Transcript Inkijkexemplaar - De Goede Herder

Inhoudsopgave
‘Kom over de brug’ / W. Broeders
3
Het gebouw van de Menswording / J. Vroonhof
5
Aan het gebouw van de Menswording / A. Bouwman
31
Van Meerburgkerk naar Goede Herderkerk / F. Versteegen 33
Een vitale kerk in een compact ontwerp / N. Roeterdink
42
Kleurenonderzoek Meerburgkerk / C. Meulemans 48
‘Ik ken de mijnen en de mijnen kennen mij’ .
Theologisch en iconografisch programma voor de
.
herinrichting van het liturgisch centrum / R. Bot 53
Colofon
SELECTIE VAN PAGINA´S
60
‘Kom over de brug’
De beide geloofsgemeenschappen van
Leiderdorp en Zoeterwoude-Rijndijk
worden sinds kort verbonden door de
fietsbrug over de Oude Rijn. Aan beide
kanten van de rivier hebben mensen in
het verleden rond hun eigen kerk hun
gemeenschap opgebouwd en zo de
boodschap van Jezus Christus beleefd
en uitgedragen in hun dagelijks leven.
In Leiderdorp heeft een tamelijk jonge
gemeenschap met een in 1975 nieuw
gebouwde kerk haar geloof vorm gegeven. En in ZoeterwoudeRijndijk hebben de parochianen hun kerk van hun grootouders
ontvangen en een nieuw gezicht gegeven door hun eigen
betrokkenheid.
Nadat de beide geloofsgemeenschappen al waren samengevoegd in 2008 moeten we nu helaas afscheid nemen van het
karakteristieke kerkje in Leiderdorp aan het Heelblaadjespad:
de Menswording. De kerk aan de Rijndijk is in de loop van dit
jaar verbouwd en klaargemaakt om de beide geloofsgemeenschappen te ontvangen. Ze ontvangt bij dit nieuwe begin ook
een nieuwe naam: Goede Herderkerk.
In dit boekje wordt teruggekeken én vooruitgeblikt. Herinneringen en verwachtingen worden voor u verwoord en met
foto’s onderstreept. Mensen koesteren (en verlangen naar)
dierbare momenten van geloof, hoop en liefde Momenten
waarop zij op hun levensweg worden bemoedigd, getroost en
gesterkt, maar ook geënthousiasmeerd om als christen, als
katholiek door het leven te kunnen en willen gaan. Eenieder op
zijn of haar eigen manier.
Als mgr. J.H.J. van den Hende, bisschop van Rotterdam, op
zaterdag 17 december 2016 de kerk opnieuw consecreert,
worden beide gemeenschappen geroepen: ‘Kom over de brug,
verlaat uw eigen kerk en neem bezit van dit nieuwe, gerestaureerde Godshuis. Maak opnieuw geschiedenis als Gods volk
onderweg, niet alleen, maar samen’.
Pastoor W.P.L. Broeders
Het gebouw van de Menswording
Johan Vroonhof
De jaren 1950 kenmerken zich enerzijds door een flinke bevolkingsgroei (de babyboom) en anderzijds door een krachtig
enthousiasme om na de oorlog alles weer op te bouwen en een
nieuwe dimensie te geven, ook in de kerk. Invoering van de
volkstaal, versoepeling van het nuchter ter communie gaan, het
vasten, het plaatsengeld en meer... In dezelfde periode vallen
de stichting van bisdom Rotterdam, een nieuw kleinseminarie
en op wereldniveau: het Tweede Vaticaans Concilie.
In Nederland is er de verwachting dat het land in 2000
twintig miljoen inwoners zal tellen, wat voor Leiderdorp ook
grote consequenties zal hebben.We zien in een rapport ten
behoeve van de nieuwe rooms-katholieke kerk dat Leiderdorp
in 1980 40.000 inwoners zal tellen. De jaren 1960 zijn dan ook
jaren van grote projecten op maatschappelijk en kerkelijk
terrein. Veel nieuwe parochies en het eigen pastoraal concilie,
in Noordwijkerhout maar tegelijk ook al het begin van afname
van roepingen en ook uittredingen. Aan enthousiaste gelovigen, voortaan ook zeer actief, dan nog geen gebrek, al willen
ze wel met de moderne tijd mee: inspraak, democratie, wijkvertegenwoordiging zijn veel gehoorde termen.
In 1966 wordt de noodkerk in de Gaarmeesterstraat in
gebruik genomen door pastoor Baeten. Door hem is vermoedelijk ook de naam van ‘Menswording’ in zwang gekomen,
omdat hij gezamenlijke geloofsbeleving zag als het middel om
echt ‘mens’ te worden. Later is door toedoen van pastoor Olsthoorn Pinksteren tot patroonsfeest van de parochie geworden.
In 1972 kwam pastoor Hammerstein, die betrokken raakt bij
de nieuwbouw. Daarbij was er overigens uitgebreide discussie
over de vraag of we niet ‘beter’ met de plaatselijke protestantse
kerk in zee kunnen gaan. De Scheppingskerk is al klaar en de
oecumene is ‘in de mode’ (zie rapport Samen kerken in Leiderdorp). De Actie Kerkbalans heeft in 1973 dan ook als achterliggend motief: ‘investeren in mensen, niet in stenen’. We
kerken vanaf 1973 ook in de Scheppingskerk, vanwege het
groeiende aantal kerkgangers. Bovendien is pater De Ridder
ter ondersteuning aangetrokken.
Toch valt in april 1974 het besluit een eigen kerk te bouwen, waarbij een rol speelt dat de rijkssubsidie voor kerkenbouw gaat verdwijnen. Een kerk, zonder pastorie, in het nog
nieuwe dorpsdeel aan de andere kant van de Engelendaal. Op
19 maart 1975 wordt de eerste paal geslagen. In de aanloop
wordt door de parochie van alles georganiseerd om aan extra
middelen te komen voor inrichting, naast de beschikbare
middelen vanuit het bisdom, het rijk en dergelijke.
Op 1 november 1975 is de eerste viering; de officiële
inwijdingsplechtigheid vindt plaats op 14 december.
Van Meerburgkerk naar Goede Herderkerk
Freek Versteegen
Inleiding ■ Sinds de bouw in 1896 is er aan het kerkgebouw
van de voormalige parochie Onze Lieve Vrouwe Onbevlekt
Ontvangen aan de Hoge Rijndijk – thans parochiekern De
Goede Herder – het nodige verbouwd, vertimmerd en gerestaureerd. Van de laatste grootschalige verbouwingen en restauraties in het afgelopen jaar geef ik u hieronder een overzicht.
De fundering en de vloer van de kerk ■ De fundering van het
kerkgebouw zelf – zo was bij een uitgebreid onderzoek in 2010
gebleken – was prima in orde. Dat gold echter niet voor de vloer.
De betonnen vloer die in 1957 op een dikke laag zand gestort
was – om de eigenlijk al honderd jaar bestaande problemen met
verzakkingen en scheurende tegels te verhelpen – bleek min of
meer in het luchtledige te hangen, omdat de zandlaag eronder
was weggezakt. Een bekend probleem in onze veenweidegebieden. In het midden van de kerk hing die betonvloer op sommige
plaatsen wel 15 centimeter door en dreigde te breken. Die oude
betonvloer is eruit gesloopt evenals het verhoogde gedeelte van
de kerk in het priesterkoor, zodat één grote gelijkvloerse ruimte
ontstond. Hierin zijn bijna vijftig funderingspalen geboord, om
een nieuwe vloer te ondersteunen. In die nieuwe vloer is vloer-
verwarming aangebracht zodat de vochtproblemen die mede
veroorzaakt leken te worden door de oude heteluchtverwarming
ook verminderd werden. Op de geïsoleerde vloer is tenslotte een
toplaag aangebracht van parelgrijze slijtvaste kunststof tegels.
De buitenmuren en het dak van de kerk ■ De vochtproblemen
in de kerk werden niet alleen veroorzaakt door de heteluchtverwarming, maar ook doordat de hardstenen goten slecht
functioneerden. Toen de kerk toch helemaal in de steigers moest
om, waar nodig, het metselwerk en de leien dakbedekking te
herstellen (Een klus die gelukkig bleek mee te vallen), is daarnaast ook gekeken naar alle hemelwaterafvoeren. Toen de aannemer daarmee bezig was, werden de mensen overvallen door
een verschrikkelijk noodweer, waarbij het water met bakken
tegelijk de nieuwe meterkast van de kerk binnen stroomde!
Toen kon dus precies bekeken worden op welke plaatsen het
voet- en kantlood van de goten van hogere opstaande randen
moest worden voorzien om dergelijke calamiteiten in de toekomst te voorkomen.
Het plafond en de binnenmuren van de kerk ■ Vanaf het
moment dat er een nieuwe stevige betonvloer in de kerk lag, kon
daarop een immense steiger worden gebouwd, met net onder het
boogplafond een enorme werkvloer. Als je je de moeite getroost
had om naar die vloer toe te klimmen, viel je van verbazing
achterover door de ruimte (zo groot als een flinke sporthal) die
daarboven ontstaan was. Vanaf die steiger werden de planken
van het plafond weer naadloos aan elkaar getordeerd, wat een
bijzonder stuk vakwerk was, omdat je daarbij het gevaar liep, dat
Een vitale kerk in een compact ontwerp
Nicole Roeterdink
Het samengaan van twee kerkgemeenschappen met verschillende
identiteiten in één kerkgebouw is een enerverend traject. Vooral
in een oud kerkgebouw, waar de tijd zijn geschiedenislagen heeft
achtergelaten. De ene helft van de kerkgangers heeft zijn
gewoonten daarop ontwikkeld, terwijl de andere helft een geborgen plek achterlaat. En dit net nu het moment is aangebroken om
het gebouw grootscheeps te restaureren en de mogelijkheid te
hebben samen tot een nieuwe inrichting te komen. Een kans ook
om het kerkgebouw uit te laten stralen dat er een vernieuwde
vitale gemeenschap aanwezig is.
Verbinden ■ Terwijl de kerk met zijn koepel van verre in het
oog springt, valt vanaf de Hoge Rijndijk direct op dat de
hoofdingang weggedraaid ligt. Het entreegebied van de kerk is
een doorsteek geworden naar de groene begraafplaats. Hoe zou
het zijn om deze fietsroute niet alleen langs de kerk te hebben,
maar ook dóór de kerk heen voor de voetganger? Dit sluit goed
aan bij de wens van de parochie om dagelijks een open kapel te
hebben. Een route door de kerk legt de verbinding met de
omgeving, waarbij ondertussen een blik geworpen kan worden
op het interieur, men een rustmoment neemt voor een kaarsje of
gebed en desgewenst door kan lopen naar de begraafplaats.
Als deze verbinding de vorm krijgt van een glazen corridor
dwars door de kerk, vervult deze ruimte vele functies: tochtsluis
voor de kerkzaal, devotieruimte bij dagelijkse openstelling, een
verwarmde winterkapel voor kleine samenkomsten, glazen
passage met zicht op het interieur. Wanneer de glazen wanden
weggeschoven worden, valt de plek weer samen met de grote
kerkruimte en kan het aantal zitplaatsen uitgebreid worden voor
Kerstmis, Pasen of grote uitvaart.
Nevengebruik ■ Door de corridor kan een scheiding gemaakt
worden tussen de liturgische kerkzaal onder de koepel en een
multifunctionele zaal in het schip. Multifunctioneel, profaan
nevengebruik is vanaf het begin een van de uitgangspunten van
de parochie om de nieuwe kerkgemeenschap goed te kunnen
laten functioneren, maar ook om nieuwe inkomsten te genereren.
Een grote zaal voor ontmoeting, lezingen en het samenkomen
van groepen. Nu de corridor gebouwd is, krijgt het schip andere
verhoudingen. Met de omloop aan vier zijden en dezelfde
ritmiek erboven van boogvensters en galerij is een atrium voor
samenkomst ontstaan. Toch geven vrij zicht op het altaar en de
open ruimte naar de lichtkoepel nog altijd een goede indruk van
de kerk als geheel.
Kleurenonderzoek Meerburgkerk
Caroline Meulemans
In de zomer van 2015 werd er – naar aanleiding van de toen
naderende restauratie van de Meerburgkerk – gestart met een
kleuronderzoek. Het oorspronkelijke doel was om een beeld te
krijgen van de kleuren die in het verleden bij de vroegere decoratie van de kerk waren gebruikt, zodat ze mogelijk als leidraad
konden dienen bij het opfrissen van het interieur na de restauratie.
Binnen het restauratieplan was het volledig vrijleggen van de
bedekt geraakte originele schilderlagen niet het oorspronkelijke
doel. Wel wilde het parochiebestuur door het strategisch gebruik
van historische kleuren de originele sfeer en karakteristieke architectuur benadrukken en nieuw leven inblazen. Tijdens de uitvoer
van het eerste deel van het kleurenonderzoek lag de focus dan ook
op het vrijleggen van de historische beschilderingen op strategische plaatsen met behulp van vensters. Met de resultaten zou een
kleurbeeld van het interieur worden gevormd, dat vervolgens werd
vertaald naar een nieuw kleurenadvies voor het interieur. Tijdens
het onderzoek werden een aantal oude archieffoto’s van het
interieur teruggevonden, waarop de specifieke originele decoratie
op de muren en diverse bouwkundige onderdelen duidelijk zichtbaar was. Op basis daarvan, samen met de eerste veelbelovende
resultaten van het kleurenonderzoek, werd vervolgens besloten om
aanvullende vrijleggingen te maken op belangrijke bouwkundige
delen als arcadebogen, lijsten, vensters en pilasters.
Onderzoeksmethode ■ De originele verflaag is met behulp van
een scalpel ontdaan van de later aangebrachte latexlagen. Het
gebruik van oplosmiddelen is met opzet vermeden, om zo de
mogelijke inwerking op en verkleuring van de originele verflagen
uit te sluiten. In een later stadium zijn steeds stukken van de
decoratieve sjabloonbanden op de arcadebogen vrijgelegd en zijn
de patronen steeds gedocumenteerd voor eventueel toekomstig
gebruik of reconstructie.
Oorspronkelijke uitmonstering ■ De oude decoratie is aangebracht met een minerale verf (keim) op een kalkhoudende ondergrond. Dit is te herkennen aan de sterke hechting die de verf heeft
met de drager; het bindmiddel (een silicaat ) trekt in de kalk, neemt
de pigmenten mee en vormt daarna één geheel met de ondergrond
(de zogenaamde ‘verstening’). Dit is anders dan bijvoorbeeld
olieverf, waar de pigmenten samen met het bindmiddel als een
aparte laag drogen en op het substraat blijven liggen. Keim bestaat
uit pigmenten met een silicaat als bindmiddel en een eventueel
toegevoegd droogmiddel.
Er zijn in de Meerburgkerk verschillende soorten decoratie te
onderscheiden, op basis van de vrijgelegde oorspronkelijke verflagen samen met de informatie op de archieffoto’s, in te delen in
vier groepen:
1. steen/materiaalimitatie (hoofdzakelijk de grotere vlakken
en accentbogen rond venster- en deuropeningen;
2. geometrisch bandwerk en vormversterkende kleuraccenten
(op ribben, bogen en profielen);
‘Ik ken de mijnen en de mijnen kennen Mij’
Theologisch en iconografisch programma voor
de herinrichting van het liturgisch centrum
Richard Bot
Uitgangspunten ■ Bij het
ontwerp en de herinrichting
van het liturgisch deel van
het kerkgebouw, en in het
bijzonder het liturgisch
centrum, hebben diverse
overwegingen een rol gespeeld. Allereerst betreft dit
de historische dispositie van
deze kerkruimte. Tussen 1895 en 1896 werd de huidige kerk
gebouwd naar het ontwerp van architect J.H. Tonnaer uit Delft.
Tonnaer ontwierp een driebeukige kruisbasiliek in neoromaanse
stijl. Op de kruising van schip en transept staat een grote achthoekige koepeltoren. Het ontwerp is in zijn tijd tamelijk revolutionair, ten eerste door het doksaal met orgel in het zuidertransept
en de open galerij in de westgevel van de kerk onder het roosvenster, ten tweede door de bouwstijl. Tot dan toe immers is de
neogotische stijl gangbaar in het ontwerp van nieuwe roomskatholieke kerkgebouwen.
Vanuit de vormentaal van het neoromaans voegt het nieuwe
ontwerp van het grondplan van het verhoogde liturgisch centrum
zich als vanzelf in de ruimte: een rechthoek met twee halfronde
cirkels. Eromheen is een looppad ontworpen waardoor het mogelijk wordt om de kruiswegstaties een voor een langs te lopen. Het
atrium in het middenschip is permanent ingericht voor profaan
gebruik. Daarom zijn de kruiswegstaties uit de noorder- en zuider-
zijbeuk verwijderd en aangebracht in nieuwe halfronde nissen in
de absis van het priesterkoor, achter het liturgisch centrum.
Op het liturgisch centrum kan een geleding in drie zones
worden onderscheiden: aan het begin een zone waar zich bevinden
de ambo, de paaskaarsstandaard en het processiekruis, in het
midden op een tweede verhoging, het zogenaamde suppedaneum,
een zone met het altaar en dan achterin de zone met de zetels voor
celebrant en assistenten, de credens (tafel voor liturgisch vaatwerk
etc.) en tenslotte het sacramentsaltaar.
Theologisch programma ■ Het voormalige klooster in Zoeterwoude-Rijndijk droeg de naam ‘Onze Lieve Vrouw van Liefde des
Goeden Herders van Angers’. Is het toeval dat de heringerichte
Onze-Lieve-Vrouw-Onbevlekt-Ontvangenkerk bij de fusie van de
Menswording- en de Meerburgkerk de naam Goede Herderkerk
heeft gekregen?
Altaar, ambo, zetel voor de celebrant en sacramentsaltaar zijn
allemaal ontworpen vanuit één en dezelfde grondgedachte die
gebaseerd is op het zogenaamde theologisch en iconografisch
programma. In relatie met de nieuwe naam, Goede Herderkerk, is
als uitgangspunt voor het theologisch programma gekozen voor
een citaat uit het evangelie van Johannes, hoofdstuk 10, vers 14b:
‘Ik ken de mijnen en de mijnen kennen Mij’.
Colofon
Op weg naar één Goede Herderkerk verschijnt in de derde week
van de Advent 2016, bij gelegenheid van de sluiting van de
Menswordingkerk in Leiderdorp (11 december) en de
consecratie van de nieuw ingerichte kerk van parochiekern De
Goede Herder in Zoeterwoude-Rijndijk (17 december).
Eindredactie ■ A. Bouwman – Druk ■ OnlyPrint, Landgraaf.
Aan de restauratie en herinrichting van de Goede Herderkerk
werkten in opdracht van r.k. parochie H.H. Petrus en Paulus
Leiden mee:
Ontwerp ■ Bisschoppelijk Adviesbureau Bouwzaken –
Rotterdam in samenwerking met Rechurch – Haarlem
Adviseur ■ Stramien 2000 – Koudekerk aan den Rijn
Constructeur ■ Van Dijke b.v. – Alphen aan den Rijn
Kleuronderzoek en -advies ■ Caroline Meulemans
Aannemer bouwkundig ■ Hulshof Bouw & Restauratie b.v. –
Aarlanderveen
Aannemer installaties ■ T.I.B. de Boer – Zoeterwoude
Glas-in-lood-werken ■ Glasatelier Oud Rijswijk – Zoetermeer
Lood- en leiwerken ■ Jobse – Middelburg
Schilderwerk ■ Admiraal Schilders – Noordwijk
Steigerwerken ■ Dejo steigerwerken – Nijkerk