Transcript σδυνολογηκο δκπαηγδτσηκο ηγρτμα ζπδηροτ σμζμα γηοηκζ΢ζ

ΣΔΥΝΟΛΟΓΗΚΟ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟ ΗΓΡΤΜΑ ΖΠΔΗΡΟΤ
ΣΜΖΜΑ ΓΗΟΗΚΖ΢Ζ΢ ΔΠΗΥΔΗΡΉ΢ΔΩΝ
ΠΣΤΥΗΑΚΖ ΔΡΓΑ΢ΗΑ ΣΟΤ ΑΛΗΠΡΑΝΣΖ ΓΔΩΡΓΗΟΤ
Α.Μ.Φ.: 11027
ΑΠΟ΢ΠΑ΢ΜΑΣΗΚΖ ΜΔΣΑΦΡΑ΢Ζ ΣΖ΢ ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΖ΢ ΔΡΓΑ΢ΗΑ΢
PERSPECTIVES ON THE GROWTH OF GOVERNMENT SPENDING: A CASE
STUDY FOR GREECE, 1950-80 ΚΑΗ ΜΔΣΑΦΡΑ΢ΣΗΚΑ ΢ΥΟΛΗΑ
ΔΠΗΒΛΔΠΩΝ ΚΑΘΖΓΖΣΖ΢: ΒΤΕΑ΢ ΘΔΟΓΩΡΟ΢
ΝΟΔΜΒΡΗΟ΢ 2016
1
Σίηινο
Πηπρηαθήο
ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΖ΢
Δξγαζίαο:
ΑΠΟ΢ΠΑ΢ΜΑΣΗΚΖ
ΜΔΣΑΦΡΑ΢Ζ
ΔΡΓΑ΢ΗΑ΢
PERSPECTIVES
THE
ON
GROWTH
ΣΖ΢
OF
GOVERNMENT SPENDING: A CASE STUDY FOR GREECE, 1950-80 ΚΑΗ
ΜΔΣΑΦΡΑ΢ΣΗΚΑ ΢ΥΟΛΗΑ
Ολνκαηεπώλπκν: ΑΛΗΠΡΑΝΣΖ΢ ΓΔΩΡΓΗΟ΢
Τπεύζπλνο Δπόπηεο: Θ. ΒΤΕΑ΢
2
Γήισζε: Γειώλσ ππεύζπλα όηη ην παξόλ θείκελν απνηειεί πξντόλ πξνζσπηθήο κειέηεο
θαη εξγαζίαο θαη πσο όιεο νη πεγέο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ γηα ηε ζπγγξαθή ηεο
δειώλνληαη ζαθώο θαη ζηηο παξαπνκπέο θαη ζην βηβιηνγξαθηθό θαηάινγν.
Τπνγξαθή
___________________________
3
Πεξίιεςε
Ζ πηπρηαθή εξγαζία απνηειείηαη απφ ηελ εηζαγσγή ζηελ νπνία παξνπζηάδεηαη
αλαιπηηθά ε δνκή ηεο πηπρηαθήο εξγαζίαο, ην κεηάθξαζκα ηνπ θεηκέλνπ πεγή, ην ζεσξεηηθφ
πιαίζην θαη ηε κεηαθξαζηηθή πξνζέγγηζε ησλ φξσλ ηνπ θεηκέλνπ πνπ ρσξίδεηαη ζε
ππνελφηεηεο (ην ζεσξεηηθφ πιαίζην, ζην νπνίν παξέρεηαη ε ζεσξία φζνλ αθνξά ηε
κεηάθξαζε, ηελ νξνινγία θαη ην εηδηθεπκέλν θείκελν, ηε κεζνδνινγία πνπ αθνινπζήζεθε θαη
ηέινο ηελ αλαιπζε παξαδεηγκάησλ εθαξκφδνληαο ηελ ζεσξία) θαη ηα ζπκπεξάζκαηα ζε
κνξθή επηιφγνπ.
Σν κεηάθξαζκα είλαη ε πεξίιεςε, ηα δπν πξψηα θεθάιαηα θαη ε αξρή απφ ην ηξίην,
κηαο κεηαπηπρηαθήο εξγαζίαο γηα ηνλ θιάδν ηεο νηθνλνκίαο. ΢ην πξψην θεθάιαην αλαιχνληαη
θπξίσο νηθνλνκηθά ζηνηρεία, ελψ ηα επφκελα επηθεληξψλνληαη ζηελ απφδεημε ηνπ ζέκαηνο
ηεο εξγαζίαο παξαζέηνληαο ηελ θαηάιιειε ζεσξία. Βαζηθφ ζεκαηηθφ αληηθείκελν ηεο
εξγαζίαο είλαη ε νηθνλνκηθή εμέιημε ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο θαηά ηα ρξφληα πνπ
εμεηάδνληαη.
4
Λέμεηο Κιεηδηά
Διιεληθά: εμεηδηθεπκέλε κεηάθξαζε, νξνινγία, νηθνλνκηθφ θείκελν, ζχκπινθνο φξνο,
κεηάθξαζε κε ρξήζε παξάιιεισλ θεηκέλσλ
Αγγιηθά: specialized translation, terminology, economic text, complex term, translation with
use of parallel texts
5
Δπραξηζηίεο
Δπραξηζηψ ζεξκά ηνλ επηβιέπνληα θαζεγεηή κνπ θ. Βπδά Θεφδσξν γηα ηελ βνήζεηα
ηνπ, ηηο πνιχηηκεο ζπκβνπιέο ηνπ, ηελ ππνκνλή θαη ηελ θαζνδήγεζε ηνπ θαζ‟ φιε ηε
δηάξθεηα ηεο θνίηεζεο κνπ ζηε ζρνιή, αιιά θπξίσο θαηά ηελ δηεθπεξαίσζε ηεο πηπρηαθήο
εξγαζίαο κνπ.
Δπίζεο ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ηνπο επηζηήζηνπο θίινπο κνπ Παλαγησηφπνπιν
Παλαγηψηε θαη Μπνλέξε Καιιηφπε γηα ηηο ζπκβνπιέο ηνπο θαη γηα ηελ ελζαξξπληηθή ηνπο
ζηάζε.
Σέινο, επραξηζηψ ηελ Βνχιγαξε Αλαζηαζία γηα ηελ πνιχηηκε βνήζεηα ηεο ζηηο
δηνξζψζεηο ηεο πηπρηαθήο κνπ, ηελ ππνκνλή ηεο θαη ηελ ελζάξξπλζε ηεο γηα ηελ εθπφλεζε
ηεο εξγαζίαο κνπ.
6
Πεξηερόκελα
ΠΔΡΗΛΖΦΖ ................................................................................................................................... 4
ΛΔΞΔΗ΢ ΚΛΔΗΓΗΑ .......................................................................................................................... 5
ΔΤΥΑΡΗ΢ΣΗΔ΢ ............................................................................................................................... 6
ΔΗ΢ΑΓΧΓΖ .................................................................................................................................... 9
ΜΔΡΟ΢ 1Ο: ΜΔΣΑΦΡΑ΢ΜΑ .............................................................................................. 10
ΜΔΣΑΦΡΑ΢ΜΑ ........................................................................................................................... 11
ΜΔΡΟ΢ 2Ο: ΘΔΩΡΖΣΗΚΟ ΠΛΑΗ΢ΗΟ ΚΑΗ ΜΔΣΑΦΡΑ΢ΣΗΚΖ ΠΡΟ΢ΔΓΓΗ΢Ζ ΟΡΩΝ
ΚΔΗΜΔΝΟΤ ........................................................................................................................... 44
Α. ΘΔΧΡΖΣΗΚΟ ΠΛΑΗ΢ΗΟ ............................................................................................................ 45
Α.1 Τη νλνκάδεηαη κεηάθξαζε ............................................................................................ 45
Α.2 Τη είλαη εμεηδηθεπκέλν θείκελν..................................................................................... 48
Α.3 Οξνινγία θαη Όξνο ..................................................................................................... 48
A.3.1 Ο πνιπδηάζηαηνο ραξαθηήξαο ηεο Οξνινγίαο .......................................................... 49
Α.3.2 Γεκηνπξγία λέωλ κνξθώλ ........................................................................................ 51
Α.3.3 Τππνινγία ηωλ όξωλ ................................................................................................ 53
Α.4 Μεηάθξαζε εμεηδηθεπκέλνπ θεηκέλνπ θαη νξνινγίαο ................................................... 54
Α.4.1 Μεηάθξαζε νηθνλνκηθνύ θεηκέλνπ ........................................................................... 55
Β. ΜΔΣΑΦΡΑ΢ΣΗΚΖ ΠΡΟ΢ΔΓΓΗ΢Ζ ΟΡΧΝ ΚΔΗΜΔΝΟΤ ..................................................................... 58
Β.1 Μεζνδνινγία ............................................................................................................... 58
Β.2 Μεηάθξαζε Όξωλ ....................................................................................................... 60
Β.2.1 Απινί όξνη: .............................................................................................................. 60
Β.2.2 Όξνη δηιεθηηθνί πνπ κεηαθξάζηεθαλ ωο δηιεθηηθνί: ................................................ 61
Β.2.3 Όξνη δηιεθηηθνί πνπ κεηαθξάζηεθαλ ωο ηξηιεθηηθνί: ............................................... 64
Β.2.4 Όξνη ηξηιεθηηθνί πνπ κεηαθξάζηεθαλ ωο ηξηιεθηηθνί:.............................................. 64
Β.2.5 Όξνη ηξηιεθηηθνί πνπ κεηαθξάζηεθαλ ωο δηιεθηηθνί θαη πνιπιεθηηθνί:.................... 65
Β.2.6 Όξνη πνιπιεθηηθνί πνπ κεηαθξάζηεθαλ ωο πνιπιεθηηθνί ......................................... 66
Β.2.7 Γάλεηνη Όξνη ............................................................................................................ 66
Β.2.8 Σπληνκνκνξθέο ........................................................................................................ 67
B.2.9 Διιελνγελείο δηεζληζκνί ........................................................................................... 68
7
Β.2.10 Ολόκαηα πνπ κεηαθέξζεθαλ ζην κεηάθξαζκα ρωξίο λα κεηαγξαθνύλ ................... 69
Β.2.11 Ολόκαηα θαη ηίηινη πνπ κεηαθξάζηεθαλ ή κεηαγξάθεθαλ ...................................... 70
Β.2.12 Ηκεξνκελίεο πνπ κεηαηξάπεθαλ από νινγξάθωο ζε αξηζκεηηθή κνξθή ................ 72
Β.2.13 Σύκπινθνη όξνη ...................................................................................................... 72
Β.2.14 Δθθξάζεηο .............................................................................................................. 73
Β.2.15 Γηόξζωζε ηππνγξαθηθνύ ιάζνπο ............................................................................ 74
΢ΤΜΠΔΡΑ΢ΜΑΣΑ ....................................................................................................................... 75
ΓΛΧ΢΢ΑΡΗ .................................................................................................................................. 77
ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ ........................................................................................................................... 85
ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ – ΠΡΩΣΟΣΤΠΟ ......................................................................................... 92
8
Δηζαγσγή
Ζ παξνχζα πηπρηαθή εξγαζία πξαγκαηεχεηαη ζεσξεηηθά θαη ηερληθά δεηήκαηα
κεηάθξαζεο. Γηα ηελ εθπφλεζε ηεο θαηέζηε αλαγθαία ε έξεπλα θαη ε κειέηε κεηαθξαζηηθψλ
θαη γισζζνινγηθψλ ζπγγξακκάησλ, ε νπνία επέηξεςε ηελ θαηαλφεζε ζε βάζνο ηεο
κεηαθξαζηηθήο δηαδηθαζίαο ζε γξακκαηηθφ θαη πθνινγηθφ επίπεδν φπσο θαη γισζζάξησλ θαη
ιεμηθψλ. Δπίζεο κειεηήζεθαλ εμεηδηθεπκέλα θείκελα ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο ηα νπνία θαη
ρξεζηκνπνηήζεθαλ γηα ηελ ζσζηή απφδνζε ηεο κεηάθξαζεο ηνπ θεηκέλνπ.
Σν θείκελν πεγή είλαη ε κεηαπηπρηαθή εξγαζία κε ζέκα «Perspectives on the growth
of government spending: A case study for Greece, 1950-80» ε νπνία πξαγκαηεχεηαη ηελ
αχμεζε ηεο θξαηηθήο θαηαλάισζεο ζηελ Διιάδα απφ ην 1950 έσο ην 1980. Σν θείκελν
ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ κεζνδεπκέλε αλάιπζε ησλ νηθνλνκηθψλ ζηνηρείσλ εθείλεο ηεο
πεξηφδνπ αιιά θαη απφ ηελ δηάζεζε ηνπ αλαγθαίνπ ζεσξεηηθνχ ππφβαζξνπ.
΢ην πξψην κέξνο ηεο εξγαζίαο παξαηίζεηαη ην κεηάθξαζκα ηνπ απνζπάζκαηνο. Σν
δεχηεξν κέξνο απνηειείηαη απφ 2 θεθάιαηα. Σν πξψην θεθάιαην πξαγκαηεχεηαη ην ζεσξεηηθφ
πιαίζην ηεο εξγαζίαο παξέρνληαο ην θαηάιιειν ζεσξεηηθφ ππφβαζξν κε βάζε ηνπ νπνίνπ
ζπληάζζνληαη νη παξαηεξήζεηο θαη ηα κεηαθξαζηηθά ζρφιηα πνπ ζπλαληψληαη ζηε ζπλέρεηα.
Σν δεχηεξν θεθάιαην παξνπζηάδεη ηελ κεζνδνινγία πνπ αθνινπζήζεθε φπσο επίζεο θαη ηε
κειέηε ησλ θεηκέλσλ πνπ ρξεζηκνπνηεζήθαλ γηα ηελ ζσζηή κεηάθξαζε ηνπ πξσηνηχπνπ. ΢ηε
ζπλέρεηα αθνινπζεί ν εηδηθφο ζρνιηαζκφο φπνπ αλαιχεηαη ε απφδνζε ησλ φξσλ, εθθξάζεσλ
θαη ε κεηαγξαθή/κεηάθξαζε/αληηγξαθή ησλ αλζξσπσλπκίσλ θαη ηνπσλπκίσλ ηνπ θεηκέλνπ,
φπνπ εμεγείηαη αλαιπηηθά ν ηξφπνο ηηο κεηάθξαζεο ηνπο.
Αθνινπζεί ην γισζζάξη ην νπνίν εκπεξηέρεη ην ζχλνιν ησλ εμεηδηθεπκέλσλ φξσλ πνπ
ζπλαληήζεθαλ ζην θείκελν πεγή. ΢ηε ζπλέρεηα ζην Παξάξηεκα βξίζθεηαη ην πξσηφηππν
αγγιηθφ θείκελν. Ζ επηινγή ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ θεηκέλνπ έγηλε πξσηίζησο κε βάζε ην
ζεκαηηθφ πιαίζην ησλ ζπνπδψλ κνπ, αιιά θαη κε βάζε ηεο πξνζσπηθήο κνπ επηζπκίαο γηα ηελ
θαηαλφεζε ηεο πνιηηηθννηθνλνκηθήο ηζηνξίαο ηεο Διιάδνο. Σέινο ην επέιεμα θαη γηα ηελ
αλαδήηεζε νξηζκέλσλ απφ ηνπο ιφγνπο πνπ νδεγήζεθε ε Διιάδα ζηελ νηθνλνκηθή θξίζε
κεηά απφ ζρεδφλ ηξηάληα ρξφληα απφ ηελ ζπγγξαθή ηνπ πξσηφηππνπ θεηκέλνπ.
9
ν
ΜΔΡΟ΢ 1 :
ΜΔΣΑΦΡΑ΢ΜΑ
10
Μεηάθξαζκα
Δηζαγσγή
Ο ζηφρνο απηήο ηεο δηαηξηβήο, είλαη λα εμεηάζνπκε ηνπο παξάγνληεο πνπ νδήγεζαλ
ζηελ αχμεζε ησλ θξαηηθψλ δαπαλψλ ηεο Διιάδαο κεηά ηνλ Γεχηεξν Παγθφζκην Πφιεκν. Πην
ζπγθεθξηκέλα, εμεηάδνπκε εάλ ε αχμεζε ησλ θξαηηθψλ δαπαλψλ είλαη απνηέιεζκα ηεο
απμεκέλεο εθβηνκεράληζεο πνπ βίσζε ε Διιάδα απφ ην 1950 έσο ην 1980. ΢ε απηήλ ηελ
έξεπλα ππνζηεξίδεηαη φηη ε αχμεζε ησλ θξαηηθψλ δαπαλψλ έρεη δηακνξθσζεί φρη κφλν απφ
ηελ εθβηνκεράληζε, αιιά επίζεο απφ ηηο θνηλσληθέο αμίεο θαη ηηο δηαδηθαζίεο ιήςεο
πνιηηηθψλ απνθάζεσλ. ΢πλεπψο, δελ ππάξρεη κηα απιή ή κεραληθή δηαδηθαζία πνπ λα
ζπλδέεη ηελ αλάπηπμε ηεο θπβέξλεζεο κε ηελ εθβηνκεράληζε.
Σν πξψην θεθάιαην μεθηλά κε ηελ πεξηγξαθή ησλ θχξησλ νηθνλνκηθψλ θαη
δεκνγξαθηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο απφ ην 1950 έσο ην 1980 θαη
απνδεηθλχεη φηη ε εθβηνκεράληζε έγηλε θαηά ηελ δηάξθεηα απηήο ηεο πεξηφδνπ. ΢ηε ζπλέρεηα
παξνπζηάδεηαη κηα ιεπηνκεξήο πεξηγξαθή ηεο κεξίδαο ησλ θξαηηθψλ δαπαλψλ ζην ΑΔΠ θαη
ησλ δνκψλ ηνπο. Έλαο ηέηνηνο ππνινγηζκφο βνεζάεη ζηελ θαηαλφεζε ηνπ κεγέζνπο θαη ηεο
δνκήο ηνπ ειιεληθνχ δεκνζίνπ, θαζψο θαη ηηο πεγέο ηεο αλάπηπμήο ηνπ. Γηα λα
παξνπζηάζνπκε κηα πξννπηηθή ησλ αιιαγψλ ζηελ Διιάδα, θάλνπκε ζχγθξηζε κε κηα ρψξα
πνπ βξίζθεηαη ζε παξφκνην επίπεδν αλάπηπμεο, θαζψο θαη κε κηα ρψξα κε πην αλαπηπγκέλε
νηθνλνκία. Έηζη ζπγθξίλνπκε ηηο δεκφζηεο δαπάλεο θαη ηνπο θφξνπο αλάκεζα ζηελ Διιάδα,
ηελ Ηζπαλία θαη ζηνλ Καλαδά.
Σν δεχηεξν θεθάιαην μεθηλά κε κηα ζπδήηεζε ηεο πξφηαζεο ηνπ Wagner, γηα ηελ
επέθηαζε ηεο θξαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο, πνπ ζπλήζσο είλαη κηα απφ ηηο θπξηφηεξεο αίηηεο γηα
ηελ αλάπηπμε ηνπ θξάηνπο. Ζ πξφηαζε ηνπ Wagner ζρεηίδεηαη κε ηελ επέθηαζε ησλ
θξαηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ, σο απάληεζε ζηελ εθβηνκεράληζε. ΋πσο ππνζηεξίδεηαη ζε απηφ
ην θεθάιαην, ε αλάπηπμε ησλ δεκφζησλ δξαζηεξηνηήησλ δελ αληαλαθιά κφλν ηελ αχμεζε
ηνπ εηζνδήκαηνο θαη δελ είλαη ην απνηέιεζκα κηαο κεραληθήο δηαδηθαζίαο φπσο θαίλεηαη λα
ππνλννχλ πνιιά νηθνλνκεηξηθά ηεζη ηνπ “Νφκνπ ηνπ Wagner”. Ο Wagner αλαγλψξηδε φηη ε
αλάπηπμε ησλ δεκφζησλ δξαζηεξηνηήησλ είλαη κηα πεξίπινθε καθξνρξφληα δηαδηθαζία, πνπ
επεξεάδεηαη απφ ηελ εθβηνκεράληζε, θαζψο επίζεο θαη ηηο επηθξαηνχζεο θνηλσληθέο αμίεο θαη
ηηο δηαδηθαζίεο ιήςεο πνιηηηθψλ απνθάζεσλ. ΢ηε ζπλέρεηα, γίλεηαη κηα πξνζπάζεηα λα
11
εμεηάζνπκε εάλ ε πξφηαζε ηνπ Wagner εθαξκφδεηαη ζηελ Διιάδα, ιακβάλνληαο ππφςηλ ηηο
νηθνλνκηθέο αιιαγέο πνπ ζπλέβεζαλ ζηηο δεθαεηίεο ηνπ „50, ηνπ „60 θαη ηνπ „70.
Σν ηξίην θεθάιαην επαλεμεηάδεη κεξηθέο ζχγρξνλεο νηθνλνκεηξηθέο κειέηεο πνπ
επηρεηξνχλ λα εμεγήζνπλ ηελ αλάπηπμε ηνπ θξάηνπο. Δζηηάδνληαη νη κειέηεο πνπ
πξαγκαηεχνληαη ηηο επηπηψζεηο ηεο αχμεζεο ηνπ εηζνδήκαηνο ζηελ αλάπηπμε θαη ζηε δνκή
ησλ θπβεξλεηηθψλ δαπαλψλ. Δπίζεο, επαλεμεηάδνληαη απζηεξά κειέηεο πνπ αζρνινχληαη κε
ηηο επηπηψζεηο άιισλ παξαγφλησλ φπσο ε αζηηθνπνίεζε, ν πιεζπζκφο αλά ειηθηαθή νκάδα,
ην άλνηγκα ηεο νηθνλνκίαο, ηνλ θπβεξλεηηθφ ζπγθεληξσηηζκφ, ηελ δνκή ησλ θφξσλ πνπ
θαηαβάιινληαη ζην θξάηνο θαη ηελ θνκκαηηθή ζχλζεζε ηεο θπβέξλεζεο.
΢ηε ζπλέρεηα, θάπνηεο απφ απηέο ηηο κειέηεο αλαπαξάγνληαη ρξεζηκνπνηψληαο
δεδνκέλα απφ ηελ Διιάδα. Σα νηθνλνκεηξηθά απνηειέζκαηα απνδεηθλχνπλ φηη ε ειιεληθή
πξαγκαηηθφηεηα απφ ην 1950 έσο ην 1980 επηβεβαηψλεη, φπσο ήηαλ αλακελφκελν, ηνλ “Νφκν
ηνπ Wagner”. Χο εθ ηνχηνπ, ηαηξηάδνπλ κε ηηο εκπεηξίεο άιισλ ρσξψλ, αθφκε θαη εάλ ηα
κνληέια απηά δελ θαιχπηνπλ επαξθψο ηα ππνθείκελα πξφηππα ζπκπεξηθνξάο ηεο δεκνζίαο
αλάπηπμεο.
Σν ζπκπέξαζκα πνπ παξνπζηάδεηαη ζην ηέηαξην θεθάιαην, είλαη φηη ε αχμεζε ησλ
θξαηηθψλ δαπαλψλ είλαη ζεκαληηθά επεξεαζκέλε απφ ηελ εθβηνκεράληζε, αιιά επίζεο θαη
φηη ε απάληεζε ηεο θνηλσλίαο ζηηο νηθνλνκηθέο αιιαγέο εμαξηάηαη απφ ηηο ζπιινγηθέο αμίεο
θαη ηηο δηαδηθαζίεο ιήςεο απνθάζεσλ.
Ζ αλάιπζή καο ππνδειψλεη φηη ε αχμεζε ησλ θξαηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ είλαη έλα
πνιχ πην πεξίπινθν δήηεκα απφ απηφ πνπ ππνλνεί ε ζχγρξνλε νηθνλνκεηξηθή βηβιηνγξαθία
ζηε δεκφζηα νηθνλνκία. Χζηφζν, απαηηείηαη πεξαηηέξσ έξεπλα, γηα λα επηβεβαηψζνπκε ηηο
επηπηψζεηο πνπ έρνπλ νη θνηλσληθέο αμίεο θαη νη πνιηηηθέο απνθάζεηο ζηελ αχμεζε ησλ
θξαηηθψλ δαπαλψλ ζηελ Διιάδα. Ζ ζπγθεθξηκέλε κειέηε δελ παξέρεη κφλν κηα ζπιινγή
ρξήζηκσλ πιεξνθνξηψλ γηα ηελ κεηαπνιεκηθή πεξίνδν, αιιά επίζεο αζρνιείηαη θαη κε ηνπο
παξάγνληεο πνπ πξνθαινχλ ηελ αχμεζε ησλ δεκνζίσλ δαπαλψλ πνπ παξαηεξείηαη ηελ
πεξίνδν εθείλε.
12
ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΠΡΩΣΟ
ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΔ΢ ΣΑ΢ΔΗ΢ ΢ΣΖΝ ΔΛΛΑΓΑ. Ο ΓΖΜΟ΢ΗΟ΢ ΣΟΜΔΑ΢
1.1 Σν θνηλσληθό, νηθνλνκηθό θαη δεκνγξαθηθό ππόβαζξν
΢θνπφο απηνχ ηνπ θεθαιαίνπ είλαη λα πεξηγξάςεη ηα έζνδα θαη ηηο θξαηηθέο δαπάλεο
ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο θαη λα δείμεη φηη θαηείραλ έλα κεγάιν κέξνο ηνπ ΑΔΠ ηα ηειεπηαία
30 ρξφληα. Χο ζεκείν εθθίλεζεο, ζα ήηαλ ρξήζηκν λα εμεηάζνπκε ηηο θνηλσληθέο, νηθνλνκηθέο
θαη δεκνγξαθηθέο εκπεηξίεο ηεο Διιάδαο θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο κεηαπνιεκηθήο πεξηφδνπ.
Δίλαη ιππεξφ ην γεγνλφο, φηη ε έιιεηςε δεδνκέλσλ γηα ηελ πεξίνδν πξηλ θαη θαηά ηελ
δηάξθεηα ηνπ Γεπηέξνπ Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ θαη ηνπ Δκθπιίνπ Πνιέκνπ, πεξηνξίδεη ηελ
αλάιπζή καο ζηα κεηαπνιεκηθά ρξφληα απφ ην 1950 έσο ην 1980. Σν έηνο 1949, ζεκαδεχηεθε
απφ ην ηέινο ηνπ Δκθπιίνπ Πνιέκνπ ν νπνίνο αθνινχζεζε ην Γεχηεξν Παγθφζκην Πφιεκν
(βι. Svoronos, 1972, ζει. 113-156). ΢ηα επφκελα ηξηάληα ρξφληα, ε Διιάδα γλψξηζε πνιιέο
νηθνλνκηθέο θαη θνηλσληθέο αιιαγέο. Καηά ηελ δηάξθεηα απηήο ηεο πεξηφδνπ, ε νηθνλνκία ηεο
ρψξαο έγηλε ζηαδηαθά φιν θαη πην βηνκεραλνπνηεκέλε. ΋ζνλ αθνξά ηελ θπβέξλεζε ίζρπζε
έλα είδνο θνηλνβνπιεπηηθήο δεκνθξαηίαο, κε εμαίξεζε ην επηαεηέο ζηξαηησηηθφ θαζεζηψο,
απφ ην 1967 έσο ην 1974.
Οη θπξηφηεξεο εμειίμεηο ηεο πεξηφδνπ 1950 - 80 ήηαλ νη εμήο. Αξρηθά, ππήξμε κηα
δξακαηηθή αχμεζε ζην πξαγκαηηθφ Αθαζάξηζην Δγρψξην Πξντφλ (ΑΔγρΠ), κε θαηά κέζν
φξν, εηήζην ξπζκφ αχμεζεο ηεο ηάμεο ηνπ 6,0%. (βι. Παξάξηεκα, Πίλαθα 1) (1). Δπίζεο,
απμήζεθε ην πξαγκαηηθφ θαηά θεθαιήλ Αθαζάξηζην Δζληθφ Δηζφδεκα, θαηά κέζν φξν 5,3%
εηεζίσο. Απηή ήηαλ εκθαλψο κηα πεξίνδνο κε ηαρεία νηθνλνκηθή αλάπηπμε: ζπγθεθξηκέλα,
ππήξμε ηξηπιάζηα αλάπηπμε ζηελ πξαγκαηηθή θαηά θεθαιήλ θαηαλάισζε απφ ην 1950 έσο
ην 1980 (βι. Παξάξηεκα, Πίλαθα 2). Με κηα καηηά ζην πξαγκαηηθφ ΑΔγρΠ αλά ηνκέα,
θαίλεηαη πσο ην ηκήκα ηνπ γεσξγηθνχ θιάδνπ κεηψζεθε - απφ 27,8% ην 1950 ζε 14,5% ην
1980 (βι. Γξάθεκα 1). Αληηζέησο, ην κέξνο ηνπ ηνκέα κεηαπνίεζεο ζην ΑΔγρΠ, πάλσ θάησ
απμήζεθε ζηαζεξά απφ 20,1% ην 1950 ζε 32,3% ην 1980. Ο ηνκέαο ησλ ππεξεζηψλ ήηαλ ν
πην κεγάινο θαη αληηπξνζψπεπε θαηά πξνζέγγηζε έλα ζηαζεξφ κέξνο ζην ΑΔγρΠ (πεξίπνπ
51,0%) (2).
13
΢ηε ζπλέρεηα, παξφιν πνπ ν ζπλνιηθφο πιεζπζκφο απμήζεθε ζηαζεξά, κε θαηά κέζν
φξν, εηήζην ξπζκφ αχμεζεο ηεο ηάμεο ηνπ 0,7%, έγηλε κηα αιιαγή ζηελ ειηθηαθή θαηαλνκή
ηνπ πιεζπζκνχ (βι. Παξάξηεκα, Πίλαθα 3). Καζψο ε αλαινγία ηνπ πιεζπζκνχ πνπ
ζπγθξνηείηαη απφ άηνκα 0 έσο 19 ρξνλψλ κεηψζεθε (απφ 39,0% ην 1950 ζε 30,3% ην 1980),
ε αλαινγία ησλ 64 ρξφλσλ θαη πάλσ απμήζεθε (απφ 6,5% ην 1950 ζε 13,2% ην 1980) (βι.
Παξάξηεκα, Πίλαθα 4). Απηή ε αιιαγή ήηαλ έλα απνηέιεζκα ηεο καδηθήο κεηαλάζηεπζεο
ζηα ηέιε ηνπ „60, αιιά θαη ηεο ππνγελλεηηθφηεηαο.
Έλα ηξίην ραξαθηεξηζηηθφ εθείλεο ηεο πεξηφδνπ ήηαλ ε κεγάιε αχμεζε ηεο
αζηηθνπνίεζεο, ήηνη ην ηκήκα ηνπ πιεζπζκνχ πνπ δεη ζε θνηλφηεηεο κε πεξηζζφηεξνπο απφ
10.000 θαηνίθνπο (3). Απηφ αλήιζε ζε αχμεζε 18,9% απφ ην 1951-81. ΋πσο απνδεηθλχεηαη,
ε κεγάιε ζπγθέληξσζε θαηνίθσλ ζηηο αζηηθέο πεξηνρέο είρε ζεκαληηθή επίδξαζε, φρη κφλν
ζηα έξγα ππνδνκψλ ηεο ρψξαο, φπσο κέζα καδηθήο κεηαθνξάο θαη ειεθηξηζκφο, αιιά θαη
ζηηο δαπάλεο γεληθήο θπβέξλεζεο.
Απηή ε ζχληνκε πεξηγξαθή ησλ γεληθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο
δείρλεη ηελ ηαρεία νηθνλνκηθή αλάπηπμε ηεο ρψξαο, θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο πεξηφδνπ 1950-80:
ε εθβηνκεράληζε, ε αζηηθνπνίεζε θαη ε ζεκαληηθή βειηίσζε ηνπ βηνηηθνχ επηπέδνπ
ζπλέβεζαλ ζηελ Διιάδα εθείλε ηελ πεξίνδν. ΢ε απηφ ην ζεκείν, αμίδεη λα πεξηγξάςνπκε ην
κέξνο θαη ηελ δνκή ηνπ θξαηηθνχ ηνκέα θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο πεξηφδνπ πνπ εμεηάδνπκε, ηεο
πξψηεο παξαηεηακέλεο πεξηφδνπ εηξήλεο κεηά ηελ Οζσκαληθή Απηνθξαηνξία, ηνπο Γπν
Παγθφζκηνπο Πνιέκνπο θαη ηνπ Δκθπιίνπ Πνιέκνπ.
1.2 Πεγέο θαη πεξηνξηζκνί ησλ δεδνκέλσλ
Οη βαζηθέο πεγέο ζηνηρείσλ γηα ηελ Διιάδα πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ ζε απηή ηελ
δηαηξηβή είλαη νη “Δζληθνί Λνγαξηαζκνί ηεο Διιάδνο” (Αζήλα 1976, 1980), ν “Πξνζσξηλνί
Λνγαξηαζκνί ηεο Διιάδνο” (Αζήλα 1981, Τπνπξγείν ΢πληνληζκνχ), θαη ην “Μέζνδνη θαη
Πφξνη γηα ηελ Δθηίκεζε ηνπ Δζληθνχ Δηζνδήκαηνο” (πνπ έρεη δεκνζηεπζεί απφ ην ίδην
ππνπξγείν), απφ ηα νπνία ζπιιέρζεθαλ ιεπηνκέξεηεο γηα ηελ δηαδηθαζία ηεο εθηίκεζεο.
Δπίζεο ρξεζηκνπνηήζεθαλ ζηνηρεία πνπ δεκνζηεχζεθαλ απφ ηελ Σξάπεδα ηεο Διιάδνο (ηνπ
Σκήκαηνο Οηθνλνκηθψλ Δξεπλψλ), “Μηα ΢εηξά Μαθξνρξφλησλ ΢ηαηηζηηθψλ ηεο Διιεληθήο
Οηθνλνκίαο”, Αζήλα 1980. Σα πεξηζζφηεξα απφ ηα δεκνγξαθηθά ζηνηρεία ειήθζεζαλ απφ ην
14
“Πιεζπζκφο ηεο Διιάδαο ην Γεχηεξν Μηζφ ηνπ Δηθνζηνχ Αηψλα”, πνπ δεκνζηεχζεθε απφ
ηελ Δζληθή ΢ηαηηζηηθή Τπεξεζία ηεο Διιάδαο, Αζήλα 1980.
΋ια ηα νηθνλνκηθά δεδνκέλα έρνπλ κεηαηξαπεί ζε ζηαζεξέο ηηκέο ηνπ 1970,
ρξεζηκνπνηψληαο ηνλ Γείθηε ηνπ ΑΔΠ, ηνλ Γείθηε Σηκψλ Καηαλαισηή (ΓΣΚ) θαη ηνλ
Κξαηηθφ Γείθηε Καηαλάισζεο (4).
΋πσο παξαηεξνχκε ζηνλ Πίλαθα 1.3 παξαπάλσ, ιακβάλνληαο ηηο δαπάλεο ζε
νλνκαζηηθνχο θαη φρη ζε πξαγκαηηθνχο φξνπο, νδεγνχκαζηε ζε δηαθνξεηηθά απνηειέζκαηα
ηνπ ξπζκνχ επέθηαζεο ησλ θξαηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ. Δπνκέλσο αθφκα θαη αλ νη δαπάλεο
κεηαθξάδνληαη ζε πνζνζηφ ηνπ ΑΔΠ, ε αλαινγία ησλ πξαγκαηηθψλ ηηκψλ ζα είλαη
δηαθνξεηηθή απφ ηελ αλαινγία ησλ νλνκαζηηθψλ ηηκψλ, απφ ηελ ζηηγκή πνπ νη
απνπιεζσξηζηέο γηα ηηο θπβεξλεηηθέο δαπάλεο θαη γηα ην ΑΔΠ είλαη δηαθνξεηηθνί (βι.
Παξάζηεκα, Πίλαθαο 5). Χο εθ ηνχηνπ, θαζψο ην ζπλνιηθφ πξαγκαηηθφ κεξίδην ηνπ θξάηνπο
ζην ΑΔΠ δείρλεη κηα αχμεζε 9,0% απφ ην 1955 έσο ην 1980 ζε νλνκαζηηθνχο φξνπο, ην ίδην
κεξίδην δείρλεη αχμεζε ηεο ηάμεο ηνπ 15,5%. Απφ ηελ ζηηγκή πνπ ε θνηλσληθή αζθάιηζε
πξνέξρεηαη απφ ηηο θξαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο, ην θαιχηεξν είλαη λα ππνινγίδεηαη ζε
πξαγκαηηθνχο θαη φρη ζε νλνκαζηηθνχο φξνπο θαη απφ ηελ ζηηγκή πνπ ελδηαθεξφκαζηε ζηελ
πξαγκαηηθή επέθηαζε ηνπ δεκφζηνπ ηνκέα ζηελ Διιάδα, πηζηεχνπκε πσο είλαη
θαηαιιειφηεξν λα ρξεζηκνπνηνχκε πξαγκαηηθά θαη φρη νλνκαζηηθά δεδνκέλα (5). Ζ αλάιπζε
ζε πξαγκαηηθέο ηηκέο, θπζηθά, ππφθεηηαη ζηα πξνβιήκαηα πνπ ζπλδένληαη κε ηελ δνκή ησλ
απνπιεζσξηζηψλ πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ απφ ηηο ΢ηαηηζηηθέο Τπεξεζίεο ηεο Διιάδαο. Σα
πξνβιήκαηα απηά ζπλέβεζαλ, δηφηη δελ ππάξρνπλ πιεξνθνξίεο γηα ηηο θξαηηθέο ηηκέο
παξαγσγήο, απφ ηελ ζηηγκή πνπ γεληθά ε θξαηηθή παξαγσγή δελ πσιείηε ζηελ αγνξά.
Δπηπιένλ γηα κεξηθέο ππεξεζίεο, φπσο ε δεκφζηα πγηεηλή, δελ ήηαλ δηαζέζηκα ηα απαξαίηεηα
δεδνκέλα γηα ηελ δεκηνπξγία ησλ δεηθηψλ θαη γη' απηφ ρξεζηκνπνηήζεθε έλαο γεληθφο δείθηεο
ρνλδξηθήο πψιεζεο πξντφλησλ. Σν ίδην ηζρχεη θαη κε ηα ακπληηθά ζπζηήκαηα, αθνχ νη
πιεξνθνξίεο γηα ηηο δαπάλεο απηέο ιφγσ ηνπ ζηξαηησηηθνχ απνξξήηνπ, δελ ήηαλ δηαζέζηκεο.
Άιινο έλαο πεξηνξηζκφο δεδνκέλσλ πξνέθπςε απφ ηελ ηαμηλφκεζε φισλ ησλ
ζηξαηησηηθψλ εμφδσλ σο θαηαλαισηηθέο δαπάλεο, παξφιν πνπ νξηζκέλα απφ απηά
ρξεκαηνδφηεζαλ ηεο επελδπηηθέο δαπάλεο, γηα παξάδεηγκα, ηελ θαηαζθεπή θηεξίσλ θαη
αεξνδξνκίσλ. Δπί πιένλ, ζε πεξηπηψζεηο πνπ νη δαπάλεο εμππεξεηνχζαλ πεξηζζφηεξν απφ
έλα ζηφρν, ηαμηλνκήζεθαλ ππφ ηνλ επηθξαηέζηεξν. Παξαδείγκαηνο ράξηλ, νη Μεηεσξνινγηθέο
15
Τπεξεζίεο πνπ εμππεξεηνχλ θαη αζηηθνχο θαη ζηξαηησηηθνχο ζθνπνχο, ζεσξνχληαη σο κέξνο
κε ζηξαηησηηθήο θαηαλάισζεο.
Παξά ηα πεξηνξηζκέλα ζηνηρεία πηζηεχνπκε φηη δελ επεξεάδεηαη ζεκαληηθά απηή ε
έξεπλα, εθφζνλ ζρεηίδεηαη θπξίσο κε ηε δνκή θαη ηηο γεληθέο ηάζεηο ησλ θξαηηθψλ δαπαλψλ
θαη ησλ εζφδσλ. Οη πεξηνξηζκνί απηνί ηζρχνπλ κε ζρεηηθά νκνηφκνξθν ηξφπν ζηηο
ρξνλνζεηξέο καο.
1.3 Κξαηηθέο Γαπάλεο: ΢ύζηαζε θαη Δμέιημε
Δμεηάδνληαο ην ηκήκα ησλ θξαηηθψλ δαπαλψλ ζην ΑΔΠ, ζα κειεηήζνπκε ηελ
ζχζηαζή ηνπο αλά ηνκέα θαη αλά είδνο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο, πξνθεηκέλνπ λα
δείμνπκε ηελ θαηεχζπλζε θαη ηηο πεγέο ησλ αιιαγψλ ηνπο.
Αξρηθά αο δηεπθξηλίζνπκε ηη ελλννχκε κε ηνλ νξηζκφ δεκφζηνο ηνκέαο. ΋πσο
ρξεζηκνπνηείηαη εδψ ν φξνο, ν δεκφζηνο ηνκέαο πεξηέρεη ηελ θεληξηθή δηνίθεζε, ηελ ηνπηθή
απηνδηνίθεζε, ηα ηακεία θνηλσληθήο αζθάιηζεο θαη άιινπο δεκφζηνπο πφξνπο, φπσο ην
Δκπνξηθφ Δπηκειεηήξην, ην εκπφξην, ηελ βηνκεραλία, ηηο ηέρλεο θαη ηηο δεμηνηερλίεο. Οη
δεκφζηεο
επηρεηξήζεηο
δελ
ζπκπεξηιήθζεθαλ,
εθηφο
εάλ
ηα
ειιείκκαηά
ηνπο
ρξεκαηνδνηνχληαλ απφ ην δεκφζην ηνκέα.
Οη ζπλνιηθέο θξαηηθέο δαπάλεο ζπλίζηαληαη απφ ηελ θαηαλάισζε, ηελ δεκηνπξγία
αθαζάξηζηνπ πάγηνπ θεθαιαίνπ, ηηο επηδνηήζεηο, ηηο θαζαξέο κεηαβηβάζεηο ζηα λνηθνθπξηά,
ηηο ηξέρνπζεο κεηαβηβάζεηο πξνο ηελ αιινδαπή θαη ηνπο ηφθνπο ηνπ δεκνζίνπ ρξένπο. Απφ ην
1950 έσο ην 1980, παξνπζηάζηεθε έμη θνξέο κεγαιχηεξε αχμεζε ζηηο ζπλνιηθέο πξαγκαηηθέο
θξαηηθέο δαπάλεο (βι. Παξάξηεκα, Πίλαθαο 6). Δπηπιένλ ε αλαινγία ησλ ζπλνιηθψλ
πξαγκαηηθψλ θξαηηθψλ δαπαλψλ ζε ζρέζε κε ην πξαγκαηηθφ ΑΔΠ απμήζεθε ζρεδφλ 10%
απφ ην 1955 έσο ην 1980 - απφ 22,47% ην 1955 ζε 31,51% ην 1980 - ε πςειή αλαινγία ην
1950 ήηαλ ιφγν ησλ κεγάισλ επελδπηηθψλ δαπαλψλ, θαζψο θαη ησλ επηδνηήζεσλ ηεο
παξαγσγήο (βι. Γξάθεκα 2). Χζηφζν ην πνζνζηφ ηεο αχμεζεο δελ ήηαλ ζηαζεξφ θαζ ‟φιε
ηελ δηάξθεηα ηεο πεξηφδνπ· ήηαλ πςειφηεξν ζηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ „50 θαη ηνπ „60 θαη
ρακειφηεξν ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ „70.
Ζ εμέηαζε ηεο ζχζηαζεο ησλ ζπλνιηθψλ δεκφζησλ δαπαλψλ, φπσο ζηνλ Πίλαθα 1.4,
δείρλεη φηη ην κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ κεξηδίνπ ηνπο ζην ΑΔΠ, ήηαλ απηφ ησλ αζηηθψλ
δαπαλψλ ζε πξντφληα θαη ππεξεζίεο. ΢πγθεθξηκέλα, νη αζηηθέο δαπάλεο πεξηείραλ ηνπο
16
κηζζνχο θαη ηα εκεξνκίζζηα ησλ δεκνζίσλ ππαιιήισλ, ηηο ζπληάμεηο ηνπο, ηα πξαγκαηηθά
θαη ηεθκαξηά ελνίθηα ησλ εγθαηαζηάζεσλ θαη ηηο αγνξέο πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ. Οη
ζηξαηησηηθέο δαπάλεο κε ηελ ζεηξά ηνπο πεξηείραλ ηνπο κηζζνχο θαη ηα εκεξνκίζζηα ησλ
ελφπισλ δπλάκεσλ θαη ηα έμνδα δηαηξνθήο θαη έλδπζεο. Σν απφιπην κέγεζνο φισλ ησλ
πξαγκαηηθψλ θαηαλαισηηθψλ δαπαλψλ απμήζεθε απφ ην 1950 έσο ην 1980 (βι. Παξάξηεκα,
Πίλαθα 7,8). Αληίζεηα, ην κέξνο ηεο ζπλνιηθήο θαηαλάισζεο ζην ΑΔΠ κεηψζεθε, κε
εμαίξεζε ηελ αχμεζε ζηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ην „70. Απηφ ζπλέβε εμαηηίαο ηεο κεγάιεο
αχμεζεο ησλ ζηξαηησηηθψλ δαπαλψλ ζηα κέζα ηνπ „70, πνπ πξνθιήζεθε απφ ηελ εηζβνιή
ησλ Σνχξθσλ ζηελ Κχπξν θαη απφ ηα κεηαγελέζηεξα πξνβιήκαηα αλάκεζα ζηελ Διιάδα θαη
ηελ Σνπξθία (βι. Γξάθεκα 3). Οη αζηηθέο δαπάλεο εκθαλίδνπλ κηα αχμεζε ζην ΑΔΠ, κέρξη
ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ „60 θαη είραλ κεγαιχηεξν κέξνο απφ ηηο ζηξαηησηηθέο δαπάλεο
θαζ‟ φιε ηελ πεξίνδν πνπ εμεηάδνπκε. Οη κηζζνί θαη ηα εκεξνκίζζηα, έλα κέξνο ησλ
θαηαλαισηηθψλ δαπαλψλ, αληηπξνζψπεπαλ έλα ζηαζεξά απμαλφκελν ηκήκα ηνπ ΑΔΠ.
Άιιν έλα κέξνο ησλ ζπλνιηθψλ θξαηηθψλ δαπαλψλ ήηαλ ε δεκηνπξγία πξαγκαηηθνχ
αθαζάξηζηνπ πάγηνπ θεθαιαίνπ, πνπ πεξηέρεη ηηο δαπάλεο γηα ηελ παξαγσγή ε ηελ απφθηεζε
λένπ πάγηνπ θεθαιαίνπ, εθηφο ησλ ζηξαηησηηθψλ εμνπιηζκψλ θαη ησλ εμφδσλ ησλ
εγθαηαζηάζεσλ (βι. Παξάξηεκα, Πίλαθαο 7) (6). Δθηφο απφ ην κεγάιν κεξίδην ηνπ 1950, ην
κέξνο ησλ δεκφζησλ επελδχζεσλ ζην ΑΔΠ απμήζεθε ζηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ „50 θαη
επίζεο ζηηο αξρέο ηνπ „70, θπξίσο ιφγσ ησλ κεγάισλ έξγσλ ππνδνκψλ πνπ
πξαγκαηνπνηήζεθαλ απφ ην θξάηνο. ΢πγθεθξηκέλα, πξαγκαηνπνηήζεθαλ πξνγξάκκαηα ζηελά
ζπλδεδεκέλα κε ηελ εθβηνκεράληζε ηεο νηθνλνκίαο, φπσο απηά ηνπ ειεθηξηζκνχ θαη ησλ
κεηαθνξψλ. Καζ‟ φιε απηή ηελ πεξίνδν σζηφζν, νη πξαγκαηηθέο αθαζάξηζηεο δεκφζηεο
δαπάλεο πάγηνπ θεθαιαίνπ κεηψζεθαλ σο ηκήκα ηνπ ΑΔΠ (δει. απφ 8,23% ην 1950 ζε
4,55% ην 1980) (βι. Γξάθεκα 3).
Οη πξαγκαηηθέο κεηαβηβάζεηο ζηα λνηθνθπξηά απμήζεθαλ ζεκαληηθά σο ηκήκα ηνπ
ΑΔγρΠ θαηά ηελ πεξίνδν πνπ εμεηάδνπκε θαη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα ήηαλ ε θχξηα πεγή
αχμεζεο ησλ θξαηηθψλ δαπαλψλ (π.ρ. 4,0% ην 1950 θαη 8,4% ην 1980, βι. Γξάθεκα 3). Οη
κεηαβηβάζεηο πεξηέρνπλ φιεο ηηο κεηαβηβάζεηο ζε ηδηψηεο ε ζε ηδησηηθά ηδξχκαηα, πην
ζπγθεθξηκέλα: ζπληάμεηο δεκνζίσλ ππαιιήισλ, επηδφκαηα αλεξγίαο, πγείαο θαη νηθνγελεηαθά
επηδφκαηα, ππνηξνθίεο, πνιεκηθέο ζπληάμεηο θαη άιιεο παξφκνηεο ππεξεζίεο.
17
΋πσο θαίλεηαη ζηνλ πίλαθα παξαπάλσ, νη απμήζεηο ζηηο αηνκηθέο ζπληάμεηο, (πνπ
θαηαιάκβαλαλ ην κεγαιχηεξν κέξνο ησλ κεηαβηβάζεσλ) φπσο επίζεο θαη ηα επηδφκαηα
πγείαο, αληηπξνζψπεπαλ ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο αχμεζεο ζηηο κεηαβηβαζηηθέο πιεξσκέο.
Οη επηδνηήζεηο αληηζηνηρνχζαλ ζε έλα απμαλφκελν ηκήκα ηνπ ΑΔΠ. Απφ 0,1% ηνπ
ΑΔΠ ην 1955 απμήζεθαλ ζε 2,2% ην 1980 (βι. Γξάθεκα 3). Απηέο νη δαπάλεο πεξηιάκβαλαλ
κεηαβηβάζεηο ζε παξαγσγνχο πξνθεηκέλνπ λα κεηψζνπλ ην θαζαξφ θφζηνο ηεο παξαγσγήο.
Οη επηδνηήζεηο κπνξνχλ λα ηαμηλνκεζνχλ αλάινγα κε ηελ θχζε ηνπο, είηε σο έμνδα
παξαγσγήο (θπξίσο γηα θαιιηέξγεηα, ιηπάζκαηα, άξδεπζε) γηα ηελ επηβνιή ησλ ηηκψλ
ζηήξημεο, ε σο έμνδα εμαγσγψλ γηα ηελ πξνψζεζε ηεο παξαγσγήο. Σν κέξνο ησλ
επηδνηήζεσλ ζην ΑΔΠ απμήζεθε ζεκαληηθά.
Σν ηειεπηαίν κέξνο ησλ ζπλνιηθψλ θξαηηθψλ δαπαλψλ πνπ ζα εμεηάζνπκε, είλαη νη
ηφθνη ηνπ δεκνζίνπ ρξένπο. Σν κεξίδην ηνπο ζην ΑΔΠ απμήζεθε απφ 0,03% ην 1950 ζε
2,11% ην 1980 ιφγν ηεο απμεκέλεο ρξήζεο ηεο ρξεκαηνδφηεζεο ηνπ ειιείκκαηνο (βι.
Πίλαθα 1.4). Μέρξη ην 1957 ν πξνυπνινγηζκφο ρξεκαηνδνηνχληαλ ζε κεγάιν βαζκφ απφ ηελ
Ακεξηθαληθή νηθνλνκηθή βνήζεηα. Έλα πηζαλφ αίηην γηα απηφ ην πιεφλαζκα ην νπνίν είλαη
κηα ζεκαληηθή πεγή ηεο αχμεζεο ησλ δεκνζίσλ δαπαλψλ, είλαη ε άλνδνο ησλ επηηνθίσλ πνπ
έγηλε ζε παγθφζκην επίπεδν, θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο πεξηφδνπ 1975-1980.
΢πλνπηηθά βιέπνπκε πσο νη ζπλνιηθέο θξαηηθέο δαπάλεο αληηπξνζψπεπαλ έλα
απμαλφκελν ηκήκα ζην ΑΔΠ. Οη θαζαξέο κεηαβηβάζεηο ζηα λνηθνθπξηά (εηδηθά ζηα κέζα ηεο
δεθαεηίαο ηνπ „60 θαη ζηα ηέιε ηνπ „70), νη επηδνηήζεηο θαη νη ηφθνη ηνπ δεκνζίνπ ρξένπο
(ακθφηεξνη ηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ „70) ήηαλ νη βαζηθνί παξάγνληεο ππεχζπλνη γηα ηελ
αχμεζε.
Σψξα πνπ εμεηάζακε ηα κέξε ησλ ζπλνιηθψλ θπβεξλεηηθψλ δαπαλψλ, ζα γίλεη κηα
πξνζπάζεηα λα κειεηήζνπκε κε πεξηζζφηεξε ιεπηνκέξεηα ηα κέξε ησλ δπν βαζηθψλ
θαηεγνξηψλ δαπαλψλ· απηά είλαη, ε δεκφζηα θαηαλάισζε θαη ε δεκηνπξγία αθαζάξηζηνπ
πάγηνπ θεθαιαίνπ. Γηα λα θαηαιάβνπκε απνιχησο ηηο πξνηεξαηφηεηεο πνπ είρε ζέζεη ε
θπβέξλεζε, ρξεηαδφκαζηε επηπιένλ γλψζε γηα ην πσο νη δαπάλεο θαηαλέκνληαη αλάινγα κε
ην είδνο ηεο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο.
Πξψηα πξέπεη λα εμεηάζνπκε ηηο πξαγκαηηθέο θαηαλαισηηθέο δαπάλεο απφ ηα είδε ηεο
νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο· ηα νπνία είλαη, ε άκπλα, ε δηνίθεζε, ε παηδεία, ε πγεία, ε
δηθαηνζχλε θαη νη δεκφζηεο ππεξεζίεο (βι. Γξάθεκα 4). Δθηφο απφ ηελ πεξίνδν 1962-1966,
ην κεγαιχηεξν κέξνο θαηαλάισζεο αληηζηνηρνχζε ζηηο δαπάλεο πνπ είραλ λα θάλνπλ κε ηελ
18
άκπλα ηεο ρψξαο, πνπ πεξηειάκβαλαλ φιεο ηηο δαπάλεο (ηξέρνπζεο θαη θεθαιαηνπρηθέο). Ο
θπξηφηεξνο ιφγνο πνπ νη ακπληηθέο δαπάλεο ήηαλ ηφζν κεγάιεο, ήηαλ ηα ζπλερή πξνβιήκαηα
κεηαμχ Σνπξθίαο θαη Διιάδαο, ηα νπνία επηδεηλψζεθαλ κεηά ηελ Σνπξθηθή εηζβνιή ζηελ
Κχπξν, ην 1974. Σν δεχηεξν κεγαιχηεξν κέξνο ήηαλ ε δηνίθεζε, ε νπνία απνηεινχληαλ απφ
ηηο ηξέρνπζεο δαπάλεο ησλ ππνπξγείσλ, ηηο ππεξεζίεο δεκνζίσλ εζφδσλ, ηα ηεισλεία, ηηο
δεκφζηεο ππεξεζίεο ηνπ γξαθείνπ ηνπ πξσζππνπξγνχ, ην λνκνζεηηθφ ζψκα, ηηο μέλεο
ππεξεζίαο θαη "άιια". Απηά απμήζεθαλ θπξίσο ζηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ „50. Δπίζεο
απμήζεθε ην κέξνο ηεο θαηαλάισζεο πνπ αθηεξψζεθε ζηα έμνδα ηεο εθπαίδεπζεο, εηδηθά
θαηά ηα ηέιε ηνπ „50 θαη ηεο αξρέο ηνπ „60, θαη ήηαλ ην ηξίην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο
δεκφζηαο θαηαλάισζεο (π.ρ. 5,5% ην 1950, 13,9% ην 1960, 15,0% ην 1970 θαη 14,2% ην
1979). Σα έμνδα ηεο εθπαίδεπζεο πεξηιακβάλνπλ φια ηα ηξέρνληα έμνδα ησλ ζρνιείσλ, ησλ
παλεπηζηεκίσλ, ησλ Σ.Δ.Η, ηεο γεληθήο έξεπλαο, ησλ βηβιηνζεθψλ, ησλ κνπζείσλ, θηι. ππφ
ηνλ έιεγρν ηνπ Τπνπξγείνπ Παηδείαο. Οη απμήζεηο πνπ παξαηεξνχληαη θαηά ηα ηέιε ηνπ „50,
είλαη ιφγσ ηνπ κεηαζρεκαηηζκνχ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο, πνπ πεξηείρε έμη ρξφληα
“δσξεάλ” ππνρξεσηηθήο πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο. Ζ αχμεζε ζηηο αξρέο ηνπ „60
ζπζρεηίδεηαη κε ηελ επέθηαζε ηεο “δσξεάλ” ππνρξεσηηθήο εθπαίδεπζεο έηζη ψζηε λα
πεξηέρεη αθφκε 3 ρξφληα δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο. Σα έμνδα ηεο δεκφζηαο εθπαίδεπζεο
φισλ ησλ βαζκίδσλ πιένλ θαιχπηνληαη απφ ηνλ εζληθφ πξνυπνινγηζκφ· δελ ρξεηάδεηαη θακία
ζπλεηζθνξά απφ ηνπο καζεηέο ή ηηο νηθνγέλεηέο ηνπο.
Δπίζεο απμήζεθε ην ηκήκα ησλ δαπαλψλ ηεο πγείαο, ζηε ζπλνιηθή θαηαλάισζε θαηά
ηελ δηάξθεηα απηήο ηεο πεξηφδνπ θαη πην ζπγθεθξηκέλα ζηα κέζα ηνπ „60. Απηφ απαξηηδφηαλ
απφ φιεο ηηο ηξέρνπζεο θξαηηθέο δαπάλεο γηα ηα λνζνθνκεία, ηηο ππεξεζίεο πγείαο, ηα
θαξκαθεία, θηι. Απηή ε αχμεζε πνπ ζπλέβε ηελ δεθαεηία ηνπ „60, ήηαλ θπξίσο ιφγσ ηεο
δεκηνπξγίαο ηνπ Οξγαληζκνχ Γεσξγηθψλ Αζθαιίζεσλ (Ο.Γ.Α.), ππφ ηελ επνπηεία ηνπ
Τπνπξγείνπ Κνηλσληθψλ Τπεξεζηψλ (Pantelakis, 1978, ζει. 128). Απηφ πεξηειάκβαλε ηελ
παξνρή επηδνκάησλ πγείαο γηα ηνπο αλζξψπνπο πνπ εξγάδνληαη ζηνλ ηνκέα ηεο γεσξγίαο.
Οη θαηαλαισηηθέο δαπάλεο ηεο αζηπλνκίαο, ησλ θπιαθψλ θαη ησλ δηθαζηεξίσλ
απμήζεθαλ ειαθξψο ην 1964 (ην κεξίδην θαηαλάισζεο ήηαλ 2,7% ην 1950, 6,3% ην 1960,
4,8% ην 1970 θαη 3,7% ην 1979). Σέινο, ην αληηπξνζσπεπηηθφ ηκήκα ηεο θαηαλάισζεο ησλ
θνηλσληθψλ ππεξεζηψλ πνπ απαξηίδεηε απφ φια ηα ηξέρνληα έμνδα γηα ηα θηιαλζξσπηθά
ηδξχκαηα (γηα ηνπο ειηθησκέλνπο, ηνπο αξξψζηνπο ε ηνπο αλήκπνξνπο αλζξψπνπο) ήηαλ ιίγν
πνιχ ζηαζεξφ.
19
΢πλνςίδνληαο, ζα κπνξνχζε λα πεη θαλείο πσο ην κεγαιχηεξν ηκήκα ησλ
θαηαλαισηηθψλ δαπαλψλ πήγε ζηελ δηνίθεζε, ε νπνία παξνπζίαζε κηα κεγάιε αχμεζε ζηα
ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ „50, θαη ζηελ άκπλα, ε νπνία παξνπζίαζε αχμεζε εηδηθά ηελ δεθαεηία
ηνπ „50 θαη ζηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ „70. Ζ εθπαίδεπζε θαη ε πγεία είραλ έλα ρακειφηεξν,
αιιά απμαλφκελν κεξίδην θαηαλαισηηθψλ δαπαλψλ, εηδηθά ζηηο αξρέο ηνπ „60. Οη θνηλσληθέο
ππεξεζίεο θαη νη λνκηθέο δαπάλεο αληηπξνζψπεπαλ έλα κηθξφ κέξνο ησλ πξαγκαηηθψλ
θαηαλαισηηθψλ δαπαλψλ.
Χο επφκελν βήκα ζηελ αλάιπζε ηεο αχμεζεο ησλ θξαηηθψλ δαπαλψλ, ηα έμνδα ηεο
δεκηνπξγίαο πξαγκαηηθνχ αθαζάξηζηνπ πάγηνπ θεθαιαίνπ εμεηάδνληαη θαηά ηνκέα. Οη ηνκείο
απηνί ήηαλ νη ζπγθνηλσλίεο, ν ειεθηξηζκφο, ε γεσξγία θαη ε αιηεία, ε εμφξπμε, ε
(βηνκεραληθή) παξαγσγή, ε ζηέγαζε θαη ε δεκφζηα δηνίθεζε. Σν ηκήκα ηνπ ηνκέα ησλ
ππνδνκψλ, ζπγθνηλσληψλ θαη ειεθηξηζκνχ, ήηαλ ην κεγαιχηεξν. Σν ηκήκα ησλ
ζπγθνηλσληψλ ζηηο επελδπηηθέο δαπάλεο ήηαλ 29,12% ην 1950, 37,9% ην 1960, 40,8% ην
1970 θαη 36,3% ην 1980. Σν ηκήκα ηνπ ειεθηξηζκνχ ήηαλ 1,52% ην 1950, 23,27% ην 1951,
19,9% ην 1960, 25,1% ην 1970 θαη 31,7% ην 1980 (βι. Γηάγξακκα 5). Ζ αχμεζε ζηα έμνδα
ησλ ζπγθνηλσληψλ ζηα ηέιε ηνπ „50 ήηαλ, θαηά θχξην ιφγν, εμαηηίαο ηεο θαηαζθεπήο ησλ
δξφκσλ, ζπγθεθξηκέλα ησλ εζληθψλ νδψλ. Τπήξρε επίζεο κηα αχμεζε ζηηο ζαιάζζηεο
ζπγθνηλσλίεο θαη ζηνπο ζηδεξνδξφκνπο. Ζ αχμεζε ησλ εμφδσλ ηνπ ειεθηξηζκνχ έγηλε ιφγσ
ηεο θαηαζθεπήο κεγάισλ πδξνειεθηξηθψλ πξντφλησλ ζηνλ Αμηφ, ηνλ Αρειψν θαη ηνλ
Αιηάθκνλα ην „50. ΢ηηο αξρέο ηνπ „50 ππήξμε κηα θαηαθφξπθε αχμεζε ζηελ θαηαζθεπή
θαηνηθηψλ (π.ρ. 26,42% ησλ δεκφζησλ επελδχζεσλ ην 1950, 2,6% ην 1960, 1,5% ην 1970 θαη
1,7% ην 1980), ζηελ εμφξπμε (6,09% ην 1952, 5,52% ην 1960, 2,1% ην 1970 θαη 4,7% ην
1980) θαη ζηελ δεκφζηα δηνίθεζε (15,60% ην 1950, 4,2% ην 1960, 4,1% ην 1970 θαη 1,8% ην
1980). Απηή ε αχμεζε αληηζηξάθεθε ζε κεγάιν βαζκφ ζηα ηέιε ηνπ „50, κε εμαίξεζε ηελ
αχμεζε ζηα έμνδα εμφξπμεο ζηα ηέιε ηνπ „70. Ζ βηνκεραληθή παξαγσγή είρε έλα κηθξφ
κέξνο ησλ δεκφζησλ επελδχζεσλ, εθηφο απφ ηηο πεξηφδνπο άλζεζεο 1956-57 θαη 1961-63. Σν
αλαπηπζζφκελν κεξίδην ηεο βηνκεραληθήο παξαγσγήο έθεξε σο απνηέιεζκα ηελ παξαγσγή
ρεκηθψλ ιηπαζκάησλ, δάραξεο θαη ζπίξησλ θαη ηελ αλάθακςε ζηηο θαηαζθεπέο λαππεγείσλ
(π.ρ. ην ηκήκα ηεο βηνκεραληθήο παξαγσγήο ζηηο ζπλνιηθέο δεκφζηεο επελδχζεηο ήηαλ 0,10%
ην 1954, 8,99% ην 1956, 5,1% ην 1960, 10,8% ην 1962, 0,2% ην 1970 θαη 3,3% ην 1980). Σν
κεξίδην δαπαλψλ ηεο γεσξγίαο θαη ηεο αιηείαο κεηψζεθε ζεκαληηθά θαηά ηελ δεθαεηία ηνπ
20
„50, αιιά απμήζεθε μαλά ζηηο αξρέο ηνπ „60 θπξίσο ιφγσ ηεο επηδφηεζεο ησλ ιηπαζκάησλ
(π.ρ. 19,9% ην 1950, 23,4% ην 1960, 17,4% ην 1970 θαη 9,2% ην 1980).
Δλ ζπληνκία, ην κέξνο ησλ θξαηηθψλ επελδπηηθψλ δαπαλψλ ζην ΑΔΠ εκθάληζε κηα
απμεηηθή ηάζε, θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο πεξηφδνπ απφ ηα κέζα ηνπ „50 έσο ην „70. Απηφ
ζπλέβε, εμαηηίαο ηεο αχμεζεο ησλ δαπαλψλ ζηηο ζπγθνηλσλίεο θαη ηνλ ειεθηξηζκφ (βι.
Γηάγξακκα 6).
΢πλνςίδνληαο ηα παξαπάλσ, βιέπνπκε πσο ε αχμεζε πνπ παξαηεξείηαη ζην ηκήκα
ησλ πξαγκαηηθψλ θξαηηθψλ δαπαλψλ ηνπ ΑΔΠ ζπλέβε θπξίσο ιφγσ ησλ απμεκέλσλ
πξαγκαηηθψλ κεηαβηβαζηηθψλ πιεξσκψλ, πνπ πεξηειάκβαλαλ θπξίσο ηηο ζπλάμεηο, ηηο
επηδνηήζεηο θαη ηνπο ηφθνπο ηνπ δεκνζίνπ ρξένπο.
1.4 Κξαηηθά Έζνδα: ΢ύλζεζε θαη Σάζεηο
Οη πεγέο ησλ θξαηηθψλ εζφδσλ πεξηείραλ ηελ θνξνιφγεζε, ηηο νθεηιέο θαη ηα ηέιε, ην
εηζφδεκα απφ επελδχζεηο θαη ηηο κεηαβηβάζεηο απφ ηδηψηεο. Καηά πνιχ, ην κεγαιχηεξν κέξνο
ησλ δεκφζησλ εζφδσλ πξνήιζε απφ ηνπο έκκεζνπο θαη άκεζνπο θφξνπο, νη νπνίνη
αλέξρνληαλ ζε πεξηζζφηεξν απφ 90% ησλ ζπλνιηθψλ εζφδσλ. Σν κέξνο ησλ ζπλνιηθψλ
θφξσλ ζην ΑΔΠ δηπιαζηάζηεθε απφ ην 1950 έσο ην 1980 (βι. Γξάθεκα 6). Οη άκεζνη θφξνη
απνηεινχζαλ ην κηθξφηεξν κέξνο ησλ ζπλνιηθψλ θφξσλ θαηά ην κεγαιχηεξν δηάζηεκα ηεο
πεξηφδνπ θαη ζπλίζηαληαη θπξίσο απφ θφξνπο εηζνδήκαηνο θπζηθψλ πξνζψπσλ (δει. 97%
ησλ άκεζσλ θφξσλ ήηαλ αηνκηθνί θφξνη). Χζηφζν, θαηά ηελ δηάξθεηα ηνπ ηειεπηαίνπ έηνπο
ην νπνίν εμεηάδνπκε, νη άκεζνη θφξνη ήηαλ ε κεγαιχηεξε πεγή εζφδσλ (π.ρ. 30,5% ην 1950
έλαληη 48,4% ην 1980, βι. Παξάξηεκα, Πίλαθα 9). Οη έκκεζνη θφξνη πεξηείραλ θπξίσο ηνπο
θφξνπο θαηαλάισζεο, ηνπο θφξνπο ζπλαιιαγψλ (π.ρ. θφξνη ραξηνζήκνπ θαη θφξνη
κεηαβίβαζεο) θαη ηνπο ηεισλεηαθνχο δαζκνχο. ΋πσο αλαθέξζεθε παξαπάλσ ην κέξνο ησλ
έκκεζσλ θφξσλ ζηα ζπλνιηθά έζνδα κεηψζεθε απφ 61,53% ην 1950 ζε 45,5% ην 1980.
Άιιε κηα πεγή εζφδσλ ήηαλ νη νθεηιέο θαη ηα ηέιε, πνπ επηβάιινληαλ ζε
ζπγθεθξηκέλεο θξαηηθέο ππεξεζίεο, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ηεο αγθπξνβφιεζεο, ησλ δηνδίσλ,
ηνπ ιηκαληνχ, ηεο εθπαίδεπζεο θαη ησλ νθεηιψλ πγείαο. (Σν πνζφ απηφ αθαηξέζεθε απφ ηε
δεκφζηα θαηαλάισζε ζηηο δαπάλεο πνπ πξναλαθέξζεθαλ).
Σν εηζφδεκα απφ ηελ πεξηνπζία θαη ηελ επηρεηξεκαηηθφηεηα ηνπ θξάηνπο, δειαδή, ε
παξνρή αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ απφ ην θξάηνο ήηαλ έλα αθφκα κέξνο ησλ εζφδσλ. Απηά
21
πεξηείραλ θέξδε νξγαληζκψλ φπσο ε Σξάπεδα ηεο Διιάδνο θαη νη ζηδεξφδξνκνη, θαη
παξνπζίαζαλ έλα κηθξφηεξν αλ θαη απμαλφκελν κεξίδην ζπλνιηθψλ δεκφζησλ εζφδσλ (π.ρ.
7,69% ην 1950 θαη 9,08% ην 1980, βι. Παξάξηεκα, Πίλαθα 9). Έλα κηθξφηεξν κέξνο ησλ
εζφδσλ απνηεινχζαλ νη κεηαβηβάζεηο ησλ λνηθνθπξηψλ πξνο ζην θξάηνο, πνπ πεξηείραλ
δσξεέο θαη θιεξνλνκηέο. (Σν πνζφ απηφ αθαηξέζεθε απφ ηηο θξαηηθέο κεηαβηβάζεηο πξνο ηα
λνηθνθπξηά ζηα πξναλαθεξζέληα δεδνκέλα εμφδσλ).
΢πλνςίδνληαο ηε ζπδήηεζε πεξί θξαηηθψλ εζφδσλ είλαη εκθαλέο φηη απνηεινχληαλ
θπξίσο απφ έκκεζνπο θαη άκεζνπο θφξνπο. Σα ζπλνιηθά έζνδα απμήζεθαλ σο κέξνο ηνπ
ΑΔΠ, κε ηνπο έκκεζνπο θφξνπο λα κεηψλνληαη θαη ηνπο άκεζνπο λα απμάλνληαη. Πξηλ
εμεηάζνπκε ηνπο παξάγνληεο πνπ νδήγεζαλ ζηελ αχμεζε ησλ δξαζηεξηνηήησλ ηνπ δεκφζηνπ
ηνκέα ζηελ Διιάδα, ζα επηρεηξεζεί κηα ζχληνκε ζχγθξηζε αλάκεζα ζηνπο θξαηηθνχο ηνκείο
ηεο Διιάδαο, ηεο Ηζπαλίαο θαη ηνπ Καλαδά.
1.5 Οη πεξηπηώζεηο ηεο Ηζπαλίαο θαη ηνπ Καλαδά: ΢ύγθξηζε κε ηελ Διιεληθή Δκπεηξία
Ο ζθνπφο απηήο ηεο ελφηεηαο είλαη λα ζπγθξίλεη ηελ αλάπηπμε ηνπ δεκφζηνπ ηνκέα
ηεο Ηζπαλίαο, ηνπ Καλαδά θαη ηεο Διιάδαο. Με απηφλ ηνλ ηξφπν, κπνξνχκε λα
πξνζδηνξίζνπκε εάλ ε πξφζθαηε εκπεηξία ηεο Διιάδαο είλαη φκνηα κε ηελ εκπεηξία άιισλ
ρσξψλ. Ζ επηινγή ησλ ρσξψλ καο επηηξέπεη λα ζπγθξίλνπκε ηελ Διιάδα κε κηα Δπξσπατθή
ρψξα, ζε έλα φκνην επίπεδν αλάπηπμεο θαζψο θαη κε κηα πεξηζζφηεξν αλαπηπγκέλε ρψξα.
Πξνβιήκαηα ζρεηηθά κε ηνλ νξηζκφ ησλ δεκνζίσλ δαπαλψλ κεηαμχ ησλ επηκέξνπο
ρσξψλ καο εκπφδηζαλ λα ρξεζηκνπνηήζνπκε ηηο ίδηεο πεγέο φπσο ζηελ πξνεγνχκελε ελφηεηα
γηα ηελ Διιάδα. Αλη‟ απηνχ, ρξεζηκνπνηήζακε ηνπο Δζληθνχο Λνγαξηαζκνχο ηνπ
Οξγαληζκνχ Οηθνλνκηθήο ΢πλεξγαζίαο θαη Αλάπηπμεο (Ο.Ο.΢.Α.), παξνπζηάδνληαο
δεδνκέλα απφ ηελ ίδηα πεγή θαη γηα ηηο ηξεηο ρψξεο. Δπεηδή ηα δεδνκέλα ηνπ ΟΟ΢Α γηα ην
1955 θαη ην 1960 δελ πεξηείραλ ηηο θξαηηθέο επελδχζεηο, κνλφ ηα δεδνκέλα πνπ μεθηλνχλ απφ
ην 1965 κπνξνχλ λα ζπγθξηζνχλ κε ηα δεδνκέλα ησλ Διιεληθψλ Δζληθψλ Λνγαξηαζκψλ. Σα
δεδνκέλα ηνπ ΟΟ΢Α παξνπζηάδνπλ κηα ειαθξψο δηαθνξεηηθή εηθφλα ηεο Διιεληθήο
αλάπηπμεο, αιιά νη δηαθνξέο ηνπο δελ είλαη αξθεηά κεγάιεο γηα λα είλαη αλεζπρεηηθέο. ΢ην
ζχλνιν θαη νη δπν είλαη φκνηεο, επίζεο ε αχμεζε ζην θξαηηθφ κεξίδην είλαη ζρεδφλ ίδηα θαη
ζηηο δπν πεξηπηψζεηο (βι. Πίλαθα 1.6).
22
Δπηπιένλ, επεηδή είλαη αδχλαην λα θαηαζθεπαζηεί κηα ζηαζεξή ζεηξά ηηκψλ απφ ην
1955 έσο ην 1979 κε ηα δεδνκέλα ηνπ ΟΟ΢Α, δελ κπνξέζακε λα θάλνπκε ηελ ζχγθξηζε
κεηαμχ ησλ ρσξψλ κε πξαγκαηηθά δεδνκέλα. Ζ παξνπζίαζε ησλ θξαηηθψλ θαηαλαισηηθψλ
δαπαλψλ (δηαζέζηκε ζηνπο Δζληθνχο Λνγαξηαζκνχο ηνπ ΟΟ΢Α), ηφζν κε ηξέρνπζεο φζν θαη
κε πξαγκαηηθέο ηηκέο, απεηθνλίδεη θαη πάιη πσο ε ρξήζε ησλ πξαγκαηηθψλ έλαληη ησλ
νλνκαζηηθψλ ηηκψλ νδεγεί ζε κηα δηαθνξεηηθή εηθφλα ησλ απμήζεσλ ζηνλ δεκφζην ηνκέα
(βι. Πίλαθα 1.7). Λακβάλνληαο ππφςηλ ην πξφβιεκα ηεο αιιαγήο ηνπ έηνπο αλαθνξάο ην
1962, παξαηεξνχκε φηη ζηελ Ηζπαλία ν δεκφζηνο ηνκέαο θαηαιάκβαλε κεησκέλν κεξίδην ζην
ΑΔγρΠ έσο ην 1975 ζε πξαγκαηηθέο ηηκέο, ελψ απμαλφκελν ζε νλνκαζηηθέο. ΢ηνλ Καλαδά
θαη ηελ Διιάδα, ε αλαινγία απμάλεηαη θαη ζηηο δπν πεξηπηψζεηο, φκσο είλαη ειάρηζηα
ρακειφηεξε φηαλ ππνινγίδεηαη ζε πξαγκαηηθέο ηηκέο.
΋πσο θαίλεηαη θαη ζηνλ Πίλαθα 1.7 ην κέξνο ησλ ζπλνιηθψλ θξαηηθψλ δαπαλψλ ζην
ΑΔγρΠ απμήζεθε θαη ζηηο ηξεηο ρψξεο. Απηφ αληαπνθξίλεηαη επίζεο κε έλα απιφ κέζν νξφ
ηνπ κέξνπο ησλ θξαηηθψλ δαπαλψλ, πνπ ιήθζεθε απφ ην ΑΔγρΠ 19 ρσξψλ ηνπ ΟΟ΢Α. Ο
ζπγθεθξηκέλνο κέζνο φξνο απμήζεθε απφ 19,8% ην 1951 ζε 39,8% ην 1980 (Δζληθνί
Λνγαξηαζκνί ηνπ ΟΟ΢Α). Παξφιν πνπ ε θπβέξλεζε ηνπ Καλαδά είρε κεγαιχηεξν ηκήκα
ζπλνιηθψλ δαπαλψλ, ζηελ Διιάδα ππήξμε κεγαιχηεξνο ξπζκφο αλάπηπμεο απφ ην 1955 έσο
ην 1979. Ζ Ηζπαλία απφ ηελ άιιε, παξνπζίαζε κηθξφηεξν κεξίδην θαη ρακειφηεξν ξπζκφ
αχμεζεο ζηηο δεκφζηεο δαπάλεο. Σα κέξε ησλ ζπλνιηθψλ δεκνζίσλ δαπαλψλ, θαηέιαβαλ ηνλ
ίδην βαζκφ θαη ζηηο ηξεηο ρψξεο πνπ εμεηάζηεθαλ, κε ηηο θαηαλαισηηθέο δαπάλεο γηα αγαζά
θαη ππεξεζίεο λα έρνπλ ην κεγαιχηεξν ηκήκα (φπσο ζην κέζν φξν ηνπ ΟΟ΢Α κέρξη ην 1967).
Σν ηκήκα ησλ θαηαλαισηηθψλ δαπαλψλ είρε φκνηα αχμεζε ζηελ Διιάδα θαη ζηνλ Καλαδά,
ελψ ζηελ Ηζπαλία απμήζεθε ειαθξψο. Σν ηκήκα ησλ δαπαλψλ δεκηνπξγίαο αθαζάξηζηνπ
πάγηνπ θεθαιαίνπ ζην ΑΔγρΠ παξνπζίαζε κείσζε θαη ζηηο ηξεηο ρψξεο, κεηαμχ ηνπ πξψηνπ
θαη ηνπ ηειεπηαίνπ έηνπο, θαηά ηα νπνία εμεηάζηεθαλ. Απηφ ήηαλ αληίζεην κε ηελ
ζπκπεξηθνξά ηνπ απινχ κέζνπ φξνπ ηνπ ΟΟ΢Α, πνπ απμήζεθε απφ 2,4% ην 1951 ζε 3,3% ην
1980.
Οη επελδπηηθέο δαπάλεο απμήζεθαλ γξεγνξφηεξα θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο δεθαεηίαο ηνπ
„60 ζηνλ Καλαδά θαη θαηά ηηο αξρέο ηνπ „70 ζηελ Διιάδα, απφ φηη ζηελ Ηζπαλία, φπνπ
παξέκεηλαλ ζρεδφλ ζηαζεξέο, εθηφο απφ ηελ κείσζε ηνπ 1979. Δπηπξφζζεηα, ππήξμε
ζεκαληηθή αχμεζε ησλ κεηαβηβάζεσλ ζε ηδηψηεο σο ηκήκα ηνπ ΑΔγρΠ, θαη ζηνλ Καλαδά θαη
ζηελ Διιάδα. Ζ παξαπάλσ αχμεζε είλαη παξφκνηα κε ηνλ κέζν φξν ηνπ ΟΟ΢Α, πνπ
23
παξνπζίαζε απμήζεηο ζηηο κεηαβηβάζεηο απφ 7,5% ην 1951 ζε 21,9% ην 1980. ΢ηελ Ηζπαλία,
σζηφζν, νη κεηαβηβάζεηο παξνπζίαζαλ κείσζε κεηαμχ ηνπ 1955 θαη ηνπ 1979. Δπίζεο
ζεκεηψλεηαη κηα δηαθνξά ζηνλ ξπζκφ αχμεζεο ησλ κεηαβηβάζεσλ ζηα λνηθνθπξηά, ν νπνίνο
ήηαλ κεγαιχηεξνο ζηελ Διιάδα απ‟ φηη ζηνλ Καλαδά, παξφιν πνπ ην κεξίδην ηνπο ζην
ΑΔγρΠ ήηαλ κεγαιχηεξν ζηνλ Καλαδά απφ απηφ ηεο Διιάδαο. Σν ηκήκα ησλ επηδνηήζεσλ
ζην ΑΔγρΠ απμήζεθε θαη ζηηο ηξεηο ζπγθξηλφκελεο ρψξεο, κε ην κεγαιχηεξν ξπζκφ αχμεζεο
λα πξαγκαηνπνηείηε ζηελ Διιάδα.
Ζ πιεπξά ησλ εζφδσλ ε νπνία εμεηάδεηαη ζηε ζπλέρεηα είλαη ην κεξίδην ησλ έκκεζσλ
θαη άκεζσλ θφξσλ ζην ΑΔγρΠ. Ο δηαρσξηζκφο αλάκεζα ζε άκεζνπο θαη έκκεζνπο θφξνπο
είλαη ζεκαληηθφο, δεδνκέλνπ φηη νη θφξνη εηζνδήκαηνο, ζπλήζσο, ζεσξείηαη πσο επηθέξνπλ
κεγαιχηεξε αλαδηαλνκή απ‟ φηη άιιεο κνξθέο θνξνινγίαο. Ο Πίλαθαο 1.8 παξέρεη κηα
θαηαλνκή ησλ θνξνινγηθψλ εζφδσλ σο πνζνζηφ ηνπ ΑΔγρΠ. Σα έζνδα απφ έκκεζνπο
θφξνπο απνηεινχλ έλα κεγαιχηεξν ηκήκα ζην ΑΔγρΠ, απφ ηνπο άκεζνπο θφξνπο ζηελ
Ηζπαλία θαη ζηελ Διιάδα ζπγρξφλσο. Σν ίδην ζπλέβαηλε θαη ζηνλ Καλαδά έσο ην 1965. Σν
κέξνο ησλ έκκεζσλ θφξσλ ζην ΑΔγρΠ απμήζεθε ζηνλ Καλαδά θαη ζηελ Διιάδα, θαζψο
ζηελ Ηζπαλία είρε ζηελ πξαγκαηηθφηεηα κεησζεί. Σν ηκήκα ησλ άκεζσλ θφξσλ ζην ΑΔγρΠ
παξνπζίαζε αχμεζε θαη ζηηο ηξεηο ρψξεο, κε ηελ κεγαιχηεξε αχμεζε λα πξαγκαηνπνηείηε
ζηνλ Καλαδά. Οη ελ ιφγσ παξαηεξήζεηο πνπ αθνξνχλ ηελ δνκή ηεο θνξνινγίαο (εθηφο απφ
ην κεξίδην ησλ έκκεζσλ θφξσλ ζηελ Ηζπαλία), ζπλάδνπλ κε ηνλ απιφ κέζν νξφ ηνπ ΟΟ΢Α
1951-80, πνπ απμήζεθε απφ 11,0% ζε 12,6% γηα ηνπο έκκεζνπο θφξνπο θαη απφ 13,3% ζε
14,4% γηα ηνπο άκεζνπο θφξνπο.
Δλ ζπληνκία, κπνξνχκε λα πνχκε φηη ην ηκήκα ησλ ζπλνιηθψλ θφξσλ ζην ΑΔγρΠ
απμήζεθε πεξηζζφηεξν ζηνλ Καλαδά θαη ζηελ Διιάδα απ‟ φηη ζηελ Ηζπαλία. ΋ζνλ αθνξά ηε
δνκή ηεο θνξνινγίαο ε Ηζπαλία θαη ε Διιάδα είραλ κεγαιχηεξν κεξίδην έκκεζσλ θφξσλ
εθείλε ηελ πεξίνδν, ελψ αληηζέησο ζηνλ Καλαδά νη άκεζνη θφξνη είραλ ην κεγαιχηεξν ηκήκα
κεηά ην 1970.
΢πλνςίδνληαο, ζηελ Ηζπαλία, ζηνλ Καλαδά θαη ζηελ Διιάδα, ππήξμε κηα νκνηφκνξθε
εκπεηξία, φζνλ αθνξά ηελ αχμεζε ησλ θξαηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ: ην θξάηνο έρεη αλαπηπρζεί
απφ ην 1955. Παξά ην γεγνλφο απηφ, ηα νλνκαζηηθά θξαηηθά έμνδα απμήζεθαλ, ζπγθεθξηκέλα
ζηνλ Καλαδά (φπνπ απέθηεζαλ ην κεγαιχηεξν ηκήκα ηνπ ΑΔγρΠ) θαη ζηελ Διιάδα, θαζψο
ζηελ Ηζπαλία παξνπζίαζαλ ρακειφηεξν κεξίδην ζην ΑΔγρΠ θαη ζπγρξφλσο κηθξφηεξν ξπζκφ
αχμεζεο απφ ηηο άιιεο δπν ρψξεο. Τπάξρνπλ επίζεο αμηνζεκείσηεο δηαθνξέο ζηηο ηάζεηο γηα
24
ηηο δηάθνξεο θαηεγνξίεο δαπαλψλ. ΢πγθεθξηκέλα, νη δαπάλεο γηα αγαζά θαη ππεξεζίεο
παξνπζίαζαλ κεγαιχηεξε αχμεζε ζηνλ Καλαδά θαη ζηελ Διιάδα απφ φηη ζηελ Ηζπαλία, ελψ
νη επελδπηηθέο δαπάλεο κεηψζεθαλ πεξηζζφηεξν ζηελ Διιάδα απφ φηη ζηηο άιιεο ρψξεο.
Χζηφζν, ην ηκήκα ησλ επηδνηήζεσλ ζην ΑΔγρΠ ηεο Διιάδαο είρε ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ
αχμεζεο. Οη κεηαβηβάζεηο ζηα λνηθνθπξηά απμήζεθαλ ζεκαληηθά, εθηφο απφ ηελ Ηζπαλία πνπ
ην ηκήκα ηνπο ήηαλ κεγαιχηεξν απφ απηφ ηνπ Καλαδά. Χο εθ ηνχηνπ, ππάξρνπλ ζεκαληηθέο
δηαθνξέο αλάκεζα ζηελ Ηζπαλία θαη ηελ Διιάδα, φπνπ νη δεκφζηεο δαπάλεο εκθάληζαλ
κεγαιχηεξν ηκήκα ζην ΑΔγρΠ θαη ζπγρξφλσο κεγαιχηεξν ξπζκφ αχμεζεο ζηελ Διιάδα απ‟
φηη ζηελ Ηζπαλία. Οη θφξνη απφ ηελ άιιε πιεπξά παξνπζίαζαλ αχμεζε θαη ζηηο ηξεηο ρψξεο.
Ζ δνκή ηνπο ήηαλ δηαθνξεηηθή παξφια απηά, κε ηνπο άκεζνπο θφξνπο λα απμάλνληαη
πεξηζζφηεξν ζηνλ Καλαδά απ‟ φηη ζηελ Διιάδα ή ηελ Ηζπαλία, θαζψο νη έκκεζνη θφξνη
κεηψζεθαλ κφλν ζηελ Ηζπαλία. Δπνκέλσο, νη θνηλέο γεληθέο ηάζεηο δείρλνπλ δηαθνξεηηθέο
εκπεηξίεο ζε δηαθνξεηηθέο ρψξεο.
25
ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΓΔΤΣΔΡΟ
ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΚΑΗ Ζ ΑΤΞΖ΢Ζ ΣΩΝ ΓΖΜΟ΢ΗΩΝ ΓΑΠΑΝΩΝ
Ο ζθνπφο απηνχ ηνπ θεθαιαίνπ είλαη λα απνζαθελίζεη θαη λα δηεπξχλεη ηελ πξφηαζε
ηνπ Wagner, ε νπνία είλαη κηα θνξπθαία εμήγεζε ηεο αλάπηπμεο ηνπ θξάηνπο ζηελ αγγιηθή
δεκφζηα νηθνλνκηθή βηβιηνγξαθία ηνπ 20νπ αηψλα. Ο Wagner, βιέπεη νπζηαζηηθά ηελ
επέθηαζε ηεο θπβέξλεζεο σο απάληεζε ζηελ εθβηνκεράληζε. Χζηφζν, ε ηξέρνπζα
νηθνλνκεηξηθή βηβιηνγξαθία ζρεηηθά κε ηελ δεκφζηα νηθνλνκία, δείρλεη φηη αληηκεησπίδεη
απηή ηελ επέθηαζε σο κεραληθά ζπλδεδεκέλε κε ηελ αχμεζε ησλ εηζνδεκάησλ. Δίλαη απηή ε
θνηλή εξκελεία ησλ ηδεψλ ηνπ Wagner, πνπ αλαθέξεηαη ζε απηή ηε κειέηε σο ν «Νφκνο ηνπ
Wagner». Απηφ ην θεθάιαην ζα ηνλίζεη, επίζεο, φηη ζεσξνχζε ηελ επέθηαζε ησλ θξαηηθψλ
δξαζηεξηνηήησλ σο ζηελά ζπλδεδεκέλεο κε ηηο θνηλσληθέο αμίεο θαη ηα ζεζκηθά φξγαλα
ιήςεο απνθάζεσλ. Ζ εξκελεία ησλ απφςεσλ ηνπ Wagner ε νπνία ιακβάλεη ππφςε ηεο απηή
ηελ επξχηεξε πξννπηηθή, ζα απνθαιείηαη «Πξφηαζε ηνπ Wagner».
2.1. Ζ «Πξόηαζε ηνπ Wagner» θαη ε εξκελεία ηεο
Ζ ηδέα φηη νη απμήζεηο ηνπ εζληθνχ εηζνδήκαηνο είλαη έλαο ζεκαληηθφο θαζνξηζηηθφο
παξάγνληαο ηεο επέθηαζεο ηνπ δεκφζηνπ ηνκέα είλαη ζηελά ζπλδεδεκέλε κε ην φλνκα ηνπ
Adolf Wagner, ελφο Γεξκαλνχ νηθνλνκνιφγνπ ηνπ ηέινπο ηνπ 19νπ αηψλα. Ζ άπνςε απηή
ζπλαληάηαη ζπρλά ζηε ζεκεξηλή νηθνλνκεηξηθή βηβιηνγξαθία ζρεηηθά κε ηε δεκφζηα
νηθνλνκία, επηζθφπεζε ηεο νπνίαο ζα γίλεη ζην επφκελν θεθάιαην.
Γπζηπρψο κφλν έλαο κηθξφο αξηζκφο ησλ έξγσλ ηνπ Wagner, ηα νπνία γξάθηεθαλ
αξρηθά ζηα γεξκαληθά, έρνπλ κεηαθξαζηεί ζηα αγγιηθά (βι. Peacock θαη Musgrave, 1958,
πνπ πξνζθέξνπλ κηα άκεζε κεηάθξαζε ηνπ Wagner 1883· θαη ν Bird, 1971, πνπ πξνζθέξεη
πεξίιεςε φπσο επίζεο θαη εξκελεία ηνπ Wagner, βαζηζκέλε ζηνλ Thimm 1961). Οη
αγγιφθσλνη νηθνλνκνιφγνη ζηα κέζα ηνπ 20νπ αηψλα απέδσζαλ ζηελ πξφηαζε ηνπ Wagner
πεξί “ηνπ λφκνπ ηεο επέθηαζεο ησλ θξαηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ” κηα κάιινλ πεξηνξηζηηθή
εξκελεία. Χζηφζν, ε αλάγλσζε ησλ έξγσλ ηνπ ππνδειψλεη φηη ε εξκελεία ηνπο είλαη πνιχ
απζηεξή.
Ο Wagner αζρνιήζεθε κε ηνπο ιφγνπο γηα ηελ αλάπηπμε ησλ θξαηηθψλ
26
δξαζηεξηνηήησλ. Πξφηεηλε φηη ην επίπεδν ηεο ζπλνιηθήο δεκφζηαο δαπάλεο ζε θάζε
δεδνκέλε ζηηγκή δελ κπνξεί λα πξνζδηνξηζηεί “αθεξεκέλα”, επνκέλσο ππνζηήξημε φηη,
΢πλερψο απνηχγραλαλ φιεο νη πξνεγνχκελεο πξνζπάζεηεο λα θαζνξηζηεί έλα αλψηαην φξην ηνπ
πνζνζηνχ ησλ θξαηηθψλ δαπαλψλ ζην εζληθφ εηζφδεκα (φ.π. ζει. 7).
Ο Wagner πίζηεπε πσο νη θξαηηθέο δαπάλεο ίζσο είλαη πςειφηεξεο
ζε απφιπηεο ηηκέο θαη σο πνζνζηφ ηνπ εζληθνχ εηζνδήκαηνο, θαζψο ε νηθνλνκηθή αμία ησλ δεκφζησλ
ππεξεζηψλ απμάλεηαη, θαζψο ε ζπκβνιή ηνπο ζηελ γεληθή παξαγσγηθφηεηα απμάλεηαη ή θαζψο ην
ηκήκα ησλ θξαηηθψλ εζφδσλ πνπ πξνέξρνληαη απφ άιιεο πεγέο εθηφο ηεο θνξνινγίαο απμάλεηαη (φ.π.
ζει. 7).
Ο Wagner πξφηεηλε, φηη ζα ππάξμνπλ απμεκέλα θξαηηθά έμνδα σο απνηέιεζκα ηεο
εθβηνκεράληζεο. ΢πγθεθξηκέλα ν Bird ππνζηεξίδεη, φηη ν Wagner πξφζθεξε ηξεηο βαζηθέο
εμεγήζεηο γηα ηελ αλάπηπμε ησλ δξαζηεξηνηήησλ ηνπ δεκφζηνπ ηνκέα: ηελ απμεκέλε
πνιππινθφηεηα ηεο νηθνλνκηθήο δσήο πνπ ζπλνδεχεη ηε εθβηνκεράληζε, ηελ ηάζε λα
μνδεχνπλ πεξηζζφηεξα ζε πνιηηηζηηθέο θαη θνηλσληθέο δξαζηεξηφηεηεο θαζψο ηα επίπεδα
εηζνδήκαηνο απμάλνληαη θαη ηελ απμαλφκελε θιίκαθα βηνκεραληθψλ επηρεηξήζεσλ πνπ
ζπλήζσο απαηηνχλ θξαηηθή παξέκβαζε (βι. Bird, 1971).
΋ζνλ αθνξά ηελ πξψηε εμήγεζε, ν Wagner ηζρπξίζηεθε φηη ε εθβηνκεράληζε θαη ν
κεγαιχηεξνο ζπλνδεπηηθφο θαηακεξηζκφο εξγαζίαο απαηηνχλ κηα απμεκέλε πνιππινθφηεηα
έλλνκσλ ζρέζεσλ θαη επηθνηλσληψλ θαη νδεγήζεθαλ σο εθ ηνχηνπ, ζε κηα κεγαιχηεξε
αλάγθε γηα δεκφζηα λνκνζεηηθή θαη πξνζηαηεπηηθή δξάζε. Δπηπιένλ, ε απμεκέλε
πιεζπζκηαθή ππθλφηεηα θαη ε αζηηθνπνίεζε πνπ ζπλνδεχνπλ ηελ εθβηνκεράληζε νδεγνχλ ζε
απμεκέλα έμνδα γηα ηνλ λφκν θαη ηελ ηάμε ιφγν ηεο κεγάιεο ηξηβήο ζηελ αζηηθή δσή (βι.
Bird, ζει. 2)
Αθφκε, ν Wagner πξφηεηλε πσο θαζψο ην εηζφδεκα απμάλεηαη, κηα ζρεηηθή αλάπηπμε
ησλ πνιηηηζηηθψλ θαη θνηλσληθψλ δαπαλψλ ιακβάλεη ρψξα, αθνχ, έρνληαο ηθαλνπνηήζεη ηε
βαζηθή ηνπο αλάγθε γηα ζηέγε θαη ηξνθή, νη άλζξσπνη έρνπλ ηελ ηάζε λα απαηηνχλ ηελ
αχμεζε θαη ζηηο πνιηηηζηηθέο θαη θνηλσληθέο ηνπο δαπάλεο (βι. Bird, 1971· ζει. 2).
Σέινο, ν Wagner ηζρπξίζηεθε φηη νη αιιαγέο ζηελ ηερλνινγία θαη ζε κηα απμαλφκελε
θιίκαθα επελδχζεσλ δεκηνπξγνχλ ηεξάζηηα ηδησηηθά κνλνπψιηα. Σν θξάηνο πξέπεη είηε λα ηα
απνξξνθήζεη ή ηνπιάρηζηνλ λα ιάβεη κέηξα γηα λα πεξηνξίζεη ηελ δχλακή ηνπο. Κάπνηα
κνλνπψιηα είλαη ηφζν ζεκαληηθά πνπ ζα ήηαλ αθαηάιιεια λα αθεζνχλ ζε ηδησηηθά ρέξηα·
άιια θπζηθά κνλνπψιηα απαηηνχλ κηα θιίκαθα θεθαιαίνπ πνπ κπνξεί λα ρξεκαηνδνηεζεί
κφλν απφ ην θξάηνο (βι. Bird, 1971· ζει. 2,3).
27
Ο Wagner αλαθέξεηαη ζηελ ιατθή αχμεζε ησλ θξαηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ, ρσξίο λα
ππνλνεί απαξαίηεηα έλα απμαλφκελν κεξίδην ησλ θξαηηθψλ δαπαλψλ ζην εζληθφ εηζφδεκα
θαζψο ην εηζφδεκα απμάλεηαη. Τπνζηήξημε φηη,
Απηφο ν λφκνο (δει. ησλ αλαπηπζζφκελσλ θξαηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ) είλαη απνηέιεζκα εκπεηξηθήο
παξαηήξεζεο ζε πξννδεπηηθέο ρψξεο, ηνπιάρηζηνλ, ζηνλ Γπηηθνεπξσπατθφ πνιηηηζκφ καο· (φ.π. ζει.
8).
Έηζη ε πξφηαζε ηνπ Wagner είλαη πεξηζζφηεξν έλα άκεζν ζπκπέξαζκα απφ ηελ παξαηήξεζε
ηνπ παξά κηα εθ ησλ πξνηέξσλ αλάιπζε.
Ο Wagner πίζηεπε φηη νη απμεκέλεο δεκφζηεο δξαζηεξηφηεηεο ζρεηίδνληαη κε ηελ
δηαδηθαζία ηεο εθβηνκεράληζεο. Αθφκα θαη αλ δελ παξείρε έλαλ αθξηβή νξηζκφ ηεο
εθβηνκεράληζεο, κπνξεί λα εξκελεπηεί έηζη ψζηε λα παξαπέκπεη ζην απμαλφκελν εηζφδεκα,
ηελ αζηηθνπνίεζε θαη ηελ πιεζπζκηαθή ππθλφηεηα. Απηή ε εξκελεία ππνζηεξίδεηαη απφ ηελ
αλαθνξά ηνπ ζε απηνχο ηνπο παξάγνληεο κνινλφηη έδσζε ηνπο ηξεηο ιφγνπο ηεο αχμεζεο ησλ
θξαηηθψλ δαπαλψλ, πνπ επηζεκάλζεθαλ παξαπάλσ. ΢πλεπψο, ε πξφηαζε ηνπ Wagner
πεξηιακβάλεη πεξηζζφηεξα απφ ην αληίθηππν πνπ έρεη ε αχμεζε ηνπ εηζνδήκαηνο ζηηο
δεκφζηεο δαπάλεο.
Αλαγλψξηζε πσο ε ζρέζε αλάκεζα ζηηο δεκφζηεο δξαζηεξηφηεηεο θαη ηελ
εθβηνκεράληζε είλαη ζχλζεηε. Γηα λα γίλεη θαηαλνεηή ε θξαηηθή επέθηαζε, έγξαςε πσο,
ηφζν ε πνιηηηθή φζν θαη ε νηθνλνκηθή κειέηε πξέπεη λα ιακβάλνληαη ππφςηλ (βι. Wagner, 1883· ζει.
7).
΢χκθσλα κε ηνλ Wagner νη πνιηηηθέο ηεο θπβέξλεζεο,
κπνξνχλ κφλν λα κεηαθξαζηνχλ ζηελ πξάμε, κέζα απφ έλα νιφθιεξν ζχζηεκα αξρψλ θαη αηφκσλ
(φ.π. ζει. 3).
Ο Wagner επίζεο αλαθέξεηαη ζε κηα “πξννδεπηηθή επηζπκία ησλ αλζξψπσλ γηα αλάπηπμε”
θαη ζηελ “πίεζε ηεο θνηλσληθήο πξνφδνπ” σο παξάγνληεο πνπ νδεγνχλ ζηελ αχμεζε ησλ
θξαηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ (φ.π. ζει. 8). ΢ην ίδην πλεχκα, θαηά ηε ζπδήηεζε ησλ θαηάιιεισλ
αξρψλ επί ησλ νπνίσλ λα βαζηζηεί έλα θνξνινγηθφ ζχζηεκα, ππνζηήξηδε φηη,
απηέο νη αξρέο δελ γίλεηαη πάληα λα ππνινγίδνληαη σο απφιπηεο αθφκε θαη ζηελ ζεσξία. Πνιιέο απφ
απηέο είλαη ζρεηηθέο κε ηνλ ηφπν θαη ηνλ ρξφλν, βαζίδνληαη ζε πνιηηηζηηθέο, νηθνλνκηθέο θαη ηερληθέο
ζπλζήθεο, θαηά ηελ ηξέρνπζα θνηλή γλψκε, ηηο ηδέεο δηθαηνζχλεο θαη ην ζπληαγκαηηθφ δίθαην (φ.π. ζει.
10).
Απηέο νη παξαπνκπέο δείρλνπλ φηη ν Wagner αλαγλψξηδε πσο νη θνηλσληθέο αμίεο θαη νη
πνιηηηθέο δηαδηθαζίεο ιήςεο απνθάζεσλ, επεξεάδνπλ επίζεο, ηελ αλάπηπμε ησλ θξαηηθψλ
δξαζηεξηνηήησλ.
28
Γελ αλέπηπμε παξφια απηά ηηο ηδέεο απηέο εθηελψο. Δπηπιένλ, δελ αλαθέξεη πνηέ ηα
πξνβιήκαηα ηεο εμάξηεζεο πνπ ζπλδένληαη κε ηελ εθβηνκεράληζε. Γηα παξάδεηγκα, ε
εθβηνκεράληζε πξνθάιεζε ηελ δηάζπαζε ηεο εθηεηακέλεο νηθνγελεηαθήο δνκήο πνπ ππήξρε
θάπνηε· νη κηζζσηνί εξγαδφκελνη πξέπεη λα θνβνχληαη ηελ δηαθνπή ηνπ εηζνδήκαηνο ηνπο
απφ ηελ αλεξγία, απφ αξξψζηηα ή απφ αηχρεκα· νη κεηέξεο θαη νη καζεηέο, ζπλήζσο,
εμαηξνχληαη πιήξσο απφ ηελ αγνξά εξγαζίαο· πνιινί άλζξσπνη πνπ εξγάδνληαη δελ είλαη
σζηφζν ζε ζέζε λα ζπληεξήζνπλ ηνπο εαπηνχο ηνπο κε ηηο απνδνρέο ηνπο. Απηά ηα
πξνβιήκαηα έρνπλ νδεγήζεη ζηελ αλάγθε γηα λέα ηδξχκαηα, πνπ ζα πξνζθέξνπλ εηζφδεκα ζε
αλζξψπνπο πνπ δελ κπνξνχλ λα θεξδίζνπλ έλα επαξθέο εηζφδεκα απφ ηελ δνπιεηά ηνπο.
Σν γεγνλφο φηη ε εθβηνκεράληζε δεκηνπξγεί λέα πξνβιήκαηα δελ πξνζδηνξίδεη εάλ
είλαη ν δεκφζηνο ε ν ηδησηηθφο ηνκέαο πνπ ζα ηα ιχζεη. Οη θνηλσληθέο αμίεο, σζηφζν,
κπνξνχλ λα αζθήζνπλ επηξξνή ζηνλ ηξφπν πνπ αληηκεησπίδνληαη. Ζ εμέιημε ηεο δεκφζηαο
πνιηηηθήο γηα ηηο ζπληάμεηο ζηνλ Καλαδά απνηειεί έλα θαιφ παξάδεηγκα. Ζ Bellemare έθαλε
κηα κειέηε πεξίπησζεο ηεο ηζηνξηθήο εμέιημεο ηνπ θαλαδηθνχ ζπληαμηνδνηηθνχ ζπζηήκαηνο
(βι. Bellemare, 1981). Τπνζηήξημε φηη ε παξνρή επαξθνχο ζπληαμηνδνηηθνχ εηζνδήκαηνο,
απαηηεί κεγαιχηεξε ρξήζε ησλ δεκφζησλ ζπληάμεσλ. Χζηφζν ε αλάπηπμε ηνπ δεκφζηνπ
ζπληαμηνδνηηθνχ ζπζηήκαηνο πεξηνξίζηεθε απφ ηηο θνηλσληθέο αμίεο ησλ Καλαδψλ, νη νπνίνη
ηνλίδνπλ ηελ κεκνλσκέλε θαη φρη ηελ δεκφζηα επζχλε γηα ην εηζφδεκα ησλ ζπληαμηνχρσλ.
Απηή ε έκθαζε ζηελ ηδησηηθή πξσηνβνπιία έρεη νδεγήζεη ζε έλα κεηθηφ ζχζηεκα ζπληάμεσλ
ζηνλ Καλαδά, έλα ζχζηεκα ην νπνίν δελ εμαζθαιίδεη ζηνπο ζπληαμηνχρνπο ηθαλνπνηεηηθφ
βηνηηθφ επίπεδν.
Ζ Bellemare ππνζηεξίδεη πσο θάζε ζρέδην αθππεξέηεζεο ην νπνίν εμαξηάηαη
πξσηίζησο απφ ηδηψηεο, είλαη εγγελψο αλεπαξθή. Γελ γίλεηαη νη ειηθησκέλνη λα ππνινγίδνπλ
ζηελ νηθνλνκηθή ππνζηήξημε ησλ νηθνγελεηψλ ηνπο· νη εξγαδφκελνη πηζαλψο λα κελ
θεξδίδνπλ αξθεηά ρξήκαηα γηα λα θάλνπλ ζεκαληηθή απνηακίεπζε· αθφκε θαη αλ νη ηδηψηεο
θαηαθέξνπλ λα βάινπλ ρξήκαηα ζηελ άθξε, δελ κπνξνχλ λα ειέγμνπλ ή λα πξνβιέςνπλ ηελ
κειινληηθή αμία ησλ απνηακηεχζεψλ ηνπο, ιφγν ηνπ πιεζσξηζκνχ. Σέινο, νη άλζξσπνη εθηφο
ηεο πεξίπησζεο ηεο απηνθηνλίαο ηνπο, δελ κπνξνχλ λα ειέγμνπλ ην ζάλαηφ ηνπο, νπφηε είλαη
πνιχ πηζαλφ λα ζπλερίζνπλ λα δνπλ, αθνχ εμαληιεζνχλ νη απνηακηεχζεηο ηνπο.
Ζ Bellemare, σο εθ ηνχηνπ, ππνζηεξίδεη φηη είλαη απαξαίηεηε ε θξαηηθή ζπκκεηνρή
γηα λα ιχζε ην πξφβιεκα ηνπ ζπληαμηνδνηηθνχ εηζνδήκαηνο. Παξά ην γεγνλφο φηη ν ηδησηηθφο
ηνκέαο δελ κπνξεί λα επηιχζεη ηα πξνβιήκαηα ηεο ζπληαμηνδφηεζεο, ν δεκφζηνο ηνκέαο
29
κπνξεί, επεηδή κπνξεί λα θάλεη φ, ηη έθαλε παξαδνζηαθά ε εθηεηακέλε νηθνγέλεηα, δειαδή, λα
κεηαθέξεη ηνπο πφξνπο ηεο κεηαμχ ησλ γελεψλ. Παξ 'φια απηά, ε Bellemare πξνηείλεη φηη
ηξεηο επηθξαηνχζεο θνηλσληθέο αμίεο έρνπλ νδεγήζεη ηνπο Καλαδνχο λα βιέπνπλ ηελ παξνρή
επαξθψλ ζπληάμεσλ σο έλα πξφβιεκα πνπ θάζε άηνκν ζα πξέπεη λα ιχζεη γηα ηνλ εαπηφ ηνπ.
Πξψηνλ, ε ζηάζε φηη ε δεκφζηα παξέκβαζε ζηελ ειεχζεξε επηρείξεζε είλαη κηα απεηιή γηα
ηελ αηνκηθή ειεπζεξία. Οη πεξηζζφηεξνη Καλαδνί επηζπκνχλ λα πξνζηαηεχζνπλ ην δηθαίσκα
ζηελ αηνκηθή ειεπζεξία δξάζεο. Γεχηεξνλ, ε άπνςε φηη ε απηνδπλακία είλαη κηα αξεηή, ηελ
νπνία νη άλζξσπνη ζα πξέπεη λα παξέρνπλ ζηνλ εαπηφ ηνπο κέζσ ηεο απαζρφιεζεο, ηεο
απνηακίεπζεο ή ηεο αζθάιηζεο. Χο εθ ηνχηνπ, αληί λα ζπδεηνχλ ηελ αλαινγία ηνπ εζληθνχ
εηζνδήκαηνο πνπ ζα πξέπεη λα κεηαθεξζεί ζηνπο ζπληαμηνχρνπο, νη Καλαδνί ζπδεηνχζαλ ην
πνζνζηφ ησλ απνηακηεχζεσλ πνπ ν θαζέλαο απφ απηνχο ζα πξέπεη λα επηηχρεη ηψξα, γηα λα
έρεη ηελ δπλαηφηεηά ελφο νξηζκέλνπ επηπέδνπ κειινληηθήο θαηαλάισζεο. Σξίηνλ, ε άπνςε
πσο ε βειηίσζε ηεο θαηάζηαζεο ησλ θησρψλ είλαη κηα πξάμε θηιαλζξσπίαο θαη φρη ε
αλαγλψξηζε ηνπ δηθαηψκαηνο. Δίλαη απηνλφεην φηη θάζε κεηαθνξά εηζνδήκαηνο απφ ηηο
πινπζηφηεξεο θνηλσληθέο νκάδεο πξνο ηηο θησρφηεξεο, ζα πξέπεη λα εμαξηάηαη απφ ηελ
αηνκηθή επηινγή, ηελ «θηιαλζξσπηθή πξάμε».
Δπεηδή θαηέρνπλ ηηο ηξεηο θνηλσληθέο αμίεο πνπ πξναλαθέξζεθαλ, νη Καλαδνί πάληα
βαζηδφληνπζαλ ζηελ επηηπρία ησλ ηδησηηθψλ πξνγξακκάησλ θαη έηζη ήηαλ απξφζπκνη λα
επηηξέςνπλ ζην θξάηνο λα απμήζεη ηε ζπκκεηνρή ηνπ ζε πξνγξάκκαηα ζπληαμηνδφηεζεο.
Ζ εθβηνκεράληζε έρεη απμήζεη ηελ αλάγθε γηα έλα θαηαξηηζκέλν εξγαηηθφ δπλακηθφ.
Γελ ππάξρεη, βέβαηα, θακία εγγχεζε φηη ην θξάηνο ζα απαληήζεη ζε απηή ηελ αλάγθε κε ηελ
επέθηαζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ππεξεζηψλ. Οη θνηλσληθέο αμίεο φκσο κπνξεί λα επεξεάζνπλ
ηελ θπβέξλεζε θαη λα νδεγήζνπλ ζηελ ρξεκαηνδφηεζε θαη ζηελ παξνρή εθπαίδεπζεο απφ ην
θξάηνο. Ζ αλεζπρία φηη φινη νη λένη πξέπεη λα ιακβάλνπλ ίζε εθπαίδεπζε γηα παξάδεηγκα,
κπνξεί λα νδεγήζεη ζε έλα δεκφζην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα. ΢ηελ Διιάδα ε Παλεπηζηεκηαθή
εθπαίδεπζε είλαη αλνηρηή ζε φινπο απφ ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ „60 θαη ρξεκαηνδνηείηαη
θαη παξέρεηαη πιήξσο απφ ην θξάηνο.
Φπζηθά ε θχζε ησλ θνηλσληθψλ αμηψλ είλαη πεξίπινθε. Ο Wagner δελ έβιεπε ην
θξάηνο σο έλα κέζν κεηάθξαζεο ησλ αλζξσπίλσλ επηζπκηψλ ζε πξάμεηο. Ήηαλ επεξεαζκέλνο
απφ ηε γεξκαληθή θηινζνθία ηνπ 19νπ αηψλα θαη ζεσξνχζε φηη ην θξάηνο
είλαη ειεχζεξν λα θαζνξίζεη ηα δηθά ηνπ θαζήθνληα, ηνλ ηξφπν ηεο εθπιήξσζήο ηνπο θαη έηζη ηελ
πνζφηεηα θαη ην είδνο ησλ ππεξεζηψλ πνπ ζα παξέρνληαη ζηνπο αλζξψπνπο, ρσξίο λα έρεη ζρέζε ε
δήηεζή ηνπο γηα ηηο ππεξεζίεο ηνπο (βι. Wagner, 1883, ζει. 3).
30
Ο Wagner, έβιεπε ην θξάηνο φρη κφλν λα αληαπνθξίλεηαη ζηηο απαηηήζεηο ηνπ πιεζπζκνχ,
αιιά επίζεο, λα ελεξγεί θαη κε ηηο δηθέο ηνπ πξνηηκήζεηο, αθφκε θαη φηαλ απηέο απνθιίλνπλ
απφ ηηο απαηηήζεηο ηεο θνηλσλίαο. Σν πξσηαξρηθφ κέιεκα ηνπ θξάηνπο είλαη ε δηαηήξεζε ηεο
θνηλσληθήο ζηαζεξφηεηαο πξνθεηκέλνπ λα πξνζηαηεχζεη ηνλ εαπηφ ηνπ.
Ζ αχμεζε ησλ θξαηηθψλ δαπαλψλ δελ αλακέλεηαη λα έρεη κηα απιή ή κεραληθή ζρέζε
κε ηηο νηθνλνκηθέο αιιαγέο. Ζ αληαπφθξηζε ηνπ θξάηνπο ζηηο αλάγθεο πνπ δεκηνπξγνχληαη
απαηηεί ρξφλν θαη ζε θάζε πεξίπησζε, νη αλάγθεο απηέο είλαη αζπλερείο. ΢πγθεθξηκέλα,
απαηηείηαη ρξφλνο φρη κφλν γηα λα γίλνπλ αληηιεπηά ηα λέα πξνβιήκαηα, αιιά θαη γηα ηηο
ιχζεηο πνπ πξέπεη λα ζεζπηζηνχλ θαη λα εθαξκνζηνχλ. Ζ Bellemare δείρλεη γηα παξάδεηγκα,
φηη ζηνλ Καλαδά νη καθξνρξφληεο ζπδεηήζεηο έιαβαλ ρψξα, ζρεηηθά κε ην πξφβιεκα ηεο
παξνρήο επαξθνχο ζπληαμηνδνηηθνχ εηζνδήκαηνο. Οη ζπδεηήζεηο απηέο μεθίλεζαλ ην 1906
φηαλ ηα ζπλδηθάηα θαη νξηζκέλα κέιε ηνπ Κνηλνβνπιίνπ έζεζαλ ην δήηεκα. Κακία
πξαγκαηηθή δξάζε δελ είρε ιεθζεί κέρξη ην 1927, φηαλ ε Οκνζπνλδηαθή Κπβέξλεζε
πηνζέηεζε
έλα
πξναηξεηηθφ
ζπληαμηνδνηηθφ
πξφγξακκα.
Σν
Q.P.P.
(Πξφγξακκα
΢πληαμηνδφηεζεο ηνπ Κεκπέθ) θαη C.P.P. (Πξφγξακκα ΢πληαμηνδφηεζεο ηνπ Καλαδά)
εγθξίζεθαλ κφιηο ην 1965 (βι. Bellemare, 1982). Σν παξάδεηγκα ηεο Bellemare δείρλεη
ζαθψο, φρη κφλν, φηη ηα πξνβιήκαηα ζηα νπνία αληαπνθξίλεηαη ην θξάηνο κπνξεί λα
πεξηιακβάλνπλ κηα καθξνρξφληα δηαδηθαζία, αιιά επίζεο, φηη απαηηείηαη κηα δηφγθσζε ζηελ
ρξεκαηνδφηεζε θαη ηελ παξνρή ηνπο. Απηφ θαζηζηά ηελ αχμεζε ησλ θξαηηθψλ δαπαλψλ λα
είλαη ζηαδηαθή θαη φρη νκαιή θαη ζηαζεξή φπσο ζπλεπάγεηαη απφ κηα νηθνλνκεηξηθή ηαθηηθή
παιηλδξφκεζεο ειάρηζησλ ηεηξαγψλσλ.
Ζ απιντθή άπνςε ησλ θξαηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ πνπ επηθξαηεί ζηελ ηξέρνπζα
εκπεηξηθή βηβιηνγξαθία, παξακειεί ηηο πεξηζζφηεξεο απφ ηηο πνιππινθφηεηεο πνπ
εκπιέθνληαη ζε απηή ηε δηαδηθαζία θαη πξνυπνζέηεη κηα κεραληθή ζρέζε αλάκεζα ζην
εηζφδεκα θαη ηηο δεκφζηεο δαπάλεο. Ο “Νφκνο ηνπ Wagner” φπσο εκθαλίδεηαη ζηελ ηξέρνπζα
νηθνλνκεηξηθή βηβιηνγξαθία ζρεηηθά κε ηελ δεκφζηα νηθνλνκία, είλαη θαηαλνεηφ φηη
αλαθέξεη πσο ην ηκήκα ησλ δεκνζίσλ δαπαλψλ ζην ΑΔΠ ζα απμεζεί εθφζνλ ην ίδην ην ΑΔΠ
απμάλεηαη. Παξά ην γεγνλφο φηη ππήξμε έληνλε ζπδήηεζε ζρεηηθά κε ηνλ αθξηβή
νηθνλνκεηξηθφ νξηζκφ ηνπ “Νφκνπ ηνπ Wagner”, ε γεληθή δηαδηθαζία ήηαλ λα θάλεη ηηο
δεκφζηεο δαπάλεο ηελ εμαξηεκέλε κεηαβιεηή (ζε απφιπηνπο ε ζρεηηθνχο φξνπο) θαη ην ΑΔΠ
ηελ αλεμάξηεηε κεηαβιεηή. ΢ηε ζπλέρεηα ζηηο ηξέρνπζεο εθδνρέο ηνπ, ν “Νφκνο ηνπ
Wagner”, έρεη ηελ έλλνηα φηη ε εηζνδεκαηηθή ειαζηηθφηεηα ηεο δήηεζεο, γηα νξηζκέλα αγαζά
31
θαη ππεξεζίεο, πνπ παξέρνληαη απφ ηνλ δεκφζην ηνκέα είλαη κεγαιχηεξε ηνπ ελφο (βι.
Gandhi, 1971). Φπζηθά απηή ε εξκελεία ηνπ Wagner είλαη πνιχ απζηεξή θαη ελζαξθψλεη κηα
κάιινλ απιή θαη κεραληζηηθή αληίιεςε ηεο ζρέζεο κεηαμχ ησλ εζφδσλ θαη ησλ δεκνζίσλ
δαπαλψλ. ΋πσο έρεη ήδε πξνηαζεί, ε πξφηαζε ηνπ Wagner αλαθέξεηαη ζηελ πην πεξίπινθε
αιιειεπίδξαζε κεηαμχ ησλ δεκφζησλ δξαζηεξηνηήησλ θαη ηεο εθβηνκεράληζεο, φπνπ ε
εθβηνκεράληζε πεξηιακβάλεη θάηη πεξηζζφηεξν απφ ηηο επηπηψζεηο ηνπ απμαλφκελνπ
εηζνδήκαηνο. Χζηφζν αθφκα θη αλ θάπνηνο ρξεζηκνπνηεί ην εηζφδεκα, ε πνζνζηηαία αχμεζε
ησλ εζφδσλ δελ ζα νδεγήζεη απαξαίηεηα ζε κηα ζηαζεξή πξνθαζνξηζκέλε αχμεζε ησλ
δεκνζίσλ δαπαλψλ, φπσο ππνλνείηαη απφ ηνπο ζηαζεξνχο ζπληειεζηέο παιηλδξφκεζεο ηεο
νηθνλνκεηξηθήο αλάιπζεο. Σν πνζνζηφ ηεο θξαηηθήο επέθηαζεο είλαη απίζαλν λα είλαη
ζηαζεξφ ζην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ, δεδνκέλνπ φηη ε απάληεζε ηνπ θξάηνπο ζηα πξνβιήκαηα
πνπ δεκηνπξγνχληαη απφ ηελ εθβηνκεράληζε, πεξηιακβάλεη κηα καθξνπξφζεζκε αζπλερήο
δηαδηθαζία, πνπ επεξεάδεηαη απφ ηηο θνηλσληθέο αμίεο θαη ηηο δηαδηθαζίεο ιήςεο απνθάζεσλ.
2.2. Πνιηηηθνί θαη δηαξζξσηηθνί παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηηο θξαηηθέο
δξαζηεξηόηεηεο
Ο ζθνπφο απηήο ηεο ελφηεηαο είλαη λα δείμεη ηηο πηζαλέο επηπηψζεηο πνπ έρνπλ νη
πνιηηηθέο απνθάζεηο ζηελ επέθηαζε ησλ θξαηηθψλ δαπαλψλ, απφ ηε ζηηγκή πνπ ε ιήςε
πνιηηηθψλ απνθάζεσλ είλαη απαξαίηεηε γηα λα πξαγκαηνπνηεζεί απηή ε επέθηαζε. ΋πσο
έρνπκε ήδε επηζεκάλεη, ν Wagner αλαθέξεη, αιιά δελ αλαιχεη ζε βάζνο ην πνιηηηθφ
θχθισκα πνπ ζρεηίδεηαη κε ηηο θξαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο. Γεδνκέλνπ φηη νη δεκφζηεο δαπάλεο
ζπλήζσο θαζνξίδνληαη απφ εθιεγκέλεο θπβεξλήζεηο, ζα είλαη ρξήζηκν λα αλαπηχμνπκε ηελ
άπνςε ηνπ Wagner εμεηάδνληαο ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ε εθινγηθή δηαδηθαζία κπνξεί λα
επεξεάζεη ηα απνηειέζκαηα ηεο ςεθνθνξίαο. Δπίζεο, εμεηάδεηαη ε πηζαλή επίδξαζε ησλ
γξαθεηνθξαηψλ θαη ησλ πνιηηηθψλ, ζρεηηθά κε ηηο δεκφζηεο δαπάλεο, δεδνκέλνπ φηη απηέο νη
νκάδεο παίδνπλ έλαλ ζεκαληηθφ ξφιν ζηε ιήςε δεκνζηνλνκηθψλ απνθάζεσλ. Σέινο, ζα γίλεη
αλαθνξά ζηε Μαξμηζηηθή άπνςε ζρεηηθά κε ηηο θξαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο.
2.2.1. Σα ραξαθηεξηζηηθά ηεο εθινγηθήο δηαδηθαζίαο
Σν ζεζκηθφ πιαίζην ζην νπνίν νη πνιηηηθνί θαη νη γξαθεηνθξάηεο ζρεδηάδνπλ ηηο
32
θξαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο, έρεη κηα ζεηξά απφ ραξαθηεξηζηηθά ηα νπνία ελδερνκέλσο
πεξηνξίδνπλ ηελ έθθξαζε ησλ πξνηηκήζεσλ ησλ ςεθνθφξσλ (βι. Breton, 1974· ζει. 42).
Πξψηνλ, ππάξρνπλ νη θαλφλεο ιήςεο απνθάζεσλ πνπ ηζρχνπλ αλά πάζα ζηηγκή ζε κηα
δεκνθξαηηθή θνηλσλία. Απφ απηνχο ε νκνθσλία είλαη ν κφλνο θαλφλαο πνπ ηηκά ηηο
πξνηηκήζεηο φισλ εθείλσλ πνπ ζπκκεηέρνπλ ζηηο δηαδηθαζίεο ςεθνθνξίαο. Ο θαλφλαο ηεο
πιεηνςεθίαο, ν νπνίνο αθνινπζείηαη πην ζπρλά, ζεκαίλεη θπζηθά φηη θάπνηεο πξνηηκήζεηο
απνξξίπηνληαη.
Γεχηεξνλ, ππάξρεη ην ρξνληθφ δηάζηεκα κεηαμχ ησλ εθινγψλ. ΢ε πεξίπησζε πνπ δελ
ππήξραλ νη δηνηθεηηθέο εθινγηθέο δαπάλεο, ν βέιηηζηνο ρξφλνο κεηαμχ ησλ εθινγψλ ζα ήηαλ
κεδεληθφο: ζα ππάξρνπλ πάληα εθινγέο γηα ηνλ έιεγρν ησλ θξαηηθψλ απνθάζεσλ. ΋κσο,
δεδνκέλνπ φηη νη δαπάλεο είλαη ζπρλά πςειέο, ππάξρεη κηα εμηζνξξφπεζε κεηαμχ ησλ
επλντθψλ απνηειεζκάησλ ησλ εθινγψλ θαη ηνπ θφζηνπο πνπ εκπιέθεηαη ζηε δηαρείξηζή ηνπο.
Καηά ζπλέπεηα, ην ρξνληθφ δηάζηεκα κεηαμχ ησλ εθινγψλ παξέρεη ζηελ θπβέξλεζε θάπνηνπο
βαζκνχο ειεπζεξίαο ζηελ άζθεζε ηεο πνιηηηθήο ηεο. Καηά ηε δηάξθεηα απηήο ηεο πεξηφδνπ,
νη ςεθνθφξνη ζπκκεηέρνπλ ζε άιιεο πνιηηηθέο δξαζηεξηφηεηεο, φπσο λα ζρεκαηίδνπλ νκάδεο
πίεζεο, ιφκπη θαη θνηλσληθά θηλήκαηα. Ζ ζπκκεηνρή ησλ πνιηηψλ ζε απηέο ηηο
δξαζηεξηφηεηεο πεξηνξίδεηαη θπζηθά απφ ην θφζηνο ηνπο ζε ρξφλν θαη ρξήκα, θαζψο θαη απφ
ηε δπζθνιία απφθηεζεο πιεξνθνξηψλ. Δμαξηάηαη επίζεο, απφ ηα νθέιε πνπ αλακέλνπλ λα
ιάβνπλ (βι. Olson, 1965). Απηνί νη παξάγνληεο πεξηνξίδνπλ ηε ζπκκεηνρή ησλ πνιηηψλ ζηε
δηαδηθαζία ιήςεο απνθάζεσλ, αθφκε θαη αλ νη ζπιινγηθέο αμίεο ηνπο επλννχλ κηα ηέηνηα
ζπκκεηνρή. Άιινη παξάγνληεο, φπσο ε ηδενινγία, κπνξεί επίζεο λα πεξηνξίζνπλ ηε
ζπκκεηνρή ησλ πνιηηψλ, αιιά θαη ην θφζηνο ηεο ζπκκεηνρήο ηνπο ζα πξέπεη λα
ππνγξακκηζηεί ηδηαίηεξα.
Σα ηειεπηαία ραξαθηεξηζηηθά ηεο εθινγηθήο δηαδηθαζίαο, είλαη ν βαζκφο ηεο πιήξνπο
γξακκήο παξνρήο - δειαδή ηηο δηαθνξεηηθέο πνιηηηθέο θαηά ηηο νπνίεο έλαο πνιίηεο θάλεη
απηφκαηα ηελ επηινγή ςήθνπ γηα έλα θφκκα. Αθφκε θαη αλ νη ςεθνθφξνη δηαθσλνχλ κε
νξηζκέλεο πνιηηηθέο ελφο ζπγθεθξηκέλνπ θφκκαηνο, αλ ζεσξνχλ ηηο άιιεο πνιηηηθέο ηνπ σο
πην ζεκαληηθέο, κπνξεί λα εμαθνινπζνχλ λα ςεθίδνπλ γηα ην θφκκα. Δπεηδή ε ζπλνιηθή
απνδνρή κηαο πιαηθφξκαο δελ είλαη απαξαίηεηε, νη πνιηηηθνί κπνξνχλ λα ζρεκαηίζνπλ
νξηζκέλεο απφ ηηο πνιηηηθέο ηνπο, ρσξίο λα ιακβάλνπλ ππφςε ηνπο ηηο πξνηηκήζεηο ησλ
πνιηηψλ. Αδηαθνξψληαο γηα θάπνηεο απφ ηηο επηζπκίεο ησλ ςεθνθφξσλ ηνπο, δελ απνθιείεη
απηφκαηα ηελ εθινγή ή ηελ επαλεθινγή ηνπο. Δάλ νη εθινγέο ζα νδεγήζνπλ ζε κηα
33
πξαγκαηηθή θαη πιήξεο απνθάιπςε ησλ πξνηηκήζεσλ ησλ πνιηηψλ, εμαξηάηαη απφ ην πνηεο
πξνηηκήζεηο παξακεινχληαη απφ ηνπο πνιηηηθνχο θαη απφ ην πνηεο κεηξνχλ πεξηζζφηεξν ζηηο
απνθάζεηο.
Έλαο άιινο ιφγνο γηα ηνλ νπνίν ε δηαδηθαζία ηεο ςεθνθνξίαο δελ κπνξεί λα
απνθαιχςεη ηηο πξαγκαηηθέο πξνηηκήζεηο ησλ ςεθνθφξσλ, είλαη φηη ζπρλά ηα θφκκαηα
δεκηνπξγνχλ ζπλαζπηζκνχο. Σέηνηνη ζπλαζπηζκνί κπνξνχλ λα νδεγήζνπλ ζε ππεξέθηαζε ηνπ
δεκφζηνπ ηνκέα, επεηδή ηα κέιε ελφο ζπλαζπηζκνχ έρνπλ ηελ επθαηξία λα εμαζθαιίζνπλ
δηαθνξηθά θέξδε. Σν θφζηνο απηψλ ησλ θεξδψλ επηβάιιεηαη ζε φια ηα κέιε ηεο θνηλφηεηαο,
γηαηί κε ηελ απνπζία ηνπ θαλφλα ηεο νκνθσλίαο, νη νκάδεο ζπκθεξφλησλ κπνξνχλ λα
νξγαλψζνπλ πιεξσκέο δηαθξίζεσο (βι. Buchanan θαη Tullock, 1965). Παξ „φια απηά, ε
χπαξμε ησλ ζπλαζπηζκψλ θάλεη ηελ ςεθνθνξία γηα έλα θφκκα λα είλαη εμαξηεκέλε, ζε έλα
βαζκφ, απφ ην ζπλαζπηζκφ ζηνλ νπνίν ην θφκκα είλαη πην πηζαλφ λα εληαρζεί. Ζ
πξνθχπηνπζα αβεβαηφηεηα θέξλεη ηε ζεσξία ησλ παηγλίσλ ζην πξνζθήλην, επεηδή ν θάζε
ςεθνθφξνο θηάλεη ζε κηα ηειηθή απφθαζε κφλν θαηφπηλ πξνζεθηηθήο εθηίκεζεο ησλ
απνθάζεσλ ησλ άιισλ (βιέπε Downs, 1957). Χο εθ ηνχηνπ, φηαλ ππάξρεη πηζαλφηεηα
ζπλαζπηζκνχ απηφ δελ είλαη αξθεηφ γηα λα θαηαςεθίζεη έλα θφκκα. Οη επθαηξίεο γηα λα
εηζαρζεί έλαο θπβεξλεηηθφο ζπλαζπηζκφο κεηψλνληαη αλ ην θφκκα δελ εμαζθαιίζεη ηελ
πιεηνςεθία (βιέπε DeSwaan, 1973). Καηά ζπλέπεηα, ν ςεθνθφξνο δελ κπνξεί λα ππνινγίζεη
ην απνηέιεζκα ηεο ςήθνπ ηνπ, γηαηί δελ κεηψλεη απαξαίηεηα ηηο πηζαλφηεηεο εηζφδνπ ησλ
αληίζεησλ θνκκάησλ ζηελ θπβέξλεζε: κπνξεί αθφκα θαη λα ηηο απμήζεη ςεθίδνληαο γηα έλα
θφκκα κε ην νπνίν ην αληίζεην θφκκα ζα ζρεκαηίζεη ζπλαζπηζκφ.
Δλ ζπληνκία, ηα πξναλαθεξζέληα ραξαθηεξηζηηθά ηεο εθινγηθήο δηαδηθαζίαο ζέηνπλ
έλα φξην ζρεηηθά κε ην πψο εθθξάδνληαη νη πξνηηκήζεηο ςήθνπ. Χο εθ ηνχηνπ, θαλέλα
πνιηηηθφ απνηέιεζκα δελ κπνξεί λα αληαλαθιάζεη αθξηβψο ηηο πξνηηκήζεηο ησλ πνιηηψλ
ζρεηηθά κε ηελ θξαηηθή δξαζηεξηφηεηα. Τπάξρεη κηα πξνθαηάιεςε ζε απηά ηα απνηειέζκαηα
ππέξ εθείλσλ πνπ είηε έρνπλ πεξηζζφηεξε δχλακε θαη πιεξνθνξίεο ή έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα
ζπκκεηέρνπλ ζε κεγαιχηεξν βαζκφ.
2.2.2. Ο αληίθηππνο ησλ γξαθεηνθξαηώλ θαη ησλ πνιηηηθώλ
Έλαο άιινο παξάγνληαο πνπ επεξεάδεη ηηο θξαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο, είλαη ε
ζχγθξνπζε ζπκθεξφλησλ πνπ εκπιέθνληαη ζηηο δεκνζηνλνκηθέο απνθάζεηο, ε ζρεηηθή
34
δηαπξαγκαηεπηηθή ηζρχο θαη ε πνηφηεηα ησλ πιεξνθνξηψλ απφ ηηο ζπκκεηέρνπζεο νκάδεο.
Γεδνκέλνπ φηη, ζεζκηθά, ε εθινγηθή δηαδηθαζία πξνζθέξεη έλα βαζκφ ειεπζεξίαο ζηε
ζπκπεξηθνξά ησλ πνιηηηθψλ θαη ησλ άιισλ νκάδσλ ζπκθεξφλησλ, γηαηί ηνπο επηηξέπεη λα
ελεξγνχλ ζχκθσλα κε ηελ ηδηνηέιεηά ηνπο. Χο εθ ηνχηνπ, έρεη ελδηαθέξνλ λα δνχκε φπσο ζα
πεξίκελε θαλείο, φηη ε ζπκπεξηθνξά ηνπο ζα επεξεάζεη ηελ επέθηαζε ησλ δεκνζίσλ
δαπαλψλ. Ο ξφινο πνπ παίδεη ην θξάηνο κπνξεί λα ζεσξεζεί σο ε επίιπζε ησλ
αληηθξνπφκελσλ ζπκθεξφλησλ, θπξίσο ιφγσ ησλ δηαθνξεηηθψλ πξννπηηθψλ απφ ηνπο
γξαθεηνθξάηεο, ηνπο πνιηηηθνχο θαη ηνπο πνιίηεο ζρεηηθά κε ηνπο ζηφρνπο, πνπ ζα πξέπεη
αθνινπζήζεη ε θπβέξλεζε.
΋πσο πξνηείλεη D. Hartle, ε δηαδηθαζία ηνπ πξνυπνινγηζκνχ είλαη ην απνηέιεζκα ησλ
«παηγλίσλ» (δειαδή πεξηιακβάλεη αβεβαηφηεηα) πνπ παίδνληαη απφ ηνπο πνιηηηθνχο, ηνπο
γξαθεηνθξάηεο, ηνπο πνιίηεο θαη ηα κέζα καδηθήο ελεκέξσζεο. Σν ζεκαληηθφ δήηεκα εδψ
είλαη φηη απηά ηα παίγληα είλαη αιιειέλδεηα κε φια ηα άιια «παίγληα», δεδνκέλνπ φηη νη
πιεξνθνξίεο θαη ε δχλακε ηεο θάζε νκάδαο επεξεάδεη ηε ζπκπεξηθνξά φισλ ησλ άιισλ (βι.
Hartle, 1976· ζει. 7).
Σα πξψηα πνπ πξέπεη λα εμεηαζηνχλ είλαη ηα ζπκθέξνληα ησλ γξαθεηνθξαηψλ πνπ
δηαρεηξίδνληαη ηα θπβεξλεηηθά πξνγξάκκαηα, ηελ παξνρή ζπκβνπιψλ πνιηηηθήο θαη θαηά
ζπλέπεηα έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα δψζνπλ επηιεθηηθή πιεξνθφξεζε ζχκθσλα κε ην αηνκηθφ
ηνπο ζπκθέξνλ. Απηφ ηνπο δίλεη ηε δπλαηφηεηα λα θαηέρνπλ ζεκαληηθή ζέζε ζηε δηαδηθαζία
ιήςεο απνθάζεσλ. Οη γξαθεηνθξάηεο ζεσξείηαη πσο απμάλνπλ ηνλ πξνυπνινγηζκφ, επεηδή
δελ ιακβάλνπλ κφλν ηα νθέιε πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηηο δεκφζηεο ππεξεζίεο, αιιά επίζεο θαη
ηνπο κηζζνχο. Απηφ θέξλεη αληηκέησπν ηνλ πνιηηηθφ κε κεγαιχηεξε δήηεζε ησλ δεκφζησλ
ππεξεζηψλ, απ‟ φηη γίλεηαη αληηιεπηή απφ ηνπο πνιίηεο (βι. Craswell, 1975· Tullock, 1974).
Δπηπιένλ ηα εηδηθά ελδηαθέξνληα πνπ έρνπλ νη γξαθεηνθξάηεο ζηελ επέθηαζε ησλ
δξαζηεξηνηήησλ ηεο θπβέξλεζεο κπνξνχλ λα ηνπο ελζαξξχλνπλ, αλ επηηξαπεί, λα
ζπκκεηέρνπλ ζηηο δηαδηθαζίεο ςεθνθνξίαο ζε κεγαιχηεξν βαζκφ απφ ηνπο άιινπο πνιίηεο
(βι. Denzan θαη Bush, 1977). Γεδνκέλνπ φηη νη εθινγέο είλαη έλα κέζν έθθξαζεο
πξνηηκήζεσλ, ε κεγαιχηεξε ζπκκεηνρή ησλ γξαθεηνθξαηψλ επίζεο, κπνξεί λα απμήζεη ηελ
επηξξνή ηνπο. Σν απνηέιεζκα πνπ κπνξεί λα έρνπλ νη γξαθεηνθξάηεο ζηελ ηειηθή απφθαζε
ηεο θπβέξλεζεο, θπζηθά εμαξηάηαη επίζεο θαη απφ ηελ αληίδξαζε ησλ άιισλ νκάδσλ
ζπκθεξφλησλ ζηελ θνηλσλία.
Μηα άιιε νκάδα πνπ ζπκκεηέρεη ζην κεραληζκφ ιήςεο απνθάζεσλ απνηειείηαη απφ
35
ηνπο πνιηηηθνχο, νη νπνίνη θαηέρνπλ ζεκαληηθή ζέζε ζηε δηακφξθσζε ησλ δεκνζηνλνκηθψλ
απνθάζεσλ. Έλαο απφ ηνπο θχξηνπο ζηφρνπο ελφο πνιηηηθνχ είλαη ε εθινγή ή ε επαλεθινγή
ηνπ. Έηζη είλαη ζηελ ηδηνηέιεηα ησλ πνιηηηθψλ λα απεπζπλζνχλ πξνο ην επξχηεξν θάζκα ηνπ
εθινγηθνχ ζψκαηνο θαη λα πξνζπαζήζνπλ λα θηινμελήζνπλ ην επξχηεξν δπλαηφ θάζκα ησλ
αληηθξνπφκελσλ ζπκθεξφλησλ κεηαμχ ησλ ςεθνθφξσλ. Απηφ κπνξεί λα επεξεάζεη είηε ην
επίπεδν, είηε ηε ζχλζεζε ησλ δεκνζίσλ δαπαλψλ, κε πνιηηηθνχο πνπ επλννχλ ηα έξγα, θπξίσο
γηα λα ηθαλνπνηήζνπλ ηα εηδηθά ζπκθέξνληα ησλ ςεθνθφξσλ δσηηθήο ζεκαζίαο γηα ηελ
επαλεθινγή ηνπο. Χο εθ ηνχηνπ, νη πνιηηηθνί ζα κπνξνχζαλ λα επλνήζνπλ κέζα πνπ
παξέρνπλ νθέιε, ζε ζπκππθλσκέλε κνξθή θαη θφζηνο ζε κηα δηαζπαξκέλε κνξθή, φπσο
είλαη νη έκκεζνη θφξνη (βι. Trebilcock, Prichard, Hartle, Dewees, 1982). Δπηπιένλ, ε
δηαζεζηκφηεηα ησλ πιεξνθνξηψλ θαη ε πνηφηεηα ηνπο έρεη κεγάιε ζεκαζία γηα ηε
δηακφξθσζε θαη ηνλ έιεγρν ησλ πνιηηηθψλ. Οη πνιηηηθνί δελ αληαπνθξίλνληαη κφλν ζηηο
πξνηηκήζεηο ησλ ςεθνθφξσλ, αιιά ηηο ζρεκαηίδνπλ θηφιαο ρξεζηκνπνηψληαο ηα
πιενλεθηήκαηα πνπ έρνπλ απφ ηηο πιεξνθνξίεο (βι. Lindblom, 1961· ζει. 118). Σα κέζα
καδηθήο ελεκέξσζεο παίδνπλ πνιχ ζεκαληηθφ ξφιν ζην λα επεξεάδνπλ ηα εθινγηθά
απνηειέζκαηα. Καζνξίδνπλ ηα πξνβιήκαηα ζηα νπνία ηα αληίπαια πνιηηηθά θφκκαηα πξέπεη
λα αληαπνθξηζνχλ θαη επίζεο πεξηγξάθνπλ ή εξκελεχνπλ ηηο αληηδξάζεηο ησλ πνιηηηθψλ ζην
εθινγηθφ ζψκα. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, νη πνιηηηθνί κπνξεί λα πξνζπαζήζνπλ λα
εμαπαηήζνπλ ην εθινγηθφ ζψκα κε ηε ρξήζε ησλ κέζσλ καδηθήο ελεκέξσζεο, ζχκθσλα κε
ηα ζπκθέξνληά ηνπο. (΢ηελ Διιάδα, γηα παξάδεηγκα, ηα ηειενπηηθά πξνγξάκκαηα ειέγρνληαη
απφ ην θξάηνο, ην νπνίν ηα ρξεκαηνδνηεί θαη ηα νξγαλψλεη).
΢ηελ Διιάδα είλαη γλσζηφ ηνηο πάζη, φηη νη πνιηηηθνί επλννχλ ηα εηδηθά ζπκθέξνληα
ησλ πεξηθεξεηαθψλ ςεθνθφξσλ ηνπο θαη φηη ηα εληππσζηαθά θξαηηθά έξγα αλαιακβάλνληαη
πξηλ απφ ηηο εθινγέο, πξνθεηκέλνπ λα δεκηνπξγεζεί κηα ζεηηθή εηθφλα ζρεηηθά κε ηηο
πνιηηηθέο ηνπο. Αλ θαη ην γεγνλφο απηφ δείρλεη φηη ην "παίγλην" ησλ πνιηηηθψλ κπνξεί λα έρεη
ζεηηθφ απνηέιεζκα ζηηο δεκφζηεο δαπάλεο, είλαη δχζθνιν λα εμαθξηβσζεί ν αληίθηππνο ηνπ
ζην κεξίδην θαη ηε δνκή ησλ δεκφζησλ δαπαλψλ ζηελ πεξίπησζε ηεο Διιάδαο. Σα πνιηηηθά
θφκκαηα ζηελ Διιάδα ηείλνπλ λα έρνπλ έλαλ πεξζνλαιηζηηθφ πνιηηηθφ ραξαθηήξα, κε βάζε
ην ράξηζκα ηνπ εγέηε ηνπο, φπσο ν Κ. Καξακαλιήο θαη ν Γ. Παπαλδξένπ (βι. Mouzelis,
1980· ζει. 18-19). Χζηφζν, έξεπλα απαηηείηαη επίζεο γηα ην πψο νη γξαθεηνθξάηεο θαη νη
πνιηηηθνί έρνπλ επεξεάζεη ην επίπεδν ηεο θξαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο ζηελ Διιάδα.
36
2.2.3. Ο ξόινο ηεο ηαμηθήο πάιεο· Ζ Μαξμηζηηθή πξννπηηθή
΢ε κηα πξνζπάζεηα λα δνχκε ηε θχζε ηεο ζχγθξνπζεο ησλ ηάμεσλ απφ κηα άιιε
ζθνπηά αλαθεξφκαζηε ζηελ καξμηζηηθή άπνςε, ε νπνία βιέπεη ηηο απνθάζεηο πνπ
ιακβάλνληαη απφ ην θξάηνο σο απνηέιεζκα ηεο πάιεο ησλ ηάμεσλ. ΢χκθσλα κε ηελ άπνςε
απηή, ε θξαηηθή παξέκβαζε ζε κηα θαπηηαιηζηηθή νηθνλνκία έρεη απμεζεί, ψζηε λα
εμαζθαιίζεη ηηο βαζηθέο πξνυπνζέζεηο γηα ηε ζπλερή βησζηκφηεηα ηνπ θαπηηαιηζκνχ, ε νπνία
απεηιείηαη απφ ζνβαξή θξίζε. Απηφ επηηπγράλεηαη κε ηε δηαηήξεζε ηεο αλαπαξαγσγήο ησλ
πθηζηάκελσλ ζρέζεσλ παξαγσγήο θαη ηελ εμνπζία ηεο θπξίαξρεο θαπηηαιηζηηθήο ηάμεο, ππέξ
ηεο νπνίαο ην θξάηνο ελεξγεί ζπλήζσο. Έηζη, νη απνθάζεηο ιακβάλνληαη ζχκθσλα κε ηα
ζπκθέξνληα ησλ θαπηηαιηζηψλ (βι. Sweezy, 1946· O'Connor, 1973). Ο βαζηθφο ξφινο ηνπ
θξάηνπο είλαη λα δεκηνπξγήζεη ηηο πξνυπνζέζεηο γηα ηελ θεξδνθφξα ζπζζψξεπζε θεθαιαίνπ
θαη γηα ηελ θνηλσληθή αξκνλία. Σν ίδην ην θξάηνο είλαη κηα ζρέζε αλάκεζα ζηηο ηάμεηο θαη
ηελ πνιηηηθή ηνπ γηα λα μεπεξάζεη ηηο αληηθάζεηο ηνπ, πνπ είλαη ην απνηέιεζκα ηεο ηαμηθήο
πάιεο ζην εζσηεξηθφ ηνπ κεραληζκνχ ηνπ, δειαδή, ην θξάηνο έρεη κηα νξηζκέλε απηνλνκία
θαη ε πνιηηηθή ηνπ είλαη έλαο ηφπνο πξαγκαηηθήο πάιεο (βι. Poulatzas, 1976· Foley, 1978).
Οη ζηξαηεγηθέο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ηνλ επεξεαζκφ ηεο απφδνζεο ηνπ εξγαηηθνχ
δπλακηθνχ είλαη: πξψηνλ, ε απνθαινχκελε “ζηξαηεγηθή ηνπ θαξφηνπ”: ζηελ νπνία ην θξάηνο
πξνζπαζεί λα επεξεάζεη ηνπο ζηφρνπο θαη ηνπο ζθνπνχο ησλ εξγαδνκέλσλ. Απηφ
πεξηιακβάλεη ηελ αζθάιηζε θαηά ηεο αλεξγίαο, ζπληάμεηο θ.η.ι. Ζ δεχηεξε ζηξαηεγηθή είλαη
ε απνθαινχκελε “ζηξαηεγηθή ηνπ καζηίγηνπ”, ε νπνία απνηειείηαη απφ ηνλ άκεζν έιεγρν,
πξνθεηκέλνπ λα απνθηεζεί ν λφκνο θαη ε ηάμε. Απηφ ζέηεη πεξηνξηζκνχο ζηε ζπκπεξηθνξά
ησλ εξγαδνκέλσλ κε ηε ρξήζε ηεο επνπηείαο θαη ηνπ θηλδχλνπ απφιπζεο (βι. Gintis θαη
Bowles, 1981). ΢ηελ πεξίπησζε ηεο Διιάδαο, γηα παξάδεηγκα ηεο “ζηξαηεγηθήο ηνπ
θαξφηνπ”, ην θξάηνο παξέρεη "δσξεάλ" ηαηξηθή πεξίζαιςε γηα ηνπο δεκνζίνπο ππαιιήινπο
θαη ηνλ αγξνηηθφ πιεζπζκφ, "δσξεάλ" παηδεία γηα φινπο, θνξνινγηθά πξνλφκηα (φπσο ηελ
αθνξνιφγεηε εηζαγσγή ησλ κεραλεκάησλ θαη ηνπ εμνπιηζκνχ), απμεκέλεο βαζηθέο
θνξνινγηθέο απαιιαγέο, επηδφηεζε ηεο γεσξγίαο, κεξηθά απφ ηα νπνία είλαη πξνο φθεινο ηεο
θαπηηαιηζηηθήο ηάμεο. Σελ ίδηα ζηηγκή, γηα παξάδεηγκα ηεο “ζηξαηεγηθήο ηνπ καζηίγηνπ”,
έρνπλ ιεθζεί λφκνη πνπ ζέηνπλ απζηεξνχο πεξηνξηζκνχο ζην εξγαηηθφ θίλεκα, φπσο νη λφκνη
ελάληηα ζηηο απεξγίεο (Bill 330, 1978), απνδεηθλχνληαο ηελ ζπλχπαξμε ησλ δχν ζηξαηεγηθψλ
ζηελ Διιάδα.
37
΢ηελ επφκελε ελφηεηα, ζα εμεηάζνπκε πφζν θαιά ε πξφηαζε ηνπ Wagner ηζρχεη γηα
ηελ πεξίπησζε ηεο Διιάδα κε ηελ εμέηαζε ησλ θξαηηθψλ δαπαλψλ θαηά ιεηηνπξγία ηεο
νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο.
2.3. Δθαξκνγή ηεο πξόηαζεο ηνπ Wagner ζηελ Διιάδα 1950 - 1980.
Ο ζηφρνο απηήο ηεο ελφηεηαο είλαη λα εμεηάζεη, πψο ε εθβηνκεράληζε θαη ε
ζπλαθφινπζε αχμεζε ησλ εηζνδεκάησλ θαη ηεο αζηηθνπνίεζεο έρνπλ επεξεάζεη ηηο δεκφζηεο
δαπάλεο ζηελ Διιάδα. ΋πσο έρεη ήδε πξνηαζεί, ε επίδξαζε ηεο εθβηνκεράληζεο ζηηο
δεκφζηεο δαπάλεο πεξηιακβάλεη κηα καθξνπξφζεζκε δηαδηθαζία. Γεδνκέλνπ φηη, απηή ε
δηαδηθαζία δελ κπνξεί λα απνθαιπθζεί ζε εηήζηα βάζε, ζα εμεηαζζεί ν κέζνο φξνο ησλ
δεθαεηηψλ ηνπ „50, ηνπ „60 θαη ηνπ „70. ΢χκθσλα κε ηελ πξφηαζε ηνπ Wagner, ε
εθβηνκεράληζε θαη ε αζηηθνπνίεζε απαηηνχλ απμεκέλεο πξνζηαηεπηηθέο δαπάλεο ππνδνκψλ.
Σν απμεκέλν εηζφδεκα απφ ηελ άιιε πιεπξά, ελζαξξχλεη πεξηζζφηεξν ηεο δαπάλεο ηεο
θνηλσληθήο πξφλνηαο θαη ηνπ πνιηηηζκνχ. Χο εθ ηνχηνπ, πξνθεηκέλνπ λα εθαξκφζνπκε απηέο
ηηο ηδέεο, ζα εμεηάζνπκε (α) ηνλ αληίθηππν ηεο απμεκέλεο εθβηνκεράληζεο θαη αζηηθνπνίεζεο
ζηε δηνίθεζε, ηνλ λφκν θαη ηα δηθαζηήξηα, ζηηο κεηαθνξέο θαη ηελ ειεθηξηθή ελέξγεηα θαη (β)
ηελ επίδξαζε πνπ έρεη ην απμεκέλν εζληθφ εηζφδεκα ζηελ θνηλσληθή αζθάιηζε θαη ηελ
εθπαίδεπζε.
Καηά ηε δηάξθεηα ηεο δεθαεηίαο ηνπ „60, ε απμεκέλε εθβηνκεράληζε (ηκήκα
παξαγσγήο ζην ΑΔγρΠ) θαη αζηηθνπνίεζε (αζηηθνχ πιεζπζκνχ ζε πφιεηο άλσ ησλ 10.000
θαηνίθσλ) αθνινπζήζεθαλ απφ έλα απμεκέλν ηκήκα δαπαλψλ ηεο δηνίθεζεο, ησλ κεηαθνξψλ
θαη ηεο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο ζην ΑΔΠ (βιέπε ππνζεκεηψζεηο 2.3). ΢πγθεθξηκέλα, θαηά ηε
δηάξθεηα ηεο δεθαεηίαο ηνπ „60 ην θξάηνο αλέιαβε ηελ θαηαζθεπή δξφκσλ, ηελ επηδφηεζε
ησλ ζηδεξφδξνκσλ, ηελ αλάπηπμε ησλ ζαιάζζησλ κεηαθνξψλ, θαζψο θαη ηελ θαηαζθεπή
πδξνειεθηξηθψλ έξγσλ. ΢ην πιαίζην ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο έγηλαλ έξγα πνπ ήηαλ
αλαγθαία ηφζν γηα ηελ αλνηθνδφκεζε ηεο ρψξαο κεηά ηνλ πφιεκν φζν θαη γηα ηελ αλάπηπμε
ηεο νηθνλνκίαο. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ην ηκήκα ησλ λνκηθψλ δαπαλψλ ζην ΑΔΠ παξέκεηλε
ζηαζεξφ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δεθαεηίαο ηνπ „60 θαη κεηψζεθε θαηά ηε δηάξθεηα ηεο
δεθαεηίαο ηνπ „70.
Σν απμεκέλν εηζφδεκα αθνινπζήζεθε επίζεο, απφ κηα κεγάιε αχμεζε ηνπ κέξνπο
ησλ κεηαβηβαζηηθψλ πιεξσκψλ ζε λνηθνθπξηά ζην ΑΔΠ. Ζ αχμεζε ησλ κεηαβηβάζεσλ πνπ
38
έιαβαλ ρψξα ηε δεθαεηία ηνπ „60, νθείινληαλ θπξίσο ζηελ αχμεζε ησλ ζπληάμεσλ θαη ζηελ
αχμεζε ησλ επηδνκάησλ πγείαο. Αληίζεηα, κηα κηθξφηεξε αχμεζε ηνπ κέξνπο ησλ
εθπαηδεπηηθψλ δαπαλψλ πξαγκαηνπνηήζεθε ηε δεθαεηία ηνπ „70. Οη δαπάλεο γηα ηελ
εθπαίδεπζε απμήζεθαλ ηε δεθαεηία ηνπ „60, ιφγσ ηνπ κεηαζρεκαηηζκνχ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ
ζπζηήκαηνο, ην νπνίν επεθηάζεθε γηα λα ζπκπεξηιάβεη ελλέα ρξφληα ππνρξεσηηθήο,
“δσξεάλ” δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο. Απηφ ζηε ζπλέρεηα, έθεξε κηα ζρεηηθή αχμεζε ζην
πνζνζηφ αιθαβεηηζκνχ: 74,0% ηνπ πιεζπζκνχ άλσ ησλ δεθαηεζζάξσλ εηψλ ην 1951, 80,4%
ην 1961 θαη 84,4% ην 1971 (βιέπε Γεκνγξαθηθή Δπεηεξίδα, 1955, 1964, 1973).
Δλ ζπληνκία, ε νηθνλνκηθή αλάπηπμε πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηελ Διιάδα,
ζπλνδεχηεθε απφ απμεκέλεο θξαηηθέο δαπάλεο ηε δεθαεηία ηνπ „60, ζπγθεθξηκέλα, ζηε
δηνίθεζε, ηηο ππνδνκέο θαη ηελ εθπαίδεπζε. ΋κσο παξά ηε ζπλερή εθβηνκεράληζε, ην ηκήκα
ησλ θξαηηθψλ δαπαλψλ ζην ΑΔΠ εκθάληζε έλα ρακειφηεξν πνζνζηφ αχμεζεο ηε δεθαεηία
ηνπ „70. Ζ δηφγθσζε κέξνπο απηψλ ησλ επελδχζεσλ είλαη έλαο πηζαλφο ιφγνο γηα απηφ. Γηα
παξάδεηγκα, νη ππεξεζίεο εθπαίδεπζεο πξέπεη λα παξέρνληαη κε έλα μερσξηζηφ ηξφπν. Ζ
εμέηαζε ησλ κέζσλ φξσλ ησλ δεθαεηηψλ ησλ θξαηηθψλ δαπαλψλ ζηελ Διιάδα, επηβεβαηψλεη
ηελ άπνςε, φηη ε ζρέζε κεηαμχ νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο θαη θξαηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ δελ
είλαη νχηε ζηαζεξή νχηε κεραληθή. Έηζη ηα επηά ρξφληα ζηξαηησηηθήο δηθηαηνξίαο, απφ ην
1967 έσο ην 1974, είραλ έλα αληίζηξνθν απνηέιεζκα γηα ηελ επέθηαζε ησλ θξαηηθψλ
δξαζηεξηνηήησλ. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο δηθηαηνξίαο, φηαλ απαγνξεχηεθαλ νη δεκνθξαηηθέο
δηαδηθαζίεο θαη ε πνιηηηθή ηεο βαζίζηεθε ζε κεγάιν βαζκφ ζηηο απνθάζεηο ησλ
ζηξαηησηηθψλ δπλάκεσλ, ζεκεηψζεθε κηα κείσζε ηνπ κέξνπο ησλ ζπλνιηθψλ δαπαλψλ ζην
ΑΔΠ, ηδηαίηεξα ην 1970 θαη ην 1973 (βι. Γηάγξακκα 2). ΢πγθεθξηκέλα, θαηά ηε δηάξθεηα ησλ
ηειεπηαίσλ εηψλ ηεο ζηξαηησηηθήο θπξηαξρίαο ππήξμε κηα κείσζε ησλ κεηαβηβάζεσλ πξνο ηα
λνηθνθπξηά, επίζεο κεηψζεθαλ νη επηδνηήζεηο θαηά θχξην ιφγν ην 1969 - 1970. Ζ
παξαηεξνχκελε κείσζε ησλ αζηηθψλ δαπαλψλ νθείιεηαη θπξίσο ζηηο ζρεηηθέο κεηψζεηο ζηηο
δαπάλεο ηεο εθπαίδεπζεο, ηεο πγείαο θαη ηεο δηθαηνζχλεο (βι. Γηάγξακκα 3). Σελ ίδηα
ζηηγκή, απμήζεηο έιαβαλ ρψξα ζηηο επελδπηηθέο δαπάλεο, θπξίσο ιφγσ ησλ απμήζεσλ ζηε
δηνίθεζε (ην 1969-1970), εμφξπμε (ην 1969,73) θαη ζηέγαζε (1971) (βι. Γηάγξακκα 5).
΋πσο έρεη ήδε πξνηαζεί, νη θνηλσληθέο αμίεο κπνξεί λα είλαη έλαο πηζαλφο παξάγνληαο
πνπ επεξεάδεη ηηο δεκφζηεο δαπάλεο, δεδνκέλνπ φηη παξέρνπλ ην ηδενινγηθφ πιαίζην ζην
νπνίν δηακνξθψλνληαη νη πξνηηκήζεηο ηνπο. Καηά ζπλέπεηα, φπσο επίζεο αλαθέξεηε ζην
πξνεγνχκελν θεθάιαην, ππάξρνπλ δηαθνξέο κεηαμχ ησλ ρσξψλ ζηνλ ηξφπν πνπ έρνπλ
39
επεθηαζεί νη δεκφζηεο δαπάλεο, ελδερνκέλσο ιφγσ ησλ δηαθνξψλ ζηηο θνηλσληθέο αμίεο πνπ
επηθξαηνχλ ζηηο ηξεηο ρψξεο. Οη δηαθνξέο απηέο δελ αθνξνχλ κφλν ην ηκήκα ησλ δεκφζησλ
δαπαλψλ ζην ΑΔγρΠ, αιιά θαη ην πνζνζηφ ηεο αχμεζεο. Χο εθ ηνχηνπ, ην κεξίδην ησλ
δεκνζίσλ δαπαλψλ ηεο Ηζπαλίαο εκθάληζε ηφζν ρακειφηεξν επίπεδν φζν θαη ξπζκφ
αλάπηπμεο, αλ θαη ε ζπλνιηθή νηθνλνκηθή αλάπηπμε ηεο είλαη παξφκνηα κε απηή ηεο
Διιάδαο. ΢ηνλ Καλαδά ην πνζνζηφ ησλ δαπαλψλ ζην ΑΔγρΠ ήηαλ κεγαιχηεξν, αλ θαη
εκθάληζε ρακειφηεξν ξπζκφ αλάπηπμεο.
΢ην επφκελν θεθάιαην γίλεηαη κηα πξνζπάζεηα λα επαλεμεηάζνπκε δηάθνξεο
ζεκαληηθέο πξνηάζεηο ζρεηηθά κε ηελ επέθηαζε ησλ θξαηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ. Δπίζεο,
παξέρεηαη ε ζηαηηζηηθή ηνπο αμηνιφγεζε καδί κε ηελ εθαξκνγή νξηζκέλσλ εμ‟ απηψλ ζηα
ειιεληθά δεδνκέλα γηα ην 1950-1980.
2.4. ΢πκπεξάζκαηα
Ζ πξνεγνχκελε αλάιπζε έρεη νδεγήζεη ζηελ ππφδεημε φηη ε επέθηαζε ηεο
θπβέξλεζεο είλαη κηα απάληεζε ζηελ εθβηνκεράληζε, αιιά απηφ δελ ζπλεπάγεηαη κηα απιή,
κεραληθή ζρέζε κε ην εηζφδεκα, φπσο ππνλνείηαη απφ ηελ ηξέρνπζα βηβιηνγξαθία ζρεηηθά κε
ηε δεκφζηα νηθνλνκία. Δπίζεο, ε αχμεζε ησλ θξαηηθψλ δαπαλψλ είλαη ζηελά ζπλδεδεκέλε κε
ηηο θνηλσληθέο αμίεο θαη ηηο δηαδηθαζίεο ιήςεο πνιηηηθψλ απνθάζεσλ· δηακνξθψλνπλ ηελ
απάληεζε κηαο ζπγθεθξηκέλεο ρψξαο ζηα πξνβιήκαηα πνπ δεκηνπξγνχληαη απφ ηελ
εθβηνκεράληζε. Γηάθνξεο ρψξεο κπνξεί λα αληηδξάζνπλ αιιηψηηθα ζηελ εθβηνκεράληζε,
εμαηηίαο ησλ δηαθνξψλ ηνπο ζηηο θνηλσληθέο αμίεο θαη ζηηο δηαδηθαζίεο ιήςεο πνιηηηθψλ
απνθάζεσλ. Δπηπιένλ, εκπεηξηθέο απνδείμεηο απαηηνχληαη γηα ηνλ πξνζδηνξηζκφ ηεο
επίδξαζεο ηεο εθβηνκεράληζεο, ησλ θνηλσληθψλ αμηψλ θαη ηεο ιήςεο πνιηηηθψλ απνθάζεσλ.
Πεξαηηέξσ κειέηε ησλ δηαθφξσλ ζηνηρείσλ ηεο δεκφζηαο δηαδηθαζίαο ιήςεο απνθάζεσλ ζα
ήηαλ ρξήζηκε. Γεδνκέλνπ φηη ην πεδίν εθαξκνγήο θαη ε δνκή ησλ θξαηηθψλ δαπαλψλ είλαη ην
απνηέιεζκα ηεο ζχγθξνπζεο ηεο εμνπζίαο θαη ησλ πιεξνθνξηψλ κεηαμχ ησλ δηαθφξσλ
νκάδσλ ζπκθεξφλησλ, ζα ήηαλ ρξήζηκν λα εμεηαζηεί ε επίδξαζε πνπ έρνπλ ζηηο δεκφζηεο
απνθάζεηο νη γξαθεηνθξάηεο, νη πνιηηηθνί θαη νη νκάδεο ζπκθεξφλησλ.
40
ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΣΡΗΣΟ
ΑΝΑ΢ΚΟΠΖ΢Ζ ΣΖ΢ ΔΜΠEΗΡΗΚΖ΢ ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ΢
Απηφ ην θεθάιαην ζπλνςίδεη ηηο βαζηθέο εκπεηξηθέο κειέηεο πνπ πξαγκαηνπνηήζεθαλ
ζηελ ηξέρνπζα βηβιηνγξαθία, γηα ηνλ πξνζδηνξηζκφ ησλ παξαγφλησλ πνπ νδεγνχλ ζηελ
επέθηαζε ησλ θξαηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ. ΢ηε ζπλέρεηα, ζα αθνινπζήζεη ε αμηνιφγεζε
κεξηθψλ εμ‟ απηψλ ζρεηηθά κε ηελ κειέηε πεξίπησζεο καο γηα ηελ Διιάδα. Έλαο ζεκαληηθφο
αξηζκφο κειεηψλ έρνπλ πξνζπαζήζεη λα παξάζρνπλ έλαλ νηθνλνκεηξηθφ νξηζκφ ηνπ «Νφκνπ
ηνπ Wagner», νη νπνίεο απνηεινχλ πεγή δηαθσλίαο ζηελ ηξέρνπζα εκπεηξηθή βηβιηνγξαθία.
Μηα άιιε νκάδα κειεηψλ έρεη εξεπλήζεη ηελ πηζαλή επίδξαζε πνηθίισλ κεηαβιεηψλ γηα ηελ
αχμεζε ησλ δεκνζίσλ δαπαλψλ. ΢ε έλα άξζξν αλαζθφπεζεο πνπ ζπλνςίδεη ηηο θχξηεο
επεμεγήζεηο πνπ βξίζθνληαη ζε απηή ηε βηβιηνγξαθία, ν D.Tarschys παξέρεη κε ηελ κνξθή
κήηξαο, έλα κνληέιν ελλέα επεμεγήζεσλ ζρεηηθά κε ηελ αχμεζε ησλ δεκφζησλ
δξαζηεξηνηήησλ. Γηαθξίλεη απφ ηελ κηα ηα θνηλσληθννηθνλνκηθά, ηδενινγηθά θαη
ζεζκηθνπνιηηηθά επίπεδα ηεο επεμήγεζεο, θαη απφ ηελ άιιε, ηηο πξννπηηθέο ηνπ θαηαλαισηή,
παξαγσγνχ θαη ηηο νηθνλνκίαο (βι. Tarschys, 1975· ζει. 9). ΢ε απηφ ην θεθάιαην δηάθνξεο
ζχγρξνλεο εκπεηξηθέο δνθηκέο ηνπ "Νφκνπ ηνπ Wagner" ζα παξνπζηαζηνχλ θαη ζα
επηθξηζνχλ. ΢ηε ζπλέρεηα, αξθεηέο άιιεο επεμεγήζεηο ηεο επέθηαζεο ησλ θξαηηθψλ δαπαλψλ
ζα αμηνινγεζνχλ.
3.1. Μνλνδηάζηαηα Μνληέια
΋πσο έρεη ήδε πξνηαζεί, θαηά ηελ εξκελεία ηεο πξφηαζεο ηνπ Wagner, έλα κέξνο ηεο
ηξέρνπζαο νηθνλνκεηξηθήο βηβιηνγξαθίαο ζρεηηθά κε ηελ δεκφζηα νηθνλνκία, αζρνιείηαη κε
ηελ ζρεηηθή αιιαγή ησλ θξαηηθψλ δαπαλψλ ζε ζρέζε κε ηελ κεηαβνιή ηεο εζληθήο
παξαγσγήο. Χο εθ ηνχηνπ, ν «Νφκνο ηνπ Wagner», ζεσξείηαη φηη ηζρχεη φηαλ ν ξπζκφο
αχμεζεο ησλ δεκνζίσλ δαπαλψλ είλαη πςειφηεξνο απφ ην πνζνζηφ αχμεζεο ηεο εζληθήο
παξαγσγήο. Φπζηθά φπσο ππνζηεξίρηεθε, απηή ε εξκελεία ηεο πξφηαζεο ηνπ Wagner είλαη
απζηεξή. Δπηπιένλ έλα πξνθαλέο πξφβιεκα είλαη φηη ην εηζφδεκα έρεη ππνρσξήζεη ζηηο
θξαηηθέο δαπάλεο, πνπ είλαη έλα ζεκαληηθφ κέξνο ηνπ εηζνδήκαηνο. Ο Henning θαη ν
Tussing, κεηαμχ άιισλ, έρνπλ πξνζπαζήζεη λα επηιχζνπλ απηφ ην πξφβιεκα,
41
ζπκπεξηιακβάλνληαο σο αλεμάξηεηε κεηαβιεηή ην κε-θπβεξλεηηθφ ΑΔΠ (βι. Henning θαη
Tussing, 1974 (α)).
΢ε απνζπζζψξεπζε ηξερνπζψλ δεκφζησλ δαπαλψλ ζε θαηεγνξίεο νηθνλνκηθήο
δξαζηεξηφηεηαο ζηηο Ζ.Π.Α., ν S. Fabricant απέδεημε φηη ε ειαζηηθφηεηα ηνπ εηζνδήκαηνο
ήηαλ
κεγαιχηεξε
απφ
1,0
γηα
ηηο
δαπάλεο
γεληθνχ
ειέγρνπ,
αζηπλφκεπζεο,
απηνθηλεηφδξνκσλ, πγείαο θαη λνζνθνκείσλ θαη «άιισλ». Σν ίδην δελ ζπλέβε γηα ηελ
ππξφζβεζε, γηα ηα ζρνιεία, γηα ηελ δεκφζηα επεκεξία θαη γηα ηελ πγηεηλή (βι. Fabricant,
1952, πίλαθαο 24, ζει. 125). Παξφκνηα απνηειέζκαηα βξέζεθαλ γηα ηνλ Καλαδά, φπνπ ην
κεξίδην ησλ εμφδσλ ζην ΑΔγρΠ γηα ηελ θνηλσληθή αζθάιηζε, ηελ ηαηξηθή πεξίζαιςε, ηελ
εθπαίδεπζε θαη ηηο κεηαθνξέο απμήζεθε ζεκαληηθά (βι. Bird, 1970· θεθάιαην επηά).
Τπνινγίδνληαο ηελ ειαζηηθφηεηα ηνπ εηζνδήκαηνο ησλ νλνκαζηηθψλ δεκνζίσλ
δαπαλψλ αλά ιεηηνπξγία θαη ζην ζχλνιφ ηνπο γηα ην Ζλσκέλν Βαζίιεην, ν J. Veverka βξήθε
δηαθνξεηηθά κεγέζε ησλ ειαζηηθνηήησλ αλάινγα κε ηελ ππφ εμέηαζε πεξίνδν (βι. Veverka,
1963·ζει. 117) (7). Οη ειαζηηθφηεηεο πνπ βξέζεθαλ ήηαλ κεγαιχηεξεο απφ 1,0 θαηά ηελ πην
πξφζθαηε πεξίνδν 1910-1961, αιιά φρη θαηά ηε δηάξθεηα ησλ πξνεγνχκελσλ πεξηφδσλ 17901830 θαη 1850-1890.
Υξεζηκνπνηψληαο απιή αλάιπζε παιηλδξφκεζεο ζε κηα αληηπξνζσπεπηηθή κειέηε
γηα ζαξάληα έμη ρψξεο, ν S. Lall ζπζρέηηζε ηνπο ηχπνπο ησλ θξαηηθψλ δαπαλψλ σο πνζνζηφ
ηνπ ΑΔγρΠ κε ην θαηά θεθαιήλ νλνκαζηηθφ εηζφδεκα (βι. Lall, 1969· ζει. 417). ΢χκθσλα
κε ηα ζπκπεξάζκαηά ηνπ, ην θαηά θεθαιήλ εηζφδεκα είρε ζε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο κηα
ζεηηθή επίδξαζε ζηηο δεκφζηεο δαπάλεο, αλ θαη απηή δελ ήηαλ πάληα ζεκαληηθή.
Υξεζηκνπνηψληαο πξαγκαηηθά δεδνκέλα εηζνδήκαηνο, ν M. Beck πξφηεηλε φηη ηα
νλνκαζηηθά δεδνκέλα θαζηζηνχλ ηα απνηειέζκαηα παξαπιαλεηηθά. Απηφ νθείιεηαη ζην
γεγνλφο φηη νη ηηκέο ησλ θξαηηθψλ ππεξεζηψλ έρνπλ απμεζεί ζεκαληηθά, πεξηζζφηεξν απφ ηνλ
δείθηε ηηκψλ ηεο ζπλνιηθήο παξαγσγήο ησλ δεθαηξηψλ ρσξψλ πνπ εμέηαζε ν Beck. Αλ
θάπνηνο ελδηαθέξεηαη γηα ηελ νπζηαζηηθή επέθηαζε ησλ δεκνζίσλ δαπαλψλ, ζα πξέπεη λα
ρξεζηκνπνηεζνχλ απνπιεζσξηζκέλεο αμίεο (βι. Beck, 1976· Πίλαθα 1, ζει. 17, Πίλαθαο 2,
ζει. 19) (8). Ο Beck δνθίκαζε ηελ αλαινγία θξαηηθψλ δαπαλψλ σο πξνο ην ΑΔΠ θαη ηελ
ειαζηηθφηεηα ηνπ εηζνδήκαηνο ηεο δήηεζεο ησλ θξαηηθψλ δαπαλψλ γηα δεθαηξείο ρψξεο κε
ηε ιήςε ηφζν ησλ ηξερνπζψλ φζν θαη ησλ ζηαζεξψλ ηηκψλ. Σα απνηειέζκαηα πνπ
ιακβάλνληαη θαίλεηαη λα επηβεβαηψλνπλ κηα ζεηηθή ζπζρέηηζε κεηαμχ ηνπ εηζνδήκαηνο θαη
ηεο θξαηηθήο επέθηαζεο, φηαλ νη δαπάλεο είλαη ζε ζεκεξηλέο ηηκέο, αιιά ην ίδην δελ
42
παξαηεξείηαη φηαλ νη δαπάλεο εθθξάδνληαη ζε πξαγκαηηθέο ηηκέο. Χο εθ ηνχηνπ, αθφκε θαη
αλ ε αλαινγία θξαηηθψλ δαπαλψλ σο πξνο ην ΑΔΠ απμάλεηαη ηφηε θαη ε ειαζηηθφηεηα ηνπ
εηζνδήκαηνο φισλ ησλ ηξερνπζψλ δαπαλψλ είλαη κεγαιχηεξε απφ 1,0 γηα φιεο ηηο ρψξεο πνπ
εμεηάζηεθαλ απφ ηνλ Beck, φηαλ φκσο νη θξαηηθέο δαπάλεο θαη ην ΑΔΠ απνηηκψληαη κε
ζεκεξηλέο ηηκέο απηφ ζπκβαίλεη κφλν γηα πέληε ρψξεο, φηαλ νη δαπάλεο είλαη ζε πξαγκαηηθέο
ηηκέο (δειαδή, ζηε ΢νπεδία, ζηε Γαλία, ζηηο Ζλσκέλεο Πνιηηείεο, ηε Φηλιαλδία θαη ηελ
Ηξιαλδία).
΢ε κηα άιιε αληηπξνζσπεπηηθή κειέηε πνπ έγηλε, κε πξαγκαηηθνχο φξνπο γηα ηξηάληα
ηέζζεξηο ρψξεο, ν R. Wagner θαη ν W. Weber έδεημαλ, πσο ν ξπζκφο αχμεζεο ησλ θξαηηθψλ
δαπαλψλ είλαη κεγαιχηεξνο, απφ ηνλ ξπζκφ αχμεζεο ηνπ ΑΔΠ γηα είθνζη δπν ρψξεο, κε ην
ζρεηηθφ ηκήκα ηνπ δεκφζηνπ ειιείκκαηνο ζε νθηψ απφ απηέο (βι. Wagner and Weber, 1977·
ζει. 60). Καηά ηελ εθηίκεζε ησλ επηπηψζεσλ ηνπ εηζνδήκαηνο ζηηο δεκφζηεο δαπάλεο, ηα
απνηειέζκαηα πνπ πήξαλ ν Wagner θαη ν Weber δελ ήηαλ ππνζηεξηθηηθά ηνπ «Νφκνπ ηνπ
Wagner " θαηά ην 35% ησλ ρσξψλ πνπ εμεηάζηεθαλ (9).
43
ν
ΜΔΡΟ΢ 2 : ΘΔΩΡΖΣΗΚΟ
ΠΛΑΗ΢ΗΟ ΚΑΗ
ΜΔΣΑΦΡΑ΢ΣΗΚΖ
ΠΡΟ΢ΔΓΓΗ΢Ζ ΟΡΩΝ
ΚΔΗΜΔΝΟΤ
44
Α. Θεσξεηηθό Πιαίζην
Α.1 Ση νλνκάδεηαη κεηάθξαζε
Μεηάθξαζε νλνκάδεηαη ε κεηαθνξά ελφο θεηκέλνπ απφ ηελ γιψζζα αθεηεξίαο ζηε
γιψζζα αθίμεσο. Ζ κεηάθξαζε ρσξίδεηαη ζε ηξία είδε ηα νπνία είλαη: 1) ε ελδνγισζζηθή
κεηάθξαζε, ε νπνία είλαη ε εξκελεία ξεκαηηθψλ ζεκείσλ κέζσ άιισλ ζεκείσλ ηεο ίδηαο
γιψζζαο, 2) ε δηαγισζζηθή κεηάθξαζε, ε νπνία είλαη ε εξκελεία ξεκαηηθψλ ζεκείσλ κέζσ
κηαο άιιεο γιψζζαο θαη ηέινο, 3) ε δηαζεκεησηηθή κεηάθξαζε ε νπνία είλαη ε εξκελεία
ξεκαηηθψλ ζεκείσλ κέζσ κε ξεκαηηθψλ ζπζηεκάησλ ζεκείσλ. Ζ ζπγθεθξηκέλε πηπρηαθή
πξαγκαηεχεηαη ηελ δηαγισζζηθή κεηάθξαζε, φκσο είλαη ππνρξέσζε καο λα αλαιχζνπκε πην
ζπγθεθξηκέλα ηη αθξηβψο είλαη απηφ πνπ νλνκάδνπκε κεηάθξαζε. ΢χκθσλα κε ηνλ Κεληξσηή
(1996: 117) ινηπφλ, «κεηάθξαζε είλαη γεληθψο ε κεηαθνξά ελφο κελχκαηνο απφ ηε γιψζζα
αθεηεξίαο ζηε γιψζζα αθίμεσο ή, πην αλαιπηηθά, ε κεηαθνξά ελφο ζηαζεξά ζπγθεθξηκέλνπ
θαη, σο εθ ηνχηνπ, κνλίκσο πξνζθεξνκέλνπ ή θαη‟ αξέζθεηαλ επαλαιακβαλφκελνπ θεηκέλνπ,
πνπ έρεη ζπληαρζεί ζχκθσλα κε ηνπο θαλφλεο ηεο γιψζζαο αθεηεξίαο, απφ ηε γιψζζα
αθεηεξίαο ζηε γιψζζα αθίμεσο, θαη δε ζε έλα θείκελν, πνπ α) ζπληάζζεηαη ζχκθσλα κε
ηνπο θαλφλεο ηεο γιψζζαο αθίμεσο, β) δηαηεξεί ην λφεκα ηνπ πξσηνηχπνπ θαη γ) αλά πάζα
ζηηγκή κπνξεί λα ειεγρζεί σο πξνο ηελ νξζφηεηα ηνπ θαη λα δηνξζσζεί». Δπίζεο βιέπνπκε
πσο κεηάθξαζε είλαη κηα δηαδηθαζία, δειαδή «ε δηαδηθαζία ηεο κεηαθνξάο θαη απφδνζεο
ελφο θεηκέλνπ (πξνθνξηθνχ ή γξαπηνχ) ζε γιψζζα ή κνξθή γιψζζαο δηαθνξεηηθή απφ απηήλ
ηεο παξαγσγήο ηνπ» (Λαδαξάηνο, 2007: 38). Δπνκέλσο πξφθεηηαη γηα κηα δηαδηθαζία ε νπνία
έρεη σο ζθνπφ ηελ κεηαθνξά ελφο δεχηεξνπ θεηκέλνπ ζε κηα δηαθνξεηηθή γιψζζα απφ απηήλ
ζηελ νπνία παξήρζε ην πξψην. ΋ζνλ αθνξά ηνλ κεηαθξαζηή ην θαζήθνλ ηνπ είλαη λα
θαηαλνήζεη θαη λα κεηαθέξεη ην θείκελν ζηελ γιψζζα αθίμεσο θαη ζηε ζπλέρεηα λα ην
πξνζαξκφζεη ζπληαθηηθά θαη λνεκαηηθά έηζη ψζηε λα νδεγεζεί ζην δεηνχκελν απνηέιεζκα.
Θα κπνξνχζακε λα πνχκε πσο ε κεηάθξαζε απνηειεί κηα δπλακηθή δηαδηθαζία πνπ
πεξηιακβάλεη ην ρεηξηζκφ θεηκεληθήο χιεο ζε κηα γιψζζα κε ζθνπφ ηε δεκηνπξγία θεηκεληθήο
χιεο ζε κηα άιιε γιψζζα (Γνχηζνο, 2004: 93). Χο δηαδηθαζία ππαθνχεη ζε ζπγθεθξηκέλεο
ζπκβάζεηο, ηε γξακκαηηθή ησλ νπνίσλ θαινχληαη ζε βάζνο λα πεξηγξάςνπλ νη
κεηαθξαζενιφγνη. (Λαδαξάηνο 2007: 39). Ο φξνο “κεηάθξαζε” κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί
45
γηα ηελ πεξηγξαθή α) κηαο δξαζηεξηφηεηαο, β) κηαο δηαδηθαζίαο, γ) κηαο παξαγσγήο θαη δ)
κηαο παξαγσγηθήο δηαδηθαζίαο.
΋πσο εμεγεί ε Μπαηζαιηά (2000: 18), κεζνδνινγηθά, ε κεηαθξαζηηθή δηαδηθαζία
κπνξεί λα ρσξηζηεί ζε πέληε επί κέξνπο ζηάδηα, ηα νπνία ε εξεπλήηξηα νξίδεη σο αθνινχζσο:
1. Κηλνχκελνο ζην επίπεδν ηδεψλ ηεο γιψζζαο - πεγήο, ν κεηαθξαζηήο αλαιχεη,
εξκελεχεη θαη θαηαλνεί ηηο κεηαθξαζηηθέο ελφηεηεο θαη ηνλ επηθνηλσληαθφ ζθνπφ ηνπ
πξσηνηχπνπ.
2. Μεηαβαίλνληαο ζην επίπεδν ηδεψλ ηεο γιψζζαο - ζηφρνπ, ν κεηαθξαζηήο
πξνζπαζεί λα επαλαζπιιάβεη ηε κεηαθξαζηηθή ελφηεηα εληφο ησλ δεδνκέλσλ ηεο γισζζηθήο
εθείλεο θνηλφηεηαο.
3. Αθνινχζσο πξνβαίλεη ζε δηαζηαχξσζε ησλ ηδεψλ, ειέγρεη, δειαδή πνπ θαη πφζν
ζπκπίπηνπλ νη ηδέεο απηέο.
4. Σψξα κφιηο ν κεηαθξαζηήο πεξλά ζηελ θχξηα πξάμε ηεο κεηάθξαζεο δειαδή
δηεξεπλά ην γισζζηθφ ζχζηεκα ηεο γιψζζαο - ζηφρνπ γηα λα απνδψζεη ζε επίπεδν νκηιίαο
ηνλ θφζκν ησλ ηδεψλ.
5. Ζ πξνζσπηθή ηθαλφηεηα ρεηξηζκνχ ηεο γιψζζαο - ζηφρνπ εθ κέξνο ηνπ κεηαθξαζηή
γίλεηαη νξαηή κφιηο ζην ηειεπηαίν απηφ ζηάδην, θαηά ην νπνίν ζα ελαξκνλίζεη ηηο απφ ην
γισζζηθφ ζχζηεκα παξερφκελεο δπλαηφηεηεο ζηηο ιεμηινγηθέο, κνξθνζπληαθηηθέο θαη
πθνινγηθέο εθείλεο ζπκβάζεηο, πνπ ζηε γιψζζα - ζηφρν δηέπνπλ ην ζπγθεθξηκέλν είδνο
θεηκέλνπ.
«Πξσηαξρηθήο ζεκαζίαο ζηνηρείν γηα ηελ κεηάθξαζε είλαη ην λα κπνξεί ν
κεηαθξαζηήο, πξψηνλ, λα θηλείηαη άλεηα ζηελ επηθξάηεηα δχν ηνπιάρηζηνλ γισζζηθψλ
θνηλνηήησλ, δεχηεξνλ, λα γλσξίδεη ή, θαιχηεξα, λα αλαγλσξίδεη ηα ζπζηαηηθά ζηνηρεία ησλ
εθάζηνηε δεινπκέλσλ „„πξαγκαηηθψλ‟‟ πεγαίλνληαο πέξα απφ ηηο θνηλέο έλλνηεο θαη ηξίηνλ,
λα ζεκεηψλεη, ήηνη λα αλαθαιχπηεη ηα ζεκεία ησλ εθάζηνηε „„πξαγκαηηθψλ‟‟ ηφζν ζηε
γιψζζα αθεηεξίαο φζν θαη ζηε γιψζζα αθίμεσο, πξνθεηκέλνπ λα είλαη ζε ζέζε λα δνκήζεη
αλάινγεο „„πξαγκαηηθέο θαηαζηάζεηο‟‟ ρξεζηκνπνηψληαο ηα κέζα πνπ ηνπ παξέρνπλ
ακθφηεξεο νη γιψζζεο εξγαζίαο ηνπ» (Κεληξσηήο, 1996: 153). Ο κεηαθξαζηήο ινηπφλ δελ
πξέπεη ζε θακηά πεξίπησζε λα κέλεη απιά ζηελ γλψζε δπν ε πεξηζζφηεξσλ γισζζψλ.
Αληηζέησο ζα πξέπεη λα «εμεξεπλεί» θαη λα «αλαθαιχπηεη» ηα πάληα γηα ηηο γιψζζεο πνπ
ρξεζηκνπνηεί θαηά ηελ δηαδηθαζία ηεο κεηάθξαζεο. Με αιιά ιφγηα ζα πξέπεη λα θαηέρεη
γλψζεηο πνπ θαιχπηνπλ έλα κεγάιν θάζκα γλσζηηθψλ αληηθεηκέλσλ. Ζ κεηάθξαζε πξφθεηηαη
46
γηα κηα ζχλζεηε ηθαλφηεηα πνπ ζπγθεληξψλεη savoir faire γισζζηθφ, πξαγκαηνινγηθφ,
αλαθνξηθφ θαη πνιηηηζκηθφ. Πξφθεηηαη γηα κηα δηαδηθαζία επαλεμέηαζεο ηνπ κελχκαηνο,
γεγνλφο πνπ νδεγεί ζηε ζπλεηδεηνπνίεζε ηεο γισζζηθήο πξάμεο ζηηο δχν γιψζζεο (Σζίγθνπ
2011: 24).
Ο Berman (1984, ζην Αλησλίνπ 2002: 599) είρε παξαηεξήζεη πσο ε κεηάθξαζε ζην
δπηηθφ θφζκν ραξαθηεξίδεηαη σο πνιηηηζκηθά εζλνθεληξηθή, βαζίδεηαη, δειαδή, ζηελ αξρή
πσο ην κεηάθξαζκα πξέπεη λα είλαη γξακκέλν θαηά ηξφπν πνπ λα κε «κπξίδεη» κεηάθξαζε,
αιιά λα είλαη φπσο ζα ην είρε γξάςεη ν ζπγγξαθέαο ηνπ πξσηνηχπνπ, αλ θαηείρε ηελ γιψζζα
ππνδνρήο Αλά ηα ρξφληα έρεη δηαηππσζεί έλαο αμηνζεκείσηνο φγθνο ζεσξηψλ γηα ην ηξφπν
θαη ηελ ηερληθή πνπ πξέπεη λα ρξεζηκνπνηήζεη έλαο κεηαθξαζηήο γηα λα θάλεη κηα
κεηάθξαζε. Ο Nida (1969, ζην Σζίγθνπ 2011: 24) εηζάγεη ηελ έλλνηα ηνπ χθνπο ζηε
κεηάθξαζε θαη επηζεκαίλεη φηη ε κεηάθξαζε ζπλίζηαηαη ζηελ αλαπαξαγσγή ζηε γιψζζα ζηφρν ηνπ πηζηφηεξνπ θπζηθνχ ηζνδπλάκνπ ηνπ κελχκαηνο ηεο γιψζζαο αθεηεξίαο,
πξσηίζησο σο πξνο ην λφεκα θαη δεπηεξεπφλησο σο πξνο ην χθνο. Απφ ηελ άιιε πιεπξά ν
Catford (1965, ζην Σζίγθνπ 2011: 24) ν νπνίνο εζηηάδεη ζηελ ηζνδπλακία, ζεσξεί φηη ε
κεηάθξαζε ζπλίζηαηαη ζηελ αληηθαηάζηαζε ησλ θεηκεληθψλ ζηνηρείσλ κηαο γιψζζαο απφ
ηζνδχλακα θεηκεληθά ζηνηρεία κηαο άιιεο γιψζζαο. ΢χκθσλα κε ηελ Αλησλίνπ (2002: 600) ε
ηζνδπλακία πξέπεη λα αλαδεηεζεί ζε επίπεδν φρη ιεμηινγίνπ, κνξθνινγίαο ε ζχληαμεο αιιά
ζε επίπεδν επηθνηλσληαθφ. ΢εκαζία έρεη λα κεηαθεξζνχλ ζηε γιψζζα ζηφρν νη δηεξγαζίεο
πνπ επηηεινχληαη ζην θείκελν ηεο γιψζζαο πεγήο, αθνχ θάζε θνξά πνπ ν κεηαθξαζηήο
θαιείηαη λα απνδψζεη έλα θείκελν απφ κηα γιψζζα ζε κηα άιιε, νπζηαζηηθά θαιείηαη λα
απνδψζεη ζηε γιψζζα ζηφρν κηα θαηλνχξηα θαηάζηαζε εθθνξάο, αληίζηνηρε κε απηή ηεο
γιψζζαο πεγήο. Σέινο ν Οπκπέξην Έθν (2003, ζην Λαδαξάηνο 2007: 48) γξάθεη
ραξαθηεξηζηηθά: «[...] θάζε κεηάθξαζε έρεη πεξηζώξηα απηζηίαο ζε ζρέζε κε έλαλ ππξήλα
πξνϋπνηηζέκελεο πηζηόηεηαο, αιιά ε απόθαζε ζε ζρέζε κε ηε ζέζε απηνύ ηνπ ππξήλα θαη ε
επξύηεηα ηωλ πεξηζωξίωλ εμαξηώληαη από ηνπο ζθνπνύο πνπ ζέηεη ν κεηαθξαζηήο. [...] πνιιέο
από ηηο ηξέρνπζεο έλλνηεο ηεο κεηαθξαζενινγίαο (ηζνδπλακία, πξνζήιωζε ζην ζθνπό,
πηζηόηεηα ή πξωηνβνπιία ηνπ κεηαθξαζηή) ηίζεληαη, θαηά ηε γλώκε κνπ, ζην πεδίν ηεο
δηαπξαγκάηεπζεο».
47
Α.2 Ση είλαη εμεηδηθεπκέλν θείκελν
Δμεηδηθεπκέλν θείκελν νλνκάδεηαη ην θείκελν πνπ πεξηέρεη ηερληθή νξνινγία θαη
απεπζχλεηαη ζε επαγγεικαηίεο θάπνηνπ ζπγθεθξηκέλνπ ηνκέα αιιά θαη ζε άηνκα πνπ έρνπλ
εμαζθεζεί ζε απηφλ ηνλ ηνκέα. Ζ νξνινγία ησλ θεηκέλσλ απηψλ είλαη εηδηθεπκέλε θαη νη
αλαγλψζηεο ηνπο ηα βξίζθνπλ κέζα απφ ζπγθεθξηκέλεο πεγέο π.ρ. επηζηεκνληθά πεξηνδηθά.
Σα εηδηθεπκέλα θείκελα ρσξίδνληαη ζε δπν θαηεγνξίεο, ηα κέηξηα θαη ηα πνιχ
εμεηδηθεπκέλα. Σα πνιχ εμεηδηθεπκέλα είλαη απηά πνπ αλαθέξζεθαλ θαη πξνεγνπκέλσο ηα
νπνία έρνπλ ηερληθή νξνινγία θαη απεπζχλνληαη ζε ζπγθεθξηκέλεο θαηεγνξίεο αλαγλσζηψλ.
Αληίζεηα ηα κέηξηα εμεηδηθεπκέλα θείκελα πεξηέρνπλ πην απιή νξνινγία θαη εκηφξνπο πνπ
έρνπλ σο απνηέιεζκα λα κπνξνχλ λα θαηαλνεζνχλ θαη απφ αλαγλψζηεο πνπ δελ αλήθνπλ
ζηελ επηζηεκνληθή θνηλφηεηα πνπ απεπζχλεηαη ην ελ ιφγν θείκελν.
Δμεηδηθεπκέλα θείκελα ζχκθσλα κε ηνλ Γνχηζν (2004: 97) απνηεινχλ ζπρλά απηά
πνπ εληάζζνληαη ζε κία απφ ηηο παξαθάησ θαηεγνξίεο:
i.
δηάγξακκα: ιεμηθά, θαηάινγνη, επξεηήξηα, θαηάινγνη θαλφλσλ θαη θαλνληζκψλ,
εκεξήζηεο δηαηάμεηο, πξνγξάκκαηα θιπ.
ii.
ζεκείσκα: επηζηνιέο, εγρεηξίδηα ρξήζεο, δηαθεκίζεηο, ζεκεηψζεηο, αλαθνηλψζεηο
iii.
δνθίκην: άξζξα, ζηήιεο ζε εθεκεξίδεο, δηαηξηβέο
iv.
αλαθνξά: εθζέζεηο πνπ αλαθέξνληαη ζην παξειζφλ ή ζην κέιινλ (πρ δειηία θαηξνχ)
Α.3 Οξνινγία θαη Όξνο
΢χκθσλα κε ηνλ R. Dubuc (1989, ζην Καηζνγηάλλνπ & Δπζπκίνπ, 2004: 28)
νξνινγία είλαη ε ηέρλε ηνπ λα εληνπίδνπκε, λα αλαιχνπκε, θαη ελ αλάγθε λα δεκηνπξγνχκε
ην ιεμηιφγην πνπ απαηηεί κία νξηζκέλε δξαζηεξηφηεηα, έηζη ψζηε απηφ λα αληαπνθξίλεηαη
ζηηο αλάγθεο ησλ νκηιεηψλ γηα αθξηβή έθθξαζε θαη επηθνηλσλία. Δπίζεο απφ ηε ζθνπηά ηεο
γλσζηηθήο νξνινγίαο, ν φξνο ζεσξείηαη σο έλα δπλακηθφ θαηλφκελν πνπ γελληέηαη,
δηαηππψλεηαη, δηεπξχλεηαη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δηαδηθαζίαο ηεο απφθηεζεο ηεο γλψζεο, ηεο
κεηάβαζεο απφ ηελ αληίιεςε - σο ζηνραζηηθήο θαηεγνξίαο - ζηελ βεξκπαιηζηηθή αληίιεςε,
πνπ ζπλδέεηαη κε κηα ή ηελ άιιε ζεσξία, ηδέα, επεμεξγάδνληαο λνεηηθψο έλα ζπγθεθξηκέλν
πεδίν ηεο γλψζεο ή / θαη ησλ δξαζηεξηνηήησλ» (Αιίπα 2011: 97). Με βάζε ηα παξαπάλσ
ινηπφλ κπνξνχκε λα ζπκπεξάλνπκε κε αζθάιεηα φηη ε νξνινγία είλαη ε δηαδηθαζία ηεο
48
δεκηνπξγίαο ηνπ ιεμηινγίνπ πνπ απαηηείηαη γηα ηελ πεξηγξαθή θαη θαηαλφεζε λέσλ ηδεψλ,
αληηθεηκέλσλ, δξαζηεξηνηήησλ θηι κε ζθνπφ λα γίλεη πην εχθνιε ε θαηαλφεζε απηψλ ζηελ
έθθξαζε θαη ηελ επηθνηλσλία. Δλψ ΋ξνο είλαη νη απηέο θαζαπηέο ιέμεηο πνπ
ρξεζηκνπνηνχληαη γηα λα πεξηγξάςνπλ δξαζηεξηφηεηεο, αληηθείκελα, ηδέεο, θηι.
΢ηελ επνρή µαο έρεη απμεζεί ε επηξξνή ηεο εηδηθήο γιψζζαο ζηελ θνηλή ιφγσ ηεο
ζπρλφηεξεο εµθάληζεο ησλ ηνµέσλ ηεο επηζηήµεο θαη ηεο ηερλνινγίαο ζηελ θαζεκεξηλή δσή.
Ζ εηδηθή γιψζζα φµσο δελ είλαη µέξνο ελφο αλεμάξηεηνπ ζπλφινπ, αιιά αληιεί ην δπλαµηθφ
ηεο απφ ηελ θνηλή γιψζζα, ζηελ νπνία απεπζχλεηαη ζπρλά γηα ηε δεµηνπξγία λέσλ φξσλ.
Τπάξρνπλ φξνη ηεο εηδηθήο γιψζζαο πνπ πξνέξρνληαη απφ ηελ θνηλή θαη ην αληίζηξνθν. Ωο
εθ ηνχηνπ δελ µπνξεί λα γίλεη ζαθήο δηαρσξηζµφο µεηαμχ ησλ δχν (Παξηαλνχ & Κειάλδξηαο
1999, ζην Παπαγεσξγίνπ 2006: 4). Σέινο ε θνηλή γιψζζα µπνξεί λα ππάξμεη ρσξίο ηελ
εηδηθή, δελ µπνξεί φκσο λα ηζρχζεη ην αληίζηξνθν (Arnzt & Picht 1982, ζην Παπαγεσξγίνπ
2006: 4).
A.3.1 Ο πνιπδηάζηαηνο ραξαθηήξαο ηεο Οξνινγίαο
΢χκθσλα ινηπφλ κε φια ηα παξαπάλσ, δηαπηζηψλνπκε φηη ε νξνινγία πξφθεηηαη γηα
πνιχζεκν φξν, πνπ πεξηιακβάλεη πνιιέο παξακέηξνπο θαη γηα ηνλ νπνίν κπνξνχκε λα
δψζνπκε κία ζεηξά νξηζκψλ, βάζεη ησλ νπνίσλ νξνινγία είλαη:
α) Κάζε δνκεκέλν ζχλνιν φξσλ πνπ αληηζηνηρεί ζηηο έλλνηεο ελφο ηνκέα ηεο
αλζξψπηλεο γλψζεο ή δξαζηεξηφηεηαο, δειαδή ελφο ζπζηήκαηνο ελλνηψλ.
β) Ζ παξαγσγή έξγσλ ιεμηθνγξαθηθνχ ραξαθηήξα πνπ παξνπζηάδνπλ ζχλνια φξσλ
φπσο απηά πνπ πεξηγξάθνληαη παξαπάλσ, θαζψο θαη ηα ίδηα ηα έξγα πνπ παξάγνληαη (ιεμηθά,
ζεζαπξνί θαη γισζζάξηα, ζε έληππε ή ζε ειεθηξνληθή κνξθή).
γ) Ο δηεπηζηεκνληθφο θιάδνο πνπ έρεη σο αληηθείκελν ηε ζπζηεκαηηθή κειέηε ησλ
ελλνηψλ πνπ αλήθνπλ ζε εηδηθνχο γλσζηηθνχο ή επαγγεικαηηθνχο ηνκείο, ηελ (θαη)νλνκαζία,
ηελ ηαμηλφκεζε θαη ηελ αλαπαξάζηαζή ηνπο (Καηζνγηάλλνπ & Δπζπκίνπ, 2004: 29)
΋πσο ηνλίδεη ν Juan Sager (1998 ζην Γνχηζνο 2004: 93), ε κεηάθξαζε αζρνιείηαη κε
ηε γιψζζα ζηε ρξήζε ηεο, ελψ ε νξνινγία αζρνιείηαη κε ηε γιψζζα σο ελλνηνινγηθφ
ζχζηεκα. ΢πγθεθξηκέλα, ν ίδηνο ζπγγξαθέαο επηζεκαίλεη ηηο εμήο δηαθνξέο:
α) Ζ νξνινγία απνηειεί κία ζηαηηθή δηαδηθαζία πνπ ζπλίζηαηαη ζηνλ εληνπηζκφ,
απνκφλσζε θαη πεξηγξαθή νξνινγηθψλ κνλάδσλ, ελψ ε κεηάθξαζε απνηειεί κία δπλακηθή
49
δηαδηθαζία πνπ πεξηιακβάλεη ην ρεηξηζκφ θεηκεληθήο χιεο ζε κία γιψζζα κε ζθνπφ ηε
δεκηνπξγία θεηκεληθήο χιεο ζε κία άιιε γιψζζα.
β) Ζ νξνινγία δελ ελδηαθέξεηαη γηα ηηο πξνζσξηλέο θαη ηπραίεο ιεμηινγηθέο ζπλάςεηο
ησλ ελλνηψλ ζε θάζε θείκελν, θαζψο απνκνλψλεη ηηο γισζζηθέο δπλάκεηο απφ ην πεξηθείκελφ
ηνπο, ελψ ε κεηάθξαζε αζρνιείηαη κε έλλνηεο θαη φξνπο ζην πεξηθείκελφ ηνπο.
γ) Ζ νξνινγία ιεηηνπξγεί αλαιπηηθά, κε ζηφρν ηελ παξαγσγή γισζζάξησλ ή
εγθπθινπαηδηθψλ ιεκκάησλ, ελψ ε κεηάθξαζε είλαη θπξίσο ζπλζεηηθή δξαζηεξηφηεηα, πνπ
ιεηηνπξγεί αληηζηνηρίδνληαο ή αλαζπλζέηνληαο θεηκεληθέο κνλάδεο. Δμαίξεζε απνηειεί ε
δεκηνπξγία λέσλ φξσλ, αιιά θαη ζε απηή ηελ πεξίπησζε ε ζχλζεζε πεξηνξίδεηαη ζην επίπεδν
ηεο ιέμεο ή ηεο θξάζεο θαη δελ επεθηείλεηαη ζε επξχηεξεο θεηκεληθέο κνλάδεο.
΢πλεπψο, ε ζεσξία ηεο Οξνινγίαο πξνζδηνξίδεηαη ζε ζρέζε κε ηξεηο δηαθνξεηηθέο
δηαζηάζεηο (Sager, 1990 ζην Βαιενληήο & Μάληδαξε, 2006: 2):
1. ηε γλσζηαθή (cognitive) δηάζηαζε, πνπ εμεηάδεη ηηο ζρέζεηο ησλ ελλνηψλ κεηαμχ
ηνπο θαη κέζσ απηψλ ησλ ζρέζεσλ ηε ζπγθξφηεζε ησλ ελλνηψλ ζε δνκεκέλα ζχλνια
γλψζεο, ηα ζπζηήκαηα ελλνηψλ (concept systems) ζε θάζε ηνκέα ηεο αλζξψπηλεο γλψζεο,
θαζψο θαη ηελ παξάζηαζε ησλ ελλνηψλ κε νξηζκνχο θαη φξνπο,
2. ηε γισζζηθή (linguistic) δηάζηαζε, πνπ εμεηάδεη ηηο ππάξρνπζεο γισζζηθέο κνξθέο
θαη ηηο ελ δπλάκεη γισζζηθέο κνξθέο πνπ κπνξνχλ λα δεκηνπξγεζνχλ γηα ηελ απφδνζε λέσλ
ελλνηψλ, θαη
3. ηελ επηθνηλσληαθή (communicative) δηάζηαζε, πνπ εμεηάδεη ηε ρξήζε ησλ φξσλ σο
κέζσλ κεηαθνξάο ηεο γλψζεο ζε δηαθνξεηηθέο θαηεγνξίεο απνδεθηψλ ζε πνηθίιεο
επηθνηλσληαθέο πεξηζηάζεηο θαη δίλεη πεξηερφκελν ζηηο δξαζηεξηφηεηεο ηεο θαηάξηηζεο
(compilation), ηεο επεμεξγαζίαο (processing) θαη ηεο δηάρπζεο (dissemination) ησλ
νξνινγηθψλ δεδνκέλσλ ππφ ηε κνξθή εηδηθψλ ιεμηθψλ (specialised dictionaries),
γισζζαξίσλ (glossaries) ή βάζεσλ νξνινγηθψλ δεδνκέλσλ (terminological databases) θηι.
Ζ αλαγλψξηζε ηνπ πνιπδηάζηαηνπ ραξαθηήξα ησλ νξνινγηθψλ νληνηήησλ (έλλνηα →
φξνο → επηθνηλσληαθή κνλάδα) ζην πιαίζην ηεο κεηαθνξάο ηεο εηδηθήο γλψζεο (specialized
knowledge) επεξεάδεη ζεκαληηθά ην ραξαθηήξα ηεο ζχγρξνλεο ζεσξίαο θαη πξάμεο ηεο
Οξνινγίαο θαη ζπκβάιιεη ζηνλ επαλαπξνζδηνξηζκφ ηεο ζρέζεο ηεο Οξνινγίαο κε ηε
ζχγρξνλε γισζζνινγία θαη ηηο επηζηήκεο ηεο ηερλνινγίαο θαη ηεο πιεξνθνξίαο. Κάπνηεο απφ
απηέο ηηο αιιαγέο είλαη νη εμήο :
50
• Ζ Σππνπνίεζε (Standardisation), γλσζηή απφ ην πιαίζην ησλ ηερληθψλ θαη
ηερλνινγηθψλ ηνκέσλ, επεθηείλεηαη θαη ζηε ζεσξία ηεο Οξνινγίαο πξνζθέξνληαο
κεζνδνινγηθά εξγαιεία γηα ηε ζπζηεκαηνπνίεζε ηεο νξνινγηθήο εξγαζίαο θαη ηεο
επηθνηλσλίαο ζην πιαίζην ησλ νξνινγηθψλ δξαζηεξηνηήησλ.
• Ζ γλσζηαθή δηάζηαζε ηεο Οξνινγίαο, δειαδή ε νξγάλσζε ηεο γλψζεο ζε έλα
γλσζηηθφ ηνκέα, δελ αληηκεησπίδεηαη σο απηνζθνπφο ησλ επηζηεκφλσλ θαη ησλ εηδηθψλ ησλ
ζεκαηηθψλ πεδίσλ, αιιά σο κέζν πνπ ζπκβάιιεη ζηελ αθξίβεηα θαη ηε ζπζηεκαηηθφηεηα θαηά
ηε κεηαθνξά ηεο γλψζεο ζε πνηθίιεο πξαγκαηνινγηθέο πεξηζηάζεηο.
• Ζ γισζζηθή δηάζηαζε ησλ νξνινγηθψλ νληνηήησλ δελ απνηειεί απνθιεηζηηθφ
αληηθείκελν κειέηεο θαη πξνηάζεσλ ησλ εηδηθψλ ησλ ζεκαηηθψλ πεδίσλ αιιά θαη ησλ
νξνιφγσλ (terminologists) ζηνπο νπνίνπο αλαγλσξίδεηαη ε δηπιή ηδηφηεηα ηνπ γισζζηθνχ
ζπκβνχινπ (language consultant) θαη ηνπ ηεθκεξησηή (documentalist) ησλ νξνινγηθψλ
δεδνκέλσλ.
• Ζ άκβιπλζε ησλ δηαθνξψλ κεηαμχ Οξνινγίαο θαη Γισζζνινγίαο, πνπ ζπλνςίδνληαη
απφ ηε κηα ζηε ξπζκηζηηθή πξνζέγγηζε (prescriptive approach) ηεο Οξνινγίαο φζνλ αθνξά
ηελ επηινγή ηνπ ελφο θαη κνλαδηθνχ νξζνχ γισζζηθνχ ηχπνπ γηα ηελ παξάζηαζε κηαο έλλνηαο
θαη απφ ηελ άιιε ζηελ πεξηγξαθηθή πξνζέγγηζε (descriptive approach) ηεο Γισζζνινγίαο
φζνλ αθνξά ηνλ εληνπηζκφ φισλ ησλ γισζζηθψλ παξαιιαγψλ ελφο γισζζηθνχ ηχπνπ.
Παξφιν πνπ ππάξρεη κεγάιε δηαθσλία γηα ην αλ ε Οξνινγία είλαη απηφλνκνο
επηζηεκνληθφο θιάδνο ε έλα ζχλνιν εξγαιείσλ γηα ηελ επεμεξγαζία ησλ νξνινγηθψλ
δεδνκέλσλ, είλαη θνηλά απνδεθηφο ν δηεπηζηεκνληθφο ραξαθηήξαο ηεο. Καη απηφ ζπκβαίλεη
δηφηη ε νξνινγία δαλείδεηαη ηα βαζηθά εξγαιεία θαη ηηο έλλνηεο δηαθφξσλ θαη δηαθνξεηηθψλ
επηζηεκψλ θαη ηα πξνζαξκφδεη θαηάιιεια ψζηε λα θαιπθηνχλ νη ηδηνκνξθίεο ηεο.
Α.3.2 Γεκηνπξγία λέσλ κνξθώλ
Οη λέεο κνξθέο είλαη λέεο ιεμηθέο νληφηεηεο πνπ δελ ππήξραλ πξνεγνπκέλσο. Μεξηθνί απφ
ηνπο κεραληζκνχο πνπ κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ είλαη νη αθφινπζνη:
1. ΢ύλζεζε (compounding): Ζ δηεξγαζία ηεο ζχλζεζεο είλαη ν ζρεκαηηζκφο κε
ζπλδπαζκφ ππαξρνπζψλ ιέμεσλ ή ιεμηθψλ ζηνηρείσλ, λέαο κνξθήο. Σα ζχλζεηα
(compounds) κπνξεί λα είλαη ζχκπινθνη φξνη, θξάζεηο ή ζπκκείγκαηα (blends). ΢ηελ
αγγιηθή, νη ξίδεο ή νη ιέμεηο πνπ απνηεινχλ ηνπο ζχκπινθνπο φξνπο ή ηηο θξάζεηο,
51
ζπλδένληαη κεηαμχ ηνπο κε ελσηηθφ (hyphen) είηε ζπγρσλεχνληαη (fused) είηε απιψο
παξαηίζεληαη ρσξίο θακηά έλδεημε έλσζεο κεηαμχ ηνπο. Σν ίδην κπνξεί λα ζπκβεί θαη
ζηα ειιεληθά. π.ρ.
αγγι.:
ζχκπινθνο φξνο (κε ελσηηθφ): composer-conductor, high-definition television
(κε ζπγρψλεπζε): downsizing, outflow
(ρσξίο έλσζε): member country, information highway
ειι.:
ζχκπινθνο φξνο (κε ελσηηθφ): ιέμε-θιεηδί, δηεξγαζία εηζφδνπ-εμφδνπ
(κε ζπγρψλεπζε): νθηαδχθηνο αξηζκφο, απνξξφθεζε
(ρσξίο έλσζε): θξάηνο κέινο, ζεκείν ιήςεο, θσηεηλή πεγή
2. ΢πληoκεπκέλεο κνξθέο ή ζπληνκνκνξθέο (abbreviated forms): Ζ ζπληφκεπζε
ρξεζηκνπνηείηαη, αθελφο γηα λα δεκηνπξγεί πην ζχληνκεο κoξθέο θπξίσο γηα
πνιχρξεζηνπο φξνπο θαη, αθεηέξνπ γηα λα δεκηνπξγεί επκλεκφλεπηα νλφκαηα γηα
καθξνζθειείο φξνπο, νη νπνίνη δελ κπνξνχλ λα αλαγλσξηζηνχλ εχθνια σο νξνινγηθέο
κνλάδεο. Ξερσξίδνπλ νη αθφινπζνη ηχπνη ζπληνκεπκέλεο κνξθήο:
• Αξθηηθφιεμν (initialism): Σα αξθηηθφιεμα δεκηνπξγνχληαη απφ ην πξψην
γξάκκα θαζελφο απφ ηα ζηνηρεία ελφο ζχκπινθνπ φξνπ ή νλφκαηνο.
Πξνθέξνληαη πάληνηε κε ηα νλφκαηα ησλ γξακκάησλ ηνπο γξάκκα πξνο
γξάκκα. π.ρ.
αγγι.:
πιήξεο κνξθή: United Nations, personal computer
αξθηηθφιεμν: U.N., PC
ειι.:
πιήξεο κνξθή: Κνκκνπληζηηθφ Κφκκα Διιάδαο, Αλψλπκνο Δηαηξεία
αξθηηθφιεμν: ΚΚΔ, Α.Δ.
• Αθξψλπκν (acronym): Σα αθξψλπκα δεκηνπξγνχληαη κε ζπλδπαζκφ αξρηθψλ
γξακκάησλ ή ζπιιαβψλ απφ φια ή κεξηθά απφ ηα ζηνηρεία ελφο ζχκπινθνπ
φξνπ ή νλφκαηνο. Σν αθξψλπκν πξνθέξεηαη πάληνηε ζπιιαβηθά ζαλ θαλνληθή
ιέμε. π.ρ.
αγγι.:
52
πιήξεο κνξθή: light amplification by stimulated emission of radiation
αθξψλπκν: laser
ειι.:
πιήξεο κνξθή: Γεκφζηα Δπηρείξεζε Ζιεθηξηζκνχ
αθξψλπκν: ΓΔΖ (Βαιενληήο & Μάληδαξε, 2006: 6).
Α.3.3 Σππνινγία ησλ όξσλ
Ζ ρξήζε ηνπ κεηαθξαζηηθνχ δεχγνπο (φπνπ ην πξσηφηππν ή ε κεηάθξαζε
ηνπνζεηνχληαη ζε παξελζέζεηο δίπια ζηνλ φξν) απνηειεί κία απφ ηηο πην ζπρλέο ζηξαηεγηθέο
ζηε κεηάθξαζε επηζηεκνληθνχ ή ηερληθνχ ιφγνπ ζηα ειιεληθά (Γνχηζνο, 2004: 105).
΢ηα ειιεληθά νη φξνη δηιεθηηθνί θαη ηξηιεθηηθνί ρσξίδνληαη σο εμήο βάζεη ησλ
γξακκαηηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ησλ κεξψλ ηνπο:
1. Δπίζεην + νπζηαζηηθφ
2. Οπζηαζηηθφ + νπζηαζηηθφ ζε γεληθή
3. Οπζηαζηηθφ + πξφζεζε + νπζηαζηηθφ
4. Οπζηαζηηθφ + Οπζηαζηηθφ (νκνηφπησηα)
5. Ρήκα + Οπζηαζηηθφ
Σν νπζηαζηηθφ ιεηηνπξγεί σο θεθαιή ηνπ ζπληάγκαηνο. ΢ηελ πεξίπησζε δνκψλ φπσο
ε 4, πνπ απνηεινχληαη απφ δχν νπζηαζηηθά, ην ξφιν ηεο θεθαιήο έρεη ην νπζηαζηηθφ πνπ
εκθαλίδεηαη πξψην. ΢ηε δνκή 5, θεθαιή είλαη ην ξήκα.
΢ε φηη αθνξά ζηελ ηππνινγία ησλ ηξηιεθηηθψλ θαη ηεηξαιεθηηθψλ φξσλ,
παξαηεξνχληαη ειάρηζηνη φξνη νη νπνίνη είλαη «εθ γελεηήο» ηξηιεθηηθνί. ΢ηηο πεξηζζφηεξεο
πεξηπηψζεηο, ε παξαγσγή ηνπο γίλεηαη κε ππξήλα ηνπο ήδε ππάξρνληεο δηιεθηηθνχο
ζπλδπαζκνχο, νη νπνίνη πξνζαπμάλνληαη κε βάζε ηηο εμήο δηαδηθαζίεο:
1. Αλάπηπμε πξνο ηα αξηζηεξά:
α). κε πξνζζήθε λέαο θεθαιήο
β). κε πξνζζήθε πξνζδηνξηζηή
2. Παξεκβνιή πξνζδηνξηζηή
3. ΢πλέλσζε δχν δηιεθηηθψλ φξσλ
4. Παξάηαμε δχν δηιεθηηθψλ φξσλ
53
Οη ηξηιεθηηθνί φξνη δεκηνπξγνχληαη απφ ζπληάγκαηα φπνπ ην νπζηαζηηθφ ή ην ξήκα
απνηεινχλ ηελ θεθαιή. Οη πηζαλνί ζπλδπαζκνί είλαη:
1. Οπζηαζηηθφ + Δπίζεην ζε γεληθή + Οπζηαζηηθφ ζε γεληθή
2. Δπίζεην + Δπίζεην + Οπζηαζηηθφ
3. Οπζηαζηηθφ + Οπζηαζηηθφ ζε γεληθή + Οπζηαζηηθφ ζε γεληθή
4. Οπζηαζηηθφ + Πξφζεζε + Οπζηαζηηθφ + Οπζηαζηηθφ ζε γεληθή
5. Ρήκα + Δπίζεην + Οπζηαζηηθφ
6. Ρήκα + Οπζηαζηηθφ + Οπζηαζηηθφ ζε γεληθή
(Γαβξηειίδνπ & Λακπξνπνχινπ, 2004 : 315)
΢ηελ αγγιηθή γιψζζα νη δηιεθηηθνί φξνη ζρεκαηίδνληαη σο εμήο:
1. Δπίζεην + νπζηαζηηθφ
2. Οπζηαζηηθφ + νπζηαζηηθφ
3. Ρήκα + Οπζηαζηηθφ
Σέινο νη ηξηιεθηηθνί φξνη ζρεκαηίδνληαη σο εμήο:
1. Δπίζεην + νπζηαζηηθφ + νπζηαζηηθφ
2. Οπζηαζηηθφ + νπζηαζηηθφ + νπζηαζηηθφ
3. Δπίζεην + επίζεην + νπζηαζηηθφ
4. Οπζηαζηηθφ + πξφζεζε + νπζηαζηηθφ
5. Δπίζεην + πξφζεζε + επίζεην
Α.4 Μεηάθξαζε εμεηδηθεπκέλνπ θεηκέλνπ θαη νξνινγίαο
΢ηφρνο ζηε κεηάθξαζε ελφο εμεηδηθεπκέλνπ θεηκέλνπ είλαη λα απνδνζεί ε αθξηβήο
ζεκαζία θάζε φξνπ, ε νπνία κπνξεί λα αλαιπζεί θαη λα πεξηγξαθεί ιακβάλνληαο ππφςε ηηο
ζρέζεηο πνπ ηζρχνπλ ζην πιαίζην ελφο δεδνκέλνπ γλσζηηθνχ ηνκέα (Καηζνγηάλλνπ &
Δπζπκίνπ, 2004: 33). Ζ δπζθνιία ζηε κεηάθξαζε ηεο νξνινγίαο ζπλδέεηαη κε ην εθάζηνηε
επηζηεκνληθφ πεδίν. Έηζη, νη λνκηθέο νξνινγίεο είλαη ζπλήζσο εζληθέο, νη ζξεζθεπηηθέο θαη
θηινζνθηθέο είλαη ζπλδεδεκέλεο κε νξηζκέλνπο πνιηηηζκνχο (Rey 1996 & Dembski 1995 ζην
Γνχηζνο, 2004: 104).
Δλδηαθέξνλ παξνπζηάδνπλ νη γισζζηθέο πηπρέο ηνπ ζρεκαηηζκνχ ησλ φξσλ, φρη κφλν
γηα ηνπο νξνιφγνπο θαη ηνπο εηδηθνχο ζεκαηηθψλ πεδίσλ, αιιά θαη γηα ηνπο κεηαθξαζηέο θαη
ηνπο δηεξκελείο. Πην ζπγθεθξηκέλα νη κεηαθξαζηέο θαη νη δηεξκελείο είλαη ππνρξεσκέλνη
54
κεξηθέο θνξέο λα ππεξβαίλνπλ ηα κεηαθξαζηηθά ηνπο θαζήθνληα, ιφγσ ηεο έιιεηςεο ιεμηθψλ
θαη γισζζαξίσλ ζηηο ιηγφηεξν ρξεζηκνπνηνχκελεο γιψζζεο θαη σο απνηέιεζκα λα γίλνληαη
νλνκαηνζέηεο ή/θαη λενινγηζηέο.
Έλα απφ ηα ζεκαληηθφηεξα πξνβιήκαηα κε ηα νπνία έξρνληαη θαζεκεξηλά
αληηκέησπνη νη κεηαθξαζηέο ησλ εηδηθψλ θεηκέλσλ είλαη ε δηαρείξηζε ηνπ πξνβιήκαηνο ηεο
ζπλσλπκίαο ή δηπιήο/πνιιαπιήο νξνινγίαο, ηφζν ζηε γιψζζα αθεηεξίαο -πξσηίζησο ζηελ
Αγγιηθή- φζν θαη ζηε γιψζζα ππνδνρήο. Σν θαηλφκελν απηφ, πνπ αθνξά ηε ζρέζε δχν ή
πεξηζζνηέξσλ ιεμεκάησλ κε ην ίδην ή παξφκνην ζεκαζηνινγηθφ πεξηβάιινλ, ζα κπνξνχζακε
λα πνχκε φηη εθδειψλεηαη κε δχν, θπξίσο, ηξφπνπο: α) ην έλα απφ ηα ζπλψλπκα
ρξεζηκνπνηείηαη ζηελ θνηλή γιψζζα θαη ην άιιν ζηελ εηδηθή θαη β) φινη νη ζπλψλπκνη φξνη
ρξεζηκνπνηνχληαη ζηελ εηδηθή γιψζζα (Παξηαλνχ & Κειάλδξηαο, 2001 ζην Κειάλδξηαο,
2007: 264)
Ο Sager βγάδεη ην ζπκπέξαζκα φηη νη κεηαθξαζηέο είλαη απηνί πνπ ρξεηάδεηαη λα
εμνηθεησζνχλ κε ηηο βαζηθέο αξρέο ηεο νξνινγίαο, ηδίσο φζνλ αθνξά ηελ επηινγή κεηαμχ
ελαιιαθηηθψλ εθθξάζεσλ ή ηε δεκηνπξγία λενινγηζκψλ θαη παξαθξάζεσλ (Sager, 1998 ζην
Γνχηζνο, 2004: 93), ν Rey επηζεκαίλεη φηη, αληίζεηα, ε νξνινγία πξέπεη λα ζρεηηζηεί κε
«φιεο ηηο δηαδηθαζίεο δηαγισζζηθψλ κεηαθνξψλ, φιεο ηηο ακνηβαίεο επηδξάζεηο κεηαμχ ησλ
γισζζψλ θαη θάζε δξαζηεξηφηεηα πνπ ζπλδέεηαη κε ηε κεηάθξαζε» (Rey, 1996 ζην Γνχηζνο,
2004: 93).
Α.4.1 Μεηάθξαζε νηθνλνκηθνύ θεηκέλνπ
Ζ κεηάθξαζε θεηκέλσλ νηθνλνκηθνχ ραξαθηήξα είλαη, ζπκθψλα κε ηα παξαπάλσ,
εηδηθεπκέλε κεηάθξαζε, επεηδή εκπεξηέρεη φια ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο θαηεγνξίαο. Ζ
γιψζζα ησλ νηθνλνκηθψλ θεηµέλσλ είλαη θαηαξρήλ γιψζζα ε νπνία ρξεζηκνπνηείηαη γηα
επαγγεικαηηθνχο ζθνπνχο. Ωζηφζν ζηελ πεξίπησζε ηεο εηδηθήο νηθνλνµηθήο γιψζζαο,
µπνξνχµε λα µηιήζνπµε γηα επξεία δηάδνζε θαη ρξήζε ηεο αγγιηθήο νηθνλνµηθήο γιψζζαο,
ηδίσο ζε ζέµαηα δηεζλψλ νηθνλνµηθψλ ζρέζεσλ θαη δηεζλνχο εµπνξίνπ.
Σα ζπζηαηηθά ζηνηρεία ηεο νξνινγίαο, «νη φξνη» πξέπεη λα είλαη γισζζηθέο ελφηεηεο
πνπ λα µπνξνχλ λα ελζσµαησζνχλ ζε εθθσλήµαηα θαη λα µπνξνχλ λα έρνπλ ζπληαθηηθή
ιεηηνπξγία αθφµε θαη αλ ε µνξθνινγία ηνπο δελ είλαη ζχµθσλε µε ηνπο θαλφλεο ηνπ ζσζηνχ
ζρεµαηηζµνχ ησλ ιέμεσλ, θαη πξέπεη ηαπηφρξνλα λα είλαη ελφηεηεο γλψζεο µε ζηαζεξφ
55
πεξηερφµελν, δειαδή πεξηζζφηεξν αλεμάξηεηεο απφ ην ζπγθείµελν, απφ ηηο ζπλεζηζµέλεο
ιέμεηο, φπσο ηνλίδεη o P. Lerat (1995 ζην Παππά, 2006: 3).
΢ηα θείµελα νηθνλνµηθνχ ραξαθηήξα ν µεηαθξαζηήο θηλείηαη αλάµεζα ζην επίπεδν
ηεο νηθνλνµηθήο θαη θνηλσληθνπνιηηηθήο πξαγµαηηθφηεηαο θαη ζην επίπεδν ηεο γιψζζαο,
πξνζπαζψληαο
λα
επηηχρεη
ηε
µεγαιχηεξε
δπλαηή
αληηζηνηρία,
αλαθνξηθά
θαη
πξαγµαηνινγηθά µε ηηο ιέμεηο θαη ηηο πξνηάζεηο ηεο γιψζζαο πεγήο.
΢ε αληίζεζε µε θάπνηεο άιιεο εηδηθέο γιψζζεο, ε γιψζζα ησλ νηθνλνµηθψλ επηζηεµψλ δελ
αζρνιήζεθε πνηέ ηδηαίηεξα µε ηε ζεσξεηηθή έξεπλα θαη δελ θαηέζηε δπλαηφλ λα νξηζηνχλ
επαθξηβψο ηα φξηά ηεο (Παξηαλνχ, 2004 ζην Παπαγεσξγίνπ, 2006: 5).
΢χµθσλα µε ηνλ P. Newmark (1988 ζην Παππά, 2006: 4) ηα θείµελα νηθνλνκηθνχ
ραξαθηήξα εληάζζνληαη ζηελ θαηεγνξία πνπ αλαθέξεηαη ζε ζεζµνχο φπσο είλαη ηα πνιηηηθά
θείµελα θαη ηα δηνηθεηηθά θείµελα ζε αληίζεζε µε ηελ µεηάθξαζε ηερληθψλ θεηµέλσλ ηα
νπνία εληάζζεη ζε άιιε θαηεγνξία.
΋πσο αλαθέξεη ραξαθηεξηζηηθά θαη ε Παππά (2006: 11) άιινηε πεξηζζφηεξν θαη
άιινηε ιηγφηεξν ζπλεηδεηά, ν µεηαθξαζηήο πξηλ απφ θάζε πξνζπάζεηα απφδνζεο
νηθνλνµηθψλ θεηµέλσλ έρεη πξνρσξήζεη ζε αλάιπζε ελλνηψλ ζηηο νπνίεο αλαθέξεηαη ην
θείµελν θαη ζε µηα βαζηθή ηαμηλφµεζε ησλ ελλνηψλ θαη ησλ νλνµαζηψλ ηνπο. Μφλν µε απηήλ
ηελ ηεξάξρεζε µπνξεί λα είλαη βέβαηνο φηη απνδίδεη ηελ πξαγµαηηθφηεηα ηνπ πξσηνηχπνπ.
Καηά ηε µεηάθξαζε θεηµέλσλ ηνπ νηθνλνµηθνχ ηνµέα ε δπζθνιία ζπλίζηαηαη ζηελ
αλνµνηνγέλεηα ησλ γισζζηθψλ νµάδσλ πνπ ζρεηίδνληαη µε απηνχ ηνπ είδνπο ηα θείµελα. Σν
πεξηερφµελφ ηνπο µπνξεί λα αθνξά ηνµείο φπσο ηηο δηεζλείο ζπλαιιαγέο, ηελ νηθνλνµηθή ησλ
επηρεηξήζεσλ, ηνλ θαζνξηζµφ ηνπ θφζηνπο, µέρξη ηε δηαθήµηζε θαη ηελ αιιεινγξαθία πνπ
αληαιιάζζεηαη µεηαμχ ησλ επηρεηξήζεσλ. ΢ε ζρέζε µε ηα ζπλήζε εηδηθά θείµελα, ηα
νηθνλνµηθά θείµελα δηαθξίλνληαη γηα ηελ εθηελέζηεξε ρξήζε µεηαθνξηθψλ εθθξάζεσλ θαη
ηελ πην απινπζηεπµέλε ζχληαμε (Stolze, 1999 ζην Παπαγεσξγίνπ, 2006: 5). ΋ζνλ αθνξά ηα
γισζζηθά ζηνηρεία θαη ραξαθηεξηζηηθά ηεο γιψζζαο ησλ νηθνλνµηθψλ επηζηεµψλ θαη ηε
µεηάθξαζή ηνπο, πξέπεη λα ηνληζηεί φηη, φρη µφλν ην θάζε είδνο θεηµέλνπ, αιιά θαη θάζε
θείµελν μερσξηζηά µπνξεί λα παξνπζηάδεη ηηο δηθέο ηνπ ηδηαίηεξεο δπζθνιίεο πνπ εμαξηψληαη
απφ πνιινχο θαη δηάθνξνπο παξάγνληεο. Έλαο ηέηνηνο είλαη νη πνιηηηζµηθέο δηαθνξνπνηήζεηο
απφ ρψξα ζε ρψξα (Παξηαλνχ, 2004 ζην Παπαγεσξγίνπ, 2006: 5).
Σέινο, φπσο επηζεκαίλεη θαη ν Βιαρφπνπινο (2015: 85) δηαθξίλεηαη φηη ν
κεηαθξαζηήο πνπ δξαζηεξηνπνηείηαη ζηνλ ρψξν ηεο νηθνλνκίαο έξρεηαη αληηκέησπνο κε
56

δχν νηθνλνκηθά ζπζηήκαηα, σο έκπεηξα ζπζηήκαηα, κε δηαθνξεηηθή εζσηεξηθή δνκή
θαη ηεξάξρεζε ησλ ελλνηψλ,

δχν πνιηηηζκνχο θαη δχν γιψζζεο πνπ νη δηαθνξέο ηνπο απνηξέπνπλ ηελ επζεία
αληηπαξαβνιή δνκψλ θαη φξσλ,

δχν ηνπιάρηζηνλ κέξε πνπ επηζπκνχλ λα επηθνηλσλήζνπλ,

δηαθνξεηηθφ επίπεδν γλψζεσλ κεηαμχ απνδέθηε θαη εληνιέα θαη

(ελδερνκέλσο) δηαθνξνπνηεκέλν ζθνπφ ηνπ κεηαθξάζκαηνο.
57
Β. Μεηαθξαζηηθή πξνζέγγηζε όξσλ θεηκέλνπ
Β.1 Μεζνδνινγία
Ζ κεζνδνινγία πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε γηα ηελ κειέηε ησλ φξσλ ηνπ θεηκέλνπ ήηαλ ε
εμήο: χζηεξα απφ ηελ ζπλνιηθή αλάγλσζε ηνπ θαη κε ηελ πξνυπφζεζε φηη ππήξρε ε πιήξεο
θαηαλφεζε ηνπ, έγηλε δηαρσξηζκφο ησλ φξσλ ζε κνλνιεθηηθνχο, δηιεθηηθνχο, ηξηιεθηηθνχο,
πνιπιεθηηθνχο, δάλεηνπο φξνπο, ειιελνγελείο δηεζληζκνχο θαη ζχκπινθνπο φξνπο. Απηφ
επηηεχρζεθε κε ηελ βνήζεηα δηαθφξσλ κεηαθξαζηηθψλ εξγαιείσλ έληππεο θαη ειεθηξνληθήο
κνξθήο, ηε κειέηε θεηκέλσλ πνπ βξίζθνληαη ζην ίδην επίπεδν λνεκαηηθά θαη γισζζηθά κε
απηφ ηνπ πξσηνηχπνπ θεηκέλνπ θαζψο θαη απφ πξνζσπηθή πείξα θαη γλψζε ηνπ αληηθεηκέλνπ
πνπ απνθηήζεθε θαηά ηελ δηάξθεηα ησλ ζπνπδψλ.
Γισζζηθνί πόξνη πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ:
Έληππα ιεμηθά:
i.
Oxford Advanced Learner's Dictionary
ii.
Λεμηθό ηεο θνηλήο λενειιεληθήο
Ζιεθηξνληθά ιεμηθά:
i.
WordReference1
ii.
Iate2
iii.
ΔΘΔΓ3
iv.
Wordlingo4
v.
Glosbe5
1
http://www.wordreference.com
http://iate.europa.eu/SearchByQueryLoad.do;jsessionid=kWfsThTbhJTh4vgnHg7JQ3sZ5D7ZQs25WwpzMlg
W2GvlQ1ck5WmF!-106776580?method=load
3
http://hnc.ilsp.gr/find.asp
4
http://www.worldlingo.com/products_services/worldlingo_translator.html
5
https://el.glosbe.com/
2
58
vi.
Linguee6
Σα πξναλαθεξζέληα ιεμηθά έπαημαλ θαζνξηζηηθφ ξφιν ζηελ πιήξε θαηαλφεζε ησλ
δηαθφξσλ φξσλ πνπ πεξηιακβάλνληαη ζην θείκελν θαζψο θαη ζηελ ζσζηή λνεκαηηθή
απφδνζε ηνπο ζην κεηάθξαζκα. Ζ ρξήζε ηνπο έγηλε αλάινγα κε ηηο δπζθνιίεο πνπ
ζπλαληνχληαη ζην θείκελν, ρξεζηκνπνηψληαο γηα παξάδεηγκα ην WordReference ε ην Oxford
Advanced Learner's Dictionary γηα ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο κεηάθξαζεο θαη εμεηδηθεπκέλα
ιεμηθά φπσο ην Iate γηα ηα ζεκεία πνπ παξνπζηάδνπλ ζεκαληηθέο ηδηαηηεξφηεηεο.
Παξάιιεια θαη ζπλαθή θείκελα:
Ζ κεζνδνινγία πνπ αθνινπζήζεθε γηα ηελ πηζηή απφδνζε ησλ φξσλ ζην θείκελν
ζηφρν, ήηαλ ε αλαδήηεζε παξάιιεισλ κεηαμχ ηνπο θεηκέλσλ. Σα θείκελα απηά πξνέξρνληαη
απφ ηελ ηζηνζειίδα EUR-Lex7, ε νπνία είλαη ε επίζεκε εθεκεξίδα ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο,
θαη παξέρεη φια ηα λνκηθά θαη κε θείκελα ηεο, ζε 24 γιψζζεο. Δθφζνλ εληνπίζηεθαλ νη φξνη
ηνπ θεηκέλνπ πεγή ζε αγγιηθά ζπλαθή θείκελα, ζηε ζπλέρεηα ζπγθξίζεθαλ κε ηα αληίζηνηρα
ειιεληθά παξάιιεια ηνπο. Με απηή ηελ δηαδηθαζία δηαζθαιίζηεθε ε νξζή κεηάθξαζε ησλ
φξσλ θαη ε ζσζηή ρξήζε ηνπο ζην γεληθφ πιαίζην ηνπ θεηκέλνπ. Ζ δηαδηθαζία απηή
επαλαιήθζεθε γηα φινπο ηνπο νηθνλνκηθνχο φξνπο πνπ εληνπίζηεθαλ ζην θείκελν πεγή. Σα
θείκελα απηά παξαζέηνληαη ζε ππνζεκεηψζεηο ζην ζρνιηαζκφ ησλ φξσλ αιιά θαη ζηε
βηβιηνγξαθία ηεο εξγαζίαο.
Σέινο κειεηήζεθε θαη έλα παξάιιειν θείκελν ην νπνίν έρεη ζρέζε γεληθά κε ην ζέκα
ηνπ πξσηνηχπνπ έηζη ψζηε λα γίλεη κηα εηζαγσγή ζην ζεκαηηθφ πιαίζην ζην νπνίν έπξεπε λα
θηλεζεί ε κεηάθξαζε κνπ.
•
Γηπισκαηηθή εξγαζία γηα ηνλ “Νφκν ηνπ Wagner”8
6
http://www.linguee.gr/
http://eur-lex.europa.eu/homepage.html
8
https://dspace.lib.uom.gr/bitstream/2159/16135/8/GkailasChristosMsc2013.pdf
7
59
Β.2 Μεηάθξαζε Όξσλ
΢ην παξφλ θεθάιαην ζα αζρνιεζνχκε κε ζπγθεθξηκέλα παξαδείγκαηα απφ ην θείκελν
θαη ηνλ ηδηαίηεξν ηξφπν κε ηνλ νπνίν κεηαθξάζηεθαλ. Ζ αλάιπζε ησλ παξαδεηγκάησλ
βαζίδεηαη ζηελ ζεσξία πνπ δηαηππψζεθε παξαπάλσ.
Β.2.1 Απινί όξνη:
Οη απινί φξνη είλαη νη φξνη νη νπνίνη είλαη κνλνιεθηηθνί θαη πεξηέρνπλ κία κφλν ξίδα.
i.
revenues < έζνδα
κνλνιεθηηθφο φξνο: νπζηαζηηθφ
ii.
sanitation < πγηεηλή
κνλνιεθηηθφο φξνο: νπζηαζηηθφ
iii.
allowances < επηδφκαηα
κνλνιεθηηθφο φξνο: νπζηαζηηθφ
iv.
entrepreneurship < επηρεηξεκαηηθφηεηα
κνλνιεθηηθφο φξνο: νπζηαζηηθφ
v.
inflation < πιεζσξηζκφο
κνλνιεθηηθφο φξνο: νπζηαζηηθφ
vi.
coalition < ζπλαζπηζκφο
κνλνιεθηηθφο φξνο: νπζηαζηηθφ
60
Β.2.2 Όξνη δηιεθηηθνί πνπ κεηαθξάζηεθαλ σο δηιεθηηθνί:
i.
absolute terms: απφιπηεο ηηκέο9
επίζεην + νπζηαζηηθφ: επίζεην + νπζηαζηηθφ
ii.
budgetary decisions: δεκνζηνλνκηθέο απνθάζεηο10
επίζεην + νπζηαζηηθφ: επίζεην + νπζηαζηηθφ
iii.
consumption taxes: θφξνη θαηαλάισζεο11
νπζηαζηηθφ + νπζηαζηηθφ: νπζηαζηηθφ + νπζηαζηηθφ ζε γεληθή
iv.
deflated values: απνπιεζσξηζκέλε αμία12
ξήκα + νπζηαζηηθφ: κεηνρή παξαθεηκέλνπ + νπζηαζηηθφ
v.
institutional framework: ζεζκηθφ πιαίζην13
επίζεην + νπζηαζηηθφ: επίζεην + νπζηαζηηθφ
vi.
interest groups: νκάδεο ζπκθεξφλησλ14
νπζηαζηηθφ + νπζηαζηηθφ: νπζηαζηηθφ + νπζηαζηηθφ ζηε γεληθή
vii.
matrix form: κνξθή κήηξαο15
νπζηαζηηθφ + νπζηαζηηθφ: νπζηαζηηθφ + νπζηαζηηθφ ζηε γεληθή
9
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ENEL/TXT/?qid=1479301416533&uri=CELEX:52007PC0477(02)&from=EN
10
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ENEL/TXT/?qid=1427459356206&uri=CELEX:52008BP0175&from=EN
11
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ENEL/TXT/?qid=1427534007581&uri=CELEX:91996E001936&from=EN
12
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?qid=1479302058242&uri=CELEX:51993DC0454
13
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ENEL/TXT/?qid=1427567649086&uri=CELEX:52010DP0366&from=EN
14
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ENEL/TXT/?qid=1427567725414&uri=CELEX:91997E000562&from=EN
15
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ENEL/TXT/?qid=1427569842460&uri=CELEX:52000DC0366&from=EN
61
viii.
national output: εζληθή παξαγσγή16
επίζεην + νπζηαζηηθφ: επίζεην + νπζηαζηηθφ
ix.
parliamentary republic: θνηλνβνπιεπηηθή δεκνθξαηία17
επίζεην + νπζηαζηηθφ: επίζεην + νπζηαζηηθφ
x.
public spending: δεκφζηεο δαπάλεο18
επίζεην + νπζηαζηηθφ: επίζεην + νπζηαζηηθφ
xi.
social movements: θνηλσληθά θηλήκαηα19
επίζεην + νπζηαζηηθφ: επίζεην + νπζηαζηηθφ
xii.
infrastructure plans: έξγα ππνδνκψλ20
νπζηαζηηθφ + νπζηαζηηθφ: νπζηαζηηθφ + νπζηαζηηθφ ζηε γεληθή
xiii.
imputed rents of establishments: ηεθκαξηά ελνίθηα ησλ εγθαηαζηάζεσλ
ξήκα + νπζηαζηηθφ: επίζεην + νπζηαζηηθφ
΢εκείσζε: νη παξαθάησ φξνη είλαη δηαιεθηηθνί δηφηη νη πξνζέζεηο θαη ηα άξζξα δελ είλαη
θνξείο ζεκαζίαο.
xiv.
transfers from individuals: κεηαβηβάζεηο απφ ηδηψηεο
νπζηαζηηθφ + πξφζεζε + νπζηαζηηθφ: νπζηαζηηθφ + πξφζεζε + νπζηαζηηθφ
16
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ENEL/TXT/?qid=1427572327228&uri=CELEX:32010D0402&from=EN
17
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ENEL/TXT/?qid=1427632140770&uri=CELEX:52010IR0235&from=EN
18
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ENEL/TXT/?qid=1427634863919&uri=CELEX:92001E003526&from=EN
19
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ENEL/TXT/?qid=1427638282584&uri=CELEX:52009IP0117&from=EN
20
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ENEL/TXT/?qid=1427567356784&uri=CELEX:31990R3359&from=EN
62
xv.
Chamber of Commerce: Δκπνξηθφ Δπηκειεηήξην21
Οπζηαζηηθφ + πξφζεζε + νπζηαζηηθφ: επίζεην + νπζηαζηηθφ
xvi.
Ministry of Coordination: Τπνπξγείν ΢πληνληζκνχ22
νπζηαζηηθφ + πξφζεζε + νπζηαζηηθφ: νπζηαζηηθφ + νπζηαζηηθφ ζε γεληθή
xvii.
class struggle: πάιε ησλ ηάμεσλ23
νπζηαζηηθφ + νπζηαζηηθφ: νπζηαζηηθφ + άξζξν + νπζηαζηηθφ ζε γεληθή
xviii.
deficit financing: ρξεκαηνδφηεζε ηνπ ειιείκκαηνο24
νπζηαζηηθφ + νπζηαζηηθφ: νπζηαζηηθφ + άξζξν + νπζηαζηηθφ ζε γεληθή
xix.
game theory: ζεσξία ησλ παηγλίσλ25
νπζηαζηηθφ + νπζηαζηηθφ: νπζηαζηηθφ + άξζξν + νπζηαζηηθφ ζε γεληθή
xx.
service sector: ηνκέαο ησλ ππεξεζηψλ26
νπζηαζηηθφ + νπζηαζηηθφ: νπζηαζηηθφ + άξζξν + νπζηαζηηθφ ζε γεληθή
xxi.
a priori analysis: εθ ησλ πξνηέξσλ αλάιπζε27
αφξηζην άξζξν + επίζεην + νπζηαζηηθφ: πξφζεζε + άξζξν + επίζεην + νπζηαζηηθφ
21
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ENEL/TXT/?qid=1427461031480&uri=CELEX:61996CJ0318&from=EN
22
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ENEL/TXT/?qid=1427571927950&uri=CELEX:61989CJ0306&from=EN
23
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ENEL/TXT/?qid=1427461382068&uri=CELEX:52008AE1523&from=EN
24
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ENEL/TXT/?qid=1427535966107&uri=CELEX:52012DC0739&from=EN
25
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ENEL/TXT/?qid=1427540150236&uri=CELEX:32001D0418&from=EN
26
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ENEL/TXT/?qid=1427638101482&uri=CELEX:52012IP0322&from=EN
27
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ENEL/TXT/?qid=1427633378676&uri=CELEX:62004TJ0427&from=EN
63
Β.2.3 Όξνη δηιεθηηθνί πνπ κεηαθξάζηεθαλ σο ηξηιεθηηθνί:
i.
revenue departments: ππεξεζίεο δεκνζίσλ εζφδσλ28
νπζηαζηηθφ + νπζηαζηηθφ: νπζηαζηηθφ + επίζεην + νπζηαζηηθφ ζε γεληθή
ii.
intergenerational transfer: κεηαθνξά πφξσλ κεηαμχ γελεψλ29
επίζεην + νπζηαζηηθφ: νπζηαζηηθφ + νπζηαζηηθφ ζε γεληθή + πξφζεζε + νπζηαζηηθφ ζε
γεληθή
Β.2.4 Όξνη ηξηιεθηηθνί πνπ κεηαθξάζηεθαλ σο ηξηιεθηηθνί:
i.
budgetary decision-making: ιήςε δεκνζηνλνκηθψλ απνθάζεσλ30
επίζεην + νπζηαζηηθφ + νπζηαζηηθφ: νπζηαζηηθφ + επίζεην + νπζηαζηηθφ ζε γεληθή
ii.
consistent price series: ζηαζεξή ζεηξά ηηκψλ31
επίζεην + νπζηαζηηθφ + νπζηαζηηθφ: επίζεην + νπζηαζηηθφ + νπζηαζηηθφ ζε γεληθή
iii.
government consumption index: θξαηηθφο δείθηεο θαηαλάισζεο
νπζηαζηηθφ + νπζηαζηηθφ + νπζηαζηηθφ: επίζεην + νπζηαζηηθφ + νπζηαζηηθφ ζε γεληθή
iv.
least squares regression: παιηλδξφκεζε ειάρηζησλ ηεηξαγψλσλ32
επίζεην + νπζηαζηηθφ + νπζηαζηηθφ: νπζηαζηηθφ + επίζεην + νπζηαζηηθφ ζε γεληθή
v.
new fixed capital: λέν πάγην θεθάιαην
επίζεην + επίζεην + νπζηαζηηθφ: επίζεην + επίζεην + νπζηαζηηθφ
28
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ENEL/TXT/?qid=1427637183446&uri=CELEX:32014H0729(16)&from=EN
29
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ENEL/TXT/?qid=1427567856960&uri=CELEX:32011D0166&from=EN
30
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ENEL/TXT/?qid=1427459018475&uri=CELEX:52007IP0098&from=EN
31
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ENEL/TXT/?qid=1427461581540&uri=CELEX:92002E001105&from=EN
32
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ENEL/TXT/?qid=1427537206023&uri=CELEX:42014X0322(01)&from=EN
64
vi.
social security organizations: ηακεία θνηλσληθήο αζθαιίζεσο
επίζεην + νπζηαζηηθφ + νπζηαζηηθφ: νπζηαζηηθφ + επίζεην + νπζηαζηηθφ ζε γεληθή
vii.
general administration expenditures: δαπάλεο γεληθήο θπβέξλεζεο
επίζεην + νπζηαζηηθφ + νπζηαζηηθφ: νπζηαζηηθφ + επίζεην + νπζηαζηηθφ ζε γεληθή
viii.
partisan composition of government: θνκκαηηθή ζχλζεζε ηεο θπβέξλεζεο33
επίζεην + νπζηαζηηθφ + πξφζεζε + νπζηαζηηθφ: επίζεην + νπζηαζηηθφ + άξζξν +
νπζηαζηηθφ ζε γεληθή
Β.2.5 Όξνη ηξηιεθηηθνί πνπ κεηαθξάζηεθαλ σο δηιεθηηθνί θαη πνιπιεθηηθνί:
i.
Western European civilization: Γπηηθνεπξσπατθφ πνιηηηζκφ
επίζεην + επίζεην + νπζηαζηηθφ: επίζεην + νπζηαζηηθφ
ii.
weather broadcasting services: κεηεσξνινγηθέο ππεξεζίεο
νπζηαζηηθφ + νπζηαζηηθφ + νπζηαζηηθφ: επίζεην + νπζηαζηηθφ
iii.
personal income taxes: θφξνη εηζνδήκαηνο θπζηθψλ πξνζψπσλ34
επίζεην + νπζηαζηηθφ + νπζηαζηηθφ: νπζηαζηηθφ + νπζηαζηηθφ ζηε γεληθή + επίζεην +
νπζηαζηηθφ ζε γεληθή
iv.
real per capita consumption: πξαγκαηηθή θαηά θεθαιήλ θαηαλάισζε
επίζεην + πξφζεζε + επίζεην + νπζηαζηηθφ: επίζεην + πξφζεζε + νπζηαζηηθφ +
νπζηαζηηθφ
33
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ENEL/TXT/?qid=1427632262428&uri=CELEX:92000E001826&from=EN
34
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ENEL/TXT/?qid=1427632370966&uri=CELEX:52001AE1486&from=EN
65
Β.2.6 Όξνη πνιπιεθηηθνί πνπ κεηαθξάζηεθαλ σο πνιπιεθηηθνί
i.
gross fixed capital formation: δεκηνπξγία αθαζάξηζηνπ πάγηνπ θεθαιαίνπ35
επίζεην + επίζεην + νπζηαζηηθφ + νπζηαζηηθφ: νπζηαζηηθφ + επίζεην + επίζεην +
νπζηαζηηθφ ζε γεληθή
ii.
public regulatory and protective activity: δεκφζηα λνκνζεηηθή θαη πξνζηαηεπηηθή
δξαζηεξηφηεηα
επίζεην + επίζεην + ζχλδεζκνο + επίζεην + νπζηαζηηθφ: επίζεην + επίζεην +
ζχλδεζκνο + επίζεην + νπζηαζηηθφ
iii.
fixed regression coefficients of econometric analysis: ζηαζεξνί ζπληειεζηέο
παιηλδξφκεζεο ηεο νηθνλνκεηξηθήο αλάιπζεο
επίζεην + νπζηαζηηθφ + νπζηαζηηθφ + πξφζεζε + νπζηαζηηθφ: επίζεην + νπζηαζηηθφ +
νπζηαζηηθφ ζε γεληθή + άξζξν + επίζεην + νπζηαζηηθφ ζε γεληθή
Β.2.7 Γάλεηνη Όξνη
Γάλεηνη φξνη είλαη νη φξνη πνπ ππάξρνπλ ζε κηα γιψζζα θαη εηζάγνληαη ζε κηα άιιε
γιψζζα κε ηελ πιήξε πηνζέηεζε φξσλ απφ ζχγρξνλεο γιψζζεο θαηά ηε δηαδηθαζία ηνπ
δεπηεξνγελνχο ζρεκαηηζκνχ φξσλ (Βαιενληήο & Μάληδαξε, 2006: 9).
Οη δάλεηνη φξνη
ρσξίδνληαη ζε δχν θαηεγνξίεο: α) ζε ζπκκνξθσκέλνπο νη νπνίνη είλαη απηνί πνπ θιίλνληαη
ζχκθσλα κε ην ειιεληθφ θιηηηθφ ζχζηεκα θαη β) ζε αζπκκφξθσηνπο νη νπνίνη δελ θιίλνληαη.
α):
i.
Marxist: Μαξμηζηηθή
επίζεην: επίζεην
ii.
capitalism: θαπηηαιηζκφο
νπζηαζηηθφ: νπζηαζηηθφ
35
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ENEL/TXT/?qid=1427541581618&uri=CELEX:32013R0549&from=EN
66
iii.
personalistic: πεξζνλαιηζηηθφ
επίζεην: επίζεην
β):
i.
lobbies: ιφκπη
νπζηαζηηθφ: νπζηαζηηθφ
Β.2.8 ΢πληνκνκνξθέο
΢ην θείκελν ζπλαληάκε δχν είδε ζπληνκνκνξθψλ: α) ηα αθξσλχκηα ηα νπνία
δεκηνπξγνχληαη κε ζπλδπαζκφ αξρηθψλ γξακκάησλ ε ζπιιαβψλ απφ φια ε κεξηθά απφ ηα
ζηνηρεηά ελφο ζχκπινθνπ φξνπ ε νλφκαηνο θαη β) ηα αξθηηθφιεμα ηα νπνία δεκηνπξγνχληαη
απφ ην πξψην γξάκκα θαζελφο απφ ηα ζηνηρεία ελφο ζχκπινθνπ φξνπ ε νλφκαηνο. Ζ
θαηάηαμε πνπ αθνινπζεί έγηλε κε βάζε ηελ ειιεληθή απφδνζε δειαδή έηζη φπσο ηα
κεηέθξαζα θαη φρη κε βάζε ηνπο αγγιηθνχο φξνπο.
α):
i.
GDP (Gross Domestic Product) → ΑΔγρΠ (Αθαζάξηζην Δγρψξην Πξντνλ)
Σξηιεθηηθφο φξνο: επίζεην + επίζεην + νπζηαζηηθφ: επίζεην + επίζεην + νπζηαζηηθφ
ii.
OECD (Organazation for Economic Cooperation and Development) → ΟΟ΢Α
(Οξγαληζκφο Οηθνλνκηθήο ΢πλεξγαζίαο θαη Αλάπηπμεο)
Πνιπιεθηηθφο φξνο: νπζηαζηηθφ + πξφζεζε + επίζεην + νπζηαζηηθφ + νπζηαζηηθφ:
νπζηαζηηθφ + επίζεην + νπζηαζηηθφ ζε γεληθή + ζχλδεζκνο + νπζηαζηηθφ ζε γεληθή
iii.
GNP (Gross National Product) → ΑΔΠ (Αθαζάξηζην Δζληθφ Πξντφλ)
Σξηιεθηηθφο φξνο: επίζεην + επίζεην + νπζηαζηηθφ: επίζεην + επίζεην + νπζηαζηηθφ
β):
i.
QPP (Quebec Pension Plan) → Π.΢.Κε. (Πξφγξακκα ΢πληαμηνδφηεζεο ηνπ Κεκπέθ)
67
Σξηιεθηηθφο φξνο: νπζηαζηηθφ + νπζηαζηηθφ + νπζηαζηηθφ: νπζηαζηηθφ + νπζηαζηηθφ
ζε γεληθή + άξζξν + νπζηαζηηθφ ζε γεληθή
ii.
CPP (Canada Pension Plan) → Π.΢.Κα. (Πξφγξακκα ΢πληαμηνδφηεζεο ηνπ Καλαδά)
Σξηιεθηηθφο φξνο: νπζηαζηηθφ + νπζηαζηηθφ + νπζηαζηηθφ: νπζηαζηηθφ + νπζηαζηηθφ
ζε γεληθή + άξζξν + νπζηαζηηθφ ζε γεληθή
iii.
CPI (Consumer Price Index) → ΓΣΚ (Γείθηεο Σηκψλ Καηαλαισηή)36
Σξηιεθηηθφο φξνο: νπζηαζηηθφ + νπζηαζηηθφ + νπζηαζηηθφ: νπζηαζηηθφ + νπζηαζηηθφ
ζε γεληθή + νπζηαζηηθφ ζε γεληθή
B.2.9 Διιελνγελείο δηεζληζκνί
Οη Διιελνγελείο δηεζληζκνί είλαη ιέμεηο νη νπνίεο έρνπλ ειιεληθή ξίδα θαη
ρξεζηκνπνηνχληαη απφ άιιεο γιψζζεο κε ηελ ίδηα ζεκαζία. Σα θχξηα ραξαθηεξηζηηθά ελφο
δηεζληζµνχ είλαη α) ε πξνέιεπζή ηνπ απφ ηελ ειιεληθή, ηε ιαηηληθή ή θάπνηα άιιε µεγάιε
ζχγρξνλε γιψζζα, β) ε παξάιιειε ρξήζε ηνπ ζε πνιιέο (µεγάιεο) γιψζζεο θαη γ) ε
παξφµνηα θσλνινγηθή, µνξθνινγηθή, θαη ζεµαζηνινγηθή αληηπξνζψπεπζή ηνπ ζε θαζεµία
απφ ηηο γιψζζεο, φπνπ απαληάηαη.
i.
economic: νηθνλνκηθά
ηηαιηθά: economico, γαιιηθά: économique, γεξκαληθά: ökonomisch
ii.
mechanical: κεραληθφο
ηηαιηθά: meccanico, γαιιηθά: mécanique, γεξκαληθά: mechanisch
iii.
political: πνιηηηθφ
ηηαιηθά: politico, γαιιηθά: politique, γεξκαληθά: politisch
iv.
analysis: αλάιπζε
36
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ENEL/TXT/?qid=1427462264562&uri=CELEX:91996E001097&from=EN
68
ηηαιηθά: analisi, γαιιηθά: analyse, γεξκαληθά: Analyse
v.
pharmacies: θαξκαθεία
ηηαιηθά: farmacie, γαιιηθά: pharmacies, ηζπαληθά: farmacias
vi.
emphasis: έκθαζε
ηηαιηθά: enfasi, ηζπαληθά: énfasis, πνισληθά: emfaza
vii.
statistical: ζηαηηζηηθφο
ηηαιηθά: statistico, γαιιηθά: statistique, γεξκαληθά: statistisch
viii.
empirical: εκπεηξηθφο
ηηαιηθά: empirico, γαιιηθά: empirique, γεξκαληθά: empirisch
ix.
ideological: ηδενινγηθφο
ηηαιηθά: ideologico, γαιιηθά: idéologique, γεξκαληθά: ideologisch
x.
school: ζρνιείν
ηηαιηθά: scuola, γαιιηθά: école, γεξκαληθά: Schule
xi.
charisma: ράξηζκα
ηηαιηθά: carisma, γαιιηθά: charisme, γεξκαληθά: Charisma
xii.
elasticity: ειαζηηθφηεηα
ηηαιηθά: elasticità, γαιιηθά: élasticité, γεξκαληθά: Elastizität
Β.2.10 Ολόκαηα πνπ κεηαθέξζεθαλ ζην κεηάθξαζκα ρσξίο λα κεηαγξαθνύλ
΢ην θείκελν ππάξρνπλ νλφκαηα πνπ δελ έρνπλ κεηαθξαζηεί επίζεκα ζηα ειιεληθά κε
απνηέιεζκα λα κεηαθεξζνχλ κε ιαηηληθνχο ραξαθηήξεο. Σα νλφκαηα απηά ρσξίδνληαη ζε δπν
69
θαηεγνξίεο νη νπνίεο είλαη: α) μέλα νλφκαηα πνπ αλαθέξεη ν ζπγγξαθέαο κέζα ζην θείκελν
ηνπ θαη β) μέλα θαη ειιεληθά νλφκαηα ηα νπνία αλαθέξνληαη ζηηο παξαπνκπέο ηνπ
ζπγγξαθέα.
α):
i.
Bird
ii.
Bellemare
iii.
Hartle
iv.
Fabricant
v.
Lall
vi.
Beck
vii.
Weber
β):
i.
Gandhi
ii.
Downs
iii.
Mouzelis
iv.
Poulantzas
v.
Foley
vi.
Henning
vii.
Tussing
viii.
Veverka
Β.2.11 Ολόκαηα θαη ηίηινη πνπ κεηαθξάζηεθαλ ή κεηαγξάθεθαλ
΢ην θείκελν-πεγή ππάξρνπλ νλφκαηα Διιήλσλ, ρσξψλ, ειιεληθψλ πεξηνρψλ φπσο θαη
ηίηινη ειιεληθψλ θεηκέλσλ πνπ ζην θείκελν-ζηφρνο α) κεηαθξάζηεθαλ ή β) κεηαγξάθεθαλ.
α):
i.
Greece: Διιάδα
νπζηαζηηθφ: νπζηαζηηθφ
ii.
Canada: Καλαδάο
70
νπζηαζηηθφ: νπζηαζηηθφ
iii.
Spain: Ηζπαλία
νπζηαζηηθφ: νπζηαζηηθφ
iv.
Athens: Αζήλα
νπζηαζηηθφ: νπζηαζηηθφ
v.
Cyprus: Κχπξνο
νπζηαζηηθφ: νπζηαζηηθφ
β):
i.
Axios: Αμηφο
νπζηαζηηθφ: νπζηαζηηθφ
ii.
Aheloos: Αρειψνο
νπζηαζηηθφ: νπζηαζηηθφ
iii.
Aliakmon: Αιηάθκνλαο
νπζηαζηηθφ: νπζηαζηηθφ
iv.
K. Karamanlis: Κ. Καξακαλιήο
νπζηαζηηθφ: νπζηαζηηθφ
v.
G. Papandreou: Γ. Παπαλδξένπ
νπζηαζηηθφ: νπζηαζηηθφ
Σίηινη:
i.
National Accounts of Greece: Δζληθνί Λνγαξηαζκνί ηεο Διιάδνο
επίζεην + νπζηαζηηθφ + πξφζεζε + νπζηαζηηθφ: επίζεην + νπζηαζηηθφ + άξζξν +
νπζηαζηηθφ ζε γεληθή
ii.
Provisional Accounts of Greece: Πξνζσξηλνί Λνγαξηαζκνί ηεο Διιάδνο
επίζεην + νπζηαζηηθφ + πξφζεζε + νπζηαζηηθφ: επίζεην + νπζηαζηηθφ + άξζξν +
νπζηαζηηθφ ζε γεληθή
iii.
Methods and Resources of the National Income Estimation: Μέζνδνη θαη Πφξνη γηα
ηελ Δθηίκεζε ηνπ Δζληθνχ Δηζνδήκαηνο
71
νπζηαζηηθφ + ζχλδεζκνο + νπζηαζηηθφ + πξφζεζε + άξζξν + επίζεην + νπζηαζηηθφ +
νπζηαζηηθφ: νπζηαζηηθφ + ζχλδεζκνο + νπζηαζηηθφ + πξφζεζε + άξζξν + νπζηαζηηθφ
+ άξζξν + επίζεην + νπζηαζηηθφ ζε γεληθή
iv.
Population of Greece in the Second Half of the Twentieth Century: Πιεζπζκφο ηεο
Διιάδνο ην Γεχηεξν Μηζφ ηνπ Δηθνζηνχ Αηψλα
νπζηαζηηθφ + πξφζεζε + νπζηαζηηθφ + πξφζεζε + άξζξν + επίζεην + νπζηαζηηθφ +
πξφζεζε + άξζξν + επίζεην + νπζηαζηηθφ: νπζηαζηηθφ + άξζξν + νπζηαζηηθφ ζε
γεληθή + άξζξν + επίζεην + νπζηαζηηθφ + άξζξν + επίζεην + νπζηαζηηθφ ζε γεληθή
v.
Long-Run Statistical Series of the Greek Economy: Μηα ΢εηξά Μαθξνρξφλησλ
΢ηαηηζηηθψλ ηεο Διιεληθήο Οηθνλνκίαο
νπζηαζηηθφ + επίζεην + νπζηαζηηθφ + πξφζεζε + άξζξν + επίζεην + νπζηαζηηθφ:
αφξηζην άξζξν + νπζηαζηηθφ + επίζεην + επίζεην + άξζξν + επίζεην + νπζηαζηηθφ ζε
γεληθή
Β.2.12 Ζκεξνκελίεο πνπ κεηαηξάπεθαλ από νινγξάθσο ζε αξηζκεηηθή κνξθή
i.
during the fifties, sixties and seventies: ζηηο δεθαεηίεο ηνπ ‟50, ηνπ ‟60 θαη ηνπ „70
ii.
during the mid-fifties and sixties: ζηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ ‟50 θαη ηνπ „60
Β.2.13 ΢ύκπινθνη όξνη
Οη ζχκπινθνη φξνη είλαη κνλνιεθηηθνί ή πνιπιεθηηθνί φξνη νη νπνίνη πεξηέρνπλ
πεξηζζφηεξεο απφ κία ξίδεο. Έρνπλ θαηεγνξηνπνηεζεί σο εμήο: α) ζχκπινθνη φξνη ζηα
Αγγιηθά νη νπνίνη απνδίδνληαη σο ζχκπινθνη θαη ζηα Διιεληθά θαη β) ζχκπινθνη φξνη κφλν
ζηα Αγγιηθά νη νπνίνη απνδίδνληαη σο απινί φξνη κε εμαίξεζε έλαλ πνπ κεηαθξάδεηε σο
δηιεθηηθφο.
α):
i.
decision-making (ιήςε απνθάζεσλ): decision + making
δηιεθηηθφο φξνο: νπζηαζηηθφ
72
ii.
highways (απηνθηλεηφδξνκνη): high + ways (απηνθηλεηφ + δξνκνη)
κνλνιεθηηθφο φξνο: νπζηαζηηθφ
iii.
long-term process (καθξνπξφζεζκε δηαδηθαζία): long + term
δηιεθηηθφο φξνο ζε κνλνιεθηηθφ: επίζεην
iv.
post-war period (κεηαπνιεκηθή πεξίνδνο): post + war
δηιεθηηθφο φξνο ζε κνλνιεθηηθφ: επίζεην
β):
i.
undertaken (αλαιακβάλνληαη): under + taken
κνλνιεθηηθφο: ξήκα
ii.
supervision (επνπηεία): super + vision
κνλνιεθηηθφο: νπζηαζηηθφ
iii.
framework (πιαίζην): frame + work
κνλνιεθηηθφο: νπζηαζηηθφ
iv.
self-reliance (απηνδπλακία): self + reliance
δηιεθηηθφο ζε κνλνιεθηηθφ: νπζηαζηηθφ
v.
underlying (ππνθείκελα): under + lying
κνλνιεθηηθφο: επίζεην
vi.
budget-maximisers (απμάλνπλ ηνλ πξνυπνινγηζκφ): budget + maximisers
δηιεθηηθφο ζε δηιεθηηθφ: νπζηαζηηθφ + επίζεην
Β.2.14 Δθθξάζεηο
i.
In the same vein: ΢ην ίδην πλεχκα
ii.
To provide some perspective: Γηα λα παξνπζηάζνπκε κηα πξννπηηθή
73
Β.2.15 Γηόξζσζε ηππνγξαθηθνύ ιάζνπο
΢ην πξσηφηππν θείκελν παξαηεξήζεθε έλα ηππνγξαθηθφ ιάζνο ην νπνίν θαη
δηνξζψζεθε ζηε κεηάθξαζε ηνπ θεηκέλνπ ζηα ειιεληθά. ΢ην Παξάξηεκα φπνπ παξαηίζεηαη
ην πξσηφηππν θείκελν δελ έρεη δηνξζσζεί γηαηί θαλνληθά πξέπεη λα ην δηνξζψζεη ν
ζπγγξαθέαο ηνπ.
•
…which increased from 11.0% to 12.6% for direct taxes and from 13.3% to 14.4% for
direct taxes: …πνπ απμήζεθε απφ 11,0% ζε 12,6% γηα ηνπο έκκεζνπο θφξνπο θαη απφ
13,3% ζε 14,4% γηα ηνπο άκεζνπο θφξνπο.
74
΢πκπεξάζκαηα
Σν πξσηφηππν θείκελν είλαη κηα κεηαπηπρηαθή εξγαζία, νηθνλνκηθνπνιηηηθνχ
πεξηερνκέλνπ. Γεληθά παξνπζίαζε κηα απμαλφκελε δπζθνιία θαηά ηε κεηάθξαζε. Απηφ είλαη
ινγηθφ λα ζπκβαίλεη εθφζνλ ην πξψην θεθάιαην αζρνιείηαη κφλν κε ηελ παξνπζίαζε
ζηαηηζηηθψλ ζηνηρείσλ, ελψ ην δεχηεξν θαη ην ηξίην κε ηελ νηθνλνκεηξηθή ζεσξία. Παξ‟ φια
απηά ε δηαδηθαζία ηεο κεηάθξαζεο ππήξμε εχθνιε ζε γεληθέο γξακκέο ιφγσ ηεο
παξαηεηακέλεο ρξήζεο ησλ βνεζεκάησλ πνπ αλαθέξζεθαλ ζην αληίζηνηρν θεθάιαην.
Καηά ηελ δηαδηθαζία ηεο κεηάθξαζεο ηνπ εμεηδηθεπκέλνπ θεηκέλνπ ζπλαληήζεθαλ
πνιινί φξνη νη νπνίνη κεηαθξάζηεθαλ ζηα ειιεληθά. Ζ κεηάθξαζε απηή έγηλε πάληα
ιακβάλνληαο ππφςε ηελ ηππνινγία ησλ φξσλ ζηα ειιεληθά θαη ζηα αγγιηθά. Δπίζεο πνιινί
απφ απηνχο ζπγθξίζεθαλ κε ηνπο φξνπο παξάιιεισλ θεηκέλσλ. ΢ηε ζπλέρεηα δηαθξίζεθαλ ζε
κνλνιεθηηθνχο θαη πνιπιεθηηθνχο. Οη πνιπιεθηηθνί φξνη πξφεθπςαλ απφ ην νπζηαζηηθφ ζα
γξακκαηηθφ θαηλφκελν ζε ζπλδπαζκφ κε άιια κέξε ηνπ ιφγνπ φπσο νπζηαζηηθά, επίζεηα θαη
πξνζέζεηο. Δπηπξφζζεηα αλαγλσξίζηεθαλ θαη αξθεηνί ειιελνγελείο δηεζληζκνί ελψ ππήξμαλ
θαη θάπνηεο ιέμεηο πνπ κεηαθξάζηεθαλ κε ηελ ρξήζε δάλεησλ φξσλ.
΢ε πνιιέο πεξηπηψζεηο γηα λα επηηεπρηεί ε ζσζηή λνεκαηηθή απφδνζε ηνπ θεηκέλνπ
ζηφρνπ ήηαλ απαξαίηεηε ε κεηαηξνπή πξνηάζεσλ ζε γξακκαηηθφ θαη ζπληαθηηθφ επίπεδν.
Πην ζπγθεθξηκέλα ζε αξθεηά ζεκεία ε κεηάθξαζε παξεμέθιηλε απφ ηελ ηερληθή ηεο θαηά
ιέμε κεηάθξαζεο θαη αθινχζεζε έλα ηξφπν ν νπνίνο εθπιεξψλεη λνεκαηηθά θαη φρη
γξακκαηηθά θαη ζπληαθηηθά θξηηήξηα.
Δλ θαηαθιείδη, ε κεηάθξαζε νηθνλνκηθνχ θεηκέλνπ πνπ επηιέρηεθε γηα ηελ πηπρηαθή
εξγαζία κνπ, ηα ζρφιηα πάλσ ζε απηφ θαη ε έξεπλα γηα ηελ ζχζηαζε ηνπ ζεσξεηηθνχ
πιαηζίνπ ζπλέβαιαλ αλακθίβνια ζηελ θαηαλφεζε ηνπ αληηθεηκέλνπ ησλ ζπνπδψλ κνπ. Πην
ζπγθεθξηκέλα ην ζέκα ηνπ θεηκέλνπ κε βνήζεζε λα θαηαλνήζσ νηθνλνκηθή νξνινγία ηελ
νπνία είρα δηδαρηεί ηα πξνεγνχκελα ρξφληα ζηε ζρνιή. Δπίζεο ε ζπγγξαθή ηεο ζεσξίαο κνπ
θαη ησλ ζρνιίσλ κε βνήζεζε λα θαηαλνήζσ ην πψο γίλεηαη κηα επαγγεικαηηθή κεηάθξαζε
εμεηδηθεπκέλνπ θεηκέλνπ. ΢ε γεληθέο γξακκέο έρσ ηελ πεπνίζεζε φηη ε εκπεηξία πνπ
απέθηεζα ζπληάζζνληαο ηελ πηπρηαθή κνπ ζα κνπ είλαη πνιχ ρξήζηκε ζην κέιινλ, φηαλ
θιηζψ λα κεηαθξάζσ εηδηθεπκέλα θείκελα. Σέινο, ε εξγαζία απηή απνηειεί πξντφλ ζνβαξήο
πξνζσπηθήο ελαζρφιεζεο θαη δελ ζα κπνξνχζε λα είλαη εθηθηή ρσξίο ηα εθφδηα πνπ έιαβα
απφ ηελ ζρνιή κνπ θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο θνίηεζεο κνπ ζε απηήλ. Δπίζεο δελ ζα κπνξνχζε
75
λα είλαη εθηθηή ρσξίο ηελ έξεπλα επηζηεκνληθψλ ζπγγξακκάησλ θαη ηε ρξήζε
κεηαθξαζηηθψλ εξγαιείσλ άιια θαη ηε βνήζεηα θαη ηε θαζνδήγεζε ηνπ επηβιέπνληνο
θαζεγεηή κνπ.
76
Γισζζάξη
Ζ παξνχζα ελφηεηα αθνξά ηελ θαηάηαμε ζε γισζζάξη ησλ φξσλ πνπ εληνπίζακε ζην
θείκελν πεγή θαζψο θαη ην πψο κεηαθξάζηεθαλ ζην θείκελν ζηφρν. Ζ θαηάηαμε ηνπο γίλεηαη
ζε δπν ζηήιεο κε αιθαβεηηθή ζεηξά ζχκθσλα πάληα κε ηνπο αγγιηθνχο φξνπο.
A
Absolute term
απφιπηε ηηκή
A priori analysis
εθ ησλ πξνηέξσλ αλάιπζε
Allowance
επίδνκα
Analysis
αλάιπζε
Anchorage
αγθπξνβφιεζε
Autonomy
απηνλνκία
B
Bank of Greece
Σξάπεδα ηεο Διιάδνο
Base year
έηνο αλαθνξάο
Benevolent gesture
θηιαλζξσπηθή πξάμε
Benevolent institution
θηιαλζξσπηθφ ίδξπκα
Budgetary decision-making
ιήςε δεκνζηνλνκηθήο απφθαζεο
Budget-maximiser
αχμεζε ηνπ πξνυπνινγηζκνχ
C
Capitalism
θαπηηαιηζκφο
77
Case study
κειέηε
Central government
θεληξηθή δηνίθεζε
Centralization of the government
θπβεξλεηηθφο ζπγθεληξσηηζκφο
Chamber of commerce
εκπνξηθφ επηκειεηήξην
Charisma
ράξηζκα
Chemical fertiliser
ρεκηθφ ιίπαζκα
Civil expenditure
αζηηθή δαπάλε
Class struggle
ηαμηθή πάιε
Coalition
ζπλαζπηζκφο
Consistent price series
ζηαζεξή ζεηξά ηηκψλ
Constant term
ζηαζεξή ηηκή
Consumer price index (CPI)
δείθηεο ηηκψλ θαηαλαισηή (ΓΣΚ)
Consumption expenditure
θαηαλαισηηθή δαπάλε
Consumption tax
θφξνο θαηαλάισζεο
Craft
βηνηερλία
Cross-country comparison
ζχγθξηζε κεηαμχ ησλ ρσξψλ
Current term
ζεκεξηλή ηηκή
Current transfer to the rest of the world
ηξέρνπζα κεηαβίβαζε πξνο ηελ αιινδαπή
Customs duty
ηεισλεηαθφο δαζκφο
D
Decision-making institution
φξγαλν ιήςεο απνθάζεσλ
Deficit financing
ρξεκαηνδφηεζε ηνπ ειιείκκαηνο
78
Deflated value
απνπιεζσξηζκέλε αμία
Deflator
απνπιεζσξηζηήο
Dependent variable
εμαξηεκέλε κεηαβιεηή
E
Econometric specification
νηθνλνκεηξηθφο νξηζκφο
Economist
νηθνλνκνιφγνο
Electoral process
εθινγηθή δηαδηθαζία
Entrepreneurship
επηρεηξεκαηηθφηεηα
F
Federal government
νκνζπνλδηαθή θπβέξλεζε
Fixed regression coefficient of econometric
ζηαζεξφο ζπληειεζηήο παιηλδξφκεζεο ηεο
analysis
νηθνλνκεηξηθήο αλάιπζεο
G
Game theory
ζεσξία ησλ παηγλίσλ
General administration expenditure
δαπάλε γεληθήο θπβέξλεζεο
General productivity
γεληθή παξαγσγηθφηεηα
Government consumption index
θξαηηθφο δείθηεο θαηαλάισζεο
Government expenditure
θξαηηθή δαπάλε
Gross fixed capital formation
δεκηνπξγία αθαζάξηζηνπ πάγηνπ θεθαιαίνπ
Gross National Income (GNI)
αθαζάξηζην εζληθφ εηζφδεκα (ΑΔΔ)
79
H
πδξνειεθηξηθφ πξντψλ
Hydro-electric product
I
Ideological framework
ηδενινγηθφ πιαίζην
Imputed rent of establishment
ηεθκαξηφ ελνίθην ηεο εγθαηάζηαζεο
In abstracto
αθεξεκέλα
Income elasticity
ειαζηηθφηεηα ηνπ εηζνδήκαηνο
Independent variable
αλεμάξηεηε κεηαβιεηή
Industrialization
εθβηνκεράληζε
Inflation
πιεζσξηζκφο
Infrastructure plan
έξγν ππνδνκήο
Inherently defective
εγγελψο αλεπαξθήο
Institutional framework
ζεζκηθφ πιαίζην
Institutional-political level
ζεζκηθνπνιηηηθφ επίπεδν
Interest group
νκάδα ζπκθεξφλησλ
Intergenerational transfer
κεηαθνξά πφξσλ κεηαμχ γελεψλ
L
Least square regression
παιηλδξφκεζε ειάρηζηνπ ηεηξαγψλνπ
Legal relationship
έλλνκεο ζρέζεηο
Lobbie
ιφκπη
80
Long-term process
καθξνπξφζεζκε δηαδηθαζία
M
Manufacturing sector
ηνκέαο ηεο κεηαπνίεζεο
Marxist
Μαξμηζηηθή
Matrix form
κνξθή κήηξαο
Mechanical process
κεραληθή δηαδηθαζία
Ministry of Coordination
Τπνπξγείν ΢πληνληζκνχ
Ministry of Education
Τπνπξγείν Παηδείαο
N
National Accounts of Greece
Δζληθνί Λνγαξηαζκνί ηεο Διιάδνο
National output
Δζληθή παξαγσγή
Natural monopoly
θπζηθφ κνλνπψιην
Net cost
θαζαξφ θφζηνο
Net transfer to household
θαζαξή κεηαβίβαζε ζε λνηθνθπξηφ
New fixed capital
λέν πάγην θεθάιαην
Nominal income
νλνκαζηηθφ εηζφδεκα
Nominal public expenditure
νλνκαζηηθή δεκφζηα δαπάλε
Nominal term
νλνκαζηηθή ηηκή
O
Openness of the economy
άλνηγκα ηεο νηθνλνκίαο
81
Ottoman ocupation
Οζσκαληθή Απηνθξαηνξία
Output price
ηηκή παξαγσγήο
Over-rule
απνξξίπησ
P
Parliamentary republic
θνηλνβνπιεπηηθή δεκνθξαηία
Partisan composition of government
θνκκαηηθή ζχλζεζε ηεο θπβέξλεζεο
Personal income tax
θφξνο εηζνδήκαηνο θπζηθνχ πξνζψπνπ
Personalistic political character
Πεξζνλαιηζηηθφ πνιηηηθφ ραξαθηήξα
Political apparatus
πνιηηηθφ θχθισκα
Post-war period
κεηαπνιεκηθή πεξίνδνο
Pressure group
νκάδα πίεζεο
Price index of total output
δείθηεο ηηκψλ ζπλνιηθήο παξαγσγήο
Private monopoly
ηδησηηθφ κνλνπψιην
Provisional accounts of Greece
πξνζσξηλνί ινγαξηαζκνί ηεο Διιάδνο
Public expansion
δεκφζηα αλάπηπμε
Public finance
δεκφζηα νηθνλνκία
Public fund
δεκφζηνο πφξνο
Public regulatory and protective activity
Public spending
δεκφζηα λνκνζεηηθή θαη πξνζηαηεπηηθή
δξαζηεξηφηεηα
δεκφζηα δαπάλε
R
82
Real per capita consumption
πξαγκαηηθή θαηά θεθαιήλ θαηαλάισζε
Real term
πξαγκαηηθή ηηκή
Real transfer payment to household
πξαγκαηηθή κεηαβίβαζε ζε λνηθνθπξηφ
Relative term
ζρεηηθή ηηκή
Retirement income
ζπληαμηνδνηηθφ εηζφδεκα
Revenue department
ππεξεζία δεκνζίσλ εζφδσλ
S
Salary
εκεξνκίζζην
Sanitation
πγηεηλή
Self-reliance
απηνδπλακία
Service sector
ηνκέαο ησλ ππεξεζηψλ
Simple regression analysis
απιή αλάιπζε παιηλδξφκεζεο
Social movement
θνηλσληθφ θίλεκα
Social security organization
ηακείν θνηλσληθήο αζθάιηζεο
Social welfare
θνηλσληθή αζθάιηζε
Socio-economic level
θνηλσληθννηθνλνκηθφ επίπεδν
State activity
θξαηηθή δξαζηεξηφηεηα
Supervision
επνπηεία
T
Transaction tax
θφξνο ζπλαιιαγήο
Transfer from individual
κεηαβίβαζε απφ ηδηψηε
83
Transfer of household to the state
κεηαβίβαζε λνηθνθπξηνχ ζην θξάηνο
Transfer to producer
κεηαβίβαζε ζε παξαγσγφ
U
Underlying behavior pattern
ππνθείκελν πξφηππν ζπκπεξηθνξάο
Uniformity of experience
νκνηφκνξθε εκπεηξία
Urbanazation
αζηηθνπνίεζε
W
Wage
κηζζφο
Weather broadcasting service
Μεηεσξνινγηθή ππεξεζία
Western european civillization
Γπηηθνεπξσπατθφο πνιηηηζκφο
Wholesale
ρνλδξηθή
84
Βηβιηνγξαθία
1. Κείκελν πεγή
Lerta, S. (1984), Perspectives on the growth of government spending: A case study
for
Greece
1950
–
80,
Montreal:
McGill
University,
δηαζέζηκν
ζην
http://digitool.library.mcgill.ca/R?func=dbin-jump-full&object_id=65297 (ηειεπηαία
πξνζπέιαζε 9/11/2016)
2. Βνεζήκαηα
Αιίπα, Ρ. (2011) «Θεσξεηηθέο απφςεηο κειέηεο ησλ φξσλ», απφ
http://www.eleto.gr/download/Conferences/8th%20Conference/Papers/8th_0411_AlipaRuslana_Paper_V02.pdf (ηειεπηαία πξνζπέιαζε 9/11/2016)
Αλησλίνπ, Μ. (2002) «Ζ ηζνδπλακία ζηε κεηάθξαζε: ζθέςεηο θαη πξνβιεκαηηζκνί»,
ζην Γηψξγνο Αλδξνπιάθεο (επηκ.) Μεηαθξάδνληαο ζηνλ 21ναηώλα: Τάζεηο θαη
πξννπηηθέο, Φηινζνθηθή ΢ρνιή Α.Π.Θ., 599 – 605
Βαιενληήο, Κ. & Μάληδαξε, Δ. (2006), «Ζ γισζζηθή δηάζηαζε ηεο νξνινγίαο:
Αξρέο θαη κέζνδνη ζρεκαηηζκνχ ησλ φξσλ», απφ
http://www.eleto.gr/download/BooksAndArticles/HAU-Conference2006ValeontisMantzari_GR.pdf (ηειεπηαία πξνζπέιαζε 9/11/2016)
Βιαρφπνπινο, ΢. (2015) «Γηαπνιηηηζκηθή επηθνηλσλία ζηελ νηθνλνκία», απφ
https://repository.kallipos.gr/pdfviewer/web/viewer.html?file=/bitstream/11419/208/2
/master%20document_15149.pdf (ηειεπηαία πξνζπέιαζε 10/11/2016)
Γαβξηειίδνπ, Μ. & Λακπξνπνχινπ, Π. (2004) «Δμαγσγή φξσλ απφ θείκελα: Μηα
πβξηδηθή κέζνδνο», ζην Μ. Καηζνγηάλλνπ & Δ. Δπζπκίνπ (επηκ.) Διιεληθή νξνινγία:
έξεπλα θαη εθαξκνγέο, Αζήλα: Καζηαληψηεο, 315 – 326.
85
Γνχηζνο, Γ. (2004) «Πξνβιήκαηα κεηάθξαζεο ηνπ επηζηεκνληθνχ θαη ηερληθνχ
ιφγνπ», ζην Μ. Καηζνγηάλλνπ & Δ. Δπζπκίνπ (επηκ.) Διιεληθή νξνινγία: έξεπλα θαη
εθαξκνγέο, Αζήλα: Καζηαληψηεο, 89 – 114.
Καηζνγηάλλνπ, Μ & Δπζπκίνπ, Δ (2004) «Θεσξία, κέζνδνη θαη πξαθηηθέο ηεο
νξνινγίαο» ζην Καηζνγηάλλνπ, Μ. & Δπζπκίνπ, Δ (επηκ) Διιεληθή Οξνινγία:
Έξεπλα θαη Δθαξκνγέο, Αζήλα: Καζηαληψηεο, 25 – 60.
Κειάλδξηαο, Π. (2007), «Ο ξφινο ησλ κεηαθξαζηηθψλ νδεγηψλ ζηε δηακφξθσζε ηεο
εηδηθήο νξνινγίαο» , απφ
http://www.eleto.gr/download/Conferences/6th%20Conference/6th_29-15KelandriasPanagiotisPaper_V04.pdf (ηειεπηαία πξνζπέιαζε 9/11/2016)
Κεληξσηήο, Γ. (1996) Θεωξία θαη Πξάμε ηεο Μεηάθξαζεο, Αζήλα: Γίαπινο.
Λαδαξάηνο, Γ. (2007) UmbertoEco: Γηαζεκεηωηηθή Μεηάθξαζε & Μεηάθξαζε θαη
Δπηζηεκνινγία, Αζήλα: Παπαδήζε.
Μπαηζαιηά, Φ. (2000) Πεξί Μεηαθξάζεωο, Σύγρξνλεο Πξνζεγγίζεηο, Αζήλα:
Καηάξηη.
Παπαγεσξγίνπ, N. (2006), «Μεηαθξαζηηθέο δπζθνιίεο θαηά ηελ απφδνζε
νηθνλνκηθψλ φξσλ. Ζ πεξίπησζε ησλ δηεζληζκψλ» , απφ
http://www.enl.auth.gr/translation/PDF/Papageorgiou.pdf (ηειεπηαία πξνζπέιαζε
9/11/2016)
Παππά, Μ. (2006), «Εεηήκαηα κεηάθξαζεο θεηκέλσλ νηθνλνκηθνχ ραξαθηήξα», απφ
http://www.frl.auth.gr/sites/trad_congress/PDF/Pappa.pdf (ηειεπηαία πξνζπέιαζε
9/11/2016)
Σζίγθνπ, Α. Μ. Μ. (2011) Γιωζζνινγία θαη Μεηάθξαζε, Αζήλα: Γίαπινο.
86
3. Λεμηθά
3.1. Έληππα
Λεμηθό ηεο θνηλήο λενειιεληθήο, (1998) Ηλζηηηνχην Νενειιεληθψλ ΢πνπδψλ, Ίδξπκα
Μαλψιε Σξηαληαθπιιίδε:
Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο.
Hornby, A. S. (2003) Oxford Advanced Learner's Dictionary, Oxford: Oxford
University Press.
3.2. Ζιεθηξνληθά
Δζληθφο Θεζαπξφο Διιεληθήο Γιψζζαο, δηαζέζηκν ζην http://hnc.ilsp.gr/find.asp
Inter Active Terminology for Europe, δηαζέζηκν ζην
http://iate.europa.eu/SearchByQueryLoad.do;jsessionid=AnQrc0qnDB2Zk7knfheko
OaPY2ufELsRbixvhrCo3wdzGeozg-tG!-696385923?method=load
WorldLingo, δηαζέζηκν ζην
http://www.worldlingo.com/products_services/worldlingo_translator.html
WorldReference, δηαζέζηκν ζην http://www.wordreference.com
4. Άιια Βνεζήκαηα
4.1. Μεηαθξαζηηθέο κλήκεο
Glosbe, δηαζέζηκν ζην https://el.glosbe.com/
Linguee, δηαζέζηκν ζην http://www.linguee.com/
4.2. ΢πλαθή θαη παξάιιεια θείκελα
87
Γθαΐιαο, X. (2013) «Ο λφκνο ηνπ Wagner: Μηα εκπεηξηθή κειέηε γηα Διιάδα,
Ηζπαλία θαη Πνξηνγαιία»
https://dspace.lib.uom.gr/bitstream/2159/16135/8/GkailasChristosMsc2013.pdf
(ηειεπηαία πξνζπέιαζε 9/11/2016)
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ENEL/TXT/?qid=1479301416533&uri=CELEX:52007PC0477(02)&from=EN
(ηειεπηαία πξνζπέιαζε 16/11/2016)
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ENEL/TXT/?qid=1427459356206&uri=CELEX:52008BP0175&from=EN (ηειεπηαία
πξνζπέιαζε 16/11/2016)
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ENEL/TXT/?qid=1427534007581&uri=CELEX:91996E001936&from=EN (ηειεπηαία
πξνζπέιαζε 16/11/2016)
http://eur-lex.europa.eu/legalcontent/EN/TXT/?qid=1479302058242&uri=CELEX:51993DC0454 (ηειεπηαία
πξνζπέιαζε 16/11/2016)
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ENEL/TXT/?qid=1427567649086&uri=CELEX:52010DP0366&from=EN (ηειεπηαία
πξνζπέιαζε 16/11/2016)
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ENEL/TXT/?qid=1427567725414&uri=CELEX:91997E000562&from=EN (ηειεπηαία
πξνζπέιαζε 16/11/2016)
88
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ENEL/TXT/?qid=1427569842460&uri=CELEX:52000DC0366&from=EN (ηειεπηαία
πξνζπέιαζε 16/11/2016)
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ENEL/TXT/?qid=1427572327228&uri=CELEX:32010D0402&from=EN (ηειεπηαία
πξνζπέιαζε 16/11/2016)
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ENEL/TXT/?qid=1427632140770&uri=CELEX:52010IR0235&from=EN (ηειεπηαία
πξνζπέιαζε 16/11/2016)
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ENEL/TXT/?qid=1427634863919&uri=CELEX:92001E003526&from=EN (ηειεπηαία
πξνζπέιαζε 16/11/2016)
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ENEL/TXT/?qid=1427638282584&uri=CELEX:52009IP0117&from=EN (ηειεπηαία
πξνζπέιαζε 16/11/2016)
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ENEL/TXT/?qid=1427567356784&uri=CELEX:31990R3359&from=EN (ηειεπηαία
πξνζπέιαζε 16/11/2016)
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ENEL/TXT/?qid=1427461031480&uri=CELEX:61996CJ0318&from=EN (ηειεπηαία
πξνζπέιαζε 16/11/2016)
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ENEL/TXT/?qid=1427571927950&uri=CELEX:61989CJ0306&from=EN (ηειεπηαία
πξνζπέιαζε 16/11/2016)
89
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ENEL/TXT/?qid=1427461382068&uri=CELEX:52008AE1523&from=EN (ηειεπηαία
πξνζπέιαζε 16/11/2016)
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ENEL/TXT/?qid=1427535966107&uri=CELEX:52012DC0739&from=EN (ηειεπηαία
πξνζπέιαζε 16/11/2016)
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ENEL/TXT/?qid=1427540150236&uri=CELEX:32001D0418&from=EN (ηειεπηαία
πξνζπέιαζε 16/11/2016)
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ENEL/TXT/?qid=1427638101482&uri=CELEX:52012IP0322&from=EN (ηειεπηαία
πξνζπέιαζε 16/11/2016)
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ENEL/TXT/?qid=1427633378676&uri=CELEX:62004TJ0427&from=EN (ηειεπηαία
πξνζπέιαζε 16/11/2016)
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ENEL/TXT/?qid=1427637183446&uri=CELEX:32014H0729(16)&from=EN
(ηειεπηαία πξνζπέιαζε 16/11/2016)
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ENEL/TXT/?qid=1427567856960&uri=CELEX:32011D0166&from=EN (ηειεπηαία
πξνζπέιαζε 16/11/2016)
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ENEL/TXT/?qid=1427459018475&uri=CELEX:52007IP0098&from=EN (ηειεπηαία
πξνζπέιαζε 16/11/2016)
90
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ENEL/TXT/?qid=1427461581540&uri=CELEX:92002E001105&from=EN (ηειεπηαία
πξνζπέιαζε 16/11/2016)
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ENEL/TXT/?qid=1427537206023&uri=CELEX:42014X0322(01)&from=EN
(ηειεπηαία πξνζπέιαζε 16/11/2016)
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ENEL/TXT/?qid=1427632262428&uri=CELEX:92000E001826&from=EN (ηειεπηαία
πξνζπέιαζε 16/11/2016)
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ENEL/TXT/?qid=1427632370966&uri=CELEX:52001AE1486&from=EN (ηειεπηαία
πξνζπέιαζε 16/11/2016)
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ENEL/TXT/?qid=1427541581618&uri=CELEX:32013R0549&from=EN (ηειεπηαία
πξνζπέιαζε 16/11/2016)
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ENEL/TXT/?qid=1427462264562&uri=CELEX:91996E001097&from=EN (ηειεπηαία
πξνζπέιαζε 16/11/2016)
91
Παξάξηεκα – Πξσηόηππν
92
INTRODUCTION
The aim of this thesis is to examine the factors that have led to the expansion of state
expenditures in Greece since World War II. Specifically, we examine whether expanding
government expenditures are the result of the increased industrialization that occurred in
Greece between 1950 and 1980. In this study it is argued that the expansion of government
expenditures has been shaped by not only industrialization, but also social values and political
decision-making processes. Thus, there is not a simple or mechanical process linking the
expansion of government and industrialization.
Chapter One begins with a description of the main economic and, demographic
characteristics of the Greek economy from 1950 to 1980 and shows that it was during of this
period that industrialization took place. A detailed description of the share of general
government expenditures in GNP and their structure is then presented. Such an account helps
provide an understanding of the size and structure of the Greek public sector, as well as of the
sources of its expansion. To provide some perspective on these changes in Greece, a
comparison is made with a country at a similar level of development, as well as with a more
developed economy. Public expenditures and taxes in Greece, Spain and Canada are
compared.
Chapter Two begins with a discussion of Wagner's proposition of expanding state
activity, which traditionally has been one of the leading explanations for the growth of
government. Wagner's proposition, regards the expansion of state activities as being a
response to industrialization. It is argued in the chapter that the expansion of public activities
reflects more than just the growth of income, and is not the result of a mechanical process, as
many econometric tests of “Wagner's law” would seem to imply. Wagner himself recognized
that the expansion of public activities is a complicated, long-term process, which is influenced
by industrialization as well as the prevailing social values and the political decision-making.
An attempt is then made to examine whether Wagner's proposition is valid in Greece by
considering the economic changes that took place during the fifties, sixties and seventies.
Chapter Three reviews several current econometric studies that attempt to explain the
expansion of the state. The focus is on studies dealing with the impact of increasing income
on the expansion and structure of government expenditures. Studies that deal with the effect
other factors such as urbanization, population by age groups, openness of the economy,
93
centralization of the government, structure of taxes received by the state, and the partisan
composition of government are also critically reviewed.
Next, some of these studies are replicated using data for Greece. The econometric
results show that the Greek experience from 1950 to 1980 confirms, as expected, “Wagner's
law”. Therefore, they fit other countries' experiences, even though these models do not
capture the underlying behavior patterns of public expansion very well.
The conclusion presented in Chapter Four is that the expansion of state expenditures is
greatly influenced by industrialization, but that the response society makes to economic
changes also depends on its collective values and the decision-making process.
Our analysis suggests that the expansion of state activities is a more complicated issue
than current econometric literature in public finance implies. Further research, however, is
required to confirm the impact social values and political decisions have on the expansion of
state expenditures in Greece. This study not only provides a useful collection of data for the
post-war period, but also gives some insight into the factors causing the increase in public
expenditures observed during this period.
94
CHAPTER ONE
ECONOMIC TRENDS IN GREECE. THE GOVERNMENT SECTOR.
1.1 Social, Economic, and Demographic Background.
The purpose of this Chapter is to describe government expenditures and revenues in
the Greek economy during the last thirty years and to show that they had an increasing share
of GNP. As a starting point, it would be helpful to look at the social, economic and
demographic experience of Greece during the post-war period.
It is regrettable that the lack of data for the years before and during World War II and
the Civil War limits this analysis to the post-war years, 1950-80. The year 1949 marked the
end of the Civil War following the Second World War (see Svoronos, 1972; pp.113-l56). The
thirty years that followed saw many economic and social changes. During this period, the
country's economy became progressively more industrialized. In terms of government, a form
of parliamentary republic persisted throughout this period, except for a seven-year military
regime during 1967-74.
The main developments during the 1950-80 period were the following. First, there was
a dramatic increase in real Gross Domestic Product (GDP), with an average annual rate of
increase of 6.0%. (See Appendix, Table 1) (1). Real per capita Gross National Income
increased as well, at an average rate of 5.3% annually. This was obviously a period of very
rapid economic growth: in fact, there was a three-fold increase in real per capita consumption
between 1950 and 1980 (see Appendix, Table 2). A look at real GDP by sector shows that the
share of the agricultural sector decreased - from 27.8% of GDP in 1950 to 14.5% in 1980 (see
Chart 1). By contrast, the manufacturing sector's share of GDP increased more or less steadily
from 20.1% in 1950 to 32.3% in 1980. The service sector was the largest sector and
accounted for a more or less steady share of GDP (approximately 51.0% of GDP) (2).
Second, although the total population increased steadily, at an average annual rate of
0.7%, a change in the age distribution of the population also took place (see Appendix, Table
3). While the proportion of the population composed of zero to nineteen year olds decreased
(from 39.0% in 1950 to 30.3% in 1980), the proportion 64 years and over increased (from
95
6.5% in 1950 to 13.2% in 1980) (see Appendix, Table 4). This change was a result of both the
massive wave of emigration which occurred during the late sixties and of the low birth rate.
A third characteristic of this period was the great increase in urbanization, that is, the
proportion of the population living in communities with more than 10.000 inhabitants (3).
This amounted to a 18.9 percentage point increase between 1951-81. As will be pointed out,
the large concentration of people in urban areas had a considerable effect not only on the
states infrastructure plans, like transportation and electricity, but also on general
administration expenditures.
This brief outline of the general characteristics of the Greek economy show the
country's rapid economic development during the 1950-80 periods: industrialization,
urbanization, and significant increase in standard of living all took place in Greece during this
period. At this point, it is worth describing changes in the share and structure of the state
sector during the period examined, the first prolonged period of peace after the Ottoman
occupation, the two World Wars, and the Greek Civil War.
1.2 Sources and Limitations of Data
The main, sources of Greek data used in this thesis are the “National Accounts of
Greece”, (Athens 1976, 1980), the “Provisional Accounts of Greece”, (Athens 1981, Ministry
of Coordination), and the “Methods and Resources of the National Income Estimation”,
(published by the same agency), from which details about the estimation procedures were
taken. Data published by the Bank of Greece (Department of Economic Research), the “LongRun Statistical Series of the Greek Economy”, Athens 1980 were also used. Most of the
demographic data were taken from the “Population of Greece in the Second Half of the
Twentieth Century”, published by the National Statistical Service of Greece, Athens 1980.
All the economic data have been transformed to constant 1970 prices, using the GNP
index, the consumer price index (CPI) and the government consumption index (4).
As shown in Table 1.3. above, taking expenditures in nominal rather than in real terms
leads to different results in the rate of expansion of state activities. Accordingly, even if
expenditures are expressed as a percentage of GNP, the ratio of real values will be different
from the ratio of nominal values since the deflators for government expenditures and GNP are
not the same (see Appendix, Table 5). Therefore, while the share of total real government
expenditures in GNP displays a 9.0 percentage-point increase between 1955-80, in nominal
96
terms the same share displays a 15.5 percentage-point increase. Since the social welfare
derived from state activity is best measured in real rather than nominal terms, and since we
are interested in the real expansion of the public sector in Greece, we believe that using real
rather than nominal data is more appropriate (5). The analysis in real terms, of course, is
subject to the problems inherent in construction of the deflators used by the Statistical
Services of Greece. These problems occurred because there is no information on government
output prices, since government output generally is not sold in the market. In addition, for
some services, such as sanitation, data necessary for constructing these indexes were not
available and a general index for wholesale goods was used instead. The same holds for
defense, since information about these expenditures was not available due to the
confidentiality of information concerning these expenditures.
Another limitation of the data resulted from the classification of all military expenses
as consumption expenditures, although some of them clearly financed investment
expenditures, for example, the construction of buildings and airports. Furthermore, in cases
where the expenditures served more than one goal, they were classified under the dominant
one. For instance, the Weather Broadcasting Services, which serve both civil and military
purposes, are considered as a share of civilian consumption only.
Despite the above limitations of data, we believe that this study is not seriously
affected, since it is mainly concerned with the general trends and structure of the government
expenditures and revenues. These limitations apply to our time series in a relatively uniform
way.
1.3 Government Expenditures: Composition and Trends.
In examining the share of government expenditures in GNP, we will study their
composition by sector and by kind of economic activity in order to show the direction and
sources of their change.
First, let us define what we mean by the public sector. As the term is used here, the
public sector includes the central government, the local governments, the social security
organizations and other public funds, like the chamber of commerce, trade, industry, arts and
crafts. Public enterprises were not included except when their deficits were financed by the
public sector.
97
Total government expenditures consisted of consumption, gross fixed capital
formation, subsidies, net transfers to households, current transfers to the rest of the world and
interest on the public debt. A six-fold increase in real total government expenditures took
place between 1950 and 1980 (see Appendix, Table 6). In addition, the ratio of real total
government expenditures to real GNP increased by almost 10 percentage points between 1955
and 1980 - from 22.47% in 1955 to 31.51% in 1980, the high ratio in 1950 being due to the
large investment expenditures, and the subsidization of production (see Chart II). Its rate of
increase however, was not steady throughout the period, being higher during the mid-fifties
and sixties and lower in the early seventies.
The examination of the composition of total public expenditures, as in Table 1.4,
shows that the biggest component of total public expenditures share in GNP was that of civil
expenditures on goods and services. Specifically, civil expenditures consisted of the wages
and salaries of civil servants, pensions for civil servants, the real and imputed rents of
establishments, and the purchase of goods and services. Defence expenditures, in turn,
consisted of the wages and salaries of armed forces and their food and clothing expenses. The
absolute magnitude of all real consumption expenditures increased between 1950-80 (see
Appendix, Table 7,8). In contrast, the share of total consumption in GNP decreased, apart
from the increase during the mid seventies. This was due to the large increase of defence
expenditures in the mid seventies caused by the Turkish invasion of Cyprus and subsequent
problems between Greece and Turkey (see Chart III). Civil expenditures in GNP displayed an
increase up to the mid-sixties and had a larger share of GNP than defence expenditures
throughout the period examined. Wages and salaries, a component of consumption
expenditures, accounted for a steadily increasing share of GNP.
Another component of total government expenditures was real gross fixed capital
formation, which consists of expenditures for the production or acquisition of new fixed
capital, except military equipment and facilities expenses (see Appendix, Table 7) (6). Apart
from the large share in 1950, the share of public investment in GNP increased during the late
fifties and also the early seventies, mainly due to the large infrastructure projects undertaken
by the state. In particular, programmes closely related to the industrialization of the economy
were undertaken, such as on electricity and transportation. Over the entire period, however,
real public gross fixed capital expenditures declined as a share of GNP (i.e. from 8.23% in
1950 to 4.55% in 1980) (see Chart III).
98
Real transfer payments to households increased markedly, as a share of GDP during
the period examined, and in fact were the main source of increase in government expenditures
(e.g. 4.0% in 1950 and 8.4% in 1980, see Chart III). Transfers include all transfers to
individuals or private institutions, specifically pensions for civil servants, unemployment
insurance, family and health allowances, scholarships, war pensions and other such services.
As shown in the Table above, increase in pensions to individuals, (which accounted
for the largest share of transfers) as well as health allowances, accounted for most of the
increase in transfer payments.
Subsidies also accounted for an increasing share of GNP. From 0.1% of GNP in 1955
they rose to 2.2% in 1980 (see Chart III). These expenditures included transfers to producers
in order to reduce net costs of production. Subsidies can be classified according to their nature
as either production expenses (mainly for cultivation, fertilizers, irrigation), imposing support
prices, or export expenses in promoting production. Subsidies' share in GNP increased
considerably.
The last component of total government expenditures to be examined is interest on the
public debt. Its share in the GNP increased from 0.03% in 1950 to 2.11% in 1980 due to the
increased use of deficit financing (see Table 1.4.). Until 1957 the budget was largely financed
by American economic aid. A possible reason for this increase, which is a considerable source
of the expansion of public expenditures, is the increase in interest rates that took place
internationally during the 1975-80 period.
In summary, we can see that total government expenditures represented an increasing
share of GNP. Net transfers to households (especially in the mid-sixties and late seventies),
and subsidies and interest on public debt (both in the late seventies) were the main factors
responsible for this increase.
Now that the components of total government expenditures have been examined, an
attempt will be made to study in greater detail the components of the two principal categories
of expenditures; that is, government consumption and gross fixed capital formation. To
understand clearly the priorities set by the government, we need additional knowledge of how
expenditures are distributed according to kind of economic activity.
First to consider are real consumption expenditures by kind of economic activity; that
is, defence, administration, education, health, law and social services (see Chart IV). Except
for the 1962-66 period, the biggest share of consumption was accounted for by defence
99
expenditures, which included all expenditures (current and capital) for defence purposes. The
main reason defence expenditures were so large was the continuing problems between Turkey
and Greece, which became worse after the Turkish invasion of Cyprus in 1974. The second
largest component was administration, that is, the current expenditures of ministries, revenue
departments, customs, public services of the office of the president of the government, the
legislature, foreign services and 'others'. This increased especially during the mid-fifties. The
share of consumption devoted to education expenditures also rose, especially in the late fifties
and early sixties, and it was the third largest component of public consumption (e.g. 5.5% in
1950, 13.9% in 1960, 15.0% in 1970, and 14.2% in 1979). Education expenditures include all
current expenditures for schools, universities, technological institutes, general research,
libraries, museums, etc. under the control of the Ministry of Education. The increases
observed during the late fifties were due mainly to the transformation of the educational
system, including six years "free" compulsory elementary education. The increase during the
early sixties was associated with the extension of "free" compulsory education to include
three years of secondary education as well. Expenditures on public education at all levels are
now covered by the national budget; no contribution is required from pupils or their families.
The share of health expenditures in overall consumption also increased during this
period, especially in the mid-sixties. These were composed of all current government
expenses for hospitals, medical services, pharmacies, etc. The increase which took place
during the sixties was mainly due to the creation of the Organisation of Agricultural Insurance
(OGA), under the supervision of the Ministry of Social Services (Pantelakis, 1978, pp.128).
This involved provision of health allowances for people working in the agricultural sector.
Consumption expenditures for police, prisons and courts increased slightly up to 1964,
(this share of consumption was 2.7% in 1950, 6.3% in 1960, 4.8% in 1970 and 3.7% in 1979).
Finally, the share of consumption accounted for by social services, which consist of all
current expenses for benevolent institutions (for old, sick or helpless people) was more or less
constant.
In summary, one could say that the largest part of consumption expenditures went for
administration, which experienced a large increase in the late fifties, and defence, which
increased especially in the fifties and late seventies. Education and health had a lower, but
increasing share of consumption, especially in the early sixties. Social services and legal
expenditures both accounted for a low share of real consumption expenditures.
100
As a next step in our analysis of public expenditure growth, real gross fixed capital
formation expenditures are considered by sector. These sectors included transportation,
electricity, agriculture and fishing, mining, manufacturing, housing and public administration.
The infrastructure sectors share, transportation and electricity, was the largest one.
Transportation's share of investment expenditures was 29.12% in 1950, 37.9% in 1960, 40.8%
in 1970 and 36.3% in 1980. Electricity's share was 1.52% in 1950, 23.27% in 1951, 19.9% in
1960, 25.1% in 1970 and 31.7% in 1980 (see Chart V). The increase in transportation
expenditures in the late fifties was due mainly to the construction of roads, especially the
national highways. There was also an increase in sea transportation and railways. The increase
in electricity expenses was due to the undertaking of large hydro-electric products in the
rivers of Axios, Aheloos and Aliakmon in the fifties. During the early fifties there was a sharp
increase in public construction of housing (e.g. 26.42% of public investment in 1950, 2.6% in
1960, 1.5% in 1970 and 1.7% in 1980), mining (6.09% in 1952, 5.52% in 1960, 2.1% in 1970
and 4.7% in 1980) and public administration (15.60% in 1950, 4.2% in 1960, 4.1% in 1970
and 1.8% in 1980). This increase was largely reversed in the late fifties, with the exception of
an increase in mining expenses in the late seventies. Manufacturing had a low share of public
investment except during the boom periods 1956-57 and 1961-63. The growing share of
manufacture was the result of the manufacturing of chemical fertilisers, sugar, and matches
and a pick-up in shipyard construction (e.g. manufacture's share of overall public investment
was 0.10% in 1954, 8.99% in 1956, 5.1% in 1960, 10.8% in 1962, 0.2% in 1970, and 3.3% in
1980). The share of agriculture and fishing expenditures declined sharply during the fifties,
but rose again during the early sixties mainly due to the subsidisation of fertilisers (e.g. 19.9%
in 1950, 23.4% in 1960, 17.4% in 1970 and 9.2% in 1980).
In brief, government investment expenditures share in GNP displayed an increasing
trend during the period from the mid-fifties to the seventies. This was accounted for by the
growth of expenditures on transportation and electricity (see Chart VI).
Summarizing the above, we can see that the observed increase of the share of real
government expenditures in GNP was mainly due to the increased transfer payments to
households, which consisted mainly of pensions to individuals, subsidies, and interest on the
public debt.
101
1.4. Government Revenues: Composition and Trends
The government's revenue sources included taxation, dues and fees, investment
income and transfers from individuals. By far the largest part of public revenues came from
indirect and direct taxes, which amounted to more than 90% of total revenues. The share of
total taxes in GNP doubled between 1950 and 1980 (see Chart VI). Direct taxes made up the
smaller part of total taxes during most of the period and they consisted mainly of personal
income taxes (i.e. 97% of direct taxes were personal taxes). During the last year examined,
however, direct taxes became the largest source of revenue (e.g. 30.5% in 1950 vs. 48.4% in
1980, see Appendix, Table 9). Indirect taxes consisted mainly of consumption taxes,
transaction taxes (e.g. stamp taxes, and transfer taxes) and customs duties. As discussed
above, the share of indirect taxes in total revenues declined from 61.53% in 1950 to 45.5% in
1980.
Another source of revenues was dues and fees imposed on certain services of the state,
including anchorage, toll, harbor, education and health dues. (This amount was subtracted
from public consumption in the expenditures quoted above).
Income from property and entrepreneurship of the state, that is, from the provision of
goods and services by the state, was another part of revenues. This included part of the profits
of organizations such as the Bank of Greece and the railways, and represented a smaller
though increasing share of total government revenues (e.g. 7.69% in 1950 and 9.08% in 1980,
see Appendix, Table 9). A smaller component of revenues was the transfers of households to
the state, which included donations and inheritance. (This amount was subtracted from the
state's transfers to households in the expenditure data quoted above).
Summarizing this discussion of state revenues, it is evident that they consisted mainly
of indirect and direct taxes. Total revenues increased as a share of GNP, with indirect taxes
declining and direct taxes rising.
Before considering the factors which may have led to the increase of public sector
activities in Greece, a brief comparison of the Greek, Spanish and Canadian government
sectors will be attempted.
102
1.5 The cases of Spain and Canada: Comparison with the Greek Experience
The purpose of this section is to compare the expansion of the public sector in Spain,
Canada and Greece. In this way, we can determine whether Greece‟s recent experience is
similar to the experience of other countries. This choice of countries allows us to compare
Greece with a European country at a similar level of development as well as with a more
developed country.
Problems concerning the definitions of government spending among the individual
countries had prevented us from using the same sources as in the previous section for Greece.
We used the OECD National Accounts instead, presenting data from the same source for the
three countries. Because OECD data for 1955, 1960 excluded government investment, only
the data beginning in 1965 can be compared with the Greek national accounts data. The
OECD data presents a slightly different picture of developments in Greece, but the differences
are not sufficiently great to be worrisome. In magnitude both are similar, and the growth in
the government share is about the same in both cases (see Table l.6).
In addition, because it is impossible to construct a consistent price series from 1955 to
1979 with the OECD data, we could not make our cross-country comparison with real data.
The presentation of the government consumption expenditures (available in the OECD
National Accounts) in both current and real terms again illustrates how the use of real vs.
nominal terms leads to a different picture of increases in the public sector (see Table 1.7).
Taking into account the problem of change of the base year in 1962, we observe that in Spain,
the public sector received a decreasing share of GDP up to 1975 in real terms, though an
increasing one in nominal terms. In Canada and Greece the ratio is increasing in both cases,
but is slightly lower when taken in real terms.
As shown in Table 1.7, the share of total government expenditures in GDP has
increased in all three countries. This also accords with a simple average of the share
government expenditures took in the GDP of 19 OECD countries. This average rose from
19.8% in 1951 to 39.8% in 1980 (OECD National Accounts). Although Canada's government
had the larger share of total expenditures, the higher rate of increase between 1955-79 took
place in Greece. Spain, on the other hand, displayed both a lower share and lower rate of
increase in public spending. The components of total government expenditures occupied the
same rank in all the three countries examined, with consumption expenditures on goods and
103
service having the largest share (as in the OECD average up to 1967). Consumption
expenditures share has risen similarly in Greece and Canada, although in Spain it increased
only slightly. The share of gross fixed capital formation expenditures in GDP showed a
decrease between the first and last year examined in all the three countries. This was contrary
to the behavior of the OECD simple average, which increased from 2.4% in 1951 to 3.3% in
1980.
Investment expenditures increased faster during the mid-sixties in Canada and during
the early seventies in Greece than they did in Spain, where they remained virtually steady,
apart from the 1979 decrease. In addition, there was considerable increase of transfers to
individuals as a share in GDP in both Canada and Greece. This is similar to the average
OECD experience, which saw transfers increase from 7.5% in 1951 to 21.9% in 1980. In
Spain, however, transfers displayed a decrease between 1955 and 1979. A difference is also
noted in the rate of increase of transfers to households, which was larger in Greece than in
Canada, though their share in GDP was larger in Canada than in Greece. Subsidies' share of
GDP has increased in the three countries under comparison, with the largest rate of increase
taking place in Greece.
The revenue side, that is, the share of indirect and direct taxes in GDP is examined
next. The distinction between direct and indirect taxes is important, since income taxes
usually are assumed to bring about greater redistribution than other forms of taxation. Table
1.8 provides a breakdown of tax revenues as a percentage of GDP. Revenues from indirect
taxes constitute a larger share of GDP than direct taxes in both Spain and Greece. The same
was true in Canada up to 1965. The share of indirect taxes in GDP has increased in Canada
and Greece while in Spain it has actually fallen. The share of direct taxes in GDP showed an
increase in all the three countries, with the largest increase taking place in Canada. These
observations concerning the structure of taxation (except from the share of indirect taxes in
Spain) are in line with the OECD simple average 1951-80, which increased from 11.0% to
12.6% for direct taxes and from 13.3% to l4.4% for direct taxes.
In brief, it can be said that total taxes share of GDP increased more in Canada and
Greece than in Spain. As far as the structure of taxation is concerned, Spain and Greece had a
larger share of indirect taxes throughout the period, whereas in Canada direct taxes had the
largest share after 1970.
104
In summary, in Spain, Canada and Greece there was a uniformity of experience as far
as the increase of state activities is concerned: the state has grown since 1955. Despite this,
nominal government expenditures have increased, particularly in Canada (where they attained
the largest share in GDP) and Greece, while in Spain they displayed both a lower share in
GDP and a lower rate of increase than in the other two countries. There are also notable
differences in the trends for the various categories of expenditures. Specifically, expenditures
on goods and services showed a larger increase in Canada and Greece than in Spain, while
investment expenditures decreased more in Greece than in the other countries. However, the
share of subsidies in GDP in Greece had the largest rate of increase. Transfers to households
increased considerably, except in Spain, their share being larger in Canada. Therefore, there
are considerable differences between Spain and Greece, where the public expenditures
displayed both a larger share in GDP and a higher rate of increase than in Spain. Taxes, on the
other hand, exhibited an increase in all three countries. Their structure was different however,
with direct taxes increasing more in Canada than in Greece or Spain, while indirect taxes
decreased only in Spain. Thus common general trends can be seen to display differing
experiences in different countries.
105
CHAPTER TWO
ECONOMIC GROWTH AND THE EXPANSION OF PUBLIC SPENDING
The purpose of this chapter is to clarify and expand Wagner's proposition, which is a
leading explanation of the growth of government in the 20th century English public finance
literature. Wagner essentially views government expansion as a response to industrialisation.
Current econometric literature on public finance, however, implies that he regards this
expansion as mechanically linked to the growth of income. It is this common interpretation of
Wagner's ideas that is referred to in this study as "Wagner‟s law". This chapter will also stress
that he regarded state activities expansion as closely associated with social values and
decision-making institutions. The interpretation of Wagner's views which takes into account
this wider outlook will be called "Wagner' proposition".
2.1. Wagner' proposition and its interpretations
The idea that increases in national income are an important determinant of the public
sector expansion is closely associated with the name of Adolf Wagner, a German economist
of the late 19th century. This view is frequently encountered in the current econometric
literature on public finance, which will be reviewed in the next chapter.
Unfortunately, only a small number of Wagner's works, written originally in German,
have been translated into English (see Peacock and Musgrave, 1958, which offers a direct
translation of Wagner 1883; and Bird, 1971, which offers a summary as well as an
interpretation of Wagner, based on Thimm 1961). The English-speaking economists of the
mid-20th century have given Wagner's proposition about “the law of expanding state
activities” a rather restrictive meaning. However, a reading of his works suggests that their
interpretation is too narrow.
Wagner was concerned with the reasons for the growth of state activities. He
suggested that the level of total public expenditure at any given time cannot be determined “in
abstracto”, thus he argued that
106
All earlier attempts to define an upper limit of the government expenditures proportion to national
income have always miscarried (ibid, pp.7).
Wagner thought that state expenditures may be higher
in absolute terms and as a percentage of national income as the economic value of public services
becomes greater, as their contribution to general productivity increases or as the part of state revenue
derived from sources other than taxation becomes larger (ibid, pp.7)
Wagner suggested that increased state expenditures will take place as a result of
industrialisation. Specifically, Bird suggests Wagner offered three main explanations for the
growth of public sector activities: the increased complexity of economic life which
accompanies industrialisation, the tendency to spend more on cultural and welfare activities
as income levels increase, and the increasing scale of industrial enterprise often requiring state
intervention (see Bird, 1971).
As to the first explanation, Wagner argued that industrialisation and the accompanying
greater division of labour require an increased complexity of legal relationships and
communications and led therefore, to a greater need for public regulatory and protective
activity. In addition, increased population density and urbanization accompanying
industrialisation lead to increased expenditures on law and order due to the increased friction
of urban life (see Bird, pp.2)
Second, Wagner suggested that as income rises a relative expansion of cultural and
welfare expenditures takes place since, having satisfied their basic need for shelter and food,
people tend to demand an increase in these other expenditures (see Bird, 1971; pp.2).
Finally, Wagner argued that changes in technology and an increasing scale of
investment create large private monopolies. The state should either take them over or at least
take measures to limit their power. Some monopolies are of such importance that it would be
inappropriate to leave them in private hands; others, such as natural monopolies require a
scale of capital that can only be financed by the state (see Bird, 1971; pp.2, 3).
Wagner referred to the secular increase of state activities, not necessarily implying a
rising share of government spending in national income as income rises. He suggested
That law (i.e. of the expanding state activities) is the result of empirical observation in progressive
countries, at least in our Western European civilization; (ibid, pp.8).
Thus, Wagner's proposition is a direct inference from his observation rather than an a priori
analysis.
107
Wagner thought the increased public activities are related to the process of
industrialisation. Even if he did not provide an exact definition of industrialisation, it can be
interpreted to refer to increasing income, urbanisation and population density. This
interpretation is supported by his mention of these factors while giving the three reasons for
the growth of government expenditures, pointed out above. Therefore, Wagner's proposition
involves more than just the impact that the growth of income has on public spending.
He recognised that the relationship between public activities and industrialisation is
complex. To understand government expansion, he wrote,
both political and economic consideration have to be taken into account (see Wagner, 1883; pp. 7).
According to Wagner, the policies of the government
can only be translated into action through a whole apparatus of authorities and individuals (ibid, pp.3).
Wagner also referred to a “progressive people's desires for development” and the “pressure of
social progress” as factors leading to an increase in state activities (ibid, pp.8). In the same
vein, when discussing the appropriate principles on which to base a tax system, he argued that
such principles cannot always be regarded as absolute even in theory. Many of them are relative in time
and place, they depend upon cultural, economic and technical conditions, upon current public opinion,
ideas of justice and constitutional law (ibid, pp.l0).
These references show that Wagner recognised that social values and political decisionmaking processes also affect the development of state activities.
He did not, however, develop these ideas extensively. Moreover, he never mentions
the problems of dependency associated with industrialisation. For instance, industrialisation
caused the breakdown of the once extensive family structure; salaried workers must fear the
interruption of their income by unemployment, sickness or accident; mothers and students
often find themselves excluded from the labor force entirely; many people who work are
nevertheless unable to support themselves on their earnings. These problems have led to a
need for new institutions to provide income for people who cannot earn an adequate income
by working.
The fact that industrialisation creates new problems does not determine whether it is
the public or the private sector which will solve them. Social values, however, may exert an
influence on the way they are handled. The evolution of public policy towards pensions in
Canada provides a good illustration of this. Bellamare made a case study of the historical
development of the Canadian pension system (see Bellamare, 1981). She argued that the
provision of adequate retirement income requires greater use of public pensions. The
108
development of public pension system has been limited, however, by the social values of
Canadians which stress individual rather than public responsibility for the retirement income.
This emphasis on private initiative has led to a mixed pension system in Canada, a system
which fails to assure retired people an adequate standard of living.
Any retirement plan that depends primarily on individuals is, Bellemare argues,
inherently defective. Families cannot be counted on to support people in their old age;
workers may not earn enough to accumulate significant saving; even if individuals do manage
to put money aside, they cannot control or foresee the future value of their accumulated
savings because of inflation. Finally, people, unless they commit suicide, do not control the
time of their death and they may well live on after their savings have run out.
Bellemare therefore argues that state involvement is necessary to solve the problem of
retirement income. Although the private sector cannot resolve the problems of retirement, the
public sector can, because it can do what the extended family traditionally did, namely,
provide for intergenerational transfers. Nevertheless, Bellemare suggests, three prevailing
social values have led Canadians to view the provision of adequate pensions as a problem
each individual should solve for himself. First, the attitude that public interference in free
enterprise is a threat to individual liberty. Most Canadians wish to protect the right to
individual freedom of action. Second, the view that self-reliance is a virtue and that people
should provide for themselves through employment, savings, or insurance. Hence, instead of
discussing the proportion of the national revenue that should be transferred to the retired,
Canadians have been discussing the rate of savings that each one of them has to achieve now
to permit a certain level of future consumption. Third, the view that improving the situation of
the poor is an act of charity rather than the recognition of a right. It is taken for granted that
any transfer of income from richer groups in society to poorer groups should depend on
individual choice, the “benevolent gesture”.
Because they hold the three social values just listed, Canadians always banked on the
success of private plans and thus they have been reluctant to allow the state to increase its
involvement in pension plans.
Industrialisation has increased the need for an educated labour force. There is, of
course, no guarantee the state will answer this need by expanding the educational services.
Social values, however, may influence government and lead to the financing and provision of
education by the state. The concern that all youth receive an equal education, for example,
109
may have led to a public education system. In Greece, University education is open to all
since the early sixties, and is entirely financed and provided by the state.
Of course, the nature of social values is complicated. Wagner did not see the state as a
simple device for translating the desires of the people into action. He was influenced by
German philosophy of the 19th century and viewed the state as
being free to define its own tasks, the manner of their discharge and thus the amount and kind of
services to be provided for the people without reference to their demand for their services (see Wagner,
1883, pp.3).
Wagner saw the state not only as responding to the demands of the population, but also as
acting upon its own preferences, even when they diverge from the demands of the society.
The primary concern of the state is to maintain social stability in order to protect itself.
The expansion of state expenditures is not expected to have a simple or mechanical
relationship with economic changes. The response of the state to the created needs takes time
and, in any case, these needs are discontinuous. Specifically, time is required not only for the
new problems to be perceived, but also for solutions to be legislated and implemented.
Bellemare shows, for example, that in Canada long debates took place about the problem of
providing adequate retirement income. These debates started in 1906, when trade unions and
some members of Parliament raised the issue. No real action was taken until 1927, when the
Federal Government adopted an optional old age pension plan. The QPP (Quebec Pension
Plan) and CPP (Canada Pension Plan) were only adopted in 1965 (see Bellemare, 1982).
Bellemare‟s example clearly illustrates not only that the problems to which the state responds
may involve a long term process, but also that they require a lumpiness in their financing and
provision. This makes the expansion of state expenditures to be step-by-step and not smooth
and stable as an econometric ordinary least squares regression implies.
The simplistic view of state activities which prevails in the current empirical literature
neglects most of the complexities involved in this process and presupposes a mechanical
relationship between income and public spending. “Wagner's law” as it has appeared in the
current econometric literature in public finance is understood to state that the share of public
spending in GNP will rise as GNP itself rises. Although there has been vigorous debates about
the exact econometric specification of “Wagner‟s law”, the general procedure has been to
make public expenditures the dependent variable (in absolute or relative terms) and GNP the
independent variable. Then, in its current versions, “Wagner' law”, is interpreted to mean that
the income elasticity of demand for certain goods and services provided by the public sector
110
is greater than one (see Gandhi, 1971). Of course, this interpretation of Wagner is too narrow
and embodies a rather simple-minded and mechanistic view of the relationship between,
income and public expenditures. As already suggested, Wagner's proposition refers to the
more complicated interaction between public activities and industrialisation, where
industrialisation is understood to involve more than just the impact of growing income. Even
if one uses income, however, a percentage increase in income will not necessarily lead to a
stable, predetermined increase of public spending as implied by the fixed regression
coefficients of econometric analysis. The rate of state expansion is not likely to be constant
through time since the response of the state to the problems created by industrialisation
involves a long term, discontinuous process, influenced by social values and the decisionmaking processes.
2.2. Political and Structural Factors Influencing State Activities
The purpose of this section is to show the possible effect political decisions have on
the expansion of government expenditures since political decision-making is necessary for
this expansion to take place. As we have already pointed out, Wagner mentions, but does not
analyze in any depth the political apparatus involved in state activities. Since public
expenditures usually are determined by elected governments, it will be worthwhile to extend
Wagner's account by examining how the electoral process can affect voting outcomes. The
possible impact of bureaucrats and politicians on public expenditures is also examined since
these groups have an important role in budgetary decision-making. Finally, reference to the
Marxist view concerning state activities will be made.
2.2.1. The Characteristics of the Election Process
The institutional framework in which politicians and bureaucrats plan state activities
has a number of characteristics which may limit the expression of voters‟ preferences (see
Breton, 1974; pp.42). First, there are the decision rules in force at any time in a democratic
society. Of these, unanimity is the only rule which honors the preferences of all who
participate in the voting procedures. Majority rule, the rule most often followed, means, of
course, that some preferences are over-ruled.
111
Second, there is the time between elections. In the absence of administrative election
costs, the optimal time between elections would be zero: there would always be elections to
control state decisions. But since these costs are often high, there is a trade-off between the
favorable effects of elections and the costs involved in administering them. Accordingly, the
time between elections provides the government with some degrees of freedom in the pursuit
of its policy. During this time voters engage in other political activities, such as forming
pressure groups, lobbies and social movements. Citizens‟ participation in these activities is
naturally limited by the costs of time and money, as well as by the difficulty of obtaining
information. It is also depended on the benefits they expect to receive (see Olson, 1965).
These factors restrict citizens‟ participation in the decision-making procedure even if their
collective values favour such a participation. Other factors, such as ideology, may also restrict
citizens‟ involvement, but the costs of participation should especially be stressed.
The final characteristics of the voting process is the degree of full-line supply - i.e. the
variety of policies upon which a citizen automatically makes a choice in voting for a party.
Even if voters disagree with some policies of a particular party, if they regard its other
policies as more important, they may still vote for the party. Since total acceptance of a
platform is not necessary, politicians may form some of their policies without regard to the
preferences of citizens. Disregarding some of the wishes of voters does not automatically rule
out election or re-election. Whether elections lead to a true and full revelation of citizens‟
preferences depends on which preferences are neglected by politicians, and which count more
in decisions.
Another reason why the voting process may not reveal the true preferences of voters is
that parties often form coalitions. Such coalitions can lead to an overextension of the public
sector because members of a coalition have the opportunity to secure differential gains. The
costs of these gains are imposed on all the members of the community, for in the absence of
the unanimity rule, special interest groups may arrange discriminatory payments (see
Buchanan and Tullock, 1965). Nevertheless, the existence of coalitions makes voting for a
party dependant to a certain extent upon which of the coalitions a party is likely to join. The
resulting uncertainty brings game theory into play because each voter reaches a final decision
only after careful estimation of the decisions of the others (see Downs, 1957). Therefore,
when there is a possibility of a coalition, it is not enough to vote against a party. The
opportunities to enter a governing coalition are diminished if the party fails to achieve a
112
majority (see De Swaan, 1973). Hence, the voter cannot calculate the effect of his vote, for it
does not necessarily decrease the opposing parties' chances of entering the government: he
can also increase them by voting for a party with which the opposed party will form a
coalition.
In brief, the above mentioned characteristics of the electoral process put a limit on
how voting preferences are expressed. As a result, no political outcome can exactly reflect the
citizens‟ preferences concerning state activity. There is a bias in these outcomes in favour of
those who either have more power and information or have the ability to participate to a larger
extent.
2.2.2. The Impact of Bureaucrats and Politicians
Another factor which affects state activities is the conflict of interests involved in
budgetary decisions and the associated bargaining power and quality of information of the
participating groups. Since, institutionally, the electoral process offers some degrees of
freedom in the behaviour of politicians and other interest groups, it allows them to act
according to their self interest. Hence, it is interesting to see how one would expect their
behaviour to affect the expansion of public spending. The role the state plays can be seen as
the resolution of conflicting interests, mainly due to the different perspectives of bureaucrats,
politicians and citizens about the objectives the government should pursue.
As D.Hartle suggests, the budgetary process is the result of "games" (i.e. involving
uncertainty) played by politicians, bureaucrats, citizens and mass media. The important issue
here is that these games are inter-related to all other games, since the information and power
of every group influences the behaviour of all others (see Hartle, 1976; pp.7).
First to be considered are the interests of the bureaucrats who administer the
government programmes, provide policy advice, and thus have the ability to give selective
information according to their self-interest. This enables them to hold an important place in
the decision-making process. Bureaucrats are assumed to be budget-maximisers because they
receive not only the benefits generated by the public services, but salaries as well. This
confronts the politician with a greater demand of public services than the one perceived by
citizens (see Craswell, 1975; Tullock, 1974). Furthermore, the special interests bureaucrats
have in the expansion of government activities might encourage them, if allowed, to
participate in the voting procedures to a greater extent than other citizens (see Denzan and
113
Bush, 1977). Since elections are a means of expressing preferences, their greater participation
can be expected to increase their influence, as well. The effect bureaucrats can have on the
final government decision also depends, of course, on the reaction of other interest groups in
the society.
Another group involved in the decision mechanism consists of politicians, who hold
an important place in the formation of budgetary decisions. One of the main objectives a
politician can have is his election or re-election. Thus, it is in the self-interest of politicians to
appeal to the widest spectrum of the electorate and to try to accommodate the widest possible
range of conflicting interests among voters. This can affect either the level or the composition
of public spending, with politicians favouring projects mainly to satisfy the special interests of
those voters crucial to their re-election. Accordingly, politicians might favour instruments that
give benefits in a concentrated form and costs in a dispersed form, such as indirect taxes (see
Trebilcock, Prichard, Hartle, Dewees, 1982). Furthermore, information availability and
quality is of great importance in formulating and controlling policies. Politicians not only
respond to voter preferences but also form them by using the information advantages they
have (see Lindblom, 1961; pp.118). The mass media play a very important role in affecting
electoral outcomes. They define the problems to which competing political parties must
respond, and they also describe or interpret the politicians' responses to the electorate. On the
other hand, politicians may try to deceive the electorate by using the media according to their
self interests. (In Greece, for example, television programmes are controlled by the state,
which both finances and organizes them).
In Greece it is common knowledge that politicians do favour the special interests of
their regional constituents and that impressive state projects are undertaken before elections in
order to create a positive image about their policies. Although this suggests that the politicians
"game" may have a positive impact on public spending, it is difficult to verify its impact on
the share and structure of public expenditures in the case of Greece. Political parties in Greece
tend to have a personalistic political character, based on the charisma of their leader, like K.
Karamanlis and G. Papandreou (see Mouzelis, 1980; pp.18-19). However, study is also
required of the question of how bureaucrats and politicians have influenced the level of state
activity in Greece.
114
2.2.3. The Role of Class Struggle; The Marxist Perspective
In an attempt to see the nature of conflict from another perspective, that is, among
classes, we refer to the Marxist view, which sees the decisions made by the state as the result
of class struggle. According to this view, state intervention in a capitalist economy has
increased in order to secure the basic conditions for the continued viability of capitalism,
which is threatened by severe crisis. This is accomplished by preserving the reproduction of
the existing relations of production and the power of the ruling capitalist class, in whose
favour the state usually acts. Thus, decisions are made according to the interests of capitalists
(see Sweezy, 1946; O'Connor, 1973). The basic role of the state is to create the conditions for
profitable capital accumulation and social harmony. The state itself is a relation between
classes and its policy comes through its contradictions, which are the result of class struggle
inside its mechanism, that is, the state has a certain autonomy and its policy is a locus of real
struggle (see Poulatzas, 1976; Foley, 1978). The strategies used for influencing the
performance of labor are: first, the so-called “carrot strategy” in which the state tries to
influence the goals and objectives of workers. This includes unemployment insurance,
pensions etc. The second strategy is the so called “stick strategy”, which consists of direct
control in order to acquire law and order. This places constraints upon the workers behaviour
by use of supervision and the threat of firing (see Gintis and Bowles, 1981). In the case of
Greece, as an example of carrot strategy, the state provides “free” medical care to the civil
servants and rural population, “free” education for all, tax privileges (like the tax-free
importation of machinery and equipment), increased basic tax exemptions, agriculture
subsidisation, some of which are to the advantage of the capitalist class. At the same time, as
an example of stick strategy, laws placing severe restrictions on the labor movement, such as
laws against strikes (Bill 330, 1978) have taken place, showing the two strategies co-existence
in Greece.
In the following section, we will consider how well Wagner's proposition applies to
the case of Greece by examining state expenditures by function of economic activity.
2.3. Application of Wagner's proposition to Greece 1950-80.
The aim of this section is to consider how industrialisation and the associated
increased income and urbanisation have affected public spending in Greece. As already
115
suggested, the impact of industrialisation on public spending involves a long-term process.
Since this process cannot be revealed on a year-to-year basis, the decades‟ averages of the
fifties, sixties and seventies will be examined. According to Wagner's proposition,
industrialization and urbanisation require increased protective infrastructure expenses.
Increased income, on the other hand, encourages more welfare and cultural expenditures.
Hence, in order to apply these ideas, we will consider (a) the impact of increased
industrialisation and urbanisation on administration, law and courts, transportation and
electricity; and (b) the effect increased national income has on social welfare and education.
During the sixties, increased industrialisation (manufacture‟s share in GDP) and
urbanisation (urban population in cities of more than 10,000 inhabitants) were followed by an
increase in administration, transportation and electricity expenditures' share of GNP (see
footnotes 2.3). Specifically, during the sixties the state undertook road construction, railway
subsidisation and sea transportation as well as hydro-electric programs. In the context of
economic growth, projects necessary both for the reconstruction of the country after the war
and for the development of the economy were undertaken. On the other hand, the share of law
expenditures in GNP remained constant during the sixties and decreased during the seventies.
Increased income was also followed by a large increase in the share of transfer
payments to households in GNP. The increase in transfers that took place in the sixties was
mainly due to increased pensions to individuals and increased health allowances. By contrast,
a smaller increase in the share of education expenditures took place in the seventies.
Education expenditures increased in the sixties because of the transformation of the
educational system, which was expanded to include nine years of compulsory, “free”
secondary education. This subsequently brought a relative increase in the literacy rate: 74.0%
of the population over fourteen years old in 1951, 80.4% in 1961 and 84.4% in 1971 (see
Demographic Yearbook, 1955, 1964, 1973).
In brief, the economic growth that took place in Greece was accompanied by increased
government spending in the sixties, specifically, in administration, infrastructure and
education. But despite the continuing industrialisation, the share of government expenditures
in GNP displayed a lower rate of increase in the seventies. The lumpiness of part of these
investments is a possible reason for this. For Instance, education services have to be provided
in a discrete way. The examination of the decades‟ averages of government expenditures in
Greece verifies the view that the relation between economic development and state activities
116
is not a stable or mechanical one. Thus, the seven years of military rule, from 1967 to 1974,
had an inverse effect on the expansion of state activities. During the dictatorship, when
democratic procedures were prohibited and policy was largely based on decisions of the
military forces, a decrease in the share of total expenditures in GNP was noted, particularly in
1970 and 1973 (see Chart II). Specifically, during the last years of military rule there was a
decrease in transfers to households, subsides also decreased mainly in 1969-70. The observed
decrease of civil expenditures was mainly due to relative decreases in education, health and
legal expenditures (see Chart III). At the same time, increases took place in investment
expenditures, mainly due to increases in administration (in 1969-70), mining (in 1969, 73)
and housing (in 1971) (see Chart V).
As already suggested, social values may be a possible factor in influencing public
spending since it provides the ideological framework in which their preferences are formed.
Accordingly, as also suggested in the previous chapter, there are differences between
countries in the way public expenditures have expanded, possibly due to differences in the
social values prevailing in three countries. These differences concern not only the share of
public spending in GDP but also its rate of increase. Hence, Spain's public expenditures‟ share
displayed both a lower level and rate of increase, although its overall economic development
is similar to Greece's. In Canada the share of expenditures in GDP was larger, though it
displayed a lower rate of increase.
In the following Chapter an attempt is made to review critically various propositions
concerning the expansion of state activities. Their statistical evaluation is also provided along
with the application of some of them to Greek data for 1950-80.
2.4. Conclusions
The previous analysis has led to the suggestion that the expansion of government is a
response to industrialisation, but this does not involve a simple, mechanical relationship with
income as implied by the current literature on public finance. The growth of state
expenditures is also closely associated with social values and political decision-making
processes; they shape a particular country's response to the problems created by
industrialisation. Various countries may respond differently to industrialisation because of
differences in social values and political-decisions processes. Additional empirical evidence is
needed to determine the influence of industrialisation, social values and political decision-
117
making. Further study of the various elements in the public decision-making process would be
useful. Since the scope and structure of government expenditures are the result of a conflict of
power and information among various interest groups, it would be worthwhile to examine the
impact of bureaucrats, politicians and interest groups have on public decisions.
118
CHAPTER THREE
REVIEW OF EMPIRICAL LITERATURE
This chapter outlines the main empirical tests conducted in the current literature to
determine the factors leading to an expansion of state activities. The evaluation of some of
these studies in connection with our case study, Greece, will then follow. A considerable
number of studies have attempted to provide an econometric specification of “Wagner's law”,
which has been a source of dispute in the current empirical literature. Another group of
studies has investigated the possible effect of a variety of variables on the increase in public
spending. In a review article summarizing the mainstream explanations to be found in this
literature, D.Tarschys provides, in matrix form, a model of nine explanations concerning the
increase of public activities. He distinguishes the socio-economic, ideological and
institutional-political levels of explanation, on one hand, and the consumer, producer and
financial perspectives on the other (see Tarschys, 1975· pp.9). In this chapter, various current
empirical tests of “Wagner‟s Law” will be presented and criticized. Several other explanations
of the expansion of government spending will then be evaluated.
3.1. Univariate models
As already suggested, in interpreting Wagner's proposition, part of the current
econometric literature in public finance deals with the relative change of government
expenditures in relation to national income changes. Accordingly, “Wagner's law” is
considered to hold when the rate of increase of public spending is higher than the rate of
increase of national output. Of course, as argued this interpretation of Wagner's proposition is
narrow. Moreover one obvious problem is that income has been regressed on government
spending which is an important component of income. Henning and Tussing, among others,
have attempted to resolve this problem by including as an independent variable nongovernment GNP (see Henning and Tussing, 1974(a)).
In disaggregating public current expenditures by categories of economic activity for
the U.S., S.Fabricant showed that the income elasticity was greater than 1.0 for expenditures
on general control, police, highways, health and hospitals and “others”. The same did not
occur for fire, schools, public welfare and sanitation (see Fabricant, l952, Table 24, pp.125).
119
Similar results were found for Canada, where expenditures share in GDP for social welfare,
medical care, education and transfers increased considerably (see Bird, 1970· chapter seven).
Estimating the income-elasticity of nominal public expenditures by function and in
total for United Kingdom, J.Veverka found different magnitudes of the elasticities depending
on the period examined (see Veverka, 1963; pp.117) (7). The elasticities found were greater
than 1.0 during the more recent time period 1910-1961 but not during the earlier periods
1790-1830 or 1850-1890.
By using simple regression analysis in cross-section study for forty-six countries,
S.Lall related types of government expenditures as percentage of GDP to per capita, nominal
income (see Lall, 1969; pp. 417). According to his findings, per capita income did in some
cases have a positive influence on public spending, though this was not always significant.
Taking real income data, M.Beck suggested that nominal data make the results
misleading. This is because the prices of government services have risen substantially more
than the price index of total output in the thirteen countries Beck examined. If one is
interested in the real expansion of public spending, deflated values should be used (see Beck,
1976; Table l, pp.17, Table 2, pp.19) (8). Beck tested the G/GNP ratio and the incomeelasticity of demand of government spending for thirteen countries by taking both current and
constant terms. The results obtained seem to confirm a positive association between income
and state expansion, when expenditures are in current terms, but the same is not observed
when expenditures are expressed in real terms. Hence, even if the G/GNP ratio is increasing
and the income elasticity of all current expenditures is greater than 1.0 for all countries
examined by Beck when G and GNP are measured in current terms, it is true of only five
countries when expenditures are in real terms (that is, in Sweden, Denmark, United States,
Finland and Ireland).
In another cross-section study made in real terms for thirty-four countries, R.Wagner
and W.Weber showed that the growth rate for government expenditures is larger than the
growth rate of GNP for twenty countries, with the relative share of government declining in
eight of them (see Wagner and Weber, 1977; pp.60). In estimating the impact of income on
public spending, Wagner and Weber got results that were not supportive of “Wagner's law” in
35% of the countries examined (9).
120