wanneer deze rechten in hun voordeel heeft doen ontstaan.
2.2. Regeling vanaf 1 september 2015
99.
Uit de parlementaire voorbereiding van de wet van 14 januari 2013 blijkt dat de registratie in
het centraal huwelijksovereenkomstenregister van de samenlevingsovereenkomsten, geldt als
voorwaarde voor de tegenwerpbaarheid aan derden ter goeder trouw.238 In de wet werd nochtans
enkel voor huwelijkscontracten en wijzigingsakten uitdrukkelijk bepaald dat de registratie in het
centraal huwelijksovereenkomstenregister de akten tegenwerpelijk maakt aan derden.239 Om de
rechtszekerheid ten goede te komen zal meer duidelijkheid moeten komen of de relatieve werking
van de samenlevingsovereenkomsten behouden blijft, dan wel of een gelijke behandeling van
samenlevingsovereenkomsten en huwelijkscontracten beoogd wordt.
De reden van de relatieve werking was de beperkte publiciteit en toegankelijkheid van de
overeenkomsten. Nu de samenlevingsovereenkomsten in het centraal huwelijksovereenkomstenregister worden geregistreerd, zal de tegenwerpelijkheid afhankelijk zijn van welke gegevens precies
235
N. TORFS en E. VAN SOEST, “De redactie van een samenlevingsovereenkomst (wettelijke samenwoning)” in
L. WEYTS, A.-L. VERBEKE en E. GOOVAERTS (eds.), Leuvense notariële geschriften. Actualia Familiaal
Vermogensrecht, Leuven, Universitaire Pers Leuven, 2003, (59) 61, nr. 4.
236
C. VAN SEVEREN, “Diversebepalingenwet van 14 januari 2013 beoogt werklastvermindering binnen justitie”,
NNK 2013, afl. 3, (3) 4, nr. 5.
237
N. TORFS en E. VAN SOEST, “De redactie van een samenlevingsovereenkomst (wettelijke samenwoning)” in
L. WEYTS, A.-L. VERBEKE en E. GOOVAERTS (eds.), Leuvense notariële geschriften. Actualia Familiaal
Vermogensrecht, Leuven, Universitaire Pers Leuven, 2003, (59) 62, nr. 4.
238
Verslag namens de Commissie voor de Justitie, Parl.St. Kamer 2012-13, nr. 53K1804/016, 34-35.
239
Art. 1931, tweede lid en art. 1395, § 2 BW.
56
zullen worden opgenomen in het register. De aard en omvang van de gegevens is namelijk nog niet
bepaald door de wetgever. Een later KB zal dit eveneens moeten verduidelijken.240
Ook de toegankelijkheid zal een invloed hebben op de tegenwerpelijkheid. Op vandaag is het register
enkel toegankelijk voor bepaalde categorieën personen en instellingen zoals notarissen,
gerechtsdeurwaarders, griffies en magistraten, indien kennis over het huwelijksstelsel noodzakelijk is
voor hun opdracht. 241 De wet van 14 januari 2013 bepaalt echter dat het register door iedereen
geraadpleegd zal kunnen worden.242 Ook de concrete invulling van de regels betreffende de toegang
tot het register zal nog uitgewerkt worden bij KB.243
100.
Op de valreep heeft de wetgever met de wet van 10 augustus 2015 244 voor nog een aantal
verduidelijkingen gezorgd die voor een betere toepassing moeten zorgen.245 Deze wet is eveneens in
werking getreden op 1 september 2015.246
Een van de verduidelijkingen beoogt de bedoeling van de opname in het centraal
huwelijksovereenkomstenregister
te
kaderen.
Voor
huwelijkscontracten
en
gewijzigde
huwelijkscontracten gebeurt de opname met het oog op hun tegenwerpelijkheid aan derden.247 Voor
de in artikel 1478 BW bedoelde overeenkomsten gebeurt de opname met het oog op hun
publiciteit.248
Vraag is of de wetgever met deze verduidelijkingen een standpunt heeft willen
innemen wat betreft de tegenwerpelijkheid van de samenlevingsovereenkomsten. Deze expliciet
240
Art. 6/1 wet van 13 januari 1977 houdende de goedkeuring van de overeenkomst inzake de vaststelling van
een stelsel van registratie van testamenten, opgemaakt te Bazel op 16 mei 1972 en tot invoering van een
centraal huwelijksovereenkomstenregister, BS 6 mei 1977.
241
C. VAN SEVEREN, “Diversebepalingenwet van 14 januari 2013 beoogt werklastvermindering binnen justitie”,
NNK 2013, afl. 3, (3) 4, nr. 5.
242
Art. 12 wet van 14 januari 2013 houdende diverse bepalingen inzake werklastvermindering binnen justitie,
BS 1 maart 2013.
243
Art. 6/1 wet 13 januari 1977 houdende de goedkeuring van de overeenkomst inzake de vaststelling van een
stelsel van registratie van testamenten, opgemaakt te Bazel op 16 mei 1972 en tot invoering van een centraal
huwelijksovereenkomstenregister, BS 6 mei 1977.
244
Wet van 10 augustus 2015 tot wijziging van de wet van 13 januari 1977 houdende goedkeuring van de
overeenkomst inzake de vaststelling van een stelsel van registratie van testamenten, opgemaakt te Bazel op 16
mei 1972 en tot invoering van een centraal huwelijksovereenkomstenregister, BS 26 augustus 2015.
245
X, “Uitbreiding centraal huwelijksovereenkomstenregister op de valreep bijgestuurd”, Notariaat 2015, afl.
13, (7) 7.
246
Art. 5 wet van 10 augustus 2015 tot wijziging van de wet van 13 januari 1977 houdende goedkeuring van de
overeenkomst inzake de vaststelling van een stelsel van registratie van testamenten, opgemaakt te Bazel op 16
mei 1972 en tot invoering van een centraal huwelijksovereenkomstenregister, BS 26 augustus 2015.
247
Art. 2, eerste lid, a) wet van 10 augustus 2015 tot wijziging van de wet van 13 januari 1977 houdende
goedkeuring van de overeenkomst inzake de vaststelling van een stelsel van registratie van testamenten,
opgemaakt te Bazel op 16 mei 1972 en tot invoering van een centraal huwelijksovereenkomstenregister, BS 26
augustus 2015.
248
Art. 2, eerste lid, b) wet van 10 augustus 2015 tot wijziging van de wet van 13 januari 1977 houdende
goedkeuring van de overeenkomst inzake de vaststelling van een stelsel van registratie van testamenten,
opgemaakt te Bazel op 16 mei 1972 en tot invoering van een centraal huwelijksovereenkomstenregister, BS 26
augustus 2015.
57
verschillende omschrijving van de bedoeling, laat een ongelijke behandeling uitschijnen wat betreft
de tegenwerpelijkheid van huwelijksovereenkomsten en samenlevingsovereenkomsten. Deze
aanpassingen hebben in plaats van verduidelijking precies nog meer verwarring gecreëerd omtrent
de tegenwerpelijkheid van de samenlevingsovereenkomsten.
Tot slot betreft een andere verduidelijking de openstelling van het register voor eenieder. Omwille
van privacyredenen heeft de wetgever nu toch besloten een voorwaarde toe te voegen voor de
raadpleging van het register: de aanvrager moet kunnen aantonen dat hij belang heeft bij de
opzoeking.249
249
X, “Uitbreiding centraal huwelijksovereenkomstenregister op de valreep bijgestuurd”, Notariaat 2015, afl.
13, (7) 8; Art. 3 wet van 10 augustus 2015 tot wijziging van de wet van 13 januari 1977 houdende goedkeuring
van de overeenkomst inzake de vaststelling van een stelsel van registratie van testamenten, opgemaakt te
Bazel op 16 mei 1972 en tot invoering van een centraal huwelijksovereenkomstenregister, BS 26 augustus
2015.
58
DEEL II. INHOUDSANALYSE
101.
In het tweede luik van deze masterproef wordt het tweede deel van de centrale
onderzoeksvraag onderzocht, met name: “Wat komen de beperkte groep wettelijk
samenwonenden mét een notariële samenlevingsovereenkomst in de praktijk overeen?”.
Partijen zijn vrij te bepalen wat zij wensen op te nemen in hun samenlevingsovereenkomst.
Het opmaken van de overeenkomst vereist echt maatwerk en dient afgestemd te worden op
de concrete situatie waarin de wettelijk samenwonenden zich bevinden. Hier is een
belangrijke taak weggelegd voor de notaris die de partijen zo goed mogelijk dient te
adviseren en dient te waken over de juridische juistheid van hun overeenkomst.250 Met het
oog op de kwaliteit van de overeenkomst dienen de samenwonenden hoofdzakelijk vier
kritieke succesfactoren in acht te houden: de overeenkomst moet volledig, concreet,
duurzaam en afdwingbaar zijn.
Dit tweede luik bevat de vaststellingen van de inhoudsanalyse van vijftig notariële
samenlevingsovereenkomsten. Het gaat om akten afkomstig van achttien verschillende
notarissen.
In de drie hoofdstukken van dit tweede luik van de masterproef, wordt een antwoord
gezocht op een structuurvraag, een kwantitatieve inhoudsvraag en een kwalitatieve
inhoudsvraag.251 Om te beginnen wordt in hoofdstuk 1 de structuurvraag behandeld: “Welke
indeling wordt in de samenlevingsovereenkomsten gehanteerd?”. Hoofdstuk 2 geeft een
antwoord op de kwantitatieve inhoudsvraag: “Over welke materies sluiten wettelijk
samenwonenden een samenlevingsovereenkomst?”. Hoofdstuk 3 beantwoordt ten slotte de
kwalitatieve
inhoudsvraag:
“Welke
concrete
bedingen
zijn
in
de
samenlevingsovereenkomsten geïmplementeerd?”.
250
Wetsvoorstel betreffende het samenlevingscontract, Parl.St. Kamer 1997-98, nr. 170/8, 94-95.
Deze vragen zijn geïnspireerd op de vraagstelling in het onderzoek van R. HEMELSOEN, zie R. HEMELSOEN,
EOT-overeenkomsten. Een empirische studie, Antwerpen, Intersentia, 2012, 120, nr. 127.
251
59
60
Hoofdstuk 1. Indeling
102.
Dit eerste hoofdstuk geeft in grote lijnen de structuur weer waaruit de notariële
overeenkomsten tot regeling van de wettelijke samenwoning zijn opgebouwd. Een
overeenkomst bevat tussen de twee en de dertien bladzijden. In onderstaande tabel wordt
de verdeling van het aantal overeenkomsten en bladzijden weergegeven.
Aantal
bladzijden
Aantal overeenkomsten
(totaal: 50)
2
5
3
3
4
11
5
8
6
9
7
2
8
5
9
1
10
3
11
1
12
1
13
1
Figuur 1: Tabel omvang geanalyseerde samenlevingsovereenkomsten
61
Hierna volgt een schematische voorstelling van de indeling van de overeenkomsten.
Figuur 2: Schematische voorstelling indeling notariële samenlevingsovereenkomst
(gemaakt met Nvivo 11)
62
§ 1. TITEL
103.
Aan de notariële samenlevingsovereenkomsten worden verscheidene titels gegeven.
De meerderheid van de voor deze masterproef geanalyseerde overeenkomsten heeft volgende titels:
“Samenlevingsovereenkomst”,
“Samenlevingscontract”,
“Wettelijk
samenlevingscontract”
en
“Contract van wettelijke samenwoning”.
Bij enkele overeenkomsten bevat de titel reeds inhoudelijke info. Zo kregen bepaalde
overeenkomsten, waarin een recht van opstal bedongen is met betrekking tot de hoofdverblijfplaats,
deze titels: “Samenlevingscontract met opstalrecht” en “Samenlevingsovereenkomst met verzaking
recht van natrekking”.
Tussen de vijftig samenlevingsovereenkomsten zitten bovendien één wijzigingsovereenkomst met als
titel “Aanpassing aan samenlevingscontract”, en één overeenkomst die het einde van de wettelijke
samenwoning regelt met als titel “Beëindiging samenlevingsovereenkomst”.
§ 2. DATUM EN NOTARIS
104.
Krachtens artikel 12, eerste lid van de wet van 16 maart 1803 van 25 ventôse jaar XI op het
notarisambt252 maakt iedere notariële akte verplicht melding van de datum van het verlijden van de
akte, gevolgd door de naam en voornaam van de instrumenterende notaris en diens standplaats.
De vijftig overeenkomsten die voor deze masterproef geanalyseerd werden, zijn gedateerd gaande
van het jaar 2001 tot en met het jaar 2016.
§ 3. VERSCHIJNING PARTIJEN
105.
De datum van het verlijden van de overeenkomst en de naam van de notaris met diens
standplaats, worden gevolgd door de verschijning van de partijen.
Deze verschijning bevat in elk geval de volledige identiteit van beide partijen. Volgende gegevens
worden op grond van artikel 12, eerste lid Ventôsewet bij elke samenlevingsovereenkomst verplicht
vermeld: voor- en familienaam, geboortedatum en geboorteplaats, rijksregisternummer,
252
Wet van 16 maart 1803 van 25 ventôse jaar XI op het notarisambt, hierna: Ventôsewet of Organieke Wet
Notariaat.
63
identiteitskaartnummer en adres. Sommige notarissen vermelden bovendien nog de burgerlijke staat
en het beroep van iedere partij.
106.
Verder wordt bij enkele overeenkomsten net onder de verschijning vermeld dat de partijen
wettelijk willen gaan samenwonen en ze de notaris verzoeken akte te verlenen van hun
overeenkomst dienaangaande. Hier gaat het vanzelfsprekend om overeenkomsten die worden
afgesloten alvorens partijen de verklaring van wettelijke samenwoning hebben afgelegd. Het is
namelijk mogelijk om eerst een samenlevingsovereenkomst af te sluiten, als feitelijk
samenwonenden, en nadien pas de verklaring van wettelijke samenwoning af te leggen.
Indien partijen reeds wettelijk samenwonen wordt bij enkele overeenkomsten na de verschijning de
datum van het afleggen van de verklaring van wettelijke samenwoning vermeld, gevolgd door de
plaats van de burgerlijke stand waar deze verklaring werd afgelegd.
§ 4. VOORAFGAANDE UITEENZETTING
4.1. Algemene verklaringen
107.
Wat hieronder volgt, zijn eerder algemene verklaringen omdat ze in nagenoeg alle
overeenkomsten, weliswaar in gevarieerde vorm, voorkomen.
Ten eerste wordt door de partijen verklaard dat er tussen hen een genegenheidsband bestaat, dat zij
samenwonen sinds ‘geruime tijd’, of dat zij samenwonen sinds een welbepaalde datum. Indien
partijen reeds een verklaring van wettelijke samenwoning hebben afgelegd, wordt onder meer
verklaard wanneer en waar zij deze verklaring hebben afgelegd. Sommige partners verklaren sinds
welke datum ze feitelijk samenwonen en sinds wanneer ze wettelijk samenwonen. Bij
overeenkomsten daterend van vóór het aangaan van de wettelijke samenwoning wordt onder
andere verklaard dat zij van plan zijn te gaan samenwonen, of dat zij de intentie hebben om een
verklaring van wettelijke samenwoning af te leggen tegenover de ambtenaar van de burgerlijke stand
van een welbepaalde plaats.
Varianten hiervan zijn evenwel de verklaringen dat zij samenwonen op een welbepaald adres, dat zij
een gemeenschappelijke huishouding voeren, of dat zij de intentie hebben verder samen te leven op
een duurzame wijze.
64
Ten tweede wordt meestal verklaard dat zij niet wensen in het huwelijk te treden, maar dat zij wel
willen samenwonen op een georganiseerde manier. Veelal wordt daar aan toegevoegd dat zij
beseffen dat het gemeenschappelijk leven interferenties met zich meebrengt tussen hun patrimonia,
en ook verbintenissen doet ontstaan tussen hen onderling en ten opzichte van derden.
In sommige overeenkomsten komt nog verdere concrete info aan bod met betrekking tot de
wettelijke samenwoning. Partijen verklaren dan bijvoorbeeld dat zij opteren voor het Belgisch stelsel
van de wettelijke samenwoning zoals bepaald in de artikelen 1475 en volgende van het Burgerlijk
Wetboek. Verder komt het voor dat verklaard wordt dat de notaris voorafgaandelijk kennis geeft aan
de partijen van de artikelen 1475 tot en met 1479 van het Burgerlijk Wetboek, waarin de wettelijke
samenwoning wordt geregeld.
Er zijn zelfs overeenkomsten die hier nog specifieker op ingaan en de vermelding bevatten van
enkele van deze wettelijke bepalingen. Hierbij worden vooral drie bepalingen benadrukt. Een eerste
bepaling is dat zij niet verbonden mogen zijn door een huwelijk of een andere wettelijke
samenwoning. Vervolgens wordt verklaard dat partijen een verklaring van wettelijke samenwoning
tegen ontvangstbewijs moeten overhandigen, of reeds hebben overhandigd, aan de ambtenaar van
de burgerlijke stand van hun gemeenschappelijke woonplaats. Ten slotte volgt nog dat de wettelijke
samenwoning ophoudt wanneer één van de partijen in het huwelijk treedt of overlijdt, of door
overhandiging aan de ambtenaar van de burgerlijke stand van hetzij een gezamenlijke verklaring van
beëindiging in onderlinge overeenstemming, hetzij een eenzijdige verklaring van beëindiging.
Ten derde vermeldt de meerderheid van de overeenkomsten dat de eventualiteit dient overwogen te
worden van de beëindiging van hun relatie, zowel ten gevolge van overlijden als van verbreking.
Daarnaast wordt bepaald dat er een regeling moet worden getroffen voor het geval één van de
partijen zou overlijden, of in geval van een relatiebreuk.
Ten slotte wordt de voorafgaande uiteenzetting afgesloten met de vraag aan de notaris om akte te
nemen van hun overeenkomst. Andere mogelijke slotzinnen zijn onder andere dat zij de
vermogensrechtelijke aspecten als volgt willen regelen, dat zij overeenkomstig artikel 1478, vierde lid
van het Burgerlijk Wetboek hun wettelijke samenwoning als volgt verklaren te regelen, dat zij
overeengekomen zijn de gevolgen van hun samenwoonst en hun gemeenschappelijke huishouding te
regelen zoals daarna bepaald, dat zij de financiële gevolgen van hun samenleving op de erna
vermelde wijze wensen te regelen, of dat zij hun rechten en plichten en de financiële gevolgen van
hun samenleving op volgende wijze wensen te regelen.
65
108.
Zoals gebleken wordt in de voorafgaande uiteenzetting dus in elk van de overeenkomsten in
globo hetzelfde verklaard, maar is er een waaier aan mogelijkheden om de verklaringen concreet te
verwoorden.
4.2. Specifieke verklaringen
109.
Naast de algemene verklaringen komen in een minderheid van de overeenkomsten nog
specifieke verklaringen aan bod.
A. Kinderen
110.
Partijen kunnen in de voorafgaande uiteenzetting laten opnemen dat zij samen kinderen
hebben die vervolgens bij name worden genoemd.
Uiteraard kunnen ook niet-gemeenschappelijke kinderen per partner opgenomen worden in de
voorafgaande uiteenzetting.
B. Onroerend goed
111.
Eén van de overeenkomsten bevat reeds in de voorafgaande uiteenzetting de bepaling dat
partijen een onroerend goed hebben aangekocht, ieder voor de onverdeelde helft, met beding van
aanwas met optie in vruchtgebruik. Na die verklaring volgt ook nog de beschrijving van het
onroerend goed.
112.
Een andere overeenkomst bevat in de voorafgaande uiteenzetting reeds de verklaring dat
een bepaald onroerend tot de exclusieve eigendom behoort van één van de partijen. Ook de
beschrijving van het onroerend goed, de oorsprong van eigendom en de wijze van financiering ervan
komen aan bod. Voorts wordt vermeld dat de persoon die geen eigenaar is, bepaalde
verbouwingswerken gefinancierd heeft, die opgesomd staan in een lijst die bij de akte wordt
gevoegd. Hierbij stipuleren partijen vervolgens nog dat de partij die eigenaar is van het onroerend
goed de investeringen van de verbouwingswerken bij de beëindiging van de wettelijke samenwoning
zal moeten terugbetalen, alsook de helft van de stortingen ter afbetaling van het krediet. Deze akte is
enigszins uniek te noemen, daar zoveel belangrijke punten reeds in de voorafgaande uiteenzetting
voorkomen en niet zoals bij de andere overeenkomsten vermeld worden in een afzonderlijk artikel
betreffende het lot van de onroerende goederen. Deze bepalingen zijn immers van zeer groot belang
zowel tijdens, als bij de beëindiging van het wettelijk samenwonen.
66
113.
Behoudens in de twee voornoemde overeenkomsten, wordt in alle andere overeenkomsten
pas melding gemaakt van een onroerend goed in de eigenlijke overeenkomst onder het artikel
aangaande het lot van de onroerende goederen.
C. Wijzigingsovereenkomst
114.
Logischerwijze ziet de voorafgaande uiteenzetting van een wijzigingsovereenkomst er anders
uit. De bovenstaande algemene en eventueel specifieke verklaringen zullen namelijk al in de
oorspronkelijke overeenkomst opgesomd staan.
Toch wordt bij de wijzigingsovereenkomst een korte recapitulatie gehouden van wat betreft de
datum en de plaats van het afleggen van de verklaring van wettelijk samenwonen. Daarna volgt dat
partijen met het oog op het samenwonen een samenlevingscontract onderschreven hebben dat
werd verleden voor de ondergetekende notaris op die welbepaalde datum. Tot slot volgt de
doelstelling van de nieuwe overeenkomst, met name dat zij bepaalde clausules in hun oorspronkelijk
samenlevingscontract wensen te wijzigen.
4.3. Toelichting – Voorlezing
115.
Enkele overeenkomsten bevatten vóór de eigenlijke voorafgaande uiteenzetting nog een
kopje genaamd ‘Toelichting – Voorlichting’.
Dit topic schrijft voor dat de volledige akte door de notaris wordt voorgelezen en toegelicht en dat
partijen steeds bijkomende uitleg kunnen vragen om over het even welke bepaling alvorens de akte
te ondertekenen. De partijen erkennen daaropvolgend dat zij een volledige voorlezing hebben
gekregen van al hetgeen voorafgaat en verklaren dat hun identiteitsgegevens volledig en correct zijn.
Verder deelt de instrumenterende notaris de comparanten mee dat de akte integraal zal worden
voorgelezen indien minstens één van hen er om verzoekt, alsook indien één van hen meent dat het
ontwerp van akte niet tijdig is meegedeeld. Om een tijdige mededeling te hebben vereist artikel 12,
zesde lid Ventôsewet dat partijen het ontwerp minstens vijf werkdagen voor het verlijden van de
akte ontvangen hebben.
Tot slot verklaren partijen dat zij het ontwerp tijdig hebben ontvangen en dat zij hiervan kennis
hebben genomen. In bepaalde akten wordt vervolgens verklaard dat zij geen integrale voorlezing van
de akte te wensen. Eventuele wijzigingen die werden of nog zullen worden aangebracht aan het
ontwerp van de akte zullen steeds integraal worden voorgelezen.
67
116.
Hierbij dient opgemerkt te worden dat sommige notarissen deze verklaring van toelichting en
voorlichting pas op het einde van de samenlevingsovereenkomst plaatsen. In dat geval verklaren de
partijen de voorlezing en toelichting gekregen te hebben van de gehele akte, alsook dat zij vooraf
tijdig een ontwerp in hun bezit kregen.
§ 5. OVEREENKOMST
117.
De verschillende materies en concrete bedingen die de eigenlijke overeenkomst vormen,
komen uitgebreid aan bod in hoofdstuk 2 (Materies) en hoofdstuk 3 (Concrete bedingen).
§ 6. SLOTBEPALINGEN
118.
De slotbepalingen van de geanalyseerde samenlevingsovereenkomsten zijn inhoudelijk én
tekstueel zeer op elkaar gelijkend. Heel vaak wordt gebruik gemaakt van dezelfde standaardzinnen.
6.1. Ontslag van ambtshalve inschrijving
119.
In
bepaalde
akten
vangen
de
slotbepalingen aan
met
het
ontslag
van
de
hypotheekbewaarder om ambtshalve inschrijving te nemen bij de overschrijving van de akte.
6.2. Registratie tegen algemeen vast recht
120.
De overeenkomst zal worden geregistreerd tegen het algemeen vast recht. Sedert 1 juli 2013
is het algemeen vast recht opgetrokken van 25 euro naar 50 euro. 253
Enkele samenlevingsovereenkomsten bevatten een afzonderlijke bepaling genaamd “verklaringen
pro fisco”. In dat geval wordt de bepaling dat de overeenkomst zal worden geregistreerd tegen het
algemeen vast recht niet in de slotbepalingen opgenomen, maar in die afzonderlijke bepaling (infra
74, nr. 138).
253
Art. 11 Programmawet 28 juni 2013, BS 1 juli 2013.
68
6.3. Bevestiging identiteit
121.
De instrumenterende notaris bevestigt dat de identiteit der partijen hem werd aangetoond
aan de hand van stukken die de wet vereist, namelijk de bewijskrachtige identiteitsbewijzen die in de
verschijning van de partijen bovenaan de akte zijn opgenomen.254
Hierbij aansluitend wordt door de notaris soms nog benadrukt dat de vermelding van de
rijksregisternummers met uitdrukkelijke toestemming van de partijen gebeurde.
In bepaalde akten wordt deze bevestiging niet opgenomen in de slotbepalingen, maar in een
afzonderlijk artikel net boven of onder dat van de slotbepalingen (infra 72, nr. 134).
6.4. Bekwaamheid
122.
Partijen verklaren dat zij de nodige bekwaamheid bezitten om de handeling te stellen en dat
zij niet geviseerd zijn door een beschermingsmaatregel of beschikkingsbeperking en evenmin een
verzoekschrift hebben ingediend met het oog op een collectieve schuldenregeling of onderworpen
zijn aan de collectieve schuldenregeling zoals bepaald in de wet van 5 juli 1998. 255 Zij bevestigen
tevens dat geen van hen zich in staat van faillissement bevindt, noch bestuurder of zaakvoerder was
van een failliete vennootschap.
Deze bepaling wordt slechts in een minderheid van akten opgenomen en komt ook voor als
afzonderlijke bepaling.
6.5. Behoorlijke inlichting
A. Inlichtingen
123.
Partijen bevestigen dat de notaris hen heeft ingelicht over de rechten, verplichtingen en
lasten die uit de akte voortvloeien en dat hij hen op onpartijdige wijze raad heeft verstrekt. Dit is
namelijk een door de Ventôsewet aan de notaris opgelegde plicht.256
124.
De meerderheid van de onderzochte samenlevingsovereenkomsten bevat een meer
uitgebreide bepaling hieromtrent.
De comparanten erkennen dat de notaris hen gewezen heeft op de bijzondere verplichtingen die aan
de notaris opgelegd worden door artikel 9, § 1, tweede en derde lid van de Organieke Wet
254
Art. 11 en 12, eerste lid Ventôsewet.
Wet van 5 juli 1998 betreffende de collectieve schuldenregeling en de mogelijkheid van verkoop uit de hand
van de in beslag genomen onroerende goederen, BS 31 juli 1998.
256
Art. 9, § 1, derde lid Ventôsewet.
255
69
Notariaat.257 Zij erkennen dat de notaris hen heeft uitgelegd dat wanneer hij tegenstrijdige belangen
of onevenwichtige bedingen vaststelt, hij hierop hun aandacht moet vestigen en hen moet meedelen
dat zij elk de vrije keuze hebben een andere notaris te kiezen of zich te laten bijstaan door een
raadsman. Nadien verklaren de partijen vervolgens dat de notaris ook effectief hun aandacht heeft
gevestigd op eventuele tegenstrijdige belangen of onevenwichtige bedingen. Bovendien verklaren zij
dat zij de keuze hebben gekregen een andere notaris aan te wijzen, of zich te laten bijstaan door een
raadsman, maar dat zij zich hier niet op wensen te beroepen. Deze bepaling is dus tweeledig:
enerzijds wordt de plicht van de notaris omschreven, en anderzijds erkennen partijen dat de notaris
deze plicht is nagekomen.
B. Ontvangst ontwerp
125.
Partijen erkennen dat zij ieder een ontwerp van de akte hebben ontvangen op een
welbepaalde datum. Zij verklaren daarenboven dat zij het ontwerp tijdig hebben ontvangen, zijnde
ten minste vijf werkdagen voor het verlijden van de akte (supra 67, nr. 115).258
In de praktijk gebeurt het echter dat het ontwerp niet tijdig tot bij de partijen geraakt. De notaris laat
de partijen dan verklaren dat zij, hoewel zij het ontwerp minder dan vijf werkdagen voor het
verlijden van de akte hebben ontvangen, de mededeling van het ontwerp toch als voldoende tijdig
aanzien.
C. Aanvaarding
126.
Vervolgens verklaren partijen dat zij de akte met alle eraan verbonden rechten en
verplichtingen voor evenwichtig houden en uitdrukkelijk aanvaarden.
D. Integrale voorlezing
127.
Ten slotte wordt nog bevestigd dat de akte integraal is voorgelezen voor wat betreft de
vermeldingen in artikel 12, eerste en tweede alinea van de Organieke Wet Notariaat. 259
6.6. Onvoorziene omstandigheden
128.
Wanneer zich onvoorziene omstandigheden voordoen die niet in de overeenkomst zijn
opgenomen, zullen partijen naar best vermogen de overeenkomst interpreteren en toepassen, zodat
zij steeds uitwerking kan krijgen in overeenstemming met de erin vervatte principes en
doelstellingen.
257
Art. 9, § 1, tweede en derde lid Ventôsewet.
Art. 12, vijfde lid Ventôsewet.
259
Art. 12, vierde lid Ventôsewet.
258
70
Deze bepaling steunt op het beginsel van de goede trouw260 en rekent op de goodwill van de
partijen. Een variant van deze bepaling stipuleert uitdrukkelijk dat de partijen de overeenkomst ter
goeder trouw dienen toe te passen.
6.7. Wet op de wettelijke samenwoning
129.
De bepalingen van de wet op de wettelijke samenwoning worden automatisch toegepast om
de bepalingen van de akte aan te vullen zodra de partijen een verklaring van wettelijke samenwoning
hebben afgelegd, onverminderd verdergaande beschermingsmaatregelen in elkaars voordeel vervat
in de overeenkomst.
Zoals hoger aangegeven hebben samenwonende partners ook tijdens de feitelijke samenwoning de
mogelijkheid
een
samenlevingsovereenkomst
af
te
sluiten.
Wanneer
zij
een
samenlevingsovereenkomst afsluiten vóór het aangaan van de wettelijke samenwoning, wordt
gestipuleerd dat de overeenkomst is geïnspireerd op de wet van 23 november 1998 tot invoering van
de wettelijke samenwoning,261 maar ook buiten de hypothese van de wettelijke samenwoning kan
worden toegepast. Het is dus niet vereist dat er effectief een verklaring wordt afgelegd opdat de
overeenkomst uitwerking krijgt, hoewel het bevorderlijk kan zijn om onder meer de uitwerking van
het beding van aanwas dat in de akte bedongen is te ondersteunen. Ten opzichte van derden zullen
de voor partijen, of langstlevende van hen, meest voordelige bepalingen voorrang hebben indien er
enige betwisting mocht zijn daaromtrent.
6.8. Verenigbaarheid met vroegere overeenkomsten
130.
Het bepalen van de verenigbaarheid met vroeger afgesloten overeenkomsten kan heel wat
onzekerheid, verwarring en discussies vermijden.
In de geanalyseerde samenlevingsovereenkomsten komen twee soorten regelingen voor.
Een eerste regeling bepaalt dat in het geval in de akte verwezen wordt naar vroeger verleden aktes in
de zin van artikel 19, derde lid van de Organieke Wet Notariaat, de partijen verklaren dat beide akten
één geheel vormen om samen als authentieke akte te gelden.
In andere akten wordt daarentegen bepaald dat comparanten erkennen dat de akte de juiste
weergave is van hun bedoelingen, zelfs indien de bedingen zouden afwijken van deze vermeld in
260
261
Art. 1134 BW.
Wet van 23 november 1998 tot invoering van de wettelijke samenwoning, BS 12 januari 1999.
71
vorige overeenkomsten of deze zouden aanvullen. De akte vervangt bijgevolg alle vroegere
overeenkomsten tussen hen gesloten voor de materies die in beide akten zijn opgenomen. Wat
betreft de materies die enkel voorkomen in de vroegere overeenkomst en niet in de latere
overeenkomst, geldt dat beide akten één geheel vormen en samen als authentieke akte gelden.
6.9. Verenigbaarheid met eventueel later huwelijkscontract
131.
Een niet onbelangrijke bepaling gezien de vaak voorkomende situatie, is deze die de
verenigbaarheid bepaalt met een eventueel later huwelijkscontract dat kan afgesloten worden
wanneer de samenwonenden in het huwelijk treden.
In de samenlevingsovereenkomst wordt aldus gestipuleerd dat de overeenkomst ook blijft
voortbestaan indien partijen met elkaar huwen, tenzij anders bepaald in hun huwelijkscontract.
6.10. Nietigheid bedingen
132.
Omtrent de nietigheid van bedingen wordt bepaald dat indien een beding van de akte geheel
of gedeeltelijk nietig is of zou worden, dit geen invloed zal hebben op de geldigheid van de overige
bepalingen. Partijen of hun rechtsopvolgers zijn er vervolgens toe gehouden de ongeldige bepalingen
te vervangen door bepalingen die beantwoorden aan de geest van deze akte.
6.11. Recht op geschriften
133.
Als laatste wordt vermeld dat het recht op geschriften 7,50 euro bedraagt262 en dat de
notaris de ontvangst van de betaling bevestigt.
Het recht op geschriften is sinds 1 januari 2007 de opvolger van het vroegere zegelrecht en is
opeisbaar door het louter opstellen van de akte, ongeacht het aantal erin vervatte handelingen.263
§ 7. BEVESTIGING IDENTITEIT
134.
Sommige notarissen nemen de bevestiging van de identiteit der partijen niet op in de
slotbepalingen, maar wijden er een afzonderlijk artikel aan. Zoals gezegd is de notaris verplicht
262
263
Art. 5 Wetboek diverse rechten en taksen, BS 2 maart 1927.
Art. 1 Wetboek diverse rechten en taksen, BS 2 maart 1927.
72
kennis te nemen van de volledige identiteitsgegevens van de partijen en dient hij deze gegevens op
te nemen in de authentieke akte.264
§ 8. VERKLARINGEN PRO FISCO
135.
Slechts drie van de achttien notarissen nemen een afzonderlijke bepaling aangaande
‘verklaringen pro fisco’ op in de samenlevingsovereenkomst.
8.1. Prijsbewimpeling
136.
Hierbij erkennen partijen dat de instrumenterende notaris lezing gegeven heeft van het
eerste lid van artikel 203 van het Wetboek der Registratierechten,265 dat betrekking heeft op de
bewimpeling aangaande de prijs en lasten of overeengekomen waarde, aangehaald in een akte
welke aan de formaliteit van registratie onderworpen is.
8.2. Belasting over de toegevoegde waarde
137.
Als tweede verklaring pro fisco wordt vermeld dat de notaris lezing gegeven heeft van de
artikelen 62, § 2 en 73 van het Wetboek van de belasting over de toegevoegde waarde.266
Artikel 62, § 2 bepaalt dat iedere belastingplichtige, eigenaar of houder van een zakelijk recht op een
voor hypotheek vatbaar goed, gehouden is, op verzoek van de notaris die belast is met het opmaken
van de akte houdende vervreemding of hypotheekstelling betreffende dat goed, aan deze laatste zijn
hoedanigheid van belastingplichtige, kenbaar te maken.
In artikel 73 worden de sancties bepaald voor hij die met bedrieglijk opzet of met het oogmerk om te
schaden, de bepalingen van het Wetboek of van de ter uitvoering ervan genomen besluiten
overtreedt.
Na de verklaring dat de notaris effectief lezing heeft gegeven van beide artikelen volgt het kenbaar
maken van de hoedanigheid van betrokkene. In de geanalyseerde overeenkomsten waar
verklaringen pro fisco zijn opgenomen, wordt de hoedanigheid van al dan niet belastingplichtige als
volgt verwoord: “op de vraag of de eigenaar belastingplichtige is voor de belasting over de
toegevoegde waarde antwoordt hij ontkennend”.
264
Art. 11 en 12, eerste lid Ventôsewet.
Sinds 1 januari 2015 opgenomen in de Vlaamse Codex Fiscaliteit: art. 3.18.0.0.14.
266
Wetboek van de belasting over de toegevoegde waarde van 3 juli 1969, BS 17 juli 1969.
265
73
8.3. Registratie tegen algemeen vast recht
138.
De overeenkomst zal worden geregistreerd tegen het algemeen vast recht (supra 68, nr.
120).
8.4. Opstalovereenkomst
139.
Bij samenlevingsovereenkomsten die tevens een opstalovereenkomst bevatten, wordt
bovendien nog een verklaring pro fisco toegevoegd. Partijen verklaren met name dat de
opstalovereenkomst geen lasten inhoudt die bovenop de vergoedingen komen die aan de
opstalhouder zijn opgelegd. Er is immers een registratierecht van 2 % verschuldigd op het totaal van
de vergoedingen en lasten die de opstalhouder betaalt aan de eigenaar.267
§ 9. VERTALING
140.
Het kan voorkomen dat één van de partijen, of beide, de Nederlandse taal niet machtig is.
In dat geval wordt een afzonderlijk artikel besteed aan de vertaling. In dit artikel verklaart de persoon
de Nederlandse taal niet machtig te zijn en dat van de akte een vertaling is opgemaakt in zijn taal
door een beëdigd vertaler. Van de vertaler worden naam en woonplaats (enkel gemeente of stad)
vermeld.
Verder bepaalt het artikel dat de vertaling aan de samenlevingsovereenkomst gehecht blijft en aan
de persoon die de Nederlandse taal niet machtig is, werd overgemaakt.
Tot slot volgt dat de persoon van de inhoud kennis heeft genomen door de vertaling zelf te lezen.
§ 10. WAARVAN AKTE
141.
Iedere notariële akte sluit af met het effectief vastleggen van de overeenkomst.
Ten eerste wordt vermeld waar de akte gedaan en verleden is. Ten slotte wordt erkend dat de akte
na de integrale voorlezing en toelichting ondertekend is door beide partijen en de notaris.
267
Art. 12 Programmawet van 28 juni 2013, BS 1 juli 2013.
74
Hoofdstuk 2. Materies
142.
Dit hoofdstuk bevat slechts een korte opsomming van de verscheidenheid aan
materies
die
aan
bod
komen
in
de
eigenlijke
overeenkomst
van
de
samenlevingsovereenkomsten, gezien de concrete bedingen per materie uitgebreid aan bod
komen in hoofdstuk 3. Niet elke materie die hieronder besproken wordt, is terug te vinden in
iedere overeenkomst. Het is uiteraard de vrije keuze van partijen wat zij al dan niet wensen
op te nemen in hun overeenkomst. Onderstaand volgt een schematische voorstelling van de
verschillende materies.
75
Figuur 3: Schematische voorstelling materies notariële samenlevingsovereenkomst
(gemaakt met Nvivo 11)
76
§ 1. GOEDEREN
143.
Alle
geanalyseerde
samenlevingsovereenkomsten
bevatten
uitgebreide
bedingen
betreffende de goederen van beide partijen. Dit is zeker niet verrassend aangezien de
samenlevingsovereenkomst
een
globale
kaderovereenkomst
is
waarin
partijen
hun
vermogensrechtelijke aangelegenheden naar goeddunken kunnen regelen.
Bij de meeste overeenkomsten bevat deze regeling tevens de bewijsregeling, terwijl bij een
minderheid hiervoor een apart artikel is voorzien (infra 78, nr. 149).
De bepalingen aangaande de goederen komen in verscheidene varianten voor.
1.1. Roerende – Onroerende goederen
144.
Ongeveer de helft van de overeenkomsten maakt een onderscheid in afzonderlijke artikelen
tussen het lot van de roerende en dat van de onroerende goederen. Evenwel wordt in sommige
gevallen in de titel van het artikel specifiek gesproken over het lot van de gemeenschappelijke
hoofdverblijfplaats in plaats van over het lot van de onroerende goederen in het algemeen.
Het artikel betreffende het lot van de roerende goederen wordt bij één overeenkomst uitgesplitst in
lichamelijke en onlichamelijke roerende goederen.
1.2. Eigen goederen – Goederen in onverdeeldheid
145.
Een andere mogelijkheid is om een opsplitsing te maken tussen de eigen goederen en de
goederen in onverdeeldheid. Bij ongeveer 30 % van de overeenkomsten maakt men gebruik van deze
opsplitsing.
1.3. Actief – Passief
146.
In een kleine 20 % van de onderzochte samenlevingsovereenkomsten wordt de opsplitsing
gemaakt tussen het actief en het passief van de vermogens der samenwonenden. Enkelen geven de
samenstelling van het actief en het passief weer in eenzelfde artikel, terwijl anderen afzonderlijke
artikelen voorzien voor enerzijds het lot van de goederen en anderzijds dat van de schulden.
77
§ 2. SCHULDEN
147.
Zoals net vermeld, bevatten een aantal overeenkomsten een afzonderlijke bepaling
betreffende de schulden.
Sommigen houden het eerder kort en benadrukken enkel het principe van de hoofdelijkheid van de
schulden, dat door het primair wettelijk samenwoningsrecht is bepaald.
Andere overeenkomsten maken uitgebreid melding van de wettelijke bepalingen aangaande de
schulden, of stipuleren bovendien nog een regeling omtrent specifieke schulden, bijvoorbeeld over
een hypothecaire schuld, verzekeringspremies en dergelijke meer.
§ 3. BIJDRAGE IN DE LASTEN VAN HET SAMENLEVEN
148.
In nagenoeg alle samenlevingsovereenkomsten worden bedingen gestipuleerd met
betrekking tot de bijdrageplicht in de lasten van het samenleven, een plicht van primair recht.
De grote meerderheid van deze artikelen zijn zeer uitgebreid, terwijl bij een minderheid slechts een
tweetal zinnen gewijd wordt aan deze plicht.
Bij de uitgebreide artikelen zien we vaak eenzelfde driedelige opsplitsing waarbij eerst het begrip
lasten gedefinieerd wordt, vervolgens het begrip bijdrage van eenieder en als laatste een regeling
bevat betreffende het mandaat. Hierbij wordt aldus een soort van standaardindeling gebruikt om de
materie te ontleden.
§ 4. BEWIJSREGELING
149.
In de meeste overeenkomsten wordt een bewijsregeling opgenomen in het artikel over het
lot van de roerende goederen. Deze bewijsregels hebben betrekking op het bewijs tussen de
wettelijk samenwonenden onderling aangaande het eigendomsrecht van de roerende goederen.
Bij ongeveer 20 % van de samenlevingsovereenkomsten wordt een apart artikel gewijd aan de
bewijsregeling. Dat artikel bevat eigendomsvermoedens en bewijsregels en bij de meerderheid van
deze artikelen gaat het om de bewijslevering ten opzichte van derden.
78
§ 5. KINDEREN
150.
In slechts vijf van de vijftig overeenkomsten worden bedingen opgenomen omtrent de
kinderen.
Eén van die vijf overeenkomsten regelt het einde van de wettelijke samenwoning. De bedingen in die
overeenkomst regelen aldus het ouderlijk gezag en omgangsrecht, alsook de bijdrage in het
levensonderhoud, de opvoeding en de passende opleiding, voor de situatie na de beëindiging van de
wettelijke samenwoning.
De vier overige overeenkomsten bevatten bepalingen die van toepassing zijn tijdens de wettelijke
samenwoning. Deze bepalingen regelen hoofdzakelijk de kosten van onderhoud en opvoeding en
zien er anders uit naar gelang men gemeenschappelijke, dan wel niet-gemeenschappelijke kinderen
heeft.
§ 6. DRINGENDE EN VOORLOPIGE MAATREGELEN
151.
Eveneens in slechts vijf overeenkomsten wordt een artikel gewijd aan de dringende en
voorlopige maatregelen.
De wettelijk samenwonende partners verklaren daarin dat indien de verstandhouding tussen hen
ernstig verstoord is, de vrederechter op grond van artikel 1479, eerste en tweede lid BW bevoegd is
dringende en voorlopige maatregelen te nemen. Het gaat om samenlevingsovereenkomsten van
vóór de wet van 30 juli 2013 betreffende de invoering van een familie- en jeugdrechtbank. Sinds 1
september 2014 is de familierechtbank bevoegd om dringende en voorlopige maatregelen te nemen.
Eén van de vijf samenlevingsovereenkomsten is gedateerd van na 1 september 2014 en maakt
uiteraard melding van de bevoegdheid van de familierechtbank.
§ 7. WETTELIJK KADER
152.
Bij een heel kleine minderheid, namelijk drie overeenkomsten, komt een artikel voor dat
uitdrukkelijk de wettelijke bepalingen betreffende het wettelijk samenwonen, zijnde de artikelen
1475 tot en met 1479 BW, van toepassing verklaart.
79
§ 8. BEËINDIGING
153.
In de overgrote meerderheid van de overeenkomsten komen bedingen voor die de
verbreking van het samenleven regelen. In deze bepalingen komen de mogelijke beëindigingswijzen
van de wettelijke samenwoning aan bod, alsmede de bedingen betreffende de verdeling van het
patrimonium.
§ 9. WIJZIGENDE OVEREENKOMST
154.
Ongeveer 40 % van de geanalyseerde samenlevingsovereenkomsten bevat een artikel
omtrent de wijzigende overeenkomsten, waarin uitdrukkelijk bevestigd wordt dat partijen het recht
hebben om wijzigingen aan te brengen aan hun overeenkomst.
§ 10. PUBLICITEIT
155.
In slechts één overeenkomst wordt melding gemaakt van de wijze van publiciteit die aan de
samenlevingsovereenkomst gegeven wordt.
80
Hoofdstuk 3. Concrete bedingen
156.
In dit hoofdstuk volgt een uitgebreide weergave van alle concrete bedingen die in de
verschillende geanalyseerde samenlevingsovereenkomsten opgenomen zijn. Per materie
wordt telkens uiteengezet wat partijen specifiek gestipuleerd hebben. Uiteraard nemen
partijen niet elk hieronder besproken beding op in hun samenlevingsovereenkomst, maar
bedingen zij, na daarin geadviseerd te zijn door hun gekozen notaris, enkel wat zij nuttig
achten in hun persoonlijke situatie.
§ 1. GOEDEREN
1.1. Lot van de roerende goederen
A. Principes – Beding van aanwas
157.
Het artikel met betrekking tot het lot van de roerende goederen wordt bij de meerderheid
opgesplitst in een puntje ‘principes’ en een puntje ‘beding van aanwas’. Het gaat om een zeer
uitgebreid artikel.
i. Principes
158.
Elk van de samenwonenden behoudt de volle eigendom van zijn roerende goederen, van de
inkomsten van deze goederen en van zijn beroepsinkomsten, onder voorbehoud van de verplichting
tot bijdrage in de lasten van het samenleven. De goederen die door partijen samen zijn aangekocht,
de gelden of effecten aangehouden op gemeenschappelijke rekeningen of naam en de goederen
waarvan geen van beiden het exclusief eigendomsrecht kan aantonen, behoren hen toe in
onverdeeldheid.
Dit zijn aldus de principes van het stelsel van scheiding van goederen, dat door de wet als wettelijk
stelsel is aangenomen voor wettelijk samenwonenden. In iedere overeenkomst waarin het lot van de
roerende goederen wordt bepaald, komen deze standaardzinnen voor.
159.
Nadien volgt in de meeste overeenkomsten een reeks van eigendomsvermoedens en
bewijsregels.
81
Behoudens tegenbewijs, worden de inboedel en roerende voorwerpen geacht toe te behoren aan de
partijen, ieder voor de helft. Zij zorgen samen voor het onderhoud, de herstelling, de vervanging of
uitbreiding ervan.
Verder wordt bepaald dat wanneer een kluis wordt gehuurd bij een financiële instelling door één van
de partijen, de inhoud ervan wordt vermoed de exclusieve eigendom te zijn van de titularis van de
kluis.
Effecten op naam en onroerende goederen zijn eigendom van de persoon die door het
aandelenregister, de titel of de akte worden aangeduid als eigenaar. De vermelding van de
onroerende goederen bij de bewijsregeling in het artikel van het lot van de roerende goederen, is
toch enigszins vreemd te noemen.
Kleding, juwelen en persoonlijke goederen, alsook goederen die dienen voor het beroepsgebruik of
ermee verband houden, worden geacht de partijen persoonlijk als eigen goed toe te behoren.
Voor het overige mag het karakter van eigen goed worden bewezen met alle middelen van recht.
Vervolgens wordt gestipuleerd dat de wettelijke bepalingen inzake het bewijs van toepassing zijn.
Partijen erkennen dat de notaris hen heeft ingelicht over de draagwijdte van artikel 1341 BW, dat
een schriftelijk bewijs oplegt voor ieder bedrag dat 375 euro te boven gaat.
Tot slot volgt de regeling van wat er gebeurt bij de beëindiging van het samenleven anders dan door
overlijden. Iedere partij zal de aan hem toebehorende goederen dan terug kunnen nemen.
160.
Deze principes worden in nagenoeg alle overeenkomsten in ongeveer identieke
bewoordingen opgenomen.
ii. Beding van aanwas
161.
Ook dit is een standaardbeding dat in bijna alle overeenkomsten op ongeveer dezelfde wijze
verwoord wordt. In bepaalde overeenkomsten is evenwel een optie gekoppeld aan het beding van
aanwas, waardoor de bepaling er toch lichtjes anders uitziet.
162.
In geval de wettelijke samenwoning wordt beëindigd door het overlijden van één van de
partijen, zal het aandeel van de overledene in de roerende goederen die hen in onverdeeldheid
toebehoren in volle eigendom aangroeien bij dat van de langstlevende. Wat daarna volgt is van groot
belang, namelijk dat het om een kanscontract ten bezwarende titel gaat. Partijen benadrukken dat
elk van hen zijn of haar aandeel in de onverdeelde roerende goederen afstaat aan de andere, onder
de opschortende voorwaarde van zijn of haar vooroverlijden. Als tegenprestatie verkrijgt degene die
82
zijn deel afstaat de gelijke kans om het aandeel van de andere te verwerven indien hij of zij de
langstlevende van hun twee is.
163.
Nadien volgen de voorwaarden waaronder de overeenkomst gesloten wordt.
Ten eerste wordt bedongen dat de langstlevende geen enkele vergoeding verschuldigd zal zijn aan de
erfgenamen uit hoofde van de verwerving van het deel van de eerststervende, daar het een
kanscontract onder bezwarende titel betreft. Beide partijen hebben namelijk gelijke kansen om het
aandeel van de andere in de onverdeelde roerende goederen te verwerven.
Een tweede voorwaarde bepaalt dat de aanwas zich zal uitstrekken over alle roerende goederen,
waarden, titels en sommen waarvan de erfgenamen van de eerststervende het eigen karakter niet
kunnen bewijzen op grond van artikel 1341 BW, met inbegrip van de bankrekeningen, kluizen,
effectendepots en andere activa die op naam van beide samenwonenden zijn geopend of worden
aangehouden. Indien uit hoofde hiervan nog bedragen verschuldigd zijn bij overlijden van de
eerstervende, zullen deze uitsluitend ten laste zijn van degene die de goederen in volle eigendom
verkrijgt. Geen enkel verhaal is mogelijk van de erfgenamen van de eerststervende tegen de
langstlevende naar aanleiding van de verkrijging via het beding van aanwas.
De derde voorwaarde heeft betrekking op de beëindiging van het samenleven. Er wordt gestipuleerd
dat het beding van aanwas een einde neemt als het samenleven beëindigd is gedurende een
bepaalde termijn. De termijnen die voorkomen in de geanalyseerde overeenkomsten zijn 6 maanden
en een jaar. Bovendien wordt verduidelijkt dat het om een duurzame ontwrichting van de relatie
moet gaan, dus geen onderbreking door toevallige of opgedrongen omstandigheden, zoals
bijvoorbeeld een opname in het ziekenhuis, of een verblijf in het buitenland. Bij enkele
overeenkomsten is geen minimumtermijn bepaald en wordt enkel gestipuleerd dat aan de
overeenkomst een einde komt als het samenleven is beëindigd. Dit betekent dat het beding
onmiddellijk vervalt op het moment dat partijen afzonderlijk gaan wonen, behoudens uiteraard de
onderbreking door toevallige of opgedrongen omstandigheden. De beëindiging kan afdoende
bewezen worden door een aparte domiciliëring. Wanneer partijen na een onderbreking het
samenleven opnieuw zouden hervatten, treedt het overeengekomen beding van aanwas
automatisch terug in werking, ook voor de roerende goederen die in onverdeeldheid aan beide
partijen toebehoorden vóór de onderbreking van het samenleven. Het niet bepalen van een
minimumtermijn met de onmiddellijke beëindiging van het beding tot gevolg, lijkt toch de voorkeur
te verdienen. Het is de eenvoudigste en meest duidelijke wijze van beëindiging. Door het
automatisch terug in werking treden van het beding vanaf de partijen het samenleven hervatten,
volgen de overgangen elkaar bovendien naadloos op.
83
Ten vierde verbinden de partijen zich ertoe hun aandelen in de roerende goederen die hen in
onverdeeldheid toebehoren niet te vervreemden, te verpanden of te verhuren, en er geen enkel
ander recht op toe te staan, zonder de uitdrukkelijke toestemming van de andere, en dit zolang de
overeenkomst tussen hen van kracht blijft.
Tot slot worden de partijen er door de notaris op gewezen dat zij best van elke aankoop een factuur
laten maken op naam van hen beiden en de betaling doen bij helften, of via een financiële rekening
die op beider naam is geopend, om deze aanwas tot stand te kunnen laten komen. Zij kunnen ook op
geregelde tijdstippen een overzicht maken van alle goederen die het voorwerp kunnen uitmaken van
een mogelijke aanwas en dit laten registreren of laten opnemen in een authentieke akte.
164.
Indien het om een samenlevingsovereenkomst gaat die wordt afgesloten op het ogenblik dat
partijen nog slechts feitelijk samenwonen, wijst de notaris hen bovendien nog op het feit dat er meer
zekerheid bestaat omtrent de uitwerking van de aanwas van zodra zij een verklaring van wettelijke
samenwoning hebben afgelegd, gelet op het vermoeden van onverdeeldheid voor goederen waarvan
het eigen karakter niet bewezen kan worden.
B. Aankoop van eigen roerende goederen
165.
In enkele overeenkomsten wordt een recht toegekend aan de langstlevende om roerende
goederen die eigendom zijn van de andere over te kopen van diens erfgenamen. Deze bedingen
kunnen enerzijds eerder algemeen zijn, zodat de langstlevende bijvoorbeeld heeft het recht om de
‘roerende goederen naar keuze’ toebehorende aan de eerststervende, van diens erfgenamen aan te
kopen. Anderzijds wordt dit recht ook toegekend voor specifieke goederen, zoals bijvoorbeeld voor
de auto, het meubilair enzovoort.
166.
Daarnaast bedingen bepaalde partijen een aantal uitsluitingen. Zo komt het bijvoorbeeld
voor dat de langstlevende de keuze heeft welke van de goederen hij wenst aan te kopen van de
erfgenamen, met uitzondering van de liggende gelden toebehorende aan de langstlevende.
167.
Met erfgenamen worden zowel de wettelijke erfgenamen, de legatarissen als de begiftigden
van de eerststervende die zijn nalatenschap effectief verkrijgen, bedoeld. De erfgenamen en de
langstlevende zullen in onderling akkoord de prijs vaststellen, en bij gebreke daaraan zullen zij in
onderling overleg een deskundige aanduiden die voor gemene rekening zal werken. Kunnen zij ook
over de aanduiding niet tot een akkoord komen, dan zal de aanduiding plaats vinden door de
voorzitter van de familierechtbank van de laatste woonplaats van de overledene op verzoek van de
meest gerede partij. Partijen zijn gebonden door de beslissing van de deskundige, maar de
langstlevende behoudt zich het recht voor om na de bepaling van de waarde alsnog af te zien van de
84
aankoop en dus geen gebruik te maken van zijn voorkeurrecht. De kosten zullen in dat geval wel
volledig ten zijnen laste vallen.
168.
Voorts worden nog termijnen bepaald waarbinnen de langstlevende van zijn aankoopintentie
dient kennis te geven aan de erfgenamen of aan de notaris belast met de vereffening van de
nalatenschap, en waarbinnen de betaling van de prijs dient te gebeuren.
169.
Sommigen verbinden zich er ten slotte nog toe om, zolang het samenleven duurt, niet over
voormelde roerende goederen te beschikken, behoudens in gezamenlijk overleg.
C. Eigendom van de materiële roerende voorwerpen
170.
Een korter artikel met betrekking tot de roerende goederen, zonder beding van aanwas,
wordt ook vaak overeengekomen. Er zijn bijvoorbeeld overeenkomsten waarin enkel bepaald wordt
dat alle meubelen en materiële roerende voorwerpen, evenals het geld en de effecten aan toonder,
die zich in de gezamenlijke woning bevinden, geacht worden aan ieder voor de helft toe te behoren
indien geen van beide het exclusief eigendomsrecht ervan kan bewijzen.
D. Inventaris
171.
Bepaalde wettelijk samenwonenden voegen aan hun samenlevingsovereenkomst een
inventaris toe. Zij verklaren dat de meubelen en materiële roerende voorwerpen die op de
beschrijvende
lijst
staan,
hen
in
exclusieve
eigendom
toebehoren.
In
bepaalde
samenlevingsovereenkomsten wordt de inventaris opgenomen in de akte zelf, terwijl het bij andere
overeenkomsten aan de akte wordt aangehecht, zodat zij samen worden geregistreerd.
Partijen nemen de meest uiteenlopende roerende goederen met een groot verschil in waarde op in
hun inventaris, zoals bijvoorbeeld: meubelen, huishoudtoestellen, auto, fiets, computer, televisie,
fototoestel, postzegelverzamelingen, gordijnen, potten en pannen, kerstgerief, geld, aandelen, een
handelszaak enzovoort.
172.
Na de opsomming van de goederen per partij, verklaren zij wederzijds de echtheid te
erkennen van de vastgestelde eigendomsrechten. Bovendien benadrukken partijen dat de lijsten niet
uitsluiten dat er nog lichamelijke roerende goederen zijn die exclusief aan één van de partijen
toebehoren. In sommige overeenkomsten wordt bepaald dat alle andere meubelen en materiële
roerende voorwerpen, evenals het baar geld, die zich in de gezamenlijke woning bevinden en niet in
de inventaris zijn opgenomen, zullen geacht worden aan ieder voor de onverdeelde helft toe te
behoren indien het bewijs van exclusieve eigendom in hoofde van één van hen niet kan worden
aangetoond.
85
173.
In bepaalde overeenkomsten stipuleren partijen daarentegen expliciet dat zij geen lijst van
goederen wensen neer te leggen en het bewijs van eigendom zullen kunnen leveren aan de hand van
facturen. Anderen verklaren geen boedelbeschrijving te willen opmaken van hun eigendommen, daar
het bestaan ervan afdoende bewezen is door andere stukken en gegevens.
E. Lichamelijke – Onlichamelijke roerende goederen
174.
In één van de samenlevingsovereenkomsten wordt het artikel betreffende het lot van de
roerende goederen onderverdeeld in het lot van de lichamelijke roerende goederen en het lot van de
onlichamelijke roerende goederen.
i. Lichamelijke roerende goederen
175.
Hierbij wordt nog een verdere opsplitsing gemaakt tussen kleding en persoonlijke
voorwerpen, en de inboedel. Wat betreft de kleding en persoonlijke voorwerpen wordt gestipuleerd
dat elkeen in het bezit blijft van zijn kleding en persoonlijke voorwerpen. Omtrent de lichamelijke
roerende goederen (inboedel) wordt ook bepaald dat die in het bezit blijven van degene aan wie ze
toebehoren.
Voorts bevestigen partijen volledig op de hoogte te zijn van hetgeen ieder van hen in zijn of haar
bezit heeft, geen boedelbeschrijving te wensen en te verzaken aan enig verhaal tegen de andere
indien zou blijken dat de door de andere gegeven informatie onvolledig zou zijn geweest.
ii. Onlichamelijke roerende goederen
176.
Bij de bepalingen over de onlichamelijke roerende goederen wordt een verdere opsplitsing
gemaakt tussen financiële rekeningen en schuldsaldoverzekeringen. De financiële rekeningen blijven
toebehoren of worden toebedeeld aan degene op wiens naam ze staan en de liggende gelden aan
degene in wiens bezit ze zich bevinden. Wat betreft de schuldsaldoverzekering door beiden
afgesloten op het hoofd van respectievelijk de ene partner en de andere, zijn zij overeengekomen
dat de rechten die krachtens de polis en overeenkomstig de wet exclusief aan de verzekeringnemer
toekomen, hen blijven toebehoren, en met name het recht op afkoop, reductie, voorschot en
inpandgeving.
F. Bescherming huisraad
177.
Een partij mag gedurende het wettelijk samenwonen niet zonder instemming van de
wederpartij beschikken over het huisraad dat aanwezig is in het goed dat het gezin tot voornaamste
woning dient, noch dit huisraad in pand geven. Dit is een benadrukking van wat wettelijk bepaald is
86
in artikel 215 BW, en dat naar analogie van toepassing is verklaard op wettelijk samenwonenden
krachtens artikel 1477, § 2 BW.
1.2. Lot van de onroerende goederen – Gemeenschappelijke hoofdverblijfplaats
178.
Het artikel met betrekking tot het lot van de onroerende goederen is op enkele
samenlevingsovereenkomsten na van beduidende omvang. Het is dan ook een niet onbelangrijk
onroerend goed dat centraal staat, met name de gemeenschappelijke hoofdverblijfplaats van de
wettelijk samenwonenden.
A. Voorafgaande uiteenzetting
i. Eigenaar onroerend goed
179.
In de voorafgaande uiteenzetting wordt vermeld wie eigenaar is van het onroerend goed.
Indien de samenwonenden in onverdeeldheid zijn, wordt ook de verhouding van ieders aandeel in de
onverdeeldheid vermeld.
ii. Bezetting ter bede
180.
In één overeenkomst wordt gestipuleerd dat de woning eigendom is van de ene partner en
dat de andere partner door het feit van de samenwoning en door de bijdrage in de lasten van het
samenleven, geen huurrechten, doch slechts een bezetting ter bede geniet met betrekking tot het
goed.
iii. Recht van opstal
181.
Indien een recht van opstal wordt gevestigd, wordt hier ook reeds melding van gemaakt in de
voorafgaande uiteenzetting. Er wordt bijvoorbeeld gesteld dat één van de partners bij onderhandse
overeenkomst al afstand gedaan heeft van zijn recht van natrekking in het voordeel van de andere
samenwonende en dat hij nu uitdrukkelijk een recht van opstal zou willen verlenen.
iv. Toebedeling onroerend goed bij einde wettelijke samenwoning
182.
Zoals reeds vermeld zit tussen de geanalyseerde samenlevingsovereenkomsten één
overeenkomst die het einde van de wettelijke samenwoning regelt. Wat betreft de onroerende
goederen, wordt het onroerend goed dat het gezin tot voornaamste woning diende, toebedeeld aan
één van de partijen. Deze toebedeling gebeurt onder tal van bedingen en voorwaarden, met inbegrip
van bepalingen omtrent de verzekering, de beëindiging van het overeengekomen beding van
aanwas, de stedenbouwkundige voorschriften, het bedrag van de opleg, de betalingswijze,
bepalingen met betrekking tot de anti-witwaswetgeving en verklaringen pro fisco.
87
B. Beschrijving van het onroerend goed
183.
Na de voorafgaande uiteenzetting volgt de beschrijving van het onroerend goed. Het gaat om
de ‘klassieke beschrijving’ van een onroerend goed in notariële akten.
Ten eerste wordt melding gemaakt van de gemeente of de stad waarin het onroerend goed gelegen
is. Vervolgens komt het type onroerend goed (bijvoorbeeld een perceel bouwgrond, een woonhuis
op en met grond en aanhorigheden, een perceel bouwgrond met alle nog op te richten gebouwen …)
met de straatnaam, kadastrale gegevens en de oppervlakte aan bod. Tot slot wordt ook het
kadastraal inkomen weergegeven.
In het geval van een nog op te richten woning, benadrukken partijen dat de kosten en lasten die
verband houden met de oprichting, het onderhoud, de vernieuwing, de instandhouding of de
verbetering van de toekomstige woning voor de partners lasten van het samenleven zijn, waarin zij
dus bijdragen in verhouding tot hun mogelijkheden.
C. Oorsprong van eigendom
184.
In de oorsprong van eigendom wordt aangegeven hoe de eigenaar van het onroerend goed
deze eigendom verkregen heeft. Dit kan onder andere door deze te hebben aangekocht, door deze
te hebben verkregen ingevolge een schenking of testament, of ten gevolge van een afstand-deling.
D. Bescherming levensomstandigheden van de concubanten
185.
Partijen verbinden zich ertoe niet te beschikken over hun onverdeelde rechten in de
gemeenschappelijke hoofdverblijfplaats zonder het schriftelijk akkoord van de andere. In bepaalde
overeenkomsten wordt nog eens uitdrukkelijk aan de partijen duidelijk gemaakt dat artikel 215 BW
van toepassing is. Zij mogen zonder instemming van de andere niet beschikken onder de levenden
over hun rechten in het onroerend goed dat het gezin tot voornaamste woning dient, noch dat goed
met een hypotheek bezwaren.
Het komt uiteraard ook voor dat geen van de partijen eigenaar is van het onroerend goed dat het
gezin tot voornaamste woning dient, maar dat een onroerend goed gehuurd wordt door één van
beide partijen of door beide partijen samen. In dat geval verbindt die partij, of verbinden zij zich
beiden ertoe geen enkele juridische daad alleen te verrichten die tot gevolg zou hebben het genot
van het onroerend goed aan het gezin te ontnemen zonder het schriftelijk akkoord van de partner.
Andere overeenkomsten bepalen dat het recht op huur van het onroerend goed dat één der
samenwonenden gehuurd heeft, zelfs vóór de samenwoning, en dat hen tot voornaamste woning
dient, aan beide samenwonenden gezamenlijk behoort. De opzeggingen, kennisgevingen en exploten
88
betreffende de huur moeten gezonden worden aan elk der samenwonenden afzonderlijk. Opdat elk
van de samenwonenden de nietigheid van de documenten die enkel aan de andere samenwonende
worden toegezonden, zou kunnen inroepen, is vereist dat de verhuurder kennis heeft van hun
wettelijke samenwoning (supra 39, nr. 74).
E. Hypothecaire toestand – Financiering
186.
In het artikel met betrekking tot het lot van de onroerende goederen, neemt een minderheid
van de samenwonenden een bepaling op waarin zij verklaren hoe de aankoop van de
gemeenschappelijke hoofdverblijfplaats werd gefinancierd. Zij verklaren bijvoorbeeld dat de
eigendom belast is met een hypotheek in het voordeel van een bepaalde bank, voor een bepaald
bedrag, ingevolge een akte kredietopening. Nadien bepalen sommigen hoe de afbetaling zal verlopen
en welk aandeel elk heeft in die afbetaling. In één overeenkomst wordt verduidelijkt hoe partijen tot
de verdeelsleutel voor de aflossing van de hypothecaire lening zijn gekomen. Zij hebben die bepaald
op grond van hun beider inkomsten en de onderling overeengekomen verdeling van de gezinslasten.
187.
Wanneer één der partijen eigenaar is van een perceel bouwgrond en een recht van opstal
heeft toegestaan aan zijn partner, zodat zij er samen op kunnen bouwen, verklaart de partij die
grondeigenaar is dat het goed vrij en zuiver is van alle bevoorrechte en hypothecaire schulden en
lasten.
F. Kosten
188.
Partijen treffen vaak ook een regeling over de kosten verbonden aan het onroerend goed.
Wanneer de samenwonenden elk voor de helft eigenaar zijn van het onroerend goed, komen zij in de
meeste gevallen overeen dat zij alle kosten met betrekking tot het onroerend goed ook elk voor de
helft zullen dragen. Indien zij het goed daarentegen in een andere verhouding hebben aangekocht,
bijvoorbeeld 70 % – 30 %, wordt doorgaans bepaald dat zij in die verhouding gehouden zijn tot het
dragen van de kosten.
G. Inbreng geld
189.
In één overeenkomst bevestigen de samenwonenden dat degene van hen die geen
grondeigenaar is, wel mee geïnvesteerd heeft in de opgerichte woning. Het gaat om het geval van de
ene partij die grondeigenaar is en in het verleden een recht van opstal heeft verleend aan de andere.
Partijen verklaren en erkennen dat deze laatste een bepaalde som geld heeft ingebracht, dienende
voor het bouwen van de gebouwen op de grond toebehorende aan de andere.
89
H. Recht van opstal – Verzaking aan het recht van natrekking
190.
Uiteraard kunnen de samenwonenden ook in de samenlevingsovereenkomst zelf verzaken
aan het recht van natrekking en een opstalrecht verlenen. De grondeigenaar verklaart dan
uitdrukkelijk te verzaken aan zijn recht van natrekking dat hij krachtens de artikelen 546, 551 en
volgende van het Burgerlijk Wetboek bezit. Vervolgens verleent hij aan de opstalhouder, die dat
aanvaardt, een opstalrecht.
191.
De toekenning van het opstalrecht gaat altijd gepaard met een hele resem voorwaarden.
Om te beginnen wordt het opstalrecht toegestaan en aanvaard op het beschreven onroerend goed,
inclusief de eventuele actieve en passieve erfdienstbaarheden, zonder waarborg voor verborgen
gebreken van de bodem en ondergrond, zuiver en eenvoudig en (meestal) zonder enige vergoeding.
In enkele overeenkomsten wordt wel een vergoeding bedongen. Het gaat dan bijvoorbeeld om een
jaarlijkse vergoeding van 25 euro.
Ten tweede wordt de duur van het opstalrecht bepaald. De maximumduur is wettelijk bepaald en
bedraagt vijftig jaar. Er staat voor partijen wel een mogelijkheid tot hernieuwing open. Sommige
samenwonenden vestigen dus een zelfstandig opstalrecht dat wordt toegestaan voor vijftig jaar en
onder de toepassing valt van de bepalingen van de Opstalwet. Anderen verklaren dat het recht als
een accessoir opstalrecht dient beschouwd te worden, waarop de bepalingen van de
samenlevingsovereenkomst van toepassing zijn, ter uitsluiting van de bepalingen van de Opstalwet.
Als derde komt men tot de kern van het opstalrecht, namelijk dat het aan de opstalhouder het recht
verleent om samen met de eigenaar gebouwen, werken of beplantingen op te richten op het
onroerend goed dat voorwerp is van het recht. De gebouwen zullen de partijen toebehoren ieder
voor de helft in onverdeeldheid.
Ten vierde wordt bepaald dat de opstalhouder zijn opstalrecht en aandeel in de gebouwen voor de
duur van zijn opstal met hypotheek mag bezwaren en vervreemden mits akkoord van de eigenaar.
Omgekeerd wordt gestipuleerd dat de eigenaar het goed niet mag hypothekeren zonder akkoord van
de opstalhouder.
Vervolgens erkent de opstalhouder dat hij zijn aandeel zal dragen in alle belastingen en taksen
geheven of te heffen op de gebouwen, en dat hij gedurende de volledige duur van het recht, zijn
aandeel in de op te richten gebouwen zal verzekeren tegen brandgevaar en andere risico’s, alsmede
dat hij het goed in goede staat zal onderhouden.
90
Daarnaast bevat één overeenkomst een geschillenregeling. Partijen bepalen dat alle betwistingen die
zouden kunnen ontstaan aangaande de gebouwen moeten worden beslecht door beide partijen op
gemeenschappelijke kosten, risico en gevaar. Verder wordt gestipuleerd dat in geval van onenigheid
tussen partijen, de grondeigenaar steeds het recht zal hebben de gebouwen over te nemen op basis
van een schatting door een schatter, aangesteld in gemeen akkoord of bij gebreke daarvan,
aangesteld door de bevoegde vrederechter.
Tot slot wordt in sommige samenlevingsovereenkomsten nog een bepaling opgenomen met
betrekking tot het tenietgaan van het recht van opstal. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen de
verbreking van het samenleven gedurende een ononderbroken periode van zes maanden, het
vooroverlijden van de grondeigenaar en het vooroverlijden van de opstalhouder. Het recht van
opstal gaat teniet bij het vooroverlijden van de opstalhouder. In het geval de opstalhouder de
langstlevende is en partijen bij het overlijden van de grondeigenaar nog samenleven, gaat het recht
van opstal eveneens teniet bij het overlijden van de opstalhouder. In ieder geval zullen alle bij het
beëindigen van het recht van opstal bestaande opstallen toebehoren aan de grondeigenaar of aan
zijn rechtsopvolgers, mits het betalen van een vergoeding aan de opstalhouder of aan diens
rechtsopvolgers, ten belope van de helft van de waarde van de op dat ogenblik bestaande opstallen.
192.
In enkele overeenkomsten worden na de voorwaarden nog stedenbouwkundige
voorschriften en inlichtingen betreffende de grond in het kader van het bodemdecreet opgenomen.
I. Beding van voorkeur – Voorkooprecht
193.
Wanneer partijen in onverdeeldheid zijn met betrekking tot een onroerend goed en een
beding van voorkeur in hun overeenkomst opnemen, komen zij overeen om de rechten die zij
bezitten in de omschreven eigendom niet aan een derde af te staan, zonder eerst de mogelijkheid
gegeven te hebben aan de andere, mede-eigenaar, om deze rechten in te kopen. De prijs zal in
onderling overleg bepaald worden en indien zij het niet eens kunnen worden, zal een deskundige
worden aangesteld.
In bepaalde overeenkomsten wordt bepaald dat deze regeling ook geldt na het overlijden van één
van de partijen ten aanzien van de rechtsopvolgers van de eerstervende, doch enkel in het voordeel
van de langstlevende. Deze bepaling wordt in enkele overeenkomsten echter in een afzonderlijk
artikel opgenomen onder de titel ‘vooroverlijden van de eigenaar’ (infra 95, nr. 201).
194.
Er wordt een onderscheid gemaakt tussen het al dan niet bestaan van een bod van een
derde. Indien er een bod is van een derde, door een afgesloten verkoopovereenkomst onder de
opschortende voorwaarde van de niet-uitoefening van het voorkooprecht van de andere partner, zal
91
die laatstgenoemde de rechten tegen dezelfde prijs en voorwaarden kunnen kopen. Wanneer er
geen bod is van een derde zal de prijs in onderling overleg worden vastgesteld, of bij gebreke
daaraan door een deskundige die voor gemene rekening zal werken. Indien ook dan geen akkoord
bereikt wordt, kan men zich nog beroepen op een procedure in rechte, waarbij partijen
onherroepelijk gebonden zijn door de beslissing. De begunstigde behoudt echter steeds het recht
nadat de deskundige de waarde heeft bepaald, alsnog geen gebruik te maken van zijn voorkeurrecht
en af te zien van de aankoop, in welk geval de kosten volledig ten zijnen laste vallen.
195.
Partijen bepalen vervolgens dat de houder van het voorkooprecht stelling moet nemen
binnen een periode van dertig dagen nadat de prijs zal zijn vastgesteld of nadat hij in kennis is
gesteld van het bod van een derde. Na die termijn zal de partner die zijn rechten wenst te
vervreemden vrij kunnen beschikken over de eigendom, doch hij zal niet kunnen verkopen tegen een
lagere prijs of gunstigere voorwaarden indien hij de andere niet opnieuw de kans geeft hierop in te
gaan. Bovendien wordt gestipuleerd dat het voorkeurrecht onoverdraagbaar is.
196.
Ten slotte voegen samenwonenden er in één overeenkomst nog aan toe dat eenzelfde
regeling geldt indien partijen hun samenleven beëindigen en tevens de onverdeeldheid met
betrekking tot het onroerend goed wensen te beëindigen. Elk van beide partijen zal dan het recht
hebben de aandelen van de andere partij te kunnen inkopen tegen een schattingswaarde bepaald via
de uiteengezette procedure. Als beide partijen van dit recht gebruik willen en kunnen maken, zal het
lot bepalen wie van beide het recht mag uitoefenen.
J. Beding van aanwas
197.
Om hun samenwonen te organiseren en de langstlevende onder hen te beschermen, nemen
bepaalde samenwonende partners, net zoals voor de roerende goederen, een beding van aanwas op
met betrekking tot de onroerende goederen. Zij komen bijgevolg overeen dat zij met betrekking tot
een bepaald onroerend goed een bijzondere onverdeeldheid in het leven roepen, dat zij als een
doelvermogen beschouwen. Bij het overlijden van de eerststervende onder hen zal – afhankelijk van
wat bedongen is – de volle eigendom, de blote eigendom of het vruchtgebruik van het deel van de
eerstervende in het goed zonder terugwerkende kracht aanwassen bij het deel van de overlevende.
Elk van de partijen staat aldus zijn deel af aan de andere onder de opschortende voorwaarde van zijn
vooroverlijden, met als tegenprestatie een gelijke kans om de volle eigendom, de blote eigendom of
het vruchtgebruik van het deel van de andere te verkrijgen indien hij langstlevende is.
198.
Enkele samenwonenden hebben een optie voorzien met betrekking tot de uitoefening van
het beding van aanwas. Zij komen overeen dat de aanwas enkel zal plaatsvinden indien de
92
langstlevende er uitdrukkelijk voor opteert binnen een termijn van bijvoorbeeld vier maanden na het
overlijden van de eerststervende. Zij bepalen bovendien dat de langstlevende zijn wil om het recht
van aanwas uit te oefenen dient kenbaar te maken door middel van een verklaring afgelegd bij
notariële akte. Bij ontstentenis van een uitdrukkelijke wilsuiting zal de langstlevende geacht worden
onherroepelijk te hebben verzaakt aan het voordeel van het recht van aanwas.
Sinds de invoering van het erfrecht voor wettelijk samenwonenden, lijkt het beding van aanwas met
optie voor de langstlevende, in het bijzonder met betrekking tot de gezinswoning, de meest
verstandige keuze. Op de verkrijging van de gezinswoning krachtens het beding van aanwas zullen
immers registratierechten betaald dienen te worden, en dit op de helft van de waarde van de
eigendom. Indien de gezinswoning daarentegen vererfd wordt, geldt voor de langstlevende wettelijk
samenwonende de vrijstelling van de erfbelasting voor de gezinswoning (supra 16, nr. 27). Het
nadeel is wel dat het erfrecht slechts het vruchtgebruik betreft en dat het niet reservatair is.
Samenwonenden kunnen er ook voor kiezen om het vruchtgebruik via vererving over te laten aan de
langstlevende en om enkel een beding van aanwas met betrekking tot de blote eigendom te
voorzien. Krachtens het beding van aanwas met optie kan de langstlevende aldus een afweging
maken en zelf beslissen om al dan niet gebruik te maken van de clausule.
199.
Aan het beding van aanwas worden eveneens verscheidene modaliteiten en voorwaarden
verbonden die ingedeeld kunnen worden in bepalingen omtrent de geldigheid, de duur, het einde,
de uitwerking en het voorwerp van het beding van aanwas.
Ten eerste komen bepalingen met betrekking tot de geldigheid van het beding van aanwas aan bod.
Beide partijen verklaren dat zij hun kans op overleven gelijk inschatten. Dit is immers een vereiste
opdat het om een kanscontract ten bezwarende titel zou gaan en niet om een schenking (supra 15,
nr. 27). Daarnaast wordt bepaald dat een eventuele nietigheid van een bepaling van het beding van
aanwas enkel die specifieke bepaling betreft, die bijgevolg voor niet geschreven moet worden
gehouden, zonder dat dit een invloed heeft op de geldigheid van de andere bepalingen van het
beding.
Wat betreft de duur komen zowel bedingen van aanwas van bepaalde, als van onbepaalde duur
voor. Indien partijen een duur overeenkomen, is dit bijvoorbeeld een duur van één of twee jaar,
maar voorzien zij dat het beding automatisch verlengd kan worden met opeenvolgende periodes van
gelijke duur, tenzij één van de partijen na het beëindigen van het samenleven te kennen geeft dat hij
het beding niet wenst te verlengen. De wijze van deze kennisgeving kan eveneens worden bepaald.
Sommige samenwonenden bepalen daarentegen dat het beding van aanwas wordt aangegaan voor
93
onbepaalde duur, met dien verstande dat elk van de partijen jaarlijks het recht heeft de
overeenkomst te beëindigen.
Concubanten verklaren verder nog dat zolang het beding van aanwas van kracht blijft, zij het goed
niet kunnen vervreemden, de verdeling ervan niet kunnen vragen en het goed niet kunnen
hypothekeren, noch een erfdienstbaarheid kunnen toestaan zonder wederzijds akkoord. Zij hebben
het gezamenlijk genot van het goed en dragen bij tot de lasten ervan elk in verhouding tot zijn
eigendomsrechten, onverminderd de toepassing van artikel 1477, § 3 BW. Als de gezinswoning dus
aanzien wordt als een last van het samenleven, zullen zij bijdragen in de lasten van het goed naar
verhouding van hun mogelijkheden. Daarenboven bepalen sommigen dat indien zij niet meer
samenwonen en slechts één van hen in het goed blijft wonen, die partner een woonstvergoeding
verschuldigd is aan de andere ten bedrage van de helft van de normale huurwaarde van het goed.
Met betrekking tot het einde van het beding van aanwas bepalen de meesten bovendien dat het van
rechtswege een einde neemt wanneer zij met elkaar in het huwelijk treden, tenzij het beding
uitdrukkelijk wordt bevestigd bij notariële akte vóór de afsluiting van het huwelijk. In bepaalde
overeenkomsten worden daar nog meer beëindigingsgronden aan toegevoegd, zoals het sedert meer
dan zes maanden van elkaar gescheiden leven, het niet bijdragen in de verdere afbetaling van de
lening gedurende drie maanden en het onbekwaam worden onder welke vorm ook van één van de
partijen. Sommigen bepalen tevens dat het beding van aanwas zal vervallen indien bij het overlijden
van de eerststervende een testament zou bestaan in het voordeel van de langstlevende, gesteld dat
bij overlijden de voorwaarden vervuld zijn om het verlaagd tarief aan successierechten te genieten
voor samenwonenden en de langstlevende ook daadwerkelijk als enige erfgenaam zal erkend
worden. Daarenboven komen bepaalde samenwonenden overeen dat zij op elk ogenblik gezamenlijk
kunnen beslissen de overeenkomst te wijzigen, of er een einde aan te stellen bij notariële akte,
waardoor zij zich terug in een gewone onverdeeldheid zullen bevinden.
In bepaalde overeenkomsten stipuleren de samenwonenden bovendien een aantal voorwaarden in
verband met de uitwerking van het beding van aanwas. Zij bepalen bijvoorbeeld dat het beding van
aanwas enkel uitwerking zal hebben voor zover de langstlevende de eerststervende gedurende
negentig dagen overleeft. In andere overeenkomsten wordt gekozen voor een beding van aanwas
met optie. Partijen komen dan overeen dat de langstlevende zijn wens om het recht van aanwas uit
te oefenen uitdrukkelijk dient kenbaar te maken door middel van een verklaring bij notariële akte
binnen een bepaalde vervaltermijn. Bij ontstentenis van een uitdrukkelijke wilsuiting, wordt de
langstlevende geacht onherroepelijk te hebben verzaakt aan het voordeel van het recht van aanwas.
94
Bij de uitwerking van het beding van aanwas zal de langstlevende gehouden zijn binnen de vier
maanden een verklaring neer te leggen op het bevoegde registratiekantoor en de registratierechten
te betalen op de waarde van de rechten die hij verkregen heeft van de onverdeelde rechten van de
eerststervende in dat goed. Deze gehoudenheid vindt toepassing op basis van de geldende
rechtspraak van de administratie van de registratie, onder voorbehoud van wijzigingen aan wetten,
rechtspraak en gewoonten in deze fiscale materie.
Tot slot bepalen de samenwonenden nog het voorwerp en de financiële gevolgen van het beding. Zij
bepalen bijvoorbeeld dat de aanwas betrekking heeft op de gebouwen, maar ook op de
verbouwingen en veranderingen die aan het goed zouden uitgevoerd worden. Voorts bevestigen zij
dat de langstlevende geen enkele vergoeding verschuldigd zal zijn aan de erfgenamen van de
eerststervende uit hoofde van het beding van aanwas, gezien het om een kanscontract gaat.
Daarnaast wordt nog bedongen dat de langstlevende alle financieringen en openstaande bedragen
verder dient te betalen, na aanwending van eventuele schuldsaldoverzekeringen.
K. Voorafname
200.
Bepaalde samenwonenden komen overeen dat in geval van de verdeling of verkoop van het
onroerend goed bepaalde voorafnames zullen gebeuren. Wanneer één van de samenwonenden
bijvoorbeeld grondeigenaar is en een recht van opstal heeft verleend aan de andere, zal deze de
waarde van de grond op datum van de verdeling of verkoop van het onroerend goed mogen
voorafnemen.
L. Vooroverlijden
i. Onroerend goed in onverdeeldheid – Recht om rechten vooroverledene in te kopen
201.
In één overeenkomst zijn partijen in onverdeeldheid met betrekking tot het onroerend goed
en komen zij overeen het goed in onverdeeldheid te houden voor een periode van vijf jaar,
overeenkomstig artikel 815 BW. Geen van de partijen kan aldus de uitonverdeeldheidtreding
vorderen gedurende een termijn van vijf jaar. Zij komen overeen dat bij overlijden van één van hen,
de langstlevende het recht heeft om de rechten van de vooroverledene in te kopen en hiervoor in
gemeen overleg met de erfgenamen van de langstlevende een afstandsprijs vast te stellen. De
modaliteiten van deze overname worden eveneens uitgeschreven. Indien de wettelijke
samenwoning beëindigd zou worden vóór de afloop van de termijn van vijf jaar, kan elk van de
partijen het goed blijven bewonen, mits betaling aan de andere van een bezettingsvergoeding, ook
wel woonstvergoeding genoemd. Deze bezettingsvergoeding is gelijk aan de helft van de huurwaarde
en de onderhoudskosten die normaal gezien ten laste vallen van de huurder. De overige kosten
95
worden door beide partijen gedragen en dit elk voor de helft. Na de periode van vijf jaar kan elk van
hen de gedwongen verkoop vorderen van het onroerend goed, of kunnen zij de overeenkomst van
onverdeeldheid verlengen of andere schikkingen treffen.
ii. Recht van opstal – Recht om grond in te kopen
202.
Bepaalde samenwonenden voorzien een beding waardoor de opstalhouder bij vooroverlijden
van de grondeigenaar gerechtigd is de grond in te kopen. Het gaat om samenwonenden waarvan de
ene partner eigenaar is van de grond en een opstalrecht verleend heeft aan de andere, waardoor zij
elk voor de helft eigenaar zijn van de gebouwen. De opstalhouder zal dan in gemeen overleg met de
erfgenamen van de grondeigenaar tot een akkoord proberen komen over de afstandsprijs, en bij
gebreke daaraan zal de prijs door een deskundige worden vastgesteld. Bovendien worden nog
termijnen bepaald waarbinnen de opstalhouder aan de erfgenamen kennis moet geven van zijn of
haar overnamebod en wanneer de prijs moet worden betaald.
M. Beëindiging wettelijke samenwoning
i. Eén van de samenwonenden is eigenaar
203.
Zoals in het algemeen juridisch kader uiteengezet (supra 39, nr. 74), vervalt op het ogenblik
van de beëindiging van de wettelijke samenwoning elke bescherming die de wettelijke samenwoning
bood. Een partner zonder eigendomsrechten in de gezinswoning zal het goed bijgevolg moeten
verlaten. Om deze uittocht duidelijk geregeld te hebben en de partner die geen eigenaar is toch
enige bescherming te bieden, komen bepaalde samenwonenden termijnen overeen waarbinnen de
partner zonder eigendomsrecht het goed dient te verlaten. Zij komen doorgaans verschillende
termijnen overeen voor de beëindiging door overlijden en de beëindiging om een andere reden dan
door overlijden. Indien de wettelijke samenwoning beëindigd wordt door het vooroverlijden van de
samenwonende die eigenaar is van het goed, dient de andere het goed te verlaten binnen een
termijn van bijvoorbeeld zes maanden vanaf het overlijden. Indien de relatie echter eindigt om een
andere reden dan het overlijden van de partner die eigenaar is, verbindt de andere zich ertoe de
eigendom te verlaten, binnen een (kortere) termijn van bijvoorbeeld één maand of drie maanden.
Deze laatste zal tevens zijn persoonlijke goederen en de goederen die hem bij de verdeling werden
toebedeeld, uit het goed moeten verhuizen. Niettemin bestaat de mogelijkheid om de
vrederechter268 in het kader van artikel 1479 BW bij wijze van dringende en voorlopige maatregel,
tijdelijk het bewoningsrecht op de woning te vragen.
268
Sinds 1 september 2014 behoort dit, zoals reeds hoger vermeld, tot de bevoegdheid van de
familierechtbank.
96
ii. Samenwonenden zijn in onverdeeldheid
204.
In het geval de samenwonenden in onverdeeldheid zijn, bepalen sommigen dat elk van hen
na het beëindigen van de wettelijke samenwoning overeenkomstig artikel 1476, § 2 BW om een
andere reden dan overlijden, te allen tijde de uitonverdeeldheidtreding zal kunnen vorderen.
iii. Eén van de samenwonenden is huurder
205.
Tijdens de wettelijke samenwoning behoort het recht op huur aan beide samenwonenden
gezamenlijk toe, hoewel de huurovereenkomst bijvoorbeeld oorspronkelijk vóór het aangaan van de
wettelijke samenwoning was aangegaan door één van hen. In de samenlevingsovereenkomst wordt
door enkele samenwonenden daarom verduidelijking gebracht omtrent het einde van de wettelijke
samenwoning. Zij stipuleren bijvoorbeeld dat bij de beëindiging van de samenwoning door een
verklaring van beëindiging, de woning binnen de maand terug te vrijer beschikking komt van de
oorspronkelijke huurder, die terug alleen titularis wordt van het huurrecht. De andere partner zal de
woning binnen een termijn van bijvoorbeeld één maand moeten verlaten, onverminderd de
mogelijkheid om dringende en voorlopige maatregelen te vragen.
1.3. Eigen goederen
A. Algemeen
206.
In bepaalde samenlevingsovereenkomsten wordt geen onderverdeling gemaakt tussen de
hierboven beschreven roerende en onroerende goederen, maar tussen de eigen goederen en de
goederen waarvoor de samenwonenden in onverdeeldheid zijn. Wat betreft de eigen goederen
nemen de samenwonenden vaak slechts een korte bepaling op. Zij verklaren bijvoorbeeld dat elke
partij onder meer eigenaar blijft van de roerende en onroerende goederen die hun thans toebehoren
en de goederen die zij later om niet of bij wijze van wederbelegging verkrijgt alsook van alle
klederen, juwelen en voorwerpen voor persoonlijk gebruik. In andere overeenkomsten wordt
gestipuleerd dat, overeenkomstig artikel 1478 BW, elk van de wettelijk samenwonenden de
goederen behoudt waarvan hij de eigendom kan bewijzen, alsook de inkomsten uit deze goederen
en de opbrengsten uit arbeid. Bovendien wordt bepaald dat elke partij tevens zal instaan voor haar
eigen schulden, zowel de tegenwoordige als de toekomstige, en de wederpartij niet zal kunnen
worden aangesproken tot betaling daartoe.
B. Inventaris eigen roerende goederen
207.
Partijen die een meer uitgebreide regeling wensen, nemen daarnaast een inventaris van de
eigen goederen op in hun samenlevingsovereenkomst. Zij verklaren dan bijvoorbeeld elk dat zij op
97
het ogenblik van het verlijden van de akte, behoudens de juwelen, kleding en persoonlijke
voorwerpen zoals beroeps- en hobbyvoorwerpen, de opgegeven lijst lichamelijke roerende goederen
bezitten, die zij als eigen goederen zullen behouden. Bepaalde wettelijk samenwonenden stipuleren
daarentegen expliciet dat zij geen opsomming van de goederen die hen toebehoren wensen op te
nemen in hun samenlevingsovereenkomst.
De functie van de inventaris in het kader van de bewijsregeling komt hieronder aan bod (infra 108,
nr. 239).
C. Eigen onroerend goed
208.
Met betrekking tot de eigen onroerende goederen, wordt de eigenaar van het goed
aangeduid, gevolgd door de beschrijving, de oorsprong van eigendom en de hypothecaire toestand
van het goed.
1.4. Onverdeelde goederen
A. Algemeen
209.
Indien de samenwonenden geopteerd hebben om de eigen goederen te omschrijven, volgen
nadien de goederen waarvoor zij in onverdeeldheid zijn. Zij bepalen dan dat de onverdeeldheid
bestaat uit de roerende en onroerende goederen verkregen ten bezwarende titel gedurende het
samenwonen, alsook uit de goederen die de woonplaats van de partijen, waar zij samenwonen,
thans stofferen. Tevens bevat het onverdeeld vermogen de inkomsten van de partijen en alle
goederen waarvan niet bewezen is dat zij aan één van de partijen eigen zijn ingevolge enige
wetsbepaling.
In één overeenkomst komen partijen uitdrukkelijk overeen dat zij elk de helft van hun dag na dag
verwezenlijkte besparingen, na betaling en na de bijdragen in de lasten van het samenleven en van
hun persoonlijke schulden, aan hun wettelijk samenwonende partner overdragen. Verder
verduidelijken ze wat onder besparingen wordt begrepen, namelijk alle inkomsten van de
echtgenoten, zowel uit arbeid (met inbegrip van vervangingsinkomens) als uit vermogen onder aftrek
van hun uitgaven.
B. Verdeling
210.
Bepaalde samenwonenden bevestigen uitdrukkelijk dat ten aanzien van de goederen
waarvan zij onverdeelde eigenaars zijn, elk van hen steeds de verdeling kan vorderen, tenzij zij zijn
overeengekomen om de verdeling voor een bepaalde tijd uit te stellen. Dergelijke overeenkomst tot
98
uitstel van verdeling kunnen zij maximum voor vijf jaar aangaan, maar kan nadien vernieuwd
worden.
C. Gezamenlijk patrimonium
211.
In enkele overeenkomsten stipuleren de samenwonenden uitdrukkelijk dat zij een
‘gezamenlijk patrimonium’ oprichten voor een onbepaalde duur, vanaf het ogenblik van het verlijden
van de akte.
Zij verklaren volgende goederen in het patrimonium in te brengen: alle tijdens de samenwoning ten
bezwarende titel verkregen roerende goederen die voor gemeenschappelijk gebruik bestemd zijn,
met onder meer alle huishoudelijke apparaten, de (sic) huisraad en de voorwerpen die de plaatsen
waar zij gemeenschappelijk wonen stofferen, en met uitzondering van de auto’s en de goederen
waarvan zij elk eigenaar zijn bij het oprichten van dit patrimonium. Verder brengen zij de rekeningen
en waarden op gemeenschappelijke naam in en de goederen waarvan geen van de partijen het
exclusief eigendomsbewijs kan leveren.
1.5. Samenstelling van de vermogens: actief en passief
212.
Een derde mogelijkheid, naast de opsplitsing tussen de roerende en onroerende goederen of
tussen de eigen en de onverdeelde goederen, is de opsplitsing tussen het actief en het passief van de
vermogens der samenwonenden.
Partijen verklaren bijvoorbeeld dat de samenstelling van het actief en het passief van hun vermogens
geregeld zal worden overeenkomstig de artikelen 1468 en 1478 BW, handelende volgens de
scheiding van goederen en de wettelijke samenwoning. In andere overeenkomsten verklaren de
partijen de samenstelling van het actief en het passief van hun roerend en onroerend vermogen te
regelen overeenkomstig de artikelen 1475 tot 1479 BW. Tot slot komen sommige samenwonenden
overeen dat de samenstelling geregeld wordt overeenkomstig de artikelen 1398 tot 1408 BW,
handelende volgens het wettelijk stelsel bij gehuwden.
§ 2. SCHULDEN
2.1. Algemeen
213.
Over het algemeen bepalen de samenwonenden dat, tijdens de wettelijke samenwoning, elk
van hen zal instaan voor zijn eigen goederen en voor de betaling van zijn eigen tegenwoordige en
99
toekomstige schulden, zonder tussenkomst vanwege de andere partij. Dit heeft voor gevolg dat de
ene partner niet gebonden zal zijn door de schulden van de andere, aangegaan voor of na het sluiten
van de samenlevingsovereenkomst.
Daarnaast bevestigen zij het secundair wettelijk samenwoningsrecht dat de hoofdelijkheid bepaalt
voor schulden aangegaan ten behoeve van het samenleven en van de opvoeding van de inwonende
kinderen.269 Iedere schuld die door één der samenwonenden wordt aangegaan ten behoeve van de
huishouding en de opvoeding van de kinderen, verbindt de andere hoofdelijk. De ander is echter niet
aansprakelijk voor schulden die, gelet op de bestaansmiddelen van de samenwonenden,
buitensporig zijn.
2.2. Soorten schulden
A. Hypothecaire schuld
214.
Indien de hypothecaire schuld niet vermeld staat bij het artikel met betrekking tot de
onroerende goederen, wordt deze in bepaalde samenlevingsovereenkomsten in het artikel van de
schulden opgenomen. Partijen vermelden ten opzichte van welke kredietinstelling de schuld
ingevolge de hypothecaire kredietopening bestaat en door wie deze gedragen wordt.
B. Verzekeringspremies
215.
In één overeenkomst wordt verder gestipuleerd dat de premies van de brandverzekering
aangaande het onroerend goed vanaf de eerstvolgende vervaldag gedragen zullen worden door de
ene partij.
C. Financiering aankoop woning of waardevolle meubelen en huisraad
216.
Bepaalde partijen stipuleren dat de afbetalingen van financieringen die partijen aangingen of
zouden aangaan voor de aankoop van een gemeenschappelijke woning of van waardevolle meubelen
en huisraad die hun beider eigendom zijn, zullen gedragen worden door hen beiden, elk voor de
helft, via een doorlopende betalingsopdracht van hun persoonlijke bankrekening. De afbetalingen
van financieringen die werden aangegaan ter verwerving van een woning of van waardevolle
meubelen en huisraad die enkel aan één van de partijen toebehoort, worden daarentegen
uitsluitend door die partij gedragen.
Eén samenlevingsovereenkomst bevat een meer specifieke bepaling waarin gestipuleerd wordt dat
de kosten van verbetering, herstelling of onderhoud van de woning die in eigendom toebehoort aan
269
Art. 1477, § 4 BW.
100
één van de partijen, en die in het gemeen recht niet ten laste van een huurder kunnen worden
gelegd, uitsluitend ten laste zijn van de samenwonende die eigenaar is. Hierop worden wel enkele
uitzonderingen bedongen voor de aanleg van de oprit, het terras en de tuin, voor zover de werken
worden uitgevoerd gedurende de wettelijke samenwoning. Deze kosten zullen door beide partijen
samen gedragen worden, elk voor de helft.
2.3. Onderlinge regeling schulden heeft geen uitwerking tegenover derden
217.
Indien de partijen een eigen regeling betreffende de schulden hebben uitgewerkt, verklaren
zij te weten dat deze enkel tussen hen onderling geldt en niet kan worden tegengeworpen aan de
schuldeisers tegenover wie zij zich hebben verbonden. Zij verklaren bovendien dat zij de tussen hen
geldende conventionele regels onderling zullen naleven in het geval één van hen tot betaling zou
worden aangesproken van een schuld die door de samenlevingsovereenkomst ten laste van de
andere is gelegd.
§ 3. BIJDRAGEN IN DE LASTEN VAN HET SAMENLEVEN
218.
De meeste samenlevingsovereenkomsten die een artikel bevatten met betrekking tot de
bijdrage in de lasten van het samenleven, bevatten standaardbepalingen opgesplitst in drie delen:
‘begrip lasten van het samenleven’, ‘begrip bijdrage van eenieder’ en ‘mandaat’. Het gaat om
bepalingen met ongeveer dezelfde inhoud, gemoduleerd naar de wensen van de partijen door
middel van enkele aanvullingen of schrappingen.
Enkele samenlevingsovereenkomsten bevatten in tegenstelling tot het drieledige artikel, slechts een
zeer beknopt artikel met enkel de essentie van de bijdrageverplichting. De samenwonenden
stipuleren namelijk louter en alleen dat ieder van hen overeenkomstig artikel 221 BW naar vermogen
zal bijdragen in de lasten van het gezin, en dat elke partner vermoed wordt daartoe bijgedragen te
hebben, behoudens tegenbewijs geleverd wordt door middel van een geschrift dat ondertekend is
door beide partijen. De meerwaarde van de opname van dit beding in de samenlevingsovereenkomst
is ver te zoeken. De samenlevingsovereenkomst heeft tot doel de lacunes in de wetgeving op te
vullen en de bescherming van de samenwonenden te vergroten. Door de loutere weergave van de
wet, lijkt deze doelstelling niet echt bereikt te worden.
Hierna worden eerst de drie delen van de standaardbepaling weergeven. Nadien volgen enkele
bepalingen die bepaalde samenwonenden daar nog aan toevoegen.
101
3.1. Begrip lasten van het samenleven
219.
Ten eerste stipuleren partijen wat zij verstaan onder de lasten van het samenleven. Dit zijn
onder meer de kosten van levensonderhoud voor beide partijen en voor de, al dan niet
gemeenschappelijke, inwonende kinderen. Concreet gaat het om de kosten betreffende de voeding,
verwarming, kledij, gezondheidszorgen, huisvesting (inclusief de kosten van de herstelling en het
onderhoud van de gezinswoning, zelfs al behoort die in exclusieve eigendom toe aan één van de
partijen), het onderhoud en de herstelling van voertuigen en in het algemeen alle uitgaven bepaald
in artikel 221 BW. In één overeenkomst wordt hier nog uitdrukkelijk aan toegevoegd dat deze
opsomming niet beperkend, doch slechts aanwijzend is. Bepaalde wettelijk samenwonenden opteren
voor een meer specifieke opsomming, of een verduidelijking van de algemene opsomming. Bij
gezondheidszorgen
bepalen
zij
bijvoorbeeld
dat
onder
medische
kosten
ook
de
hospitalisatieverzekering en de hospitalisatiekosten na tussenkomst van de verzekering of het
ziekenfonds inbegrepen zijn. Verder wordt verduidelijkt welke kosten onder huisvestingskosten
vallen: de huur van de gezinswoning, de oprichtings-, onderhouds-, vernieuwings-, instandhoudings-,
verbeterings- en herstellingskosten van de gezinswoning, de verwarmingskosten en andere
nutsvoorzieningen, de verzekeringspremies en de belastingen van de gezinswoning, de onderhouds-,
herstellings- vervangings- of uitbreidingskosten van de inboedel.
Ten tweede wordt door partijen overeengekomen dat zij worden geacht dag bij dag hun bijdrage in
dit opzicht te hebben geleverd, zodat zij achteraf geen voreringen meer hebben jegens elkaar.
Tot slot bepalen zij welke kosten zij niet als lasten van het samenleven beschouwen en dus door
ieder van hen afzonderlijk dienen te worden gedragen. Dit kan bijvoorbeeld gaan om de kosten van
onderhoud van de niet-gemeenschappelijke, niet-inwonende kinderen, de kosten in verband met het
verloven, de kosten van persoonlijke hobby’s, of persoonlijke weekends en reizen.
220.
Uiteraard is dit zeer persoonlijk en komen partijen onderling vrij overeen welke kosten zij al
dan niet als lasten van het samenleven aanzien. Waar sommigen zoals vermeld de buitengewone
kosten van medische verzorging en hospitalisatie als lasten van het samenleven aanzien, wordt dit
door andere wettelijk samenwonenden bijvoorbeeld uitdrukkelijk uitgesloten.
Hoe specifieker de lasten en de uitsluitingen in de samenlevingsovereenkomst beschreven worden,
hoe kleiner de kans op eventuele discussies en betwistingen achteraf. De samenwonenden die de
standaardbepaling gedetailleerd aangevuld of verduidelijkt hebben, zullen des te meer baat hebben
bij de opname van het beding.
102
3.2. Begrip bijdrage van eenieder
221.
Ieder van de wettelijk samenwonenden zal bijdragen in de lasten van het samenleven naar
verhouding van zijn vermogen. In het geval één van hen zou ophouden met werken, zal hij of zij zijn
bijdrage kwijten door werkzaamheden in het huishouden uit te voeren. In bepaalde overeenkomsten
wordt gestipuleerd dat voor de berekening van de bijdrage niet alleen rekening wordt gehouden met
de financiële mogelijkheden, maar ook met de inzet van beiden in de gezinstaken.
222.
In één overeenkomst zijn partijen het erover eens dat ieder van hen zal bijdragen in de lasten
van het samenleven voor een gelijk deel, maar zolang de dochter van de ene partner evenwel
daadwerkelijk in de gemeenschappelijke woonst verblijft, zal die partner de lasten dragen voor 60 %,
en de andere slechts voor 40 %.
223.
Bepaalde samenwonenden bepalen tevens een afwijkende verdeelsleutel voor specifieke
kosten. Zij komen bijvoorbeeld uitdrukkelijk overeen dat bij het aangaan van extra leningen voor
renovatiewerken aan de gezinswoning, beide partijen daar elk de helft van zullen afbetalen.
Bovendien stipuleren sommigen een eenmalige verdeling van de bijdrage met betrekking tot
specifieke kosten, zoals bijvoorbeeld gordijnen of nieuwe barstoelen.
224.
Partijen dekken zich vaak ook in voor de toekomst door te bepalen dat de regeling in de
samenlevingsovereenkomst rekening houdt met hun huidige inkomsten, maar dat zij er zich toe
verbinden deze aan te passen indien hun inkomsten in de toekomst met meer dan 10 % toenemen of
afnemen ten opzichte van hun huidige inkomsten.
225.
Tot slot wordt in enkele overeenkomsten bepaald op welke wijze de bijdrage zal worden
geleverd: bijvoorbeeld door storting van de volledige bijdrage op de gezamenlijke rekening, of deels
door storting van een bedrag op de gezamenlijke rekening (infra 104, nr. 228) en deels door de
inbreng van een bepaald bedrag aan maaltijdcheques.
3.3. Mandaat
226.
In het derde deel van het artikel met betrekking tot de bijdrage in de lasten van het
samenleven, komen de partijen regels van bestuur overeen. Zij bepalen bijvoorbeeld dat ieder van
hen alle handelingen kan verrichten die noodzakelijk zijn voor de dagelijkse lasten van het gezin, met
uitzondering van de buitengewone uitgaven. Als gevolg van deze volmacht zal elk van hen alleen
kunnen optreden en zullen zij hun bevoegdheden kunnen bewijzen aan de hand van een uittreksel
van de samenlevingsovereenkomst. Zij kunnen deze volmacht op ieder ogenblik herroepen en zullen
103
dit bij aangetekend schrijven aan de notaris en de andere partij moeten melden. De notaris zal er
vervolgens melding van maken in de rand van de minuut van de akte.
3.4. Autonomie
227.
Na de drieledige bepaling, bepalen sommige wettelijk samenwonenden nog de
bestuursregeling voor ieders persoonlijk vermogen. Zij verklaren dat iedere partij zijn vermogen
autonoom bestuurt voor zover hij daarbij de gezinsbelangen niet schaadt en waarbij de inkomsten bij
voorrang moeten worden besteed aan de lasten van het samenleven.
3.5. Gezamenlijke rekening
228.
Opdat de bijdrage in de gezinslasten vlot zou verlopen, kunnen partijen een gezamenlijke
bankrekening openen. Zij kunnen in de samenlevingsovereenkomst hun intentie bevestigen van het
openen van een dergelijke rekening. Indien zij reeds een gezamenlijke rekening geopend hebben
vóór het afsluiten van de samenlevingsovereenkomst, verklaren zij dat zij dit reeds gedaan hebben,
alsmede bij welke financiële instelling zij dit deden en onder welk rekeningnummer. Vervolgens
verbinden zij zich maandelijks een bepaald bedrag te storten, berekend naar verhouding van hun
mogelijkheden. In enkele samenlevingsovereenkomsten wordt het bedrag effectief vermeld, in
andere overeenkomsten niet. Bepaalde wettelijk samenwonenden komen daarentegen overeen dat,
in plaats van een bepaald bedrag, hun volledige lonen op deze rekening zullen worden gestort.
Daarenboven wordt bepaald dat de regeling in de samenlevingsovereenkomst rekening houdt met
hun huidige inkomsten en dat deze in de toekomst in onderling overleg aangepast kan worden indien
de verhouding tussen hun beider inkomsten of de verdeling van de gezinstaken tussen hen
aanzienlijk wijzigt.
Ieder van hen kan over de bedragen op de rekening beschikken om de lasten van het samenleven te
bekostigen. Beide partijen zijn namelijk voor gelijke delen op de gelden op de rekening gerechtigd en
zijn ook samen gehouden, ieder voor de helft, tot het passief van de rekening. Ingeval de gelden op
de rekening onvoldoende zijn in verhouding tot de behoeften van de huishouding, zijn partijen
verplicht de rekening te voorzien met eigen goederen.
229.
In bepaalde overeenkomsten treft men een specifieke regeling omtrent hoe de sommen op
de gezamenlijke rekening zullen worden aangewend. De wettelijk samenwonenden beslissen
bijvoorbeeld dat de helft van de bijdrage aangewend zal worden voor de gebruikelijk maandelijkse
kosten van het gezinsleven, en de andere helft zal dienen voor de afbetaling van de lopende lening,
aangegaan ter financiering van de aankoop van de woning. Anderen stipuleren uitdrukkelijk dat zij
104
geen andere betalingen zullen verrichten via de gezamenlijke rekening dan deze tot betaling van de
kosten van het samenleven.
3.6. Storten op persoonlijke rekening
230.
Bepaalde wettelijk samenwonenden kiezen er expliciet voor om geen gezamenlijke rekening
te openen. Zij komen bijvoorbeeld overeen dat de ene partner maandelijks een bedrag zal storten op
de persoonlijke rekening van de andere partner, tot dekking van zijn of haar bijdrage. Bovendien
bepalen ze dat het bedrag zal worden aangepast aan de schommelingen van de index der
consumptieprijzen, maar dat het echter nooit lager kan zijn dan het in de samenlevingsovereenkomst
overeengekomen bedrag.
3.7. Onderlinge afrekening
231.
In enkele samenlevingsovereenkomsten komen de samenwonenden bovendien overeen dat
indien één van beiden kan bewijzen dat hij of zij kennelijk te veel heeft bijgedragen, een recht op
vergoeding ontstaat naar analogie met de rechtspraak en rechtsleer in verband met de bijdrage in de
gezinslasten voor gehuwden. Bepaalde wettelijk samenwonenden koppelen een termijn aan deze
vordering. Zij bepalen bijvoorbeeld dat de vordering van rechtswege verjaart na het verstrijken van
twee maanden.
232.
Anderen stipuleren dat op het einde van ieder kalenderjaar een onderlinge afrekening zal
worden opgemaakt van de kosten met betrekking tot het huishouden en van hun respectieve
bijdragen. Degene die doorheen het kalenderjaar meer heeft bijgedragen in de kosten dan waartoe
hij of zij volgens de overeengekomen regeling was gehouden, heeft het recht het te veel betaalde
terug te vorderen van de andere partij. Het recht vervalt echter wanneer de betaling of de
verrekening ervan niet binnen de drie jaar na het einde van het betreffende kalenderjaar heeft
plaatsgehad of tenminste schriftelijk gevorderd is.
233.
Omgekeerd zijn bepaalde samenwonenden het erover eens dat zij, door toepassing van de
overeengekomen verdeelsleutel, hun verplichting om in de lasten van het samenleven bij te dragen
in verhouding tot hun mogelijkheden volkomen naleven, zodat tussen hen tot geen andere
verrekening zal moeten worden overgegaan. Zij voorzien wel dat de verdeelsleutel herzien kan
worden bij aanzienlijke wijzigingen in hun inkomsten of in de verhouding van de gezinstaken.
105
3.8. Verbintenis van tenlasteneming
234.
Deze bepaling, genaamd de verbintenis van tenlasteneming, wordt opgenomen door
samenwonenden die zich in een grensoverschrijdende relatie bevinden. Krachtens dit beding
verbindt de ene partner zich ertoe, in afwijking van de regeling over de bijdrage in de kosten van het
samenleven en bij toepassing van de omzendbrief van 30 september 1997270, om de andere partij
gedurende de eerste drie jaar en zes maanden vanaf het verlijden van akte te zijnen laste te nemen.
In de meeste overeenkomsten wordt verder gedetailleerd voor welke kosten deze tenlasteneming
wordt aangegaan. Het gaat om de kosten van gezondheidszorgen, verblijf en repatriëring.
235.
Om niet onmiddellijk in het huwelijk te moeten treden opdat de partner met een vreemde
nationaliteit in België zou kunnen verblijven, is er immers de regeling voorzien van de
verblijfsmachtiging op basis van samenwoonst in het kader van een duurzame relatie. Om misbruiken
te voorkomen of te bestrijden moeten partijen hiervoor wel aan een aantal strikte voorwaarden
voldoen. Op het naleven van deze voorwaarden vinden regelmatige controles plaats. Van de
Belgische partner, of de in België gevestigde of tot verblijf toegelaten of gemachtigde vreemdeling,
worden onder andere duidelijke en langlopende financiële engagementen gevraagd. Bepaalde
samenwonenden bevestigen dit engagement uitdrukkelijk in de samenlevingsovereenkomst. Pas na
drie jaar en zes maanden samenwoonst kan vervolgens een definitieve verblijfsmachtiging worden
afgeleverd.
§ 4. BEWIJSREGELING
4.1. Eigendomsvermoedens
236.
Om de bewijsregeling te vergemakkelijken, nemen de meeste samenwonenden een aantal
eigendomsvermoedens op. Deze vermoedens zijn standaardbepalingen die in de meerderheid van de
overeenkomsten op dezelfde wijze terugkomen. De samenwonende partners stipuleren dat de
goederen die zij in hun bezit hebben en waarvan zij het eigendomsrecht niet kunnen bewijzen, zullen
geacht worden toe te behoren aan hen beiden of aan één van hen, volgens de daarna opgenomen
vermoedens. Vervolgens vermelden zij deze eigendomsvermoedens.
270
Omzendbrief van 30 september 1997 betreffende het verlenen van een verblijfsmachtiging op basis van
samenwoonst in het kader van een duurzame relatie, BS 14 november 1997.
106
Zij bepalen bijvoorbeeld dat de inboedel en de roerende voorwerpen aanwezig in de gezinswoning
worden vermoed de partijen in onverdeeldheid toe te behoren, behoudens tegenbewijs. De
goederen en voorwerpen tot gemeenschappelijk gebruik van de partijen die de plaatsen stofferen
waar zij samen wonen of verblijven, evenals de waarden aan toonder en de gelden die zich in de
plaatsen bevinden waar de partijen samen wonen of verblijven, worden eveneens vermoed in
onverdeeldheid toe te behoren aan beide partijen, aan ieder voor de helft.
Met betrekking tot de lichamelijke roerende goederen die tijdens de periode van samenwoning
verworven worden, komen enkele samenwonenden overeen dat deze zullen vermoed worden
eigendom te zijn van de partij op wiens naam de factuur of titel van verkrijging gesteld is. Kan geen
factuur of titel van verkrijging voorgelegd worden, dan gaat men ervan uit dat deze goederen aan
beide partijen in onverdeeldheid toebehoren en wel aan ieder voor de helft.
Voorts verklaren de samenwonenden dat de auto ingeschreven op naam van één van hen, vermoed
wordt eigendom te zijn van diegene op wiens naam deze ingeschreven staat.
De inhoud van kluizen gehuurd bij financiële instellingen door één van beiden wordt vermoed de
eigendom te zijn van de titularis ervan, behoudens tegenbewijs. Is de koffer daarentegen gehuurd op
naam van de beide partijen, dan behoren de goederen die zich daarin bevinden, behoudens
schriftelijk tegenbewijs, in onverdeeldheid toe aan beide partijen, aan ieder voor de helft. Tegoeden
bij financiële instellingen worden eveneens vermoed eigendom te zijn van de titularis ervan,
behoudens tegenbewijs.
Wat betreft de huidige en latere waarden op naam, schuldvorderingen op naam, tegoeden en
effecten op rekeningen op naam bij financiële instellingen, wordt bepaald dat deze, behoudens
schriftelijk tegenbewijs, toebehoren aan de partij die er titularis van is. Indien de samenwonenden
beiden titularis zijn, behoren deze hen in onverdeeldheid toe, aan ieder voor de helft. Verder komen
de partijen overeen dat de waarden aan toonder en muntspeciën geacht zullen worden toe te
behoren aan de partij die er te goeder trouw het ongestoorde en ondubbelzinnig bezit van heeft, of
op wiens naam de bewaargeving is geschied.
De kleding, de juwelen, de goederen voor persoonlijk gebruik en de goederen die verband houden
met de uitoefening van het beroep worden vermoed de partijen elk als eigen goed toe te behoren.
Tot slot bevestigen de samenwonenden het wettelijk vermoeden van onverdeeldheid. Zij verklaren
uitdrukkelijk dat wat de overige goederen betreft waarvan zij het uitsluitend eigendomsrecht niet
kunnen bewijzen, deze vermoed worden hen in onverdeeldheid toe te behoren, aan ieder voor de
helft.
107
4.2. Bewijsregels
A. Tussen wettelijk samenwonenden onderling
237.
Naast een aantal eigendomsvermoedens, nemen bepaalde wettelijke samenwonenden
specifieke bewijsregels op. Wat betreft de bewijsregeling tussen hen onderling bepalen zij
bijvoorbeeld dat elke partij eigenaar blijft van de roerende en onroerende goederen die hem of haar
op het ogenblik van het sluiten van de samenlevingsovereenkomst toebehoren en die hij of zij later
zal verwerven ten kosteloze of ten bezwarende titel. Elke partij zal bovendien instaan voor de eigen
schulden, zowel tegenwoordige als toekomstige, en de wederpartij zal niet kunnen aangesproken
worden tot betaling daarvan, onverminderd de hoofdelijke gebondenheid voor de schulden van het
samenleven. Anderen nemen een iets andere bepaling op en stipuleren dat ieder van hen de volle
eigendom behoudt van zijn roerende goederen, van de inkomsten van deze goederen en van zijn
beroepsinkomsten, onder voorbehoud evenwel van de verplichtingen tot bijdrage. De goederen die
zij samen hebben aangekocht, alsmede alle goederen waarvan het karakter van eigen goed niet kan
worden aangetoond, behoren hen in onverdeeldheid toe.
Voor het overige verklaren de samenwonenden dat het karakter van eigen goed tussen hen bewezen
mag worden met alle rechtsmiddelen, inclusief getuigenissen en vermoedens. In sommige
overeenkomsten voegen partijen hier nog aan toe dat het bewijs zelfs kan geleverd worden via de
algemene bekendheid. Zij erkennen wel dat krachtens artikel 1341 BW een schriftelijk bewijs vereist
is voor zaken boven 375 euro en verklaren te weten dat ze, vooral met betrekking tot de inboedel,
gelden of effecten op gezamenlijke rekeningen, best nauwkeurige bewijsdocumenten bijhouden.
Ten slotte bevestigen zij nog dat de huidige en toekomstige onroerende goederen eigendom zijn van
de persoon die door de titel of akte als eigenaar is aangeduid.
B. Ten aanzien van derden
238.
Ten aanzien van derden wordt gestipuleerd dat het eigendomsrecht van een goed dat niet
van persoonlijke aard is, bij gebreke van boedelbeschrijving of bezit volgens de bepalingen van artikel
2229 BW, bewezen wordt aan de hand van titels met vaste dagtekening, stukken van een openbare
dienst, vermeldingen in regelmatig gehouden of opgemaakte registers, of bescheiden en borderellen
door de wet opgelegd of door hun gebruik bekrachtigd.
4.3. Inventaris roerende goederen
239.
Zoals reeds aan bod gekomen bij het lot van de roerende goederen (supra 98, nr. 207),
nemen bepaalde wettelijk samenwonenden een lijst van roerende goederen op die hen exclusief
108
toebehoren. De lijst dagtekent van het ogenblik van het verlijden van de akte en wordt door beide
partijen als waar erkend en ondertekend. Ofwel wordt de lijst midden in de overeenkomst
opgenomen, ofwel wordt een exemplaar van de lijst aangehecht aan de samenlevingsovereenkomst.
Enkele samenwonenden verklaren daarentegen uitdrukkelijk geen inventaris neer te willen leggen.
Zij bepalen het bewijs van eigendom te kunnen leveren aan de hand van facturen.
§ 5. KINDEREN
5.1. Naam kind
240.
Zoals reeds vermeld (supra 66, nr. 110) worden de namen van de al dan niet
gemeenschappelijke kinderen bij bepaalde overeenkomsten opgenomen in de voorafgaande
uiteenzetting van de samenlevingsovereenkomst, terwijl deze bij andere overeenkomsten in een
afzonderlijk artikel worden opgenomen.
De samenwonenden vermelden in het afzonderlijk artikel de voor-en familienaam van hun kind, de
geboorteplaats, de geboortedatum en tot slot nog de woonplaats.
5.2. Ouderlijk gezag en omgangsrecht
241.
Partijen komen overeen om het ouderlijk gezag over de persoon van hun kind gezamenlijk uit
te oefenen.271 Dit betekent dat zij het recht van bewaring, het recht van zorg en het opvoedingsrecht
gezamenlijk zullen uitoefenen. Deze bepaling is een loutere bevestiging van de wet,272 waarvan zij
gezien het dwingende karakter niet kunnen afwijken bij overeenkomst (supra 52, nr. 93).
Verder verklaren de samenwonenden kennis te hebben van het feit dat de bevoegde rechter273 de
uitoefening van het ouderlijk gezag exclusief kan toewijzen aan één van hen, wanneer zij geen
overeenstemming bereiken betreffende de organisatie van de huisvesting van het kind, belangrijke
beslissingen in verband met zijn of haar gezondheid, opvoeding, opleiding, hobby’s, godsdienstige of
levensbeschouwelijke keuzes, of wanneer de overeenstemming strijdig lijkt met de belangen van het
kind.
271
Dit is wettelijk bepaald in art. 374, § 1, eerste lid BW.
Art. 373 en 374 BW
273
Sinds 1 september 2014 is dit de familierechtbank, zie art. 374, § 1, tweede lid BW.
272
109
242.
Eén van de geanalyseerde overeenkomsten regelt zoals vermeld het einde van de wettelijke
samenwoning. Daarin bevestigden de ouders dat zij ook na de beëindiging gezamenlijk de goederen
van hun kind zullen blijven beheren en gezamenlijk zullen blijven optreden als vertegenwoordigers
van hun kind.
Wat betreft de verblijfsregeling werken de ouders een regeling naar keuze uit, doch steeds in het
belang van hun kind. In voormelde overeenkomst bepalen zij dat het kind over het algemeen bij de
moeder verblijft, maar in bepaalde weekends van de maand naar de vader gaat. Zelfs de precieze
uren waarop het verblijf aanvangt en eindigt worden opgenomen in de samenlevingsovereenkomst.
Bovendien wordt ook bepaald wie het kind telkens naar wie brengt. Indien het kind tijdens het
weekend naar de vader gaat, zal de moeder het kind op vrijdagavond naar de vader brengen en zal
de vader het kind op zondagavond terug naar de moeder brengen.
Daarenboven worden tevens regelingen getroffen met betrekking tot de schoolvakanties. Partijen
hebben hiervoor zelfs een verschillende regeling voorzien voor de pare en de onpare jaren.
243.
In de samenlevingsovereenkomst wordt aldus een zeer specifieke verblijfsregeling
uitgewerkt, maar in de praktijk kan het altijd voorkomen dat onvoorziene omstandigheden de
regeling noodgedwongen in de war brengen. Om hieraan tegemoet te komen, bepalen de ouders dat
zij voor het precieze verloop overleg zullen plegen en in ruime mate ook rekening zullen houden met
de eigen activiteiten van de kinderen. Deze kleine toevoeging rekent op de goodwill van de ouders
en zal in de praktijk van groot belang zijn.
244.
Verder verklaren de ouders bij wie van hen het kind zijn woonplaats zal hebben en in welke
gemeente het aldus zal ingeschreven zijn in de bevolkingsregisters.
Krachtens het koninklijk besluit van 26 december 2015,274 dat in werking is getreden op 15 februari
2016, is het voortaan echter mogelijk om het verblijfsadres van de ouder waarbij het kind niet
ingeschreven is in het bevolkingsregister, op te nemen in het bevolkingsdossier van het kind. Dit
wordt vervolgens automatisch ook opgenomen in het bevolkingsdossier van de verblijfsouder en
deze vermelding verschijnt eveneens in het dossier van de ouder bij wie het kind officieel
gedomicilieerd is. In steden en gemeenten worden namelijk vaak bepaalde voordelen toegekend aan
de eigen inwoners, voor onder andere sportactiviteiten, speelpleinwerking en andere activiteiten.
Omdat het kind slechts bij één ouder gedomicilieerd kan zijn, kan het, indien de andere ouder in een
274
Koninklijk besluit van 26 december 2015 tot wijziging van het koninklijk besluit van 16 juli 1992 tot
vaststelling van de informatie die opgenomen wordt in de bevolkingsregisters en in het vreemdelingenregister
teneinde een informatiegegeven betreffende de verdeelde huisvesting van de minderjarigen te registreren, BS
5 februari 2016.
110
andere stad of gemeente woont, ginds geen beroep doen op deze voordelen. Deze nieuwe
mogelijkheid moet voortaan tegemoet komen aan deze ongelijkheid.
245.
Tot slot wordt in voormelde overeenkomst met betrekking tot het einde van de wettelijke
samenwoning bepaald dat de ouder bij wie het kind tijdens de weekdagen verblijft, vanaf het
ogenblik van het verlijden van de akte, het recht heeft om alleen en zonder tussenkomst van de
andere ouder, alle uitkeringen van fiscale aard en betreffende de sociale zekerheid te ontvangen
voor hun kind. De andere ouder geeft hiervoor alle macht en mandaat, zelfs voor eventuele
achterstallen.
5.3. Bijdrage in het levensonderhoud, de opvoeding en de passende opleiding
A. Tijdens de wettelijke samenwoning
246.
In vier samenlevingsovereenkomsten komt een beknopt artikel met betrekking tot de
kinderen aan bod, waar bepalingen in opgenomen zijn aangaande de kosten van het
levensonderhoud, de opvoeding en de passende opleiding van het kind, of van de kinderen.
In het geval de samenwonenden niet-gemeenschappelijke, niet-inwonende kinderen hebben, wordt
bepaald dat elke partij met zijn persoonlijke rekening zal instaan voor de kosten van het onderhoud
en de opvoeding van de eigen niet-inwonende kinderen. Met betrekking tot de al dan niet
gemeenschappelijke, inwonende kinderen, komen zij overeen dat deze kosten beschouwd worden
als lasten van het samenleven en zullen bekostigd worden aan de hand van de gemeenschappelijke
rekening.
Ten slotte wordt in één overeenkomst expliciet vermeld dat de langstlevende wettelijk
samenwonende gehouden is tot de verplichting gesteld in artikel 203, § 1 BW ten aanzien van de
kinderen van de vooroverleden wettelijk samenwonende van wie hij niet de vader of de moeder is,
binnen de grenzen van hetgeen hij krachtens artikel 745octies, § 1 BW heeft verkregen uit de
nalatenschap van de vooroverleden wettelijk samenwonende.
B. Na de beëindiging van de wettelijke samenwoning
247.
In hoger vermelde samenlevingsovereenkomst die het einde van de wettelijke samenwoning
regelt, werken de ouders eveneens een regeling uit met betrekking tot de kosten van het
levensonderhoud, de opvoeding en de passende opleiding van het kind voor de periode na de
beëindiging van de wettelijke samenwoning.
111
Ten eerste bepalen zij wie van hen, in welke verhouding de kosten op zich neemt. Terugkomende op
de regeling waarbij het kind op weekdagen bij de moeder verblijft en in het weekend bij de vader,
stipuleren de samenwonenden dat de moeder de kosten op zich neemt, met uitzondering van
degene die worden gemaakt tijdens het verblijf van het kind bij de vader.
Vervolgens wordt een bepaald bedrag vastgesteld dat de vader maandelijks aan de moeder moet,
gezien het kind het meest van de tijd bij de moeder zal zijn. Deze bedragen worden op bepaalde
vooraf vastgelegde momenten verhoogd, met name op de twaalfde en achttiende verjaardag van het
kind. De bedragen zijn gekoppeld aan het indexcijfer der consumptieprijzen. De ouders komen
overeen dat deze uitkering verschuldigd is tot de opleiding van het kind voltooid is.275 Tevens worden
hierop uitzonderingen voorzien: de bijdrage is niet meer verschuldigd van zodra het kind eerder
reeds in het huwelijk treedt of samenwoont en uiterlijk op de zevenentwintigste verjaardag.
Bovendien worden specifieke regels afgesproken voor buitengewone uitgaven voor het kind zoals
bijvoorbeeld schoolkosten (inschrijvingsgeld, cursussen, openbaar vervoer, schoolreizen enz.),
geneeskundige en tandheelkundige verzorging (bijvoorbeeld orthodontie), sportkampen en
dergelijke meer. Deze uitgaven dienen steeds in overleg tussen beide ouders te gebeuren.
Daarenboven bepalen de ouders dat de uitgaven aan kledij en schoenen eveneens na
voorafgaandelijk overleg dienen te gebeuren. Wat betreft de buitengewone uitgaven, is het zeker
aan te raden dat dit in overleg dient te gebeuren tussen de beide ouders. Zoals blijkt uit de
aangehaalde voorbeelden, gaat dit om belangrijke beslissingen, met grote kosten tot gevolg. Het is
daarentegen misschien minder haalbaar in de praktijk om dit voorafgaandelijk overleg eveneens op
te leggen voor de uitgaven aan kledij en schoenen. Het zal immers ongetwijfeld voorkomen dat één
van de ouders met het kind op stap is en onverwachts een winkel binnenloopt en iets wil kopen.
Wachten op de toestemming van de andere ouder, is dan waarschijnlijk niet zo gewenst. Bovendien
zal het kind vanaf een bepaalde leeftijd zelf zijn kledij en schoenen willen kopen. Uiteraard moeten
beide ouders zich kunnen vinden in het bedrag dat wordt uitgegeven aan de kledij en schoenen van
het kind, maar het is misschien beter om in een bepaald budget te voorzien dat steeds in onderling
overleg kan aangepast worden.
De door de partijen uitgewerkte regeling geldt onverminderd de toepassing van de artikelen 203 en
203bis BW dat de ouders verplicht om in te staan voor een passende opleiding en om in de kosten
van het levensonderhoud en de opvoeding bij te dragen naar evenredigheid van hun middelen en dat
elke ouder het recht geeft van de andere ouder diens bijdrage te vorderen in de kosten die
voorvloeien uit artikel 203, § 1 BW.
275
Art. 203, § 1 BW.
112
In de samenlevingsovereenkomst worden bovendien de betalingswijze en de uiterlijke betaaldatum
bepaald, bijvoorbeeld de eerste dag van iedere maand.
5.4. Indexering onderhoudsgeld
248.
De samenwonenden stipuleren tot slot dat de bedragen die werden bepaald met betrekking
tot de bijdrage in het levensonderhoud, de opvoeding en de passende opleiding van het kind, van
rechtswege zullen worden aangepast aan de schommelingen van de gezondheidsindex volgens een
in de overeenkomst bepaalde formule.
§ 6. DRINGENDE EN VOORLOPIGE MAATREGELEN
249.
Dat hiervan slechts in de minderheid van de overeenkomsten bepalingen worden over
opgenomen is niet verwonderlijk, aangezien het om de loutere weergave van de wet gaat. De
opname van deze bepalingen in de overeenkomst, zal ervoor zorgen dat de samenwonenden
uitdrukkelijk gewezen worden op de mogelijkheid van het vorderen van dringende en voorlopige
maatregelen. De vraag is echter of de samenlevingsovereenkomst het juiste instrument is om
partijen inlichtingen te verstrekken. Het doel van de samenlevingsovereenkomst is immers om
lacunes in de wetgeving op te vangen en de bescherming van de samenwonenden te vergroten.
Langs de andere kant kan natuurlijk wel verdedigd worden dat de samenlevingsovereenkomst een
globale kaderovereenkomst is waarin de samenwonenden hun wettelijke samenwoning zo volledig
mogelijk wensen te regelen.
6.1. Tijdens de wettelijke samenwoning
250.
Partijen verklaren dat indien tijdens de wettelijke samenwoning de verstandhouding tussen
hen ernstig verstoord zou raken, de vrederechter276 op verzoek van één van de partijen
overeenkomstig artikel 1479 BW dringende en voorlopige maatregelen kan bevelen betreffende de
gemeenschappelijke verblijfplaats, de persoon en de goederen van de samenwonenden en de
kinderen, en betreffende de wettelijke en contractuele verplichtingen van de samenwonenden. Het
is aan de vrederechter om de geldigheidsduur van de maatregelen te bepalen, maar de maatregelen
vervallen hoe dan ook op het ogenblik dat de wettelijke samenwoning wordt beëindigd.
276
Sinds 1 september 2014 is, zoals hoger vermeld, het de familierechtbank die bevoegd is om dringende en
voorlopige maatregelen te nemen op grond van art. 1479 BW.
113
In de meest recente samenlevingsovereenkomst van begin 2016, wordt uiteraard gesproken van de
familierechtbank die nu de bevoegdheid heeft de dringende en voorlopige maatregelen te bevelen
die analoog zijn met die waarin de artikelen 1253ter/5 en 1253ter/6 van het Gerechtelijk Wetboek
voorzien. De maatregelen vervallen hoe dan ook op het ogenblik van de beëindiging van de
wettelijke samenwoning, behalve wanneer deze maatregelen de gemeenschappelijke kinderen
betreffen.
6.2. Na de beëindiging van de wettelijke samenwoning
251.
De partijen bevestigen dat het na de beëindiging van de wettelijke samenwoning eveneens
mogelijk is dat dringende en voorlopige maatregelen worden toegekend door de vrederechter277 op
voorwaarde dat de vordering binnen de drie maanden na de beëindiging is ingesteld.
Overeenkomstig artikel 1479 BW kunnen de dringende en voorlopige maatregelen bevolen worden
die ingevolge de beëindiging gerechtvaardigd zijn. De vrederechter bepaalt ook na de beëindiging de
geldigheidsduur van de maatregelen, die niet meer mag bedragen dan één jaar na de beëindiging.
In de meest recente samenlevingsovereenkomst van begin 2016, wordt bepaald dat de
familierechtbank, op verzoek van één van de partijen, de maatregelen gelast die in gevolge de
beëindiging gerechtvaardigd zijn. De geldigheidsduur mag niet langer zijn dan één jaar, behalve
wanneer deze maatregelen betrekking hebben op de gemeenschappelijke kinderen.
§ 7. WETTELIJK KADER
7.1. Toepasselijk recht
252.
Drie overeenkomsten bevatten een afzonderlijk artikel gewijd aan het toepasselijk verklaren
van de artikelen 1475 tot en met 1479 BW die de wettelijke samenwoning regelen. Daarenboven
verklaren de samenwonenden wel dat verdergaande beschermingsmaatregelen in elkaars voordeel
vervat in de samenlevingsovereenkomst, onverminderd zullen blijven gelden.
277
Sinds 1 september 2014 is, zoals hoger vermeld, het de familierechtbank die bevoegd is om dringende en
voorlopige maatregelen te nemen op grond van art. 1479 BW.
114
7.2. Bevoegde rechtbank bij betwistingen
253.
In één van die drie overeenkomsten besluiten partijen bovendien dat alle betwistingen die
tussen hen kunnen rijzen naar aanleiding van de samenlevingsovereenkomst onderwerpen zullen
worden aan de uitsluitende bevoegdheid van de rechtbanken van een welbepaalde plaats.
§ 8. BEËINDIGING
8.1. Verbreking van het samenleven vóór het aangaan van de wettelijke samenwoning
254.
Zoals reeds hoger aangegeven, is het mogelijk een samenlevingsovereenkomst af te sluiten
nog vóór het afleggen van de verklaring tot wettelijk samenwoning. Op het moment van het sluiten
van de samenlevingsovereenkomst zijn de partijen bijgevolg nog feitelijk samenwonenden met de
intentie de wettelijke samenwoning aan te gaan.
In dergelijke overeenkomsten komt telkens een ongeveer identiek artikel voor dat gewijd is aan de
verbreking van het samenleven. De samenwonenden verklaren dat het ieder van hen toegelaten is
om eenzijdig de overeenkomst te verbreken, door op vrijwillige en definitieve wijze de
gemeenschappelijke woonst te verlaten. In dat geval herneemt elke partij zijn vrijheid en vervallen
alle bepalingen van de samenlevingsovereenkomst zonder meer voor de toekomst, met
onmiddellijke uitwerking vanaf de beëindiging van het samenleven. Partijen voorzien echter in
bepaalde gevallen uitzonderingen. Een belangrijke uitzondering is bijvoorbeeld het blijven
voortbestaan van de bedingen betreffende het opstalrecht, het beding van aanwas en het recht van
voorkeur of voorkoop. Sommigen koppelen bovendien nog een bepaalde termijn aan dit
voortbestaan. Zij bepalen bijvoorbeeld dat de bedingen van voorkeur nog gedurende een periode
van zes maanden na de beëindiging van het samenleven blijven gelden. Een andere uitzondering is
het van toepassing blijven van de bepalingen in verband met de verdeling van de koopprijs.
255.
Daarnaast verklaren de partijen dat zij worden geacht dag aan dag de voordelen van hun
samenwoning te hebben bekomen. Zij komen overeen dat in geval van verbreking van de
overeenkomst geen enkele vergoeding verschuldigd zal zijn aan de achtergelaten partner. Dit geldt
onverminderd het recht van iedere partij om tot inning over te gaan van eventuele
schuldvorderingen die hij bij het beëindigen van het samenleven jegens de andere zou hebben
krachtens de samenlevingsovereenkomst.
115
256.
In bepaalde samenlevingsovereenkomsten wordt, in plaats van de onmiddellijke beëindiging
bij het verbreken van het samenleven, een minimumduur voor de verbreking bepaald. De verbreking
van de samenwoning is pas een ontbindende voorwaarde van de overeenkomst indien het gaat om
een verbreking gedurende een ononderbroken periode van zes maanden. Het moet met andere
woorden gaan om een duurzame ontwrichting van de relatie en dus niet bij een toevallige of door de
omstandigheden opgedrongen onderbreking van de samenwoning, bijvoorbeeld als gevolg van een
langdurige ziekenhuisopname. Met de onderbreking van het samenleven wordt ook niet het
overlijden bedoeld. Iedere partij zal ingevolge de duurzame ontwrichting de hem of haar
toebehorende roerende goederen kunnen terugnemen en partijen zullen een regeling treffen met
betrekking tot de gezinswoning en de inboedel.
257.
Elk van de partijen heeft het recht eenzijdig een einde te stellen aan de samenwoning, maar
bepaalde overeenkomsten bevatten een opzegtermijn van bijvoorbeeld drie of vier maanden. Enkele
samenwonenden komen overeen dat ieder van hen gedurende de opzegtermijn, ingaande op de dag
waarop de ene partij de andere in kennis heeft gesteld van zijn beslissing om de samenwoning te
verbreken, echter het recht heeft te blijven wonen in de laatste gemeenschappelijke woning, zonder
hiervoor enige vergoeding verschuldigd te zijn, zelfs al behoort die woning tot de exclusieve
eigendom van de wederpartij.
8.2. Beëindigingswijzen wettelijke samenwoning
258.
De mogelijke beëindigingswijzen van de wettelijke samenwoning zijn wettelijk bepaald,278
maar worden in bepaalde overeenkomsten voor de duidelijkheid alsnog opgenomen.
Partijen verklaren dat, behoudens andersluidende bepaling, de overeenkomst wordt beëindigd
indien één van de samenwonenden in het huwelijk treedt of overlijdt, of wanneer een einde wordt
gemaakt aan de wettelijke samenwoning door een schriftelijke verklaring tegen ontvangstbewijs aan
de ambtenaar van de burgerlijke stand, hetzij in onderlinge overeenstemming door de
samenwonenden, hetzij door één van de samenwonenden.
259.
Enkele samenwonenden koppelen aan deze eenzijdige beëindiging eveneens een
opzegtermijn zoals hierboven besproken. In de meeste gevallen bedraagt deze termijn drie maanden.
Bij andere overeenkomsten wordt niet gesproken van een opzegtermijn maar stipuleren de wettelijk
samenwonenden dat de achtergelaten partner het recht zal hebben om de gemeenschappelijke de
gemeenschappelijke verblijfplaats kosteloos te blijven bewonen gedurende een periode van
bijvoorbeeld zes maanden.
278
Art. 1476, § 2 BW.
116
Hoewel er in de rechtsleer geen eensgezindheid heerst over de geldigheid van een opzegtermijn, lijkt
het niet onverstandig om een dergelijke termijn, of het recht om in de gemeenschappelijke
verblijfplaats te kunnen blijven wonen, op te nemen in de samenlevingsovereenkomst. Deze termijn
is een uiting van enige billijkheid tussen de samenwonenden en vergroot toch aanzienlijk de
bescherming van de achtergelaten partij, zijnde de partner die niet het initiatief nam tot de
eenzijdige beëindiging van de wettelijke samenwoning. Extra bescherming bedingen voor het geval
de partner het nodig zou hebben kan nooit kwaad. Deze laatste kan op het ogenblik van de
beëindiging immers altijd beslissen alsnog geen gebruik te willen maken van de conventioneel
bedongen termijn of het bewoningsrecht.
8.3. Verdeling van het patrimonium
A. Verdeling bij helften
260.
Bepaalde samenwonenden kiezen bij de beëindiging van de wettelijke samenwoning voor
een verdeling bij helften. Zij stipuleren bijvoorbeeld dat de goederen die hen in mede-eigendom
toebehoren, inclusief het saldo van de gezamenlijke rekeningen, hen elk voor de helft toekomen in
geval het samenleven wordt beëindigd anders dan door overlijden.
B. Verdeling anders dan bij helften
261.
Enkele samenwonenden komen daarentegen een verdeling anders dan bij helften overeen.
Zij bepalen dan bijvoorbeeld dat het patrimonium van de onverdeeldheid wordt verdeeld als volgt:
twee derde voor de ene partij en één derde voor de andere.
262.
In andere samenlevingsovereenkomsten wordt gestipuleerd dat in het geval bij de
gezamenlijke verwerving van een goed ieders aandeel in het goed is aangeduid, het goed eveneens
verdeeld zal worden volgens die verhouding. Zo niet, of bij gebrek aan enig bewijs, zal het goed
geacht worden door partijen verworven te zijn ieder voor de helft. De samenwonenden voegen daar
nog aan toe dat indien partijen niet tot een akkoord komen over de verdeling, de meest gerede partij
zich zal wenden tot een deskundige of een notaris, en pas in laatste instantie tot de rechtbank.
263.
Eén samenlevingsovereenkomst bevat een meer specifieke bepaling inzake de verdeling.
Vooreerst wordt bepaald dat elk van de partijen recht heeft op de helft van het patrimonium van de
onverdeeldheid. Daarna voorzien de partijen een afwijking van dit principe voor wat betreft de
aandelen van een vennootschap. Daarvoor bepalen de partijen dat bij beëindiging van de
samenwoning door het overlijden van de partij die de totaliteit van de aandelen bezit, 50 % van de
waarde van die aandelen aan de andere partij zal toekomen. Indien de samenwoning daarentegen
117
een einde neemt door een andere reden dan het overlijden, met uitzondering van het aangaan van
een huwelijk tussen de partijen, wordt slechts 30 % van de waarde van de aandelen uitbetaald aan
de andere. De waardebepaling van de aandelen zal gebeuren overeenkomstig de statuten.
8.4. Onderlinge vorderingen
A. Ongelijke aflossing hypothecaire lening
264.
Ten eerste stipuleren de samenwonenden dat, gelet op de ongelijke aflossing van de
hypothecaire lening, de ene partij een vordering zal hebben tegen de andere tot terugbetaling van
hetgeen hij meer heeft terugbetaald met eigen middelen dan zijn aandeel, met name de helft.
Degene die minder heeft betaald bevestigt dat bedrag verschuldigd te zullen zijn, voor zover de ene
partij effectief meer heeft afgelost dan zijn aandeel en verbindt er zich toe dat bedrag te betalen
overeenkomstig de modaliteiten vastgelegd in de overeenkomst. Degene die meer heeft afgelost
dient de bewijzen van deze aflossingen bij te houden.
Vervolgens worden de tijdstippen van eisbaarheid van deze vordering bepaald. Indien het huis
vrijwillig of gedwongen verkocht wordt, is de vordering opeisbaar op het tijdstip waarop de koper de
prijs betaalt. Wanneer één van de partijen het huis overneemt als gevolg van een overeenkomst om
uit onverdeeldheid te treden, of als gevolg van de uitoefening van een conventioneel of wettelijk
recht van terugkeer of van toewijzing bij voorrang, wordt de vordering opeisbaar op het ogenblik
waarop de overnemer de opleg betaalt. Als de samenwoningsrelatie tussen partijen eindigt in
omstandigheden die wijzen op een ernstig verstoorde verstandhouding, is het tijdstip van
opeisbaarheid het ogenblik waarop één van hen het huis verlaat om zich elders te vestigen. Tot slot is
de vordering bovendien opeisbaar op het moment van overlijden van één van de partijen.
Voorts wordt bepaald dat zolang de partijen samenwonen, de vordering geen interesten opbrengt.
Pas vanaf het tijdstip van opeisbaarheid van de vordering als gevolg van de beëindiging van de
relatie, door een breuk in de relatie anders dan het overlijden van één van hen, zijn van rechtswege
en zonder ingebrekestelling interesten verschuldigd aan de wettelijke rentevoet.
Partijen komen verder nog overeen dat een vervroegde gehele of gedeeltelijke aflossing van de
vordering mogelijk is.
Tot slot komen de samenwonenden overeen dat indien de partij die een vordering heeft op de
andere als eerste overlijdt en de vordering pas als gevolg van het overlijden opeisbaar wordt, een
kwijtschelding verleend wordt van het op dat ogenblik nog verschuldigde bedrag van de vordering.
Indien daarentegen de partij die minder heeft afgelost en op wie de andere een vordering heeft als
118
eerste overlijdt, zijn diens erfgenamen hoofdelijk en ondeelbaar gebonden door de verplichtingen
waartoe de partij ingevolge de overeenkomst gehouden was.
B. Terugbetaling investering
i. Onroerend goed
265.
Het komt voor dat één van de partijen een persoonlijke som geld geïnvesteerd heeft in een
onroerend goed dat beide partijen samen hebben aangekocht en waarvan zij aldus gezamenlijk
eigenaar zijn.
Zij komen dan bijvoorbeeld overeen dat de geïnvesteerde som aan de investerende partij of aan
diens rechtsopvolgers zal terugbetaald worden op vooraf bepaalde ogenblikken. Het geïnvesteerde
bedrag zal wel geactualiseerd worden door het te vermenigvuldigen met de waarde die de grond zal
hebben op het ogenblik van de verdeling, en het te delen door de huidige waarde van het onroerend
goed. Voorts bepalen de samenwonenden dat in geval van verdeling van het onroerend goed tussen
de partijen onderling de terugbetaling zal gebeuren door verrekening bij opleg. Indien het onroerend
goed verkocht wordt aan een derde zal de partij die persoonlijk geïnvesteerd heeft of diens
erfgenamen, de geactualiseerde geïnvesteerde som mogen voorafnemen van de prijs. Wanneer deze
partij eerst overlijdt moet die som geld terugbetaald worden door de andere partij binnen de zes
maanden na daartoe schriftelijk te zijn verzocht.
Bovendien bepalen partijen voor de volledigheid nog dat indien er verder ongelijk zou geïnvesteerd
worden in gezamenlijke goederen, dit pas voor verrekening in aanmerking kan komen indien dit blijkt
uit een door beide partijen ondertekend geschrift.
266.
Een andere situatie is het geval waar één van de partners exclusief eigenaar is van een
onroerend goed. Partijen stipuleren dan bijvoorbeeld dat de partij die geen eigenaar is, maar wel
persoonlijk heeft geïnvesteerd in het goed, een bepaald percentage zal terugbetaald krijgen van de
waarde van het onroerend goed op het ogenblik van de beëindiging van de wettelijke samenwoning.
De waarde van het onroerend goed zal door de partijen in gemeen overleg bepaald worden en bij
gebrek aan een akkoord hierover, zullen zij een deskundige schatter aanduiden. De beslissing van de
deskundige is bindend. Verder bepalen partijen de tijdstippen waarop het bedrag opeisbaar is:
binnen de zes maanden na de beëindiging van de samenwoning door het einde van de relatie,
binnen de zes maanden na de verkoop van het onroerend goed, of binnen de zes maanden na het
overlijden van de langstlevende van beide partijen.
119
ii. Roerende goederen
267.
In één overeenkomst stipuleren de samenwonenden een terugbetalingsregeling voor de
investeringen in de roerende goederen. Zij komen overeen dat de ene partij, bij het beëindigen van
de samenwoning, aan de andere partij een vergoeding dient te betalen gelijk aan de helft van de
waarde van de volledige inboedel die zich bevindt in de gezinswoning, voor zover kan aangetoond
worden dat deze werd betaald met gelden van hun gezamenlijke rekening. Zij erkennen vervolgens
een lijst met specifieke goederen die gezamenlijk werden bekostigd, alsmede de prijs ervan. In de
lijst komen onder meer volgende zaken voor: de gordijnen, de tafel, de stoelen, de zetel, de
stofzuiger enz. Deze wettelijk samenwonenden stipuleren bovendien dat de vergoeding dient
terugbetaald te worden binnen de zes maanden vanaf het einde van de samenwoning of in het geval
zij intussen gehuwd zouden zijn, binnen de zes maanden na de feitelijke scheiding tussen hen.
C. Verbrekingsvergoeding
268.
In iedere overeenkomst waarin een bepaling omtrent een eventuele verbrekingsvergoeding
is opgenomen, wordt door de samenwonenden bepaald dat in het geval van de verbreking van de
samenleving geen enkele vergoeding verschuldigd zal zijn aan de achtergelaten partner.
D. Overbruggingsgeld
269.
In één overeenkomst zijn partijen zich bewust van het feit dat een scheiding voor één van
hen grote financiële problemen zal veroorzaken. Daarom verbindt de andere partij zich er toe
éénmalig een bepaalde som te betalen binnen de maand nadat de behoeftige partij dit via
aangetekend schrijven expliciet gevraagd heeft na de beëindiging van het wettelijk samenwonen.
E. Verzaken aan mogelijkheid opmaken vergoedingsrekening
270.
Enkele samenwonenden bevestigen dat zij van mekaar niets meer te vorderen of te eisen
hebben in hoofde van hun samenwonen, noch uit hoofde van andere vorderingen of aanspraken
jegens elkaar. Zij bevestigen uitdrukkelijk te hebben verzaakt aan het opmaken van enige
vergoedingsrekening tussen hen.
Het verzaken aan iedere vordering jegens de andere lijkt nooit verstandig. Het is namelijk onmogelijk
te weten wat er zich nog in de toekomst zal voordoen. In de samenlevingsovereenkomst afstand
doen van de mogelijkheid een vergoedingsrekening op te stellen, kan een grote bron van conflict zijn
op het ogenblik van de beëindiging van de wettelijke samenwoning.
120
8.5. Overlijden partner – Onderdak kinderen
271.
In één overeenkomst wordt gestipuleerd dat ingeval één van de partijen komt te overlijden
tijdens de samenwoning, de langstlevende onderdak zal blijven verschaffen, in de in de
samenlevingsovereenkomst vernoemde eigendom, aan de inwonende kinderen die nog ten laste zijn.
Deze verplichting stopt indien het kind niet meer ten laste is of indien de vernoemde woning wordt
verkocht.
8.6. Beëindiging samenlevingsovereenkomst
272.
In de hoger beschreven overeenkomst die het einde van de wettelijke samenwoning regelt
verklaren partijen dat zij hun samenlevingsovereenkomst minnelijk wensen te beëindigen en dat die
overeenkomst, vanaf het verlijden van de akte inzake de beëindiging, geen uitwerking meer krijgt.
Zij verklaren tot slot nog dat alle rekeningen tussen hen zijn vereffend, zodat de ene aan de andere
niets meer verschuldigd is om welke reden ook, behoudens één bepaalde som die nog moet betaald
worden door de ene partij aan de andere ingevolge diverse aankopen. Deze partij verbindt er zich
toe dit binnen de week te doen door storting op de bankrekening van de andere partij.
§ 9. WIJZIGENDE OVEREENKOMST
273.
Bij iets minder dan de helft van de geanalyseerde samenlevingsovereenkomsten komt een
identiek artikel voor in verband met de wijzigende overeenkomsten. Het gaat om een zeer kort
artikel waarbij partijen zich het recht voorbehouden om wijzigingen aan te brengen aan de
overeenkomst. Van de wijzigingen zal melding gemaakt worden op de minuut van de akte.
Twee overeenkomsten bevatten een iets andere bepaling, waarbij uitdrukkelijk bepaald wordt dat
partijen zich het recht voorbehouden om hetzij via onderhandse akte, hetzij via authentieke akte,
wijzigingen aan te brengen aan de overeenkomst. Zij zijn er bovendien door de notaris op gewezen
dat overeenkomsten die met het eigendomsrecht te maken hebben bij authentieke akte moeten
worden vastgesteld voor de tegenstelbaarheid aan derden en om fiscale redenen.
121
§ 10. PUBLICITEIT
274.
Tot slot is in één overeenkomst, gedateerd van begin 2016, een beding opgenomen met
betrekking tot de wijze van publiciteit van de samenlevingsovereenkomst. Er wordt kort melding
gemaakt van het feit dat de overeenkomst zal worden ingeschreven in het centraal register van
huwelijksovereenkomsten.
122
CONCLUSIE
275.
In deze masterproef werd nagegaan welke bedingen samenwonende partners in een
notariële overeenkomst tot regeling van de wettelijke samenwoning mogen opnemen, welke
bedingen ze niet mogen opnemen en welke bedingen ze in de praktijk opnemen.
276.
Uit de uiteenzetting van het algemeen juridisch kader in het eerste deel van deze
masterproef is gebleken dat de samenwonenden over een grote waaier aan mogelijke materies en
concrete bedingen beschikken om de lacunes van het gemeen recht en van de beperkte wetgeving in
het kader van de wettelijke samenwoning op te vangen. De samenlevingsovereenkomst biedt hen de
mogelijkheid hun bescherming zowel tijdens als na de beëindiging van de wettelijke samenwoning te
vergroten. Uit het algemeen juridisch kader blijkt dat de samenwonenden bij enkele materies meer
manoeuvreerruimte hebben dan bij andere. Zo zien we dat het inzake de vermogens van de
samenwonenden mogelijk is tal van bedingen op te nemen in verband met de vermogensverdeling,
de bewijsregeling, de vermogensverschuivingen en het bestuur ervan. Niettegenstaande de ruime
keuze, dienen de samenwonenden wel aandacht te hebben voor enkele verwante factoren zoals
onder andere de tegenwerpelijkheid van de bedingen aan derden en het fiscaalrechtelijk aspect. De
materie omtrent de kinderen daarentegen biedt minder ruimte, doordat veel wettelijke bepalingen
van openbare orde zijn, maar belet de samenwonenden niet om concrete afspraken te maken, onder
meer met betrekking tot waar en wanneer het kind bij welke ouder zal wonen, de kosten en andere
belangrijke beslissingen in verband met de gezondheid, de studies, de hobby’s enz. Ook de materie
van de alimentatie biedt, in het bijzonder na de beëindiging van de wettelijke samenwoning, minder
mogelijkheden. Het is wel mogelijk een overbruggingsgeld te stipuleren voor de partner die ingevolge
de beëindiging van de wettelijke samenwoning in een financiële put valt, mits dit een tijdelijk
karakter heeft. Een andere belangrijke materie betreft de bijdrage in de lasten van het samenleven.
De samenwonenden kunnen deze plicht moduleren, doch niet afschaffen of beperken. Daarnaast is
het mogelijk bedingen op te nemen omtrent de financiële rekeningen, denk maar aan de
gezamenlijke bankrekening. Voor het geval de relatie tussen de samenwonenden tijdens of na de
beëindiging van de wettelijke samenwoning niet van een leien dakje loopt, kunnen de
samenwonende partners in de samenlevingsovereenkomst bevestigen dat zij dringende en
voorlopige maatregelen kunnen vorderen. Tot slot staan tal van mogelijke bedingen ter beschikking
met betrekking tot de beëindiging van de wettelijke samenwoning.
De onmogelijke bedingen zijn door de wet strikt omschreven in categorieën, zijnde strijdigheden met
artikel 1477 BW, met de openbare orde of de goede zeden, met de regels betreffende het ouderlijk
123
gezag en de voogdij, en met de regels die de wettelijke orde van de erfopvolging bepalen. De sanctie
is de absolute, dan wel de relatieve nietigheid, naar gelang de geschonden bepaling een bepaling van
dwingend recht is, dan wel van openbare orde. De nietigheid van één beding heeft niet de nietigheid
van de volledige overeenkomst tot gevolg.
Gezien de recent gewijzigde publiciteitsregeling van de notariële samenlevingsovereenkomst werd
naast de mogelijke en onmogelijke bedingen, eveneens kort aandacht besteed aan de publiciteit en
de tegenwerpelijkheid van de overeenkomst. Zoals gebleken, zijn er nog enkele onduidelijkheden en
zal een later KB moeten zorgen voor opheldering daaromtrent.
277.
De inhoudsanalyse in het tweede deel van deze masterproef bestond uit een verkennend
onderzoek van een beperkte reeks van vijftig notariële samenlevingsovereenkomsten. Vooreerst is
gebleken dat de overeenkomsten zeer verschillend zijn in omvang, gaande van twee tot dertien
bladzijden. De indeling van de overeenkomst ziet eruit zoals een notariële akte er behoort uit te zien,
met vermelding van de door de wet verplicht op te nemen gegevens.
Na het analyseren van de indeling van de samenlevingsovereenkomsten, werd ingezoomd op de
eigenlijke overeenkomst. In de vijftig onderzochte overeenkomsten kwamen de volgende materies
aan bod: vermogens der partijen, bijdrage in de lasten van het samenleven, bewijsregeling, kinderen,
dringende en voorlopige maatregelen, wettelijk kader, beëindiging, wijzigende overeenkomsten en
publiciteit. Bepaalde materies komen in nagenoeg alle overeenkomsten voor, denk maar aan de
vermogens van de samenwonenden of de bijdrage in de lasten van het samenleven, terwijl andere
materies, zoals de kinderen of de dringende en voorlopige maatregelen, slechts in een minderheid
van overeenkomsten worden opgenomen.
De
samenwonenden
nemen
niet
álle
mogelijke
concrete
bedingen
op
in
hun
samenlevingsovereenkomst. Zij opteren enkel voor de bedingen die zij, mede na overleg met de
notaris, nuttig achten in hun persoonlijke situatie. De bedingen omtrent de goederen bevatten
telkens de principes van de scheiding van goederen. Daarnaast worden dikwijls bedingen van
voorkeur, voorkooprechten en bedingen van aanwas opgenomen, zowel met betrekking tot de
roerende als de onroerende goederen. Tevens is in de meeste overeenkomsten een bewijsregeling te
vinden in de vorm van uitgebreide eigendomsvermoedens en bewijsregels. Het beding inzake de
bijdrage in de lasten van samenleven is in de meerderheid van de overeenkomsten een drieledig
standaardbeding. Slechts in de minderheid van de overeenkomsten wordt een beding betreffende de
kinderen opgenomen, met daarin de naam van de kinderen en bepalingen aangaande de kosten en
het ouderlijk gezag en omgangsrecht. Bedingen omtrent de dringende voorlopige maatregelen en
het toepasselijk wettelijk kader zijn eveneens weinig voorkomend, wat niet verwonderlijk is gezien
124
het louter om de weergave van de wettelijke bepalingen gaat. Bedingen aangaande de beëindiging
van de samenwoning worden daarentegen wel veel opgenomen. Naast de beëindigingswijzen komen
tevens de verdeling van het patrimonium en de eventuele onderlinge vorderingen aan bod. De
bedingen variëren naar gelang het gaat om overeenkomsten gesloten vóór het afleggen van de
verklaring van wettelijke samenwoning, of om overeenkomsten verleden tijdens de wettelijke
samenwoning. Iets minder dan de helft van de geanalyseerde samenlevingsovereenkomsten bevat
een bepaling inzake de mogelijkheid tot wijziging van de overeenkomst en de verenigbaarheid van
deze wijzigingsovereenkomst met vroegere overeenkomsten of met een eventueel later
huwelijkscontract. Tot slot bevat één overeenkomst een beding waarin gestipuleerd wordt dat de
samenlevingsovereenkomst
zal
worden
ingeschreven
in
het
centraal
register
van
huwelijksovereenkomsten.
Over het algemeen kan met betrekking tot de concrete bedingen opgemerkt worden dat deze in de
meerderheid van de gevallen niet zeer persoonlijk zijn geformuleerd. In de verschillende
overeenkomsten
komen
aangaande
bepaalde
materies
immers
grotendeels
dezelfde
standaardzinnen voor, waaraan slechts sommige samenwonenden elementen toevoegen of
weglaten. Voorts komt van eenzelfde soort materie bij enkele overeenkomsten een eerder kort
beding voor, terwijl dit bij andere overeenkomsten meer uitgebreid is. Aan de uitgebreide, meer
gedetailleerde bedingen zullen de samenwonenden uiteraard meer baat hebben dan aan de opname
van een korte bepaling waarin eigenlijk niet meer staat dan wat wettelijk bepaald is. De bedingen
met betrekking tot de goederen zijn in de overgrote meerderheid van de overeenkomsten de meest
uitgebreide, gevolgd door de bedingen in verband met de bijdrage in de lasten van het samenleven
en de bedingen omtrent de bewijsregeling.
Concluderend kan gesteld worden dat de samenwonenden een verscheidenheid aan bedingen
opnemen, waarmee zij daadwerkelijk lacunes in de wetgeving opvangen en hun bescherming
vergroten. Met betrekking tot bepaalde aspecten zouden zij echter nog meer in detail kunnen treden
om zo tot een nog beter afgestemde en op maat gemaakte overeenkomst te komen.
278. Als ware afsluiter kom ik terug op het citaat dat ik aan het begin van deze masterproef
vermeld heb:
“For every minute you are angry you lose sixty seconds of happiness.”
– Ralph Waldo Emerson.
Een goed doordachte en nauwkeurig opgestelde samenlevingsovereenkomst kan er mede voor
zorgen dat er voor de samenwonenden zowel tijdens de wettelijke samenwoning, als bij de
beëindiging ervan, geen seconds of happiness verloren gaan.
125
126
BIBLIOGRAFIE
WETGEVING
Wet van 16 maart 1803 van 25 ventôse jaar XI op het notarisambt.
Burgerlijk Wetboek van 21 maart 1804.
Wet van 10 januari 1824 over het recht van opstal, Journal officiel du royaume des Pays-Bas 1824, nr.
13.
Wetboek diverse rechten en taksen, BS 2 maart 1927.
Gerechtelijk Wetboek van 10 oktober 1967, BS 31 oktober 1967.
Wetboek van de belasting over de toegevoegde waarde van 3 juli 1969, BS 17 juli 1969.
Wet van 13 januari 1977 houdende goedkeuring van de overeenkomst inzake de vaststelling van een
stelsel van registratie van testamenten en tot invoering van een centraal
huwelijksovereenkomstenregister, opgemaakt te Bazel op 16 mei 1972, BS 6 mei 1977.
Omzendbrief van 30 september 1997 betreffende het verlenen van een verblijfsmachtiging op basis
van samenwoonst in het kader van een duurzame relatie, BS 14 november 1997.
Wetsvoorstel betreffende het samenlevingscontract, Parl.St. Kamer 1997-98, nr. 170/8.
Wet van 5 juli 1998 betreffende de collectieve schuldenregeling en de mogelijkheid van verkoop uit
de hand van de in beslag genomen onroerende goederen, BS 31 juli 1998.
Wet van 23 november 1998 tot invoering van de wettelijke samenwoning, BS 12 januari 1999.
Deontologische Code van 22 juni 2004 vastgesteld door de Nationale Kamer van notarissen, BS 3
november 2005.
Wet van 28 maart 2007 tot wijziging, wat de regeling van het erfrecht van de langstlevende wettelijk
samenwonende betreft, van het Burgerlijk Wetboek en van de wet van 29 augustus 1988 op de
erfregeling inzake landbouwbedrijven met het oog op het bevorderen van de continuïteit, BS 8 mei
2007.
Verslag namens de Commissie voor de Justitie, Parl.St. Kamer 2012-13, nr. 53K1804/016.
I
Wet van 14 januari 2013 houdende diverse bepalingen inzake werklastvermindering binnen justitie,
BS 1 maart 2013.
Programmawet van 28 juni 2013, BS 1 juli 2013.
Wet van 30 juli 2013 betreffende de invoering van een familie- en jeugdrechtbank, BS 27 september
2013.
Wet van 25 april 2014 houdende diverse bepalingen betreffende Justitie, BS 14 mei 2014.
Beleidsverklaring Justitie dd. 17 november 2014, Parl.St. Kamer 2014-15, nr. 54K0020/018.
Decreet tot wijziging van de Vlaamse Codex Fiscaliteit van 13 december 2013, BS 29 januari 2015.
Wetsontwerp tot wijziging van de wet van 13 januari 1977 houdende goedkeuring van de
overeenkomst inzake de vaststelling van een stelsel van registratie van testamenten, opgemaakt te
Bazel op 16 mei 1972 en tot invoering van een centraal huwelijksovereenkomstenregister, Parl.St.
Kamer 2015, nr. 54K1237/001.
Wet van 10 augustus 2015 tot wijziging van de wet van 13 januari 1977 houdende goedkeuring van
de overeenkomst inzake de vaststelling van een stelsel van registratie van testamenten, opgemaakt
te Bazel op 16 mei 1972 en tot invoering van een centraal huwelijksovereenkomstenregister, BS 26
augustus 2015.
Koninklijk besluit van 26 december 2015 tot wijziging van het koninklijk besluit van 16 juli 1992 tot
vaststelling van de informatie die opgenomen wordt in de bevolkingsregisters en in het
vreemdelingenregister teneinde een informatiegegeven betreffende de verdeelde huisvesting van de
minderjarigen te registreren, BS 5 februari 2016.
RECHTSLEER
Boeken
ANNÉ, I. en SENAEVE, P., Onderhoudsgelden, Leuven, Acco, 2001, 443 p.
BARBAIX, R. en VERBEKE, A.-L., Beginselen relatievermogensrecht, Brugge, die Keure, 2012, 277 p.
BARBAIX, R. en VERBEKE, A.-L., Kernbegrippen Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia,
2014, 317 p.
II
CHIAU, B., CHRISTIAENS, J. en DE SCHRIJVER, S., Gids samenlevingsvormen: samenwonen of toch
niet?, Antwerpen, De Boeck, 2010, 287 p.
DE WULF, C., BAEL, J. en DEVOS, S., Notarieel familierecht en familiaal vermogensrecht: het opstellen
van notariële akten, Mechelen, Kluwer, 2011, 1326 p.
DEKKERS, R. en DIRIX, E., Handboek burgerlijk recht, II, Antwerpen, Intersentia, 2005, 589 p.
DELAHAYE, B., TAINMONT, F. en LEBE-DESSARD, V., La cohabitation légale, Brussel, Larcier, 2013, 181
p.
HEMELSOEN, R., EOT-overeenkomsten. Een empirische studie, Antwerpen, Intersentia, 2012, 484 p.
HEYVAERT, A., Het statuut van samenwoners in AdvocatenPraktijk – Burgerlijk Recht, Antwerpen,
Kluwer, 2001, 87 p.
LELEU, Y.-H., Droit des personnes et des familles, Brussel, Larcier, 2010, 838 p.
PINTENS, W., DECLERCK, C., DU MONGH, J. en VANWINCKELEN, K., Familiaal vermogensrecht,
Mortsel, Intersentia, 2010, 1345 p.
PINTENS, W., DECLERCK, C. en VANWINCKELEN, K., Schets van het familiaal vermogensrecht, Brugge,
die Keure, 2015, 466 p.
PINTENS, W., VANWINCKELEN, K. en DU MONGH, J., Schets van het familiaal vermogensrecht,
Antwerpen, Intersentia, 2007,389 p.
VERSCHELDEN, G., Handboek Belgisch Familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 840 p.
WILLEMS, K., De natuurlijke verbintenis, Brugge, die Keure, 2011, 553 p.
Bijdragen in verzamelwerken
ALLAERTS, V., “Samenwoningsvermogensrecht” in W. PINTENS en C. DECLERCK (eds.), Patrimonium
2010, Antwerpen, Intersentia, 2010, 41-58.
CASMAN, H., “Enkele aspecten van vermogensrechtelijke overeenkomsten tussen samenwoners
sedert de wet van 23 november 1998” in W. VAN EECKHOUTTE (ed.), Overeenkomstenrecht, XXVIste
Postuniversitaire Cyclus Willy Delva, 1999-2000, Antwerpen, Kluwer, 2000, 205-268.
III
CASMAN, H., “Gehuwd, wettelijk of feitelijk samenwonend: wat maakt het uit? Vermogensrechtelijke
aspecten, andere dan bij overlijden” in C. FORDER en A.-L. VERBEKE (eds.), Gehuwd of niet: maakt het
iets uit?, Antwerpen, Intersentia, 2005, 149-198.
CASTELEIN, C. en DE CLERCQ, M., “Model van samenlevingsovereenkomst” in C. CASTELEIN, A.-L.
VERBEKE en L. WEYTS (eds.), Leuvense notariële geschriften. Notariële actualiteit 2009-2010, Gent,
Larcier, 2010, 93-110.
DE MULDER, W., “Het samenwoningsvermogensrecht voor en na de wet van 23 november 1998” in
W. DE MULDER, H. KOPPEN en F. MEES (eds.), Tot de dood ons scheidt?, Antwerpen, Maklu, 2000, 739.
DE PAGE, P., “Les créances et comptes entre cohabitants et la loi du 23 novembre 1998” in J.-L.
RENCHON en F. TAINMONT (eds.), Le couple non marié à la lumière de la cohabitation légale,
Louvain-la-Neuve, Academia- Bruylant, 2000, 305-320.
DE SCHRIJVER, L., “Commentaar bij art. 1478 BW” in P. SENAEVE, F. SWENNEN en G. VERSCHELDEN
(eds.), Personen- en familierecht: artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en
rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2014, 1-53.
DE STEFANI, I., “Les clauses de comptes et les conventions patrimoniales entre cohabitants” in A.
CULOT, P. DE PAGE, I. DE STEFANI, E. DE WILDE D'ESTMAEL, J.-M. DEGÉE, P. DELNOY, L. ROUSSEAU en
F. TAINMONT, Cohabitation légale et cohabitation de fait. Aspects civils et fiscaux, Louvain-la-Neuve,
Anthemis, 2008, 65-90.
DECLERCK, C., “Huwen of samenwonen? – Enkele familaal vermogensrechtelijke aspecten” in C.
CASTELEIN, A.-L. VERBEKE en L. WEYTS (eds.), Leuvense notariële geschriften. Notariële actualiteit
2009-2010, Gent, Larcier, 2010, 61-91.
DEMARS, S., “La problématique générale des conventions de vie commune” in J.-L. RENCHON en F.
TAINMONT (eds.), Le couple non marié à la lumière de la cohabitation légale, Louvain-la-Neuve,
Academia-Bruylant, 2000, 73-101.
EGGERMONT, S., “De afwikkeling van de samenwoningsrelatie” in P. SENAEVE, F. SWENNEN en G.
VERSCHELDEN (eds.), De beëindiging van de tweerelatie, Antwerpen, Intersentia, 2011, 253-320.
GOOSSENS, E., “Samenwoningsvermogensrecht” in W. PINTENS en C. DECLERCK (eds.), Patrimonium
2012, Antwerpen, Intersentia, 2012, 37-55.
IV
LELEU, Y.-H., “Les biens et le logement du couple non marié” in J.-L. RENCHON en F. TAINMONT
(eds.), Le couple non marié à la lumière de la cohabitation légale, Louvain-la-Neuve, AcademiaBruylant, 2000, 155-195.
MEESTERS, B., “Samenwoningsvermogensrecht” in W. PINTENS en C. DECLERCK (eds.), Patrimonium
2013, Antwerpen, Intersentia, 2013, 33-50.
PLINGERS, S. en PEEL, S., “Ongehuwd samenwonen” in A.-L. VERBEKE, F. BUYSSENS en H. DERYCKE
(eds.), Vermogensplanning met Effect bij Leven: huwelijk en samenwoning, Gent, Larcier, 2004, 87109.
SPRUYT, E., “Fiscaal statuut van huwelijkscontracten, wijzigingen van huwelijkscontracten,
samenlevingscontracten, testamenten en gelijkaardige akten” in F. WERDEFROY, Registratierechten,
Mechelen, Kluwer, 2015, 1709-1723.
SWENNEN, F., “Alimentatie tussen partners” in C. FORDER en A.-L. VERBEKE (eds.), Gehuwd of niet:
maakt het iets uit?, Antwerpen, Intersentia, 2005, 285-314.
SWINNEN, K., “Is een mede-eigenaar die het onverdeelde onroerend goed exclusief bewoont een
woonstvergoeding verschuldigd aan de overige mede-eigenaar(s)?” in W. PINTENS, C. DECLERCK en
E. ADRIAENS, Patrimonium 2013, Antwerpen, Intersentia, 2013, 135-146.
TAINMONT, F., “Les charges du ménage” in J.-L. RENCHON en F. TAINMONT (eds.), Le couple non
marié à la lumière de la cohabitation légale, Louvain-la-Neuve, Academia-Bruylant, 2000, 127-153.
TAINMONT, F., “Le patrimoine des cohabitants et les difficultés en résultant – La cohabitation légale”
in A. CULOT, J.-M. DEGÉE, P. DELNOY, P. DE PAGE, I. DE STEFANIE, E. DE WILDE D’ESTMAEL, L.
ROUSSEAU en F. TAINMONT, Cohabitation légale et cohabitation de fait. Aspects civils et fiscaux,
Louvain-la-Neuve, Anthemis, 2008, 21-45.
TAYMANS, J.-F., “La convention notariée de vie commune” in J.-L. RENCHON en F. TAINMONT (eds.),
Le couple non marié à la lumière de la cohabitation légale, Louvain-la-Neuve, Academia-Bruylant,
2000, 103-125.
TORFS, N. en VAN SOEST, E., “De redactie van een samenlevingsovereenkomst (wettelijke
samenwoning)” in L. WEYTS, A.-L. VERBEKE en E. GOOVAERTS (eds.), Leuvense notariële geschriften.
Actualia Familiaal Vermogensrecht, Leuven, Universitaire Pers Leuven, 2003, 59-77.
VAN DEN HOUTE, B., “Hoe anticiperen op financiële geschillen tussen samenwoners” in C. DECLERCK
en W. PINTENS, Patrimonium 2012, Antwerpen, Intersentia, 2012, 193-214.
V
VAN DEN HOVE D’ERTSENRYCK, S., “Investeren in onroerend goed bij samenwoning” in R. BARBAIX en
A.-L. VERBEKE, Actuele knelpunten familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2014, 9-20.
VAN GYSEL, A.-C. en BRAT, S., “La rupture du couple: les recours judiciaires et les effets alimentaires”
in J.-L. RENCHON en F. TAINMONT (eds.), Le couple non marié à la lumière de la cohabitation légale,
Louvain-la-Neuve, Academia-Bruylant, 2000, 273-304.
VERHEYDEN-JEANMART, N., “La cohabitation légale. Du contrat à l’institutionalisation” in K.
BERNAUW (ed.), Liber amicorum Yvette Merchiers, Brugge, die Keure, 2001, 323-339.
VERSTRAETE, J., “Beschermingstechnieken (andere dan tontine- en aanwasbedingen) tussen
ongehuwd samenwonenden” in K. MATTHIJS, J. VERSTRAETE en J. BAEL, Familie op maat, Mechelen,
Kluwer, 2005, 25-87.
Tijdschriftbijdragen
AYDOGAN, A., “Vermogensverschuivingen en ‘vergoedingen’ in stelsels van scheiding der goederen”,
T.Not. 2011, 193-205.
BAUDONCQ, F. en GUFFENS, V., “Bouwen op andermans grond in het specifieke geval van
concubinaat”, T.Not. 2003, 318-346.
BOULY, S., “Zakenrechtelijke en vermogensrechtelijke aspecten van bouwen op de grond van een
partner” (noot onder Gent 20 november 2011), TBBR 2011, 44-52.
BROUWERS, S., “De onderhoudsverplichting tussen samenwoners”, Notariaat 2008, afl. 2, 1-8.
CASMAN, H. en VERBEKE, A.-L. , “Bewijskracht van een lijst van eigen goederen in het
huwelijkscontract” (noot onder Antwerpen 10 januari 1994), RW 1994-95, 571-574.
CASMAN, H., “Wettelijke samenwoning. Hoe gaat dat nu verder?”, NJW 2004, 182-193.
CASMAN, H., “Schulderkenningen tussen samenwoners”, Not.Fisc.M. 2015, 34-51.
DE KEZEL, E., “De wet tot uitvoering van de wettelijke samenwoning: een maat voor niets? ”, AJT
1999, 129-139.
DE PAGE, P., “La loi du 23 novembre 1998 instaurant la cohabitation légale”, RTDF 1999, 195-219.
DE WULF, C., “De scheiding van goederen met een verrekenbeding – een ideale formule tegen de
koude uitsluiting?”, T.Not. 2012, 200-228.
VI
DEBUSSCHER, E., “De uitbreiding van het Centraal Huwelijksovereenkomstenregister”, NNK 2013, afl.
4, 20-21.
DIRIX, E., “Eigendomsbewijs door vermeldingen in een huwelijkscontract” (noot onder Antwerpen 28
april 1993), RW 1993-94, 1364-1365.
FORDER, C., “Ongehuwd samenwonen en vermogensrecht: een waaier van mogelijkheden”, TEP
2006, 331-362.
GEELHAND, N., “Een finaal verrekenbeding is geen (verboden) erfovereenkomst”, TEP 2012, 43-46.
GORET, H., “De schulderkentenis: niet zomaar een overeenkomst”, Not.Fisc.M. 2013, 2-13.
KOKELENBERG, J., “Enige verdeelde bedenkingen omtrent onverdeeldheid” (noot onder Gent 10
september 1996), TBBR 1997, 238-260.
MASSCHELEIN, M., “Het bewijs van het exclusieve eigendomsrecht” (noot onder Gent 7 oktober
2008), TBBR 2010, 394-400.
MICHIELS, D., “Relatiebreuk beëindigt tontine” (noot onder Cass. 6 maart 2014), RW 2013-14, 16251628.
MICHIELS, D., “Het accessoir opstalrecht als onderdeel van de samenlevingsovereenkomst”,
Not.Fisc.M. 2015, 215-233.
NORDIN, E., “De wil als oorzaak van een vermogensverschuiving: het onderscheid tussen
hulpvaardigheid en vrijgevigheid” (noot onder Cass. 19 januari 2009), RW 2009-10, 1084-1087.
PIETERS, M., “De notariële akte vaststelling onderhoudsgeld/afscheidsvergoeding naar aanleiding van
de beëindiging van het concubinaat”, T.Not. 1998, 480-495.
RUYSSEVELDT, J., “Inbreng van een goed in een toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen
tussen wettelijk samenwonenden”, Registratierechten 2010, afl. 3, 7-10.
RUYSSEVELDT, J., “Wettelijk samenwonenden – Overdracht zakelijke rechten – Toegevoegd intern
gemeenschappelijk vermogen”, Registratierechten 2013, afl. 2, 18-20.
SABBE, K. en COPS, G., “Niet getrouwd, wel gescheiden. Juridische aspecten van de beëindiging van
de samenwoning”, Not.Fisc.M. 2002, 1-19.
TAYMANS, J.-F., “Cohabitation légale et pratique notariale”, RNB 2004, 390-399.
VII
VAN DEN BRANDEN, S., “De duurtijd van een overeenkomst om in (conventionele) onverdeeldheid te
blijven” (noot onder Rb. Gent 3 april 2012), RABG 2014-15, 1054-1059.
VAN SEVEREN, C., “Diversebepalingenwet van 14 januari 2013 beoogt werklastvermindering binnen
justitie”, NNK 2013, afl. 3, 3-12.
VANOPPEN, S. en GUFFENS, V., “Overzicht van rechtspraak (1990-1999) – Vermogensrechtelijke
aspecten inzake concubinaat”, EJ 2000, 38-52.
VERBEKE, A.-L., “Scheiding van goederen en onverdeeldheden. Over de rechtsgeldigheid van een
TIGV”, T.Not. 2011, 179-192.
WUYTS, T., “Wettelijke samenwoning”, NJW 2014, 242-257.
X, “Uitbreiding centraal huwelijksovereenkomstenregister op de valreep bijgestuurd”, Notariaat
2015, afl. 13, 7-8.
RECHTSPRAAK
Cass. 22 april 1976, Arr.Cass . 1976, II, 949-951, RW 1976-77, 993-1003, noot H. CASMAN.
Cass. 19 mei 1988, Arr.Cass. 1987-88, II, 1230-1231, RW 1988-89, 572-573.
Cass. 19 januari 2009, RW 2009-10, 1084-1087, noot E. NORDIN.
Cass. 5 mei 2011, AR C.10.0175.F.
Cass. 20 september 2013, AR C.08.0018.F.
Cass. 6 maart 2014, RW 2013-14, 1625-1628, noot. D. MICHIELS.
Gent 28 november 1989, T.Not. 1991, 228-232.
Gent 10 september 1996, TBBR 1997, 311-314, noot J. KOKELENBERG.
Gent 1 maart 2001, T.Not. 2003, 171-172.
Gent 25 februari 2003, T.Not. 2003, 628-633.
Gent 8 mei 2003, NJW 2003, 971-973.
Gent 2 september 2003, T.Not. 2005, 409-415.
Gent 18 december 2003, NJW 2004, 416-417.
VIII
Gent 25 november 2004, NJW 2005, 804-806, noot G. VERSCHELDEN.
Gent 16 december 2004, T.Not. 2006, 126-134, noot F. BOUCKAERT.
Gent 9 februari 2006, RNB 2007, 159-162.
Gent 7 oktober 2008, TBBR 2010, 394-400, noot M. MASSCHELEIN.
Gent 17 februari 2009, 2006/AR/2608, www.juridat.be.
Antwerpen 28 april 1993, RW 1993-94, 1362-1365, noot E. DIRIX.
Antwerpen 17 juni 2003, NJW 2004, 164, noot.
Antwerpen 9 februari 2005, NJW 2006, 508-509, noot G. VERSCHELDEN.
Antwerpen 5 december 2006, NJW 2007, 414, noot G. VERSCHELDEN.
Antwerpen 19 maart 2008, RW 2008-09, 1436-1442, noot D. MICHIELS.
Antwerpen 3 juni 2009, RW 2010-11, 627-628.
Brussel 22 februari 1972, RW 1971-72, 1888-1891.
Brussel 17 juni 1996, AJT 1997-98, 456-458.
Brussel 5 mei 1999, EJ 2000, 58-61.
Brussel 5 juni 2006, RNB 2007, 165-169.
Bergen 6 oktober 1994, JT 1995, 300.
Bergen 26 september 2006, RNB 2007, 162-164.
Luik 21 juni 2011, RTDF 2012, 1053-1070, noot E. WELING-LILIEN.
Rb. Brugge 9 april 2001, RW 2002-03, 1552.
Rb. Brugge 16 januari 2004, T.Not. 2005, 415-418, noot F. BOUCKAERT.
Rb. Gent 28 juni 2005, T.Not. 2005, 464-472.
Rb. Gent 12 april 2011, T.Not. 2011, 662-667.
Rb. Gent 3 april 2012, RABG 2014, 1046-1059, noot S. VAN DEN BRANDEN.
IX
Rb. Gent 26 juni 2012, RW 2013-14, 1471-1473.
Rb. Mechelen 26 oktober 2005, T.Not. 2006, 418-426, noot L. WEYTS.
Vred. Leuven 15 december 1997, RW 1997-98, 1089.
Vred. Roeselare 21 oktober 2005, RW 2006-07, 577-578.
Vred. Oudenaarde 7 juni 2007, T.Vred. 2009, 163-169.
Vred. Zelzate 7 juli 2009, RW 2012-13, 627-634, noot S. EGGERMONT.
OVERIGE BRONNEN
Adm. Besl. 17 april 2009, nr. E.E./102.944, www.fisconetplus.be.
Adm. Besl. 30 mei 2012, nr. E.E./102.944, www.fisconetplus.be.
SWENNEN, F. en MORTELMANS, D., “Informal relationships – National report: Belgium”, 2015,
http://ceflonline.net/wp-content/uploads/Belgium-IR.pdf.
FIGURENLIJST
Figuur 1: Tabel omvang geanalyseerde samenlevingsovereenkomsten…………………………………………….61
Figuur 2: Schematische voorstelling indeling notariële samenlevingsovereenkomst………………………….62
Figuur 3: Schematische voorstelling materies notariële samenlevingsovereenkomst………………………..76
X