Transcript Nieuws over Natuurlijk kapitaal

Rijkswaterstaat
Ministerie van Infrastructuur
en Milieu
Rijkswaterstaat Leefomgeving
Nieuws over Natuurlijk
kapitaal
28 december 2016
Inhoudsopgave
Nieuws over Natuurlijk kapitaal
Vernieuwde bodemvizier, de Routeplanner, wijst de weg naar het juiste
instrument
Kennisagenda bodem en ondergrond geactualiseerd
Groene daken in Tilburg: natuurlijk kapitaal op je dak
Basis voor Europese, strategische onderzoekagenda landgebruik en
landbeheer
De ideale tool bestaat niet, maar 4D tools helpen ruimtelijke planning wel
Colofon
3
3
4
5
6
6
9
Nieuws over Natuurlijk kapitaal
Nieuws met trefwoord Ecosysteemdiensten.
Vernieuwde bodemvizier, de Routeplanner, wijst de weg naar
het juiste instrument
De zoekmachine BodemVizier is verbeterd met een nieuwe grafische zoekingang en een herstructurering
van de bestaande ingang voor uitgebreid zoeken.
BodemVizier heeft als doel om de meest relevante instrumenten en informatie voor professionals op
het gebied van (water)bodem(beheer), ondergrond en gebieds- of stedelijke (her)ontwikkeling te
selecteren.
Aanleiding
Nederland staat voor grote en complexe opgaven op het gebied van klimaat, (zoet) water en ruimtelijke
inrichting. De bodem en ondergrond (inclusief het grondwater), waarvan het gebruik intensiveert,
spelen in verschillende maatschappelijke opgaven een betekenisvolle rol, zowel om uitdagingen te
voorkomen als het oppakken ervan. Er zijn veel instrumenten voor bodem, ondergrond en (ruimtelijke)
opgaven en dat is goed nieuws want ze kunnen ons helpen bij ons werk. Zo kunnen instrumenten een
rol spelen bij bewustwording, samenbrengen van actoren, verzamelen data en informatie en maken van
afwegingen. De voordelen liggen niet alleen op het gebied van betere samenwerking tussen de
verschillende werkvelden en actoren, maar vooral ook in het vroegtijdig signaleren van functies en
kansen die elkaar kunnen versterken het meekoppelen van verschillende ambities en/of opgaven.
Maar... wie neemt het initiatief om instrumenten te gaan gebruiken? Hoe vind je het juiste instrument?
Wat levert het gebruik op? Een hamer bouwt geen huis, maar de timmerman (expert) heeft hem wel
nodig bij het bouwen. Zo heeft de (ondergrond)expert ook de juiste instrumenten nodig om te komen
tot duurzame aanpak van de opgaven nu en in de toekomst. Daarom zijn instrumenten, net als de hamer
bij de timmerman, onmisbaar in ons werk.
Het Corporate Innovatie Programma (cluster Ruimte en Duurzaamheid) van RWS constateerde dat veel
van de beschikbare instrumenten weinig gebruikt worden. Instrumenten vertalen data naar informatie
voor een bepaald gebruik en moeten daarbij dus aansluiten. Het is daarom zaak dat de juiste
instrumenten op de juiste manier worden gebruikt, voor de specifieke opgave waarvoor ze ontwikkeld
zijn. Daarom is het van belang dat gebruikers instrumenten die aansluiten bij hun specifieke ambitie of
opgave makkelijk kunnen identificeren. Hiervoor is door Deltares en Bodem+, de Routeplanner
ontwikkeld. De Routeplanner bevat zo’n 260 instrumenten die allemaal zorgvuldig zijn bekeken en
ingedeeld. Via geavanceerd zoeken vindt u snel en overzichtelijk de meest relevante informatie en
instrumenten. De (maatschappelijke) opgaven vormen daarbij de hoofdingang. Vervolgens wordt u aan
de hand van specifieke activiteiten (handelingen) doorverwezen naar de best passende instrumenten.
Ervaring met de Routeplanner Nora de Klein (RUD Drenthe)
In Hoogeveen wil men een integrale oplossing voor een aantal knelpunten in
Nieuws over Natuurlijk kapitaal
Rijkswaterstaat Leefomgeving | 3
zowel de boven- als ondergrond. Gebiedsgericht grondwaterbeheer wordt ingezet voor de grondwaterverontreinigingen.
Voor de verbinding van de ondergrondse- en bovengrondse problematiek werd gezocht naar bruikbare instrumenten. De
inzet van instrumenten stimuleert dat er direct wel breder gekeken wordt, vanuit de overtuiging dat kansrijke oplossingen
(ook financieel) vaak te vinden zijn in combinatie met andere maatschappelijke opgaven.
De veelheid aan instrumenten werkt echter ontmoedigend, waardoor de neiging ontstaat het wiel nóg maar eens uit vinden.
Gevolg: nóg meer instrumenten, nóg meer wildgroei.
De nu aangebrachte ordening in instrumenten maakt het veel eenvoudiger
om op de situatie passende instrumenten te vinden. Pluspunt daarbij is dat ook het instrument voor de vervolgstappen
eenvoudiger gevonden wordt en instrumenten aan elkaar gekoppeld kunnen worden. In Hoogeveen heeft dit tot een themaoverstijgende en creatieve oplossing geleid voor wateroverlast, bodemverontreiniging en stedelijke ontwikkeling.
Instrumenten
We onderscheiden instrumenten om te: Lezen (Beleidsdocument, Handreiking, handleiding, handboek,
Kennissite, Praktijkvoorbeeld, Rapport), Rekenen (Afweging(smodel), Beslissing ondersteunend
systeem, Validatieservice), Tonen (Data en informatie, Game, GIS), of die aangeven hoe je iets moet
Uitvoeren (Leidraad/richtlijn, Methode, Normdocument, Processchema, Quick Scan).
Kennisagenda bodem en ondergrond geactualiseerd
Kennis over het bodem-water-sedimentsysteem kan de overheden helpen om de maatschappelijke
uitdagingen waar zij voor staan tot oplossingen te brengen. Met de actualisatie van de Kennisagenda
Bodem en Ondergrond is een belangrijke afspraak in het nieuwe Bodemconvenant nagekomen.
De gezamenlijke overheden schrijven in het Bodemconvenant dat kennisontwikkeling over bodem en
ondergrond nodig is voor oplossingen van maatschappelijke uitdagingen, zoals:
•
•
•
•
•
de energietransitie;
omgaan met klimaatverandering;
een leefbare stad en leefbaar landelijk gebied;
voldoende grondstoffen en;
voedsel- en drinkwaterzekerheid en veiligheid.
Daarom is actualisatie van de strategische Kennisagenda Bodem en Ondergrond een belangrijke afspraak
in het nieuwe Bodemconvenant.
De actualisatie is een samenwerking van RWS met de gezamenlijke overheden en het Dutch Soil
Platform. Ze laat voor de maatschappelijke opgaven zien:
•
•
•
wat recente kennisontwikkelingen zijn;
wie de betrokken partijen zijn en natuurlijk;
wat de strategische kennisvragen zijn.
Deze agenda gaat in op recente ontwikkelingen, zoals:
•
het benutten van de diepe ondergrond;
Nieuws over Natuurlijk kapitaal
Rijkswaterstaat Leefomgeving | 4
•
•
•
de Omgevingswet;
circulaire economie en;
het beheer van natuurlijk kapitaal.
De actualisatie van de kennisagenda bodem en ondergrond loopt deels parallel met het Europese project
INSPIRATION. Dat werkt de komende jaren aan het opstellen van een Europese Onderzoeksagenda
bodem, landgebruik en landbeheer. De stakeholderinterviews in het kader van dit traject zijn
meegenomen in de Kennisagenda bodem en ondergrond. Andersom is deze nationale kennisagenda
majeure input geweest voor de Europese onderzoeksagenda. Dat biedt weer mogelijkheden voor
Nederlandse overheden en bedrijven om ook in Europees verband samen te werken aan
kennisontwikkeling.
Meer informatie
•
•
•
Kennisagenda Bodem en ondergrond 2016
Kennisagenda bodem en ondergrond
INSPIRATION
Groene daken in Tilburg: natuurlijk kapitaal op je dak
WUR-Alterra heeft in opdracht van Rijkswaterstaat een studie uitgevoerd voor de gemeente Tilburg naar
de mogelijkheden en de meerwaarde van groene daken. Hiermee worden gemeenten ondersteund in
hun zoektocht naar maatregelen voor een duurzame toekomst en het inzetten van natuurlijk kapitaal.
Groene daken zijn multifunctioneel en hebben meerdere voordelen. Of groene daken altijd de beste
optie zijn hangt af van diverse factoren en lokale omstandigheden. In fase 1 van het onderzoek zijn voor
de gemeente Tilburg operationele handvatten ontwikkeld om een beter inzicht te geven in de
mogelijkheden van groene daken.
In fase 2 komen kansen en potentiële locaties van groene daken in Tilburg in beeld in samenwerking
met relevante actoren. Eind 2016 leidt dit tot een integraal eindbeeld van de concrete mogelijkheden
voor groene daken in Tilburg.
Meer informatie
•
•
Groene daken in Tilburg: natuurlijk kapitaal op je dak (pdf, 128 kB) (download, pdf)
Praktijkvoorbeelden Natuurlijk Kapitaal
Nieuws over Natuurlijk kapitaal
Rijkswaterstaat Leefomgeving | 5
Basis voor Europese, strategische onderzoekagenda
landgebruik en landbeheer
In het Horizon 2020 project INSPIRATION is recent een rapport beschikbaar gekomen waarin voor meer
dan 17 Europese landen de maatschappelijke opgaven gerelateerd aan landgebruik en landbeheer zijn
geïnventariseerd. Een van die landen is Nederland.
Verder is er in het rapport aandacht voor de impact van dat gebruik en beheer op het ‘bodem-sedimentwater’-systeem en hoe dit systeem kan worden gebruikt om de maatschappelijke opgaven aan te gaan.
Per land zijn vervolgens de gerelateerde onderzoeksvragen gedefinieerd en is een overzicht opgenomen
van mogelijkheden voor financiering van onderzoek. Ook zijn de ervaringen in het slaan van de brug
tussen kennisproductie en -gebruik beschreven voor ieder van de landen.
Belanghebbenden
De informatie voor het rapport is ‘bottom-up’ verzameld door het bevragen (in interviews en in
nationale workshops) van bijna 500 belanghebbenden: onderzoekfinanciers, wetenschappers,
beleidsmakers, beheerders en ook mensen vanuit de industrie. Bij het verzamelen van de Nederlandse
informatie is nauw samengewerkt met het opstellen van de Nederlandse Kennisagenda Bodem en
Ondergrond.
Strategische onderzoekagenda
Het rapport is de basis voor het opstellen van de Europese, strategische onderzoekagenda rondom
bovengenoemde thema’s. Dit gebeurt in nauwe samenspraak met geselecteerde belanghebbenden. De
agenda moet in maart 2018 worden opgeleverd. Ook wordt de komende twee jaar gewerkt aan het
vormen van netwerken en financieringsconstructies om het onderzoek daadwerkelijk te kunnen
uitvoeren.
De ideale tool bestaat niet, maar 4D tools helpen ruimtelijke
Nieuws over Natuurlijk kapitaal
Rijkswaterstaat Leefomgeving | 6
planning wel
Bij complexe en actuele opgaven als stedelijke (her)ontwikkeling, gebiedsgericht grondwaterbeheer en
bij het opstellen van gemeentelijke en provinciale omgevingsvisies helpt visualisatie dit efficiënter te
doen. De voordelen liggen niet alleen op het gebied van betere samenwerking tussen de verschillende
werkvelden, maar vooral ook in het vroegtijdig signaleren van functies die elkaar kunnen versterken.
Door die vervolgens te koppelen kunnen kosten worden bespaard.
Verschillende goede tools beschikbaar
Er zijn al veel instrumenten ontwikkeld om de ruimtelijke ontwikkeling te ondersteunen. Er zijn
samenwerkingsmethodieken of softwaretools die de omgeving in 2D of 3D visualiseren. Met 3d tools
breng je de verschillende functies van een gebied in beeld. Voor de ondergrond worden met deze tools
bijvoorbeeld kabels en leidingen maar ook waterberging en warmte-koudeopslag (WKO) gevisualiseerd.
De vierde dimensie, factor tijd
Sommige tools zijn zo te gebruiken dat de factor tijd, de vierde dimensie, wordt toegevoegd. En daarmee
worden de tools ook waardevol in het planningsproces. Want plannen in de verschillende fasen van het
proces sluiten beter op elkaar aan. Doordat ook de onzichtbare aspecten in de ondergond worden
meegenomen zijn er minder verrassingen, vertraging en kosten. En het helpt bij het maken van
duurzame keuzes want de effecten van bepaalde ontwikkelingen worden zichtbaar waardoor het
duidelijk wordt of die conflicteren of juist synergie opleveren. Er zijn dus op dit moment verschillende
goede tools beschikbaar die de ruimtelijke ontwikkeling kunnen ondersteunen.
Deze tools worden nog maar weinig gebruikt
Het project 4d visualisatie binnen het Corporate Innovatieprogramma van Rijkswaterstaat constateerde
echter dat deze tools nog maar weinig worden gebruikt. En daarom zijn er nu 100 van deze tools
geïnventariseerd en zorgvuldig bekeken. Gebruikers (ook potentiële) en ontwikkelaars is om input
gevraagd. Dat gebeurde schriftelijk maar ook in een workshop waarin wensen, randvoorwaarden en
mogelijke toepassingen van de ideale tool aan de orde kwamen.
Conclusies onderzoek ruimtelijke planningstools
•
•
•
•
De ideale tool bestaat niet. Wel is behoefte aan toegespitste tools op bepaalde taken op bepaalde
momenten in een traject, die goed op elkaar aansluiten. Een routeplanner naar de juiste tool
voor de juiste taak op het juiste moment mist nog;
Er is behoefte aan goede, actuele, beschikbare, digitale 3D data in de juiste en uitwisselbare
formaten;
Het aspect tijd is voor planning (zeker in het stedelijk domein) en rekening houdend met
toekomstig gebruik een meerwaarde;
Tools kunnen goed helpen, maar succesvolle projecten vallen of staan bij de mensen. Tools
dienen ook op de juiste manier gebruikt te worden en de kosten en baten van toepassing moeten
in balans zijn.
Routeplanner voor tools
Aan de routeplanner voor de tools wordt nu gewerkt. Afhankelijk van de opgave zal die naar de juiste
tool verwijzen. We willen deze tool ook graag nog toetsen bij enkele gemeenten en aan de slag met
bijvoorbeeld de aansluiting tussen verschillende tools. Ben je werkzaam bij een gemeente en wil je dat
de tool ook daar getoetst wordt, neem contact op met [email protected] en
[email protected]. Het onderzoek naar de tools en de routeplanner is een Corporate
Nieuws over Natuurlijk kapitaal
Rijkswaterstaat Leefomgeving | 7
Innovatieprogramma project van Rijkswaterstaat en Deltares.
Meer informatie
•
•
4P kansen met 4D planning een verkenning van tools en instrumenten
Corporate innovatieprogramma Rijkswaterstaat
Nieuws over Natuurlijk kapitaal
Rijkswaterstaat Leefomgeving | 8
Colofon
URL: http://www.rwsleefomgeving.nl/onderwerpen/bodem-en-ondergrond/natuurlijk-kapitaal/nieuws/
Datum: 28 december 2016
Over Rijkswaterstaat Leefomgeving
Sinds 1 januari 2013 voert Rijkswaterstaat diverse kennis- en uitvoeringstaken uit op het gebied van
milieu en leefomgeving. Rijkswaterstaat is nu dé uitvoeringsorganisatie van beleid en regelgeving van
het ministerie van Infrastructuur en Milieu (IenM).
Hiermee bundelt IenM alle uitvoeringstaken op het gebied van milieu en leefomgeving.
Rijkswaterstaat voert ook programma's uit voor andere opdrachtgevers, zoals decentrale overheden en
andere ministeries.
Als beheerder van het wegennet, vaarwegennet en watersysteem voert Rijkswaterstaat belangrijke
leefomgevingtaken uit. Denk aan het terugdringen van blauwalg, het saneren van waterbodems, maar
ook de aanleg van natuurvriendelijke oevers, ecoducten en wildtunnels.
Meer informatie over Rijkswaterstaat vindt u op de website van Rijkswaterstaat.