Transcript Financiële geletterdheid: wat is het en wat doet het?

Financiële geletterdheid:
wat is het en wat doet het?
Of: voor wie werken we aan Begrijpelijke Taal?
Leo Lentz
Henk Pander Maat
Begrijpelijke financiële communicatie:
hypotheken en pensioenen
Leo
Lentz
Henk
Tom
Pander Maat Koole
Sanne
Elling
Milena
Dinkova
Marloes
Herijgers
Tialda
Sikkema
Louise
Nell
Adriaan
Kalwij
Wat is financiële geletterdheid?
Een smalle definitie: Huston (2016)
• Financial literacy could be defined as measuring how well an
individual can understand and use personal finance-related
information.
Een brede definitie: Remund (2010)
NWO Begrijpelijke Taal
Utrecht 11 11 2016
Lentz / Pander Maat
3 |25
Componenten van Financiële Geletterdheid
• Voorkennis
• Domein (geldzaken)
• Topic (pensioen)
• Proza-geletterdheid
• Woordenschat
• Leesvaardigheid algemeen
• Leesvaardigheid domein
• Graphische geletterdheid
• Gecijferdheid
NWO Begrijpelijke Taal
Utrecht 11 11 2016
Lentz / Pander Maat
4 | 25
Effecten van Financiële Geletterdheid
• Effecten op de intentie om financiële informatie te verwerken
• Effecten op het proces van informatie verwerken
• Effecten op het succes
• Is de informatie gevonden?
• Is de informatie begrepen?
NWO Begrijpelijke Taal
Utrecht 11 11 2016
Lentz / Pander Maat
5 | 25
Wat doen we in ons onderzoek met Financiële
Geletterdheid?
• als controlevariabele
• Is het niveau van financiële geletterdheid gelijk in de
beide condities (origineel – revisie)?
• als verklarende variabele
• In hoeverre hangen de prestaties van de proefpersonen
samen met hun niveau van financiële geletterdheid?
• als vereiste kenmerk van documentversies
• Wordt de rol van financiële geletterdheid bij de revisie
groter of kleiner?
NWO Begrijpelijke Taal
Utrecht 11 11 2016
Lentz / Pander Maat
6 | 25
Begrijpelijke taal: voor wie?
Onuitgesproken ambitie: Begrijpelijke Taal is er voor de mensen met
een lager niveau van geletterdheid
Maar goed bedoelde interventies leiden vaak tot Mattheüseffect:
• Interventies om kinderen beter te leren lezen komen vooral ten
goede van lezers die al goed kunnen lezen
• Interventies om mensen met een laag inkomen in staat te stellen
goed te wonen (huursubsidie) komen vooral ten goede van mensen
die al een redelijk inkomen hebben.
• Interventies om teksten begrijpelijker te maken komen vooral ten
goede van mensen die al een redelijk niveau van geletterdheid
hebben.
NWO Begrijpelijke Taal
Utrecht 11 11 2016
Lentz / Pander Maat
7 | 25
Wat voor een effect wensen we van Begrijpelijke Taal?
NWO Begrijpelijke Taal
Utrecht 11 11 2016
Lentz / Pander Maat
8 | 25
Vier case studies in het financiële domein
• Uniform Pensioen Overzicht (Lentz & Pander Maat, 2013)
• 2 x 100 ppn voerden een test uit (vinden en begrijpen) op het
oude en het vernieuwde UPO
• Pensioen 1-2-3 (Nell 2017a)
• 2 x 100 ppn voerden een test uit op twee versies van de uitleg
over de pensioenregeling (startbrief en Pensioen 1-2-3)
• Mijn Pensioen Overzicht (Nell 2017b)
• 2 x 120 ppn voerden een test uit (vinden en begrijpen) op het
oude en het vernieuwde pensioenoverzicht
• Dagvaarding (Sikkema 2017)
• 212 ppn voerden een test uit op vier versies van een
dagvaarding (origineel plus drie revisies)
NWO Begrijpelijke Taal
Utrecht 11 11 2016
Lentz / Pander Maat
9 | 25
Hoe werd geletterdheid gemeten?
• Algemene woordenschat
• Een toets met 25 items
• met woorden als recalcitrant, billijk, scrupules, tumult
• Cronbach’s alpha varieert van .84 tot .91
• Voorkennis topic (pensioen of incasso)
• Een toets met variërend aantal items (van 10 – 38)
• Cronbach’s alpha varieert van .60 tot .89
• Voorkennis domein (financiële geletterdheid)
• Alleen bij Nell: een toets met 14 items
• Cronbach’s alpha is .75 en .76
• Leesvaardigheid
• Een cloze-toets (alleen bij Nell)
NWO Begrijpelijke Taal
Utrecht 11 11 2016
Lentz / Pander Maat
10 | 25
Hoe werd de prestatie gemeten?
Scenariovragen
• Proefpersonen mochten het document kort bekijken
• Zij kregen daarna een reeks open vragen, gebaseerd op een
scenario
•
Marie verwacht dat haar pensioen te laag zal zijn als ze stopt met werken.
Wat kan ze doen?
• Proefpersonen moesten de relevante passage aanwijzen
(vinden) en het antwoord op de vraag formuleren (begrijpen)
• Proefleiders noteerden de vindplaats en steekwoorden
NWO Begrijpelijke Taal
Utrecht 11 11 2016
Lentz / Pander Maat
11 | 25
Case 1: UPO-studie (Lentz en Pander Maat 2013)
Omvang UPO 2: 484 woorden
UPO 1:
UPO 2:
Omvang UPO 1: 780 woorden
NWO Begrijpelijke Taal
Utrecht 11 11 2016
Vinden
71%
86%
Lentz / Pander Maat
Begrijpen
80% *
90% *
12 | 25
En wat was het effect van geletterdheid?
Vinden
• UPO 1: verklaarde variantie = 34%
• Opleiding, woordenschat
• Revisie: verklaarde variantie = 9%
• opleiding
Begrijpen
• UPO 1: verklaarde variantie = 19%
• Woordenschat, opleiding
• Revisie: verklaarde variantie= 8%
• woordenschat
Conclusie: een flink Martinuseffect voor het vinden, maar minder
duidelijk voor het begrijpen van informatie.
NWO Begrijpelijke Taal
Utrecht 11 11 2016
Lentz / Pander Maat
13 | 25
Case 2: De startbrief bij pensioen: lineair vs gelaagd
(Nell 2017a)
Vinden: geen verschil tussen beide versies
Begrijpen: viel grotendeels samen met vinden
NWO Begrijpelijke Taal
Utrecht 11 11 2016
Lentz / Pander Maat
14 | 25
En wat was het effect van geletterdheid?
• Origineel: verklaarde variantie in het vinden = 38%
• leesvaardigheid, (lage) opleiding, voorkennis
• Revisie: verklaarde variantie = 31%
• leesvaardigheid en (lage) opleiding
Conclusie:
• Martinuseffect voor het beroep op de voorkennis van de lezers bij
het vinden van informatie.
• Maar leesvaardigheid blijft in beide condities van belang
NWO Begrijpelijke Taal
Utrecht 11 11 2016
Lentz / Pander Maat
15 | 25
Case 3: www.mijnpensioenoverzicht.nl (Nell 2017b)
Vinden: MPO1 87%, MPO2 91% *
NWO Begrijpelijke Taal
Utrecht 11 11 2016
Lentz / Pander Maat
16 | 25
En wat was het effect van geletterdheid?
• Origineel: verklaarde variantie = 26%
• leesvaardigheid (cloze) en een beetje leeftijd
• Revisie: verklaarde variantie = 9%
• voorkennis en een beetje geslacht
Conclusie
Martinuseffect, want in de revisie wordt een geringer beroep
gedaan op de financiële geletterdheid van de lezers
NWO Begrijpelijke Taal
Utrecht 11 11 2016
Lentz / Pander Maat
17 | 25
Case 4: De dagvaarding bij incasso (Sikkema 2017)
Vier versies:
-
Origineel
Revisie op Structuur
Revisie op Stijl
Revisie op allebei
Resultaat:
Alleen de revisie op structuur
heeft een effect op de prestatie
(.48 - .59)
NWO Begrijpelijke Taal
Utrecht 11 11 2016
Lentz / Pander Maat
18 | 25
En wat was het effect van geletterdheid?
•
Origineel: verklaarde variantie = 26%
• woordenschat
•
Revisie op structuur: verklaarde variantie 5%
• woordenschat
Conclusie: Een duidelijk Martinuseffect, want in de
revisie wordt een geringer beroep gedaan op de
geletterdheid van de lezers
NWO Begrijpelijke Taal
Utrecht 11 11 2016
Lentz / Pander Maat
19 | 25
Mattheüs en Martinus
Leidt tekstoptimalisering altijd tot een Martinuseffect?
- Nee, in onze data over de medische bijsluiter vinden we een
tendens tot een Mattheüseffect (Lentz en Pander Maat, 2010)
- En bij de dagvaarding is er zo’n effect op zoektijd: geletterden
presteren sneller bij de revisie (maar niet beter)
Kunnen we verklaren welk effect waarom optreedt?
- Nee, daar kunnen we alleen nog maar over speculeren:
- Op welk niveau vond de revisie plaats (stijl, structuur, etc.)?
- Hoe problematisch was het origineel?
- Hoe moeilijk waren de taken?
NWO Begrijpelijke Taal
Utrecht 11 11 2016
Lentz / Pander Maat
20 | 25
En wat doen de andere kenmerken van lezers?
Opleiding
• Correleert hoog met woordenschat
• Speelt een serieuze rol bij de UPO en Dagvaarding
Voorkennis
• Correleert hoog met woordenschat en lager met leesvaardigheid
• Doet er niet of nauwelijks toe bij de vier documenten, behalve een
klein beetje bij UPO
Leeftijd
• Correleert met woordenschat en pensioenkennis, maar speelt
uiteindelijk (meestal) geen rol (behalve bij MPO)
NWO Begrijpelijke Taal
Utrecht 11 11 2016
Lentz / Pander Maat
21 | 25
Conclusies
Financiële geletterdheid
• Moet smal opgevat worden, dus geen houding en gedrag
• Vooral woordenschat en leesvaardigheid voorspellen de prestatie;
voorkennis veel minder
• In onze cases is dus vooral de traditionele geletterdheid
(taalvaardigheid) aan de orde, niet de moderne ‘domein’geletterdheid (voorkennis)
• Een geslaagde revisie verkleint de rol van geletterdheid en levert
dus geen Mattheüseffect maar een Martinuseffect
• Dat is ons in dit project vier keer gelukt
Aanbevelingen voor onderzoekers naar Begrijpelijke Taal
• Neem geletterdheid altijd mee als variabele
• Ga na in hoeverre geletterdheid de prestaties voorspelt
• Pas op voor Mattheüseffecten, streef naar Martinuseffecten
NWO Begrijpelijke Taal
Utrecht 11 11 2016
Lentz / Pander Maat
22 | 25
Discussie
Motivatie – Prestatie
•
Een groot probleem in pensioencommunicatie is het
gebrek aan motivatie om informatie te verwerken
•
Vraag: is er ook een Martinuseffect voor de
motivatie om financiële informatie te verwerken?
Graph Literacy en Numeracy
•
Wij hebben niet alle componenten van financiële
geletterdheid meegenomen in ons onderzoek
•
Vraag: zijn er ook Martinuseffecten voor grafische
geletterdheid en gecijferdheid?
NWO Begrijpelijke Taal
Utrecht 11 11 2016
Lentz / Pander Maat
23 | 25
Literatuur
•
S.J. Huston (2006) Measuring financial literacy. Journal of Consumer Affairs,
44(2), 296–316.
•
D.L. Remund (2010). Financial literacy explicated: The case for a clearer
definition in an increasingly complex economy. Journal of Consumer Affairs,
44(2), 276–295.
•
L. Lentz & H. Pander Maat (2013). De gebruiksvriendelijkheid van het Uniform
Pensioenoverzicht. Netspar Occasional Papers. Tilburg.
•
L. Nell, L. Lentz, H. Pander Maat (2017a). The role of prior knowledge, language
skill, and text presentation in finding information in financial documents.
•
L. Nell, L. Lentz, H. Pander Maat (2017b). Minimizing literacy demands in
designing personal digital environments on financial information.
•
T. Sikkema, L. Lentz, H. Pander Maat, N. Jungmann (2017). Naar een betere
dagvaarding.
NWO Begrijpelijke Taal
Utrecht 11 11 2016
Lentz / Pander Maat
24 | 25