Transcript Lachgas - Trimbos

Factsheet
Lachgas
Update december 2016
Kernpunten
• Gebruik van lachgas komt steeds vaker voor. Niet alleen onder uitgaanders,
maar lachgas gebruik wordt ook gezien bij 12-16 jarigen, MBO en HBO studenten
en op straat/hangplekken/scholen en thuisfeesten.
• Voor zover bekend lijken de risico’s van lachgas niet heel groot. Het aantal
meldingen van (acute) gezondheidsincidenten na gebruik van lachgas is beperkt.
• Tijdens gebruik kan zuurstoftekort ontstaan in de hersenen waardoor duizeligheid
en flauwvallen kan optreden.
• Er bestaat een zeer kleine groep die veel, vaak en/of zeer frequent gebruikt.
• Hoe meer en hoe vaker er gebruikt wordt, hoe groter de kans op ongelukken,
zoals valpartijen.
• Bij chronisch gebruik (maanden of zelfs jarenlang intensief gebruik) van lachgas
treedt een tekort aan vitamine B12 op; dit kan tot bloedarmoede en neurologische
stoornissen leiden.
• Wat de langetermijneffecten zijn van herhaaldelijk kortdurend zuurstofgebrek in
jonge hersenen (door lachgasgebruik) is onbekend.
Het gebruik van lachgas is populair onder jongeren en jongvolwassenen. Er is echter veel
onduidelijkheid over welke groepen het wanneer en in welke hoeveelheden gebruiken.
Ook over de risico’s en de wettelijke status van lachgas is veel onduidelijkheid. In deze
factsheet wordt een beknopt overzicht gegeven van de beschikbare, praktische kennis
over lachgas.
Wat is lachgas?
Lachgas (distikstofmonoxide, N2O) is een kleurloos, niet-irriterend, zoetgeurend en zoet­
smakend gas.(1) Het wordt in de geneeskunde gebruikt om patiënten kortdurend onder narcose
te brengen. Medicinaal lachgas heeft zeer geringe effecten op functies zoals ademhaling en
bloedsomloop tijdens de narcose. Toch wordt lachgas tijdens operaties steeds minder gebruikt
als narcosemiddel, omdat er inmiddels meer geschikte (sterkere) middelen zijn. Het wordt nog
wel gebruikt door tandartsen en in ziekenhuizen als kortdurende pijnstiller. Het gas remt namelijk
de pijnprikkel en werkt kalmerend. In Engeland wordt een mengsel van lachgas en zuurstof
onder de naam ‘Entonox’ vrij veel gebruikt door vrouwen als zelf te doseren pijnstilling bij
bevallingen. Ook in Nederland wordt deze optie aangeboden bij bevallingen.
Naast het medicinale gebruik wordt distikstofmonoxide gebruikt als drijfgas in de voedings­
industrie voor o.a. slagroomspuiten en industrieel: in gasflessen die o.a. in de auto- en motorsport circuleren om het vermogen van verbrandingsmotoren te vergroten. Tot slot wordt het
middel steeds vaker gebruikt als roesmiddel wegens de milde, psychedelische effecten.
Gebruik
Lachgas is populair mede omdat het gemakkelijk
en legaal verkrijgbaar is. Het wordt door gebruikers
nauwelijks als ‘drug’ gezien, maar als een relatief
onschuldig middel. Waar eerder vooral uitgaande
jongeren lachgas gebruikten, wordt het nu ook vaker gezien bij andere groepen dan uitgaanders, zoals
jongeren op straat of rond schoolpleinen. Ook wordt
er een toename gesignaleerd van de verkoop en het
gebruik van lachgasballonnen in de reguliere horeca,
op (openbare) evenementen en op feesten.
• Onder scholieren van 12-16 jaar heeft 8% ooit
lachgas gebruikt en 2% in de afgelopen maand.
Onder de oudere studenten van MBO en HBO
(16-18 jaar) heeft 1 op de 6 het wel eens geprobeerd, en 20% van de 18-jarigen gebruikte in de
afgelopen maand. [2]
• 37% van de respondenten van het Grote Uitgaansonderzoek 2016 (een websurvey onder
Nederlandse uitgaanders), gaven aan dat ze het
afgelopen jaar wel eens lachgas hadden gebruikt, 1 op de 10 de laatste maand. [3]
• Ook uit Amsterdams onderzoek blijkt dat na een
piek eind jaren ’90, de populariteit vanaf 2012
weer sterk toenam. Dat blijft zo (in 2013-2015),
maar er is wel sprake van een stabilisering in lachgasgebruik. [4] Het gebruik onder clubbers/ravers
steeg van 3% in 2008 naar 33% in 2013. [5]
• Internationale vergelijkingen van lachgasgebruik
zijn er niet, maar resultaten van de Global Drug
Survey 2016* geven aan dat Nederland koploper
is in het gebruik van lachgas. Nederland staat op
de eerste plek met 48,3% ooit gebruik en 33%
recent, gevolgd door Groot-Brittannië met 38%
respectievelijk 23,7% en op de derde plek Wales
met 36,3% en 20,8%. [6]
Wijze van gebruik
• Mensen die lachgas inhaleren voor de psychedelische effecten - dus als drug - doen dat meestal
via een met gas gevulde ballon.
• Het gas wordt door middel van een cilinder of
een patroon (via een slagroomspuit) in de ballon
gespoten. Er wordt in en uit de ballon geademd,
zodat het geïnhaleerde gas langer in de longen
blijft. Om zuurstoftekort te voorkomen wordt er
tussendoor soms gewone lucht ingeademd. In de
recreatieve sfeer wordt alleen lachgas gebruikt,
terwijl bij medisch gebruik van lachgas tegelijkertijd zuurstof wordt toegevoegd.
*
De Global Drug Survey is een internationale online survey waar
relatief veel uitgaanders en drugsgebruikers aan deelnemen.
De GDS 2016 werd afgenomen in november 2015 en januari
2016 onder honderdduizend deelnemers uit 50 landen, waarvan
5058 Nederlanders.
Wist u dat…
…door een besluit van het Europese Hof
het recreatief gebruik van lachgas sinds 1 juli
2016 onder de Warenwet valt? Dat betekent
dat de verkoper van lachgas aan de verplichtingen van de Warenwet dient te voldoen.
Voorheen was verkoop voor ‘oneigenlijk’ gebruik van lachgas via de Geneesmiddelenwet
verboden. Verkoop, handel, bezit en gebruik
van lachgas is op dit moment niet strafbaar.
Werking en effecten
• Het inhaleren van lachgas zorgt voor een kortdurende maar sterke roes en is na 1 tot 5 minuten uitgewerkt. Er is sprake van een bewustzijnsdaling die een beetje lijkt op dronkenschap.
Gebruikers kunnen lacherig worden. Ook krijgt
de gebruiker tintelingen en is er een vervorming
van de werkelijkheid in beeld en geluid. Dit kan
zowel euforie als onrust of angst geven.
• Niet-gebruikers zien ook een andere kant: gebruikers kunnen zich verliezen in hun ballontrip
en sluiten zich af van hun omgeving. Omdat
sommige lachgasgebruikers niet van ophouden
weten is hun gedrag niet echt sfeer verhogend.[4]
Ongewenste effecten en risico’s
Naast de gewenste effecten (hallucinaties en tripeffecten/verwardheid) rapporteren gebruikers ook
bijwerkingen of ongewenste effecten; duizeligheid (66%), hoofdpijn (36%), verwardheid (39%),
misselijkheid (14%), gevoelloosheid of tintelingen
(14%) en flauwvallen (7%). [3] Deze klachten worden (deels) veroorzaakt door tijdelijk zuurstoftekort.
• Op basis van gegevens uit de Monitor Drugsincidenten wordt geconcludeerd dat het aantal
meldingen van gezondheidsincidenten na gebruik van lachgas beperkt is en het vrijwel altijd
gaat om mengintoxicaties. [7] Lachgas gecombineerd met middelen als alcohol, GHB of andere
verdovende middelen versterkt het verdovende
effect van lachgas.
• Bij inademing van lachgas rechtstreeks uit de gastank, gaspatroon of spuit is er kans op bevriezing
van lippen of longen. Dit komt echter zelden voor.
• Bij verkoudheid is het gevaarlijk om lachgas te
nemen. Lachgas is in de slagroomspuit samengeperst en zet daarna uit in lucht. Door de extra
druk in het hoofd kan het trommelvlies springen
bij een “verstopt” hoofd. Behalve oorpijn kan dit
leiden tot blijvende gehoorschade.
• Door zuurstoftekort bestaat er kans op flauwvallen. Omdat gebruikers meestal een ballon
gebruiken zal bij bewusteloosheid de ballon
wegvliegen en krijgt de gebruiker weer zuurstof.
• Gebruikers kunnen na gebruik nog uren onoplettend blijven. Deelname aan verkeer is ernstig af
te raden tijdens en in de uren na het gebruik.
• De langetermijneffecten van herhaaldelijk
kortdurend zuurstofgebrek in jonge hersenen
zijn niet onderzocht. Gezien de inzichten in de
kwetsbaarheid van het zich ontwikkelend brein
voor de effecten van psychoactieve stoffen in
het algemeen, lijkt voorzichtigheid met het gebruik van lachgas door jongeren geboden.
• Verslaving aan lachgas komt weinig voor. Er zijn
wel mensen die op een avond aan de ballonnen
blijven zitten en niet meer kunnen (of willen)
stoppen. Ook lijkt het erop dat er een heel kleine
groep is die zeer frequent gebruikt. Ongelukken
en valpartijen komen ook vaker voor bij deze
groep. Degenen die ongelukken rapporteerden
namen gemiddeld 27 ballonnen per sessie. [6]
• Bij zwangerschap is zuurstoftekort zeer riskant
voor de baby. Uit dieronderzoek blijkt dat gebruik van lachgas kan leiden tot schade aan de
ongeboren vrucht en tot een spontane abortus.
• Uit onderzoek blijkt dat er geen verband is tussen
lage concentraties lachgas en verminderde vruchtbaarheid of een verhoogd risico op het ontwikkelen van kanker. Wel is een verband gevonden
tussen lachgasnarcose en een verhoogd gehalte
van homocysteïne in het bloed. Dat laatste is een
risicofactor voor cardiovasculaire aandoeningen.[1]
• Bij chronisch gebruik (maanden of jarenlang
intensief gebruik) van lachgas treedt een tekort
aan vitamine B12 op; dit kan tot bloedarmoede
en neurologische stoornissen leiden.[8] Klachten
hiervan zijn: tintelingen, duizeligheid, verdoofd
gevoel in ledematen en pijnscheuten (vooral in
vingers en voeten). Drie procent van de gebruikers
van lachgas rapporteert soortgelijke symp­tomen.[6]
• Vooral veganisten lopen sneller risico op het
ontwikkelen van dit tekort doordat vitamine B12
doorgaans gehaald wordt uit vlees, vis, melk en
eieren. In mindere mate geldt dit voor vegetariërs, vooral wanneer zij zuivelproducten mijden.
Bij vroege opsporing van een vitamine B12
tekort zijn de klachten omkeerbaar met de juiste
behandeling.
• Sinds 2000 bestaat het vermoeden dat er kleine
hoeveelheden van andere stoffen in lachgaspatronen kunnen zitten.[9] Daarnaast kunnen
minuscule stukjes metaal van de patroon zelf
meekomen in een ballon. Het is onbekend wat
dit betekent voor de gezondheid.
Dosering
Een ballon met lachgas wordt meestal met 1 slagroomgaspatroon gevuld. Een standaard slagroompatroon die wordt gebruikt om een ballon te vullen
bevat 8 gram N2O (~7 ml onder 7-9 bar).[10]
• Om te meten hoeveel lachgas gebruikt is, wordt
vaak het aantal patronen of ballonnen gerapporteerd. Uit internationaal onderzoek uit 2015
onder 6800 lachgas gebruikers bleek dat 40%
van hen 3 of minder ballonnen per gelegenheid
gebruikt, 46% 4-10, 13% 11-50 en 1% procent
gebruikt meer dan 100 ballonnen per keer. [6]
• Een enquête gehouden door het consumentenprogramma KASSA onder 932 mensen (werving
via Facebook, Spuiten & slikken en Kassapanel)
gaf de volgende resultaten: 13% 1 patroon,
54% 2-5 patronen, 10% 10-20 patronen en 3%
meer dan 20.
• Recreatief gebruik wordt door RIVM gedefinieerd als minder dan tien lachgasballonen per
gebeurtenis, maandelijks of minder. Op basis
hiervan concluderen ze dat bij deze dosering er
geen gezondheidseffecten worden gevonden,
ook niet op de lange termijn. [10] Het gebruik van
tien ballonnen met lachgas zou overeenkomen
met de hoeveelheid lachgas die toegediend
wordt bij een anesthetische behandeling van
een kwartier met 50% lachgas.
Preventie
Lachgas wordt veelvuldig gebruikt in de voedings­
industrie waardoor verbieden onmogelijk is. Daarom
wordt vooral ingezet op de preventie van (riskant)
gebruik door middel van voorlichting. Dit gaat via
de kanalen van de instellingen voor verslavingszorg,
het Trimbos-instituut en de teams van Unity (op
festivals en feesten).
• Algemene informatie over lachgas is te vinden op drugsinfo.nl. Daarnaast beantwoorden
medewerkers van de Drugs Infolijn (0900-1995,
€ 0,10 p/min + kosten mobiele telefoon) en de
Lachgaspatronen worden vaak achtergelaten op straat. Lachgaspatronen zijn erg belastend voor het milieu
vanwege het metaal dat nodig is voor de patronen.
Colofon
Trimbos-instituut
Postbus 725
3500 AS Utrecht
T: 030 – 297 11 00
www.trimbos.nl
[email protected]
Deze factsheet is gemaakt met
financiële steun van het ministerie van
Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS).
Tekst
Marloes van Goor, Trimbos-instituut
Advies
Ton Nabben, Universiteit van Amsterdam
Raoul Koning, Raymond Niesink,
Peggy van der Pol, Ninette van Hasselt
Trimbos-instituut
Vormgeving en productie
Canon Nederland N.V.
Druk
4e herziene druk december 2016
Bestelinformatie
Deze factsheet (AF1384) is gratis te
downloaden via www.trimbos.nl.
Vragen?
Heeft u vragen naar aanleiding van deze
publicatie of wilt u advies op maat? Stel
uw vraag via [email protected]. Algemene
informatie over lachgas is te vinden via de
Trimbos website drugsinfo.nl.
Copyrights Trimbos-instituut
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze
uitgave mag worden verveelvoudigd of
openbaar gemaakt, in enige vorm op enige
wijze, zonder voorafgaande toestemming
van het Trimbos-instituut.
•
•
•
•
chatservice van het Trimbos-instituut vragen over lachgas. De chatservice is opgezet
in samenwerking met instellingen voor verslavingszorg.
Meer specifieke informatie voor gebruikers is te vinden op verschillende websites waarbij
het beperken van de risico’s centraal staat (bijvoorbeeld drugsenuitgaan.nl en unity.nl).
Informatie wordt gericht verspreid via diverse mediakanalen Twitter, Facebook, Instagram
en drugsfora.
Unity zet ook voorlichtingsteams in op festivals/clubs. Deze speciaal getrainde jongeren
(‘peer educators’) informeren (andere) gebruikers over de werking en risico’s van lachgas
in een 1 op 1 gesprek. Dit gesprek is een mogelijkheid voor kennisoverdracht, normsetting
en bewustwording.
Gemeenten en politie kunnen optreden bij overlast.
Ouders kunnen informatie en tips vinden om het gesprek met hun kinderen aan te gaan op
www.uwkindenuitgaansdrugs.nl en via de Facebookpagina Opvoeding en uitgaan.
In de media verschijnen geregeld waarschuwingen van gemeenten en politie, die soms forse
hoeveelheden gebruikte lachgaspatronen signaleren op hangplekken voor jongeren en op
parkeerplaatsen. Er is nog onvoldoende zicht op de verschillende gebruikersgroepen. Ook is
onbekend wat de gevolgen van herhaaldelijk kortdurend zuurstofgebrek op jonge leeftijd zijn.
Nader onderzoek (uitgevoerd door het Trimbos-instituut en het Bonger-instituut in 2017) zal
mogelijk meer handvatten voor harm reductie, preventie (en handhaving) opleveren.
Bronnen
1. Niesink R (2014). Lachgas (distikstofoxide): farmacologische en toxicologische aspecten.
Verslaving: tijdschrift over verslavingsproblematiek, 10, 62-72.
2. S. van Dorsselaer, M. Tuithof, J. Verdurmen, M. Spit, M. van Laar, K. Monshouwer (2016).
Jeugd en riskant gedrag 2015, Kerngegevens uit het Peilstationsonderzoek Scholieren. Trimbos-instituut.
3. Monshouwer, K., Drost, Y., Van der Pol, P., Van Laar, M. (2016) Het Grote Uitgaansonderzoek 2016
Trimbos-instituut, Utrecht.
4. Nabben T, Benschop A. & Korf D (2016). Antenne 2015: Trends in alcohol, tabak en drugs bij jonge
Amsterdammers. Amsterdam: Rozenberg Publishers.
5. Nabben T, Benschop A, & Korf D (2014). Antenne 2013: Trends in alcohol, tabak en drugs bij jonge
Amsterdammers. Amsterdam: Rozenberg Publishers.
6. Winstock AR et al . Global Drug Survey 2015. GDS2015 Findings. The world largest study of nitrous
oxide use ever conducted (youtube video).
7. Factsheet Monitor Drugsincidenten 2015.
8. J. van Amsterdam, T. Nabben & W. van den Brink (2015). Recreational nitrous oxide use: Prevalence
and risks. Regulatory toxicology and pharmacology, 73 (3), 790-796.
9. Erowid https://www.erowid.org/chemicals/nitrous/nitrous_health1.shtml.
10.Beoordeling gezondheidsrisico’s lachgas (N2O). RIVM 15 september 2016.