Transcript Η ΕΕ εγκρίνει νέους κανόνες ώστε τα κράτη μέλη να

Ευρωπαϊκή Επιτροπή - Δελτίο Τύπου
Η ΕΕ εγκρίνει νέους κανόνες ώστε τα κράτη μέλη να μειώσουν δραστικά την
ατμοσφαιρική ρύπανση
Βρυξέλλες, 14 Δεκεμβρίου 2016
Ερωτήσεις και απαντήσεις
Ποιοι θα ωφεληθούν από τη νέα οδηγία για τα εθνικά ανώτατα όρια εκπομπών και με ποιον
τρόπο;
Η βελτίωση της ποιότητας του αέρα θα ωφελήσει όλους τους πολίτες της ΕΕ, αλλά ακόμα περισσότερο
θα ωφεληθούν τα παιδιά, οι ηλικιωμένοι και οι πολίτες που πάσχουν από άσθμα και αναπνευστικές
νόσους. Μπορεί επίσης να είναι ωφέλιμη και για τη βιομηχανία, καθώς τα μέτρα για τη μείωση της
ατμοσφαιρικής ρύπανσης θα τονώσουν την καινοτομία και θα ενισχύσουν την ευρωπαϊκή
ανταγωνιστικότητα στον τομέα της πράσινης τεχνολογίας. Η ατμοσφαιρική ρύπανση αποτελεί παγκόσμιο
πρόβλημα, και η ζήτηση για προϊόντα και μεθόδους παραγωγής καθαρής τεχνολογίας και χαμηλών
εκπομπών αναμένεται να αυξηθεί με γοργούς ρυθμούς. Επιπλέον, θα επωφεληθούν και οι δημόσιες
αρχές σε όλα τα επίπεδα, καθώς η νέα πολιτική θα τις βοηθήσει να υλοποιήσουν τα ισχύοντα πρότυπα
όσον αφορά την ατμοσφαιρική ρύπανση. Με τον τρόπο αυτόν θα εξοικονομηθούν δισεκατομμύρια ευρώ
χάρη στη μείωση των χαμένων εργάσιμων ημερών και του κόστους υγειονομικής περίθαλψης.
Γιατί είναι πρόβλημα η ατμοσφαιρική ρύπανση;
Η κακή ποιότητα του αέρα αποτελεί σημαντικό κίνδυνο για την υγεία, καθώς προκαλεί πνευμονικές
νόσους, καρδιαγγειακές παθήσεις και καρκίνο. Παράλληλα με τις αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία, η
ατμοσφαιρική ρύπανση έχει και σημαντικές οικονομικές συνέπειες, καθώς αυξάνει το κόστος
ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης και μειώνει την παραγωγικότητα λόγω της απώλειας εργάσιμων
ημερών. Η ατμοσφαιρική ρύπανση έχει επίσης επιπτώσεις στο περιβάλλον, μέσω του αντίκτυπου στην
ποιότητα των γλυκών υδάτων, το έδαφος και τα οικοσυστήματα.
Το 2013 περισσότερα από 450 000 άτομα εκτιμάται ότι απεβίωσαν πρόωρα εξαιτίας της ατμοσφαιρικής
ρύπανσης στην ΕΕ[1]. Σχεδόν τα δύο τρίτα της χερσαίας έκτασης της ΕΕ εκτέθηκαν σε περίσσεια
θρεπτικών στοιχείων που υπερέβαινε τα ασφαλή επίπεδα. Η ατμοσφαιρική ρύπανση μπορεί επίσης να
προκαλέσει βλάβες σε υλικά και κτίρια. Ορισμένοι ατμοσφαιρικοί ρύποι συμπεριφέρονται σαν αέρια του
θερμοκηπίου τα οποία ευθύνονται για την κλιματική αλλαγή. Οι επιπτώσεις στην υγεία και μόνο έχουν
τεράστιο οικονομικό κόστος, το οποίο υπολογίζεται στα 330-940 δισ. EUR ετησίως (3-9 % του ΑΕΠ της
ΕΕ).
Ποιοι είναι οι κύριοι ατμοσφαιρικοί ρύποι που υπόκεινται σε κανονιστική ρύθμιση με την
οδηγία ΕΑΟΕ —και από πού προέρχονται;
Η ατμοσφαιρική ρύπανση προκαλείται κατά κύριο λόγο από τη βιομηχανία, τις μεταφορές, την ενέργεια
και τη γεωργία, καθώς και από ορισμένες οικιακές δραστηριότητες όπως η θέρμανση. Οι κυριότεροι
ατμοσφαιρικοί ρύποι είναι οι εξής:
- Τα πρωτογενή σωματίδια (PM) είναι λεπτόκοκκη σκόνη που εκπέμπεται από τα οδικά οχήματα, τη
ναυτιλία, την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και τα νοικοκυριά μέσω της καύσης ορυκτών
καυσίμων ή βιομάζας. Προέρχεται επίσης από φυσικές πηγές όπως το θαλασσινό αλάτι, καθώς και το
χώμα και η άμμος που μετακινούνται λόγω των ανέμων. Οι ανησυχίες για την υγεία αφορούν
περισσότερο τα σωματίδια με διάμετρο μικρότερη από 10 μικρόμετρα (μm) (PM10) —ιδίως όσα
έχουν διάμετρο μικρότερη από 2,5 μm (PM2.5). Τα σωματίδια αυτά μπορούν να προκαλέσουν
αναπνευστικά νοσήματα, καρδιαγγειακές παθήσεις και καρκίνο των πνευμόνων. Η αιθάλη (καπνιά)
είναι μέρος των σωματιδίων που παράγονται με την καύση.
- Το διοξείδιο του θείου (SO2) εκπέμπεται από την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, τη βιομηχανία,
τη ναυτιλία και τα νοικοκυριά. Βλάπτει την υγεία του ανθρώπου μέσα από τον σχηματισμό
δευτερογενών σωματιδίων και συμβάλλει στην οξίνιση του εδάφους και των εσωτερικών υδάτων.
- Τα οξείδια του αζώτου (NOx) εκπέμπονται από τα οδικά οχήματα, τη ναυτιλία, την παραγωγή
ηλεκτρικής ενέργειας, τη βιομηχανία και τα νοικοκυριά. Όπως και το SO2, βλάπτουν την υγεία του
ανθρώπου μέσα από τον σχηματισμό δευτερογενών σωματιδίων και συμβάλλουν στο φαινόμενο της
όξινης βροχής, αλλά προκαλούν επιπλέον και ευτροφισμό. Αποτελούν βασικό παράγοντα για την
αύξηση των επιπέδων τροποσφαιρικού όζοντος (O3).
- Η αμμωνία (NH3) εκπέμπεται από δραστηριότητες που συνδέονται με την διαχείριση της κοπριάς και
των λιπασμάτων στη γεωργία, καθώς και με τη χρήση λιπασμάτων σ' αυτόν τον τομέα. Ως βασικό
συστατικό των δευτερογενών σωματιδίων βλάπτει την ανθρώπινη υγεία, ενώ συμβάλλει στην
οξίνιση και τον ευτροφισμό.
- Οι πτητικές οργανικές ενώσεις (ΠΟΕ) εκπέμπονται από τους διαλύτες που χρησιμοποιούνται σε
προϊόντα και στη βιομηχανία, καθώς και από τα οδικά οχήματα, την οικιακή θέρμανση και την
παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Οι ΠΟΕ αποτελούν βασικό παράγοντα για τον σχηματισμό
τροποσφαιρικού όζοντος.
Ποια είναι τα επόμενα βήματα;
Η οδηγία θα αρχίσει να ισχύει στις 31 Δεκεμβρίου 2016. Τα κράτη μέλη πρέπει να τη μεταφέρουν στο
εθνικό τους δίκαιο έως τις 30 Ιουνίου 2018. Το κύριο μέτρο εφαρμογής είναι το εθνικό πρόγραμμα
ελέγχου της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, το οποίο πρέπει να υποβληθεί από τα κράτη μέλη έως τις 31
Μαρτίου 2019. Η Επιτροπή θα παράσχει κατευθύνσεις σχετικά με τα σχέδια έως την άνοιξη του 2017 και
θα συνεργαστεί στενά με τα κράτη μέλη όσον αφορά την εφαρμογή, μεταξύ άλλων διευκολύνοντας την
πρόσβαση στα υφιστάμενα χρηματοδοτικά μέσα της ΕΕ.
Μία σημαντική τεχνική πρωτοβουλία που θα λάβει χώρα το 2017 θα είναι η διεξοδική επανεξέταση των
καταλόγων καταγραφής εκπομπών όλων των κρατών μελών, στους οποίους στηρίζεται η εφαρμογή της
οδηγίας, ώστε να εξασφαλιστεί η ορθή καταγραφή των πραγματικών εκπομπών ρύπων στην Ευρώπη.
Τι πρόοδο έχει σημειώσει μέχρι στιγμής η πολιτική της ΕΕ για τον ατμοσφαιρικό αέρα;
Οι πολιτικές που έχουν εφαρμοστεί τις τελευταίες δεκαετίες σε ενωσιακό και διεθνές επίπεδο έχουν
επιτύχει τον μετριασμό κάποιων από τα προβλήματα ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Τις τελευταίες δύο
δεκαετίες οι εκπομπές διοξειδίου του θείου (αιτία της όξινης βροχής) έχουν μειωθεί κατά περισσότερο
από 80 %, ενώ οι εκπομπές οξειδίων του αζώτου και ΠΟΕ κατά 40-50 %. Ωστόσο, η ΕΕ και τα κράτη
μέλη της πρέπει να καταβάλουν περισσότερες προσπάθειες ώστε η ποιότητα του αέρα να φτάσει σε
επίπεδα που να μην έχουν σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις για την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον,
στόχος που συμφωνήθηκε στο 7ο πρόγραμμα δράσης για το περιβάλλον. Η νέα οδηγία ΕΑΟΕ αποτελεί
σημαντικό βήμα προς αυτή την κατεύθυνση.
Πώς επηρεάζει η οδηγία τον γεωργικό τομέα;
Η απαίτηση για συνολική μείωση της αμμωνίας είναι χαμηλότερη από αυτήν που είχε προτείνει αρχικά η
Επιτροπή. Ωστόσο, η αμμωνία αποτελεί ιδιαίτερα σημαντική πηγή ατμοσφαιρικής ρύπανσης, ακόμη και
στις πόλεις, και ο γεωργικός τομέας θα πρέπει να καταβάλει σημαντικές προσπάθειες για να εκπληρώσει
τις συμφωνηθείσες δεσμεύσεις για μείωση της αμμωνίας. Η οδηγία περιλαμβάνει μέτρα τα οποία θα
παράσχουν στα κράτη μέλη μια χρήσιμη σειρά από προκαθορισμένες επιλογές για τη μείωση των
εκπομπών αμμωνίας. Οι επιλογές αυτές περιλαμβάνουν συχνά επενδύσεις χαμηλής τεχνολογίας και
αλλαγές στις γεωργικές πρακτικές. Η Επιτροπή θα εργαστεί για την υποστήριξη των προσπαθειών
υλοποίησης, μεταξύ άλλων μέσα από τη μέγιστη δυνατή αξιοποίηση της χρηματοδότησης μέσω της
κοινής γεωργικής πολιτικής.
Πώς αντιμετωπίζει η οδηγία το πρόβλημα των βραχύβιων κλιματικών ρύπων;
Στην αρχική πρόταση της Επιτροπής η συνοχή με την πολιτική για το κλίμα και την ενέργεια
διασφαλιζόταν εν μέρει μέσα από την αντιμετώπιση δύο εκ των κύριων ατμοσφαιρικών ρύπων οι οποίοι
έχουν ιδιαίτερη σημασία από την άποψη της πολιτικής για το κλίμα —του μεθανίου και της αιθάλης.
Σε ό,τι αφορά την αιθάλη, η οδηγία απαιτεί από τα κράτη μέλη να δώσουν προτεραιότητα στη μείωση
των εκπομπών αιθάλης κατά τη λήψη μέτρων για τα PM2,5.Οι βασικοί τομείς που ευθύνονται για τα
πρωτογενή σωματίδια αποτελούν και τις κύριες πηγές εκπομπών αιθάλης —οδικές και μη οδικές
μεταφορές, καύση στερεών καυσίμων για οικιακή χρήση, και υπαίθρια καύση γεωργικών αποβλήτων.
Συνεπώς, τα μέτρα που λαμβάνονται σχετικά με αυτά τα σωματίδια θα πρέπει να εξασφαλίζουν και
σημαντική μείωση των εκπομπών αιθάλης.
Η Επιτροπή εκφράζει τη λύπη της για την απαλοιφή του μεθανίου από το πεδίο εφαρμογής της οδηγίας.
Υπάρχουν ισχυροί λόγοι που αφορούν την ποιότητα του αέρα για τους οποίους πρέπει να συνεχιστεί να
εξετάζεται η εξέλιξη των εκπομπών μεθανίου στα κράτη μέλη, με στόχο τη μείωση των συγκεντρώσεων
όζοντος στην ΕΕ (το όζον αποτελεί επίσης βραχύβιο κλιματικό ρύπο) και την προώθηση της μείωσης των
εκπομπών μεθανίου σε παγκόσμιο επίπεδο. Με βάση τις δηλωθείσες εκπομπές των κρατών μελών, η
Επιτροπή προτίθεται να προβεί σε περαιτέρω αξιολόγηση του αντίκτυπου που έχουν οι εκπομπές
μεθανίου στην επίτευξη των στόχων της πολιτικής για τον ατμοσφαιρικό αέρα. Θα εξετάσει μέτρα για τη
μείωση αυτών των εκπομπών και, αν κριθεί σκόπιμο, θα υποβάλει νομοθετική πρόταση προς τον σκοπό
αυτόν. Στην αξιολόγησή της η Επιτροπή θα λάβει υπόψη διάφορες εν εξελίξει μελέτες στον
συγκεκριμένο τομέα, οι οποίες αναμένεται να ολοκληρωθούν το 2017, καθώς και τις μελλοντικές
διεθνείς εξελίξεις στον τομέα αυτό.
Με ποιον άλλο τρόπο διασφαλίζεται η συνοχή με άλλες πολιτικές;
Τα εθνικά προγράμματα ελέγχου της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, τα οποία οφείλουν να αναπτύξουν τα
κράτη μέλη ώστε να εξασφαλιστεί η επίτευξη των επιδιωκόμενων μειώσεων, πρέπει να διασφαλίζουν τη
συνοχή με την πολιτική για την ποιότητα του αέρα, αλλά και με σχέδια και προγράμματα σε άλλους
τομείς, μεταξύ άλλων όσον αφορά το κλίμα και την ενέργεια, τις μεταφορές και τη γεωργία. Η νέα
πρόταση κανονισμού για τη διακυβέρνηση της Ενεργειακής Ένωσης αναφέρεται επίσης στην ανάγκη
συντονισμού μεταξύ των εθνικών ολοκληρωμένων προγραμμάτων για την ενέργεια και το κλίμα και της
νέας οδηγίας ΕΑΟΕ. Η προθεσμία για τη δημοσίευση των δύο σχεδίων ευθυγραμμίζεται (2019).
Θα λύσει η νέα οδηγία τα συνεχιζόμενα προβλήματα όσον αφορά τη συμμόρφωση με τα
ισχύοντα πρότυπα ποιότητας του αέρα;
Η οδηγία θα οδηγήσει σε μείωση των διασυνοριακών εκπομπών και, ως εκ τούτου, των συγκεντρώσεων
υποβάθρου σε όλη την Ευρώπη. Αποτελεί σημαντικό βήμα για τη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης
και τη βελτίωση της ποιότητας του αέρα σε μακροπρόθεσμη βάση. Ωστόσο, σε πολλές περιπτώσεις τα
εθνικά και τοπικά προβλήματα όσον αφορά την ποιότητα του αέρα απαιτούν πρόσθετες προσπάθειες σε
εθνικό και τοπικό επίπεδο, τις οποίες η Επιτροπή προτίθεται να διευκολύνει. Εναπόκειται στα κράτη μέλη
να καθορίσουν τα κατάλληλα περαιτέρω μέτρα.
Ποια είναι η διαφορά ανάμεσα στα ανώτατα όρια εκπομπών ατμοσφαιρικών ρύπων της ΕΕ και
στα ενωσιακά πρότυπα ποιότητας του αέρα;
- Τα εθνικά ανώτατα όρια εκπομπών της ΕΕ αποτελούν οριακές τιμές για τις συνολικές εκπομπές
ορισμένων ατμοσφαιρικών ρύπων τις οποίες τα κράτη μέλη οφείλουν να τηρούν από μια ορισμένη
ημερομηνία, με στόχο τη μείωση των συγκεντρώσεων υποβάθρου και τον περιορισμό της
διασυνοριακής ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Τα υφιστάμενα ανώτατα όρια, όπως ορίστηκαν στο
πρωτόκολλο του Γκέτεμποργκ το 1999 και στην παλιά οδηγία ΕΑΟΕ της ΕΕ (2001/81/ΕΚ), αφορούν
το 2010. Στο αναθεωρημένο πρωτόκολλο του Γκέτεμποργκ συμφωνήθηκαν νέα ανώτατα όρια (με
την ονομασία «εθνικές δεσμεύσεις μείωσης των εκπομπών») για το 2020, τα οποία τίθενται σε
εφαρμογή για το 2020 και το 2030 στη νέα οδηγία ΕΑΟΕ.
- Τα πρότυπα της ΕΕ για την ποιότητα του αέρα είναι τοπικές οριακές τιμές συγκέντρωσης για τους
ατμοσφαιρικούς ρύπους που είναι περισσότερο επιβλαβείς για την υγεία. Καθορίζονται στην οδηγία
για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα (2008/50/ΕΚ), και πρέπει να τηρούνται σε ολόκληρη την
ΕΕ ώστε να παρέχεται σε όλο τον πληθυσμό γενική προστασία από τα επιβλαβή επίπεδα
ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Η επίτευξη των προτύπων ποιότητας του αέρα απαιτεί συχνά έναν
συνδυασμό τοπικών μέτρων για την αντιμετώπιση της έντονης ατμοσφαιρικής ρύπανσης σε
συγκεκριμένα «μελανά σημεία», και τη μείωση των εκπομπών υποβάθρου μέσω της εφαρμογής της
οδηγίας ΕΑΟΕ.
Ποια άλλα μέτρα λαμβάνονται σε διεθνές επίπεδο και σε επίπεδο ΕΕ για την αντιμετώπιση της
ατμοσφαιρικής ρύπανσης;
Η ατμοσφαιρική ρύπανση ξεπερνά τα εθνικά σύνορα και, επομένως, αποτελεί ζήτημα διεθνούς
εμβέλειας. Η διεθνής συνεργασία υλοποιείται με βάση τη σύμβαση της ΟΕΕ/ΗΕ του 1979 σχετικά με τη
διαμεθοριακή ρύπανση της ατμόσφαιρας σε μεγάλη απόσταση, η οποία περιλαμβάνει μια σειρά από
νομικά δεσμευτικά πρωτόκολλα. Για παράδειγμα, το πρωτόκολλο του Γκέτεμποργκ για τη μείωση της
οξίνισης, του ευτροφισμού και του τροποσφαιρικού όζοντος εγκρίθηκε το 1999. Το πρωτόκολλο αυτό
αποσκοπεί στον περιορισμό των ατμοσφαιρικών εκπομπών σωματιδίων, διοξειδίου του θείου, οξειδίων
του αζώτου, ΠΟΕ και αμμωνίας από την Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική. Καθορίζει εθνικά ανώτατα όρια
εκπομπών για τους κύριους ατμοσφαιρικούς ρύπους, των οποίων δεν επιτρέπεται η υπέρβαση μετά το
2010. Το πρωτόκολλο αναθεωρήθηκε το 2012, με νέα ανώτατα όρια που συμφωνήθηκαν για το 2020
και αυστηρότερες απαιτήσεις όσον αφορά τα όρια εκπομπών για τις κυριότερες κατηγορίες πηγών
εκπομπών.
Σε επίπεδο ΕΕ, οι κύριες συνιστώσες του πλαισίου πολιτικής για την ποιότητα του αέρα είναι οι εξής:
- το πρόγραμμα «Καθαρός αέρας» για την Ευρώπη του 2013, το οποίο επικαιροποιεί τη θεματική
στρατηγική της ΕΕ για την ατμοσφαιρική ρύπανση από το 2005 με στόχο τον καθορισμό νέων
στρατηγικών στόχων πολιτικής για το 2020 και το 2030·
- η νέα οδηγία για τα εθνικά ανώτατα όρια εκπομπών (οδηγία ΕΑΟΕ), που συνιστά την κύρια
νομοθετική εφαρμογή των νέων στόχων, και η οποία καθορίζει ανώτατα όρια για τη ρύπανση που
προκαλείται σε εθνικό επίπεδο από τους κυριότερους ατμοσφαιρικούς ρύπους·
- οι οδηγίες για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα, που καθορίζουν όρια όσον αφορά την
ποιότητα του αέρα των οποίων δεν επιτρέπεται η υπέρβαση σε κανένα σημείο της ΕΕ —οι οδηγίες
αυτές δεν αναθεωρήθηκαν κατά την επανεξέταση του 2013·
- ειδικές νομοθετικές πράξεις ανά πηγή ρύπου, οι οποίες αποσκοπούν στον περιορισμό των εκπομπών
από συγκεκριμένους οικονομικούς τομείς, όπως η οδηγία για τις βιομηχανικές εκπομπές (ΟΒΕ), η
νέα οδηγία για τις μεσαίου μεγέθους μονάδες καύσης, τα πρότυπα Euro για τα οχήματα, τα πρότυπα
ενεργειακής απόδοσης, τα πρότυπα για τα καύσιμα των πλοίων κ.λπ.
Για περισσότερες πληροφορίες
Δικτυακός τόπος της Επιτροπής για τη διαδικασία επανεξέτασης
[1] Έκθεση του ΕΟΠ σχετικά με την ποιότητα του αέρα στην Ευρώπη για το 2016:
http://www.eea.europa.eu/publications/air-quality-in-europe-2016
MEMO/16/4372
Αρμόδιοι επικοινωνίας:
Enrico BRIVIO (+32 2 295 61 72)
Iris PETSA (+32 2 299 33 21)
Ερωτήσεις του κοινού: Europe Direct τηλεφωνικά 00 800 67 89 10 11 ή με ηλεκτρονικό μήνυμα