Transcript PDF van tekst

Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte
sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde
bejegheninghen
bron
Haerlemsche eerlycke uren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde
bejegheninghen . Pieter Casteleyn, Haarlem 1661-1663
Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/_hae008haer01_01/colofon.php
© 2016 dbnl
3
Tot den Leser.
BY alle soorten van menschen vind men geen grooter gebreck als van goet
Tijt-verdrijff: D'een poogdt sulcks te vervullen met Buyte-plaisíeren, een ander met
еen Eerlijck Verkeertje,en een Derde met te fantaseren van wat nae zijn doodt
ghebeuren mocht; Wy oock onse eyghen Verkiesingh hebbende in deses, en lust tot
het doorsnuffelen van fraeye Boecken, bevonden tot ons leetwesen den meestendeel
van dien onlezens waerdigh, en selfs schadelijck, mits de onbetamelijcke Roffiaens
manieren in de zelve uytgedruckt: Die te noemen, zoude de Boeck-druckers van
Teignagels Bordeel-Rijmen, van Ian Tambours Bokaciaenze Vertellingen, en van
Clement Marots opgheraepte Logenen, te dapper schaedelijck zijn: Met lust dan by
ons ghesien zijnde de Gulde Annotatien van Heermans, de Gedenckenswaerdige
Spreucken Baudartij, de Romeynse Adelaer, en dierghelijcke andere, hebben ons
selfs aengeprickelt om goet tijt-verdrijf te maken voor de Ieugt die soo haest verleydt,
de Bejaerde die soo licht verslingert, en de grijse
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
4
die licht weder tot kintse manieren vervallen, dese Eerlijcke Vren voort te brengen:
Om te gedencken by het geen dat andere hebben ghedaen, zijn eygen methode van
leven en manieren: De voornaemste Europise Talen hebben ons hier in gedient, om
kortelijck beyde uw en ons voor te stellen wat wijsheydt somtijdts in een ongesien
mensch woont: Dattet seer treffijck is een wel-gesproken woort op sijn tijt: Dat daer
de Reden plaets heeft, minst gedoolt wort: En eyntdelijck, dat de Menschen die meer
geneghen en te leeren zijn door voor gegane Exempelen, als door welsprekende
redenen, hier moghe zijn voordeel soecken: Niet met gevaer als de Plaisir-makers,
die indien zy gaan Visschen met Schuyt, Netten en natte koude zijn beslommert: Oft
als de Iaghers die terwijl zy 't Wilt na-loopen, hun zelfs jagen, om te sien doot bijten
en verscheuren de onnoselheydt zelfs: Ofte als de Speele meye Rijders, die dickwils
selfs hollen door eyghen lust van hun stacije te houden, onderwijlen zy weynig dencken
hoe kranck het Zeel van hare Karotze is, dat haer leven in handen van een roeckelose
Koetsier bestaet, en in dartele Paerden: Oft als de Drincke-broers en Speelders,
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
5
die door hun geduyrigh Tuysschen niet anders leeren, dan revenge te nemen aen de
partije waer teghens zy hun gelt verlooren hebben: En als de Dronckaerts die hun
eynde verhaesten door stercken Dranck, en de &c. die dickwils slimmer is als de
Dronckenschap zelfs: Maer stil, en vreedzaem by den Haert, onder de glans van
Hout en Turf: Thuys alleen, of met Gezelschap, buyten gevaer van hollen of
doot-slaen, oft Colijcke koude Nattigheydt: Niet sinneloos als d Italianen op hunne
Lechstoelen, daer sy hun op bedencken als 't Hooft ontstelt is: Maer als d Oude,
rechtschapen Hollanders, bedenckelijck en voorsichtigh. Soo nu mijn oochwit by u
L. plaets grijpt, verwacht dan een Vervolgh op dit Eerste, ten eynde wy beyde goet
tijt-verdrijf gemaect hebbende, als dan lust moghen krijgen gelijck nu door de Roosen,
dan door de Doornen mannelijck heen te stappen.
Jn Haerlem den 20. November, Anno 1660.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
6
Verbeterde Druck-fauten.
Pagina 79. staet, daer de Keycker kloeck is, wert haest gedaen werckx.
Leest: Daer de Keyser kloeck is, hebben de Onderdanen haest gedaan werck.
Pagina 170. staet (men doet sich latende berustende, voordeel.
Leest: Men doet met gebreck van een ander aen sich verbeterende, voordeel.
Diverze woorde Faulten gelieve den Leser selfs na aerdt van goetdadicheydt selfs te
verbeteren.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
7
Eerste Deel, Van de Haerlemsche Eerlijcke Uren,
Tot vermaeck van de scherpsinnige, en
goet-aerdige Lezers.
Geen Quaet soo Quaet, of't heeft zijn Zaet.
BY sekere Edelman te Munchen komen sommighe Luyden over Tafel te spreken
over de handel en de christelicheydt der Koopluy: Een onder hun oordeelde, dat
midts de groote periculen die de selve op Zee, en anders door Vijanden hadden te
verwachten, zy wel een çentje behoorden te winnen, al was het dan datter soo wat
van de menschelijckheyt onder liep; Een ander, wel goedt
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
8
in verstandt, doch onbequaem voor Koopman in desen tijt, vraegde: Waer zy meende
dat de Koopers en Verkoopers die Christus met swepen uyt den Tempel gedreven
had, hun zederdt onthouden hadden? En d'een seyde in des Paus Aflaet-kist, andere,
by de Ampt-kuypers, en so voort elck het zijn segghende, antwoorden hy: Zy hebben
haer begeven onder de Hypocrijten. die onder schijn van devotie hun naesten
bedrieghen: Ter Kercke gaen, en mette Predikanten spotten: Belijdenisse van een
Relige doen, om dat de schoorsteen zouw roocken: Heeren dienen om staet, minst
om weldoen: Voor Schipper en Coopman t'Zee varen, vremde landen besoecken, en
hun Volck tot eendracht, devotie en 't hooren lesen uytte Zee-Postillen vermanende,
onderwijle zy een Botje en Verkeertje leggen: Tuys komende, als men de Reeders
aen Boort verwacht, de Kaert en het Ticktack-bort wegh sluyt, legghende de Bybel
wijt open in de Kajuyt op de Tafel.
Zijn selfs beschaemt te kijven, doet de mont houden.
SYn Hoogheyt Prins Fredrick Hendrick van Nassou, lach in zijn jeugt binnen Leyden
ter Schoole: 'tGebeurde dat hy op Rapenburgh, (doen noch onbestraet) met eenighe
ander Jongelingen Kolfden, doch zijn Bal geraeckten in 'twater: Dies springt de Prins
strackx in een Schuytje dat daer aen de Wal aen een Paeltje met een tou vast lach:
Hy maeckt het los, en
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
9
zijn Kolf tot een stock gebruyckende, duwde af, en kreegh so zijn Bal. Dus midden
op 'twater zijnde, komt een Out Wijf uуt seker Poortje loopen, (een Verruwster) die
dit Schuytje toequam, en 'tzelve also los ghebonden en midden in 't water siende,
begost (sonder datse wist wie daer in was) vreesselijck te kijven, sette haer handen
in de zijde, en wees met vuysten hoe zy hem af-kleunen sou, als hy te lande quam:
Prins Fredrick, (gelijck hy altoos heeft getoont, van wonderlijcke goeden aerdt te
zijn) sprack het Oude Wijf minnelijck toe‚ en feyde: Веste-moer ick salje Schuytje
weer vast binden, ick heb'er mijn Bal maer mee gekregen; u Schuytje is geen quaet
geschiet. Soo nochtans bleef zy staen rasen, zy soude hem wel hebben: Seecker
Burger daer verby komende, en den Prins kennende, quam stil by 'tOude Wijf, en
zeyde haer: Vroutje sieje wie ghy voor hebt, 't is de Jonghe Prins die in u Schuytje
staet? Van welcke woorden Besje so verschrickte, datse terstondt haer mont toe hielt,
binnen haer Poortje liep, de Deur achter haer toe slооt, en in langh daer na niet en
dorfde uytgaen.
't Is misprijsselijck voor den allergrootste Prins, zijn eygen Rechter te
willen zijn.
KEyser Otto Magnus had op sekere Feestdach (daer de Duytsen al te veel afhou-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
10
den) dit voorval, dat eer hy in de Zael aen Tafel quam, had een jonge Swabise
Hertogh, een Ooster-vlade daer afgenomen, waer over des Keysers Marschalck hem
met een stock op den kop sloech. Hendrick van Kempten deses geslagen Hertogs
Hofmeester door-stack terstont den Marschalck. Hier op komt den Keyser in, en
beveelt strackx den Hofmeester het Hooft af te slaen, Kempten valt op zijn knije, en
bid om ghena, dewijl het Osterfeest was, ofte datmen daer over soude recht zitten:
Maer den Keyser wilde men soude hem dadelijck dooden: Waer over desen soo
bijster van zinnen wiert, dat hy als een dol Mensch den Keyser in de Baerdt vloogh,
treckt hem veel hayren uyt, smijt hem ter aerden, duwt hem de Gorgel toe, als oft hy
hem wilde verworgen: So dat den Keyser hem bad los te willen laten, hy soude hem
van alles bevrijden: Kempten laet de Keyser op staen, quam op 'tgherucht oock hulp:
En de Raden wilden zijn Majesteyt most dit aen Kempten wreken: Maer den Keyser
seyde neen, ick heb hem selfs groot ongelijck gedaen, met recht te weygheren, daer
om heeft my God ghestraft, dewijl het Oster mis was, en ick hem geen uyt-stel gelijck
hy versocht, en wilde geven.
De Kleederen bedecken 't Hart.
KEyser Carolus in zijnen tijdt siende datte
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
11
Keurvorst van Ments een gout Kruys met Edele gesteenten dede maken, seyde: Die
des armen Christi Kruys also draghen, en geern den Keyser gelijck soude willen zyn,
dragen weynig zorge voor hare Schapen.
Ydele sorgh geeft geen vernoegen.
KEyser Rudolf toen hy voor Byzants in het Bourgondise Leger soude vallen, en zijne
Hopmannen dede weten, datse 's morghens tot den Strijt mosten vaerdigh staen:
Zeyde een van hun tot hem: Genadige Heer, als wy nu al boven leggen, waer sullen
wy levens middelen vinden? Desen antwoorde hy: Mijn Krijgsman gy draegt een
onnutte sorgh, als wy boven leggen, sullen wy hare Spijs gebruycken: Leggen wy
onder, en leven wy dan noch, so moeten zy ons die ghevangen sijn, de kost gheven.
De selve Keyser ghevraegt, hoe het quam dat geern Menschen eenighe Konsten by
der handt namen, als daerse op geleert, en goet begrip van hadden, d'andere Konsten
lieten sy als onkundig, voor andere: Dat, nochtans daer het Regheeren de grootste
Konst van allen is, by niemant wort geweygert, maer elck die maer kan, wil op
'tKussen? Hier op antwoorde den Keyser: Dats gheen wonder; Want die selfs segghen
datse onbequaem om te Regheeren sijn, houtmen voor Gecken en Narren, en niemand
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
12
wil voor een Nar ghehouden zijn, al is het dat het waer is, en het and're Luyden
seggen: Oock dunckt yder dat hy bequaem genoech is, om and're te Regeeren, schoon
dat hy over sich selfs weynich gebieden heeft.
Schricken voor quaet, is geen quaet.
DOecker een rijck Man te Neurenborgh, was dapper met het Podegra gevexeert,
doch hy kost sich noch mette Koets van d'een tot ander plaets laten vervoeren: Eens
buyten de Stadt speelemeije varende, wert van eenige Sweedse Ruyters gevangen,
die hem wel hoog op rantsoen stelden: In dit overvallen der Ruyters wiert Doecker
so verschrickt, dat hy geen Podegra en voelde, en 'tgunt noch vremder is, hy is zedert
daer gantschelijck vry van ghebleven, so dat hy zijn gegeven gelt niet en beklaegde,
maer diende sich van de spreuck die zeght:
Daer 's noyt so grooten quaet, als 't ommers wesen moet,
Of 'theeft of dus, of soo, het een oft ander goet.
Indiender eenige quaet van twist en strijt geschiet,
'tGebeurt door 'tslaeploos Zaet, van 'tkruytje reurt mijn niet.
HErtogh Fredrick van Wirtenbergh, op sekere Jaer als den Wijn seer slecht en suer
gewassen, en by na niet te drincken was, wierdt
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
13
van ettelijcke Pfar-Heeren versocht, datmen haer als ziel-sorgers, die goede Maechwijn
(vinum Theologicum) van noode hadden, doch een beteren Dienst-wijn geven wilde:
Op dit request heeft zijn Vorstel. Doorl niet anders geantwoort: Mede ghesondicht,
mede gheboet. Wetende dat hy te doen had, mette ghespanschappen van: Noli me
tangere.
Indien een rijcke Weeu, een jonge Lecker trout,
Men zeyt zy soeckt een Man, haer eerste was te out:
Maer so een arme Weeu, een Ega soeckt en vint,
Hy is de steun van 'tHuys, die haer de kost voor wint.
DEn Graef, Steven van Slick, twaelf Jaer vermist sijnde, en men vast gheloofde hy
doot waer: Quam een Boheems Heer zijn Huysvrov vrijen: Eyscht haer oock ten
Huwelijck: Maer zy sloech het af: Seggende: Gelooft niet mijn Heer, dat ick in soo
korten tijdt mijn lieve Echt-genoot soude vergeeten hebben.
Luçifer viel, en so sullen alle Hovaerdige.
ZElezza de Pedraeda prees een Oude Vrou seer, weghens hare schoonheyd: Zy
antwoorde: Datse sulcken lof onwaerdig was: Hier op voeghden hy haer toe: Alsoo
doe ick oock
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
14
mette Engelen, zy sijn de eerste en outste Schepzelen Godes, en so mede oock gy?
'tIs meer als Menschelijck, zijn evennaesten recht te doen.
DOn Diego Garzia Spaens Capiteyn, aen een vol op gedischten Tafel sittende, en
zyn Dienaer een Soldaet daer by siende staen: Seyde hy tot een ander aen de selve
Tafel: Ick wil op staen, en dese Soldaet mijn Knecht plaets maken, oft gy most selfs
wat nader schicken, en hem plaets maken; Want seyde hy: En hadden 't dese niet
ghedaen, wy en zaten hier niet om te drincken en te eten?
Beter qualijck geseyt, als qualijck gemeent.
PHilippus Beroaldus op straet yemand ontmoetende, wiert van den selven met dese
woorden gegroet: Deus det tibi bonum Zero. Willende seggen: God geef u goeden
avondt. Maer dit Latijn, is in der daet geseyt: God geef u het goede langsaem.
Beroaldus antwoorde hem deswegen; Et tibi malum cito.
Al watmen kent, achtmen niet.
D'Aertsbisschop Florentinus plach veelmaels te seggen: Datte Menschen niets
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
15
en hadden oft bezaten, want de Rechtsgeleerden hadden 't ghesach over alle Mans
goet, de Medicijnen over de Lichamen, en de Papen over de zielen. Vel de fortunis
disponuit rapaces Jurisperiti , de corpore hallucinantes Medici, de anima Theologi
inconstantes. Hier op seyde Nicolettus: De Rechtsgeleerden houden haer selden aen
'tRecht: De Medicijnen willen seer noode aen haer eyghen Pillen: En de Godsgeleerde
en waren niet alle goede Christenen.
Gemma Frisius M.D. had veel tijts in den mont, geen Menschen ongeluckiger als sy
zieck sijn, dan de Medicijnen Doctoren: Gevraegt waer om? Seyde: Om datmen
datelijck hun toe-voegt: Meester helpt u selven.
In effige te hangen, doot niet.
АЕn Peter Strijthaghen Ceurvorstel. Hof-Predikant, klaegde eens een Burgermeester,
hoe dat hy van Burghers en Soldaten om dat hy het yder niet na den zin konde maken,
wierde gevloeckt, en gescholden, en dat hy liever als 'tzelve langer te verdragen,
uytte stadt wilde gaen, en sijn Ampt verlaten: Heer Peter trooste hem met dese reden:
Mijn Heer, weest te vreden, een Burgermeesters Mantel kan veel verdraghen; de
vloecken der onwillige vatten daer niet in, maer blijven daer buyten op sit-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
16
ten: Als hy tuys quam, mochte die metten Mantel tot vergeldingh hares scheldens
by de Lits aen een Spijcker op hangen. Hy leende eens zyn eyghen Tabbaert aen een
armen ghevluchte Prediker uyt de Palts, diese na lang gebruyck weder bracht,
segghende: Heer docht gy u Rock niet al quyt te wesen? Daer op antwoorde hy:
Meynd ghy datmen u dan niet sou konnen vervolgen hebben? Oft dat ick u met een
lustigen Brant-brief achter de hachen soude gheseten hebben? Doch om dat ghy my
aldus wijtluftigh bedanckt, en den Rock so lang ghedragen hebt, draegt hem nu
voorts, hy is u geschoncken; op dat u bedancking met een gift volmaeckt zy.
Waren al de Vragers wijs, de Vragers kreghen beter prijs.
DEn Hertogh van Beijeren, komende van Nurenbergh om na Huys te rijden: Siet
onderweghen een Boer staen vissen uyt een Vijver: Boer, Boer, zeyt hy, wat vangt
ghy daer voor Vis? Allerley slagh mijn Heer antwoorden anderen: Vangt gy daer
oock Stockvis erhaelde den Hertogh? Neen mijn Heer zeyde den Boer: Maer die
komen van Nurenbergh.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
17
Wie by de Heydenen geacht wierden alleredelst te zijn.
DIogenes af-gevraeght, wie hy ter weerelt d'alder-edelste achte, seyde: Die de
rijckdommen, en 't vermaeck verachte: en oock het verwinnen van sich selfs om
gewillich te verdragen armoede, laster, droefheyt en de doot, selfs sonder 't ghemoedt
t' ontroeren. Socrates af-geverght, wat eyghentlijck den + Adeldom was, antwoorde:
Beyde gematicht aen gemoed en lichaem te zyn.
Voorbeelt om winst met zijn Vijanden te doen.
ZEnofon plach te seggen, dat gelijck de konstenaers door suyren arbeyt komen tot
hare gewenschte lust, also mag yder oock op die voet voordeel met zijn vijanden
doen, het sy door de selve toe te geven, te versorgen, helpen, en voor al sich nimmer
te wreken, dewijl wy daer mede ons op 't hoogst tegens haer schandtvlecken, als
pogende daer door geweldelijck aen te matigen 'tgeen Godt behoorde, die den Tijt
en 'tgericht daer toe verordent had.
Wreedheyd verfoeyen oock de Heydense Prinçen.
AUgustus den Keyser hoorende dat Herodis in Syria had doen vermoorden alle de
Kindertjens die beneden de twee Jaer waren, ende
+ EURIPID. Sed in prudentia nobilitas sita est, ac intellectus.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
18
onder de selve oock zijn eygen Soon niet en had verschoont, soo riep hy uyt: Herodis
is veel eer een Vercken als een Mensch; Als willende seggen, Herodis alhoewel een
Iode, die noyt Verckens vleys eten, is nochtans Swijnachtigher als sulcke die speck
tot hun spijse dagelicx nuttigen.
Wat dienstigh in gramschap.
PLato in gramschap op een sijner knapen ontmatight, stont gereet om den selven te
straffen, midts overkomt hem sijn Vrient Zenocrastus, tot de welcke Plato seyde: Gy
komt recht van pas om desen te verschonen, anders hy soude dapper aengeloopen
hebben. Andermael gestoort op een groote Jongen, seyde hy: Dat ick so quaedt niet
op u was 'k soud u rustigh af smeeren: Gevende alsoo den toorn die de kennis en 't
verstant verbijstert, tijt en open om hem niet t'overvallen.
Voorsichtigheyd wat die uyt-werckt.
DEmosthenes beweecht met d'onnoselheydt van een goede Vrou, nam hare saeck
op, en verantwoorde die: Zy had een wijl geleden van twee Woeckenaers in hare
armoede gelicht een aenmerckelijcke hoop geldts, op voorwaerden, de selve niet
weder te geven als met believen en
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
19
in tegenwoordigheyt van hun beyden: Na sommige dagen komt d'een van hun in den
rouw bekleet, seggende zijn macker gestorven te wesen, en hy als onghehouden soo
hem dacht zijn geldt langer te laten op renten lopen, begeerde 'tselve weder om: Een
wijle daer na komt oock den and'ren Woeckenaer te voorschijn, betoonende dat hy
noch leefde en oock zijn geldt begeerden, en alsoo d'arme oude Vrou geen raet tot
betalen zach, dreychden hy die voor den rechter te roepen: Zy hoopeloos om hare
saeck te verandtwoorden, raedleest met Demosthenes den Spreker, die hare saeck
soo wel opdischte, dat eyntelijck den Rechter dusdanigen vonnis tot de gelt-eysscher
uyt-sprack: Aen gesien ghy hier alleen gelt soeckt 'twelck volgens de verbant-brief
niet dan aen u beyden betaelt moet worden, so ga, en soeck eerst u macker, die neffens
u verschijnende dan eerst recht mach eysschen en spreken om 't uyt-gesette goldt.
Eerlijcke antwoort beschaemt de Vrager,
MEn had niet lang getrout gesien een fraeye Juffrou, oft een geyl Ruyter van grootten
Huyse dong na haer eer, en dat soo onbeschaemt dat sy nauw wist hoe sonder hem
te hoonen af te wijsen: Tot eyndtelijck sy hare eer boven zijne
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
20
gunst achtende, hem toe-voechden: Toen ick een kint was, most ick mijn Vader
gehoorsamen, en nu getrout zijnde aen mijn Man onderdanigh zijn, indien ghy nu
yets hebt te seggen, gaet, en spreeck die mijn voogd is.
Gewelt en wille vermeughen niet altijt teghens armoede en
onvermeughen.
TEmistocles uyt zijn Vaderlant af-gesonden naer't Eylant Andro, om geldt te
vergaderen, vont daer als hy zijn voor-stel in den Raedt dede, vry meerder swaricheyd
als hy dacht: Des niet te min dacht hy haer door woorden te dringen tot zijn
voornemen, seggende: Gy mannen van Adriano ick heb met my gebracht twee Goden,
de NOOT en 't GEWELDT, daer om siet dat ghy haer heden plaets maeckt: Waer op
zy hem terstont weder antwoorden: En wy Temistocles hebben twee Godinnen,
d'ARMOEDE en d'ONMOGELYCKHEYT, neemdt van de selve die 't u belieft.
Wijse Mannen beminden noyt grootte voorspoet.
M. Franciscus Pescionus een aendachtighen Italiaen, seyde veeltijdts, dat als wy de
weereltlijcke dinghen wel overweghen wilden, men bevinden soude dat de tegenspoet
al veel heylzamer als voorspoet voor den mensche was,
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
21
daer om, vermits de teghenspoeden ons opmercking, ervarentheyt, onderwijs en
beproevinghe geven. De voorspoedt daer teghens verweckt in ons de hoovaerdye,
weelde en alle dartelheydt, bederft de ziel en verslint het lichaem: En door al te veel
betrouwen op de selve worden wy onvoorsichtig en roeckeloos, ja seer lichtelijck
verruckt tot 't quaet en 't doolen: Daer op de sententie past, Fortuna quem nimium
fovet, stultum facit.
Waer om Jonge Luyden onwijs zijn.
ARistoteles segt dat de Jonge menschen niet en konnen wijs zijn, om dat wijsheyt
door ervarentheyd, en ervarentheydt door de tijt verkregen wert: Also volgt dan,
waer de wijsheyd door onervarenheyt ongeacht sy, oock 't geluck zelden wil volgen.
Elders segt hy, de Jongelingen sijn simpel, lieffelijck of wreedt, om dat zy noch
gheen kennis, noch ondervindingh van des menschen ellende, quaetheyt en
ongetrouheydt hebben: Hier over spreeckt Petrus d'Apostel door goddelijck ingeven
den Jongelingen aldus aen: Adolescentes subditi estote senioribus.
Aenmerckelijcke Wetten en Gewoonten om den Staet wel te regeeren.
PTolomeus Coningh van Egypten vergaste op een morgen de Ambassadeurs van Ses
de
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
22
alderwelvarenste Republicken van zijnen tijdt: Aen dese stelden hy voor, welcke,
hoedanige en wiens gewoonten en wetten sy allerbest keurden om wel te gebieden:
Daer onder veel over ende weder-reden Ptolomeus van hun versocht, dat yder Gesant
soude voortbrengen drie de best en treffelijckste Wetten die yder in zijn Lant hadde
noodich om den Staet wel te regeeren en te behouden: Waer op die van Roomen
allereerst seyde: Wy houden de Tempelen in grooter eer en waerde: Zijn onderdaenigh
onse Gebieders: En straffen scherpelijck de fielterijen en misdadige; Die van Carthago
seyde: In onse Republick is den Adel sich altoos oeffenende in't strijden, en 'tgemene
Volck in hantwerck en arbeyt, en de Philosophen in't onderwijsen; Die van Athenen
seyde: Ten is in onse Stadt niet geoorlooft dat de Rijcke gierich zijn, de Armen ledich,
en de Gebieders onwetende; Die van Lacedemonien seide: in Sparta en heerscht geen
afgonst, om dat yder daer even veel is: Noch giericheyt, om dat al de goederen
ghemeen zijn: Noch luyheydt, dewijl zy alle wercken; Die van Siçilien seyde: Binnen
onse Republicke wert de Gerechticheyt strict onderhouden, den Koophandel in
oprechtigheyt gedreven, en alle d'Inghesetenen zijn daer in ghelijcke waerde; Die
van Rhodis seyde: In mijn Vaderlant sijn de Mannen eerlick, de Jongelingen zedich,
en de Vrouwen eensaem en stilswijgende; Die van onse Stadt (seyde den
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
23
Sicionir) en vergunnen aen niemant eenige reys te doen, op dat hy weder keerende,
geen nieuws soude mede brengen: Noch en begeeren geene Medicijns, op datse de
gesonde niet en doen sterven: Noch Advocaten, om de luyden door pleydoyen en
twisten te bederven. Hier op voegden eener: Wilde Godt dat 't over al so waer in
alles, wy keerden gantschelijck weder in den Gulden Eeuwe, die heden so wijt
verloopen is.
Giericheyt begraeft den Mensch dickmael in sijn leven
CAlissus Coning van Persien had in sijn leven door groote karicheyt versamelt by-na
een Tooren vol Gout, Silver, Sijde en andere kostelijckheyt: 't Gebeurden dat Alau
Coningh der Tarters hem beoorlochden, soo dat die door de quade betalinghe en
wanordening van Calissus, hem in de voornaemste Stadt gevangen nam, en in sijn
kostelicken Tooren dede op-sluyten, seggende tot hem: Nadien gy door uwe giericheyd
niet en hebt bewaert desen Schat, en een gedeelte van dien hebt geschroomt te
gebruycken, so aen uwe Vrienden als Soldaten, waer door ghy seer lichtelijck uwe
Stadt en 'tRijck hadt konnen behouden: Soo ga nu ô vervloeckte gierigaert, en eet,
voldoe u lust, dewijl gy de selve so seer hebt bemint, en van de welcke ghy u hebt
laten regeren. Aldus bespot liet hy Calissus van hongher onder syn gierighe
Rijckdommen ellendichlick sterven.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
24
De Gewoonten veranderen veeltijts na de Princen.
PAus Alexander Ursinus de derde, een wijs en reckelijck man, bande al d'Advocaten,
Procureurs Notarisen en diergelijcke soort in zijnen tijt uyt Roomen, om dat sy
volgens zijn segghen, leefden van 't sweet en bloet der arme menschen. Dan Paus
Martinus de vierde sijn Navolger dede al dese uytgebannen Rechts-kundige weder
keeren, daer van geen andere reden als dese gevende, dat dese Luyden bequaem
waren om 't water aen zijn Meulen te brengen.
's Menschen harte ongrondeerlijck.
TOen seker Stoisch Schoolmeester een zijner Schoolieren in't by-wesen van zijn
Vrundt hoorde seggen, hoe dat hy in drie Iaren tijts ghenoech had leeren kennen de
eygenschap van zijn Mede-macker, een loose Knaep, so antwoorden hy: Ick soud
gelooven indien u Mede-leerlingh een Beest waer: Want den Leeu sal nimmer sijn
Maiesteyt verloochenen, noch een Gier het rooven, den Haes het vresen, den Hont
syn trouwe, noch den Aep syn grillen, ende noch veel min de Lammerkens en Duyven
hare onnoselheyt, maer den mensch die sich aen geen, oock hoe lang verloop van
Jaren bint, laet hem nimmer recht kennen: In Tien Iaren heb ick noyt konnen af-me-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
25
ten de nature van een mensch: De geveynstheyd leert haer om voordeel dattet
schadelick is sich te leeren kennen, en dat men om te regeeren, rijck en machtigh te
werden, alles mocht doen: Ia dat het nootsakelyck was te veynsen, &c. Dit willen de
Fransen oock toe-stemmen wanneer men hun gekeurde Sin-spreuck volgt: Qu'il est
inept de regner, celui qui ne peut dissimulér.
Leer-stuck in tegenspoet.
AScepliadus en was geensins de minste onder de Heydensche Philosophen, die in
tegenspoedt hem dapper te sijn betoonden: Eenmael geweldigh van ongeluck
overvallen, en dat op so quaden manier, dat hy geen herstellingh daer aen en sach,
soo sprack hy tot de tegenwoordige: Ick plach altoos alleen te zijn, maer voortaen
ben ick vergheselschapt. Te weten van onheyl.
't Is prijsselijck als Princen 't ghesnap der onwijse wijsselijck
verdraghen.
FRançois, eerste Koning van Vranckrijck, aen sijn Onderdaenen eenighe swarigheden
voor gestelt hebbende, begosten zy dapper te klagen, en alsoo dat slach van Volck
al vry onghebonden in't spreecken is, so droegen sy nu oock hier seer luttel aensien
wegens den Coningh: Sulcks dat wanneer sommige meynden, men soude hun van
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
26
gequetste Maiesteyt aen klagen, François nochtans hem niet ontstelden, maer lachende,
seyde Laetse al praten, sy moghen wel wat seggen voor 'tgelt datze sullen moeten
op-brengen.
Prinçen moet men nimmer hoonen.
EEn Jndisch Koopman van Zuratte, gepacht hebbende van den Persiaen de
Paerelvissery tot Congo, (een plaets daer wel de best en meeste Paerlen in gants
Jndien voortgebracht en gevist werden) over quam het lot dat syn Volck onder anderen
oock vischten de alderschoonste Paerle oyt gesien, want sy had geen mismaecktheyt,
en hare witte glans was volghens groote, te weten als een Hennen Ey: Al de weereldt
liep tot dit Juweel, en alle groote * Koopluyden van Indien waren te gheliick
verwondert en verlieft op dese Clenodye: 't Gerucht hier af komt oock eyntelyck tot
in d'ooren van den Gebieder in Zuratte, die aen den Coopman versoeckt om zijn
Paerle te mogen sien, 'twelck hem vergunt zijnde, komt met een treffelick gevolgh
daer ten Huyse in gestreecken, daer hem 't Iuweel getoont, sulck een bewegingh gaf,
dat hy stracks vraechden, wat de Persiaense Maiesteyt voor de ged. Paerle soude
betaelen: Den Koopman die voor had met den selve tot den grooten Mogol te reysen,
('t welck een Vorst is die de rarieteyten seer lieft, en om sijn weergadeloose Schatten,
treffelick betaelt,) dacht die zijn Paerle aen te bieden, en gheen lust
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
27
hebbende die aen sijn Lantsheer te laten volgen, soo sprack hy den Gebieder van
Suratte al te vry aen met dese woorden: Den Koning van Persien en heeft gheen Gelts
ghenoegh om die Paerle te betalen, &c. Welcke woorden aen den Koning over
geschreven zijnde, soo was die over de verachte antwoort dapper vertoornt, want
den ges. Koopman was zijn Vasal en Onderdaen, dies beveeldt hy deses
grootspreeckers hooft neffens de Paerle terstondt aen hem te senden, 'twelck den
Gebieder van Zuratte datelick uytvoerden.
De gemeensaemheyt met Prinçen is wel somtijts, maer altoos niet even
voordeelich.
AUgustus den tweeden Keyser van Roomen, veeltijts weygerich om op Gast-maelen
te verschijnen, gheraeckten even wel eenmael ten Aventmael by een van des Stads
Senatoren, die den Keyser in't schaffen al vry karigher was dan de ghewoonte, den
Keyser, ofte oock hem was vereysschende: Augustus van een goede inborst synde,
wilde syn Waert niet beschamen, maer in 't wegh gaen luysterden hy hem stillekens
in 't oor: Myn Vrund ick en wist niet dat wy t'samen soo gemeen waren.
Die zijn Passien bedwingt, is een groot Gebieder.
JUlius van Napels een seer Rijck Man, had een Dienaer die hy om zijn traecheyt
noemde
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
28
den Koningh der Lijtsame: Die daer over ghestoordt, eenmael, na dat hem sulcx
dickwils verweten was, in dese antwoorde uytbarste: Wilde Godt dat ick Coning der
Lijtzame waer, gheen Vorst in de Weerelt soude grooter gebiedt hebben dan ick,
ende ghy mijn Heer, sout dan oock moeten mijn Vasal syn, en my gehoorsamen.
Die den Prins gehoont heeft, mach hem niet licht vertrouwen.
ETtelycke Egyptise Soldaten tegens hunnen Coning grootelycks misgaen hebbende,
namen voor hun Vaderlandt te verlaeten, ende in Moorenlant te gaen woonen: 't
Welck den Koningh verstaende, voechden haer onder andere woorden oock dese
toe: Datse toch niet en souden verlaten hunne Vrouwen en eygen Kinders: Maer een
van hun, wel d'alderachterdenckelyckste, sloegh syn handen aen syne Teel-leden,
ende seyde: Liever als dat, wil ick dit, myn Vrouw, Kinders en Vaderlandt missen,
en toog so wegh.
Hoe men wel regeeren sal.
EEn Florentyns Burger binnen syn Stadt met een waerdig Ampt begunstigt synde,
voegt sich by Cosmus de Medicis, en vraeghdt hem als aen een Vrund en gesleepen
Politicus, hoedanig hy sich moste dragen om den Staet en syn aensien
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
29
behoorlyck te bewaren: Cosmus seyde: Kleedt u in Scharlaken en spreeckt weynigh:
Volgende alsoo den bescheyden regul van Petrarche,
Saggio chi poco parla, & molto tace.
Het zy ongeoorloft of door vrundschap oft andersins oneerlijcke Zaken
toe te stemmen.
PUblius Rutilius een Edel Jonghelingh, weygerden op sekeren dagh 't oneerlick
versoeck van een syner Vrunden, die daer over als gehoont seyde: wat nut heb ick
dan van uwe vruntschap? Daer Publius op antwoorden: En wat nut heb ick van u,
als gy myn oneerlicke dingen vergt?
Beter een quaet uur uytgestaen, dan altoos in angst te leven.
TRespado Mantuees bevreest dat een zijner Vyanden hem soude doen af-smeeren,
ging een ront Jaer niet uyt als met stercke bewaring: Niet te min hy wert op seeckeren
avont onvoorsiens besprongen en onsachtelick afgerost, waer op hy vrolick thuys
ging, seggende: God zy gedanckt dat ick nu van die angst verlost ben.
Dappere Mannen verachten hare swackheyt.
POlemonus den Sophist sich uyttermaten van 't Podagra aengetast siende, seyde als
die pla
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
30
ge hem op 't hevichst druckte: Wanneer ick nu geern soude willen gaen heb ick geen
voeten, en yets begeerende te arbeyden ben ick handeloos, maer soo ras my't Podagra
aen tast heb ick handen, voeten, en alle andere leden.
Gedult in teghenspoet, doet overwinnen.
TAles Milesius af-gevraegt, hoe men sich in alle tegenspoeden deser weerelt soude
dragen, antwoorden, verdraecht lijtzamelyck uwe Vyanden, en gy sult alles verwinnen.
't Is loffelijck in alle Zaken een goet eynd te beoogen.
PAus Gregorius de derde sich eenmael boven maete van een pluimstrijcker hoorende
prijsen, seide: 'k Bidde Godt dat hy my make so als ghy my af-maeldt, en dat hy van
u soo een goedt Man make, dat yder uwe opinie prijst. Desen Gregorius antwoorden
oock eens, als men hem vraegden, wat het allerbeste waer dat een mensch hier op
aerden konde over komen, het selve een zaligh sterven te zijn: 't Welck den voornamen
Dichter Petrarca oock bevestigt met dit seggen: Ch'un bel morir tutta la vita honora.
Een voorsichtige antwoort, een woort op sijn tijt.
ALs in't Iaer MDXLII. den Koning van Vranckrijck tegens den Keiser oorlogende,
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
31
sijne Benden onder Monsr. de Longuevalle ende Maerten van Rossem beval door
Brabant te trecken, en Antwerpen te bespringen, 't welck meer als andere
Frontuer-steden was uit gemergelt en qualick voorsien, kranck van muiren, ontbloot
van Amonitie, en beset met onbetaelde quaetwillighe Soldaten: Sulcks dat niet alleen
de Burgers maer oock de Vremdelingen en Lantsaten, die ontallick daer binnen
gevlucht waren, dapper begonden te vresen: Men sont van de hare sommige Mannen
aen den Hertoge van Aerschot, die terstont door de Coningin van Ongarijen, (doe
Regente van die Landen) om 't Volck aen te moedighen, binnen die Stadt wierde
gesonden: Als nu den Hertogh hoorden datte afghesonden Mannen verscheiden
noodigheden eischten om die stracks binnen Antwerpen te schicken, seide hy met
een oplopent gemoet, dat 't selve onmogelijck was, 't most zijn tijdt hebben, en Romen
was op geen eene dagh ghebout: Waer op Juan Baptista Guiccerdin, een der
afgesonden, seide: Dat is waer mijn Heer dat Roomen op een dagh niet gebout is,
maer wel op een uchtent gewonnen. Voorwaer een brave Les voor versuimelijcke
Gouverneurs van Fronturen.
Dachdieven moet men meer schuwen als woeckenaers.
EEn Luidecker binnen Antwerpen geraeckte te wercken op 't Leyen-dack van seker
rijck
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
32
Clooster, daer men hem wel betaelden en van 't Paters Vaetje tapte: Op een morgen
op 't dack werckende, seide den Luy-decker teghens sijn Knecht: Jan, my dunckt
dattet hier goet sijn is, wy ontfanghen alle Saterdaghen soo prompt ons geldt, en
krijghen de gantze weeck van 't beste Bier, wy moetent hier wat sien te houden: Dan
alsoo Jan sach dat hun werck by na t'einde was, vraeghdeh hy den Baes hoe sulcks
soude konnen geschieden, die hem seide, Jan ick sal u wel voor gaen, volgt gy maer
soetjes naer. Dese redenen wierden buiten hun kennis ghehoort van een van de
Broeders, op die tijt niet verre van daer onder het dack wesende, die 't selve aen den
Oppersten van 't Clooster terstondt over bracht; Den Saterdagh gekomen zynde,
quam den Baes af om syn geldt, 't welck den Oppersten hem gaf, seggende: Gaet gy
maer soetjes voor, Jan sal u wel volgen, als ick u weder ontbiede soo komt: Een
weynigh daer na quam Jan oock af, die syn geldt ontfangende, oock dese benedictie
kreegh: Uw Meester is u daer voor ghegaen, ghy kond hem soetjes volgen. Alsoo
bedrogen sy hun eighen zelven.
Geltgierighe Vrijers bedriegen, of worden bedrogen.
EEn rycke Weduwe op 't Lant by Dermonde woonende, wierdt door een Notaris
gerecommandeert aen seker Vryer, die meer werck
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
33
van't goet maeckte dan hy behoorde: Nu alsoo desen Vrijer en Notaris samen Vrunden
waren, soo wiert dese aendiening van den selven te meer in ernst opgenomen, en
sonder lang te sloffen de saeck ter hant genomen: Zijn schoone praetjes bekoorden
wel haest onse statige Matrone, sulcx dat 't Huwelick voltrocken, en sy elckanderens
Wederga wierden: Vredich leefden sy eenigen tyt, tot naer verloop van 8. oft 10.
Maenden een stucxken Lant 'twelck naest dat van dese gehuwde Matrone lagh, te
koop wierde geleght: Het welck onsen getrouden Vrijer tot syn Vrou dede seggen:
Liefste, dat lapje Lant zou ons seer wel dienen, als geleghen naest en aen het uwe,
of wy dat kochten, men soude dien quaden hoeck daer seer mede verbeteren: Waer
op sy antwoorde; Och! kint en praet van geen koopen, wy hebben geen geldt daer
toe: Den Man dacht, sy is gierich, en poocht maer alleen hare middelen voor my te
verbergen, ick heb nu oorsaeck om op hare Tas te kloppen, en ick wil nu weten wat
goet datze heeft, oft ick sal niet kunnen; Dies seght hy: Liefste, ick weet wel datje
met my scherst, en datje geldts genoech hebt, derhalven bedelff in u hart niet 'tgunt
onnodich, en my al te kennelick is: Dus vleid en praet hy langh, maer zy bleef
volstandich in 't ontkennen datze alzulcke middelen hadde als hy meynde: Waer op
dan eindelick hy haer toe-voegden: Liefste gy meent
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
34
dat ick gants onwetende ben van het Testament datge onlanghs een weinigh voor
ons trouwen maeckten, daerje van soo veel duisent gulden en Landen, Clenodyen,
Rente-brieven, en kostelicke Meubelen disponeerden, en den Notaris Coenen daer
toe gebruickte, die't voorseide Testament voor u Bed (midts uwe sieckte) verzegelden:
Ia Liefste (antwoorden zy) hebt gy daer u calculatie op gemaeckt, soo bent ghy wel
bedroghen, vermidts ick op die tyt in een rasende Coortse lach. Aldus bevond hy
sich iammerlick bedroghen.
Isocrat. Imprudentes homines bonum manibus
Tenentes non agnoscunt antequaem amittant.
EEn voornaem Koopman tot Antwerpen na dat hy geweldigh gekoopmanschapt
hadde, bevont sich op 't einde ten achteren: Sulcks dat hy syn Goethebbers die hem
daghelicks quamen maenen, niet langher en wist uit te stellen, waer door hy buiten
geloof en hoopeloos gheworden sijnde, vermidts hy gheen herstellen aen syn verloop
en sach, soo bedacht hy hem, en nam voor den geenen plaets te maken die
gheluckigher als hy waren: Doch alvoor hy dus syn Vaderlandt gesint was te verlaten,
so noden hy al syn Goethebbers tot zijnen huise, die hy daer magnificq en seer wel
tracteerden: Als nu 't laetste gerecht op Tafel quam, seide hy: Mijn Heeren maeckt
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
35
u vrolick, dit is 't al dat ghy hebben sult. Dese woorden meinden sy dienden tot de
tegenwoordighe Maeltijt, maer hy den naesten morgen niet als 't beddestroo voor
hun latende, dede hun den eigen uitlech zijner gesproken woorden, die den
Goethebbers het bancket van lachen tot hun genooten Maeltijt toe-voegden.
Armoede beneemt d'aertze bekommernis.
HIlarius van Athenen was seer arm. 't Gebeurden dat hem ettelicke Rovers in een
Bosschage ontmoette: Hy dese aensiende, zeide niet, en met een lachende mondt
dacht hy in zijn selfs, heden hebt ghy een banckeroet: Zy hem siende, vraechden na
d'oorsaeck van syn lach, en waer om hy als andere over haer niet en schricte? Dese
antwoorden hy: Ick ben daer om sonder schrick, om dat ick naeckt ben.
Beloften boven vermeugen, is een tweede slaverny.
AMerigo Zati als hy binnen Constantinopolen een Slave zoude koopen, vraechden
hy den selven: Indien ick u koope, sult gy goet syn? En (erhaelde den Slaef) so gy
my niet en koopt, sal ick dan oock goet syn?
Poëten is geoorloft te seggen dat veele nau derven dencken.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
36
ARistophanis segt erghens seer leerachtigh, mette vrijheit der Poëten, dat voortijts
de menschen met twee hoofden, vier handen, vier voeten, en alle andre Leden na
advenant geschapen wierden, waer door sy soo hoovaerdig wierden, datze Jupiter
beoorlochden: Die hunne hoogmoet willende bestraffen, dede hun middel deur
snijden, het eene deel Mannelick en 't ander Vrouwelick makende: En dattet daer
afkomt, wanneer zy willen teelen, komt 't manlick ende vrouwelick gedeelte t'samen,
soeckende als aengebooren, weder te versamelen.
Uytvluchten hebben somtijts groot vermogen.
TOen Alexander Magnus in 't verovren der voorneme Stadt Lansaco, door 't Oraeckel
wierde gewaerschout dat hy die soude doen dooden de welcke hem aller-eerst uit de
Stadt tegemoet quam: Soo bejegende hem Agaso, die uit 's Conings last terstondt
gegrepen wiert: Maer hy van een dapperen inborst, vraeghden, wat hy hadde bedreven
dat hy moeste sterven? Daer op hy bescheid kreech, dat sulcks door aenmaningh des
Orakels gheschiede: Waer op hy tot Alexander seide: Weet ô Coningh dattet Orakel
niet en heeft gesproocken van my, maer van mijn Ezel, die voor my stappende, u
eerst heeft ontmoet, dien ick daer toe uit dreef, niet van sin wesende hem te volghen.
Dus dede Alexander den Ezel voor den man sterven.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
37
In eens anders Huys moet men de Huysheer gehoorsamen.
BInnen Romen was de Hertog van Florençe op een morghen onbijt genoot, van den
Graef di Tendila Gesant des Conings van Spangen, die syn Huys gehuert had: 't
Gebeurde, als men aldaer aen 't hoog eynde van de Tafel soude sitten: Den Gesante
op zijn Spaens omhangen met veel Ceremonien, en begeerde niet allen die plaets,
maer drong den Hertog dat hy daer ging sitten: Waer over hy een Pagie riep, en
seyden, Gaet brengt den Sleutel van 't huys aen den Grave, want ten is hem niet
genoech dat hy hier meester van 't huys is, maer hy wil noch over my gebieden.
Overvloet van Spijs en Dranck is verfoeijelijck voor deugdlievende
Menschen.
EPaminonda den grooten Capiteyn ende Filosooph in sijnen tijt, leefden soo sober
en matich, dat als hy van zijn vrient ten avontmael was genoot, daer hy groote
overvloet en kosten sach van spijs en Dranck, soo was hy onvernoecht, en seyde, dat
hy meenden daer genoot te zijn om wat samen te sprecken en eerlijck tijt te slyten,
en niet om bespot te worden en met gulsigheyt overlaet te werden: Sao-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
38
crates plach te seggen, De matige eters sijn mijn Vrienden, dan men vinter weynich:
De gulsige zijn mijn Vijanden, en men vinter veel.
Giericheyt en eerzucht behendelijck berispt.
COning Lodowijck de XI. een braef Prins en van scherp begrip, verstaende dat M.
Nicolaes Rollinus Cançelier van de Hertog van Bourgondien, een man seer rijck van
middelen, tot Bions Hooft-stadt van die Provincie had gesticht, een ruym en kostelijck
Gasthuys: Soo
voegde hy seer aerdich dese woorden tot yemandt, daer op: Het is rechtveerdich
en redelijck datte Cançelier van Bourgonje die in sijnen tijt so veel arme menschen
heeft gemaeckt, hy haer eyndelijck oock een gasthuys bouwe, daerse mogen in gaen
ende herbergen.
De konstige Zeevaert heeft veel gevaer.
ALs Filosoof Anacharside gevraegt wiert, welcke de allersekerste Schepen waren,
so antwoorde hy: Die binnen de Haven zijn: Willende seggen, datter op zee geen
schepen seker waren: den selven afgevraeght zijnde, welck daer meest waren doode
oft levende menschen, voegde hy daer op: Antwoort my eerst onder welcke getal
ghy de zeevarende Luyden
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
39
stelt: Als willende seggen, dat hy selfs van dese twijffelde, wat ende hoedanich sy
waren die haer leven ter genade van wint en water avontuerden; hier op segt Alciat
seer fray.
Me pouero Delphin' getto nel lido
Il tempestoso Mar' de l'onde fuore.
Per dimostrar' quanto è dannosa & insido.
Quand' el muove de venti empio furore.
Ma se Nettunno non perdona a suoi
Mal navigante assicurar' ti puoi.
Woorden van Prinçen zijn meer te achten als die van geringe Luyden.
ROmulus den eerste Coning der Romeynen was seer sober in Wijn: Want toen hy
eens een Gastmael hielt, dronck hy alleen uyt zijn kroes seer weynich: Waer op een
van zyn goede bekenden seyde: Indien yder soo dronck als gy myn Heer, de wyn
soude beter koop worden: Sy soude (seyde Romulus) veel dierder zyn so yder dede
als ick, want ick drinck so veel als my lust.
PYTH. Sed modus in potu, cibo excercitijsque habeantur.
CHARES. Quicunque verò modum imperare ventri nescit, hic plura mala malis
coacervat.
THEOG. Multò sanè plures viri satietate, quam fame perierunt.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
40
Woorden helpen somtijts luttel.
ALs Don Anthonio de Guevarra van den Spaense Coning in Granada was gesonden,
daer hy in korten tijt byde dertig duysent Huysgesinnen dat Zarasynen waren, ten
Christen-gelove doopte: Soo gebeurdent eenmael als hy van d'een plaets op d' andere
trock, dat hy op een seer hooge Berg quam, onder zijn gevolg was een seer ouden
Moor, desen trock Don Antonia byde Mou, ende hy seyde, mijn Heer ick bid u blyft
hier wat staen, ende begost toen te seggen: Op desen Berg was het als onse Natie dit
Coningrijck verloor, datten Coning der Mooren met veele zijner Edelen stont, ende
omme siende na de Stadt Alhama, daer hy even uyt gejaecht was door de Christenen,
soo begost hy bedroeft te weenen, daer hem sommige der zijner in navolgden, als
wanhopich zijnde, dit Lant oyt weder te besitten: Doch als hy van den Berg quam in
een Valeye, daer zijn Moeder en veel Vrouwen hem verwachte, die een weynig voor
af-gereden was: En sy d'oorsaeck zijns vertoevens vraegden, ende het weenen des
Conings haer wierde geseyt: Voegde sy daer op: 't Ware beter, en Coninglycker dat
hy in plaets van weenen nae de wijsse maniere, weer om had gekeert, ende oft
gewonnen had oft gestorven waert, soo soude dit verlies ons geen
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
41
schande zijn: En waer hy gebleven, ten minsten hadden wy over hem mogen schreyen,
ende soo waer hy en wy in eeren gebleven. Dit wiert den Moorse Coning 's anderdaegs
eerst verhaelt, dien hier over soo vergramt was, dat hy seyde, indien ick op den Berg
staende, had geweten dat my sulck verwyt van mijn Moeder soude voor gekomen
heben, ick en hadde by Mahomet niet gekeert, oft haer wensch waer op gelycke
manieren door my volbrocht gewerden.
Geluckich zijn de Verquisters, die tot bedencken komen.
ALs Laurens de Mediçis sach dat Pieter zijn Soon seer veel geldts verslont, soo in 't
verteeren, als oock aen groote sommen te leenen aen zijn Medegesellen, soo
vermaende hy hem met een Vaderlijck gemoet, dat hy toch in't leenen en Verteeren
voorsichtich wilde wesen, oft dat hy anders niet alleen zijns Vaders kas, maer oock
zijn Erfgoedt soude verquisten: Van d' andere zijde, had Laurens zijn Cassier voor
eenmael belast, altoos so veel geldt aen Pieter te tellen als hy soude eysschen: 't
Geviel dat een Vrient van Pieter 300. Ducaten te leen versocht: Die daer op na zijn
Vaders Comptoir gaende, ende siende soo veel gouts en silvers, en Clenodien by den
anderen, stont een weynich sich bedenckende:
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
42
Eyndeling, hy segt, Geeft my maer 150. Ducaten, 't is my te veel soo een somme te
leenen: Desgelijckx dede hy oock in zijn verteeren, en quam daer door tot sodanige
mesnage, dat hy na 't verloop van een Iaer bevont dat hy seer veele duysent guldens
daer mede had gewonnen.
't Is onmogelijck de menschen te vinden die volmaeckt zijn.
ALs de Cateloniers sagen, dat haren Prins Alfonsus van Arragon, nu tot het
Coningrijck van Napels en Siçilien gekoren zijnde, seer jong was, bedachten sy, hoe
sy hem bequaem met wijsheyt en raed mochten helpen, dies stelden sy hem voor,
dat hy ses Heeren tot zyn Raedtsmannen soude kiesen, te weten, die Godt vreesden,
de Justitie bevestigden, sober van leven waren, goetgunstig, manierlyck, vlytich,
ende die haer noch door giften noch gaven sich en lieten misleyden: Doch Alfonsus
alhoewel jong, niettemin van een goet begryp, desen Cataloniers also hoorende
spreken, prees haer voornemen en raedt geweldich, ende seyde eyndelyck tot haer,
by aldien gy soodanich een mensch (ick en segge geen ses) my weet te beschicken,
ick en ben niet alleen te vreden den selven het Bewint te geven, maer oock daer
nevens myn gantsche Ryck aen hem schencken.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
43
Verscheyden gedenckwaerdige saken.
HEt is verwonderens waerdig, datter veel saken van een nature gebeuren op een tyt,
in personen van een naem en op een plaets: Den eersten die Constantinopolen den
naem gaf, die aldaer het Rooms gebiedt over bracht, was Constantinus den Keyser,
wiens Moeder Helena genaemt was: Nu, den laetsten welcke dese Stadt ende het
Keyserryck verloor, was oock Constantinus ende zyn Moeder Helena geheten: In 't
geluckich Arabyen was Cam den Soone Noë, dien den waren Godsdienst wel
nagelaten was, doch die aller eerst d' Afgoderye aldaer in voerden: Langen tyt daer
na is in die selfde Provinçie gekomen Mahomet, die het Christengeloof verstoort
heeft, invoerende die valse Turckse Religie. De grooten Stadt van Cartago, haer sosо
vroom in alle Oorlogen geweert hebbende, is tot tweemalen gewonnen, ende
t'ondergebracht door twee Roomse Sçipiones, beyde van eenen naem. Men vint oock
onder't Register vande Pausen, dat alle die vanden naem Alexander een tegen Paus
en Afscheurder hebben gehadt. Als mede, dat alle de Pausen, die als sy begonden te
regeeren, haren naem veranderden, geluckich waren, ende die sulcx niet en deden,
zyn haestelyck vermoort. Onder de Coningen van Spaengen, vintmen, dat al die van
den naem Al-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
44
fonsus ende oock die vande Ferdinande altoos seer geluckich, voorsichtich en dappere
mannen zijn geweest, hebbende onder de selve diverse Coningrijcken, de nieuwe
Weerelt ende den naem van Catholijcken Coning verkregen. Cosmus den Mediçis
zijnde een gemeen Burger, geraeckte door zijn treffelyckheyt tot het Prinsdom van
Florençen, ende na veele avonturen eenen anderen Cosmus uyt het selfde geslacht,
is de bevestiging van dien gevolgt. Françisçus Sforca was den eersten Hertogh van
Milanen, ende eenen anderen Françisçus uyt het selfde Huys, is geweest den lesten
Hertogh, stervende sonder eenig na komelingen.
Welcke Staet (na't gevoelen der Italianen) van drien de beste is.
EEnige Academie-gesellen disputeerde tot Florençen eenmael geweldich, welcke
van drie Staten was de wenschelijckste voor 'tvolck, en de aengenaemste voor den
Prins: De saken by omvrage zynde verhandelt, geviel het aen eenen Pieter Victors,
een wijs man en groot Filosoof in zynen tijt, zijn beurt hier op te antwoorden, zijn
woorden waren in substantie gelijck als volgt: Wanneer ick bedenck, dat niet alleen
Godt Almachtich is een Monarch ende Heere van alle de Weerelt: Maer datte Sonne
oock is de Opperste van al de Planeten ende Sterren, ende de natuyre ende
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
45
Moeder van alle dingen: En lager komende, en sien ick onder de Schepselen geene
uytsteken van bysonderheyt, gelijck als onder den redelycke mensch wel sulckx 't
voornaemste behoorden te zijn: Onder de onredelijcke sien ick den Leeu de meest
en Sterckste onder de Beesten: Den Arent onder de Vogelen: Den Walvis onder de
Vißen: De Tarruwe onder de Graenen: Den Wijn onder de Drancken: Het Gout
onder de Metaelen: Den Dyamant onder de Gesteenten: Onder de Droogen den
Balsem: Onder de Vruchten den Orange Appel: Onder de Cruyden de Munt, en onder
de Bloemen de Roose: In somma soo ick onder de kleinste dingen ga, ick sal yets
desgelijckx bespeuren: Want niet alleen Bijen en Wormen maer selfs den Haring:
Dese heeft haren Coning, die haer gouverneert ende gebiet: Waer uyt (mijns
bedenckens) ick onder alle soorten van Staten ende Regeringen geen beter en kan
oordeelen, noch waerdiger, als de Coninglijcke, ofte daer den Monarch ofte een
Persoon alleen Regeert.
Den Raedt van andere is nimmer Versmadelijck.
KEyser Antonius Pius en dede niets in tyde van Oorlog ofte van Vrede, ofte hy berade
sich alvoorens met zijn voornaemste ende bequaemste Vrienden: Seggende dickmael
tegens de selve: Dattet beter was haer eerst te hooren, en van des selfs wysheyt sich
te dienen, dan, alleen op syn eygen vernuft steunende, Sotticheyt te bedrijven:
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
46
Si conuiene al gran Re di tener' fiso
Solo alle cose altissime il pensiero,
Et d'ogn' altra men' degna esser' diuiso,
Che non sia duro scoglio al sommo Impero,
Piegar' talhora il cor', cangiare auuiso,
Non esser' grave a chi gli mostre il vero,
Et pensar che Dio sol puo senza altrui,
Ogni cosa addattar', qual piace a lui.
Schoonheyt wat die is.
DE Spangiaerden en Italianen meynen elck dat hun Vrou de schoonste is, hier in zijn
zy gelyck metten Stichters van yets bysonders, sy sien haer feylen niet, en doolen
somtyts groffelyck: De jalousije worter strack uyt geteelt: En om dat sy veel
nagevolgen heeft, soo spreeckt Socrates vande Schoonheyt aldus: Zy is een Tyrannye
van korten tyt: Plato segt: Sy is een Prevelege van de Natuer: Teophrastus, noemt
het een stilswygent bedrog: En Teocritus segt: De Schoonheyt is een soete vleyster:
Carneade wil dattet een ongewapent Rijck zy: Domitius, geeftet den naem van meer
als alle Brieven van recommandatie te konnen uyt wercken: Homerus segt, het is
een glorieuse gave van de natuer: Ovidius maecktet noch grover, seggende: het is
een goddelycke gratie: Maer wy seggen, datte Schoonheyt een bysondere eygenschap
is den Vrouwen van Godt toegepast, om haer andere swackheden en gebrecken te
bedecken: Iae
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
47
Godt de Heer heeft den Man ingeschapen selfs behagen in de Vrouwelycke teederheyt
te nemen. Doch wert de Schoonheit by ons de Vrouwen niet vergunt als met 't
woordeken fray, welcken qualiteyt niet alleen over't Lichaem maer oock totte Ziele
gaet: Doch de gemeene Weerelt noemt een aen minnich Aengesicht schoon, de Venus
boeven loopender na, en die sotte Vrouluy meenende dattet waer is, Cieren en
proncken haer des te meer, aldus niet denkende, datse in plaets van schoone, strack
Lichtekoyen worden: Hier af seggen de Jtalianen aldus.
Cieco è colui che follemente crede,
Che vaga donna honesta apprezzi poco
Quella cara belta ch'ella possiede
Non pensi alcun' ch'ella si prenda in gioco
L'alte sue lode, & ch' ogni ardente sguardo,
Non truoui in cor' gentil' pietoso loco.
L'occhio presto al veder' al volger' tardo,
Scorge ben' tutto, e'l saggio orecchio intentor,
A quanto huom' di' lui parla ha sol' riguardo.
De Groote maken dat haer woorden en wercken over een komen.
CAjus Marinis in den Borgelycken Oorloch sich op een bequame plaets versterckende,
wiert van zijn vyanden belegert, ende hy en quam nimmer daer uyt in 't open velt,
dan als de
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
48
gelegentheyt presenteerde: Waer op Popedinis Silon die hem belegert had, seyde: O
Mavio, indien gy soo braven Capiteyn bent, waer om komt gy niet uyt om te stryden?
Daer op Mavio antwoorde: En gy Sylon, indien gy soo vromen Helt zijt gelyck gy
u beroemt, waer om en dwingt gy my niet om tegens myn wil tot u te komen?
Den waeren Edeldom komt uytte deugt.
PAus Urbanis de vierde, een Fransman, was van geringen geslacht, evenwel een seer
wys en welspreckent Man: Zijn lage Conditie wiert hem een mael van den Coning
van Spangen verweten, desen antwoorde hy: Dattet geen deugt was van Adelycken
Ouders gebooren te syn, maer datte Deugt den mensch edel maeckten: Hy gaf aen
soodanige meest alle d'Offiçien weg, seggende, dat aen de geen diese toequamen,
hy gedwongen was die te geven.
Wat het gemeene Volck zy.
PLato noemden dese een groot beest 't welcke na haren lust woelde en wilde, sonder
reden, niet aensiende de sake soo sy was, maer na dat sy hol over bol heen wilde:
Dit weten veel eerbare Regenten te getuygen, welcke nacht en
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
49
dach soo in Civile als Criminele saeken van d'Jngeseten geslooft hebbende, ende
oock somtyts van haer als mette handen gedragen, nader hant om een frivole ja een
nietige deckmantel en ophitsing van d' een oft d' ander, den selven op 't lyf ga vallen,
ende meer als beestelyck getracteert ende bedorven hebben.
De natuer des Menschen is ongestadicheyt en vervoeringe tot veeler
hande passien.
DE voor-treffelycken Laurens de Mediçís (Vader van Paus Leo) ende grooten Poët:
was eens op een Gastmael sprekende van de natuer des Menschen daer van d' een
dit en d'ander dat seyde, onder 't welck hy eyndelycken oock dese reden gaf, en in
Italiaense verssen schreef:
Vrugt, Vrese, hoop en Pijn,
Natuers beweging zijn,
Wy zijn bedroeft om 't quade,
Wy vreesen naeckte schade,
Dus sterffelycke Mens dit is 'tbeloop van s'Werelts leven,
Al ydel, sorg en angst, kan
Geen' gerustheyt geven.
De mensch die in eenige waerdicheyd opsteygert, verliest veeltijts door
hovaerdije zijn vijf sinnen.
ALs Benedictus Albisi een sijner Vrienden was gaen begroeten die Cardinael gekoren
was, so was hem die nieuweling alreede soo hoog
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
50
ontwassen, dat Benedicti woorden by hem gheen gehoor hadden, ja hy veynsden
hem niet te kennen: Maer als Benedictus die van een edel ghemoedt was, dit sach,
veranderden hy van coleur en seyde: Mijn Heer, ick bidt u op onse vrundschap lett'er
op, de Fortuyn heeft u tot desen trap doof ende blint gemaeckt: En ick zeg' u dat ick
my voor u ende uws gelijck die groot gheworden zijn, niet meer en verwondere, dewijl
ick het nu seker te zijn bevinde, dat de soodanighe niet alleen hun ghesicht, maer
oock hun gehoor, en al d' andere sinnen hebben verlooren, en hunne Vrunden die
voor hun quamen, niet en hebben gekent, &c.
Wonderlijcke opmerckinge en voorvallen sijn niet sonder Godes
voorsienicheyd.
CArel de Vijfde, Keyser en Coninck van Hispanien, is op St. Mattijs dagh te Gent
ghebooren, en op dien selven dagh is hy daer na binnen Francfort Keyser gekoren,
en gekroont, en te Aquisgrana aengenomen, en was oock ten selven dage ор de
Crooninge van den Paus te Boulonje: verkreegh op dien dagh een groote Victorie te
Bicocca in Lombardyen, en won dien groot en Slach op St. Matthijs voor Pavyen‚
daer hy de Coninck van Vranckrijck gevangen nam.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
51
Al te groote vrees, is geen kleyne zotheyt.
ЕЕn Gesant te Scheep na Asia afgesonden, als hy daer gearriveert uyt 't Schip tradt,
vraegde men hem, oft hy niet en had gevreest te vergaen, en van de Visschen op
geslockt te werden? Wat seyde hy, soude ick de Visschen vreesen, daer ick'er soo
veele gegeten hebbe.
Och of de menschen hare dooling kenden!
ЕEn Sterre-kijcker op de Marckt te Athenen speculeerende op een bort daer veele
Sterren op gheschildert waren, en de selve noemde, seggende onder andere‚ dit sijn
dwalende Sterren: Diogenes dit hoorende‚ seyde, goede Vrient gy moet niet jocken,
de Sterren en dwalen niet, maer dese (wijsende op de Omstaners) dwalen.
De opinien regeeren de Weerelt.
ТЕ Ceulen woonden een braef Schilder, maer een quist-goet‚ en Wijn-suyper, soo
arm als een Mier: Dese had diverse Christi Beelden gheschildert‚ ruylenden deselve
voor Vette Hoenderen, willende liever deselve alsoo verhandelen, en schade doen,
als profyt, met die te verkoopen: Als men hem vraegde, waer om
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
52
hy sulckx dede, antwoorde hy; Wilt gy myn in plaets van een Christen een Iode
maken?
Schoonheyt en reden, selden by een.
EEn out Wijf siende dat den Keyser Jovianus seer grof en Vet van Lichaem, en swaer
van Hooft was: Seyde: О! onsterffelijcke Goden. hoe swaerlyvigh is de Sotheyt.
't Is beswaerlijcker yets wel te beantwoorden. als te vragen.
ЕEn die te Рагуs by den President van de Raeds-heeren soude ondervraegt werden,
om mede onder haer College plaets te nemen, ende zyn Eed te doen: Soo vraeghde
men hem, oft na de Wet van Vellianus de Vrou haer konde verbinden, ende
antwoorden voor den Man: Soo antwoorden de and're, Ja: Den President erhaelde,
selfs als hy ghetrout is? Dese seуdе oock Ia; Wel seyde den President, gaet na huys
en laet u Vrou hier komen, sу sal dan wel antwoorden voor u.
Geckende segtmen de Waerheyt.
ТЕ Genua had Steven Carmagnola, ettelijcke Edelluyden in zijn Hof die seer schoon
was, gebracht: Haer onthaelende mette raer-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
53
ste Vruchten, Kruyden en Bloemen, dewelcke sу vrijpostigh begonden te plucken:
Na veele discoursen en hun bekomst hebbende, weder vertreckende, bedanckten hem
voor alle genooten eere; Een van hun daer by voegende, u Hof is sееr schoon‚ ghy
dientse wel te doen op sluyten, op datse niet bedorven en worde: Steven dit hoorende,
lachte by sich selven, eyndelyck in dese woorden uytbarstende; Maer dit most gy my
geseyt hebben, al eer gy in myn Hof quaemt.
Veel Christenen Sweeren, zy houden 't niet, de Turcken Sweeren niet,
sy houdent.
ЕЕn Switser niet verre van den handel tusschen den Paus en den Keyser geweest
sijnde, en bemerckt hebbende door 't beloop des tijdts, datse malkander soo hoogh
op trouwe hadden belooft, en geswooren het geaccordeerde te houden: Doch niet het
minste daer van en hadden naer ghekomen: Soo seyde hy: Ick wenschte wel‚ dat wy
eenmael Sweeren mochten, dat we geen Eed en souden mogen doen, dan had dit
ontrouw Eed doen een eynde.
Die aen de wegh Timmert, heeft veel opspraeck.
EEn Burger te Straets-burgh, had zijn Huys van buyten seer fray laten vercieren, en
be-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
54
schilderen: Een vremt Heer daer verby komende, besach dat nau-keurelijck, sоо dat
eener vraegde, wat hem daer van dachte? 't Is hups seyde hy, maer ten behaegt my
niet: Men vraegde waer оm? Om dat (sеуde hy) onaengesien al zijn gedaen onkosten,
hy оp de Straet uyt sijn Huys moet komen, als hy dese zijne gemaeckte moyicheyt
sien wil.
Soete onnoselheyt.
TWee DomHeeren te Mentsz gaende spantzeeren, hadden samen eenighe praet van
haere Kockinnen: Een blinde Bedelaer daer sу verby gingen, riep‚ Ey ghy
Hoogwaerdige Dom-Heeren, geeft my een Aelmissen om Godes wille; Zy vraegde
hem, hoe hy wist wie zy waren, sо antwoorden hy: Ey mijn Heeren, ick konde dat
wel aen u Christelijcke samen spraeck hooren.
Gelijck om gelijcke.
CHristiaen Lip, een Burger te Straets-burgh, met een Italiaense Quack-saver die een
Brant- litteecken aen zijn Kaeck had, in questie voor 't Gerecht komende, dese
Christiaen manck gaende, sоо seyde den Quack-salver іn zijne verdedinge: Men
soude sich hoeden voor die, die van de Nature getekent waren: Ia ant-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
55
woorde Christiaen, vryelijck salmen sich voor die hoeden, die den Beul geteeckent
heeft.
Qua reeckeninghe, quaet eynde.
ADam Riesz. was een befaemt Hoogduyts Reecken-meester, deshalven quam eens
een Dorp-Schout tot hem, seggende: Ick heb s' Jaers 80. Gulden innekomen, daer op
houde ick twee Paerden, een Dienaer, en een Jongen: Ey Adam maeckt my de
reeckeninghe, hoe ick daer best mede sal toe-komen: Riesz. antwoorde hem kort:
Als gy met des Stadts Bode multepliceert, en divideert met den Hencker‚ soo sal u
facit aen der Galghen zijn, &c. 'tWelck oock so gheviel‚ want desen wiert korts daer
na opgeknoopt.
Elck heeft zijn waer om.
CRispijn van de Pas, was in zijn fleur een braef Plaet-snijder, dan hy nam niet geern
aen te snijden de Conterfeytsels van Groote Vorsten na haer doot, en van Geleerde
Luyden in haer leven: Als hem d'oorsaeck hier af wierde gevraegt? Seyde hy: Аlsоо
men de Groote niet veel na haer doot, noch de Geleerde by haer leven en estimeert.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
56
't Js ommers de waerheyt.
EEn Boer te Straets-burg, in een Procureurs Huys komende‚ daer het al om vol op
ghetorst was, van Kostelijcke Huys-raet, gingh van daer, en seyde: Ten is niet
mogelijck, dat hier een arm Mensch zijn recht winnen kan.
Elck gaet in zijn Kerck te Preecken.
ALs seecker Persoon оp de soorten van Rеligen gespeculeert had, seyde hy: Soo de
Lutherse recht hebben‚ datmen alleen door het Gelove zaligh wert‚ soo sullen de
Koopluyden die noch een weynig geloof hebben, gewis zalig worden: Ende by aldien
men door de wercken zalich wort, (gelijck de Rooms-gesinde seggen) soo worden
seeckerlijck de Ambachts-luyden ende Boeren zalich.
Onkunde, doet doolen.
VOor de Deur van een Geleert Man, komt eens seecker braef Poët kloppen: Den
Geleerden in zijn Studie sijnde‚ most de Deur selfs openen‚ dewijl niemant anders
Tuys was: En hy half gestoort om het stijf kloppen, seyde, eer hy wist wie daer voor
was; Ick weet luttel onderscheyt, tusschen een ongestuyme klopper
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
57
ende een Ezel: d'Ander van buyten seyde: De Deur is daer tusschen: Als hy nu opende,
begosten zy beyde te lachen.
Beter wel reeckenen, als qualijck betaelt.
EEn kluchtigen Boer seyde eenmael‚ dat hy daegs vijf Brooden most winnen: Dat
eerste hielt hy voor hem, het tweede wierp hy weg, dat derde gaf hy weder, de vierde
en vijfde leenden hy wegh. Dit leyde hy aldus uyt: Het eerste Eet ick selfs, het tweede
geef ick mijn Stief-moeder, die mijn daer van gheen danck weet, dat derde geef ick
mijnVader weder, dat vierde en vijfde leen ick mijn Kinderen, die aen my weder
mogen doen, als sу groot zijn,'t geen ick nu aen mijn Vader ben doende.
De kleyne Eer, is wonder teer.
ЕEn Soldaet in 't Lant te Cleef, over zijn ongehoorsaemheyt op 'tHoute Paert sittende,
stont een Cleefse Boer, en sach hem seer yvrich aen, soo datte Soldaet quaet
wordende, seyde, wat staet gy my hier aen en Kijckt: Wel seyde den Boer; zijt ghy
my moede‚ dat ick u aen sie, soo rijt met u Раеrt van my wegh.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
58
Elck hout meer van Conjungeeren, als van Declineeren.
CHristoffel Leheman, schrijft in zijn Florilegio Politico, hoe sommige tot Ampten
geraken, 1. Door Nominativum, datse groote Namen hebben. 2. Door Genetivum,
wegens af-komst en groot Geslacht. 3. Door Dativum, door gaven en geschencken.
4. Door Accusativum‚ dat men andere vuyl maeckt, en swart schilderende beklaegt.
5. Door Ablativum, den eenen nemende, datmen den anderen geeft. 6. Door
Vocativum: Door het Stemmen, zijnde den lesten Trap daer door men Amptenaer
wort.
Die segt wat hy wil, moet oock hooren wat hy niet en wil.
IN Elsas was een nieu geadelde Ioncker, die meer op 't verteeren als оp de mesnage
toeleyde: Dese sach eens een statich Burger die een ouden Mantel aen hadde, spreeckt
hem aen op de straet, en seght; Wel Vader draegt ghy uwen ouden Mantel noch? Ia
seyde den Burger, t' is waer, het is een ouden Mantel, ick hebse van uwen Vader
gekocht, hy veylde trouw Laken.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
59
Soo geeyscht, soo betaelt.
SEecker Kerckelijck Persoon, siende den treffelijcken Medicus Valerius Cordis sieck
te Bed leggen, vraegde hem‚ oft hy sich niet en schaemde, dewijl hу ееn Medicus
was? Valerius sich getroffen vindende, antwoorde: En ghy die een Geestelijck Mensch
zijt, anderen leert hoe men God-zalich leven sal, schaemt ghy u niet datje soo
Goddeloos en argerlijck van leven bent?
Men blijft in schertsery, zelden elckander schuldigh.
WAnneer seecker Soldaet ter Herberge aen Tafel was ghekomen, daer oock veele
Coopluyden op die tijt waren, die dese Lants-knecht niet geern by hun hadden,
dachten sу hem te beschamen, om hem van Tafel af te dringen: Zy siende datter een
Lepel te kort was, om eenighe Sopkens te eten, greepen in haest yder een Lepel,
seggende, 'tsy een boef die geen Lepel heeft, 'twelck den Soldaet siende, ende dat
hу te kort quam, maeckte terstont een Lepel van een stuck Broot, daer hy soo vroom
mede roeyden als zy met hare Lepels: De Sopkens nu op zijnde, seуdе den Soldaet,
een boef die zijn Lepel niet op en Eet. Doen saghen de
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
60
Koopluyden ор malkander, en noch meer, als terstont daer aen een Schotel met
Vogels, daer in 't midden een Snip lach, op-gedischt wiert, doen nam hy den Snip,
seggende: Ick sie wel t'is hier de Man een Voghel. De Koopluyden hadden niet veel
te segghen, dan namen een Kroes met Wijn, en dachten hem weder een Pots te
speelen, sy stellen dan den Beecker in, met dese woorden: Het soude gheen eerlijck
Man zijn, die den Wijn in 't drincken soude vuyl maken; Dit deden zy om dat den
Soldaet een vuylen Verckens Baert had: Als 't zijn beurt viel, dronck hy den Kroes
soo schoon uyt‚ datter gheen Mugge zijn dorst in soude versadight hebben: Siet seyde
hy, oft ick den Wijn oft u getroubleert hebbe?
't Begeeren is somtijts onmatich, maer 'twoort houden altoos
Prinçelijck.
CRantzius schrijft in sijn Saxise Cronijck lib. 2. Сар. 26. Dat Henrick de Grave van
Altorf, den 2. Koningh in Francken en Bayeren had gebeden, oft hy hem sо veel
Lants geliefden te schencken, als hy op eenen dag met een Gulde-wagen soude mogen
om-rijden: Lodowijck weetende dat Henrick geen Waghens van Gout had, meynde
het ware hem ondoenelijck, stont hem derhalven zijn versoeck toe: Maer Hendrick
die een kleyn Goude Wagentje
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
61
had, sette dat op zijn schoot, ende over al versse Paerden bestelt hebbende, reed den
meestendeel van geheel Baijerlant om, welcke list Lodowijck niet alleen wel
behaeghden, maer hy vereerden hem oock op zijn belofte alle dat Lant: Ende Henrick
wierde zedert altoos genaemt, den Hertogh met den Gulden-waghen.
't Js jammer datte Mode nu anders is.
BAlduyn Graef van Vlaenderen, ор den tocht zijnde teghens de Sarazijnen in 't
beloofde Lant, wordende oock naderhant Koning van Constantinopolen‚ hielt seer
scherpe ordre onder zijn Volck, dat hy om alle ontucht te vermijden, tweemael alle
weecken in zijn Hof dede uyt-roepen, dat geenighe die met Hoeren te doen hadden,
souden vervorderen in sijn Hof te komen, en daer te vernachten. Ное verandert de
Weerelt?
Onnoselheyt is geen Sonde
MЕn lachte niet weynich binnen Haerlem, wanneer een Boer van buyten, daer in de
Stadt in een Barbiers Winckel was gekomen, om sich te laten op Potsen: Dat hy, toen
hy geschooren was, den Knecht een Rijckx-daelder in de hant stack, die vertrouwende
datte Boer hem dit om kleyn gelt weer te hebben, had ge-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
62
geven, riep, Huysman, Huysman, hou, ick heb u wat te seggen, sоо riep den Boer
dese Knecht van verre toe; Mijn Heer hout my dit ten goeden, als ick weder kom,
sal ick het verbeteren.
Over dese klaegen selfs de Boeren.
ЕЕn Dorp-Schoolmeester, soude dese Latijnse woorden uyt-leggen: Dant duo bos,
impos, Compos, custoque Sacerdos, De explicatie maeckten hy aldus: Impos de
Boeren, dant geven, duo bos twee Ossen, Sacerdos den Priester, Compos den
Compost, Custos den Koster. Als men hem beschuldighde, dattet Uyrwerck vals
was, en zijn stelling op het selve niet en docht: Antwoorde hy, de Son mach wijcken
van haer loop; Maer ick van de mijne nimmermeer. Нy wilde seggen, van zijne
onverstant.
Godt voorsiet alles.
АLs Samuel Naeranis een geleert Nederlander, dickwils met genoechte sprack van
een onmachtig en te heftich aengetaste Podegratist, dat anders een uytmuntend Poët
was, seyde hy: Dat ofwel die kranckheyt 't gebruyck zijner voeten had benomen,
Godt had hem echter begaeft met selfs sodanighe voeten (verstaet pedibus, dat de
latijnen Verßen noemen,) waer mede hy in zijn leven en na sijn doodt de
gantseWeereldt soude over wandelen.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
63
Dus ging het, dus gaet het.
ETwas reden, vnd das halten‚
Das pflegten unsre lieben alten.
Heutiges tags verspricht man viel,
Und halt alleyne das men will.
De domme trecken allerstijfst hunne streng.
SEker Student van goeder onnoselheyt (doch los van sinnen) by Melanthon komende,
begeerde van hem Magister Artium ghemaeckt te zijn: Melanthon wel siende dat hy
't niet waerdich was, sloech het hem drymael af: Den Student valt op zijn knyen, en
bidt Melancton heftiger als vooren, met dese woorden: Per Miserecordiam Dei,
sulcks dat als het Melancthon niet langer en wist te weygheren, seyde hy: Wilt ghy
dan ommers gepromoveert sijn, so zijt dan Magister Miserecordiae, welcken tijtel
hy zijn leven langh behieldt.
Elck is zijns zelfs Uyt-legger.
WAnneer twee Duytse Karels t' saem twiste waer 't woort Aulicus (Hoveling) af
voort quam, seyde d'een: Het sргооt uyt 'tGriecx autos lukos, dat is een Wolf: Ick
meene seyde d'ander dattet komt van ollicus, want olla is een pot gehe-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
64
ten, aen welckers vet de pan-lickers en pluyme-strijckers hun magere koonen geern
uyt-huwelijcken.
Dit was eertijts, wat is 't nu?
DEn Deken van St. Andrea te Ceulen Еуfried ghenaemt‚ eenmael van
den_Super-Deken ter Maeltijdt genoot wordende, seyde: Dat hy selfs veel groote en
Hoogwaerdige gasten verwachtende was: Als men daer ор vernam wat voor Luyden
dat waren, bevond men deselve een deel Kreupele, arme, en allesins gebreeckelijcke
Luyden te zijn. Hy gaf eenmael zijn eygen Schoenen оp straet, aen een Bedelaer die
barvoets was: Ende andermael, dede aen seker armen al het ghebraet van sijnen
Huyse geven, soo dat zijn eyghen Huysgesin haer seer sober met Broot mosten
behelpen.
De plaets neemt geen sterven wegh.
SEecker Vriesse Boer, vraeghde een van zijn Lants-luyden, dat een Schipper was,
waer zijn Vader gestorven was, den ander seyde, hy ware verdroncken: Еn u
Groot-Vader erhaelde den Boer? Al mede verdroncken seyde den Zeeman, en noch
een van mijn Broeders: Soo wondert my sey den Boer, hoe gy noch durft op 'twater
varen? Vrientje seyde de Schipper, u
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
65
Ouders, en Broeders waer sijn die ghebleven; Op hun Bedt gestorven en in de aerde
Веgraven antwoorde de Boer: Cameraet zeyde den anderen, soo verwondert het my
mede, dat ghy noch op een Bed durft slapen, ende over de aerde gaen, dewijl sy u
Voor-Ouders in-gheslockt hebben: Wat mijn belangt, ick gheloof datte Zee ten
Jongsten daghe soo wel hare dooden als het Lant op-geven sal.
Eygenschap is byna een Wet der Natuyre.
DЕ Switsers van outs befaemt, seer vroom te zijn in den Oorlogh, hebben altoos hun
troulijck gedraghen, waer over sommighe Vorsten een Guardе van dese Natie hebben
ghemaeckt, als van de welcke men gheen exempel weet, datse oyt eenige verraderije
hebben ghesticht: In Vranckrijck heeft men hier af een spreeck-woort, te weten: Dat
die een Switser niet wel en betaelt, oock van hem niet en kan ghedient zijn, dewijl
zy rechte Soldaten sijn, die om Soldije dienen, des halven segtmen, Point de l' argent,
point de Suisse. Ееner van hun op 'taengaen van seker Batallie zijn Volck aen
maenende, seyde, so yemant vervaert is, die voege hem dicht by my. Een ander
gemeyne Switserse Soldaet, siende, dat men hem in de Monstering om zijn onaensienelickheyt wilde uyt Monsteren,
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
66
seyde: Wat reden heb ick gegeven? Men heeft immers noyt ghehoort, datter een
Battalie door my verlooren is?
Als 'tgemoet geraeckt is, valt den Man.
HErtogh Erick van Bruynswijck, had een Ouden trouwe Dienaer, die langhe op een
Officie, echter tevergeefs, hadde gewacht, werdende t'elckens met woorden en wat
Spijse afgewesen: Dit hem verdrietende, soo quam hy juyst op die tijt in 't Hof als
den Hertogh Misse hoorde: Hy stelt hem dicht nevens desselfs zijde. Als nu den
Hertog onder den dienst sijn hant ор zijn borst slоеgh: En seyde, О! Godt weest my
sondaer genadigh; Toen sprack desen Dienaer, en seyde: Niet hem Heere, maer weest
mijn genadich, want ick hebt beter van noode, hy heeft my langh veel belooft, maer
heeft mijn geen woort gehouden, daer om, Heere, en geeft hem niets. Dit nam Hertogh
Erick so hoogh ter herten, dat hy noch dien selfden dagh, dese ouden Knaep sо wel
begiftichden, dat hy sijn leven lang geen klagen en hadde.
De stoute Luyden, besitten t'derde Deel vande Weerelt.
SEecker Heer in Pruyssen, als 'tGroot-meesterschap vacant was, ende men een ander
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
67
soude kiesen, stemden hy sijn selfs, seggende, dat hy niet geern meyneedich wilde
sijn, ick weet mijn Ooghwit aller-best, en kan niemant als mijn selfs daer toe Keuren,
en dewijl ick voor niemand beter borgh worden kan als voor mijn selfs, soo heb ick
ghedacht, dattet dese orden sal nut zijn, dat ick Groot-meester worde. Alsoo is hy
ghekooren, volghens zijn voor nemen: 't Welck indien het altoos so lucken woude,
wel veel na-volghers soude maecken, die nu tot hun leet-weesen in 'tslijck blijven
steecken.
Dus Prediken de Keysers, voor de Geestelijcke.
ALs Keyser Carel de 5. een Rijcx-dagh tot Меntsz hadde aen-bestelt, seуdе hy tot
des Paus Nuncius Canabz: Mijn Heer, onse Vader heeft u wel in Duytslant gesonden
om de Kercken te Reformeren‚ maer ghy en doet niet, als gelt daer uyt te lichten, en
wech te voeren: Aldus Reformeerden den Keyser den Reformateur. Cuno den Graef
van Valcken-steyn stont daer by, en een Canonick van Ments, die een Kostelijcken
Hoedt op hadde‚ van Gout en Silver gestickt: Soo nam hem den Keyser deselve af,
en sette die op zijn Hooft, en seyde: Ben ick nu met Cunoos Hoet een Soldaet, oft
een Geestelijck Man ghelijckende? Aldus keerde den Keyser hem na Gerclao, den
Bisschop van Ments, en seyde: Heer Bisschop, ick gebiede u
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
68
op alle gehoorsaemheyt en trouwe, daer mede gy aen mijn gebonden zijt, dat ghy
uwe Geestelijckheydt Reformeert‚ en het mis-bruyck in Cleedingen, Schoenen,
Hoeden, in haer gantse leven af schaft, ofte beneemt hare prebenden, in dien sy 't
niet naer-laten, en wijst de Penningen in onse Reecken-Camer, op datse beter
aengelegt werden.
Eten stilt Honger, maer weten baert onrust.
ALbert Durer, een seer befaemt Schilder in Duytslant, bemoeyde sich seer met de
predestinatie te verstaen, en vraeghde veel geleerde Luyden daer naer, om te weten
wat het was: Als men hem 'tselve ontledichde‚ en hy dat niet en konde begrijpen,
seyde een Jurist tot hem: De Predestinatie en is niet anders, als dat God het maeckt
met ons soo het hem belieft‚ dat hy ons niet om ons, maer om zijn selfs had geschapen:
Dit vatte Albert, en vernoecht zijnde‚ so en beswaerde hy hem niet meer over de
Predestinatie.
't Kleet maeckt de Man, die 'theeft treckt het an.
WAnneer in seeckere plaets een die niet veel geloofs had, tot een Notaris was
gemaeckt, seyde eener: Dese heeft nu by de 20.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
69
Jaren langh geloogen, ende nergens Credit gehad, maer nu hy Notaris geworden is,
moet men hem wel geloven.
Christman en Chrijsman, scheelt weynig of veel.
TЕ Wirtenbergh viel eenmael discours by Hertogh Everhad over Tafel, hoe verre de
list in den Oorlogh te gebruycken waer; Docter Ulrich Militor van Constants seyde:
Dat yemant zijn vyant so wijt met list wel bedrieghen mocht, midts, dat hy gheen
meyneedicheyt bedreef en tegens zijn beloften dede, tot exempel by brengende: Dat
een seecker Edelman in sijn Slot eenmael Belegert zijnde, resolveerden het selve by
nacht te verlaten, en bedenckende, dat zijne Vyanden terstont aen het swelgen en
eten van den voorraet souden vallen, en met brandende lichten alle hoecken loopen
door snuffelen, om buyt te soecken, stelde hy een Tonne met Buspolver in de Kelder,
datse dan also licht haer selfs souden verraden, en om hals helpen: 't Welck oock
alsoo uyt-viel: Ну wijckt by nacht uyt 'tSlot, den Vyandt komt'er in, en een weynich
daer na vliegen sy met malkand'ren in de lucht. Eenighe nu meynende datten Edelman
daer niet wel aen gedaen had, so antwoorde een ander: Desen Edelman en had dese
Luyden niet te gast ghenoot, sy hadden daer buyten
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
70
mogen blijven, also schrijftmen de Paspoorten voor alle Roofgierighe, die eens anders
eygendommen soecken.
Zeden na reden, dienen geleden.
BАrbarа Romerin, een Schaep-harderin te Ravensbergh, gevraegt zijnde, oft dе
Wijven hare Mannen wel een Text soude moghen voor lesen, antwoorde: Het
Predicken in de Kercken is de Vrouwen verboden, maer een Capittel uyt Mosis als
sу het daer na gemaeckt hebben, tot een Gramatica voor te houden, dat en staet
nergens verboden.
Daer 't Gehoor voor de Tong gaet, valt geen disput.
TЕ Marpurg disputeerde een jonge Student van d'eygenschap des Gehoors, als hy
nu midden in zijn reden stom bleef staen, sonder de voor-werpselen te verdedighen,
seyde Joannis Lentzius van Leeuwaerden, dese geselle heeft een matige Materie voor
genomen: Audientis enim, non respondentis, personam illud sustinere? Hy hoort
maer toe, ende weet niet te antwoorden.
Die vraegt en die staet, moet de weer om stuyt verwachten.
ЕЕn Duytser ор den waghen neffens ander Geselschap sittende om na den Hage te
rij-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
71
den, hoorde zijn Geselschap dapper Roncken: Ну geen lust tot slapen hebbende, riep
overluyt, Reys-broeders hou‚ laet ons wat praten, den nacht en de tijt is te lang: Een
Engelsman onder den hoop seyde; Spreeckt vry hier is goet gehoor, en men siet
niemant: Ick heb seyde den Duytser, veele Landen door-reyst, en waer ick kom,
bevinde ick dat den val van Lucifer plaets heeft; Wat is dat voor een saeck seуdе
d'Еnghelsman: Toen Lucifer seyde d'ander om sijn boos-heyt van den Hemel gestooten
wiert, vielen zijn armen in Italien, waer af men daer soo veel van om-helsen hout‚
zijn Buyck viel іn Duytslant‚ daer men het Vreten en Suypen van ge-erft heeft, zijn
Hooft viel in Spangien, daer men als de Grandes alles Gouverneren wil, zijn Handen
vielen in Hollant, daer hun het grabbelen van aen-ghebooren schijnt, de Beenen in
Vranckrijck, daer af sу soo luchtigh hare Galjaerden Dansen: Wel seyde den
Engelsman, die soo langh niet en konde wachten tot men hem sulckx seyde, en de
Staert waer bleef die? Hola seyde den Duytser, die had ick by na vergeten, zy viel
in Engelant, daer af noch die Natie hare naem heeft.
De onnoselheyt liecht niet.
HErtogh Christiaen van Bruynswijck in Hollant komende, sach sijn Contrefeytsel
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
72
in een Const-kopers Winckel staen, hy vraeght den Meester, wat Karel dat was; Mijn
Heer sey den ander, het is den Dollen Hartogh: Ja seyde hy, is der Karel hier, soo
laet ons heen gaen.
De Ouden hadden oock wat goets.
DE Laconers in hare openbare Gast-malen (die sу tot onderrichtinge der Ionck-heyt
over desselfs broosheyt in-stelden) maeckten lof-dichten, ter eeren van die gepresen
dienden, wegens haer dapperheyt, ende voor 't Vaderlant waren gestorven, ofte tot
schande van die vrees-achtig geweest waren: Sy hadden 3. Choren na den standt der
drie Ouder-dommen, waer van den eersten die de Outste was, aldus song: Eertijts
waren wy wel-varende Jongelinghen. Den tweeden in 'tbeste zijns levens songh aldus:
Wy zyn het, en so gy wilt, ghy mocht het wel bedencken. Den derden sprack, zijnde
een Jongeling: Ende wy zijn de alder-geweldigste.
Elck heeft zijn Emblemata.
ЕЕn seecker Philosoop, had de gewoonte de Maeltijden te verghelijcken by de Vocael
Letteren, half Vocalen, ende de stomme Letteren. De Vocalen seyde hy, zijn de Oude
wijse Luyden, de half Vocalen waren de Jongelingen,
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
73
die bequaem waren, (gevraegt sijnde) eerlijck en manierlijck te antwoorden: De
Stomme waren de ongevraeghde, de Kinderen, ende onbequame, die hare Tanden
niet met Reden, maer met Spijse lieten door-vloeyen.
Veel gevraegt, meer geantwoort.
THales een Heydens wijs Mensch, gevraegt, wat het outste was, seyde Godt, die
nimmer begin gehad heeft: En wat het Schoonste was, antwoorde de Weerelt, om
dattet Godts werck was: Wat het grootste? Seyde de plaets, die alles begreep: Wat
het snelste? De gedachten, die terstont van Peru tot Iapon vloghen: Wat het Sterckste?
't Nootlot, dat alles dwong: Wat het wijste? De tijt, die alles leerde.
Als wy te kort schieten, roeptmen de Voor-Ouders te hulp.
TWee Vrienden 'tsamen zijnde, d'een een Grieck, en d'ander een Fransman, seyde
den Grieck, tegens wie meynt ghy datje spreeckt? oft en weet ghy niet dat ick van
die Natie ben, uyt dewelcke alle wetenschappen en deugden gegaen sijn; Den
Fransman met dese Pocherije lachende, antwoorde: Gy hebt reden om te seggen,
datse van u l. gegaen zijn, want teghen-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
74
woordig om desselfs vertreck, en vint men geenige wetenschap noch deugt meer by
de Griecken.
Vincken plucken wel de Prinçen, maer sy worden van yder gepluckt.
COningh Alphonsus uyt Siçilien 't Scheep vertreckende, sagh de Voghelen zijne
Galey na volgen, om datte Roeyers haer somtijdts wat Broot in Zee toe wierpen,
'twelck als het op hielt, de voorsz. Voghelen weder dede vertrecken: Alsoo seyde
hy, zijn de Panlickers, Hovelingen, en Jonckertjes, met hunne lichte Papegays veeren
en lintjes en strickjes, omtrent mijn Hof, daer zy swermen en vliegen, so langh sy
vrije Tafel hebben, maer dat op houdende, verlaten sy my, ende verselschappen my
op hare kosten om haer noot, niet tot mijnen dienst, &c.
Het Vleys van Menschen, is geringer als 'tVee.
EEn Burger seyde tot een Soldaet: 'tIs jammer dat de Menschen eer zy tot haer Jaren
komen, en soo veel van Wieghen kosten, in den Oorlogh soo haestich af-ghemaeckt
worden: d'Ander antwoorde: 'tIs noch meer jammer, dat u Mede-borghers haer soo
verloopen, datse Soldaten moeten worden, want die Wercken
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
75
wil, behoeft niet te Steelen: Het schuym van Burgers zijn de Soldaten: Die met
Suypen en Swelghen haer selfs te vermoorden niet en ontsien, hoe souden sy dan
om een ander te dooden in den Oorlogh (daer het doch ghenaemt wert zaligh vechten
voor 't Vaderlandt, ende deswegen geoorloft) verschrickt wesen?
Willen en begeeren, is voor groote Heeren.
DEn Gouverneur van Camerijck siende de Poort in-komen een vremt Ridder, wel
gedoft en geequipeert, wilde hem gevangen nemen, om alsoo het Paert te eyghenen
daer hy op sat, en dat geheel schoon was, voorgevende dat hy was van de
gepretendeerde verbeterde Relige: Hy sent dan zijn Soldaten dese Cavalier op straet
tegen, die hem het Paert meenden te ontweldigen, maer dese defendeerden hem soo
wel, datte Soldaten hem verlieten, en te ruch keerden: Als nu den Gouverneur haer
bestraften, datse gheen een Man met hun alleen wisten te vermeesteren; Seyde een
van de Soldaten: By, &c. Capiteyn, wat souden wy gedaen hebben, ten was geen
Hugenoot, want hy vloeckte en swoer immers also seer als wy.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
76
Blint en blint, doet doolen.
EEn ongeletterden Geestelijcke, willende yets tot zijn ghemack Timmeren, gingh
by een Boeck-verkooper, om eenige Boecken van de Bou-kunst te koopen, dat oock
den kleynsten Botterick niet en was: Hy krijcht dan uyt een hoeck van zijn Winckel
seecker Latijns Boeck, genaemt, Fundamentum Logices. Seggende zie daer, een van
de geene daer gy na vraegt, want seyde hy, het Logis is het Principaelste Fondament
van 't Huys: 't Welck hem na begane koop, op onderrichting aen den Bouwer, weder
Thuys wierde gebracht, mette non approbatie van zijn kennisse.
De Waerheyt is Vierkant, als een quadrant.
EEn Swaefse Boer te Munchen komende, wierde gevraegt na zijn Geloof, want men
hout daer van de Lutherse niet: Ick Geloof seyde den Boer, in Godt den Vader, in
Iesum Christum, ende in den H. Geest, ende in het geene dat in het Oude en Nieuwe
Testament geschreven staet: Dat God mijn Schepper, Christus mijn Zalig-maker, en
den H. Geest mijnen Leyds-man is: Wel seyde den anderen, wat Gelooft gy dan van
de Moeder Gods Maria; Ey! seyde den
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
77
Boer, in onsern Lande en Gelaubt men aber in keyner Weyber.
In alle Talen, segtmen, die klimt kan dalen.
EEn Schaep-herder in Biscayen, eenige goede Fortuyn ghehad hebbende, wilde zijn
Boeren leven verlaten, in de Stadt komen woonen, en Coop-manschappen: Hy koopt
dan ettelijcke Korven Rosijnen, en sent die over zee, maer het Schip en de Rosijnen
bleven by ongeluck, en Tempeest: Dies keerden onse Koopman weder na zijne
Schaep-Koyen: Als hy nu eenmael op een hoogen Bergh stont, en na de Zee sagh,
die op die tijt seer stil was: Seyde hy, met zijn Hant derwaerdts slaende; O! Gy
Schoon-schijnende Verrader, neen, neen, gy en bedriegt mijn niet meer.
Dienaers van 't Recht, doen oock wel On-recht.
TE Dole liet den Soon van de Fiscael, een armen Boeck-verkooper die nieus uyt
Vranckrijck gekomen was, vangen, alleen, om dat hy mede had gebracht eenige
Almanachen, daer op dese Letteren stonden: S.P.Q.R. Van de welcke het staertje
vande Q. versleten zijnde, niet en stont: Waer over den Fiscael seyde; Dat desen
Boeck-verkooper een Ketter was,
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
78
want S.P.O.R. was geseyt het Heylich Vercken, 't welck met den Paus genoeghsaem
gespot was. Doch eyndelijck de onnoselheyt van den Almanackx man bewesen
zijnde, wiert den Fiscael en sijn Soon bespot, ende den Man ontslagen.
Een snelle Tongh, een wijslijck Woort, is waert gehoort.
DAntes den Heerlijcken Italiaense Dichter, te Florencen op Straet aen een Groviaen
vraegende hoe laet het was, seyde, het is alreede de uyre datte Beesten gaen Drincken:
En ghy seyde Dantes waer wacht gy dan soo langh, dat ghy oock niet derwaerts loopt.
Gaeven gaen boven de natuyre.
NIcolaes Veurden van Mechelen, hoewel jaren byna blint, was so geluckig in 't leeren,
dat hy korts daer in 't openbaer de Lessen tot Leuven als te Ceulen in de Rechten
leerden, en aldaer uyt-gaf ettelijcke zijner wercken die aldaer gedruckt syn. Martinus
Casteleyn (een onser Voor-vaders) van Warvick uyt Vlaenderen, wiert (alhoewel
blint zijnde) Meester in 't Hout-wercken, met Godes hulp en goede menschen
onderwijsinge als sijn eygen vernuft al wat hy tasten konde, uytwerckende, tot de
alder-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
79
voornaemste Musicale Instrumenten incluys, tot Orgelen, Claveçymbalen, Vyolons,
en alderhande curieus Yvoir-werck draeyende, en dat met sulcken netticheyt,
harmonye en perfectie, dat selfs d'allernaukeurichste Juweelier sich daer over
verwondert souden hebben.
Daer de Keyser kloeck is, hebben de Onderdanen haest gedaan werck.
SEecker Borger van Constants by Keyser Sigismundus komende, klaeghde dat die
Stadt niet genoeghsaem hare vrijheydt hadde: Hoe spreeckt gy dan, antwoorde den
Keyser, ghy die daer binnen woont, tot my so vrijelyck? Want vry spreecken, is een
teecken van vrijheyt.
Aldus is 't beloop der Weerelt.
SCipio Nasica een braef Romeyn, hoorende, dat de Borghers onder malkanderen
seyden, dat Romen nu in de meeste seeckerheydt was, over mits die van Carthago
waren vernieticht, ende de Griecken in Slavernije gebracht: Antwoorde: Nu zijn wy
in het meeste pericul, om datter niet meer buyten te doen is, sullen wy 't inwendigh
ghevoelen: Want de saken van een Republijck komen seer na over een, mette
dispositie van onse Lichamen: Indien wy door dagelijckse arbeyt de quade Vapeuren
daer uyt, na
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
80
hare Nateurlijcke Sweet-gaten drijven, so hebben wy ruste, maer soo wy leedich zijn,
slaen de qualen na binnen, en wy worden Kranck: Ia de doot volghter uyt, om datte
kracht binnen wegh raeckt. Daer om had Appius Claudius geduyrig in den Mont,
toen hy sach datten Oorloghen te Roomen een eynde hadde: Het Roomse Volck zijn
liever Koop-luyden als Ledichgangers: Want den Oorlogh die de Menschen tot alle
deughden van kloeckheydt uytstreckt, had haer geleert voor 't Vaderlant ongemack,
gedult, en tegenspoet te lijden: Maer nu in Vreede, leeren sy niet alleen alle overdaet,
en gulsigheyt, maer houden Carotsen, Wagens en Paerden, diese niet betalen konnen,
latende den Backer, en andre noodige Leverançiers tot het Huys-houden onbetaelt,
haer selfs vol Schulden, ende maken alsoo een Teeringe en Sterf-dagh van onse
bloeyende Republijcke.
Daer zijn meer Imperatores, als Keysers.
ALs Lucius Philippus Consul te Romen, aen Lucius Crasso een waerdigh Man, en
van groote Wel-sprekentheyt, gebood te swijghen; Antwoorde L. Philippus, als
gehoont: Datter een anderen Senaet noodigh waer: Want seyde hy, O! Philippe ghy
en kont mijn Consul niet wesen, ten zy dat ick oock ben uwen Senator.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
81
Galliardise van Galjard.
SR. Gaulard een kluchtigen Fransman, doch van groot Geslacht, wiert op seeckeren
dag door de Abt van St. Maria in zijn Abdye genodicht, om daer goede Chier te
komen maken, ende indien het hem behaegde, daer een wijle te blijven: Mijn Cousin
seyde Gaulard, ick sal u by-komen, maer 'k en blijf niet langer als 15. a 18. daghen:
Voorts en maeckt niet veel moeyten met eenige Spijse van waerdije my op te dissen,
want ick heb een goeden Hase, een schoone Patrijs, een Indiaens-Hoen, met een
stuckxken gelardeert Ossen-vlees, 't elcken Maeltijt, laet ick my wel genoegen: Een
goeden Religieux achter hem staende dit hoorende, seyde: By St. Bernard so gy
komt, men sal de Schilderye van den Heylighen Lazarus in u Kamer hangen, en sult
daer by geschreven vinden: Triduanus est, jam foetor, Gaulard Tridianus voor
Triduanis explicerende, seyde, moet ick 3. weecken blijven, wat kan ick minder in
dien tijt doen? Als den Heer de Lardoche in zijn Schilderije seer gepresen wiert, elck
seggende, dattet hem seer wel geleeck: Mijn Heer seyde Gaulard, ick en weet niet
waer om men segt datte Schilderije u so wel gelijckt, dan dit weet ick, dat hy niemant
beter ghelijckt als u eygen
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
82
selven. Een zijner bekende nieulijckx uyt Spangen ghekomen, quam by hem,
segghende: Mijn Heer, dewijl ick door dese Stadt quam, kond ick niet na-laten u de
Handen te komen kussen: Gaulard hier op niet verdacht, riep sijn Knecht, dede het
Lampet met water en een Dwale brenghen, en wiesch zijn Handen: Quam doen by
den Reys-broeder, en seyde, nu kom aen, kust mijn Handen, sy zijn nu schoon, want
ick hebse gewasschen.
Regel voor de Rechters.
TE Bononien in Italien, komt een Dochter by den Rechter klagen, dat sekeren
Jongman haer met ghewelt Onteert had: Den Vrijer loochende sulckx; Maer den
Rechter 'tselve niet aen nemende, beval hem de Dochter een somma Gelts voor haer
Onteeringhe te geven: De Dochter dat Gelt nemende, ende in haer Sack steeckende,
beval den Rechter, dat hy de Dochter dat Gelt in zijne tegenwoordigheyt weder af
nemen soude: Maer zy verweerde haer so wel, dat hy des gheen macht hadde: Den
Rechter dit siende, seyde tot de Dochter, geeft den Iongman dat Gelt weder, want
seyde hy, kond ghy u alsoo om het Gelt defenderen, veel meer had ghy sulckx om
u Eer behooren te doen.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
83
Vremde biecht, en penitentie.
EEn Hooghduyts Speelman te Elvervelt, plach gelijck de Luyden van die Neeringe,
dagelycks op de Dans-Schoolen, Hoer-huysen en Tavernen te loopen, daer hy sich
vol soop, ende also niet voor tegens den Morgen 't Huys quam: Hy had de gewoonte
dat hy dan altoos een Roede mede bracht: En 't huys intredende, seyde hy, Vrou, hier
is u Man, daer is de Roe, hier is zijn achterste, die wert u ten besten ghegeven, wilt
gy, soo slaet en smijt soo langh de Roede duyrt, ende tot gy moede bent.
Raet voor de Vremde Lant-reysers.
EEn Duytse Edel Juffrou haer Soon na Vranckrijck Reysende, gaf haren Soon Drie
Naelden, met bevel zijn Moeder daer by altoos te ghedencken: Den eersten Naelt
beduyde de Borse, die wel te sluyten, en den hant niet veel in te steecken: Den tweeden
Naelt beduyde de Mont: Veel hooren, en weynigh spreecken. Den derden Naelt
beduyde licht Geselschap, haer ommegang te haten, ende als het quaetste van dese
Drie te vlieden.
Een groot Lichaem, heeft veel stellens.
ENeas Sylvias siende datte Duytsen altoos doende waren met 't samen-komsten,
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
84
Rijckx, Creyts, en Lant-dagen, den eenen niet gedaen sijnde, ofte d'ander was
onderweghen, seyde: Ten is geen wonder dat de Duytzen hare Diaeta, so noemt men
die Vergaderingen, femenine generis waren, dewijl sy licht ontfongen, ende licht
baerden.
Die sterck van inbeeldingh zijn, vluchten voor haer eygen schaduwe.
SEecker Persoon had een Recept geschreven, dat men de carne mali Medici, sijnde
het binnenste van een Ceytroen, soude nemen: Den Boer gaet met dit Recept op de
Marckt by een Tant-trecker, die daer met zyn Kraem stont: Den Tant-trecker dit
besiende, verstont niet wel Latijn, maer dit wist hy, dat caro Vleys, en Malus Medicis,
een quaden Docter was: Soo meende hy, datmen hem een stuck Vleys (inbeeldende
selfs den quaden Doctor te wesen) uyt zyn Lijf wilde snijden; Packt dieshalven in
haest zijn Kraem op, en vluchte met de meeste verbaestheyt datelijck ter Stadt uyt.
De Vreugd der Sotten, is seltsaem.
EEn Schoutinne in Duytslandt haer Man nieulijckx dat Ampt ghekregen hebbende,
quam den naesten Sondagh ter Kercken, dat sy anders niet veel gewoon was te doen:
Als de
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
85
Predicatie gedaen was, stont al het Volck over eynde, om de Zegeninghe van wegh
gaen te ontfangen, soo meynde zy, datmen sulckx haer ter eeren dede, dies seyde zy,
zit, zit lieve Nabuyren, ick en begeer so grooten eer niet, 'tgedenckt my wel dat ick
oock een Vrou was als gy-lieden nu zijt? Waer over dapper gelachen wiert: Te meer
om dat sy haer Jack gheheel verkeert aengedaen had.
Boeren blijven Boeren.
IN Brisgau (daer de Boeren uyttermaten grof zijn) wiert in den Winter by een Dorp
een dooden Wolf ghevonden, alle de Boeren quamen hem besien, en de voornaemste
dat Rechters waren, disputeerden waer van den Wolf mocht ghestorven zyn, d'een
seyde van koude, d'ander om dat hy te voet geloopen, niet gereden, en geen Hoosen
aen hadde, een derde, hy was van pijn ghestorven, want anders soude hy noch leven:
Den Schout doet'er 't zijne toe, en segt, datte Wolf gestorven was, om dat hy meer
rau als gekoockt Vleys had ghegeten: Dit behaeghden de Boeren, sy Villen den Wolf,
en drincken op den Huyt, in welck gelach den Schout de Privilege had, van twee-maels
te drincken tegens hunluyden eens. Op een ander plaets wasser voor de Boeren
ghepleyt, als
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
86
men 't Vonnis strijcken soude, seyde den President, Secretaris, 'k en versta de saeck
niet wel, segt ons hoe hebjet ghevat: En ick versta het oock niet seyde hy, dese
Advocaten gebruycken soo veel kromme sincken: Endelingh zy Vonnissen: Doch
den Secretaris voechde voorsichtelyck daer by: Schepenen van N.N. doen recht, na
het verstant dat haer God de Heer gegeven heeft, &c.
Niet de Tijtel, maer de Deugden.
IN 't Jaer 1514. wierde Coninck Hendrick de Achtste van Engelant, door Paus Iulius
de 2. gesonden een verçierden Helm, met een Deghen, en (door zijn af-keerigheydt
van die van Vranckrijck) een overdraech van de Tijtel van Allerchristelijckste, door
volmacht hem gegeven, in de Lateraenze Vergaderinge: 't Welck op den naesten
Sondagh in St. Pauls Kercke wierde voorgedragen: 't Welck verselt wiert met een
Tournoyspel, Dansen en Masqueraden: Waer uyt men mercken mach het teken der
Christelijckheyt van de Coningen; Die den Tijtel aensiende als een eyghenschap,
hun verheugden, als waren de Tijtelen de saecken die de deughden voortbrachten.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
87
Geen schandelijcker, als Geestelijcke Hovaerdije.
PAus Leo sont in zyn tijdt den Cardinael Campejus aen den Koningh van Engelant,
om den selven teghens den Turck soo men 't noemde aen te moedigen: Maer Engelant
wist wel, dat den Paus meer op Gelt als op tegenstant der Turcken sag: Nochtans den
Souverainen Engelsen Cardinael Woolsy om desen Campejus wel te behagen, sont
hem te Calais ettelijcke Packen root Engels Laecken tegen, om deftich in Engelant
te verschijnen, alsoo hy seer qualijck gemeubleert was: Te Kent komende, ontfongen
hem d'Engelse in een overdeckte goude Tente: Acht Muyl-Ezelen waren beladen
met syn Bagagie: Maer den Enghelsen Cardinael Woolzey den Staet van een sulcken
Roomsen Cardinael te kleyn achtende, heeft hem noch 12. and're Muyl-Ezels
ghesonden, om zyn sleep wat te vergrooten: Doch siet hoe schande de hovaerdije t'
allertijt najaegt? Want op de open Marckt van London door eenigh ongheluck ofte
schrick, smeten de Muyl-Ezels hare Koffers af, welcke met den Val raeckten
t'ontsluyten, soo datte beslooten Schatten in alle Mans ghesicht quamen: Het welcke
waren oude Broecken, oude Leersen, ghelapte Schoenen, brocken van overgebleven
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
88
Schape-schouders, met Mergh-schenckels en Broot-brocken; Waer over het Volck
desen Schat siende, konden hun van lachen niet onthouden, selfs niet den Cardinael,
die met zyn Kruyssen, Vergulden Bijl, en Kerckelijcke Regiment stock voor af na
St. Pauls Kerck marcheerden.
Quaet leven hindert oock de Coningen.
DEn 25. Iuny Anno 1524. quam den Koningh van Denemarcken met zijn
Huys-vrouwe ghevlucht te Londen uyt zyn Rijck, door zijn overmatighe wreedheyt:
En alhoewel den Koningh van Engelant, Gesanten voor hem sondt na Denemarcken;
Het Volck en wilde hem om sijn boos-heyt niet hebben: So dat hy met zyn Wijf uyt
Engelant naer Vlaenderen toogh, en daer leefden als een Ballingh.
Alle geruste Conscientien en zijn niet goet, nochte alle ongeruste
Conscientien en zijn niet quaet.
BUrgermeester Boeijer van Godnin in Cornwal tegens Coningh Eduard de Seste in
op-stant zijnde, ende de Stadt Exester in 12. dagen so benaut hebbende, datse
Paerde-vlees daer binnen aten, oock Zemel in doecken ghebacken (anders kondet
aen malkander niet hangen) tot Broot nuttigende: Alhoewel de-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
89
sen meer uyt den sleur als affectie de partije teghens den Koningh hielt, nochtans
dede den Provoost Kingston hem weten, dat hy zijn Maeltijdt met hem wilde houden:
Hier op heeft den Burgermeester zijn Tafel wel voorsien: Maer een weynich voor 't
eten, trock den Provoost den Burgermeester aen een sijde, luysterende hem toe, dat
dien dagh recht soude gedaen worden, gheboot daer om datmen een nieuwe Galge
soude op-rechten teghen de na-middach: Hier in heeft den Burgermeester zijn last
volbracht: En nu korts na de Maeltijt den Provoost den Burgermr. nemende by der
hant, versocht, dat hy hem wilde geleyden ter plaetse daer de Galge was op-gerecht,
daer komende, vraeghde hy, oft die Galge voldoen mocht: d'Ander seyde buyten
twijffel van ja, wel seyde den Provoost, klim op, zy is voor u selven op-gerecht: Jck
hoope seyde den Burgermr. het is u meeninge niet; Waerachtigh seyde den Provoost,
daer en baet geen karmen, want gy hebt een gau Wercktuygh geweest in dese
Rebellije: En so sonder tijt gevinghe op zijn ontschuldiging te hooren, heeft hy hem
laten op-knoopen: Waerlijck een heel onbeleeft stuck, om aen zijn Waert zijn gelach
aldus te betalen. Dicht aen dese plaets woonde een Molenaer, die in dese oproer zijn
Personage wel louter had ghespeelt, dese d'aenkomst van
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
90
den Provoost vresende, seyde tegens sijn Knecht (een grove Gast) dat hy
noodtzakelijck van Huys most vertrecken, gebood deswegen hem, dat so yemand na
den Molenaer quam vragen, hem niet te melden, maer dat hy selfs wel 3. Iaren den
Molenaer was gheweest. Als nu den Provoost na den Molenaer quam vraghen, sprongh
den Knecht voor den dach, seggende, hy was de Man; de Provoost vraeghde, hoe
lang hebt ghy de Molen bedient? Hy seyde 3. Jaren: Waer op den Provoost zijn
Knechten belasten hem te grijpen, en aen den eersten Boom op te knoopen: Hier op
riep hy, ick en ben den Molenaer niet, maer sijn Knecht; Neen seyde den Provoost,
ick gheloof u op u woort: So gy den Molenaer zijt, bent gy een Oproerige schelm,
en so gy hem niet en bent, soo bent ghy een vals logenachtigh booswicht: En hoe
het is, ghy en kond u Meester geen beter dienst doen, als in sijn plaets, en voor hem
te hangen: Aldus is den Knecht sonder meer woorden terstont op-geknoopt. Baker,
fol. 173.
De Beesten zijn wijser in veel dingen als de Menschen.
DOctor Kranmor te Boulonge by den Paus van Coningh Hendrick de Achtste
ghesonden zijnde, over de wettelijckheyt van
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
91
desselfs Huwelijck, so gebeurden een belachelijcke saecke, want als den Paus zijn
Toon voor uyt hielt, om deselve te laten kussen, was den Graef Wilton die mede in
Ambassade quam, zijn Hont by geval in de Audientie Zael gekomen, en vatte des
Paus Voet in sijn Muyl, bequijlende deselve sodanigh, dat Doctor Kranmor geen lust
had om 'sPaus Voeten te kussen; 'tWelck oock op die tijt achter bleef.
Verwaentheyt in 't Geestelijck, is een groot quaet.
ONder de Regeeringe van Koningin Elisabeth, was in Enghelant een slecht ongheleert
Man, van Oundael in Noorthampton geboortich, en ghenaemt Hacket: Hy was een
sonderlingen guyt en Geest-drijver: Eenmael met een ander in verschil gheweest,
doch den twist neder gelegt zynde, beet hy de Man daer hy mede versoent was, onder
schijn van de selve te om-helsen, zijn gantse Neuse af: Den anderen sich also
getracteert siende, eyschte den af-ghebeeten Neus weder om, om terwijl de wonde
noch vers was, die weder aen te doen Naijen: Maer Hacket in plaets van dat, at en
swolgh den voorsz. Neus in presentie van den Man op: Hier na in een schielijckheyt,
nam hy aen sulcken schijn van Heylicheyt, in 'thooren der Predicatien, onthouden
van Schriftuer-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
92
plaetsen, dat hy tot openbaringen van God, in extraordinaris Roepingen verviel:
Sommige yvrige Predikanten vielen hem toe, onder andere een Edelman van goeden
Huyse Eduard Coppingher, en noch een Medicus, die Hacket als van den Hemel
gekomen, en Heyliger als Moses oft Ioannes den Dooper oordeelden: Endling dat
hy was Christus selve, ghekomen met sijn Wan in de Hant, om de Weerelt te oordelen,
en dit riepense uyt in Cheapside: Voorgevende, dat Hacket deelachtig was van
Christus Verheerlijckte Lichaem, door sijn bysonderen geest, en was nu gekomen
om 'tEuangelium in Europa te verbreyden, en te stellen een waerachtige Discipline
in de Kercke van Engelant: Ende dat zy met hun beyden waren Propheten, d'een van
genade, d'ander van oordeel, en veele andere diergelijcke lasteringen. Hacket is
endling gevangen, gehangen, gesleept en Gevierendeelt, blijvende by zijn dwaesheyt.
Coppinger Hongerde hem uyt in de gevangenis, dat hy daer na storf: Maer den
Medicus wederriep sijn dwalinge.
Arm en eerlijck, is de beste Rijckdom.
ALs den Grave van Licester in Engelant het grootste gesach gehad hebbende, ende
in Nederlant voor Gouverneur had geregeert,
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
93
en d'Engelse Koninginne Elisabeth geheel vast tot zijn gonst, storf hy op zijn Huys
te Killingwort, soo arm, dat sijn goet met den uyt-roep wierde verkocht, om 'tgeene
hy aen de Koninginne schuldigh was, te betalen.
't Geluck en ongeluck, is een loon der stoute.
DUc d'Alba terwijl hy in Nederlant was, wierde van eenighe Schotse Heeren versocht
tot hulpe van Maria Stuart, Koninginne van Schotlant, dat niet willende lucken,
trachte sy met Koningin Elisabeth te handelen: Onderwijl komt een Ian Febton, en
plackt by nacht aen de Poorte van den Bisschop van Londen, de Bulle van Paus Pius,
waer in alle d' Onderdanen van Engelant wierden ontslagen, van alle getrouwigheyt
diese aen hare Koninginne schuldigh waren: Febton wiert gevangen, en op-geknoopt,
die steunende op de gheen wiens boodschap hy verrichte, weynich ontsach oft de
doot, ofte de schandale.
Door 't quaet, leertmen de wettelijckheyt van 'tgoet.
MEester Ardent van Kent in Enghelant (door zijn Huys-vrouwe haer toe-doeninghe)
wiert binnen zijn Huys Vermoort, en
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
94
voorts gheworpen in een Acker dichte aen sijn Huys: Men heeft bevonden, na dat
sijn Lichaem op gegraven was, twee Iaren daer na deselve plaets geen Gras
voort-bracht, maer behielt een kalen pleck de ghedaente sijns Lichaems, alleenlijck
in de spacie tusschen zijn Beenen ende onder sijn armen quam Gras ghenoech, maer
daer zijn Lichaem geraeckt hadde quam geen altoos: Nochtans dese wonderlijcke
voor-val was niet so veel wegens de Moort, als wegens de Tirannije gepleecht aen
seeckere Wedu-Vrou, van wien hy met gewelt dese Acker genomen hadde, tot hare
uytterste verdervinge: Aldus effen in dese Weerelt doet dickwils de gerechtigheyt
wonderwercken over de misdadigers, tot een genadige waerschouwinge aen het
Menschelijck geslacht; Waren sy soo wijs maer om daer op te letten,
Hooge moet, Zelden goet
HErmenfiride Gemalin van den Coning in Thuringen, was een uyttermaten Regeer
en Eergierich Wijf: Als haer Man eens een seer groot Gast-mael aengestelt had, dede
zy de Zael waer in de selve soude gehouden worden, maer half met Tapitzerije
behangen, en de Tafel maer half decken: Toen men haer om de oorsaeck van sulckx
vraeghde, antwoorde zy:
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
95
Het is billijck dat ghy de helft van u Rijck aen een ander over-geeft, en daer om moet
men u maer half schaffen: Dit verweet zy hem, en daer en boven haer Man in Oorlogh
tegens Vranckrijck op hitsende, was oorsaeck, datte selve in een Slag is overwonnen,
gequetst, ende om 'tleven gebracht.
Die d'ongestadigheyt kent, is byna volleert.
ELisabeth Koningin van Ongarijen, hare Man verlooren hebbende, ende uyt 'tRijck
verjaecht, moetende achter Lande swerven, quam over sekere wech die seer
moeyelijck om door te gaen was: Op desen wech bejegende haer een Vrou die haer
seer wel kende, en aen de welcke zy eertijts veel goets hadde gedaen: Dese
onbeschofte, in plaets van de Koningin een Hant toe te reycken ende uyt de slijck te
helpen, liep de selve willens op 'tlijf, haer stootende in de Modder: De Coninginne
van God gesterckt, nam het niet qualijck, maer haer selfs gereddert hebbende, verstont
en erkende doen het kleyne loon, ende de ongestadigheyt van dese ydele Weerelt.
Arme Tanden, bijten scherp.
EEn Hoogh-duytse Vrou komt by een Bisschop, en eyscht hem een Schellingh tot
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
96
een Aelmoessen, den Bisschop seyde, dat is te veel, de vrou eyschte een halve
Schelling: Hy seyde neen. Geeft my dan een Creutzer, seyde sy: Hy weer seyde neen.
Zy versocht de minste penning, dan konde niets verkrijgen. Endelijck seydese:
Spreeckt dan de zeghen over my; 'twelck den Bisschop dede: Waer op sy in haest
wegh gaende seyde: Indien u zegen een penning waert was, gy en hadse my niet
gegeven.
De veranderlijckheyd is wel goet in spijse, maer niet in Vrouwen, &c.
EEn Princesse van hare Man veracht zijnde, om dat sy geen kinderen by haer kreeg,
dulde dat haer Man met toelatinge des Paus weder een andere Vrou trouden: Maer
alsoo het hem daer oock niet wel mede gingh, trachte hy weder by zijn eerste Princesse
te komen, en sont haer een schoon nieu kleet tot een Nieu-Iaer. Maer zy scheurde
het kleet in tween, sond hem het bovenste ende behielt het onderste, met dese
bootschap: Datze hem van de gunst bedanckten: Hy mocht dit bovenste Deel bewaren,
zy wilde sorghe voor het onderste dragen, en dat bewaren soo lange zy leefden.
Blintheydt is veelderley.
SEkere oude Matrone in de Kermis Kraemen
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
97
gaende, sagh in eenighe Spieghels daer te koop staende, haer meerderjarige,
onbehagelijcke en gefronste Tronie: Zy dus staende te kijcken, vraegt haer den
Cramer, Moeder schort'er een Spiegel? (Wat seyde zy) soude ick met u Spieghels
doen? zy sijn verflenst, men maeckten in mijn jeugd al veel helderder glasen, daer
d'Aengesichten schoonder van Vel, en blijder van gelaet in stonden.
Een Yer te London in Engheland komende, sach in een Kramers Winckel een
Spiegel hangen, en alsoo hy in sijn Landt noyt sulck tuygh gesien hadt, seyde hy
teghens zijn Dochter, die daer by was: Siet, wat een brave Camer is noch daer achter.
't Welck de Winckel-Jonghens wel dapper dede lachen.
Men moet sich voor Boere-slaghen wachten.
IN de selve Stadt komt een Boer uyt Wallis, met vermaeck alle de straten, de Winckels
en yders doen aenschouwende: En gelijck Londen seer Volckrijck is, had hy wel
op-gemerckt dat yeder yets dede of te koop hieldt tot zijn onderhout, maer hy bleef
staen, toen hy by Westmunster een Winckel sach daer men niet en arbeyde noch
oock yets verkocht, alleen sach hy boven de Deure dese woorden geschildert:
NOTARIUS PUBLICUS,
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
98
Hy sag oock wel een Man besijden de Winckel in een Comptoir sitten schrijven, en
boven zijn hooft veele Sacken hangen en Papieren leggen, dan hy en konde sulcks
niet begrijpen, trat desweghen toe, zijn armen over d Onderdeur leggende, vraegde
den Man die in 't Comptoir zat en schreef, Mijn Vrient, wat verkoopt men toch hier?
Den Notaris wel denckende dat dese een onnoselen bloet was, antwoorde met gallige
haestigheyd, Men verkoopt hier niet als Plompaerts en Bottericken. Den Boer met
dese antwoort uyt tredende, bedacht sich een weynich, en weder tot de voorgaende
deur keerende, riep hy den Notarius toe, Mijn Heer ghy hebt goede Neeringe, want
ghy hebt op een naer uyt-verkocht.
Niemant dan versochte, weet den dienst van Vrienden.
TOen Childericus de 4. Coningh der Fransen om zijn schandelijck leven zijn Rijck
moste over geven, rade hem zijnen Vrient Guimeus, dat hy in Thuringen soude gaen,
so lang tot een Vrede getroffen waer: En brekende een stuck gouts midden deur, gaf
hem d' eene helft, belovende, dat hy mette naeste ghelegentheydt die weder t'samen
voegen soude, en hem die tot een teken senden, dat alles afgedaen, en het tijd voor
hem was om weder in Vranckrijck te komen: 't Welck door 't beleyd van Guimeus
soo wierde uytgevoert, dat Gillion een Burger van
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
99
Roomen moste af-staen van de Franse Croon te begeeren: Waer door dan Childericus
in zijn voorige Rijck en macht geheelijck is herstelt.
't Is geacht wat raer is.
GOdefroy de Boulon schoot in 't beleg van Jerusalem, by Dauids Thooren, drie
Vogels met een Pijl: Dit, als een rare saeck, en dat wat meer als een simpel schot
beduydt, heeft de Prinçen van Loraynen, die tot vrome wapenen geneycht waren,
aen gelockt, om noch huyden op hun gelt te laten slaen, drie Voghels met een Pijl
door-schooten.
De nacht verbergt gheen guyte-stucken.
RIchard Heydock, een Medicus te London, wiert Ao. 1603. van seer vreemde grillen
overvallen, want hy nam voor 's nachts te predicken in zijn slaep, soodanich, dat of
men hem overluyd toe-riep, ofte trock by handen en voeten, geliet hem sulcks te
voelen, noch te horen: En dit dede hy dickwils in presentie van veele eerlijcke Luyden,
die quaemen om hem te hooren, alsoo dat in korten tijt zijn roem verbreydt wiert
over 't lant, onder den naem van den Slapende Spreecker. Ten laetsten belaste den
Koning dat hy ten Hove soude gebracht worden, alwaer zijn Majesteyt selfs het
meestendeel van
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
100
den nacht op sat, om den uyt-gangh te verwachten: Wanneer ten laetsten Haydoeck
hem selfs gelatende te slapen, begost te bidden, daer na den Text deylende,
appliceerden de selve na sijn gewoonte, wegen de gebruycken van het Cruys in het
Doopen: En teghens de laetste Canonnen van d'Enghelse Kercke. Het Sermoen
ge-eyndicht zynde, scheen in den slaep te continueren: Sijn Majest. wel aen gemerckt
hebbende syn maniere van doen, liet na weynig dagen den voorsz. Haydoeck voor
hem komen, en (gelijck hy een wonderlijcke wijsheyt hadde, tot ontdeckinghe van
sulcke saken) dede hem bekennen dat al het geene dat hy dede, was maer bedroch:
En op zijn knien vallende, bad om vergiffenis, het welck hem den Koning toe stont,
met conditie, dat hy op alle plaetsen in 't openbaer zyn schult soude bekennen, want
veele meynden dat zijn Nacht-sermoenen door Ingevinge oft openbaringen geschieden.
Dus plachten d'Edele Juffrouwen te leven.
HIlberg Edel Juffrou uyt 't Sticht Minden, als haer Man Anno 898. na Palesteynen
uyt yver van 't Christen-gelove tegens de Zarasijnen was op getrocken, en eenighe
Jaren uyt bleef, boude zy onderwijlen neghen Kercken, en 't Clooster Meulebeeck:
Als nu deselve
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
101
noch niet van binnen geheylicht waren, komt haer Man juyst tuys; Zy ontmoet hem
op den wegh, heet hem wellekom, en zeght, datse in zijn af wesen, negen Kinderen
had voort ghebracht, maer datse noch alle ongedoopt waren: Hy wel merckende wat
haer meyninghe was, dede de Kercken tot 't gebruyck in Wijen: En hy confirmeerde
het geen sy wel had begonnen.
De Geelsucht is een arm gebreck.
SEker Burger van Straetsburgh siende een Persoon een Gouden Keten om den Hals
dragen: Vragende aen een ander wat het voor een Heer was, wierde hem geantwoort,
het was een treffelijck Doctor in de Medicijnen, en die experte raedt wist yemant
van de Geelsucht te genesen; Ia ick geloof wel seyde den Burger dat hy and're geneest,
maer hy toont selfs mette geelsucht (het Gout) gequelt te zijn, alsoo hy die Levrije
om sijn hals draegt.
Toont noch een exempel als dit?
IN Jaer 1512. als Koning Hendrick de Achtste van Engelant voor Terrouaen dat hy
belegert had, bleef leggen, quam Keyser Maximiliaen op den 11. Augusti tot Aire:
Coningh Hendrick hier af verwittigt, is hem te ghemoet gegaen tusschen Aire ende
zijn Leger, daer zy
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
102
met groote beleeftheyt en eerbiedicheyt malkanderen bejegenden: Doch door een
ontijdelick On-weder wierden zy van malkander ghescheyden: 's Anderen daeghs
quam Keyser Maximiliaen van Aire tot in 'sConinghs Leger, dragende voor sijn
Levrije een Koorden Cruys, als een Soldaet des Conings, en ontfingh mede Soldate
gagie: Een Eere voorwaer, noyt eenige Koning van Engelant te vooren gebeurt,
evenwel geen verkleyninghe voor den Keyser, want hy wiert Koninglijck ontfangen,
en gelogeert in een Tente van fijn gout Laken: Soo dat als gheen Keyser te vooren
oyt Soldaet van een Coningh van Engelant is geworden, soo is oock noyt Soldaet te
vooren gelogeert geweest in soodanigen Tente.
Wonderlijcke ontdeckingh van den Eenhoorn.
IN 't Jaer 1644. liet sich by 't Eylant Tortüe in West-Indien, een Zee-Eenhoorn sien,
gelijck de selve daer veel tijts hun vertoonen: Dit Eylandt legt by Espagnola oft St.
Domingo: Desen Een-hoorn vervolgden een andere Vis, en dat met sulcken yver,
dat hy al half droogh op een banck geraeckt was: Hier haelden hem d'Jnwoonders
af: Hy was 18. voeten langh, en kloeck van Lichaem, hadde 6. Swem-vinnen, als
Galey-riemen, waer van twee boven sijn
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
103
ooren geplaetst stonden, en d' andere vier stonden aen den buyck, even wijt van
malkander, alle van Orange Couleur zijnde: Het bovenste van sijn Corpus was bedeckt
met groote Schubben, so groot yder als een Rijcx-daler, blau en wit speelende door
malkander. By den hals verkleynden dese Schubben seer, bruynder wordende, als
oft hy een Hals-bant aen hadde: De Schubben onder zijn Buyck waren geel, de staert
gekronckelt: Den kop wat grooter als dat van een Paert, en byna van 'tselve fatsoen,
overdeckt met een swarten harden Huyt: Hebbende voorts een Hoorn voor zijn kop,
seer schoon, en lang tiendehalf Voet, geheel recht, loopende voor van den kop dick
tot 't ent met een spits af: Boven op zijn kop stont het fatsoen van een Croon: Hy
wierde van meer als 300. deser Eylanders op-gegeten, 'twelck sy delicaet bevonden,
vermenght zijnde als de Salm, met een witte vetticheyt. Die hem noch levende op
strant sagen, getuyghen dat hy wonderlijcke kuren en macht met zijn Hoorn bedreef,
soo dat, indien hy water genoech had gehad, men hem niet ghekregen soude hebben:
In zijn Buyck sijn veel Vissen gevonden, waer by men bevant dat hy een Zee-rover
was. Desen Hoorn hebben d' Indianen daer langh bewaert, tot datse aen een Fransman
Trancarts wierde geschoncken: Monsr. Moutel die in een
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
104
lange Kasse hebbende doen sluyten, en sich in een Schip van Vlissingen na Huys
begevende, is met dit Iuweel by 'tEylant Fayal vergaen.
Jn de Noort-zee zijn diergelijcke Zee-Eenhoorns, wat kleynder als Walvissen, en
zijn van daer uyt Spitsbergen diverse Hoorns gebracht in Hollant. Anno 1657. heeft
een Schip van Vlissingen gheweest in de Strate Davids, veele en diverse soodanighe
Een-hoorens mede ghebracht: De Reeders van dit Schip waren Burgermr. Lampson,
Sandra, en andere.
Jn dese onse Eeuwe is op de Brasilise Kust, door de Coopvaerders van de Hollantze
West-Indise Compagnije, ghevangen een Zee-man, het Hooft, den Borst, tot den
Navel, was even als dat van den Mensch, van den Navel tot beneden daer de Beenen
behoorden te wesen, was niet als een onfatsoenelijck stuck Vlees, sonder eenigh
teken van een staert: Bartolinus den Lijf-Medicus van den tegenwoordigen Koning
van Denemarcken heeft een Hant, en een Ribbe van dien selfden Zee-man, ter
Eeuwiger gedachte in zijn Anatomia plaets: Hem vereert door Ian de Laet van Leyden.
De Handen hadden elck vijf Vingers, de 2. middelste heel lang, doch gelijckende de
Swane-voeten eenighsins, omtrent 4. Vingheren langh: 'tLichaem was Vet en grof,
en 'tCorpus byna
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
105
driemael soo groot als dat van een ghemeen Mensch: Als hy Swom sach men alleen
zijn Hooft, de Handen, en een weynigh vande Schouders, met het aengesicht om
leech.
De waerheyt dringt door alles.
COnraed van Beymelbergh een kluchtigen Baes, anders den kleynen Hes ghenaemt,
hoorende, datter swaricheydt gemaeckt wiert, oft wel de groote hansen in den Hemel
souden komen, ende oft daer al stoelen voor haer ghereet souden staen: Antwoorde
hy, ja eenighe harer stoelen staen daer, maer het stof van haer leght daer spannen
dick op. Hy schonck een Heer ses Cappoenen, maer den Dienaer behielt een vande
selve: Hy wierde bedanckt van de ontfanger: Neen seyde hy, bedanckt my voor de
vijf, krijght ghy de anderen, bedanckt daer mijn Dienaer voor.
Eenighe vermaeckelijcke ondervragingen.
EEn Officier in 't Keysers Leger was gequetst door de ongehoorsaemheyt van een
Soldaet, die door de Crijchsraet wierde veroordeelt, dat zijn handt souden afghekapt
worden: Ey seyde de Officier, dat is nu te laet, men hadt sulckx moghen doen, eer
hy my ghequetst hadde.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
106
Een Heer wierde gevraecht waerom hy 't gebot dat hy selfs had laten uytgaen, niet
en onderhielt, antwoorde, de imperativus heeft geen priman personam: niemant is
sijn selfs tot een wet.
Seecker Vorst wiert een Man gerecommandeert in een Ampt te stellen, want men
zeyde dat hy vroom was: Vroom seyde de Vorst, en gelt nu niet: Hy most sich na de
humeuren der Menschen schicken, anders dient hy my niet. Il ne peut regner, qui ne
peut simuler.
Als Keyser Maxmiliaen te Augsburgh van 't Raedthuys d' Burghery in drie hoopen
verdeelt sach, vraegde hy, wat sulcks beduyde? men antwoorde dat d'een hoop
betekende de Geestelijcke, de tweede de Coopluyden, en de derde d' Ambachtsluyden:
Doe begost de Keyser te lachen, ende seyde: Sie daer, driederley Boeren op eene
Mist.
Hertog Fredrick van Wittenberg sond aen een Iongen Switser, daer hy ten Doop Peet
over stont, een gouden Beker, maer sonder decksel: 'sKints Vader vraeghde oft den
Beker oock een decksel had, waer op den Hertogh antwoorde, legt u hant daer op,
so heeft het een decksel, valt daer dan noch een Mugge in, soo is het decksel niet
eerlijck.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
107
Lantgraef Willem van Hessen over Lant reysende, met de Bisschop Daniel van Ments,
soo wees die seker stadt van verre aen de Lantgraef, seggende, datse seer volckrijck
ende vol groote Cloosters ende Gestelijcken was, waer op de Landtgraef antwoorde:
Ia het is een schoone groote kaese, in dien maer daer in niet veel wormen en Mayen
waren.
Te Gotha voor 't Raethuys staen dese woorden:
Die den Burgermeester schenckt de Wijn,
Daer de Vleyshouders mede inde vroedschap zijn.
En den Backer selfs weegt het Broot,
Daer leyt de gemeente grooten noot.
In een ander voorname Stadt van Duytslant staen voor 't Raethuys dese woorden:
Gy vroedschap vreest en eert Godt, door u gebodt
Voert een onstraffelijck gerechtigen handel, en wandel,
Vliet giften en financien, beschermt recht en gherechticheydt.
Bevordert dit wesen eyndentlick, en sonder aensien:
Hoort beyde partyen.
Weest vrundelijck en weldadich, waer door gy beyde gelooft,
En Zalich worden meucht.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
108
Dominicus Baudus een geleert Proffessor te Leyden, bejegende een ander gheleert
Man op de straet, dese vertelde hem, hoe seker Persoon aen hem hebbende geschreven,
het opschrift des Briefs had gemaeckt, Aen de Allergeleerste ter Werelt? Baudius
begost te lachen, en seyde: Maer niemant en twijffelt daer aen als de gantse Weerelt.
Burgersdijck mede Professor te Leyden, had in een zijner Theses ghestelt: Jn de
Natuere is niet veranderlijckx: Bronckhorst den Professor stelde daer tegen: O! Hoe
groot is de ydelheyt der dingen? Burgersdijck weder om voegden dese oude spreuck
daer op: De Weerelt is vol Sotten. Bronckhorst sich gheprickelt vindende, antwoorde
terstont, Van dat stof steeckt oock u Cleet vol?
Als den Ceurvorst Johan Fredrick in een slagh ghevangen was, seyde een fraey
Hooftman: De Duytsen zyn langer geen brave Oorlogs-luyden, maer een deel lompen,
soo dat ick my van mijn hantwerck moet schaemen, en het verdriet my dat ick een
Duytser gebooren ben.
Een Collegie Raedsheeren versamelt, om een sware saecke uyt te spreken, seyde
eene, voor my, Ick ben wel Meester in 't raden, maer het geluck is Meester in daden.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
109
Een die de nominatie had, om van twee Personen, een tot zijn Raedt te nemen, verkoor
de kortsten, seggende: Hooge Huysen zyn gemeenelijck onvolmaeckt. Homo longus,
raro sapiens. Ia antwoorde de lange: De korte en konnen so wyt niet reycken als de
lange.
Seker Landt-Heer dede op zijn Tafel schilderen, een Paus, een Coningh, een Iurist,
een Boer, en een Wyf, boven de Paus dede hy schrijven: Dese bidt voor alle vier,
boven den Coning, dese beschermtse alle vier, over de Jurist, dese krenctse alle vier,
over de Boer, dese onderhoutse alle vier, maer over het Wijf: Dese bedriechtse alle
vier.
Een vermaeckelijcke gast de gewoonte hebbende andere Luyden kortswijlich te
antwoorden, seyde eenmael tot een die hem vraeghde wat nieus in de Stadt was, en
hy daer uyt quam, dat veele dooden daer binnen waren, 'twelck de anderen op nam
voor Menschen van de Pest ghestorven, maer desen had het gepast op het geslachte
Beestiael, dewijl het in October was. Andermael voegde hy een fraey Man toe, ghy
zijt een droncken drincker; 't Welck den anderen soo niet konnende op nemen, most
men hem uyt-legghen dat oock de allermatighste Droncken: Een Bontwercker, noemde
hy een Vage-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
110
bont: Een Kruyer, een Straetsvaerder: Een Vogelaer, een bedrieger, en een reddenaer
van desolate Boedelen, een fenijnigh Dier: Gevraegt sijnde wat Advocaten en
Procureurs waren, seyde: De Trommels en Trompetten van den Borgerlijcken Oorlog:
Wat jonge Docters in de Medicijnen: Onbedachte Doot-slagers: Wat de Thelogi:
Liefde-lose aensprekers van de liefde: Watte Kramers, Vis en Vleys-wijven: Roepster
om gelt: Wat de Apotekers: Binders en ontbinders van 't Leven: Wat de Reysers: De
allerdoordrapste die de Son bescheen, dewijl sy by alle Menschen quamen, in alle
Herbergen tuys waren, de kracht van 'tgelt wisten, de meeste logens sayden: En water
noch wint, noch tijt van 't Jaer ontsagen.
Een anderen geest placht sich alle morghen te zegenen voor gesonde Spijs, voor
groot geluck, en voor stercken Dranck: Voor het eerste verstont hy de Kruyden der
Apotekers, voor het tweede, dat hy een ongeluck mocht ontkomen zijn, gelijck die
van een periculeuse val, oft doot, die gedreycht en naby was, het derde was het water,
dat so sterck was, dattet de Raders en Molen-steenen om dreef.
Toen 't Fort Mardijck Anno 1645. door de Fransen wiert ghewonnen, en den
Gouverneur
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
111
met 'tguarnison uyt-treckende, voorby 't Franse Leger marcheerden, daer Duc
d'Orleans, den Admirael Tromp en andere in een trouppe by een stonden, trat den
Mardijckse Commandant doen hy omtrent voor haer quam, van 't Paert, en zijn base
los manos by Duc d'Orleans af-gelegt hebbende, nam zijn a dieu met dese woorden,
Vaert wel mijn Heer, ick heb van mijner zijde mijn best gedaen, &c. Maer een Frans
Edelman daer omtrent, voegden hem: 't Is waer mijn Heer gy hebt u best gedaen om
gehangen te worden.
Prins Willem de II. Ao. 1647. in Noordt-Hollant geweest zijnde, quam in seker Dorp
te vernachten by de Schout, die onkundich zijnde wie zijn gast was, seer beducht
den Prins quam na rijden, so hy even den naesten morghen was te paerde geseten,
meynende, het ware een Vremdeling die sonder te betalen socht deur te gaen, maer
de Prins van gheneuchelijcke inborst, begost te lachen als hy syn verlegen Hospes
hoorde seggen, Mijn Heer d' Onkosten syn noch onbetaelt: Schoot derhalven stracks
ter borse, en gaf hem soo veel goude Souverainen, dat onsen Waert ofte Dorp-schout
wel verwonderdt zijn Gast naer-keeck, te meer, om datter noch een vereering voor
de Dienstmeyden over bleef.
Omtrent die selve tijt gebeurdent t'Antwer-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
112
pen, dat sekere Burgers Vrou te marct gegaen zijnde, om winter-provisie aen Boter
te koopen, haer door een Borse-snijder 150. guldens wiert ontstolen: Zy hare
koopmanschap ghedaen hebbende, tast na haer (doch mist het) gelt sy valt van schrick
in onmacht, en weder bekomende, verlaet zy de gekochte Boter en de Boeren,
loopende straet op straet neer, als een mijmerende Vrou die niet thuys en dorfde
komen: Dus komt zy endeling aen des stads Vest, daer siet zy een kint schreyende
in de Wieg, sonder datter yemand omtrent of in 't huys was: Dit kint geeft zy mette
welcke men medelijden behoorden, selfs uyt beweging de borst: Terwijl zy dus het
kindt in de Wiech soocht, komt den Dief die haer 't gelt ontstolen had, in huys loopen,
smijtende een pacxken in 't Bedstro, en zegt, Gy Hoere, ba zijdje noch hier, sie daer
een Proef-stuck van mijn huydige dachwerck: En loopt soo weder ten huyse uyt,
meynende dattet zijn Vrouw was die 't kint soochde. Hy wegh zijnde, staet dese Vrou
van de Wiech op, en tast onder 't stroo, daerse haer borse mette 150. gl. vind,
wendende sich terstont van daer, en vertelt (t' huys komende) haer man den gantzen
handel: Die verheugt, de Iustitie van dat huys kontschap dede, maer sy waren al voor
hare aen-komst geweken.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
113
Een Spil-penning het zijne verquist hebbende, maeckt sijn Testament, en gestorven
sijnde, vond men daer niet anders in geschreven als dese woorden:
Alles verteert voor sijnen ent,
Is my een wettich Testament.
Een Rooms Geestelijcke quam by een Gereformeerde Apoteker, en versocht een
Somme gelts van de selve te leen: De Apoteecker niet wetende hoe hy sich hier af
ontslaen soude, seyde, het geldt dat ick heb, is alle Calvinus geldt, weet derhalven
niet oft het u dienen soude: Waer op den andere wel siende datter gheen affectie toe
was, liet den loosen Apoteker en zijn gelt samen thuys.
Op het klagen van de Vrienden van sekeren deurbrenger, wiert den selve door des
Stads Officier in 'tgevangen huys gebracht: Als hem nu den gemelte Officier over
sijn baldadicheyt seer bestrafte, seyde hy: Mijn Heer Schout gy set my hier so strickt
gevangen, om dat ick mijn eygen goet doorgebracht heb, maer wat sout ghy wel doen
als ick uwe middele had verdomineert.
Een jonghen op straet loopende, viel neder, een ander dat siende, seyde: Waer sal
ick nu leggen? Daer seyde de eerste, daer ick gevallen en opgestaen ben.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
114
Een Jongman quam dickmael een Wedu besoecken: Zy willende weten de oorsaeck
van zijn aenkomst, seyde, wat doet gy soo dickmael hier? Jck en begheer u niet. Hy
antwoorde, waerom spreeckt gy so spijtich, ick en versoeck u niet.
Een drinckebroer aen de Coorts legghende, quamen de Medici hem visiteren,
raed-slaende wat hem dienstigh was, om zijn grooten dorst die hy had: Soo antwoorde
dese Krancken: Verlost my slechts vande Coorts, den dorst die sal ick selfs wel
lesschen.
In seeckere Duytse stadt had men de ghewoonte, dat, als de Vroedschap samen quam
om te delibereren, men de Raeds-clock luyde: Een die daer niet langh gewoont had,
vraeghde wat sulcks beduyde? Men seyde hem, datmen soude gaen raden: Het waer
beter seyde desen, dat sy het wisten.
Een School-jonghen in 't Latijnse School hoorde zijn meester (die ghelijcker veele
zijn, beter noch wat dienden School te gaen) seggen, dat alle woorden daer men by
konde setten, ick, ghy, hy, zy, dat sulckx een Verbum en geen Nomen waer: En
vraegde daer op: Stultus, est ne nomen, vel Verbum? Den School-jon-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
115
gen antwoorden, het is een Verbum: De Schoolmeester vraegde waerom? Den jongen
seyde, om datmen seggen kan, Jck Nar, ghy Nar, hy Nar. &c.
Een op-snijder en logenaer vant sich eenmael bedroghen, als hy een geselschap wilde
wijs maken, dat hy om de Melancolije te verdrijven, meenichmael de Wallen van
Venetien hadde om gewandelt: Maer dewijl Venetien onbewalt en rontsom in 't water
leyt, bleef hy te kort, en hy seyde, het sal dan Nurenburgh in Sachsen geweest moeten
sijn.
Ydel is de Mensch, en al sijn wercken.
CAnutus de eerste Coning van Denemarcken, een Christen, de eerste Deense Koningh
van Engelant, overwon dat gantse Eylant, en was soo devotich, dat hy een Cruys in
Engelant vereerde aen de Kercke van Wirchester, 't welck meer waerdich gheacht
wiert als een gants Iaer in-komen van geheel Engelant: Tot de Kercke van Conventry
heeft hy vereert den Arm van St. Augustinus, die hy op zijn weder-reyse door Italien
te Pavia heeft gekocht voor 100. Talenten Silvers, en een van gout. Een seer vremt
bedrijf is van hem gesien, alleen om zijn pluym-strijckers, die hem mits sijne
voorspoet de Goddelijcke noemden, den mont
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
116
te stoppen: Want als Coning Canutus op sekere tijdt te Zuyd-hampton was, beval hy
dat men zijne Coninglijcke Stoel soude setten aen den Oever als de zee in zijn vloeijen
was: Hier op gingh hy sitten, seggende in tegenwoordigheyt zijner om-staenders:
Jck gebiede u ghy Element des waters, dat gy nimmermeer genaeckt mijne Lantpalen,
of my, of mijne Tabbarrt dien ick aen hebbe. Maer de zee na haer gewoonte
voort-klimmende, raeckten eerst zijne voeten, daer na wierden zijn knien bedeckt,
en als hy sach dattet noch hooger wilde worden, sprongh hy op, en seyde in presentie
van alle die om hem waren: Laet de Inwoonders der Weerelt weten, dat swack en
ydel is de macht harer Koningen, en dat niemant waerdigh is den naeme van Coningh,
dan de geen die Hemel, Aert en Zee behout in zijn bedwang. Men segt dat hy zedert
dese ervaringe noyt zijn Coninglijcke Croon op 'tHooft heeft gheset: Maer die op
geoffert aen zijnen Heylant Jesus Christus.
Gecken en Kinderen, jocken dickwils ernstich
EEn Engelse Nar hoorende dat men in zijn Vaderlant een Vleyshouders Soon
Cardinael hadde gemaeckt, seyde: God lof, ick hoop hy sal haest Paus werden, soo
moghen wy in de Vasten ende alle verboden daghen Vleys eten:
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
117
Want St. Pieter als een Visscher heeft verboden Vleys te eten, om datmen zijne Vis
te dierder soude verkoopen: Maer dese Vleyshouders Soon sal oock niet versuymen,
dat die van zijne Neeringe voordeel en profijt sullen mogen genieten.
Loon voor de nieusgierige.
EEn kloecke Roomse Preecker wiert van de Boeren van zijn Karspel (daer hy wel
bemint was om sijn recht-schapen Sermoenen) gebeden, dat hy haer eenighe
treffelijcke Reliquia van de Out-Vaders en Patriarchen wilde toonen: Hy staet haer
dit toe, en ter naeste Sondag ontbied hy hun voor zijne Cantzel om te hooren: Daer
begint hy te Predicken, en segt: Jck sal u de Reliquia van u Aertsvader Adam laten
sien, 'twelck zijn uwe nieusgierigheden ende vermetenheyt, dat gy Reliquia begeert
te sien: Alsoo wilde Adam oock weten goet en quaet: Uwe sotheyt dat ghy my u
Tienden gegeven, en mijne onwijsheyt dat ick gelt van u neme, daer ick soo veele
niet en behoeve: Dese alle zijn Reliquia ende overblijfselen van Adam, die ick u had
te laten sien.
Rechte verdedigers, spreecken ront uyt.
VIncentius Pinpenellus Aertsbisschop Ao. 1530. op den Rijckxdagh te Augsburgh
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
118
zijnde, sprack in de Vergaderinghe aldus: Gy Petre, die den Sleutel des Hemelrijckx
hebt, sluyt en dringt de Herten der Vorsten op: Ende ghy Paule die dat Swaert hebt,
hout ende steeckt, en scheydet met dijne Swaert de ongehoorsame wrede Harten der
Menschen. Willende seggen, datte geestelijcke banden de wapenen waren daer men
de Menschen door most leyden, en niet gelijck sommige deden, door worgen,
verbranden, en vervolgen.
Als de reden op hout, wort de Mensch een Beest.
HArdeknute was de derde en leste Deense Koning in Engelant, dese was soo wreet,
dat hy om wraeck over zijn overleden Broeder te nemen, des selfs doode Lichaem
dede opgraven, en in de Temse smijten: Daer het langen tijt lagh, tot het door een
Visser zijnde gevonden, op het Kerck-hof der Deenen te Londen is begraven:
Hardeknute was soo vraed-achtigh, dat men hem, Vercken-smoel noemden: Want
zijn Tafelen waren viermael daegs gedeckt, sich niet anders dan met vreten en suypen
bekommerende: Waer door hy op sekere Maeltijt zijnde plotselijck sonder spreken
nedergestort, en tot blijdschap van sijne Onderdanen, doot op de vloer ne'er gevallen
is: Sulck datmen ter eeren van hem een Jaerlijcksen dag heeft ghehouden, die men
noemden Verckensdagh.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
119
Princen die weten en geleert zijn, zijn Prinçen.
PAltsgraef Hans van Zimmeren eenmael van de vrienden van een veroordeelde
misdadiger om genade voor deselve aengesocht zijnde, antwoorde: Souden wy
sodanighe niet straffen, soo mocht ons God straffen, wy en mogen alsulcke door de
vingeren niet sien: Seyde dickmael, Dat men zijn doot vyant als die verootmoedicht
waer, niet en behoorde vorder te molesteren. Hy hoorde eens, dat sommige Reysers
door zyn Lant treckende, van de kleynicheyt zijnes Lants den Hontruch ghenaemt
spraken: Antwoorden derhalven hier op: Dattet beter was een Vorst te zijn over een
kleyn Lant, als een groot Heer over niet met allen. Hy was sulcken liefhebber in 't
ondersoecken der Antiquiteyten, dat hy endlijck het wel bekende Hooghduytse
Turnier-boeck heeft ghemaeckt, waer in veel geslachte Registers ende gheboorten
der Duytsen zyn voort gebracht: Heeft oock veele groote en treffelijcke Boecken
met zijn eyghen handen geschreven, waer van noch ettelijcke op de Biblioteeck te
Heydelbergh staen, ende meer andere van vremde in Duytse Tale overgeset.
Macht gaet boven de hardicheyt der Joden.
COningh Jan van Engelant was altoos seer verlegen om gelt, en parste nu de weerelt-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
120
lijcke, den Adel en dan de Gheestelijcke, om groote sommen: Als dese hem niet
konden helpen, viel hy de Ioden in Enghelant op 't lijf, die hy soo prangde, dat zy
onwillich waren yets te gheven: Onder andere sekere Iode de hartneckigste, gebood
hy dat men hem alle daghen een Tant soude uyt-trecken tot hy betaelde, dit duerde
seven dagen na den anderen: 't Welck den Iode soo moede maeckte, dat hy in plaets
van langer te continueren, aen den Coning tien duysent Marck-silvers gaf.
De deugt is een gave Gods.
ALs Fredrick de III. Paltsgraef aen den Rijn Anno 1566. van d'andere Ceurvorsten
op den Rijcxdagh te Augsburgh voor den Keyser wierde gevergt zijn Religie af te
gaen, en de Roomse te omhelsen: Heeft hy dese lesens-waerdige antwoorde gegeven:
Ick en erkenne in saken van Conscientie en gheloove niet meer dan eenen Heere,
den Koningh aller Koningen, ende Heere aller Heeren: Het en is niet om een hoed
vol Vlees te doen, maer het betreft de Ziele en desselfs Zaligheyt. Dit heb ick van
mjnen Heylant Iesus Christus in bewaernisse, ende ben oock schuldig en verplicht
die voor hem te bewaren: Derhalven kan ick niet aen nemen dat uwe Keyserl. Majest.
over deselve yets te ghebieden hebt, als alleen onder God staende, die de
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
121
Ziel geschapen heeft. Gebied my vry datter ymand 'tzy out ofte jongh, geleert oft
ongeleert, alware het den slechtsten Stal-jongen, uyt het out en nieuwe Testament
my een beter Leere leer, my onderrechte, op dat ick hem naest Gode mach dancken,
ende also Gods wille gehoorsamen: Onderdanighl. verhoopende, dat uwe Keyserl.
Majest. my by dese presentatie sal laten verblijven, ende geen executie vorder doen:
Middelertijt troost ick my hier mede, dat mijnen Heere en Heylant alleen den zijne
ende oock my heeft vaste toe-seggingen gedaen, dat alles wat wy om zijnent wille
sullen verliesen, 'tselve Hondertfout weder sal vergolden worden. Met dese
belijdenisse zijn veele Duytse Vorsten de oogen geopent, en Marckgraef Carel van
Baden, seyde daer op: Hy is vromer als wy alle met malkanderen.
Regel voor de Regenten.
HEndrick de I. Koningh van Engelant, stelde by zijn leven de Croon op zijns Soons
hooft: En als deselve gekroont was, bracht hy om zijn Soon meer te vereeren selfs
den eersten Schotel ter Tafele: Waer op Rogier Aerts-bisschop van Jorck seyde, Wat
onghewoone eere doet u Vader u aen? Daer op den Jongen Koningh antwoorde:
Waerom? Is dat sulck een onghewoone saeck, datte Soon van een Hertogh my ter
Tafel dienen soude, die de Soon ben van een Koningh
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
122
en Coninginne? Koning Hendrick dit hoorende, en oock 'tverwijt van dat hy eertijts
Hertogh was geweest, so beroutet hem, dat hy zijn voogdije so overgegeven had,
maer het was te laet. En leerde alsoo aen de na-komelingen, dat men noyt het ghesach
uyt zijn handen om lief noch leet soo lang men leeft, moet werpen.
Prinçe-Lessen.
ALs Paltsgraef Fredrick zijn Soon tot hulp van 't bedruckte Nederlandt met eenigh
volck den Rijn af sont, heeft hy hem dese volghende Lessen schriftelijck mede
ghegeven.
1. Zijt Godvruchtigh, bid alle avonden en morghen vlijtigh
2. Gedenckt in alle u doen Godt. Gaet het u wel soo danckt hem: Gaet het u qualijck
klaget hem.
3. Gedenckt dat alle gheluck en ongheluck van Godt komt, en haest een eynde
neemt.
4. Bekent u een Sondaer te zijn: Gelooft dat Jesus Christus de Soone Gods u door
zijne doodt heeft verlost, blijft hier volstandigh by, en belijt sulckx tot het laetste toe:
Soo sal hy u weder bekennen voor Godt zijnen Hemelschen Vader.
5. Weest niet schandich, maer hout u staet eerlijck.
6. Hout u woort en belofte, al soudet u schadelijck zijn: Liegt ghy, ghy zijt een kint
des Duyvels, die een vader der leugenen is.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
123
7. Zijt modest in woorden, wercken en manieren: Schend niemants Wijf noch
kinders.
8. Weest gheen roemer, maer strijt als de Vendelen ontwonden zijn: En vlucht
niet, want het is beter eerlijck gestorven, als schandelijck geloopen.
9. Zijt niet verquistigh, noch gierich: En spaert niet uyt eergierigheyt.
10. Spreeckt yemand qualijck, keert strackx tot u selfs: En gedenckt dat ghy een
Sondaer zijt.
11. Handelt niet als op-recht, en ront, dat ghedijt langst. Doch tegen een vroom
Mensch weest vroom: Maer voor een boos Mensch behoed u, en spreeckt hem
traeglijck toe.
12. De nootdruftigen armen neemt in acht.
13. Panlickers, Godslasteraers en Spotters, laet u niet behagen: Die u berispt en
u raden, hebt deselve lief.
14. Bemint getrouwe Kercken-dienaers en knechten, en loontse na u vermogen:
De ongetrouwe quanten wijst met soeticheyt van u af.
15. Helpt yders schande bedecken: Maer als ghy regeert, so straft dat quaet.
16. Den geenen die onder u zijn weest als een Vader, u Onderdanen beswaert niet
boven de reden, also ick sulckx wel slecht heb sien uytvallen.
17. Neycht tot de vrome: En oft u eenighe van die wat onsacht bejegende, soo
bestraft hun met vernuft so veel gy kont.
18. Schuwt het Wijn-drincken, want daer uyt volgt on-ordentelijck leven.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
124
Daer is niets, of 'theeft zijn leeringe.
EDuard de eerste Koningh van Enghelant ghekroont zijnde, heeft men tot een teken
van de gulde vrijheyt, 500. Engelse Paerden los laten loopen, dat yder die het begeerde
de selve mochte vanghen. Waer by geleert wiert, dat alle geoorlofde dingen onder
een Koning, hoewel buyten reghel, na ghelegentheyt des tijdts, konden toe-gelaten
worden, mits haer houdende binnen de wetten die daer van waren ghegeven. Daer
om is 't, dat, als de Koningen van Vranckrijck ghekroont worden, laet men in de
Kercke te Reyms een groot ghetal Voghelen vliegen, die yder vry staet te vangen.
Goede gebueren, zijn de naeste Vrienden.
DEn eersten Fredrick Paltsgraef aen den Rijn, plach te seggen: Hy had een goede
Muyr en Lant-weer voor hem: Te weten, soo langh hem van 't oosten Nurenbergh,
van 'tzuyden Straetsburgh, van 'twesten Worms en Spier, en van 'tnoorden Ceulen
leggen bleven: Meynende hier mede, wat geluck yder had, die goede Nabuyren hadde.
Iohan Tauler een Prediker te Straetsburgh, schreef omtrent 'tIaer 1379. dese versen:
Die de Weerelt verkiest,
Dat hy Godt verliest,
Als het komt op t' scheyden,
Verliest hyse alle beyde.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
125
Als Keyser Maximiliaen de I. ghekroont wiert, wilden de Joden hem eenighe cier
aen doen, zy vereerden hem met twee Corven de een vol gout, en d' ander vol goude
Eyeren: Dese gifte dede den Keyser sorchvuldigh bewaren, en oock de Ioden diese
hem ghebracht hadden: De Rabbi hier over verwondert, wilde weten waer om men
dus met hare afgesondene handelden? Soo antwoorde den Keyser, sulcke Hoenderen
die sulcke kostelijcke Eyeren leggen, zijn so kleyn niet te achten, maer wel te bewaren.
Een Paltsgraef aen den Rijn speelde eens met een Edelman genaemt den Hont, en
won hem veel gelts af, soo dat deselve ongeduldich wordende seyde, wel: Ick sach
noyt vremder onheyl, van een hoe krommer hoe dommer. Daer op voegde hem den
Paltsgraef strackx toe: Maer ick heb wel gehoort, hoe magerder Hont, hoe grooter
Vloo.
Ceurvorst Fredrick de 2. Paltsgraef, door des Keysers Secretaris met 7000. Ducaten
vereert wordende, die hem meynde daer dapper mede te verheugen, so seyde Fredrick:
Ick weet niet waerom de Luyden so veel werck van 'tgout maken: Jck en wil dit niet
op sluyten, maer uyt-geven daer het toe geschapen is, dats tot mijn levens onderhout,
ende, also my de bekommeringe van 'tandere verontledigen.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
126
Coningen zijn Koningen om in deughden uyt te munten.
COningh Willem van Enghelant, was soo strijdtbaer: Dat, als hy over Tafel sittende,
men hem seyde dat Mans in Normandijen belegert was, so vraegde hy waer omtrent
Mans lach: Heeft datelijck Metzelaers ontboden, die de Muyr door braken om soo
de naeste wegh te nemen, en is alsoo te Paert na de zeekant gereden: En of de Heeren
die by hem waren, rieden, hy soude noch wat vertoeven, op dattet volck mocht by
malkander komen, antwoorde hy, die my lief hebben sullen wel volgen: 'tScheep
komende, rade den Schipper hy soude noch wat toeven om sachter weer te verwachten:
Maer hy seyde neen, vreest niet, ick heb noyt gehoort van een Koningh die verdronck.
Also is hy onverwacht in Vranckrijck ghelant, ontsettende Mans. Daer na op de
Zee-strant rijdende, zijn hem 3. Franse Ruyters ontmoet, die soo dapper op hem
aendronghen, dat hy met de Zadel van zijn Paert is ter aerde gevallen: Waer op hy
schielijck weder opgesprongen is, sich defenderende met de Zadel in d'een, en zijn
Swaert in d'ander hant, soo lange tot hy van zijn volck ontset wiert: En dewijl sy
hem berispten, dat hy so sorghvuldich
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
127
was geweest voor sijn zadel, seyde hy, het soude my eeuwigh gespeten hebben dat
zy met mijn Zadel den spot souden gedreven hebben.
Men vertelt van deselve Koningh, dat zijn Camerling hem eens een nieuwen broeck
ghebracht hebbende, vraegde hoe veel de selve gekost had: Den anderen antwoorde,
een daelder: Den Coningh smeet de Broeck strackx wegh, segghende, van een daelder,
is dat een Broeck voor een Coning? Gaet heenen seyde hy, haelt my een Broeck van
7. gulden: Den Camerlingh gingh heenen, en bracht noch een slechter Broeck als
den voorgaende, seggende, datse 7. gulden ghekost had: Toen seyde de Koningh wel
vernoeght, wat soo, nu ben ick te vreden, dat kan gaen, &c.
Hy ordineerde een disputatie tusschen de Christenen en Joden: Doch eer den dag
quam zijn de Ioden by Coning Willem gekomen met een Schenckage, versoeckende
vry spreken en vry ghehoor in de disputatie: Desen Koningh (een los Mensch in de
Religie zijnde) neemt haer Schenckage aen, en seyde, datse haer quijten soude als
mannen, sweerende met een, by 'taengesicht van St. Lucas, (zijn ordinaris Eed) soo
sy de Christenen overwonnen, dat hy dan selfs een Jode soude wesen, en van haer
broederschap sijn.
Een Jode wiens Soon Christen gheworden
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
128
was, komt by den Koning, en presenteert hem 420. gulden dat hy sijn Soon weder
tot 'tIodendom wilde dwinghen: Den Coningh ontbied hem strack, en beveelt dat hy
sich weder by die van zijne Relige soude voegen: Den Ionghman seyde verwondert
te zijn, dat zijn Maj. die hem billijck in 'tChristen-ghelove behoorden te verstercken,
sulcks beval: Den Koningh dus beschaemt, geboot hem uyt zijn oogen gaen: Den
Vader hoorende datter niet verricht was,, versoeckt zijn gelt weder: Holla seyde den
Coningh, ick heb moeyte genoech gehad voor dat gelt, doch op dat gy sien meugt
dat ick billijck met u handelen wil, ghy sult d' eene helft en ick de andere hebben,
dit kond ghy my met geen goede Conscientie weygeren.
Wel genomen, wel gesproken.
ALs Wiggo den Wiltschut van Coningh Rolfonis van Denemarcken, een gouden
armbant kreeg tot een vereeringhe, band hy die aen zijn rechter hant, ende verberghde
daer tegens zijn lincker hant op de rugghe: Als den Koning vraegde waer om hy
sulckx dede? Seyde hy: Mijn lincker hant schaemt sich van armoede, soo datse haer
om den rijckdom der rechter niet en dorfde laten sien. Aldus heeft hy met dese
geestigheyt noch een gulden armband gekregen.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
129
Maet te gebruycken, is de allergrootste deugt.
COning Fredrick de 2. plach als hy sich vervrolijcken wilde zijn Mantel af te leggen,
seggende: Nu laet ons vrolijck zijn en kluchtigh wesen, terwijl den Coningh wegh
is: Als het hem nu genoech dacht, hong hy sijn Mantel om, en seyde, hola, het is dus
wel, den Coningh is weder hier.
Soete list, van een benaut Edelman.
KEyser Maximiliaen de eerste, had een Iong Edelman in een stadt gesonden om
50000. gl. van de selve te schatte, dese kreeg hy, en gaf den Keyser maer 30000. gl.
daer van: Als den Rentemeester dit ghewaer wiert, maeckten hy sulckx den Keyser
bekent: Waer over den Keyser dese Edelman ghebood rekeninghe te moeten doen:
Maer als hy sulckx langhe opgeschoven hadde, was hy gedwongen in
tegenwoordigheyt van veele Heeren en den Keyser rekeninge te doen: Als hy nu wel
sach datter veele waren die rontsom den Keyser saten, ende die oock als hy al mede
van een 0 een 9. hadden leeren maecken, stont hy seer beteutert, futselende en slaende
't een blat voor en naer over, van zijn rekenboeck. Eyndelijck barste hy in dese
woorden uyt: Ick en schame my geheel niet, maer
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
130
ick ben in het rekenen on-ervaren, als noyt daer mede om gegaen hebbende, maer
die hier ghekomen zijn om dese sake op te nemen, hebben beter kennisse: Indien zy
voor my eens rekeninghe deden, ick soudet wel strackx van haer leeren: Derhalven
versoecke zijn Keyserl. Majest. datte hoogste moghen voor gaen, ick wil dan oock
na mijn staet volgen: Waer over den Keyser begost te lachen, vergaf hem de profitalle
post, en liet alles met een winck door gaen.
God werckt somtijts aen twee kanten ten besten
DEn Bisschop van Padenborn had 16. Luterse borghers ter doot gecondemneert, uyt
yver van de Roomse Religie: Daer van de Dom-heeren de meeste aendringhers waren:
Maer also sy op het Schavot gebracht wierden, leyde den Scherp-rechter sijn Swaert
neder, en seyde: Ick heb desen dienst ontfanghen om Moordenaers, goddelosen en
schelmen mede te straffen, maer niet om vrome borgers te ontlijven: En ging soo
deur. Den Bisschop siende datte mede-borghers een voet val voor dese verwese
luyden deden, nam haer op in ghenade, en het bequam hem wel daer het andre die
met haer executien voort gingen, ellendelijck mosten betalen.
Sotte stem, daer wijse woonden.
PHlips, Marck-graef van Badens Maeck-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
131
geck, hoorende datmen raedslaegde, of het zijnen lande dienstelijck waer de Joden
in te nemen, so seyde hy: Mijn Heer mach de Ioden wel in roepen, soo hebben wy
alle soorten van Religen in onsen Lande, behalvens de Christelijcke.
Alle Lichamen behooren een uyt-vaechsel.
EEn Lant-heer in Duytslandt, beginnende een nieuwe stadt te bouwen, oorloofde,
dat alle soorten van luyden daer binnen mochten komen woonen: En vraeghde een
Staetsman, wat hem hier af dacht? Dese antwoorde: U ghebreeckt alleen noch een
Papier Moolen, om dese lompen te konnen gebruycken.
Niemant is geern bespot.
TE Heydelberg giet een kluchtigen baes een ander uyt zijn Venster, met een pot
waters over 'thooft: Die daer over begost te vloecken: Desen stack daer op zijn hooft
uytte Venster, en seyde: Is het niet beter dat ick een ander begiete, en daer geen leet
af heb, als dat ick het my over 'thooft werpe, ende gy om my lacht.
Wel spreken, doet wel varen.
IN Duytslant is onlangs een Exter gheweest, die fray klappen konde, ende by een
Doctor
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
132
in de Medicijne woonde, die altoos in den beck had: Behoed u voor quaet geselschap:
Dese Exter somtijdts op zijn Kruck sittende, vlooch van schrick daer af om hoog in
de lucht, en so in het wilt, sonder dat men hem weder kost bekomen: Een Voghelaer
buyten met zijn Netten op de Spreuwen en Exters passende, vongh een goede partije,
en duwde die den kop in: Onder dit geselschap was mede desen ontvloghen Exter,
die siende dat men aldus met zijn cameraets omsprongh, begost te singhen zijn oude
Deuntje: Behoed u voor quaet geselschap: Den Voghelaer dit hoorende, spaerde
desen Sangher, en op navragen, bestelde hem zijn meester weder tuys.
De Mahometanen erkennen selfs hare ydelheyd.
ALs Koningh Philips de machtighe van Vranckrijck in Palestijnen was, lag Saladinus
Soldaen van Egijpten, Damasco, en van Babilonien, te Ascalon sieck: Hy beval soo
ras hy soude over leden zijn, datmen zijn Hembt door alle de straten van Ascalon
soude om voeren, en dattet zijnen Sergeant soude dragen boven op een Lancie, daer
het op ghesteken soude sijn, ende dat den selven Sergeant met een luyde stemme
soude roepen:
Die noch onlanghs de macht van 'toosten gebood seer straf,
Legt nu verwonnen, en doot, vernietight in 't Graf.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
133
Wee het Rijck daer de Koningh een kind is.
CArel de 6. Coningh van Vranckrijck, poghende de saeck van zijnen vrient Olivier
Clisson zijne Constable te revengeren, teghens eenen Peter Craonius, had daer in
een ongeluckigh eynde: Hy lichte in Brittange een Leger om zijn voornemen teghens
Craonius uyt te voeren, en treckt door een Foreest, daer hem tusschen twee Bomen
(soo hy seyde) een wonderlijck mensch ontmoete: Seggende arm en naeckt te zijn,
en 'sKonings Paert by den toom houdende, hielt dat staende, ende riep toen tot hem
met een luyde keele: O! Koning, oft gy mijnen raet wilde volghen? En gaet niet
vorder, maer keert liever strackx weder om, want daer zijnder in u eygen Leger die
u verkocht hebben, om u in 'svyanden handen te leveren. Hier over was den Koningh
so ontstelt, dat niet tegenstaende hy jong, corpulent, en gesont was, nochtans sulcken
vreese kreech, dat hy stondt en trilden, en beefden: Zijn Generael dit siende, meynde
hem door aenmoedighen alles uyt 'thooft te setten, en kreech hem noch mede op den
tocht: Als sy even uyt 'tBosch quamen, zijn sy van twee Koningl. Pages ghevolgt,
hun haestende, als oft sy yets bysonders te melden hadden: D' een was des Konings
Helmdrager, en d'ander den Lancier-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
134
drager: Op 'tPaert in 'trijden slapende, viel de Lancie hem uyt de hant, op 'thooft van
de andere Page: Den Coning om siende, en dat hem ymand soo na op de hielen was,
die hem docht dat hy niet en kende, wiert soo ontstelt, dat hy in een groote furie van
zijn Paert sprong, trock zijn Swaert uyt, en als ware hy gheweest in het dickste van
sijne Vyanden, begost te houwen en te slaen, roepende: Wacht u, houtse, verslaet
dese verraders. Als hem de Pagen aldus hoorden roepen, vluchten sy soo seer hun
Paerden loopen konden: Maer des Conings Broedere, Generael van d' Aurelianen
wesende, reed neffens des Coninghs zijde, op dese hefte den Coningh oock zyn
Swaert, soo dat had hy niet haestig ont-weken, hy een doot man soude sijn geweest.
Dus reed den Coning so langh als een dol mensch, tot hy en sijn Paert niet vorder
konden: Des greep hem een Soldaet, hem brenghende in 'tLegher van de Carmonianen,
waer door den Oorlogh by gheleyt wiert, want den Coningh bleef altoos
kranck-sinnigh, altoos meende hy zijn Verraders te sien, en so is hy in die phrenesie
ghestorven, onderwijl niet alleen hy dit ongeluck had, maer geheel Vranckrijck en
d' Ingesetenen wierden van andere over-vallen, en jammerlijck bedorven.
VAlentia van Milanen, geweest Hertogin-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
135
ne van Orleans, versleet haer daghen met groot hartseer en meymeringe: Beyde
wegens de doot van haren man Louijs, Broeder van Coning Carel de 6. als mede
over desselfs Conings ongeluckige Kranck-sinnigheyt: Sy bemoeyde haer dickmael
in zyn swackheydt by hem te komen, dan hy kende gheen vrienden, en selfs niet zyn
Coninginne, maer dese Valentia kenden hy, die hy in sijn grootste benautheyt Suster
noemde: Waer over sommige sielen den ghemeenen man wijs maeckten, dat
Valentiaes Vader somtijts droncken geweest zynde, eenig vergif had gemaeckt, en
Louis dit in gegeven: Welcke gheruchten Valentia soo kout als ys op 'thart vielen,
dat sy haer van niemant wilde laten troosten: Uyt een in-ghebeelde penitentie
ghebruyckte zy een drinck vat als een waterpot, aen de mont van 'twelcke een S.
stont, soo men geloofde dit betekenende:
Solam saepe seipsam sollicitari, suspirareten.
Dat is: Alleen zijnde, namse de gewoonte haer te bemoeijen, met haer selfs: Daer
toe ghevoecht dese woorden: Nil mihi praeterea: Praeterea mihi nihil. Dat is:
Niemandt behoor ick, ick en heb niemandt niets meer. Alle welcke spreucken men
siet by de Monicken, te Blois na geschreven: Zy is wel ghestorven, en by de
Franciscanen in een kopere Tombe ter aerden geset.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
136
Practica est multiplex, qui nescit est simplex.
ALs Keyser Maximiliaen te Ceulen op den Rijckxdagh was, ende het Branthout daer
seer schaers ja qualijck te bekomen zijnde, accordeerden den Keyser met Phlippus
Ceurvorst te Heydelbergh, dat die den naesten dagh de maeltijt eerst soude gereed
hebben, d'andere te gast soude hebben, en de weddinghe winnen: Philippus sent
datelijck zyn Keucken-meester door de gantse stadt, en laet al de Neuten op koopen,
en maeckte daer goede vuyren van, so dat hy 'smorgens al met sijn Dis en spijse
ghereed was, rijdende terstont na den Keyser, bad hem sijn gast te willen zijn:
Maximiliaen verwondert, went sich na Philippus Logement, en siet daer het vuyr
van Neuten, soo begint hy te lachen, over de aerdicheydt des Ceurvorsts, en aen Tafel
sittende, seyde, noyt geen soodanige Maeltijt ghehouden te hebben, liever willende
over 'tselve de kosten dragen, als 'tgelt verspelen.
Heeft men geen reden, men neemtse.
IEronimus Rhetus Professor te Basel, wiert ghevraegt waer om hy soo een langhen
Baert droegh? Antwoorde: Om dat, als ick dese lange grauwe hairen voor my sie,
ick gedencke, dat ick gheen Vrou, maer een Man ben; ende
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
137
een out man, om also niet wijfachtig noch yets kints te bedrijven.
Geringe Luyden, seggen oock wel de waerheyd.
FRedrick toe-ghenaemt de Zeegbare Ceurvorst aen den Rijn, op seeckere tijt ter jacht
gereden, stont met zijn Paert seer gevaerlijck op den top van een hooghen Steen-klip:
Dit sach dan een out Wijf, niet wijt van daer eenigh Hout rapende, en begost dapper
te schelden en te vloecken? Seggende, hebt gy geen anderen wegh, hebt ghy u selfs
daer op gebracht, Godt brengh u daer weder af: Hy dit roepen hoorende, rijd na haer
toe, en vraegde haer oft sy oock wist wie hy ware, en so ja, waer om sy onmagtig
teghens hem uyt voer? Sy seyde: Ja ick weet wel datge onse Ceurvorst zijt, ende
datje met elck in Oorlogh bent, als ghy nu door u sorgeloosheyd u aldus om 'tleven
bracht, ende met u Paert vande Steen-klip neder storte, wie ware in grooter noot als
wy arme Onderdanen? Aengesien gy u dan niet en verschoont, sout gy dan wel u
Onderdanen verschoonen? Fredrick dit hoorende, lachte, en seyde: Moederken gy
hebt gelijck, ick en sal 't hier na niet meer doen: En ter Borse schietende, gaf haer
een Thaler, daer de oude Vrou beter sin als in de Steen-klip had.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
138
Eenige vermakelijcke voorvallen.
ALs men in sekere stadt begost een Apotekery op te rechten, quamen d'Jnwoonders
en seyden, zy behoefden gheen Apotekery, zy wilden hare natuerlijcke doot sterven.
Seker Switser van een Fransman belacht wordende, om dat hy soo swaren uyt-spraeck
hadde, seyde: Wy Switsers zyn het op schaffen gewoon, en niet het swetsen. Wanneer
in sekere Rijcxstad eenighe Geestelijcken en Luterse Kercke wierden in geruymt,
om daer haer Cloosters te bouwen: Ende also op de Mueren veele spreeck-woorden
uytte H. Schrift gheschreven stonden, haelde men een Schilder, om deselve te over
Couleuren: Maer die seyde: Onse Verruwe is niet krachtig genoech, sulcke Letteren
schijnen en breken altoos daer deur: Gy moetet door een Metzelaer laten af bicken:
Dus wierter een Metzelaer gehaelt: Maer die eyschte van af bicken veel gelts, en dat
voor yder regel, een Rijcxdaler: Alsmen hem seyde dat sulckx te veel was, antwoorde
hy: Neen mijn Heeren ten is so licht niet, Godes woort uyt te bicken, ick moet een
sekere stellage maken, op dat ick den hals niet en breke.
Gy Beest segtmen tot een wraet, en hier strecktet tot maet.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
139
HEndrick Loritus een gheleert Switser, op een Maeltijt van een drinckaert een groot
glas toe gebracht zijnde, op uyt te drincken, seyde hy, waer voor siet gy mijn aen?
Den anderen antwoorde, voor een fraey Man: Daer op voegde Loritus: Wel so wil
ick sulckx bewijsen, dat ick niet onfraey &c. ben, als mijn Hont, want die drinckt
niet meer als hem lust.
Geleerde Luyden. rijden oock wel op een Ezel van onverstant.
Den selven als hem te Basel eens geen goede sitplaets was verschaft, quam op een
Ezel in het Auditorium ghereden: Den Rector dede hem vragen wat sulckx beduyde?
So antwoorde hy: Dat nademael hy gheen goede Sitplaets onder hun en mocht hebben,
soo had hy sich selfs van een Zetel voorsien.
'tGelt niet hoe veel, maer op wat manier verteert.
NIcolaes Clenardus, maker van den Griecsen Grammatica, als hem van Fez uyt
Barbarijen een Discipul van 90. Iaren by quam om Grieckx te leeren, noemden hy
die: Id est Puerum bonae spet. Hy seyde dickmaels, de Ioden verslinden haer gelt
met Feest-maeltijden, de Mooren met hoog-tijden, en de Christenen met pleyten.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
140
Mannelijcke woorden van een Kint.
ALs d'Ouders van Erasmus Roterodamus, hem in 'tKlooster wilde steken, seyde hy:
Men soude hem liever noch een wijl laten School gaen, op dat hy sich selfs beter
leerden kennen, alsoo hy seyde noch niet te weten, wat de Weerelt, wat een Clooster,
ofte oock wat hy selfs was.
'tJs aen niemants Neus te sien.
PAulus Eberus een God-gheleerde, toen hy hoorde dat Melanthon over de
vruchtbaerheyt van zijn Vrou sich verwonderde, ende gesegt had: Hoe timmert dese
kleyne swacke en blode man soo veel Kinders? So schreef hy hem weder om: Datte
slimste Timmerluy de meeste Spaenders maeckten.
Fugit Hora.
BOnaventura Vulcanus Professor te Leyden, als hem een goede vrient tot kortswijl
versocht mede te spelen, ende hy het weygerde, so seyde den anderen, wy sullen om
niet meer spelen als gy begeert: Ja antwoorde Bonaventura schertsende, niet min als
om een Rosenobel, want den tijt is kostelijck.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
141
Edele gemoederen beschertsen het Groot-meesterschap.
EEn Spaens Edelman door den Grooten Commandeur ten Oorlog uytgeleydt
wordende, die de ordre van de Ridderschap St. Jacobs aen zijn hals had hangen,
begost des Edelmans Paert in 'tafscheyden dapper te springen, daer op den
Commandeur hem vraeghde wat het Paert schorte? Den Edelman seyde: Ick weet
niet, het is als een Post paert, waer die een Schildt sien uyt hanghen, meynen zy dattet
een Herberg is, ende also meyntet oock nu, siende u Schilt op den borst hangen.
Men leert tot zijn sterfdagh toe.
CArolus Coning van Vranckrijck was over sijn groot verstant seer beroemt: Een
treffelijck Vorst vraeghde hem, oft een wijs Man wel mocht een Vrou nemen? Den
Koningh vraeghde weder om, waer voor acht ghy my? Den Vorst seyde: Voor de
beroemdste Koning weghens u verstant; Wel dan seyde den Coningh, soo weet dat
ick een Wijf heb ghenomen?
Die haer leven om een dach-loon verhuyren, behoortmen te betalen.
EEn Switzers Capiteyn, Coningh Carel in
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
142
Sweden ghedient hebbende, quam met zijn Soldaten te Stocholm, logeerde in een
Herberg, en eyschte van den Koningh 600. Rijcxdalers van restanten, den Koning
seyde, hy wilde hem 600. Teuffels op den kop gheven. Als nu de Waerdinne hare
rekeninghe van den Switzer maeckten, eyschten zy 300. Rijcxdalers, doe seyde hy,
ick wil u 300. Teuffels op den kop geven. De Waerdinne klaeght: Den Koningh laet
den Capiteyn door zijn Cantzelier na vragen, en den selven by hem komende, seyde
hy: Den Koning is my 600. Rijcx-daelders schuldig, als ick die eyschten, heeft hy
my 600. Teuffels op den kop willen geven. daer van heb ick de Waerdinne het halve
deel 300. Teuffels gegeven, het is ommers goede Konings betalinge? Als den Koningh
dit also over gebracht wiert, begost hy te lachen, en dede den Capiteyn zyn 600.
Rijcxdaelders geven, ende de Waerdinne noch daer en boven de 300. Rijcxdaelders.
Hoe groote Prins, hoe hooger deugt.
KEyser Maximiliaen als hy zijn handen waschte, gaf altoos so lang een van de
omstanders zijn ringh: Onder dese was een zijn Hof Dienaers niet den aldergetrousten,
die den Ringh dickmael so langh gehouden had: Eens als hy die weder kreech,
maeckten hy hem aen
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
143
een zyde, als oft hy elders wat noodichs te doen had, en quam een wijl daer na weder,
als oft hy 'tselve verricht had, en gaf den Keyser dan eerst zijn Ringh weder, en
somtijts seer langhsaem, gelijck als oft hy niet meer aen den Ringh ghedacht had:
Dit had hy so lang gespeelt, dat hy al diverse Ringen so had achter gehouden,
meynende, den Keyser soude die vergheten, en stil swijgen: Als nu den Keyser niets
liet bemercken, begost hy d'een Ringh voor, en d'ander na, wech te packen: So
gebeurdent, dat den Keyser hem eens zijn vinger toe keerende, terstont zijn hant
weder naer hem trock, segghende: Ick heb u al diverse Ringen te bewaren gegeven,
maer dewijl gijse my noch niet weder hebt ghebracht, so en durf ick het niet weder
met u versoecken. Hier over lachten de om-staenders, maer den Dienaer was seer
verschrickt: 'tWelck den Keyser wel uyt zijn alteratie af speurende, seyde tot den
Dienaer: Weest goets moets, daer komen soo veel Edele gesteenten en gout uyt het
Nieu: Indien, datse goede koop werden, wy willen andere laten maken, op dat gy
dan weder wat nieus te nemen hebt.
Kluchtige Pleydoije.
TE Lembden in Stijrmarck was een in grote schult, en over al daer om aengemaent,
entlijck voor 't Gerecht beklaegt: Niemandt wilde zijn voorspraeck sijn, soo versocht
hy ye-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
144
mand uytte Magistraet, maer die en wilden daer oock niet aen, dan zy bestelden een,
die daer toe doch met onwil trat: Beginnende te pleyten, seyde hy: Hoewel ongeern,
sal ick voor desen man spreken, en bewijsen dat hy zijne Crediteuren niets schuldig
is, ter oorsaeck, sy wel weten, dat hy een schandelijck Persoon, ende soo dickmael
onder Beuls handen zy gheweest, dit konnen sy niet ontkennen: Want hy is den Neus
op gesneden, op dat men desen kennen, en niets betrouwen soude, oock soo waren
hem beyde ooren af-gesneden en aen den Kaeck ghespijckert, 'twelck haer oock
ghenoechsaeme waerschouwinge was, maer bovendien was hy op zijn voor-hooft,
ende op zijn rugge gebrantmerckt, tot een teken dat hem niemant meer en mocht
vertrouwen: Hebben zy desen nu gecrediteert, dat is hem niet te wijten, want hy docht
niet, en sy wistent. Naer dese defencie wierden de Crediteurs de eysch ontseyt, en
den schuldenaer ter stadt uyt gebannen.
Ab homine ebrio, ebria consilia, Et ab homine sanguineo, sanguinea
consilia.
DEn Hertoghe van Alba gaf Keyser Carel 5. den raet, dat hy de stadt Gent, die haer
tegens hem aen stelden, gants soude uyt roeyen, 'twelck den Keyser verdroot, om
dattet zyn ge-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
145
boorte stadt was, dan hy seyde: Klimt op een hooghen Bergh en siet Gent eens over,
maeckt dan overslach hoe veel Spaense handen tot soo een Hantschoe (want Gent
is Handschoe in het wals) wel souden moeten zijn: Alba sweeg, en was beschaemt,
&c.
Het zijn Plaesters, maer zy genesen niet.
ALs den Prins van Orangen op de Spaense sekere victorije had verkregen, waren
ettelijcke Spangiaerden binnen Ceulen in een Waerts huys, drinckende, glasen
brekende, en andere ghetier aenstellende, als waren zy vol vreughde over eenighe
victorie: Maer d'Heer Iohan Ketteler een Duyts doenmaels daer komende, sondt
stillekens sijn Dienaer om te vernemen watter gaens was by sommige Koopluyden,
die hem seyden, datte Spaense dapper gheslaghen waren; Doe wert Ketteler gram:
En als hy sach datte Spanjaerden een glas braken, hy dede oock soo: Waer over sy
de boeverije merckten dat hy kennis van de saeck had. Dits een natuyre der
Spanjaerden datse geern haer ongeluck met vreugde vergeten.
Als Tromp de Spaense Vloot in Duyns had gheslaghen, mocht niemandt in Spangen
op lijf straffe daer yets van particulariseeren, maer het teghendeel vertellen, datte
Hollanders om de
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
146
ooren hadden gehad. Van dese segt Tibullus:
Heu mihi difficile est imitari gaudia falsa,
Difficile est tristi fingere mente jocum!
Waer zijn nu Souverainen als Keysers, die dus spreken?
CArel Magnus te Hamburgh op de Previlegen zijner Onderdanen spreeckende,
ghebruyckte aldaer dese woorden: Onse meeninghe is, dat de Sachsen niet ons, maer
God moeten dienen, met behoudinge van hare vrijheyd.
De Menschen en de tijden veranderen met malkanderen.
KEyser Fredrick de II. sette te Leypsich een van de Raden uytte stadt, om dat hy 7.
ellen laken tot een broeck en een paer kousen had laten versnijden: Hy diende niet
geleeft te hebben ten tijden van dese gevolde Franse Windtbroecken die men
dagelijcks siet.
Vrome Prinçen, Edel verstant.
HErtogh Adolf van Cleef was by yder in sulcken aensien, en gheloof, datmen zijn
bloote woorden eerder aen nam, dan andere hunne Eeden en ghezegelde Brieven.
Men maeckte in zijnen tijdt dese Rijmen van hem:
Zijn Neen was Neen volmachtigh,
Zijn Ja was Jae waerachtigh;
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
147
Hy was zijn woort gedachtigh,
Zijn Mont, zijn gront eendrachtigh:
Een Vorst van goet exempel.
Zijn woort vast als een stempel,
Zijn innerlijck gemoed, was vroom en onversaecht;
Wie had doch so een Prins hier uyttet Velt gejaecht?
Hy antwoorde eens seer vermakelijck aen een die hem vraeghde, doen hy een Clooster
dede Timmeren, wat dat Gebou wesen soude: Seggende, Het sal een Gevangenhuys
zijn voor Teljoor-leckers, Hoere-waerden, Overspeelders, Ja-broers en diergelijcke.
Hy seyde dickmael, dat hy liever wilde een Vercken-Harder zyn, dan een Vorstendom
met on-recht besitten. En noch, Datse on-bequaem waren andere te regeeren, die hun
selfs niet en konden regeeren.
Na het planten wascht den Boom.
MAtilda Gemalinne van Koning Hendrick I. van Engelant, Dochter van Edgar Coning
van Schotlant, in een Clooster op gevoet zijnde, was seer behulpsaem den armen en
krancken, en had eer sy troude door gedane belofte sulcken walgingh van den
Huwelijcken Staet, dat zy, doense eerst van 'tHuwelijck met Koning Hendrick aen
gesproken wiert, 'tselve plat afsloeg: Maer op 'tlest uyt ontsach van
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
148
haer Broeder over-meestert, scheen zy liever te buyghen als te bewillighen, want zy
quam soo onwilligh daer toe, datmen seght zy gewenscht heeft, indien zy Kinderen
kreegh, datte selve niet voorspoedigh mochten wesen; Maer zy en wist noch niet wat
het was Moeder van Kinderen te zijn: Want zy betoonde getrout zijnde, haer tot de
kinderen als tot hare Man ongemeen fraey: Haer Broeder quam eens by haer, so zy
doende was met het verbinden en reynigen van een hoop Lazaren harer Zeeren, en
die verschoont hebbende, kusten zy de selve: Het welck den Broeder met
verwondering aen sach, seggende: Hoe! meynt gy dat soodanige Lippen een Coning
behagen sullen, die soodanige onreyne Menschen ghekust hebben? Sy antwoorde,
dat se noch een grooter Coning te behagen had, dien zy versekert was, dat daer geen
letzel door soude krijgen. Zy kreegh een Soon en een Dochter, de Soon verdronck
ongheluckig, en de Dochter wiert Keyserin, doch bleef in die staet niet langh.
Bedriegers bedriegen haer selven eerst.
ALs Koningh Hendrick de Seste van Engelant, te St. Albans gekomen was, alwaer
een Bedelaer (so men seyde) in de Celle sijn gesicht weder had bekomen, soo liep
dat gherucht
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
149
seer sterck door de stadt Londen: Waer over den Hertog van Glocester lust kreech
om desen Bedelaer te sien: De welcke hem voor gebracht zijnde, vraegde den Hertog
oft hy blint geboren was; hy antwoorde, waerlijck ja: En kond ghy nu sien erhaelde
den Hertogh; ja ick Godt danck en St. Alban seyde den Bedelaer: Soo seght my dan
seyde Glocester van wat verruwe mijn Tabbaert is; Den Bedelaer seydet hem: En
van wat verruwe is so een mans rock vraegde hy vorder? Den Bedelaer seydet hem
insgelijckx: Waer op Glocester seyde: Gaet ghy geveynsden schelm, indien ghy blint
ghebooren zijt, hoe kond gy so haest de onderscheyden der verruwen kennen en
noemen: En dede hem in plaets van een Aelmis te geven, vast setten.
Het oordeel gaet voor de uyt-voeringe.
NIcolaes Holsteyn, Amptman van Coning Christianus de IIII. van Denemarcken:
Dede veele hooge Galgen maken: Alsmen de oorsaeck daer van vraegde, seyde hy:
Groote Dieven moeten langhe en hooghe Galgen hebben: En dit, dat hy van andere
seyde, is eyndelijck aen hem selfs waer geworden.
DEn Rechtsgeleerden Wenzelaus van Zedlits, had gemeenlijck dese gulde Spreucken
voor sich:
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
150
Als Godt door yemand yets volbracht heeft, 'tgeen hem belieft heeft, dan geeft hy
hem heyligavont, en heet hem slapen gaen.
Als de Overheydt gheen Ooren heeft de klachten der Onderdanen te hooren, soo
hebben zy oock gheen hooft om de selve te regeeren.
Groote Heeren willen sich van niemant veroordeelen noch berispen laten: En moeten
evenwel lijden, datse van hare eygen geweten, en van het ghemeene volck veroordeelt
en verdoemt worden.
De Ouden hebben seer wel de Heeren die 'talles na haren sin hebben willen, als een
Nar afgebeelt, die de gantse weerelt op zijn Schouders neemt, en weg draecht.
Het gelt van de nieuwe Weerelt, heeft de oude Weerelt tot sotten gemaeckt.
Een ander plach te seggen: De groote Heeren gaen met hare Dienaers om, als de
kinders mette Poppen, nu kussen, lecken, sy die, en dragense op den armen, somtijts
ontkleeden zy die, en werpense wegh, strackx rapen zy die weder op: Soo dat het
Hof vol ongestadicheyt wel somtijdts moije Sonneschijn vertoont, doch de Son schijnt
daer altoos in 'twater.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
151
Een arme Gesel had een Papegay ghekocht, dit bewinpelden hy hier mede: Dat met
rondt uyt te spreken, hy dickmalen in groot ghevaer was gekomen: Daer om had hy
nu den Papegay gekocht, om van hem te leeren, niet anders te spreken, als datte
Luyden hem voor zeyden.
Eenige Raedsheeren als het Winter was, en het al om vol Sneeu lag, na Augsburg
op den Rijckxdag treckende, waren zy den weg bijster, en riepen een Boer toe, wat
den rechten wech was; Den Boer staende hout te hacken, rechte hem op, en vraegde
wat volck zy waren? d'Andere seyden Raedsheeren te zyn, willende na Augsburgh:
Lieve Godt feyde den Boer, wat Raedsheeren zijt gy, die by den winter u Rijcxdagen
aen legt, kond gy niet raden dat men die des somers aen-stelle, wanneer de weghen
bekent, en het reysbaer weder is.
Den Poët Cordus wiert eens een Oratie vereert, tot lof van den slaep ghemaeckt, men
bad hem daer een versjen op te maken, 'twelck hy dede als volgt:
Tam bona laudati sunt, haec encomia somni,
Ut dormituriat, qui semel ista legit.
Theophrastus Paracelsus wiert by een Siecken gheroepen, die op zijn sterven lach:
Ko-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
152
mende, sach hy wel dattet by na uyt was, vraegden oft hy yets in-genomen had, als
men seyde, hy had niets in genomen, als 't H. Nachtmael, antwoorden hy: Hebt ghy
desen Heylmeester gesocht, so en hebt gy mijn konst niet van noode.
In een Duytze Stadt (doch van gheen groot vermogen) kocht een Burgermeester
onder de Misse Vlees, 'twelck hem in een sack ghedaen, doch weder ontvallen zijnde,
was genootsaeckt 't selve weder op te rapen: Een Swaef dit siende, seyde: In ons lant
zyn de Ezels beter dan hier den Burgermeester, want valt die eenighe packen van
'tlijf, strackx isser een knecht by, die de selve fluckx weder op heft, en den Ezel
ghevoeglijck om te dragen geeft.
Een Teljor-lecker neffens andere onnodige by Ceurvorst Fredrick de 4. afgeschaft
wordende, vraegde de oorsaeck daer af: Men antwoorde hem, om datten Ceurvorst
u niet van doen en heeft; Wel seyde desen daer op: Nochtans heb ick zyne
Doorluchtigheyt van noode.
Een meester van de Seven vrije Konsten ging bedelen, om dat hem die studie alles
had doen verteeren: Hy komt voor een Timmermans deur, daer hy een Aelmoessen
bid, en seght wat voor een baes hy was: Soo ben ick dan seyde
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
153
den Timmerman veel gezegender als ghy, also ick met mijn eene Ambacht de kost
voor Wijf en kinderen winne, daer ghy met u 7. konsten moet loopen bedelen.
d' Onsterffelijckheyt geloven zelfs de Heydenen.
SEkere Aegyptise Monick aen-ghedient wordende dat zijn Vader overleden was, gy
mist seyde hy, want hy is onsterffelijck. Toen Cyrus Soon was gestorven, seyde hy,
mijn Soon en kan niet geseyt zijn levendich gheweest te hebben, vermits hy in een
doodelick lichaem stack, Hoe soude hy dan daer van ontbonden zijnde, konnen
sterven? Philistio plach te segghen: De Ziele der Wijse Lieden vereenichdt haer met
Gode: En dese en verliesen door de doodt niet de ziele, maer het Quade Leven.
Cercidas Megalopoli in een periculeuse Sieckte vervallende, en gevraegt, of hy niet
liever als dus ellendich te leggen, wilde sterven? antwoorde: Waar om niet? Dewijl
men eerst na zijn sterven, gelijck Pythagoras onder de Philosophen, Hecataeum
onder d'History-schrijvers, Homerus onder de Dichters, en de Musae door hunne
nae gelaten Schriften aller eerst in achtinge zijn gekomen, niette eere van eeuwige
geheugenisse by de nakomelinghen. Phocycles had een Spreeck-woort: De Ziele die
onsterffelijck is; leeft eeuwighlijck; nochte zy en vergrijst nimmermeer. En
Epichmarmus veel soetelijcker, sprack aldus: Indien de Ziele goedt
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
154
is, soo en kan de Doodt haer niet schaden, want haere glans leeft en sweeft geluckigh
in de Hemelen. Tot een besluyt, Seneca noemde 't Lichaem de Woonstede van de
Ziele, oock des selfs Kercker en Gevanckenisse, die 'tgemoet hielt geboeyt om haer
te dwingen na deßelfs wellustige paßien.
De Mensch willende alles weten, laet sich noyt selfs als met geveynsheyt
kennen.
ANtigonis een Heyden zijn gebed doende, bad den Hemel dat hy sig voor veynsende
Vrienden mochte behoeden: Een ander hem daer over berispende, seyde hy, Mijne
Vijanden ken ick, en ick wacht'er my voor, maer teghens des Fielebouwen en sie ick
sonder den Hemel geen raedt.
Is 't nu wel beter?
CHrysostomus den Out-vader siende dat in sijnen tijt de Menschen niet uyt yver
ende rechten Godsdienst ter Kercke quaemen, maer dat veele om den sleur deden
dat de meeste deden, en de slimste schickten hun na den goddelosen regel, Dat men
alles mocht doen om te regeeren. Toen voechde hy aen yemand daer op, Die de
meeste en grootste hier op aerden wil zijn, sal den Hemel voor hem ontsteldt vinden:
Want tusschen de Dienaren Christi was 't Hoogmeeserschap verboden.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
155
Niet het zeggen, maer het zijn, is waerheyt.
ALs Chilo Spartanus een groot-spreecker hoorde roemen, dat hy geen Vijanden en
hadde: Toen voechden hy daer op, Wel Саmeraet hebt ghy wel Vrienden? Vijanden
komen door afgunst, maer Vrienden door inghestorte eygenschap van deugden. Den
andere stont versteldt‚ оm dat hy begost te erinneren, dat die geen Vrienden wist aen
te wijsen, nootsakelijck om de smalle middel-wech, most Vyanden hebben.
Als twee vechten om een been, een derde krijchtet licht alleen.
WIllem de Tweede, Koning van Engelant, was het Rijck en 't volck te dapper met
Schattingen beswarende: Ну boude aller eerst Westmunster, door de boeten van
verklickers. 'tGebeurden eens datter een Abdije ledig was, die hy ghemeenlijck om
gelt verkocht: Twee Monicken vryden den Koningh elck om 'theftichst om daer van
Abt te worden, belovende groote sommen, d'een d' ander voor by biedende: Den
Coningh om siende, sach noch een Monick staende van verre, desen vraeghde zijn
Majesteyt, wat hy geven wilde om Abt te wesen: Hy antwoorde, dat hy niets en had
om te
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
156
geven, doch soо hy yets hadde, woude hy yets geven: Wel seyde den Koning, gy
hebt eerlick gesproken, en zijt dese plaets waerdiger als eene van dese twee: En
maeckten hem alsoo Abt voor niemendallen.
Overdaet, hoe quaet, vergaet.
ALs Plato sach dat die van Agrentinen machtige kostelijcke Huysen bouden, ende
dat hare Maeltijden niet minder prachtigh waren toe gestelt: Seyde hy: Dese Burgers
timmeren als oft zy altoos leven souden, en Eten en drincken als oft zy altoos sterven
souden. Men segt van haer, datse niets ter maeltijt, tot reynigen, ofte dagelijckx
gebruyck hadden, als van silver ende hare tafelen waren van Marmor-steenen en
Ebben-hout.
Gelijck om gelijcke.
SCipio Nasica tot Ennius den Poët komende, seyde de Dienst-maegt in de Deur
staende, dat Ennius niet tuys was. Nasica nochtans geloofden dat hy tuys was, maer
dat de Meyt so te seggen bevolen was: En alsoo sich bedenckende, gingh wech.
Weynigh daghen daer na komt Ennius aen de Deur van Nasica kloppen, vragende
oft hy tuys was: Wel seyde Nasica, siet gy en hoort gy, ja kent gy my, en vraegt gy
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
157
oft ick tuys ben? Daer op Nasicus hem toevoegde: Jndien gy niet on-redelijck sijt,
weet dat ick, als ick na u vraegde ick u Meyt gelooft heb, en ghy en gelooft my niet
in diergelijcke geval.
De Goddeloose en haer wercken zijn eens.
DEn Rijcken Cardinael en Bisschop van Winchester leggende op zijn doot-bedde,
(schrijftmen) sprack dese woorden: Waer om soude ick sterven, hebbende so veele
Rijck-dommen? Indien het gantse Coningrijck mijn leven behouden wilde, ick heb
of loosheyts genoech het selve te krijghen, oft goets genoech het selve koopen: Foey,
dat mijn leven niet ghehuyrt mach zijn, kan gelt dan niets te wege brengen? Dit was
een Heer die andere ten Hemel wijsen en leyden soude, maer hy schijnt meer op
'tgoet als op Godt gesteunt te hebben.
Aldus speeltmen Banckeroet.
ARistoteles gevraegt wat voordeel de Loghenaers met haer lieghen deden? Antwoorde:
Datmen haer als sy de waerheyt spreken, niet gelooft en worden.
De Hovaerdije wert vande reden bespot.
EEn Slaef in Griecken bericht van een opgeblasen en hovaerdigh ghemoet, schreef
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
158
boven de Deure van zijn Wooningsken: Hier en komt geen quaet binnen. Diogenes
sulckx siende, schreef daer onder: Dan alleen den Heere deses Huys.
Ellendich is't, daer den Koning de reden feylt.
ЕDuard dе 4. Koningh van Engelandt, was van so wreeden en vuylen aert, dat hy
eenen Walter Walker, woonende te Londen in Chepside in de kroon dede dooden,
alleen om dat als sijn kint op sekere tijt schreyde, hy om het selve te stillen, had
geseyt: Swijght, ick sal u Erfgenaem van de Kroon maken. En Tomas Burdet dede
hy onthoofden, om dat hy geseyt had, van een die een wit Hart in sijn warande had
geschooten, dat hy wenschte dat den schieter het Hart met Hoorens en al in zijn buyck
had: Niet wetende dat den schieter den Koning was.
Het zijn quade raedsluy die haer selfs niet raden.
СArdinael Iulianus in zijn Boeck-kamer daer veel oude Boecken waren, neerstich
lesende en soeckende, quam hem een ander besoeckende, aldus toespreken, Wat
soeckt gy hier onder de dooden? Voeght u by ons levende, soo lang wy leven. Julianus
antwoorde: Dese leven noch door haer weldaden: Maer gy levende, door u niet doen,
zijt noch levende noch doot.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
159
Daer is vrijheyt genoech, al spreecktmen niet qualijck.
ЕEn voorsichtigh man hoorende een onbedachten snappaert veel segghen, verdroot
hem sulckx, den selven toe voegende: Och! of u tonghe gelijck mijn ooren tuys
bleven. Een ander in diergelijcke gheval, seyde, vrient, het waer goet dat gy Heer
over u tong waert, als ick over mijn ooren.
Dus went het Spit.
ОNder de Regeeringe van Koning Henrick de 7. van Engelandt, wasser een Priester
Richard Symons, hy had de Soon van een Schoemaker tot zijn Discipel, Lambert
Symnel gheheeten, van een gau vernuft en treffelijck ghestalte: Den selven heeft
desen Priester uyt gegeven voor den Grave van Warwijck, die ghewisselijck doot
was: Trock na Yrlant, kreech groote toe-loop midts de factie van de Huysen van
Lancaster en van Jorck: Doch als zy met een groot Legher in Engelant quamen om
Koningh Henrick uyt 't gesach te stooten, zijn zy mette hare t'eenemael verslagen en
ghevangen, selfs den Priester Richard: Maer Lambert om dat hy noch maer een kint
was, wiert in des Соninghs Keucken in ghenomen, om het Spit te
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
160
wenden, en daer te sien hoe alle dingen draeyt. Daer na is hy gemaeckt een van zijn
Majesteyts Valckoniers, om te doen verstaen, datte sterckste altoos boven legt.
Soo gy wilt dat u geschiet, doe een ander.
PAus Alexander sich met een Collation in een Prieel op Vaticaen willende verlustigen:
Hier had zijn Soon Valentinois, meynende den Cardinael van Cornetta te vergheven,
eenige potten met gefenijnde Wijn doen brenghen, die bestellende aen een van zijn
eyghen Knechten, die van de sake onbewust was, doch met dit bevel, dat niemand
de selve Potten soude aen raken sonder zijn order: 't Gebeurde dat den Paus voor de
Maeltijt daer quam, eysschende door de hitte in dorst ontsteecken, te drincken, dewijl
zijn eyghen Flessen noch niet gekomen en waren; Den Dienaer die d'andere
vergiftighe Wijn bewaerde, meenende dat die hem te bewaren gegeven waren weghens
hare onvergelijckelijcke deught, schonck den Paus daer uyt: Еп terwijl hy noch
dronck‚ komt zijn Soon Valentinois mede binnen, en dronck mede uytte selve Kelck:
Wordende so allebeyde vergeven, den Paus was strackx over-wonnen en doot, maer
de Soon door zijn sterckte ontslipte den dans, doch behielt al zijn leven een quijnende
sieckte
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
161
Liefde kan niets dan goet wercken.
SEker Burger van Napels met zijn Huysvrou gaende wandelen, buyten de stadt na
sekere zijne Hof die hy daer had: Was onvoorsiens daer omtrent een Turckx Fregat
op de strandt vol Moorse Roovers, dese nemen de Vrou mede, also den Man best
konde lopen. Maer toen hy sach datte Mooren zijn Vrou inde Fregatte hebbende
gebracht, daer mede in zee staecken, quam hy op Strant, en wenckte haer, datse oock
om hem souden komen, dewijl hy zijn wederhelft quijt was, willende desweghen
datse oock om hem quamen: Van d' ander zijde stont sijn vrou seer bitterlijck op de
Fregatte schreijende. Doch de Mooren van wreeden aerdt, voeren voort na Barbarijen,
en brachten dese vrouwe by den Koningh van Tunis: Maer dese de Historye
verstaende, neffens de liefde deser tweede getroude, sont haer weder kost en
schadeloos ter liefde van hare trouwe, naer Napels aen haren Man.
Och oft alle ernstig aen gesproken, leerden.
АLs een Athener te Romen met zijn Soon seer kostelijck ghekleet by een Demonax
quam, gekleet met allerhande vrouwe pronckerijen, en so Iufferachtig dattet de maet
te boven
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
162
gingh, seyde hy, Demone, mijn Soon groet u: Ну is wel schoon seyde Demonax, en
gy waerdigh, desgelijckx u Huysvrou, en men mach dan oock tot lof van u beyden
spreken. Вerispende also bedecktelijck des Vaders sotticheyt, in de op-pronckerijen
van zijn kint, dat sulcke grillen meer na sommighe Vrouwen aert dan Mannen doen
was: Doch dat oock de Moeder had behooren wijser te wesen, die haer Soon wel eer
mannelijcke kleederen had moghen doen aen trecken, als so veel stricken en Levrijen.
Staet-sucht en Mensche-vleys, groeijen te gelijck op.
ТOen Aristoteles op zijn doot-bed 1асh‚ 62 Jaren out zijnde‚ quamen zijn Discipelen
by hem, versoeckende, dat hy uyt haer allen een beliefde te verkiesen‚ оm in zijn
gelegentheydt te volgen. Onder dese waren voornamentlijck eenen Theophrastus,
Lesbius en Menedenus Rhodius: Aristoteles antwoorde: 'tGeen zy versochten soude
hy doen, soo ras de gelegentheydt dat toe liet. Als zy nu eenige tijt daer na om dе
selve saeck weder voor zyn Bedt quamen, eyschte hy vremde Wijn, seggende, dat
hy die van Rhodus en van Lesbius begeerde: Drinckende die van Rhodus, seyde hy:
Seker dats EdeleWijn: En terstont die van Lesbio proevende, voeghde hy daer op:
Sy zijn beyde goet, maer die van Les-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
163
bio is de lieffelijckste. 't Welck eerst daer na verstаеn wiert, dat, dit zijn verkiesinge
van een na-volger was.
Die geen quaet doet, mach zijn ooren schudden.
DЕn Timmerman van 't Huys van Iulius Drusus wierde in 50. Talenten beslagen, om
dat hy niet en hadde besorght de vrijcheyt van het selve: Want de Gebueren konden
op de voornaemste vertrecken van 't Huys hun ooghen veylich slаеn: Drusus dit
hoorende, seyde tot den Timmerman, en ick salder u noch Tien Talenten toe geven,
dat gy mijn Huys alsoo maeckt, dat gheen een, maer alle Menschen daer door, en
binnen konnen kijcken: Op datse moghen sien dat ick daer leve als buytens Huys.
Kuysche reden, zijn goe zeden.
DЕ Weduwe Valeria toe zy wierde aengemaent van het overlijden van haer Мan
Servius, waer om zy niet weder en troude, antwoorde: Waer om soude ick my uyt
Huwelijcken? Want oft wel mijnen Servius by andere begraven is, evenwel leeft hy
noch by my, ende sal altoos by my leven.
Aldus beschamen de Heydenen, de Christenen.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
164
ТOen Aristoteles aen een deugniet die van alles ghebreck had, een Aelmoessen gaf,
wiert hy van een ander daer over berispt: Waer op hy die toe-voeghde: Ick en ben
niet over den man, maer over zyn armoede beweegt: Ick еп geef het niet den Mensch,
maer ick geeft sijn armoede. Democritus was in zijn tijdt Aelmoessenier van d'arme
Pelgroms, en voerde dese Spreuck: Die den behoeftighen in haer noot afwijst, behoort
oock als hy Hongert, van niemant yets te ontfangen.
Die den Hemel bejaegt, geeft geen moet verlooren.
АMedeus Hertoge van Savoyen van eenige Oratoren ghevraegt zijnde, oft hy gheen
Jacht-Honden hadde? Seyde ja, en dat hyse haer den volghenden dach soude toonen:
De uyr gekomen zijnde, wees hy op een groot ghetal armen, Bedelaers, en behoeftige
Мепschеn, die aen een Tafel deSpijse op gedischt wierden: Siet zeyde hy, dese sijn
mijn Jacht-bracken, waer mede ick hoope de Hemelse glorye te bejagen. Betoonende
also dat zijn Jacht van deser weerelt niet en was, maer op een eeuwighe Maeltijt
envolkomen vreugde stont gegrontvest.
Godlose bespotten veel haer zelfs.
INarius was in zijnen tijt Bisschop, Outsten,
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
165
ofte Ouderlingh van Chalcedonien: Van enckelen ouderdom wiert hy by na gheheel
blindt: Те Соnstantinopolen woonende, wiert hy van den verloochenden Keyser
Iuliaen dickmael bespot, en onder andere voornamenlijck eens met dese woorden:
En Inare,bid uwen Galileer, (also noemde die goddeloose den Soone Gods onsen
Zalichmaker,) op dat hy u't ghesicht weder gheve. Waer op Inarius hem soetvloeyend
antwoorde: Ick dancke mijnen Godt dat hy my 't gesicht onthoudt, om dat ick u
onzaligh Mensch niet en soude sien.
Daer innerlijck geen rust is, woont geen vrede.
SОо als Gorgias den Sophist in de Olijmpise speelen stont, en verhefte in een
ghecierde reden den lof van de Vrede en van eendracht: Quam sekeren Melanthus
daer tusschen, en seуde: Men spreeckt gheheel Griecken door van den lof des Vredes,
en niemant bemoeyt sich met den Vrede tusschen den man, zijn vrou, en de
Dienst-maegt, maer drie Persoonen, te bevorderen: Daer toch gheen innerlijcke vrede
sonder de selve en is.
Goddeloose gedachten der Koningen, zijn voor God verfoeijelijck.
СOningh Willem de II. van Engelant, was so lichtvaerdigh in de Relige‚ dat hy alles
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
166
dede om te gebieden, en rijckdommen te vergaderen; Voorwaer een ghebreck waer
van de kinderen deser Weerelt vol zijn, en nu de Heerschappije in hebben. Desen
Coning om penningen te vinden, beschuldigde op een tijt vijftich Edellieden, dat zy
zijns Majesteyts Reebocken hadden gejaecht en gedoot: De welcke sulckx
ont-kennende, zijn daer om gecondemneert tot den proef des *+ Vuyrs, 'twelck zy
door een wonderlijcke beschickinghe Godes ont-quamen, sonder beschadight te
worden: Waer over den Koning sich selfs met hoop van de Goederen deser Edelluyden
te confisqueren, getroetelt hebbende, in grooter toornicheyt seyde: Is Godt
rechtvaerdig dat hy sulckx toe laet, het mach wel, maer ick geloove het niet.
СOningh Eduard van Engelant, hoorende dat zijn Moeder metten Bisschop van
Winchester on-kuys soude gheleeft hebben, dede haer tot den proef des Vuyrs *+
komen, te we-
+ Gelijckmen 't Gout in 'tVuyr proeft of het is wel fijn, So proeft de Kelt zijn kint, in 'twater van
den Rhijn, De Britse ysers hebben oock in Kent die schijn.
+ De Kelten oft Celten, dat zijn Oude Nederlanders, plachten hare jongh ghebooren Kinderkens,
toen zy noch Heydens waren, in den Rijn te werpen, quamen zy daer na weder boven, men
namse op, en 'twas een goet teken, maer bleven zy onder, so was het kint niet goet.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
167
ten: Daer waren negen Ploech-ysers gloeijende heet ghemaeckt, en een onseker spacie
van malkanderen geleyt, door de welcke zy blootsvoets en geblinthockt mosten
wandelen, sulckx dat, so de deur-gangh gheviel sonder letsel aen haer, zy als dan
souden ontschuldig, maer andersins voor schuldig verklaert worden: Dese Proef heeft
zy tot groote verwonderingh van veele deur gestaen, en sy wiert deswegen hoogh
gepresen, ende voor eerlijck gehouden.
Ronde belijdenisse.
ЕEn Advocaet (van groote naem en beleyd) sich van zijn voorgaende sonden
beterende, besloot een geestelijck leven te leyden, begeeft sich desweghen in een
Clooster. Als nu den Oversten van dat Convent somwijlen oock wat ten Hoof met
de Pachters van de Luyden had te doen, en van sommighe met hardicheyt hare Lant
Huyren in vorderden, so gebruyckten hy daer toe onsen bekeerden Advocaet: Maer
wat debuoir de selve dede, hy verloor alle saken tot schade van 'tClooster, waer door
hem den Abt bestrafte, en met een vraeghde, hoe hy te vooren alle Processen
winnende, tot zijn Weereltlijcke voordeel‚ nu alle saecken verloor voor het
Geestelijcke Соllegie, daer hy een Lit van was: Dat is, (seyde den Advocaet) om dat
ick te vooren my behelpende met liegen en be-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
168
driegen, nu daer een af-keer van hebbende, geen partijen weet te overwinnen, maer
wil liever lijden het quaet van andere, als selfs quaet doen.
Seggen en doen verscheelt veel.
ЕЕn kluchtigh Heyden ghevraegt, wat uyre het bеst was Gastmael te houden;
Antwoorde aen zijn vrager: Indien gy Rijck bent, op sulcken uуге als ghy wilt: Maer
indien ghy arm zijt, op zulcken tijt als gy kont. Den selven oordeelden, dat alle
menschen wel gheluckigh waren, die Trouwen konden, en niet en begeerden: Ter
Zee varen, en aen lant bleven. Kinderen konden onder-houden, maer de selve niet
te voeden had: Die te gast genoot waren, maer niet en quamen: Die in de Regeeringhe
mochten ghevordert worden, maer 'tselfde afsloegen: Willende seggen: Dat geen
begeerte konde versaet worden, sonder moeyelijckheyt: Maer dе begeerlijckheyt
gheweygert zijnde, was men van de moeijelickheyt bevrijt.
Alles wat wy niet begrijpen, dunckt ons wonder.
ТErwijl de Spanjaerden in West-Indien hun vast stelden; Sond zeecker Castiliaen
een sijner Slaven op 't Eylandt Espagnola, met vier West-Jndize Conijntjes, om die
te brenghen aen een zijner vrienden, en schreef het daer nef-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
169
fens op een groen bladt van een Boom, (diese daer Coppey noemen) 't ghetal der
Conynen: Den Slaef hier van niet wetende, at twee van de Conyntjes onder wegen
op, d'andere bracht hy ter plaetse daer hy geloofde dat zijn Snoeperije niet geweten
konde werden: Maer na eenige dagen wiert zijn meester sulckx geseyt, die hem
dapper Hekelden, en hy bekenden zijn ontrou: So ras nu dese Historye onder de
Jndianen van 'tEylant wierde verstaen, en hoorende, dat een groen blat van den Boom
Coppey dat zecreet had geopenbaert, so waren zy seer vervaert van die Boomen,
durvende niemandt van hun naderhant op ettelijcke treden na aen de selve Bomen
komen.
Alle Gast-malen hebben hare bysondere fraeijicheyt.
ЕЕn Coopman uyt Toscanen, quam ten tijde van Paus Pius de II. te Corsignano, die
hy van Kintsbeen af gekent had, en om gemackelijcker by hem gehoor te krijgen,
noden en onthaelden hy eenen M. Goro, eerstelingh van 'tHof: Die in zyn Нuys
leydende, vertoonden hy allereerst boven de Deure van zijn Keucken des Paus wapen,
dat hy daer expres had doen plaetsen: Daer na alsmen de handen soude wassen, hielt
hy de Kaerse gheheel bezijden, ende zyn kleed veranderende, trock haestelijck tе-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
170
gens den tijt van 'tIaer een langen Winter-rock aen, met bont en eenige Castoren
gevult, daer van gheen 4. stuckjes goet waren: Aen Tafel sittende, brachtmen eerst
op, twee wilde Vogels, sonder Doop of Wijn, en waren kout, en geheel in hun Veeren,
zijnde alleen de Becken en Pootjes gebroken: Welcke den Voor-snijder quam tot
voldoeninghe van noch wonderlijcker botticheydt, de Veeren uit trecken, en over de
Tafel spreijen: Na desen wierde ghebracht een Schotel met Ys, in het welcke stonden
gemaeckt de wapenen van den Paus en M. Goro, (in plaetse van gelijck men te
Venetien gewoon is) sulckx van Suycker, Confituren Melck en Zafferaen &c. op te
dissen: Selfs het Bancket was van groene Blaren, van qualijck rieckend Vernis, en
stinckede stoffen soodanig toe gemaeckt, dat niet alleen den genoode, maer oock
selfs den nooder ettelijcke dagen, daer van 'thooft seer dede. Ut scripsit Petr. Martir
Mediolanensis.
Men doet met gebreck van een ander aen sich verbeterende, voordeel.
ЕЕn Heydens Philosooph hebbende twee Leer-knapen, sach datten eene luy in
'tstuderen, maer kloeck van begrijp was: Den anderen daer en tegens was kloeck in
zyn studie, maer bot van verstant: Ghy doet (seyde hy)
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
171
beyde vergeefsen arbeyt, dewijl gy als gy kond, niet en wilt, ende wanneer gy wilt,
soo en kond gy niet.
Ееn ander siende het Huys van een grooten Wijn-suyper te koop staen: Ick en
verwonder my niet, (seyde hy) dat uwen vol op gesopen Wijn u doet uyt-braken
geheele Huysen.
Tot een hovaerdich Jongman die de kleederen vol stricken en quicken van alle
couleuren droech, seyde hy: Indien gy hier mede u Man-achticheyd wilt betoonen,
so is het te vergeefs, en indien uwe Wijf-achticheydt, soo doet ghy u selfs ongelijck.
Den selven wiert eens (om dat zijn toe-naem Canis was) op straet van een guyt-achtigc
Jongen na geroepen, Hont, Hont: Als die daer op zijn best wecht liep, vraechden
eenighe Luyden hem, hoe hy so schielijck vluchte? Om dat my (seyde hy) geen
Honden souden bijten: Waer op hy desen Jongen van verre toe-riep: Gy hebt geen
noot, Hondekens en bijten geen Beesten.
Ну sach datte dartelheyd in zijn Eeuwe door de welvaert van Griecken, by alle
menschen de maet te buyten ging, en beschrobde dickmaels daer over de voornaemste
des Lants: Eens is hem Speusippus op een Kaletse na de Academie
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
172
rijdende, tegen ghekomen, den Voerman niet alleen groete onsen Wijse man, maer
Speusippus selfs riep hem toe: Den Hemel geef u welvaren: En gy (antwoorde desen)
hebt die zegen beter van noode, want gy en vaert niet wel, also dese uwe sachte
Waghen u tot ghemack en een kort leven sal vervoeren.
Wanneer hy sach datmen in zijn huys om de meenichte der Muysen oock veele Katten
onderhouden most, en datte selve vreedsamelijck in de Eet-kamer woonden, en
Kooren, Kаеs en Broot op-knabbelden, seyde hy: Wy moeten in dese onse Herberge
al vry wel schaffen, alsoo Vrienden en Vijanden samen gerust zijn.
Op sekere dach genoot, om te hooren eenige Coor-sangers, seyde hy de Kamer
in-tredende, aen een die geweldig boven d'ander op schreeude: Weest gegroet Haen:
Den andere daer om moeyelijck, vraechde d'oorsaeck van die naem? Om dat ghy
(antwoorden hy) al d'andere overkraeyt.
Ну seyde eens tot een ander, Schaemt ghy u niet droncken te drincken? Neen ick
seyde de andere: want gy schaemt u niet my te berispen. Те gast by yemand zijnde,
daer de Eet-zael van plancken gevloert was, seyde hy, dat den Huys-Heer alle die
daer tegenwoordich waren, onder-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
173
hout gaf, en so langh hy leefde en soo dickmaels als zy daer by hem gheliefden te
komen, soude geven. Als men hem vraegden na dat hy ghedroncken had, wat hem
van den Wijn docht? antwoorden hy: Ick hebbe mede vande selve in.
Den selven eenmael hoorende seer aerdighlijck en wel over een komende seeckeren
Musicant singhen, daer den selven nochtans ongheschickt van manieren, en vuyl van
leven was: En schaemt ghy u niet (voegden hy desen toe) dat gy die so schoonen
stem voort brengt, voor anderen‚ selfs sonder reden als een beest leeft voor u selfs,
dewijl gy de over een koming in u sangh van het beste wel weet te keuren, maer in
u leven isser tusschen u, en de Beesten geen onderscheyt?
Een ander quam achterwaerts gaende in de Schoole: Als ymand daer om lachten:
Seyde hy: Gy Leerlingen en schaemt u niet dagelijcx in u Studie achterwaerts te
gaen: Waer om verwondert, ja lacht ghy over my? Daer ick wandelende, u eygen
gebreken vertoon?
Een derde, ghevraegt van een gemeen Man, waer om hy sich alsoo in den Wijn
verliep? oft hy hem niet en schaemde, en dattet teghen den plicht der wijsheydt was?
Hier op antwoorde den anderen: Sotten hebben oock haer vreugt.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
174
De reden kiest het beste.
СOning Alphonsus op straet siende eenighe Tamboeren en speelders hem te ghemoet
komende, trock de Oratien van Ciçero uyt sijn zack, en 'tselve voor zyn oogen
houdende, seyde hy: Gaet vry heen gy Speelders, gaet, gaet, want uwe aen-spraeck
en is ons so lief noch waerdigh niet, dan de Fonteyne van de Roomse wel-sprekentheyt.
Weerelts goet baert onrust.
ALs aen Keyser Sigismundus uyt Hongarijen 400000. guldens waren toe gesonden,
en het avont begost te worden, soo wiert dat gelt in zijn Slaep-kamer gebracht: Hy
in de Keucken komende, begost te overlegghen, waer toe hy dat ghelt soude
ghebruycken: En selfs toen hy te bedde was, en kost hy niet slapen: Hy springht
eyndelijck op, en roept den Kock: Gaet, segt hy, en doet al de Raedsheeren hier
komen: Dese aldus ter middernacht op gewaeckt, niet weetende waer om, quamen
verbaest by den Keyser: Die, als zy daer quamen, opentlijck bekenden, dat hy van
dat gelt niet en had konnen slapen, en deelden deswegen al 'tzelve aen haer uyt:
Voegende daer by: Gaet nu, elck neem sijn gedeelte mede, so moghen wy gherust
slapen, want het heeft ons dus lang doen waken.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
175
Gebieders zijn Slaven van onrust.
KЕуsеr Augustus hoorende dat seecker Romeyns Ridder ghestorven, veele schulden
had na ghelaten, ende dat men sijn goet op de tafel voor de Deur verkocht, om de
schulden te voldoen: Gebood den Keyser, dat men deses Ridders Hooft-kussen voor
hem soude koopen: Yder hier over verwondert, vraegden eene wat den Keyser tot
sulckx beweechden? Om dat (seyde Augustus) ick geern gerust slapen soude, want
is dien Ridder so veel schuldigh geweest, en heeft hy zijn nacht rust gelijck ick hoor,
altoos wel gehad, zijn Hooft-kussen is mijn voor al dienstigh, dewijl ick van schulden
dagelijckx rusteloos ben.
Een Туran kent geen reden.
TOen den wreeden Sijlla, binnen Romen over de 9000. Burgers had doen vermoorden,
ende hy als glorieerende langhst de straten gingh braveeren, als wat heerlijckx verricht
hebbende: Quam Quintus Catulus hem in het oor luysteren, terwijl andere van vreese
haer naulijckx durfden vertoonen: Wy souden o! Sijlla beter Roem-dragers en
Victoriseeraers zijn, indien wy de gewapende in den Oorlogh, ende in Vrede de
schelmen ter doot brachten.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
176
Logenaers zijn beter koop, als te geef.
ZEno wiert eens van seecker Persoon ghevraegt, waer om hy hem noyt en berispte?
om dat seyde Zeno, ick u niet en mach geloven. Te kennen gevende, al bestrafte hy
hem, en dat hy beterschap beloofde, so en hielt hy doch sijn belofte niet.
Oude Lessen zijn voor de jonge.
ALs een Leer-meester sach dat die van Megarijen meest alle om de koude van den
winter hun met bont en Bocken-vellen becleet hadden, latende hare kinderen nochtans
naeckt: Soo seyde hy: De Megarensers zijn grooter Bocken als hare kinderen. Den
selven van een Comptoir knecht versocht, om eenige questien in rekeninge te
ontlossen, seyde hy: 'K en sal u niet helpen, voor dat ghy u ontkledende, my toont
oft gy een Man ofte Vrou zijt. Willende segghen: Dat, indien hy geen Vrou ware, hy
had zijn eyghen rekeningh wel selfs konnen maken.
Vremde Еter, vremde tale.
ЕЕn Indiaen op Terra-Neuf, beroemden hem eenmael, dat (ghelijck zy Menschen-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
177
eters zijn) hy voor sijn deel wel 300. Menschen had ор gegeten: Eenighe Italiaense
Soldaten dit niet willende gelooven, quamen in zijn Logement, en vonden aldaer 't
geheel gebouw vol armen, beenen en gedeelten van Menschen, gesouten en gheroockt
hanghen: Alsmen hem vraegde, hoe hy soo wreet was Menschen-vlees te eten, seyde
hy: Ноe zijt ghy so bot dat ghy Beesten-vlees eet, dat hart en wreet is, daer en tegens
is 'tmenschen-vlees lieffelijck en soet?
't Js ommers raer als waer, een hembt van vijftien Jaer.
SEker Persoon hebbende 15. Jaeren doorgebracht met het maecken van een hembde
en een Borst-rock, op 't allercurieuse van geparste en konstige stoffen, vereerde dat
aen de Koning van Hongarijen, in zijne tijdt een groot Liefhebber van konstighe en
gheleerde Luyden, die met verwonderinge de groote lijtsaemheyt van den maker
aensach in 't besteden van so veel Jaren arbeyts, en hem eyndelijck toevoegde: De
natuere heeft u met een onghemeen verstant en fraijicheydt begaeft, dies te meer is
het jammer dat gy u tijt soo veel Jaren soo onnuttelijck hebt doorgebracht, uwe
herssenen 15. Jaren (een geheel Menschen leven) verslijtende mettet toestellen van
een hembde. Doch hy vereerde den verduldighe konstenaer met een goede somme
geldts.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
178
Daer de Konst gaet om broot, lijt den meester noot.
ОMtrent 50. Iaren geleden, is te Pavyen in Italien een Konstigen stock ofte stam van
een boom gemaeckt, van anderhalf elle langh: Aen de selve honghen drie Ketenen,
elck drie Cubiten langh: aen t' eynde van elck hong een konstigen Crans: alles
gemaeckt van een stuck houts, en bearbeyt, met sulcken yver en gedult, dat den
besten meester in gout ofte silver dat niet verbetert soude hebben: Desen Konstenaer
sat om schult ghevangen: Maer so ras den Viscomte Jan Galeazzo dit Konst-stuck
sach, dede hydenWerck-baes in vrijheyt stellen, als te nobel van oogen en handen,
om so duyster en geboeyt te sitten.
Die beter doet als hy dede, leert voorwaerts.
ALs Koning Ptolomeus met eenighe Tuysschers speelde, en hy na de ordre van het
spel wierde gedoemt in de helft van de onkosten, en een ander door valsheyt den
doot verdient had: So nam zijn Huysvrou Berenise den jongen het Papier daer de
wetten van 'tspeelen op stont, uyt de hant, so als hy stont en las, eer hy ten eynde
ghekomen was, en seyde: Daer is meer aen 'tbehout van den mensch als yet anders
gheleghen, het speelen is lichtvaerdigheyt, en men moet
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
179
geen vergelijckinge maken tusschen het leven van den mensch en een Beurse vol
gout. Den Coningh en wilde na die tijdt niet datmen of om veel soude speelen‚ nochte
oock sware straffen daer over doen: En daer na zijn alle de Tuysschers uyt de
Rechtbancken als lichtvaerdige gewesen.
't Geestelijck wesen bestaet in geen Droomen.
СOning Alfonsus van een Iacops Broer over een droom die den selfden 's nachts te
vooren had ghehad, al te veel met dispuyt-woorden gemoeydt wordende, en die
nochtans om zijne arbeyt van welspreken meynde dat den Koning hem Sacken vol
Gout soude vereeren: Kreegh van Alfonsus tot antwoort: En weet ghy niet dat het
den Christ-geloovigen ongeoorloft is in Droomen te gelooven?
Dit zijn de Slaven in Christenrijck.
TOen seecker Brabander (gelijck veele van dien аert zijn) meer verquiste met
Gastemalen dan een goet Burger wel toe-quam, wiert hy daer over van een karighe
Luycker Wael berispt, te weten, Dat hy te zamen een Slemper en een Tyran was. Een
Slemper om dat hy niemant en noode, als die hem weder konden nooden : Ende een
Tyran, om dat hy in Elf Iaeren zijn eyghen Tafel niet en hadde gesien.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
180
Kinderen spreecken somtijts Mannelijck.
MEn strafte in seekere Grieckse School een Iongen die stout, maer anders gauw was:
Als nu den Meester hem dapper in d'hant sloeg, en hy echter niet en schreyde, gelijck
andre kinders plegen, wiert hem gevraegt waer zijn Tranen waren? Dele
beandtwoorden hy met dusdanigen geestigheyd: Dit Hout van de Plack en heeft niet
geroockt, gelijck 't brandende hout, en daer om verweckt het my geen Traenen.
't Recht lijt geen onrecht.
ЕЕn onervaren voor seker Raedthuys siende het Beelt van de Iustitia geblint, vraegden,
of sulcks gedaen was om te toonen de blintheyd van de Rechters in die plaets? of dat
sommige in plaets van grondelyck sich van alle Questien te informeren, in de
Rechtbancken sliepen, en met Vergas op 't eynd van de Pleydoye ontwakende, noch
half blindeling riepen: Na de Galge, na de Galge? Hy wierde beantwoort, Dat de
geblinde Iustitie een bewijs was van geen Persoonen aеп te sien, en dat men yder
buyten gunst en ongunst ware gehouden Iustitie te doen. Daer om seyde Democritus
seer wel: Hy die gestelt is om een anders sake te oordeelen, moet haestigh verstaen
en traechlijck het Vonnis strijcken. Alexander op den Richt-stoel
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
181
sittende, leyde zijn hant op d'eene Oor. Als zekere Voorspraeck een ander quam
beschuldigen: seggende: Audite alteram partam, Het ander Oor moet blijven voor
den Ontschuldiger. Voegende daer toe: Wil ick recht van een ander, ick begin en doe
het zelver eerst. Philippus van een out Wijs gemoeyt recht te doen over eenighe
ghedroomde Visevaseryen, seyde geckende, indien ghy onbenoecht bent, appelleert:
Zy vraeghde tot wien, hy antwoorde: Van uwe eygen Dromen, tot my Philippum de
waeckende. Antiphon seyde, Indien 'er Sonde in 't Vonnissen is, het sy den schuldige
vrij te spreecken, ofte, den ontstchuldighen te verdoemen: Het eersten is wel een
mis-greep, maer het tweede een grove sonde. Antoninus siende het beleyd van de
Recht-saken, seyde: De gemeene lieden hebben hier op Aerden hunne Rechters, maer
de Prinçen hebben niemand als Godt in den Hemel.
Niemand is geern gehoont.
BIracus Patriarch van Jerusalem, die in sijne tijt als een Paus alle d'omleggende
Christe Kercken regeerden, ontboot op sekere voorval diverse Rechtsgeleerde
Advocaten, die hy over eenige eygenbaetsucht met hekelende woorden roskamde:
Een van hun te seer geraeckt, seyde met een haestig gemoet tot den Patriarch: Gy
hebt een quaet hooft. Biracus die oock veerdig in woorden was, antwoorde den
gequetste Ad-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
182
vocaet aldus: Gy hebt recht, en zegt de waerheydt, want, indien ick een goet hooft
hadde, het soude beter onder ons gaen, en ick en soude u dan hier niet ontboden
hebben over uwe verkeertheyd: Toch vervolgden hy: Gy en hebt my niet, maer alleen
mijn Hooft aen-getast: Gy dan die een geringhen Advocaet zijt, en die den Advocaet
van u allen, een voor-bidder van uwe zielen en zaligheyd durft uyt-schelden en
beledigen, seght my, wat quaet en hart Hooft dan alsulcken Mensch hebben moet?
't Behooren daer schort veel aen.
ARchytas den Heyden had veeltijdts in den mont: De Vierschael en den Altaer zijn
seer nae even eens,want so yemand een ander veronghelijct heeft, hy vlucht tot een
van dese twee. Willende segghen, dat de Rechters somtijdts de schelmstucken wel
door de vingers sagen: Еn datter nochtans een groot onderscheydt was tusschen de
oordeelen van den Hemel, en tusschen die van den Menschen, alhoewel de meeste
meenichte hier meer sagen op de laetste het tijdelicke, als op het eeuwige 't eerste.
Die 'tquaet heeft tot zijn maet, ellendig is diens staet.
TWee Boeven beschuldigde malkander dat zy uyt Grieckenlant ghebannen waren,
de een ontkende sulcx, en maeckte veele woorden:
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
183
Den Rechter eyndelijck moede van al het tegen-spreken, wees haer beyde af, met dit
Vonnis: Gy die gebannen zijt, sult gebannen blijven, en 't Lant verlaten, of anders
na de Wetten ghestraft worden: En gy, die seght niet gebannen te sijn, gebieden wy
dat ghy uwen Cameraet sult volgen, en op de selve voorwaerden onse grensen
verlaten. Aldus verlooren zy beyde de Pleydoije.
Prinçen doen, heeft groot gevaer.
АLs Philippus de II. op drie Koningen dag 'snachts ten 10. uyren sich wende in het
vertreck van zyn gevangen Soon Caroli, nam hy in sijn hant het Swaert, datter hong
aen het hooft eynde van zijn Bedde, en trock het selfde uyt de Schede, en dede op 't
selfde oogenblick de Vensteren sluyten, waer mede hy aen zijn Soon wilde segghen,
dat zijn leven een eynde had: Doende alles aen vier Raedsheeren weten: Mаer siet
hier hoe teer de policije is, alle de traenen van het Kint en konnen den Vader niet
vermorwen: 't Welck niet vremt was, aengesien Philippus so Barbaris had doen
ombrengen hondert en duysenden zielen, alleen om het stuck van de Religie, daer
God alleen oordeelaer af is: Еn zyn eyghen Kint dede hy nu als een wreet Prins
dooden, om dat hy uyt Spangen had willen vertrecken: Den Prins over de
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
184
boosheyt van zijn Vader goethartigh om vergevinge van alle quaet biddende, wiert
een Vijg in gegeven, daer hy, na veel brakens en buyckloop als een verworghde door
om hals is gheraect. Dit is geschiet door den Catholijcken Koning, tot behout van de
Catholijcken.
Alles is niet meer alsment acht.
ALs een Heyden sach dat Iacob Almano een Christen (hoewel van Joodse Ouders
ghebooren) een vergult Beelt van den Apostel lohannes om 50. gulden kocht: Seyde
hy: Ghy hebt verkeerde yver so veel gelt te gheven voor een Beelt van een Knecht
en Discipel, want gy kond om 30. gulden een Beelt van den allergrootsten Koning
krijgen.
De Geestelijcke hebben oock haer Pluymstrijckers.
LEontius Bisschop van Antiochien door een ander aengetockelt om sich rijckelijcker
en beter te kleeden, seyde hy: Toont my waer het geschreven staet, dat een Bisschop
sachte Cleederen sal dragen?
Daer 'tgeheel goet is, dient geen scheydinge.
DEn Advocaet Casselus van een Coopman gevraegt, hoe hy met zijn macker best
se-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
185
ker Schip soude deelen? antwoorde: Indien ghy het Schip deelt, so en sult gy noch
u macker noch u Schip hebben.
Quade sinnen belachen haer selven.
ЕЕn Burgher die wat haestigh was, in zijn Tuyn gaende, wiert dickwils van ettelicke
Ionghens gevexeert, die aen de Poort quamen kloppen, en weder door liepen: Ну
had sich op een dach hier teghen gewapent, staende met een goet houtje aen de Poort
op de wacht: Iuyst komt op die tijt een Amsterdammer daer verkeert aen de Poort
kloppen, ende hy uyt springhende, keerde beschaemt met zijn stock binnen sijn Tuyn,
also hy sach datter een statig Persoon was, die geklopt had, ende gheen Iongens daer
omtrent waren.
Niemant is geern veracht.
DEn Gouverneur van Rees belaste aen sijn Lieutenant geen Vagebonden nochSchojers
door de Stadt te laten passeeren: Als nu sommighe Bedelmonicken quamen, hieltme
de Poort toe, zy vraegden om wat reden? men seyde, dattet verboden was geen
Schoyers in te laten: Wel antwoorden zy, sijn wy dan Bedelaers? Men antwoorde
hun, dat weet gylieden best, altoos Koopluyden en bent gy niet.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
186
Elck by zijn Ampt doet minst doolen.
MEmnon den Velt-overste van Darus legher, hoorende dat een van zijn Soldaten
Alexander zijn Vijant dapper uyt-scholt, slоеg den Soldaet met een Lancie op den
kop, seggende: Wy hebben u aengenomen от onse Vijanden te bevechten, en niet
om te verachten.
Te veel geseyt, baert schadelijckheyt.
АGathocles sekere Stadt belegert hebbende, en staende niet wijdt van de Mueren,
hoorde hy dat die van binnen hem spotswijs toe riepen: Wat komt ghy Soontje hier
doen, ende wanneer wilt gy u Soldaten betalen? Hy soetelijck lachende, seyde: Аls
ісk u overwonnen heb. Na eenige dagen haer vermeestert hebbende, verkocht al de
ghevangens en hy seyde toen tot de Burghers: Wanneer ghy weder qualijck van my
spreeckt, sal ick u alle doen verkoopen, en mijn Soldaten daer mede betalen.
Wat, en aen wie men geeft, is groot onderscheyt.
PErillus met een van zijn Dochters 500. Talenten Silvers ten huwelijck gevende,
seyde zijn Swager tot hem, dat sulckx veel te veel, en 10. Talenten genoech waren.
Tien Talenten seyde Perillus, zijn voor u ghenoech om te ontfanghen, maer niet
genoech voor my, om aen u te geven.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
187
Die den Toom hebben en 't Paert soecken, loopen noch te voet.
ЕЕn Rooms Edelman een Juffrouw gcvrijt en het ja-woort bekomen hebbende, vraegt
aen den Vader, hoe veel gelt hy zijn Dochter mede geven soude ? Die daer over
verwondert, seyde: Dat sulckx noch geen tijdt en was: Nochtans zeyde den Edelman
heb ick met reden gevraegt, want ick heb 't gelt van doen: Soo hoor ick wel seyde
den Vader, het gelt en heeft u niet van doen.
Springt men nu wel soo?
РEdaretus hoorende datter 300. Burgers tot Sparta waren ghekooren, om
Vroedschappen van de selve Stadt te zijn, sprongh hy van vreugden op, dat hy onder
dat getal niet en was, seggende: Blijde te zijn datter in Sparta 300. Mannen gevonden
waren, die wijser waren geoordeelt als hy.
De Philosophia sonder de pracktijck is niets.
EUdemonidas als hy in d' Асаdemie sach Xenocrates met diverse Discipulen over
de Philosophie spreken, en hoe de deught uytte selve moste vloeijen, seyde hy: Maer
wanneer gebruijcken zy die?
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
188
Dus waer de Aerde ееn Hemel.
AGasicles den Lacedomise Coning vraegde een zijner Vrienden hoe hy best zijn
Соningrijck sonder Schattinghen soude regeeren? Indien seyde den anderen, ghy u
Volck gebiedt ghelijck als de Ouders hare Kinderen doen: Willende segghen, dat
goede Koningen en Regenten hare Onderdanen nimmer behoorden te belasten, maer
veel eer als Vaders aen hare Kinderen de selve verschoonen, ende alle voordeelen
te helpen bevorderen.
Dat vierkant en Boer geen latijn is, weten de Kinderen.
MAgnus Agesilaus in Asien de Geboude Huysen door-siende, ende datter veel
vierkante Trappen in de selve waren, so vraegde hy aen seker Huys-Heer, oft de
houte Trappen also vierkant in hun Lant groeyden? Daer op den selven neen seggende:
Seyde hy: Wel dan: Quid igitur si rotundae essent, quadrata facezetis?
Daer geen eergiericheyt is, daer is oock geen yver.
EEn weg-geloopene in ееn Velt-Leger komende, en gevraegt waer van daen? Seyde
een Ruyter te zijn, en versocht een Paert, wilde
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
189
dan dienst nemen: Maer den Oversten hem niet betrouwende, seyde: Wy hebben
blijvers, en geen loopers van doen.
Niet de Woorden, maer de wercken.
DOen seker Opsnijder van Megarien dapper snoefde, wasser een Iongelingh die dit
hoorende, daer op toe voegde: Jndien het is als ghy segt, so behooren tot uwe woorden
groote kracht.
Sommige seggen 't is Hontachtig, den selven wegh te keeren die zy eens
gegaen sijn: Maer 't is Beestachtig als zy 'tso maken dat'er weerkomst
slimmer als den uyt-gangh is.
LActantius Benuci siende datten Gouverneur van Spoleto ghevanghen te Romen
wierde gebracht, seyde: Dese Mensch heeft de meeste avonture van de Weerelt,
aenghesien hy uyt Romen voor Gouverneur is ghetrocken, en komt als Legaet (dat
is beyde een gebonden en Gezant te seggen) daer weder binnen.
Trouwen moet onbedwongen zijn.
EEn Out Burger moedigde seker Ionghman om een fraeije Dochter te trouwen, еn
siende datte selfde daer weynigh lust toe had: Voeghde hy daer by: Behalvens dat
dese Vrij-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
190
ster fraey is, so en mach zy oock niet alleen blijven: Waer op den Iongman weder
seyde: Wel, indien zy niet alleen blijven mach, so geeft haer een Vrijer gelijck zy
een Vrijster is.
Isser wel eenig quaet daer geen uyt-vlucht op ghemaeckt wort?
HOratius Rogiers van Boulonge, terwijl hy een zijner Knechten bestraften, om dat
hy eenighe dinghen hen ontdragen had: Seyde den beteurden Knecht: Mijn Heer ick
en wist niet dattet u goet was. En gy (seyde Horatius) wist wel dattet u goet niet en
was.
Troost voor de eenvoudige.
GElijck veel geleerde veel liever kijven als wijsheyd gebruycken, 'twelck zy Certare
noemen als wat fraeys, beschamende selfs de Vis-wijven, die malkander met haer
bot verstant uyt schelden, maer dese doen 't met haer geleerde Harssenen: Also eenen
Italiaen Tosetto sich van den Medecijn Zerbo uyt geschut vindende, seyde hy in
gramschap, swijght ghy snappert, ick en ben gelijck u Vader geen Metzelaer: Тоsetto
hier door noch meer ontsteecken, antwoorde datelijck: Ick en heb u niet meer te
segghen, als dat, doe mijn Vader de Kalck smeerde, droegh gy hem de Steenen aen.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
191
Gedwongen devotie.
SEecker Bedelaer, een Edelman om een Aelmoessen biddende, gaf hem niets dan
een geheel Cargesoen scheldwoorden: Luttel dagen daer aen, valt hy opde selve
plaets daer dieBedelaer post had, van zijn Paert, en verstuyckte zijn Knie: Dese pijn
dede hem so geweldig ontstellen, dat hy den Bedelaer een geschenck gaf, met
versoeck, dat hy Godt voor hem wilde bidden: Маer den Bedelaer voor de naeste
plaets knielende, bad Godt dat hy hem zijn ander Knije oock wilde ontstellen, op dat
hy noch so veel tе devoter mocht worden.
Dus betaeltmen de Spotters.
НErtog Jan van Engien, met groote macht gekomen sijnde, om 'tRijck van Napels
te vermeesteren: Voerde hy in zijn Vendels en Banieren, dese spreuck: Fuit missus
cui nomen erat Joannes. Alphonsus Coningh van Aragon schreef hem een brief, en
stelde daer in: Ipse venit, et non receperunt eum.
Vleijers zijn nergens gebreck.
РListarchus Leonide van sekere Pluymstrijcker hem hoorende seer prijsen, seyde
hy:
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
192
Het verwondert my dat ick niet doot en ben, want van levendige Luyden en segtmen
tegenwoordig niets goets.
Eergierige kiesen desen weg niet.
РHilopoemen den uytmuntende Wijse man, wiert om zijn ongemeene frayheyt van
een ander te gast genoot, die zijn Vrou alle nооdtzakelijckheydt hebbende doen
bereyden, quam Philopoemen (op datme toch na hem als na een Gootmeester niet
en soude wachten) byna twee uren te vroech: Еn alsoo hy scheef en mismaect van
lichaem was, oock slecht gekleet, meenden een vande Hulp-meyden dat hy als een
huerling ingekomen was om hun te helpen: Zy versoect hem dan om de Schotelen
te willen helpen aenbrengen; Philopoeme van een nedrigen aert, en siende het
mis-verstandt vande Meyt, vatte de Spijse aen, en diende als een Slaef: Den Huys-heer
binnen komende, en dit siende, stont verbaest: Doch verstaende dat alles uyt
onnoselheydt was gheschiet, en dat Philopoeme zijn slechte Kleederen beschuldigde:
Wierde over Tafel tijt-kortinghe ghenomen, hoe ydel der Menschen ooghen zyn, en
dat 't ghemoet daer God selfs op siet, also door Kleederen voor den mensch kan
geblinthockt worden.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
193
Elck is zijn bescheyd waerdich.
DIogenes aengheseyt zijnde, dat veele haer over sijn sotheyt vergramden: En ick
seyde hy, en vertoorn my niet over haer wijsheyt. Hy sach eens sekere Grieckse
Soldaten andere gevangen in-brengen, diemen seyde datte gulde Vaten uyt sekere
Tempel hadden gestoolen: Waer op hy tot een ander seyde; Siet, siet, hoe de groote
Dieven de kleyne leyden. Hoorende eens seecker wel-spreker op-heffen, den lof der
wel-sprekentheyt, seyde hy: Js het waer dat gy segt, so hebt ghy gheen lof als ghy
swijgt.
Ongedeckt, dooltmen noch.
CHirillus van yemand gevraegd: Waer om de Maegden met ongedeckten hoofde, en
de Vrouwen met een Felours over haer Aengesicht door de Stadt gingen? Antwoorden:
Om dat de Maeghden moghen uyt haer ooghen sien, en soecken en gesocht worden,
van die zy en haer begeeren: Maer de Vrouwen die haer Mans tuys hebben, zijn
gedeckt om datse noch soecken, noch gesocht mogen werden.
Lijdsaemheyt is wijsheyt.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
194
EEn ander aenghedient, dat veele om zijn Philosophisch leven met hem lachten;
Antwoorde: Het zijn mogelijck Ezels? En so 'tEzels zijn, 't is geen wonder datse niet
op my en passen, ick en pas oock op haer niet. Den selven gevraegt, waer om de
Maeck-gecken altoos veel liever Staets-persoonen en ghemeene Hovelingen aen
taste, dan Geleerde wijse Luyden? Antwoorde: Om datte blinde veel beter te slaen
zijn als de siende, die haer Scherm-swaerden altoos teghens de Sotten gereed hebben.
Yder in zijn Iurisdictie.
EEn wonderlijcken Grieck, om eenige kleynigheyt voor den Rechtbanck staende,
hardelijck aen-gheklaeght, en door den President aengeseyt zijnde: De Heeren doen
u belasten, datelijck uyt de Lantpalen van Griecken te vertrecken. Daer op desen
vrijmoedelijck antwoorde: En ghy mijn Heer (wort door my een Knecht aenghedient)
dat ghy om u Ampt ghebannen wort te blijven, en niet te vertrecken.
De Conscientie is altoos u getuyghe.
TOen Nordlingen in de leste Duytse Oor-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
195
loch van de Keyserse na de voorgehoudene bloedige Battallie, in genomen wiert,
komt'er een Saxisse Krijchsman (noch ongehuwt) vallen in zeker Burghers Huys,
daer de Dochter haer in de Kelder versteken hadde: Soo ras sy desen Sax de Trappen
af-komen sach, quam sy van onder de Turf, en hem om den hals vlieghende, bad,
dat hy haer leven wilde beschermen: Hy siende dat ze niet ongalijck was, beloofden
haer 't zelve, bleef oock geduyrich by haer, want boven plonderden de Soldaten, en
hare Ouders en Susters lagen in hun bloet versmoort: Doch zy en bleven niet lang
alleen, of seeckere Duytzer mede in de Kelder komende, en siende dat den Sax voor
dese Dochter sprack, nam (so men gelooft uyt nijt) zijn slach waer, en door-stack de
Dochter verraderlijck, die den geest met een na'er gesucht gevende, den getrouwen
Sax soo bedroeft en vergramt maeckte, dat hy zijn gesleepen krom Swaert
uyt-treckende, den Duitzer de Harssen-pan door-hieu, sulcks dat hy by zijn neder-laech
oock doot neder viel: Den Sax en bleef toen niet langer in de Kelder, maer dit en
andere gruwelen des Oorlochs hem geduyrich in 't gemoet speelende, verliet den
goddelosen Oorloch, en sich in Westphalen tot wercken begevende, wiert sieck en
sterf, doch openbaerde voor zijn eynde aen een zijn Vriendt de gruwelen des Krijchs,
zijne ontmoetingen inde
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
196
selve, en onder vele oock dat geene 't gundt wy u hier hebben verhaelt.
Ongeluckigh 't Volck, daer gebieders Wolven zijn.
BArnaba Vicomte, een Heer van de Milaense Staedt, was van onghemeene wreeden
aert, lichtelijck yemandt straffende, en dat niet alleen op 'thatelijckst, maer
allervremste: Hy dede een Burger van Milanen, met een Paert langst de straten
sleepen, en daer na kerven, om dat hy een Iacht-Hont had versuymdt ter bestemde
plaetse te senden; Hy beschuldigde hem dat hy een Hase gestoolen had. Hy dede een
eerlijcke Vrouwe verbranden, om dat die een zijner Vijanden om een slechte sake
had Gheherbergt. Dede zeker Backer zijn een oogh uyt steecken, om dat hy in de
Straet daer hy woonde, geroepen had warmBroodt: En noch een ander beyde de
oogen, om dat hy met sijn bekende Vriendinne had staen praten: Twee van zijn
Cançeliers dede hy aen een grote Yzeren Galgh op-hangen, en daer na Rabraken:
Een zyner Dienaers dede hy besnijden, om dat hy een Jacht-Hondt doot geslagen
had. Een ander, om dat hy een Merle had gestoolen, dede hy een oogh uyt steken,
en een Handt af-houden: Desselfs mede macker dede hy verbranden. Een Françiscaner
Monick de Tong en de Ooren af-snijden, en door de Straten ley-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
197
den, achter eenige Trommel-slagers, die gedurigh sloegen: Om dat hy hebbende veel
quaets van hem hooren zeggen: Hadde geantwoort: Wat van der Aerde is, spreeckt
Aerts. En hy dorfde oock als hem Paus Innocentius Legaet over sekere bemiddelingh
had geschreven, weder antwoorden: Dat hy was een volkomen Sot.
Een geleerde Vrou uyt haren Huyse gaende, beval haer Man die by't vuyr sat en las,
toe te sien, dattet over-hangende Gort niet en quam over te loopen: Een Student daer
by sittende, en siende dattet op quam, vraegde hy den Man of hy 'tDecksel wilde af
nemen? Neen seyde die, mijn Vrous ghebodt streckt niet vorder als toe te sien: en
dat doen ick.
Een ghesel spreeckende van de ellende der Mans, en de boos heydt veeler Wijven,
seyde: Als Iob van den Duyvel gheplaegt wiert, die hem alles benam, en verderf wat
hy hadde, toen liet hy hem alleen over zijn quaet Wijf, om hem noch meer door de
selve te tempteren. In Hollant seyt men: De quade Wijven, zijn 't Vagevier der
Mannen.
De gewoonte maeckt veel Koopluyden, als Molenaers.
In Italien wiert seker Molenaer steelende op de daet betrapt: En voor den Rechter
ghe
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
198
bracht zijnde, was die moeijelick dat het Volck van dat Ambacht hem soo veel werckx
maecten: Dies seyde hy vergramt tot den gevangen: Wijst my een Molenaer die
ghetrou is, ick sal u vry laten: Mijn Heer seyde den anderen: het is my onmogelijck,
wy zijn alle van een Ambacht. Waer op den Rechter begost te lachen: En zijn ronde
belijdenis dede hem voor datmael vry raken.
Wil een Meester Zot zijn, een Knecht en behoeft niet.
SEker Knecht siende dat zyn Heer langhs soo meer verviel, en 't Huyshouden
verlooren gingh, eyschte sijn af-scheyt, en wilde vertrecken: Men vraegt hem waer
om? Om dat (seyde hy) my de Muysen geleert hebben, te wijcken uyt al-sulcke
Gebouwen, die haestelijck dreygen te vallen.
Aldus kan men de geheele Weerelt wech geven.
ALs Coning Francois door een Gezant van den Paus wierde aen geboden het
Koningrijck van Constantidopolen, mits, dat hy 'tselve soude winnen: Soo bedanckte
hy den Paus zeer, seggende: Ick en heb tegenwoordigh gheen bequaem Cabinet tot
so groote gifte.
Waerder een plaets inde Weerelt om t'ontrouwen,
Daer sou noch so meenigh zijn hooft niet klouwen.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
199
DE Heer François Schotia in gheselschap van sommighe Edelluyden zijnde, seyde:
Heden is het twee Iaren dat ick troude: Horatius Mauasotte zeyde terstont daer op:
Wel mijn Heer, dat ghy ter eeren van dien dagh ons heden een brave Collation gaeft,
en u met ons verheughde? Ick dencke wel neen (seyde hy) want dien dach is het
begin van een lange Martelizatie voor my geweest.
Daer Broot en Wijn, op Tafel zijn, is alles fijn.
EEn Droogh-scheerder te Venetien eenige packen Laecken tot zyn Meester brengende:
Versocht wat te ontbijten, also hy grooten hongher had; Men set hem diverse Kaes,
en Vleys, en over-blijfselen voor, maer Broot noch Wijn en brachtmen hem niet: Hy
zat lang en wachte daer na: Den Meester komt binnen, en hem siende sonder
beweginghe, vraeghde waer om hy niet en ontbeet? Mijn Heer seyde de Knecht, u
Broot en Wijn is soo discreet, datse hier niet en willen komen, als voor andere Luyden
als ick ben.
Geestelijcke Oorlogen, op hare wijse.
ALs Ao. 1629. Pater Boos Iesuyt van Ceulen in 't Cleefse Lant met patenten van
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
200
Dusseldorp quam, om 't besit vande Gereformeerde Kercken te nemen: Doch met
beding, dat hy de selve eerst haren dienst soude laten doen, ende dat hy dan daer na
mochte zijn Gods-dienst oeffenen: Soo quam hy mede te Elverfelt, daer Calmanius
Predickte, Boos wachtende om dan oock te beginnen: Maer Calmanius zijn Sermoen
ge-eyndicht hebbende, beval datmen den 119. Psalm gheheel uyt soude zinghen:
'tWelck Pater Boos sodanigh verdroot, alsoo den tijt gants verliep: Dat hy van daer
vertrock onpatientigh over dat langh zingen.
Dingen en looven, is noch geen koop.
COningh Gustavus yets van den Koningh van Vranckrijck af ge-eyscht wordende,
'twelck hem niet doenelijck was, en de begeerte deswegen af sloegh: So dede den
Franse Coning andermael daer om versoeck, met by voegingh: Dat, indien hy sijn
versoeck niet toestont, dat hy andere middel soude moeten soecken. Hier op en
ontsette hem Koning Gustavus geheel niets; maer hy antwoorde: Ick vinde in mijne
oude Cronijcken wel, datte Sweden dickwils in Vranckrijck zijn ghetoghen: Maer
ick en vinde nergens, datte Franzen in Sweden sijn geweest?
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
201
Stoute Luy, Zien geen kans aen?
COningh Warnemunt van Denemarcken, had een Soon Ufo genoemt, grof van
Lichaem en verstant, traech van begrip, waer over zyn Vader so bekommert wiert,
dat hy zijn gezicht gants verloor: Den Vorst van Zassen dit hoorende, sont Gesanten
aen den Deense Koning, met begeerte, dat, also hy out en swack was, hy de
Regeeringe van 'tRijck aen hem goet-willig soude over geven: Maer den Koning
antwoorde: Veel liever alle ongemacken des Krijgs te willen verdragen, als dit
ongelijck toe te staen: De Gezanten seyden: Daer was geen Oorlog van nooden, men
konde 't verschil wel kort af-leggen: Te weten, dat Ufo des Konings Soon met hares
Vorsten Soon in een Kampvelt daer om streden, en den overwonnen soude de
Regeeringe af staen. Ufo die hier by stont, versocht te mogen spreken, dit hem gejont
sijnde, seyde hy: Dewijl gy Zachsen mijns Vaders eer en achtbaerheyt door een soo
stouten Ambassade en onredelijck begheeren onderstaet te bevlecken, soo zult ghy
weten: Datten Ouden goeden Koningh maer een Soon heeft, die aen neemt twee
Sachzen te bevechten. Als zyn Vader dit hoorde, vraeghde hy sijn Soon, waer om
hy hem dus lang soo stil en traech had ghehouden? en niet eer gesproken had? Doe
ant-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
202
woorde Ufo: Lieve Vader, so lang gy kloeck en machtigh waert tot de Regeeringhe
van het Rijck, had gy niemant van noode; maer nu onse vyanden u in uwe hooge
Iaren en swackheyt u komen schandvlecken, en dat ick zie hoe het beyde u en my
betreft, so dunckt het my tijdt te zijn, dat ick my als uwen Soon hier drage. Aldus
heeft Ufo den Kamp begonnen, de twee Sachzen overwonnen: En den Vader en het
tot Rijck een groot heyl gestreckt.
Indien de gierige Luy Steden wonnen, gelijcse gelt doen, daer Zou
meenige Vesting van Heer veranderen.
COningh Hendrick de IIII. seer verleghen om een kloeck Heer na Boulonge te zenden,
om dat te winnen; alsoo het onwinnelijck wierde geacht: Quam daer op Brusquet by
den Koningh, en noemde hem seker gierige Raedsheer van 't Hof: Sire zeyde hy:
Send desen, want hy neemt alles.
Luy, lecker, en veel te meugen, zijn drie dingen die niet en deugen.
EEn Jtaliaen van goeden Huyse, maer lecker en gewoon veel te brassen, en niet
weynigh te drincken: wert onder eenige Slaven gebannen op seker wilt Eylant, daer
nochtaes Etens en water ghenoech was, want hy had sich
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
203
tot alle ongeregeltheyt door den dronck begeven: Maer onse Lecker-tant en had hier
zijn vernoeghen niet, hy miste neffens zijn Vaderlant, oock de delicatessen die hy
daer dagelijcx plach te ghenieten: Dies practizeerde hy, hoe best van dit Eylant af te
raken. 'tGebeurde dat een Venetiaense Galeije nede komende uyt de Levante,
gedwongen was, onder dit Eylant te Anckeren: Nu den Patroon van dese Galey was
een goe bekende van den Gebannen Italiaen, quam deswegen te Lande hem besoecken,
die mette traenen in d'oogen seer jammerlijck hem beklaegde, datmen hem op een
plaets daer de lucht soo Pestelentieus was, had verzonden: Dattet Broot daer niet en
docht, het Vlees stinckende was, en den Wijn de allerondeugenste: En datte Vrouwe
van 'tEylant hem het hayr had doen af snijden, een schande die hy allerminst verdragen
kost: Alzo men het Scheren hem niet alleen het Lijf van binnen yder, maer oock de
Huyt van buyten gants kael wilde hebben. Den Patroon van de voorsz. Galeije die
verstandich en ervaren was, antwoorde hem op zijn klachten: Wat de quade lucht
belangt, daer weet ick geen remedie tegen, maer so gy wilt, gy kond maken, dat u
stinckend vlees sal wesen als Cappoenen en Fesanten, uwen slechten Wijn sal wesen
als Malvazeye en Wijn tint, u hart swart Broot als 't beste Graen
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
204
en Pane de pucchia di Napoli, ò di gnacchetto di Roma. Den Jtaliaen met open monde
na dese reden luysterende, vraegde hoe sulckx geschieden konde? Daer mede
antwoorde den Patroon: Met dat ghy alleen twee Maenden langh niet en Eet oft en
drinckt, ofte by na niet, ende voortaen nutticht dan niet meer als u door grooten
honger en dorst smakelijck is, gewisselijck ghy zult mijn raed goet vinden: En
wensche u daer mede een goet begin. Hier mede vertrock hy, en liet den gebannen
Man op zijn verwesen Iurisdictie.
Het een weldoen, vloeyt uyt het ander.
EEn Christen Knecht van den Iaponzen Edelman Norindone een Heyden, sijnde
ontkomen uyt een bloedige Slagh, so gingmen den volghenden nacht soecken het
verslaghen Lichaem van zijnen Heer, die men gheloofden doot te zijn: Den Knecht
vint hem gequetst legghen, tusschen 2 a 3000. dooden in Fiunga, en neemt hem op
zijn Schouderen, maer alsoo hy den wegh niet wel en wist, wort hy vande Vyanden
gevangen, en Slaef gemaeckt, seggende, dat die gequetste oock sijn Broeder was,
het welck den selven oock ghetuygde: Maer het wierde of niet, of al aen-ghenomen,
men verkocht zijn Meester in een ander Landt: Den ghetrouwen Knecht dede dit
alles aen seker
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
205
Koopman schrijven, die strackx derwaerts trock, en onder decksel van onverhoets
daer gekomen, den gevangen om een gering rantson loste, en mede nam. Tuys
komende, en siende dat hem dese zijne verlossinge door de ghetrouwicheyt van
zijnen Knecht was toe ghebracht: Begaf hy hem tot 'tChristen-gheloove, en liet sich
met zijn Vader en Broeder Doopen: Behoudende dien Knecht zijn leven lanck in
grooter waerde.
Elck weet wat om zijn quaet te bedecken.
EEn rijck toch plomp out Vrijer (ghelijck het wel meer beurt, datte goederen en het
verstant in geen een Herbergh logeeren) wiert van veele Pan-lickers om zijn vrije
Tafel dagelijckx gevleyd: En hy geloofden haer so verre, datse selfs malkander op
zijn kosten 't zijnen Huyse te gast nooden. Eens deden zy hem gelooven dat hy kranck,
en zyn Hayren gheswollen waren, leyden hem in sijn Kamer te Bedt, onderwijl zy
met zyn Tafel en Wijn dapper schermden: 's Nachts hoorde hy datse een Speelman
by hun hadden, wilde op-staen, en besien wat sulcx te segghen was: Een van dese
Smeertenborsten quam strackx by hem, zeggende; Hy soude gerust zijn en te Bed
blijven, het waren de Canonicken over Colen teDuyts, die speelden op den Orgel,
&c.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
206
Uyt harde Klippen, springt oock wel Zoet Water.
EEn Hoogduyts Edelman die de gewoonte had, te maecken dat andere Luyden goedt
'tzijne was: Had eens al de Eeckel-Swijnen seker Clooster ontnomen, so als de selve
ginghen Weyden: De Monicken dit hoorende, zonden een uytten haren derwaerts,
met last, dat alzoo den Edelman een stoute Grijpvogel was, indien niet alle, dat hy
soo veel Swijnen soude sien weder te krijgen, als het mogelijck was: Den afghesonden
wort van den Edelman wel ontfangen, en te gast gehouden, en alsoo hy wel sach
datte meeste Swijnen gheslacht waren, en veel Spijse daer van op Tafel wierde
ghebracht, begost hy lustigh te eten, alhoewel teghens de ordre van hun Convent.
Den Edelman vraegde hem waer om hy dat dede? Den Monick antwoorde: Dewijl
onsen Prior my belast heeft dat ick soo veel van de Swijnen soude mede brenghen
als ick koste, ende ick wel sie datse meest geslacht zyn, daer om eet ick so hartigh
als ick kan, om dat altoos mede te brengen. De Edelman begost te lachen, en
merckende deses Monickx een-voudigheyt, gaf hem de overighe Swijnen die noch
ongedoot waren weder mede, daer hyse andersniet gekregen soude hebben.
Aldus oordeelen de ongeleerde, van de Geleerde.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
207
EEn Cleefse Ionckvrou reysde door een Rijcx-stadt, daer een hooghe School was:
Zy vraegde wat dat luyen beduyde: Men antwoorde haer: Dat men Doctoren maken
soude: Hoe veel zeyde sy? Ses, seyde d'andere: Hie op zeghende sy haer, en seyde:
God bewaer ons! Wy hebben in onsen Lant maer een Docter, en die maeckt het
gantze Hartogdom genoech te doen: Dese Ses konnen de gantze Weerelt wel in
op-roer stellen.
Verzaeckinge van quaet, is goet.
CRysippus ghevraeght, waer om hy in de Grieckze Republijcke niet en wilde
Regeeren? Antwoorde: Indien ick qualijck Regeere, mishage ick den Hemel: En so
ick wel Regeere mishage ick den Menschen.
Seu sequeris verum, seu damnas pessime vivis,
Odia divorum contrahit aut hominum.
Het eynde goet, al goet.
KOning Carolus van Siçilyen op sijn sterfbed leggende, seyde: O! ydele ghedachten
der Menschen: Ach! dat wy dit ellendigh Rijck na-jagen, en den Hemel versuymen!
Ick en hebben naulijckx beginnen te leven, oft levende, moete mijn eynde maken:
De selve dringt
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
208
my nu, (o! snoot bedroch) vaerdt wel Aerde, vaert wel; Maer och! oft ick het mocht
seggen: Weest gegroet Hemel.
Het eynde is
DE Doot: die de Bisschoppen van Constantinopolen plachten te verkondigen aen de
Keysers met dese woorden: Keyzer zijt ghy geworden, Keyer moet ghy sterven.
Servius stervende seyde: Alles heb ick geweest, maer ick en blijf niet. De Romeynen
stelden een Kandelaer, en een brandende Kaerze in de selve, schrijvende daer onder:
Terwijl ick andere diene, neme ick af. En op die manier komen wy allen ten
EYNDE.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
5
Haerlemsche Eerlycke Uren, Vervaetende,
Eenige byzondere Voorvallen: Scherpsinnige
Antwoorden: Aenmerckelijcke verstanden: En
aengename redenen. Tweede Deel.
TOT HAERLEM, Gedruckt by Pieter Casteleyn, Boeck-drucker opde Marckt, in de
Kroon. 1663.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
7
Verbaestheyt doet doolen.
LANGST den Wegh van Burgherhoudt in Brabant, lagen in 't iaer 1643. een gedeelte
van Staten Ruyters, so onder Scombergh, Kroock als andere: Cantelmo quam van
Antwerpen om hun op te slaen, doch hy en veele wierden gevangen en gheslagen:
Terwijl sy vast op 'tDorp aen-quamen, daer de meeste Staten Ruyters geinquartiert
waren by de Lantsaten, was'er onder de selve een Fransman, die sijn Paert by een
Boer in de Koe-stal had staen, beneffens een van des Boers Koeyen: En sliep op 't
Hoy, in de selve Stal: Maer hoorende den Al'arm blasen, en alreede het schieten taf,
taf: Vloog met vaeckerige Oogen op: En sijn Zadel nemende, wierp dat op de Rugh
van de Koe, naest zijn Paert, en ter zyden loopende, om den zadel te Gespen, kont
hy niet toekomen, also de
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
8
Koe te dick was: Hy quaet wordende, vat na de Toom, wil met de Koe ter Stal uyt,
en het Tou van de Koe los hebbende, slaet dat als de Toom over 't Hooft: Maer also
hy tegens de Hoornen van de Koe sloeg, wiert hy eerst gewaer dat sijn Paert Hoorens
droeg. Zadelde daer op sijn eygen Paert, quam te voorschijn, droeg sich braef: Doch
naderhant is dickmael om de ghezadelde Koe ghelacchen.
Den Doeck heeft oock courage.
SEkere Westphaelse Dienstmaegt in Hollant woonende, was altoos seer
kloeckmoedigh, selfs by doncker gheen schrick hebbende waer men haer sondt: Haer
Heerschap op haer steunende, dede een weddenschap, dat men haer nergens mede
vervaren sou, mits van haer Lijff en Kleeren blijvende: De teghen-partye laet by
Nacht een Baere komen: en een open Kist daer op, waer in een Persoon die de voorss.
Meyt verschricken sou, in een Wit Hembde ging leggen: 't Heerschap sont sijn Meyt
op 't bestemde Uyr verby die plaets te gaen, daer de gem: Baer stont, zijnde op den
hoeck van een Straet: Sy nergens van wetende, siet de Baer en de Kist, en komt dicht
dicht daer by, leght haer Hant op de Kist, siende so yemant in 't Witte leggen, seyde
sy uyt haer selven: Ey toch jo! wat vremder ding is dat! twee Liecken to gelieck op
ein ander. De geen die
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
9
in de Kist lach, en haer dus van twee Lijcken hoorende spreecken, vloog uytte Kist,
en quam tuys geloopen van alle angst besweet, meenende, dat noch een Geest met
hem in de Kist had gelegen: Dus wiert den vervaertmaker selfs vervaert. Naderhant
waren evenwel eenighe andere daer op uyt, om revenge te halen: En seyden te willen
wedden, soo men de Meyt maer aen de Kleeren, sonder 't Lichaem te raken, komen
mocht, sy souden haer verschrickt maken, en doen loopen: Hier op gaet weder een
weddenschap aen: Doch het wiert met consent van wedersyden ghezeyt, dat men om
haer te verschricken yets voor had: Zy lachten daer mede: Op seeckere Avondt wijst
haer Heerschap haer langhst het Kerckhof te gaen, alwaer dese verschrickers in't
Gras lagen: Een van hun was als een Duyvel opgepronckt, en sprong voor den dag
als de Meyt daer verby quam: Hy tornde wel aen hare Rocken, maer toch mocht niet
vorder: Zy weeck te rugh, en vraeghde wie hy was, en wat hy hebben wilde: Ick ben
seyde hy, den Duyvel: En ick (erhaelde sy) hoe bont hy oock gestelt was, ben sijn
Moeder: Nam daer mede een Brant-houdt datse onder haer Schorteldoeck had
verborgen, en kleunde den gemaeckten Duyvel daer soo ellendigh mede af, dat hy
sonder de hulp van zijne Mackers, die oock van 't Kerckhof haren Duyvel quamen
assisteeren, van de Meyt Kreupel gesla-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
10
gen soude sijn geweest: Want hy hadde alreede so veel, dat hy wel 8. dagen tuys
bleef; waer om elck dapper lachte, en hy den naem kreegh van botten Duyvel.
Vernoeghen ist al.
EEn Adelijcke Juffrou sondt haer Dienstmaeght met een Potje Meelde-melck aen
een Siecke arme Vrouw, die het met verwondering van de Meyt aen nam, seggende,
noyt ghelooft te hebben dat soo grooten Madame soo slechten Kost At. Een andere
Arme Vrou by een haerer bekende een Potje Warmoes brengende, lach een voornaeme
Princesse uyt haere Venster, en de reuck haer aen-komende, riep d'Arme Vrouw, en
eyschte de Warmoes, en gaf haer een Ducaet: Dus wierden hier twee ten hoogsthen
vergenoeght.
Boeren slaen bot toe.
SEker Landtman die oock tapte, en Schepen was van 't district daer hy woonde, quam
op sekeren dag met een Tonne Bier op zijn wagen uyt de naeste Stadt, eenige Heeren
uyt Noordt-Hollant, die na den Hage wilden, op de gemeene Wegh in zijn Iurisdictie,
(alhoewel niet van de grootste) te gemoet: Hare Voerman riep dese Boer toe, dat hy
uyt het spoor soude slaen: Den
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
11
Boer zijn Mutsjen oplichtende, vraeghden voor wie? Voor de Heeren van
Noordt-Hollandt seyde de Voerman: Die ken ick niet, seyde de Boer; Daer op steeckt
yemand zijn hooft uyt de Heere Koets-wagen, en roept gestoort tot den Boer: Jou
Kinckel, sieje niet tegen wie datje spreect? Sla uyt, en wijckt, of wy doenje wijcken.
Heers-kop seyde de Boer, ick kenje niet, heb ghy wat te commanderen, daet dat in
u plaets daer ghy wat te seggen hebt, en niet hier: en alsoo ick hier in dese Jurisdictie
Schepen ben, segh ick uw, dat ghy wijcken en uyt-slaen sult, of, &c. Zy-luyden den
ernst van de Boer siende, en datter vorder onheyl uyt had moghen rijsen, bevolen
hare Voerman uyt te slaen, ende voor den Boer te wijcken: Soo bleef de Schepen by
zijn respect.
De Menschen die wat weten, ondervinden waer om dat het beter is te
gebieden, als, van anderen geregeert te worden.
SOcrates aenmerckende het leven der op-gekochte Slaven, met die van de vrije
Knechten, noemde de eerste, dat ze de Schepen gelijck waren, die indien die geen
Roer noch Stuerman en hadden, aen wien zy ghewillighlijck gehoorsaemden, souden
licht stranden en schip-breuck lijden; De tweede soorte vergheleeck hy by het Roer:
Die door 'tbeleyd van hooger magt, hare dingen wel deden; En de geene die op Aerden
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
12
onder 't oogh van den Hemel als de Opperste loffelijck regeerden, noemden die groote
Konstenaers, die wisten en deden wat billijck ende oock recht was.
Alle Weereltze dingen hebben haer gebreck.
ALs Lycurgus den Wet-gever sach dat een Heer seer dapper yverden om den Staet
uyt de Regeeringe van een Prins, te brengen onder 't gebiet van de Gemeente, seyde
hy: Wy recommandeeren u alvooren om dese saecke ons smakelijck te maken; dat
gy allereerst in u eygen Huys invoert 'tgebieden onder veele gemeene, dat geluckende
in 'tkleyn, doet ons bescheyt, soo mogen wy eenige hoope in 'tgroote hebben. Ghelijck
Solon achte, dat, die uyt een Koninglijcke Regeeringe een Republijck wist te maecken,
een Glorieuze Daet verrichte, om dattet soo veele Voeten in d' Aerde had: Want hy
wist wel dat een kleyn Lichaem sonder Opperhooft, veel min een groot Huys sonder
'tselfde niet wel geregeert konde worden: Dat alle veranderingen gevaerlijck waren,
voornamentlijck, als het oude tamelijck wel was, men niet licht eenige nieuwigheyt
moste beginnen.
Op bondige woorden moet men letten.
GEnoeglijck antwoorde Alexander, als men hem vraegde wie hy liever had, Philippus
sijn Vader, Aristoteles zijn Meester? Dat hy
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
13
den Meester liefst had, om dat hy was soo Alexander hoopte te worden; want hy was
alreede als Philippus sijn Vader, en hy sochte noch meer te weten als Aristoteles.
Stratonicus den Meester die in sijn Schoole had Geschildert hangen de 9. Musae en
Apollo, wiert van een spotter gevraegt, om dat hy maer 2 Discipulen in de Bancken
sag, hoe veel Leerlingen hy had? Stratonicus antwoorde, gelijck de Heydenen seer
licht swoeren, dubbelsinnigh: Mette Goden heb ick'er twaelf: Daer in gelijckende
des Wieldraeyers Ionghen, die van zijn Meester daegs met 16. Spillen te draeyen,
heyligavondt had, en op sekeren dagh wat geluyert hebbende, quam den Baes
namiddags by hem, vragende hoe nae hy gedaen had, seyde den Iongen: Deze en
noch tien, dan gaen ick speelen. Een geneugelijcke Boer met Rapen te Marckt
komende, waren diverse Kinderen rondsom hem naloopende: Man mach ick een
Raepje? Hy sette dese Kinderen als hy mette Wagen stil stont, t'elckens af, met dese
woorden: Jae, gy meugt wel vier Raepjes: Dus volgen hem de Kinderen, hoopende
wat te krijgen: En 't ghetal wiert van de Kinderen langst hoe grooter, om dat hy geseyt
had, ja gy meugter wel vier: Eyndelijck komt'er een Gesel, die de loosheyt van de
Boer aensiende, had deernis met de Kinderen, en dacht gelijck hy dede, den Boer
oock een treck te speelen: Hy treet aen de Wagen, en segt: Huysman, Huysman, wat,
geeft de
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
14
Iongens wat Rapen: Maer den Boer was doof; eyndeling vraegt hy, wat kost de Maet?
Den Boer seyt so veel: Wat, seyt hy, geeft de Kinders elck 4. Rapen, ick sal 't goet
maken: Den Boer doet dat, de Kinders verblijt, liepen etende weg, den Boer eyschte
gelt, den Gesel seyde: Dat heb ick niet belooft, maer ick heb het goet ghemaeckt, dat
was mijn beloften, gy seyde, Iongens gy meugtse wel, en dat konje niet weten, of sy
mosten die proeven, en nu siejet, zy meugen die, en ick maeck u eygen en mijn
woorden goet: Ick en wilde u tot geen Loghenaer maecken. Den Boer sich also
bejegent siende, most voort uyt schaemte, want yder lachte hem nu uyt, gelijck hy
te vooren de Kinders had gedaen.
Een vuyle Adem stinckt, maer een quade Tonge quetst.
EMpedocles plach te seggen, datte quaetsprekers waren als de Doove Luy, die
dickwils yets vertelden, sonder goet bericht te hebben: Waer om hy oock eens hoorde
yemandt van een lasteraer dapper prijsen, seyde: Wat snapt gy van 't geen gy niet en
weet. Zoylus Amphipolitanus, een geleert Man, doch yder berispende, wist niet alleen
Homerus, maer oock Plato en andere voorname Mannen te hekelen: En als men hem
vraeghden, waer om hy van yder quaet sprack? Om dat seyde hy, mijn Natuer neyght
quaet te doen, en ick kan niet. Betoonende, dat alle quaetsprekers by Honden sonder
Tanden kosten vergele-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
15
ken worden, die wel wilden, maer egter niemant konden na haer verkeerden aert
beschadigen. Den Keyzer Sigismundus door eenighe Raets heeren veel quaets van
de Hooghduytzen aenghedient wordende: Begost den Keyzer te lacchen, en seyde:
Waer om spreeckt gy so qualijck van dese Luyden, dewijl wy dan selfs meerder quaet
doen? Chilon oordeelde, datte quaetsprekers van de Dooden hoorden te swijghen,
alsoo sy haer niet verantwoorden konden, dat men oock niemant moste gelooven die
snapachtig was, waer uyt gemeenlijck vloeyden een aert van Logenen, een gewoonte
die sommighe Menschen die veel schuldig sijn, en geen raet om betalen weten, sich
lichtelijck aenwennen: Dat in het quaet spreken so grooten overdaet lag, als in het
Speelen, Droncken drincken, en andere Sonden. Eenen ghevraegt, als men van veele
yets quaets geseyt had, waer om hy niet en sprack, seyde: Ick heb geen beleedigers,
en indien al, zy zijn toch niet hier, daer om wil ick in haer absentie niet liegen met
achterklap.
Deze hebben noch Discipulen naergelaten.
STratonicus siende dat veele haer in de Konst der Medicijnen verstoutte practijck te
nemen, in onvertsaegtheyt als de Krijghsknechten, nae 't spreeckwoort Fortuna
audaces adjuvat, somtijts behulpig was: Onder veelen een los hooft siende, die beter
een Grafmaecker als Docters naem
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
16
verdiende, voegde die toe: Gy hebt groote ervarentheyt mijn Heer, vermits naeulijckx
een Siecken over u klaegt, want gy verlost haer zeer haest van 't Leven. Men vraegde
Trophilus, wat een perfect Docter behoorde te weten: Het mogelijck van het
onmogelijck te onderscheyden, antwoorden hy. Den Keyzer Tiberius oordeelden, dat
het belachlijck was, dat Luyden van 60. Jaeren de Medicijnen gebruyckten: Vermits
op so hoogen Ouderdom yder voor sich wel genoegh hoorden gheleert te hebben
hoedanig hy na sijn eygenschap most leven en onthouden: En dat men met het
uytsteken van de Hant na den Docter om de Pols te laten voelen maer alleen betoonde
een subjectie en overgevinge, van of sijn eygen onverstant, of d'overgeving des
Leven. Diogenes een van dese nieuwe Doctoren siende, die te vooren een
Scherm-meester was geweest, tog van grove Harssenen, seyde tot hem: Vrient, die
geene die gy te vooren verwierp, sult gy die nu oock verwerpen? En als voor heen
ter Aerde smijten die noch met u en u wetenschap kampen? Ick vreeze ja, en noch
verder, dat is in het Graf. Daer om noemde Nicocles de Medicijnen Heeren, die
groote macht hadden, want wat misdaet zy begingen, selfs als sy, ghelijck dickmael
gebeurden, yemant Doode, zy bleven niet alleen ongestraft, maer men bedanckte
hun, en men gaf haer noch Gelt toe.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
17
Ondervindingh leert best.
EEn Rechts-geleerde plach te seggen: Ten Hove geeft men veel Handen en weynich
Herten, en daer de twee willen moet de derde een Nar zijn, oock die een quade saeck
hebben, geven quaet bescheyt; deswegen daer seer noodich was te houden in een
goet gebruyck, sijn Tongh, zijn Beurs, en oock de Buyck.
Te seggen wat men wil, doet oock hooren wat men niet en wil.
EEn Duytzer vraegde den anderen, wat zijt gy voor een Lants-man? D' ander daer
op, seyde, een Silesiger: Wel seyde den eersten, de Silesigers sijn Ezels-eters: Zijt
gy dan vraegde den tweede, oyt in Silesien geweest? En d' ander daer op antwoordende
van Ia: Vervolgde: So zy het wonder datse u aldaer niet opgevreten hebben.
Kort, klaer en bondich, sijn de beste Oratien.
SEecker oudt Man wiert quaet als men hem langh met Woorden sonder Sout op-hielt:
Daer toe voegende: Schande te zijn door veel Woorden en Complimenten, daer men
toch niets mede seyde, den tijdt te verquisten.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
18
Die eerst slaet moet de weer-om slach verwachten.
SEker eenvoudich Man wiert uyt een Vleck aen een wanende geleerde Heer
afgesonden: Als hy nu sijne saeck seer slecht voort bracht, vraegden hem den Heer,
of in sijn gants Vleck geen bequaemer en wijser Man als hy had konnen gevonden
worden om tot hem te komen: Soo antwoorde den eenvoudigen Man: Ia mijn Heer
daer sijn onder ons verstandigher; maer onse Gemeente vont goet, dat ick voor u
verstandig genoech was.
Een bruyne of liever swarte Juffrou, schimpte een weynich met seker een-oogige
Edelman: Hy duwde haer toe op syn onlieffelijckst: Juffrou gy zijt als de Raven die
de Luyden de Oogen uytpicken: Ia antwoorde zy: So most mijn Heer een Dief zijn,
en dat willen wy niet hoopen.
Een Schrijver in den Hage by een Advocaet woonende, en sijns Meesters giericheyt
bespeurende, voegde op seeckere plaets dit bescheydt daer op: Mijn Heer is altoos
Kranck, want hy neemt dagelyckx wat in.
Troost u Oude, met dees Koude.
EEn grijs ervaren Man, verhaelde in sijn Iaren dit waer-genomen te hebben:
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
19
Dat hy nu meer sach, om dat hem alles dubbelt voor quam.
Dat hy nu meer kost, te weten, waken en lijden, als voor desen.
Dat hy meer beval, doch van tien beveelen wierde niet een gedaen.
Soete onnoselheyt.
EEn Swaber Boer, die toch ruw en grof zijn, in de Palts komende, smaeckten daer
den delicaten Rijnsen Wijn, dies hy vraegde wat dit was? Men antwoorde hem, Godes
Traenen: Ey lieber Got, seyde den Swaab, waer om en hebt gy in ons Lant niet
geweent?
Alle klagers sijn geen gelijck-hebbers.
EEn Boer droech in Duytslant op sijn rugh een groote Sack Hoy, en daer mede ter
Marct willende, riep op straet tegen yder wijck, wijck: Dan by ongeluck stiet een
rijck Mans Soon in de Slijck: Waer over die den Boer voor 't Gerecht riep; die voor
de Heeren komende, gants niet en sprack: Den President sich tot d' andere Heeren
keerende, seyde: Wat sullen wy met desen Boer maken, ghy siet hy kan niet spreken?
Neen, neen, seyde den geaffronteerden, hy kan wel spreken, want doen hy op straet
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
20
was, riep hy lustich wijck, wijck: Wel, seyde den President, heeft hy so geroepen,
dan most ghy geweecken hebben, soo en waert gy in den Dreck niet gestooten.
Met Paerden en Hoeren worden veele bedrogen.
't IS eenigen jaren geleden dat uyt een Hollantze Stadt ettelijcke Burghers Kinderen
naer Valckenborgh op de Paerde-marct (die voor desen als de Marct van Sinte
Germain van meenigte Menschen plach over te vloeyen) waeren gereden, om hun
gadinge te soecken: Sy troffen op seeckere plaets een wacker schoon Paert aen, wel
in 'tLijf, sonder Spatten ofte Wanschapenheyt, want den Kop was fors en couragieus,
de Beenen schrander, de Staert en Maenen schoon en lang, den Hals en Rug en Billen
volmaeckt, invoegen dat dese Kijckers verwondert waren over de schoonheyt van
dit Paert; en noch meer, wanneer sy aen den Meester versochten, 't selve eens te
moghen sien af-rijden, lichtent so hubs en met soo braven tret de Beenen, en hielt
den Hals soo aerdich en fraey, als oyt Ongers oft Napels Paert: Den Eygenaer siende
datter so veel Kijckers, en so het scheen gegadingde by quamen, seyde tot den
omstaenders: Siet het wel, het is een schoon Paert: Dese woorden niet wel verstaen
werdende wierde
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
21
eyndelijck koop voor eenige Hondert guldens gemaeckt: En tot die tijt toe hadde den
Kooper en de Verkooper groot genoegen: Maer wanneer nu desen nieuwen
Paerde-kooper uyt de Marct met dit Paert na sijn Stadt soude rijden, struyckeldent
soo drie a vier mael, 't welck hy dacht, door d' een of d'andere occasie van Wortelen
quam; Ter naester Herberge Peysterende, was het Paert aldaer by eenighe bekent,
en hy verstont wel haest, dattet selve half blindt was, 't welck hy niet konnende
gelooven, trad terstont voor de Krib daer sijn Paert stont, en bevont waer te zijn,
dattet uyt 't een oog gants blint was, en uyt 't ander maer een luttel konde sien, wanneer
hy doen bevont seecker te sijn de bovenstaende woorden: Siet het wel, het is een
schoon Paert.
Te veel geseyt, baert onheyl.
EEn Kleyn-smidts Jonghen te Kiel op den Omslagh met sijns Meesters Waeren ter
Marct geweest zijnde, quam van daer in seker Dorp te vernachten, om na Hamborgh
te reysen; den Iongen had een goede Buy, en geckende, sloeg op syn Buydel, die vol
onverkochte Spijckers was, seggende: Sa vrolijck, ick heb een goede Marct gehad:
Seker Bedelaer hoorden dat, dacht dien Sack ware vol gelt, maeckte sich voor uyt
op den wegh, en leyde sich in em-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
22
buscade waer langst den Jongen most passeren, die komende, sloech de selve doot,
en meenende een Buydel met gelt te vinden, vont niet dan Spijckers, en maer 3.
Schellingen aen gelt.
Goe raet, moet men noyt verachten.
SEker Amsterdams Coopman, Iaerlijckx op de Francforder Mis reysende, gebeurdent,
(gelijck men van outs door Wissel-brieven soo veel gelden niet en plach over te
maecken, en deswegen mette Specien groot voordel wierde gewonnen, ('t gunt nu
de Wisselaers alleen genieten;) dat hy komende van Ceulen te Lande na Deventer,
een Man had gehuert, die hem eenighe 100. Rijckx-daelders tot so een plaets van
een gantsen dach gaens soude dragen: Savonts komt hy op syn gedestineerde
Hostelerye, en den Draegher oock met 't gelt, die het Pack neder settende, seer besweet
was: Den Coopman vraegde dese Man, of sulckx uyt vermoeytheyt was, wilde hem
wat doen soulageren: Den ander seyde neen, mijn Sweet is van geen moetheyt, maer
van bangheyt, want ick heb wel tienmael onderweeg in den sin gehad, om dit gelt u
op den wegh te vermoorden, en om al het goet van de weerelt en soud' ick sulck een
strijdt niet weder willen uyt-staen: Maer God heeft my en u bewaert: Dan dit recom-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
23
mandeer ick u, als gy voortaen reyst, en die met u reysen u onbekent sijn, laet ze
voor gaen ofte rijden, soo bent gy altoos op u hoede.
Wil men hier wat deeglijckx leeren, neemt de Oude, Oude Wijse, Vriendt
en Kleeren, nimmer roude.
SEer wel antwoorde een grijs Man, als hy tog blijven leven mocht, in wat Landt hy
liefst soude willen woonen, dat sulckx mochte zijn, daer den Ontfang meerder als
den Uytgift was, en daer de Menschen meer als de Coustumen golden.
Reet gelt is goede betalinge.
IN de Rijckx-steden, daer men de Misse ofte Kermisse, als Franckfort, Leypsich,
&c. hout, noemt men de Coopluyden Kramers, om datze langhe Ganghen ofte
Pack-huysen hebben vol goederen, diese aen de gegadinghde op slaen en verhandelen:
Een van dese liet syn Waepen op een groot Bort schilderen, en daer binnen een Vuyr,
waer in diverse Boecken lagen; dit dede hy voor de deure van sijn Pack-huys ofte
Spijcker hangen: Als nu eenighe Coopluyden van hem kochten, weygerden hy te
borgen; Seggende, dat sijne Schrijf-boecken verbrant waren, gelijck sy in zyn Wapen
konden sien: Ende op dat hy toch niet vergeten soude wat hy verkocht, so most men
hem contant betalen.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
24
Een Quidam, hoewel anders geraden, wilde noyt een Vrou nemen, om dat hy dese
regulen had gelesen:
Ergo mihi uxorem qualem ducam, anne Puellam?
Haec forsan veniet, non satis apta mihi.
An Viduam? dominam quis potest ferre tonantem?
An vetulam? roleret quis patienter anum?
Foecundam? foecunda domum mihi prole gravabit.
An sterilem? sterilis non decus arbor habet an ditem? nihil est magis intolerabile dite.
An in opem? quid opis ferre valebit inops? Paucilo quam? non me poterit recreare loquendo.
Verbosam? mulier res onerosa loquar. Formosam? variis est subdita forma periclis.
Deformem? poenam ducere nunquid amem?
Non igitur ducenda uxor, quia foenore tuto Apparent Socii, damna timendathori.
Sed cum sit visum tibi, sitque perutile nobis, tu vitae sociam, da mihi Christe piam.
So veel Menschen, so veel Sinnen.
EEn soet-aerdigh Student, om reden verswegen, was genoeglijck; en wetende, dat
alles wat hoog stont, veel gevaers had, wou noit in de Schoolen op de hooghe Bancken
sitten, maer op dat hy niet laeger vallen sou, sat neder op de bloote Aerde; en
antwoorde aen den vragers daer op: Tutia in terris locus est, quam sedibus altis. Sijn
dranck was niet dan Bier, een groote rarieteyt onder de Studenten, selfs die van de
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
25
Theologye: En over een kleyn Glaesje als hy in geselschap was, sat hy wel twee
uren: Dan om dat hy sach datte Wijn soo even dapper van elck ingeworpen wiert,
seyde: My dunckt Cerevisiam sentè, vinamque infunde repentè: Selfs bestraft
wordende, seyde: Ego sum ita a-sue factus. Hoorende yemand op de Lier speelen,
sprack: Multum deliro, si quique placere requiro. Hy geloofde na Phisionomine,
datte Vos een goet Beest most zijn, want seyde hy, men siet het den Karel wel aen
de Staert, volghens 't vers: Principium lauda, quod consequitur bona cauda. Men
vrijden hem om een Testament te maecken: Wel aen seyde hy, laten de getuygen
hier komen, en seggen hoe sy 't hebben willen. Hy sprack noyt, of hy keerde sich
eerst teghen 't zuyden, om dat hy gelesen had: Adversus Solem ne loquitur. Als hy
eens uytleggen sou uyt Terentius, seyde hy onnosel: Ego in Portu navigo: Jck vare
in Portugal: En op, in jus eamus: Wy willen goe cier gaen maecken. Een sijner
berispers wierp hy eens een hant vol Honing in d' oogen, en seyde: Objurgationi
alique dulce admisce. Hy expliceerden eens Pastor Coridon, den Harder Coridon,
ardebat, brande, Alexin, een Haringh, formosum, voor den Oven: Waer mede oorsaeck
tot lachen wierde gegeven.
Logenen beschamen haer selfs.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
26
EEn Lackey had te Wittenbergh voor sijn Heer een groote Kruyck Wijn gehaelt; en
juyst ontmoet hem op straet den Rector Magnificus, deswegen hy sijn Mantel wijt
over de Kan sloegh: Den Magnificus vraegden hem, wat hebt gy gehaelt? Den
Lacquay antwoorde: Mijn Heer heeft den Norimbergse geglosseerde Bijbel inbinden
laten; en alsoo het stijf waeyde, en sy op de Marckt stonden, woey den Mantel den
Lackay om d' ooren, waer door den Magnificus konde sien wat Bijbel dat dit was.
Sic transit gloria Mundi.
ALs een schoone Iuffrou overleden, doot in de Kist, en naer vier dagen bewarens
seer mismaeckt wert, quam haer Serviteur haer den a dieu seggen met dese woorden:
Filià Formosa, nunc cinis, ante Rosa.
Westphaelze Hammen.
MEn drijft daer alle morghen de Verckens in 't Wilde en buyten der Stadt, waer toe
sekere lompe Meyden en halve Slavinnen werden gehouden: Een van dese de
Verckens op een morgen uyt-drijvende, bleef een der Swijnen aen een Stoepen staen:
Sy dit siende, riep: Hier, hay, herruter her, ick wil u helpen stront
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
27
vretten, de Dufel schal di halen. Sy siende met haer lachen; kreunden haer so weynich,
als dat men gescherst soude hebben met haer avont-werck; 't welck is, als de Verckens
weder binnen in de Stal komen, staen sy aen de Deur, en slaen als uytsinnige luy
haer selfs op 't Schortel-doeck, roepende tegens de Swijnen: Hier in, hier in, hier in
gy.
Ging het na wenschen, wy bleven geen Menschen.
SEecker Koningh wenschte (naer overslagh van sijn vermogen) te hebben
Zijn Keucken uyt Vranckrijck,
De Kelder uyt Spangen,
De Stal uyt Walschlandt,
De Byslaep-Zael uyt Engelant,
En de Bedden uyt Duytslant.
En als hy toch ergens van hooge op aerden moste neder vallen, dattet in Poolen
mochte zijn, also daer luttel Maras en weynich Broeck-landen waren.
Alle uytspraeck wert niet bewesen.
Een Pluym-strijcker noemden
Een verteerder, milt en Kost-vry.
Een Lief-koser en Honig-smeerder, vrundelijck.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
28
Een Hartneckigen, bestandigh.
Een dommen Steyl-oor, Manhaftigh.
Een Dronckaert, vrolijck.
Een Spotter, kortswijligh.
Een Stouten, redelijck.
En een sot Mensch, vroom.
Dan dit was beter:
Augspurgher pracht,
Venetianer macht,
Nurnburger verstant, en Ulmer Gelt,
Hadden met Straesburger Geschut de Wet ghestelt.
Men moet daer men komt geen Wetten maken, maer ghehoorsamen.
WAnneer naer 't oude gebruyck een Vorst sich in een Clooster der Brigittiuen begaf,
daer Mans en Vrous Persoonen onder malkander leven, soo vraegden hy de Abdisse
hoe veel Persoonen daer in waren? antwoorde zy, 20. Mans, en 40. Vrous-Persoonen:
Dat is seyde den Vorst onredelijck, daer behoorden maer 20. Vrouwen en 40. Mannen
in te zijn: Neen seyde d' Abdisse, yder Canonist heeft sijn Canonissinne, en de
overighe sijn voor de komende gasten.
Alle onnoselheyt is niet quaet.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
29
NIcolaes N. vraegde aen een betweter, hoe men een Koster intituleren soude, vermits
hy een Brief wilde schrijven laten, dat sijn Vrou Swanger waer; dese antwoorde hem:
Schrijft: Aen den half-eerwaerdigen en etwas geleerden Heer Pater Stevens,
Voorkundiger van de Predicatien tot St. Veit: Andere krackeelde te Sittart, als men
den Pastoor soude begraeven; de eene partije begeerden hem in, en d' ander buyten
de Kercke: Reden, om dat hy syn Ziel voor haer alle, so wel den overledene op 't
Kerck-hof als in de Kerck, (na de Roomze maniere) had ingestelt; immers die haer
vrienden op 'tKerck-hof hadden, meynden, dat als den Pastoor in de Kerck lagh, sy
ten laetsten daege moeyten souden hebben, om na de Sleutels van de Kerck te soecken,
en den Pastoor daer uyt als hare borge voort te brengen; so onnosel was de oude
Weerelt. Selfs een Quadratus in Sweden ter Kercke komende, en de Luterze hoorende
singhen, sach datten Cantor met opgeheven handen de andere voor ging; eyndelijck,
als nu een repositie en rust-plaets quam, sweegh yder, en korts daer aen weder
beginnende, gingh 't gesangh weder aen: Onsen nieuwen grovant dat siende, tradt
naer den Cantor, als die eerst begost, sloech hem op den Kop, en seyde: Den Krijgh
is maer even ter neder geleyt, en gy begint weder; Wat sal hier van werden?
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
30
De vreesachtige konnen oock wel redelijck zijn.
ALs den Sweedsen Koning Gustavus Adolphus reed stond om den beroemden slagh
by Lutzen te doen, reed hy rondsom het Leger, en sach ter zijden in een Kuyl ettelijcke
nieu-geworven Soldaten leggen: Dese riep hy toe, seggende: Her op, her op, t' sa aen
den Vyant:
Een van dese zijn Maj. kennende, seyde: Heer Koning ick ben de Vyant so vyant,
dat ick hem niet sien en mach: Ey seyde den Koning, watte potsen, 't sa kom hervor:
Ey Heer Koning seyde de Soldaet, als 't anders niet wesen mag, so brengt my mijn
Man die mijn Vyant is, so willen wy ons beyde in goetheyt verdraghen: Welck seggen
bedectelijck de onredelijckheyt van den Oorlog berispte.
Aen overhorige is geen Salf te strijcken.
HEt is in Ongaryen een ghebruyck, datte Over-speelders tot haere Penitentie een
brandende Kaerse voor den Preker in de handt, geduerende sijn Sermoen, moeten
houden, daer hy het schelden van den Priester goetdadigh moet aenhooren: Dit
verdroot een, alsoo het lang duerden; eyndeling quam tot sijn gheluck den
Schelbuydel, daer men d'Aelmoessen in ver-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
31
gaert, en mette ledige hant in sijn Sack grijpende, vont daer geen gelt, en in d' ander
sack konde hy niet komen, bad daer om den Schelbuydel-drager sijn Wasse Kaers
soo lang te houden, die hem liet bedriegen, en den anderen liep uyt den Tempel,
seggende: Hout gy de Kaers soo lang als ick gedaen heb, ghy sult wel moede worden.
Een ander mette Schelle ter Kercken omgaende, viel by ongheluck de Schelle van
den Buydel, en gelijck het de noorder Jnwoonders so nau niet en nemen, dede hy
sijn gang sonder om-sien ofte alteratie, maer hy fluyte met zijn Mont, t' elckens als
hy voor een ander Persoon quam.
Soo gevraegt, soo geantwoort.
IN Holsteyn quam een Medicijnen Doctor tot een Rector, en gaf hem de hant,
voegende die toe, ô! Heer Rector wat hebt gy groote handen, gy sout gants wel om
te Dorsschen dienen: Dats ommers waer seyde den Rector, want ick heb alreede den
Vlegel by der handt: Een ander op de eerste aen-spraeck gegroet wordende Domine
Decane: Antwoorde: Non sum De Cane, sed de matre
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
32
Vremde gedachten, geven vremt oordeel.
EEn Reyser op sekere Processie zijnde, daer de Luyden met Wij-water wierden
besprengt, op dat sy den Hoet afnemen, en neder knielen souden, weygerde sulckx,
en kreeg daer over een dapperen oor-bant: Hy evenwel niet gestoort, seyde, wel is
dit Wij-water als men segt soo krachtigh, 't kan oock door mijn Hoet wel heen
wercken; en ist so krachtigh niet, soo en ist oock niet waerdich den Hoet daer voor
te lichten. Een ander quam met een Stroon-hoet te Biechte, en gevraegt of hy 't Vader
Ons wel kende? Seyde neen: Den Priester daer op repliceerde, dat sulckx niet goet
en was: Den Stroohoets Man seyde, daer om heb ick het niet geleert: Den Priester
syn onverstant wel merckende, sloech hem soetelijck op den randt van zijn Hoet, en
seyde, leert het, leert het, desen als een op zijn luymen, draeyde sijn Stroon Hoet om,
en vraegde den Priester, of hy wel so een Stroon Hoet maken konde? Waer op den
Pastoor seyde, dat sulckx daer niet en paste, evenwel antwoorde, neen: Doe sloegh
hy den Pastoor op de Muts, en seyde, dat en is niet goet: Maer toch leert het, leert
het.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
33
Veele sijn als de Slijp-steen, scherpen een ander, en blijven selver bot.
TE Prata, een Dorp in Maeren, was de Koster gestorven, om welck Ampt een quam
solliciteren by den Pastoor, die hem vraegde, of hy Lezen en Schrijven konde? Seyde
Ja: Konde ick dat niet, wat soude ick dan voor een Koster sijn? De Pastoor vraegde,
oft hy wel in den Bijbel had gelesen: Antw. Ja: Wie Noach was die in de Arcke gingh,
hoe veel Soonen hy had gehad: Antw. Drie: Hoe sy hieten, Sem, Cham en Japhet:
En wie Japhets Vader was geweest: Dit wist den Sollicitant niet te seggen, seggende,
in die tijt niet te hebben geleeft: Ia wel seyde de Pastoor, so en kond gy oock geen
Koster worden. Dus ging den Sollicitant bedroeft na Huys, en klaegdent sijn Vrouw:
Die ghelijck sommighe Vrouwen wetelijcker en gauwer als haere Mannen sijn, den
haspel wel verstont, en woude hem met een vergelijckenisse sulckx inprenten, seyde:
Ey Man kanje dat niet vatten, siet doch, onsen Muller Henrich hoe veel Soonen heeft
die? Hy seyde Drie: Hoe heeten sy: Hy seyde Teeus, Klaes en Steffen: Wie is Steffens
Vader: Wel sey de Man, dats Henrich de Muller, wel sey de Vrou so ist oock met
Noach: Ja soo dit soo is sey de Man, sal ick wel te recht
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
34
komen, en ging weder tot den Pastoor, seggende, mijn Heer ick heb beter gestudeert,
wel sey de Pastoor seg op dan: Noach die in de Arcke gingh, hoe veel Soonen had
hy: Antw. Drie, Sem, Cham en Japhet: Wel aen, wie was Japhets Vader? Ey seyde
den Sollicitant, dat was Henrich onsen Muller.
Twee Deenze Lantsgenooten hadden yder een Stam-boeck waer in sy lieten schrijven
't geen haer best docht, een van dese d' occasie nemende, schreef in 't Boeck van sijn
Confrater:
Amicum proba,
Probatum ama,
Amata observa
Nil fit sine causa.
Een ander schreef: Broeder blijft volstandigh, Amore, ore, re.
Een ander stelde: AMORES, en daer onder:
Sex fuge, quinqe tene, quatuor fac, & tres sequntur.
De deugt der Heydenen bestont in Wapenen, die van de Christenen in
manieren.
ALs seker Heydenze Italiaenze Vrou hoorde, dat haer Soon in den Oorlog gebleven
was: Seyde sy: Sulcks en geeft my geen won-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
35
der, want de Doodt van mijn Zoon wil ick niet beschreyen, om dat hy door sijn
deugden altoos leven sal: In 't tegendeel van een ander hoorende, dat een die door
sijn vreesachtigheyt vluchtende, ten leven gebleven was: Voegde sy dese woorden:
Dit en was mijn Kint niet, anders, ick soude gheseyt hebben, dat hy den Aert van
sijn rechte Ouders niet en hadde. Een ander wierde van haer Buerwijf getroost, wanner
desselfs Kinderen ten Oorlog uyt trocken, met dese woorden: Oft dan gebeurde dat
u Kinderen in den Krijg bleven, weest gemoedelijck, want sy en sterven voor 't
Vaderlandt niet schandelijck, maer een genereuse Doodt, haere andere Broeders
sullen sy niet als den selven wegh wijsen, en hare Moeder niet meer met
onbedachtheyt bedroeven, noch haer Vader verwijten.
De conscientie tuygt altoos de Waerheyt.
EEn Rijck Mans Kint, sijn weeldige Moers Keucken niet konnende houden, raeckten
in Orienten, daer hy by occasie ghedwonghen was in een woeste Wildernisse te
vlugten: Hier van d' Egyptenaren omcingelt: Barsten uyt in dese woorden: Nu
wenschten ick 't behout mijns levens, my so lang gegunt, by my so dickmael veracht:
Nu veracht my het leven, en 't pericul maeckt my wars te leven, in dien staet daer 't
leven geen leven is.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
36
Vrijheyt is veel, voor die het kent.
IN Barbaryen sekere Slaef op de Marckt verkocht wordende: Bad aen sijn Meester
hem te verkoopen mette naem van een gekochte Knecht: Schelm, seyde den Meester,
waer om segt gy niet Slaef? Om dat my seyde den Slaef niet en verdriet het quaet
tractement dat ick lijde, maer den tijtel van Slaef en dienstbaerheyt, doet my in mijn
hart seer.
Menschen hoe redelijck, leeren oock van Beesten hoe onredelijck.
WAnneer Leo Basilij des Keysers van Macedoniens Soon, over eenige lasterende
woorden in de gevangenis was geworpen, was daer een Papegay die in de Zale van
het Pallais in een Korf wierde bewaert: Dese alles na-apende, riep daghelijckx: Ach,
Ach! mijn Heer Leo. Eenige daegen daer na had Basilius ettelijcke Senatoren te gast
genoot; zy nu over Tafel sittende, en dat dit geroep van den Papegay haer diverse
mael, als gesterckt door den galm uytte Zael, ter ooren quam, konden van ongemack
niet Eten, ja eenighe van hun begosten te schreyen: daer by voegende: Hoe souden
wy Eten, vermits dese Papegay ons voor-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
37
spelt hoe ongeluckig men met onsen Heer handelt? Want desen Wilden Voghel noemt
zijn Heer by den naem, en door barmherticheyt beklaegt hem, en wy gepretendeerde
redelijcke Menschen, stellen hem in ellende en vergeten hem: Den Keyser hier over
beweegt, dede sijn Soon strackx ontslaen, en herstelde hem den naesten morgen
weder in alle sijne digniteyten.
Indien men yder sach in 't Hart en in sijn Huys,
Men vont wel dick in plaets vreugde, leet en Kruys.
EEn Switzer siende 't verval van sijn Lantsgenooten, en datte groote Staet, het
Gastmalen en andere insolentien, by de grootste alreede tot 't gebeente was
in-gekroopen, waer uyt volgde een algemeene wan-betalinge: antwoorde, als men
hem vraegde hoe hy in desen schurfden tijt leefde? Als de Vorsten en groote Heeren,
Etende, Drinckende, ben vrolijck, en blijf elck een schuldich. Een armen Kalis
antwoorde beter, die van een ander gevraegt, om dat men niet kost bedencken waer
af hy leefde, antwoorde: Gy vraegt hoe ick leve, gelijck die in den Hemel, want daer
en eet noch en drinckt men niet.
De Griecken hadden veel Wetten, en meer overtreders: De Romeynen veel Slaven,
meer
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
38
onderdanige van wellustich leven: De Duytzen veel geleerde, meer opinieuse van
haere driften: Doch een ander dit af-siende, voegde daer by: Italien heeft veel gauwe
verstanden, doch de meeste goddeloose: Ervaren Medicijnen; maer de verfoeyelijckste
Krancken: Engelant de strengste Wetten om te hangen, had echter de meeste Dieven:
Vranckrijck de vrolijckste van alle Europianen, waeren oock daer de melancholijckste
Humeuren.
Wacker te zijn, is Leven, slapen, de Doot.
PHocion vermaende de sijne altoos tot waken, en moede zijnde tot slapen, noemende
het wacker zijn, 't Leven, en de slaep, de Doot: Een Oudt Heer van kloecke gewoonte,
vermaende altoos sijn Kinderen vroeg op te staen, en bracht haer by, dat zy met alle
daegen een uertje vroeger van 't Bedde te springen, in 't jaer souden langer leven 30.
dagen, en 3. uren; als sy den Ouderdom mochten bereycken van 80. Iaeren, souden
als dan geseyt mogen werden 6. Jaren, 18 dagen 6. uren, langer geleeft te hebben,
dan als sy een uur daegs langher te Bedde hadden leggen luijeren.
Gecken seggen oock wel de waerheyt.
EEn Heer by den ander te gast genoot, siende den Knecht af en aen gaen, van de
welc-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
39
ke hy had gehoort, dat men van hem alles, sonder quaet te worden, segghen mocht
wat men wilde: Begost hem soo wat te tornen, en met een Vrijster daer wat aen was,
te quellen; waer op desen als aen sijn gemoet geraeckt, seyde: Dat gy swijgt en weet
gy niet, en 't gunt gy niet weet, swijgt ghy: Had gy geen gelt, ghy waert een Nar, al
u Wijsheyt bestaet in goet, &c. Als daer naer de Wijn wat hooger begost te klimmen;
En dat dese Heer in colera tot sijn Vrou seyde, als sijn Kint om te Suygen daer was
gebracht, om dat hem de Muts niet wel en stont: Waer om nu met dit Duyvels Kint
hier? Sach de Vrou beschaemt: En de Knecht daer by zijnde; voegde daer op: Den
Duyvel sal u hier voor geen Nieu-jaer schencken, dat ghy u Kint tot het zijne, en
dien-volgens hem voor een Overspeelder uyt-maeckt.
Die quaet doet, heeft kleyn bedencken.
TOen Agesilaus in sekere saecke Rechter was, en den Beschuldigher recht uyt de
waerheyt seyde: Echter den Verdediger voor een Dief en Geweldenaer, seer buyten
eygenschap sprack: Seyde hy tot den Dief: Als ghy een Huys op-breeckt, ofte yemant
sijn Kleeren steelt, wat meent ghy, dat terstont den Timmerman tot het een, en den
Snijder tot het repareren van het ander, voor u stadich gereed sullen staen?
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
40
Op een grove Vraegh, dient een fijne Antwoort.
DEn Munnick Dorotheus, dagelijcx langst de Zee-stranden Steenen vergaderende,
om, gelijck hy Iaerlijckx dede, daer van eenige Huyskens voor de Siecke, Arme en
desolate te Bouwen: Wierde van een der Metzelaers gevraegt: Waer om vermoeyt
ghy u Lichaem also met dese dingen? Daer om antwoorde Dorotheus: Om dat ick 't
Aertze Lichaem daerdoor soude dooden, en het Hemelze doen leven.
De minste rekenen geern Maeghschap met de meeste.
EEn Hoogduytze Dooden-graever most voor sijn Pastoor een partye Houts hacken:
Dit gedaen zijnde, vraegden den Pastoor hoe veel hy verdient had? Hy antwoorde:
Ey Heer Pastoor, die van een College zijn, en moetent malkander so nau niet nemen.
Zaliger is 't geven, als 't nemen.
WAnneer den grooten Cyrus van yemand ettelijcke Clenodyen waren toe-gesonden,
deelden hy die om onder sijne Vrienden: Yemand siende dat hy niets voor hem selfs
en hielt, vraegde, waer om hy sich selfs vergat? Daer om seyde Cyrus: Dat ick my
met dese Koste-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
41
lijckheydt niet verçieren en wil: Achtende, datte gunst en gewillicheydt sijner
Vrienden, hem Cierzelen genoech waeren, als 't hooghste goet ter weerelt zijnde,
Vrienden te maken, te hebben ende te behouden.
Elck segt hier tegens een swack Mensch te zijn.
ALs Demosthenes afgevraegt was, waer in de Menschen aldermeest den Hemel
konden genaken, seyde hy: Daer mede, dat sy als de Goden, in alles wel doen.
Een Geck seyde eenmael wijse woorden: Heer beraet u niet hoe ghy in
't Lant, maer hoe ghy daer weder uyt-komen sult.
COningh Darius in Scijthia treckende, leed daer mette zijne groote armoede: De
Schijten echter sonden aen hem Gesanten met Geschencken, te weten, een Muys,
een Kick-vors, 2. Vleugelen, en vijf Pijlen; Darius nam de Muys op voor de Aerde,
de Kick-vors voor 't Water, voor de Vleugels Paerden, en voor de 5. Pijlen dat men
hem verraeden wilde: Den Ambassadeur Gobrias daer neffens gesonden, sprack
aldus: O! ghy Monarch der Persen, sonder Vleugelen en kond ghy nergens komen,
en als de Muysen doen geen aerde beheerschen, veel min als de Kick-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
42
vorschen over de Marasschen gebieden: En so gy niet weder keert, sullen u dese
Pijlen overwinnen.
Een ongesont Lichaem, heeft wel een gesont Hooft.
DEn wijsen Cato barste eenmael uyt, hoe stadig hy oock was in lachen, toen hy sach,
dat den Roomse Raet na Bythania drie Ambassadeurs af sont, waer van den eenen
het Podegra had: Den tweeden het Hooft gequetst, en den derden een benauden Borst
had: En voegde daer op: Populi. Roma. Gesanten en hebben noch Harte, noch Hooft,
noch Voeten; Evenwel verrichten sy hare saken loffelijck uyt.
Als het Leger van de Staeten Generael achter Gent om, over de Schelde weder in 't
Lant van Waes soude trecken, quamen oock de Franze Benden by de selve: Men
verhaelt, dat sijn Hoogheyt Prins Fredrick Hendrick doenmaels van 't Flerezijn seer
ongemackelijck was: En dat den Generael Rantzouw, die op een Stelte mits 't verlies
sijns eens Beens, en den Generael Gassion sijn Arm in een sluyer hangen had, haer
by sijn Hoogheydt aen den Oever van de selve Revier begaven, om te raedsplegen
op den presenten Velt-tocht, hoe men den Coningh van Spangen best af-breuck soude
doen: 't Welck door de groote courage der drie voorsz. Heeren
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
43
dat Iaer, hoewel so debil aen Lichaem, echter tot lof van de selve, en tot
verwonderinghe der Spangiaerden, is uytgevoert geweest.
Dus antwoort men de veel-vragende.
ALs seecker arm en gebreckelijck Man had een vet Paert, wiert hem van een ander
de oorsaeck afgevraegt: Hy antwoorde: Verwondert u niet, dat als ghy het Paert had,
het soo Lijvigh niet en soude zijn, want soo langh het my heeft, heeft het een Meester,
ende u hebbende, had het een Slaef.
Diogenes selfs armhartigh van leven, wiert van een Student gebeden om een Tabbaert,
dewijl het kout was: Hy de resolute eyscher aensiende, wees hem dus af: Indien ick
u den Tabbaert geven soude, most ick hem hebben; maer ick seg u oock daer neffens,
indien dat ick hem hadde, ick soude hem selfs gebruycken.
Tegen den Hemel is 't quaet oorlogen.
ALs Trajanus Valentis, den wreedsten onder alle Keyseren die de Christenen
vervolghde, sijn Generael teghens de Gotthen en Noormannen had afgesonden, en
de selve korts daer na weder tot den Keyser keerde, na dat hy seer ongeluckigh tegens
de geseyde Noormannen hadde geoorlogt: Soo beschuldigden hem
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
44
Trajanus van onbedachtheyt, en hekelden hem seer: Den Generael daer op, antwoorde:
O! Keyzer, ick en ben niet verwonnen, maer veel liever ghy, die tegens God desen
Oorlog aenvangt, ende uwe Goddeloosheden doen alle Voorspoeden en Victorien
van u af-vlieden.
Weelde en Voorspoet, zijn swaer te dragen.
SOcrates gevraegt, wat een goet Man het moeyelijckste was, antwoorde: Den
voorspoet der Boosen. Diodorus plach te seggen, dat die geluckiger en wijser waren,
die haer in tegenspoet fraey droeghen, en oock meer gevonden wierden, als die in
voorspoet hun selven wisten te matigen. Epicurus woorden waren dese: De
ootmoedighe en kleynmoedige gaen gemeenlijck mette voorspoet heen; anders, de
tegenspoet soude haer terstont onder-drucken.
Beschaemtheyt is de levrye van Eere.
DEmocritus had dese doorluchtige Sententie: Ick leg daer op toe, om niet anders te
doen noch te seggen in 't openbaer, dan als of ick alleen was: En, om mijn selfs veel
meer te ondersoecken en te verbeteren, dan, om een ander te leeren. Solon had in
den Mont: Datte Goden onder die Menschen wandelden, die van eerbare schaemte
waren. Deme-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
45
trius had altoos in den Mont: Gy Iongelingen, gedenckt en doet dit, het zy in u Huys
ofte op straet, oft op de Wegen: Groet, en eert u Ouders niet alleen daer, maer tuys
zijnde, onderhout u gedachten over hare saken met die reverentie, als waert gy by
haer; So sal dit door schaemte u selfs in hoger Ouderdom af-schricken van Sondigen;
't welck noyt geschieden sal noch kan, so langh den Mensch dese reverentie aen sijn
naesten, en ordre aen sijn selfs niet en onderhout. Demades seyde: 't Schoonste Gebou
dat ick immermeer sag, was de schaemte in een Vrou. En Cato: Dat hy altoos die
Ionghelingen lief had, welcke licht root wierden, als daer door betoonende ghevoelen
van haer eygen feylen te hebben; echter die bleeck en onverschooten van couleur
waeren, stelden hy by de geen die in 't quaet alreede als de Wol vaste Verruwe hadden
geset.
Al wat men verstaet, blijft niet langher wonderlijck.
OP sekeren Maeltijt was eener berucht die geestig was in 't uytgeven van Raedselen,
men bad hem, hy soude haer in dien stoffe wat tijdt-verdrijf gheven: Dies vangt hy
aen, en vraegt:
Segt my, wie heeft eerder de Borsten als sijn Moeder gesoogen?
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
46
Antw. Cain: Vermidts sijn Moeder Eva uyt Adams Ribbe was.
Wie is eer gebooren als sijn Vader?
Antw. Cain: Want sijn Vaeder noyt gebooren, maer uyt een Klomp Aerde geschapen
is.
Twee zijnder, d' een is gestorven en niet gebooren, d' een is gebooren en niet
gestorven?
Antw. Adam storf, was noyt gebooren: Enoch gebooren, voer levendich ten Hemel.
Wat in de Weerelt voor geen dingh te koop was?
Antw. De Vrijheyt die wy hebben: De Kunsten die wy geleert hebben: De
Gesontheyt die wy besitten, en de Deugt voor de geen die die oeffenen.
Wat saken maeckt den Mensch voorsichtig?
Antw. 't Lezen van goede Boecken: 't Reysen in veele Landen: 't Ervaren van veel
moeyten en arbeyt; en sich met andere Luyden saecken weynich te bemoeyen.
Wat verliest men lichtst, en verkrijgt men 't swaertst?
Als men in 't begin een saeck niet wel aen-vangt.
Den Raet van een goede Vrient veracht.
Sich in een saeck steeckt die hem niet raeckt.
En als men meer verteert als men winnen kan.
Om wat saecken willen veel Menschen liever sterven als leven?
1. Om gheen armoede in d' Ouderdom te lijden.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
47
2. Noch geen sieckten in gevangenis.
3. Oock om niet gedeporteert te worden van waerdige Ampten, en groote injurien
te lijden.
4. Ende om noyt uyt zijn Vaderlant gebannen te worden.
Over wat saken wort men meest verdrietig?
Te dienen sonder danck.
Begeeren sonder verkrijghen.
Schencken sonder erkenningh.
En Hoopen sonder ghenieten.
Wat saken werden eer beweent als verkregen?
De Iongvrouschap, de Tijdt, een Edel-ghesteent, en de Reden.
Dus verre wiert de Mael-tijt met dese Leer-veersen beslooten:
I.
Vliet Jongman so ghy wilt voor schade seker zijn,
De Nacht, een geyle Vrouw, en oock de soete Wijn.
II.
O! Gout ghy sorgbaer Kint, en Vaer van valsche Herten,
U hebben brengt gevaer, niet hebben baert veel smerten.
III.
De liefde komt met lust, en gaet weer af met trueren,
Den aenvangh is wel soet, maer't end moet't al besueren.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
48
Bot en Hovaerdig is een quaet Paert.
ALs een Hoogduytze grovianus tot Schout over een Dorp was ghestelt, wiert hy de
naeste Weeck te gast gebeden, 'twelck hy weygerde met dese woorden: Hoe kan ick
te gast gaen daer den last van 't Rijck alleen op my leyt.
Als men verstant heeft om te leven, moet men sterven.
EEn Vader op sijn sterven leggende, liet een Soon naer, en onder andere beveelen,
gaf hem oock dese Waerschouwinghen:
1. Noyt geen Heer te dienen, die over een hant vol Menschen had te ghebieden.
2. Sich voor Plack en Klieck-schulden te verhoeden, alsoo sy om 't Jaer een groote
Somme maeckten.
3. Geen Dienst-meyt te Trouwen, wijl uyt dese veeltijts de Hoovaerdighste Vrouwen
quamen.
't Besoecken waer 't naeuste.
HEt wierde op een Mael-tijt gevraegt, wie in de Heeren Hoven de meeste moeyten
had, Melancton seyde, den Cancelier, Luther seyde, neen: Melancton seyde daer
naer, den Kock, Luther ontkende sulckx: Maer dat het alleen die gheene waeren die
voor haer Heeren bescheyt mosten doen.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
49
Tot een gat vint men licht een Spijcker.
EEn Krijgs-Commissaris wilde by de Monsteringe, een Soldaet by syn naem so hy
gelesen was, niet laten passeeren; by-brengende, dat hy die Man niet en was, alsoo
op de leste Monsteringh sijn Kaeck-tanden wegh waeren: Den Capiteyn dit hoorende,
quam daer by, en seyde: Heer Commissaris, gy bent so lang met de betalinghe
uytgebleven, dat onderwijl dese Carel sijn Kaeck-tanden weder gewassen zijn.
Die de waerheyt bekent, wedervaert niet vremts.
ALs yemand de doot van sijn Vader wierde geboodschapt; Seyde hy: Laet ons
op-houden van qualijck spreken, want mijn Vader is onsterffelijck geworden.
Pertinax sijn Legher in groote ontsteltenis siende, om dat Commodus den Keyser
was verslagen, trooste de Soldaten met dese woorden: Dat Commodis doot en
ghestorven is, is niet nieus, want hy is van een Mensch gebooren.
Zeno den Philosooph, een sijner bekende van 't Velt op straet tegen komende, die
krom en half kreupel van 't Lant-werck was, seyde hy tot den selven: Indien ghy u
van dien swaeren
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
50
Lant-bouw niet ontslaet, soo sal de Aerde haer van u ontslaen. Een ander blint zijnde,
wiert gevraegt, wat sijn meeste verdriet was 't gesicht niet te hebben? Dat ick nu oudt
zijnde, antwoorde den anderen, altoos op dat ick my niet stooten soude, moet laten
vernoegen met 't geselschap van een Kint dat my leyt: Vertoonende, datte Blintheyt
des Lichaems hem minder als die van de Ziele seer dede. Een Vrouw te Romen,
klaegde en schreyde datse haer gesicht meer en meer quyt wiert: Daer van de Roomze
manieren van overdadich te leven, en laet te slempen, niet weynig holpen: wierde
gevraegt, of zy 'snachts hare blintheyt oock konde mercken? Sy antwoorde, neen:
Want om dat we dan in volle vreugde genieten wat ons lust, zijn wy alle
schemer-siende, dan wy en klagen daer niet over.
De Weerelt wil bedrogen zijn.
PLompe Teeuwis, om dat hy rijck was, had een Vrijster, die, mits hy van haer voor
een wijl vertrecken soude, hem bad, ter gedachtenis een goude Ring te geven: 't
Welck hy beloofde; ging na een Gout-smit, en kocht'er een, daer in hy begeerde geset
te hebben: Goeden nacht lieve Grietje, met schreyende oogen. Als Teeuwis weer
quam, was de leste helft vergeten daer op
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
51
te snijden; Teeuwis gaf noch een Daelder: En den Gout-smidt dat een Boef was, las
wel die woorden, maer sy stonden daer niet op: Teeuwis was te vreden, hy kost toch
niet lesen: maer men seyde hem: Teeuwis, dit sal u ghenoegen sijn tot een a dieu:
Adieu mijn Lief ick kan niet weenen,
Verlies ick u, ick heb noch eenen.
De Saus van een goede Maeltijt is Honger, en 't Bancket aerdige
Discoursen.
TOen den Coning Antigonis op de Bruydloft van twee Nieu-getroude was gekomen,
en ettelicke Philosophen aldaer mede verscheenen; Begost hy te lachen over seeckere
questie die sy met malkander op-geheven hadden, te weten: Op wat maniere dat men
van witte en swarte Boonen een Potage soude maken, die maer een couleur hadde:
En sich tot den Philosoop Aridices keerende, seyde: Gy sult over dese questie
uytspraeck doen, waer om de witte ende swarte hun van haers gelijcke laten besmetten
en verwinnen. Hyrcanus by den Egyptise Koning Ptolomeus te gast wesende, alwaer
niet als Vleys opgeschaft was, bewaerde veele Beentjes daer van op sijn Taefel-bort:
Den Hoffmeester des Konings dit siende, seyde tot Ptolomeus: Ey Heer, siet wat een
hoop Beenen
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
52
Hyrcanus voor hem vergadert; 't schijnt dat hy die mede na Syrien syn Vaderlandt
wil voeren; Den Coning begost hier op te lachen, en vraegde waer hy met al de
Beenen heen wilde? O! Koning seyde Hyrcanus, 't geschiet niet sonder reden, de
Honden eten 't Vleys en de Beenen te gelijck op, daer om, om Menscheyt te betoonen,
heb die op mijn Bort gelegt: (N: B.) Al de andere gasten hadden geen Beenen bewaert,
maer als Wraten ingeslingert.
Anaxagoras tot Athenen uytgeseyt wordende: Antwoorde, als men hem seyde: Wy
bannen u van alle Atheners: Seyde hy: En ick banne alle Atheners van my. Achtende,
gelijck het waer was, dat dat volk meer hem, als hy haer van node hadde.
Wel spreken is nimmer meer verboden.
SOcrates siende eenighe uyt het Kegel-spel besweet, na de Kroegh gaen, daer sy
ruym so veel nats weder in gooten als sy uytgesweet hadden: Wiert van die Luyden
als van qualiteyt, versocht mede een Kroes Wijn te drincken: Ick ben seyde Socrates,
niet gewoon mijn lust en passien te volghen, en daer om wil ick het laeten: Sich also
voegende met den Philosooph Tales, die gevraegt, wie men geluckig achten mocht?
Seyde: Die van Ziele reyn, en van Lichaem gesont waren: Waer van 't contrarie de
overdaet van
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
53
Brassen 't eenighe hinderpael was. Chrisostymus den Oudt-vader hooger gaende,
toen hy sach, datte Christenen hier haer Qualiteyt en Hoogheyt met ydele debauches
sochten, en dat elck den grootsten baes in 't Spel wilde zijn; Seyde: Op dese maniere
soeckt ghy elck den eersten te sijn op der Aerden: Maer seeckerlijck, onder de
Dienaren Christi en past het niet daer over te krackelen: Willende seggen, gy en
moet van die soorte niet zijn, &c.
De Waerheyt en Conscientie sijn Susters.
EEn Coopman in geselschap zijnde van geringen Luyden: Wierde onder haer geseyt,
dat hy op syn eygen Beurs twee Schepen in zee had; waer over d'andere om de
vermogentheit, hem geluckig achtede: Hy dat hoorende, seyde: Ick achte dat geluck
niet, wiens Welvaren aen Touwen en Stricken hangt. Daer om sey een Schilder, ben
ick een Doctor Medicijn geworden, want wat stuck ick maeckte, yder had altoos dit
en dat te segghen; En mijn goet bleef onverkocht: Nu ick Medicus ben, wert mijn
rekeningh onder de Dood-schulden als geprefereerde erkent: Ter Begraeffenisse wert
ick voor aen gelesen: En mijn abusen gaen met den Patient sonder lasteren ter Aerden.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
54
Des Lants gewoonten doen de sonden vergeten.
EEn Vorsten Raet uyt Hoogduytslant, nam des Vorsts Hof-Predikers Dochter tot sijn
Vrou, op wiens Bruydloft oock den Vorst verscheen, en dede na de Duytze maniere
groote Vereeringhen, doch hy was daer nevens oock geheel droncken. Den
Hof-Prediker als Vader van de Bruyd, bedanckten den Vorst seer voor de Gaeven,
en bysonder om dat hy met syn Ed: presentie de Bruydt-loft had gelieven te vereeren,
en aldaer so vrolijck geweest; soo dat seyde hy, ick sulckx ten Iongsten daeghe sal
weten te roemen, verhoopende, datte Heer hem daer voor d' Eeuwige blijdschap
soude laeten genieten: Eene der Hof-Jonckers hier by staende, seyde tot den selven
Prediker: Wel Heer wat sal ick dan verdient hebben? want ick heb soo vlytich mede
gesoopen, en meer als den Vorst? Hier stont den Prediker verstelt, want hy had geen
gaven mede gebracht. Als men te Hamburg komt, en in 't Schippers Gilde wil treden,
moet men een treffelijcke Beker uyt drincken, die gemaeckt is Anno 1401. op de
twee Zeerovers Stortenbeker en Geerdeken Michiel, en dat ghedaen zijnde, werden
hun naemen in een Boeck op-geschreven: Diergelijcke Usantien heeft men te
Bacherach, en niet alleen in veele
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
55
Duytsche Steden, maer oock de Schippers, om drinck-gelt te verkrijgen, willen
voortaen door hare ongeschicktheyt, geen Passagiers door de Sont, na Noorwegen,
Spangen, Vranckrijck, of elders laten passeeren, of daer moet met dreygement van
onder de Kiel of in Zee gedoopt, het Bedelaers gelt op staen, dat is, drinck-gelt voor
de Schippers, en de Natgierighe Matroosen: En daer om is het geen wonder dat dese,
die so vochtigh van Natuere zijn, soo licht met haere Schepen en Meesters Goederen
dagelijckx soo veel met te gronde te gaen, moeten suypen, dat sy noyt meer en
behoeven: Die het pericul bemint, vergaet'er in.
Een Eedt is langer niet een beet.
EEn Amptenaer in Meckelenburg nieu aengekomen, wilde met al de Boeren rekenen:
Hy vorderde van haer alle de restanten: Sy alle verklaerden, geen gelt schuldich te
zijn: Den nieuwen Amptenaer seyde: So moet gy my een Eed doen, dat ghy by Godt
belooft den Ouden Amptenaer tot op heden alles voldaen te hebben: Dit deden sy
sonder tegen-segghen: Hy hun lichtvaerdicheyt siende, seyde: Cameraets, ghy en
hebt niet verstaen, wat ghy geswooren hebt, deshalven, ghy moet my eenen anderen
Eed doen, en eer geloof ick u niet, daer om segt
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
56
my dit naer: Indien ick onsen ouden Amptenaer niet de schult die wy onsen Vorst de
voorgangen Iaren schuldich waren, voldaen hebben, soo geve Godt, dat strackx na
desen, alle mijn Paerden, Koeyen, Swijnen. en alles wat ick levendich hebbe, doot
neder vallen, en sterven: Daer stonden de Boeren verstelt, en seyden: Neen Heer
Amptenaer, dat konnen wy niet seggen, en willen liever noch eens geven. Doen sach
hy datse liever God haren Heere, als de Beesten haer voedsel, om tijdelijcke welvaert
(dat leyder so veel gebeurt) verswoeren.
't Rijmt of niet, 't zy gelijck wel waer.
DEn Ceurvorst van Saxen bedroeft op sekere voorval, wiert van sijn maeck-geck
hier mede getroost: Mijn Heer, ey weest niet rouwich, als het toch haperen wil, ghy
kond licht altoos een Dorp-schout worden, en dan hebje gheen noot, want die sluycken
en houden Huys gepermitteert so sy willen.
Achterdencken is kleyn, voor-bedencken kleynder.
EEnen lichten Drincke-broer en Venus-tuysscher, schreef boven sijn Deur: Ick ben
het Leven, de Wegh, en de Waerheydt: Een ander dat siende; Seyde, dat is toch soo,
de Menschen leven gelijck als hy, dat is haer Leven, dien weg bewandelen zy, en al
de Weerelt sal getuyghen
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
57
dat dit de waerheyt is. Een Prediker in Sermoen, verhaelde dat hy niet en twijffelden
oft de meeste der toehoorders waren hem gunstig, en sijn gunst wenschten hy haer
alle, te weten: dat, indien sy niet ter Hellen wouden varen met de rijcke Man, dat sy
dan als den armen Lazarus trachten souden niet naer veel Schatten alhier, maer wel
om Tresorien hier naer, om also ten Hemel te raken. Een ander, hoorende de
Verlossinge van 't geslacht der Menschen, en de Danck segginge daer op, quam met
een Vedel voor de Predick-stoel, en streeck so drie a vier mael op, singhende onder
sijn Snaeren, Al met vreugden, al met vreugden, &c. En ging so weder op sijn plaets
sitten.
Seker Engels Heer naderhant in achting komende, om dat hy de spreucke Solons had
uyt-gekipt, behelzende: Dat het den braefsten Potentaet (verstaet Heerschen) was,
die de veelhoofdighe tot de Een-hoofdige Regeeringhe bracht: Wiert onder Cromwel
Secretaris van Staet: En hoewel hy toch niet veel geluckx en had, echter toonden hy
door groote geleertheyt soo veel uytstekentheyt, dat hy als een kleynen Jupiter is
aengesien geweest, voor den Basis en 't fondament der nieu-op-gedonderde
Republicanen.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
58
Demosthenes van Mitilenen, beroemt door sijn braef Cijter-speelen; als eenige tot
sijnent quaemen aen-kloppen om sijn Spel te hooren; antwoorde dese, en wees haer
oock geschicktelijck af: Ick soude voor u gespeelt hebben, by aldien ghy maer mijnen
Cijter gewaerschout had.
Diogenes van eenige Iongelingen versocht om van hem wijsheydt te leeren, gaf haer
een goede en generale lesse, toch niet anders vervatende, als hem in alles te volgen:
Sy ongewoon en verdrietig in desselfs manieren, en eyndelijck oock onpatientich
zijnde; sprack Diogenes als hy dit sach: U en mijne Vriendschap scheyden haer van
malkanderen: Te kennen gevende, dat hy liever paspoort wilde geven, aen de bedorven
Kinderen van quade manieren, als sig te onderwerpen sulcke Menschen die by geen
goede redenen haer leven mochten onderhouden.
Waer sijn de Menschen Engelen op Aerden?
APollonius van den Babylonize Koning afgevraegt, hoedanich hy veylig meende te
konnen Regeeren? Indien (seyde hy) ghy veele eert, en weynig gelooft. Alcamenes
op 't verval van de Grieckze Staet vragende, in wat manieren men de Regeeringe in
goeden stant mochte houden? Seyde: Als eygen baet en voordeel ons
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
59
niet en overmeestert: Dewijl hy genoech gesien had, datte groote Staet, en 't kostelijck
Huyshouden, wijdt overtroffen de innekomens der voornaemste Regenten.
Agesislaus gevraegt, wat een Keyser tegens Vyanden behoorden te doen? Antwoorde:
Stouticheyt. Tegens sijn Onderdanen, goetgunsticheyt, en in alle gelegentheyt goeden
raet en gesonde reden.
Menedemus als hem een jongh Student toevoegde: Dattet seer veel was, dat, als
yemand wanneer hy yets na-jaegde, dat verkreeg: Antwoorde: En noch veel beter en
meer is het, dat gene 't welk tog niet en past, niet begeert wert.
Slechten lof der Griecken.
ARistoteles van yemant gevraegt waer om die van Athenen nu so onbedagt waren?
antwoorden: Om datze in de Philosophy diverze mael waren Banckeroet gespeelt:
Te kennen gevende, datse een volk waren van seer ondanckbaer gemoet; Die haer
eygen Philosophen hadden uytgebannen, en de verstandigste geaffronteert, ook
schuldig zijnde aen de doot van Socrates: Den President die desen wijsen Man had
verwesen, most uyt Griecken vluchten, en elders komende, wiert hem gevraegt, wat
de Athenenzers
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
60
waeren? Hy seyde: 't Is daer maer tamelijck fraey, want daer groeyt Peer op Peer, en
Vijgh op Vijgh, die als dan op malkander versterven: Also aenroerende, datte Atheners
waren schelders, wreede en onburgerlicke Menschen. Daer over oock Aristoteles
wel antwoorde, toen hem gevraegt wiert, wat den Mensch alder-eerst vergat: Dattet
de weldaet was, en selfs de genade van den Hemel: Besluytende, datte Menschen
luttel van malkander souden houden, indien sy niet door een wonderlijcken schaeckel
van Gode hier op Aerden door eyghen Intrest aen malkanderen waren gebonden.
De waerheyt dringt door de grootste Steenen.
LOdewijck de 12. Koning van Vranckrijck, hoorende dat Paus Alexander een plompen
Vent tot Cardinael had gemaeckt, seyde: Waerlijck, onsen Heyligen Vaer is den
grootsten Comediant die wy weten, want als hy wil so kleet hy ons in Purpere gewaet,
selfs als wy Apen zijn: En als wy toch maer voor Ezels mogen passeeren, slingert hy
ons het Leeuwen Vel om.
De Goddeloosen hebben oock een Graf.
ALs Libainus den Sophist, navolgher van den Apostaet Julius aen Antiochius een
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
61
seer godvruchtigh Christen vraegde, wat des Timmermans Soon (den Heere Christus
daer mede meenende) toch dede? O! seyde Antiochus, hy en wert met den Naem
van Timmermans Soon, noch bekent noch gebeden, maer hy maeckt Iulianus een
plaets daer hy sal blijven: Korts daer naer is Iulianus in Persien ter aerde geslagen.
Dus gaet het in de gantze Weerelt.
DEn Philosoop Bion met eenige Schelmen en Rabauwen op Zee zijnde, wiert van
de Roovers genomen: Wanneer dit sijn quaet geselschap hem toe-voegden, dit is ons
werck, als wy 't recht sullen seggen: En ick seyde Bion, als ick regt sal bekennen,
sie wel dat men varen moet mette gheen daer men mede gescheept is.
Niet het Vonnis der Menschen, maer dat van den Hemel is sonder
Appel.
TOen Socrates ter doot was gevonnist, had Hermogenes de Soon van Hipponicus
deernis met hem, en seyde: O! Socrate, ick heb lust u te defenderen: 't Welck Socrates
afsloeg met dese woorden: O! neen Soon, vermits ick aendachtelijck geleeft heb, past
my sulckx selfs: Als wel wetende, dat toch in de Vorsten haer
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
62
Hoven de verontschuldinghen niet en gelden, schoon dat men onnosel van misdaet
is, als maer een geblanckette Hoveling den Vorst het oor vol blaest. Een Matroos op
een Nederlants Schip sich neffens andere ongehoorsaem aengestelt hebbende, en
met die op eenen voet gevonnist wordende, om met 't natte Gat voor de Mast te staen,
en aldaer op sijn achterste 30. slagen te ontfangen: Vraegden hem de Rechters, of
hy yets daer tegens had? So antwoorden hy: Neen ick lieve Mannen, niet anders als
mijn Linnen Broeckje.
Niemant wil sijn eygen Bult sien.
TE Romen op de Marct, was seker Schilderye opgehangen, waer op geschildert stont
het Beelt van een Harder met een seer ouden verkrompen Voet: De waer om hier af
aen een fraey Hoogduyts geleerde gevraegt; antwoorde die: Dat vermits dit niet
levendich was afgebeelt, wilde hy oock niet seggen of't waerheyt was: En also hy
geen kennis van Schilderye had, weygerden oock de uytleggingh van 't subject, om
in beyden, daer men presumeerden hy geen kennis af had, te doolen: Welck voorbeelt
luttel betweters van onsen tijdt naer volghen.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
63
Met komen en gaen, vallen en op staen, heeft de gantsche Weerelt
gedaen.
WAnneer Eratosthenes de Jonge en Oude Lieden op de Marckt door malkanderen
sach, noemden hy de Suygelingen Lente Knoppen, Kinderen Somer-bloesemen,
Bejaerde Herfst-vruchten, en de Oude Winter-vlocken. Een ander den op en
ondergangh van alle Aertze dingen bemerckende, schreef buyten de deur van sijn
Hoff, daer men om de groente gingh:
De Herfst maeckt my kleyn, de Lente weder groot,
De Somer baert my vreugt, de Winter weer de doot.
Met gelijcke munt betaelt, is geen heel verlies.
DIoghenes had een ghewoon spreeck-woort by hem, (vermits men hem den Hont by
noemde, om dat hy op elck steeds wat te seggen had) Dat de Honden hare Vyanden
gemeenlijck beeten. Maer ick (seyde hy) taste aen mijn beste Vrienden, op dat ick
haer als goede Inwoonders soude behouden. Eritius was eens van Diogenes om een
saeck gebeden: Ick sal sey Eritius dat doen, indien gy my schoon genoegh bid: Ick
wil seyde Diogenes, maer ghy most my eerst segghen op wat manier dat ick bidden
most. Als hy op de straet publijck stont en at, wiert hy van vee-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
64
le omcingelt, om dese nieuwigheyt te sien, veele begosten te roepen: Hont, Hont,
Hont. Ja seyde Diogenes: Gy liever zijt Honden, want gy loopt als deselve rondsom
my. Koning Alexander ontboot hem, hy wou niet komen: Als de Koningh de oorsaeck
vraegden, seyde hy, gy had aen my niet meer als aen een Kapel oft een Puyste-bijter.
Gevangen sijnde, wiert nae de Macedonische Phlip gevoert, die als Koningh hem
afvorderde wie hy was? Diogenes seyde: Een waerdich beschreydt Mensch, om dat
hy tot hem Phlips gebracht was, dewijl hy hem aen sach van een onversadelijcke
roofachtigen aert: Dit vry segghen, dede dat Phlips hem terstont vry stelde. Als hy
sach datte Sparten het Vers van Hesiodus verhoogden, luydende uyt Griecx in Latijn
Non vel bos pereat, etiamsi vicinus malus adsit.
Gy van Messenen zijt haer ghebueren, en met uwe Ossen sult gy vergaen: Bestraffende
alsoo de quade zeden van beyde Natien. Diogenes had soodanige vrijheydt niet alleen,
maer selfs Apollodorus een vermaert Architect te Romen, dorfde wel als Keyzer
Adriaen sijn wercken quam besnuffelen, seggen: Gaet van hier Keyzer: Schildert u
selfs een Kauwoerde, want ghy en hebt doch gheen kennis van Gebouwen: Maer als
dit vry spreecken wat veel-malen ge-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
65
beurde, verdroot het sommige, die den Keyzer daer teghens op-stoockende,
Apollodorus het leven deden verliesen.
Wel gebieden, maeckt goede Heeren, en vrundelijcke Knechten.
PLato had veeltijts in de mont, datte Republijcken geluckig waren, daer de Wijsheyt
'tgebiet, en de Regenten in kennisse en verstant lust hadden. Timotheus af-gevraegt,
wat onderscheyt datter tusschen 't Ampt van een Keyser, en dat van een Orateur was,
antwoorde: So veel als tusschen Oorlog en Vrede. Alphonsus had 't gevoelen, dattet
veel arbeyt was om Generael over een Leger te sijn, maer dattet noch al veel meer
was, te wesen een Leydtsman en voorganger onder de Burgeren van alle deughden
en fraeye manieren. Maer seyde Socrates, alle toch dese Regenten slachten de
Vremdelingen op de Wegen: Zy doolen alle in veele, en seer lichtelijck.
Waer quaet worden Wijsheyt, berou quam noyt te laet.
SOmmige verwonderden haer, dat Socrates hem niet verstoorde, wanneer op seeckere
plaets quaet van hem gheseyt wiert: En dat hy alleen maer op dit seyde: Dit quaet
segghen en raeckt my niet, noch ten treft oock niet aen mijn ghe-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
66
moet, om dat ick die woorden niet en achte. Invoegen men daer uyt wel konde
afmeeten, dat Socrates niet en was van sommige deser Weerelt, die haer over 't minste
woort geraeckt voelende, geen Gal konnen binnen houden: De oorsaeck veeltijts
sijnde, om datse niet veel Eers en hebben: En daer om poogen sy het weynige van
Eerlijckheyt dat sy meenen te besitten, heftig te bewaren: En stellen vast mette
Bedelaers, wy hebben niet veel, wy en moghen oock niet veel verliesen, &c.
Wat Gebouw isser goet, sonder goet Fondament.
CHilons bestrafte altoos dapper die quaet van de Dooden spraecken, en seyde als hy
't hoorde: Gy snappaert dese Luyden sijn spraeckeloos, spreeckt van de gheen die
haer verantwoorden konnen. Horatius van een gevoelen zijnde, had altoos voor hem:
Van de Dooden en de afwesende moet men niets dan alles goets seggen. En daer om
was het dat Diogenes de quaet-spreeckers van hun mede-Burghers vergheleeck by
een Kint dat uyt meening van de Wolcken te raken, geduerich steenen na den Hemel
goyden, en waer op hy hadde geseyt: Ey dwase, dat ghy poogt, en kond ghy niet
raken: Alsoo te kennen gevende, datte geene die van een quaeden wille en onhemels
Hart waren, zy oock van de Rijckdom der
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
67
onsterffelijckheyt noyt Erfgenaemen konden wesen.
Wint en is geen Voedsel.
ARistippus hoorende yemand swetzen van sijn fraey Swemmen, seyde: Al u pochen
is niet anders, als dat ghy u als een Mensch behoort te schamen, dewijl ghy u
verhoveerdigt, op 't geen de Dolphijns, Kick-vorssen en andere Beesten veel beter
konnen als ghy.
Noot wil meer als Broot.
DEn Ouden Dionysius hoorende, dat zijn Moeder met een oudt Man wilde hertrouwen,
seyde om dat hy haer affectie wel wist: Het Burgerlijcke Recht mach sy te kort doen,
maer noyt haer aengebooren Nature. De 7. Wijsen van Griecken, oordeelden dattet
seer swaer was sijn aen-gebooren aert te verlaeten: Doch de noot stelden sy boven
alles; ja geloofden dat hare Goden selfs daer niet vry af en waren: Als een saeck die
alles overwon: Ons alles leerde: En geen vrijheyt aen yemant hoe machtigh of groot
hy was, overich liet om te doen aen den scherpsten Pijl wat die wilden. Vectius
Messius noemden de noot de laeste uyt-vlucht: En die 'tselve sig quyt maeckten door
list, veeltijts geluckigh.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
68
't Valt wel die zijn beurt, die het op andere gift.
ANno 1303 meende Casmannus 't Beloofde Landt weder aen de Christenen te helpen,
maer in sijn Somer-tocht bedroghen, door de Saraçijnen, en ghedwongen aen de
Reviere Euphrates sijn Winter-quartier te houden: Vielen dese bedrieghers als hem
Palestynen als in de hant stont, hem in sijn Lant: Doch Casamannus haer door goede
ordre weder uyt-jaegende, sijn sy by Damasco door een Waeter-vloet meest alle
verdroncken. De Noormannen Italien lang geplaegt en Duytslant afgelopen hebbende,
sijn in sulcken verachtinge gekomen, dat men in Italien een Goth om 10. st. kogt:
Rakochi meenende Koning van Polen te worden, verloor door de Turcken sijn eyghen
Rijck: En hy en verkreegh niet van 't geen hy hoopte. Seker Frans Hertog zedert 16.
Jaren met zijn volck 'tbeste van Europa lang geplaegt hebbende, is oock eyndelijck
sijn eygen Lant quyt gheworden, en zijn Soldaeten sijn in de meeste ellende
versmolten.
Waer is perfectheyt?
DEn Hoogberuchten braef Schilder Apelles, als hy alreede seer out geworden, ech-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
69
ter sijn Natuer even soet-aerdigh (gelijck zijn Penceel) yder behagende bleef: Op
seker gastmael pratende, alwaer gheseyt wiert van sijn groote bequaemheyt: Neen
seyde hy: Mijn is noch van nooden die Venus die de Griecken Xarita noemen: Sijnde
het konstige Voordeel: Dit had hy niet, maer wel alle andere dinghen bekomen:
Hoewel voegde hy daer neffens, veele sich beroemen van de daet, daerze selfs den
naem diese draeghen willen, niet waerdigh en zijn.
Alle Wandelaers nemen geen eenen wegh.
DIonysius belachte Aristippus, om dat hy in Sicilien ghekomen was om wat te leeren,
daer hy in sijn Vaderlandt Socrates had, die hy verliet: Willende betuyghen, dat, wat
hy had wilde hy verliesen, en wat hy niet en had, nemen: Men voegt'er by, dat
Dionysius daer op oock geseydt soude hebben: Als ick voor my Wijsheyd van noode
had, ick gingh tot Socrates: Maer indien ick gelt van doen hadde, ick quam tot
Aristippus. Eenige nieuwe van de reys gekomen, beklaegden hun verlooren gelt en
tijt; seggende niets van aenmercking geprofiteert te hebben: Socrates beantwoorde
haer: Gy slacht de geen die door lange Reysen Wijsheyt soeckt; en Horatius lacht
dese aldus uyt: Caelem non animum mutant, qui trans mare currunt.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
70
Democritus afgevraegt, wat het reysen leerde? Het verganckelijck leven seyde hy.
Eenighe dat subject niet aensiende, en van Lant tot Lant reysende, noemden de Aerde
haer Vaderlandt, en haer selfs Burghers van de Weerelt. Tegae van Sparta te
Lacedomien komende, wierde als geckende toegevoegt: Waer om hy niet by sijn
Spartaners en bleef? Tegae een goet Philosoop zijnde, seyde: Om dat de Doctoren
niet by de gesonde maer by de Krancken van nooden zijn.
Dus beschamen de Heydenen de Christenen.
SOcrates geneghen tot een oprecht goet leven, seyde veel-mael, als ick yets bysonders
van den Hemel bidden sal, so sy het om een onnosele goetheyt: Hoewel andere geern
baden om een rijcke Vrouw, om Konsten, om Eere, Rijck en lang Leven, en by na
alles (seyde hy,) waer in sy de Goden genoech na haere passien, schijnen wetten te
willen voorschrijven: Maer toch Gode die alles weet, weet oock wat ons goet zy.
Epicuris sprack van den Mensch: U alle is een korten levens-tijt gestelt, want veele
die, als gy u plaets maeckt, staen terstont als gy maer sieck bent na u Officien, na u
Goet, na u gelegentheyt, &c. en vervullen u open plaets gelijck het Water loopt na
de lage Aerde.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
71
Cambyses seyde veel-maelen, geen billijckheyt te wesen in Velt-slagen de Victorie
op sijn Vyanden van den Hemel te bidden: Want de beste Schutters dickwils Schelmen
sijnde, schoten de onervaeren veeltijdts eerlijcke Luyden doot: Zalicheyt konde hy
van dese niet verhoopen, om datze sonder dencken van quaet te doen, soo licht
malkander op den Vleys-banck brachten.
't Vaderlant is altoos te achten.
DE voornaemste der Griecken mochten noyt lijden, datte Ingeboorene daer ofte
buyten eenige plaets van hun Vaderlandt quaet seyden: Want Pytagoras eenmael
gevraegt, hoe men sich selfs teghen een ondanckbaer Vaderlant soude dragen?
Antwoorde: So als tegens een Moeder. Timotheus in den Raet sittende, en datter veel
om de desordren na Egypten weken, wiert toegevoegt: O! Timothei meynt ghy van
dit ons ondanckbaer Vaderlandt oyt eenige gunst te ontfangen? Indien ja, (seyde
Timothei) so wy als goede Regenten het so maken, dat het Vaderlandt door goede
stant ons gunst mede deelen kan.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
72
Wat eerlijck is, mach men wel begeeren.
THales gevraegt wat het alderlieffelijckst was? antwoorde: 't Genieten van yedts
daer men seer na verlangt heeft. Epictetus te gast zijnde, verhaelde dat alles wat de
nooder op-schafte, men behoorde wel te gebruycken: En dattet seer absurd voor de
gasten soude zijn, om hem te dwingen dat hy juyst niet als sulcke Kost ofte Vis als
sy begheerden, soude op-disschen: Sijnde (voegden hy daer by) even het selfde, datte
onverstandige Menschen door gebeden van den Hemel eysschen, nu of om Regen,
nu om droogh weder, dan om dit al, dan om dat niet: Even als oft dese de Goden, en
wy onsen Nooder, (die toch meester van 't spel zijn) Kinderachtig wilden wetten
stellen.
Arm van Sinnen is een slechte Conditie.
IEroon Koning van Sicilien, hoorende dattet Monarchael leven veel delicater als dat
van gemeene Luyden was, om dat sy (so men voorwende) alle haers Herten lust
mochten genieten: Maer Jeroon seyde: Datte ghemeene Luyden veel meer als de
Grooten deden wat sy wilden: Die op kosten van de Rijcke haer selfs koesterden, en
de selve in fauten siende vervallen, veel meer en heviger berispten dan de Rijcken
de Armen: Die oock haer
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
73
selfs seer licht tot debauches begaven: Want seyde hy: Indien sy kleyne middelen en
vermeugen hebben, echter niet te min is haer overdaet na advenant grooter als die
van de Rijcke Luyden. Een ander seyde: Ick bevinde in de Huysen der Rijcken meerder
ordre en geschicktheyt, als in die van de Armen; om dat de kleyne meer overdaet in
haer weynige, als de bemiddelde in hare Rijckdom gebruyckten: Reden gevende:
Datte Armoede groote oorsaek was van een arm verstant, en dat deswegen, die niet
en wisten haer Broot te winnen, oock geen kennis hadden om 't weynige dat men
haer gaf, wel te beleggen: Soo dat de armoede niet alleen en lach in 't gebreck van
levens middelen, maer oock in armoede des verstants, by die niet en wisten wat men
moste, behoorde, konde, en by alle redelijcke Menschen dienden gedaen.
Dit en is de hedendaegze practijck niet.
VErmidts Diogenes om sijn armoede niets en schafte, niemant te gast noode, en
desweghen luttel onkosten dede: Begost hy sich oock daer om te meer van het
geselschap der Menschen af te houden: Doch langsaem zijnde, was hy altoos scherp
in 't antwoorden; waer door hy wel de waerheyt veeltijdts seyde, maer ut veritas
odium parit, by veele in grooten haet
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
74
geraeckte: Alleen de doorluchtigste van verstant, beminden hem om sijn ronde
Woorden, by veele so weynich gebruyckt. Veele geloofden echter dat hy om sijn
armoede honger leet: Want hy selfs vertelden eens, dat hy in sijn Hutteken een Muys
van de Solder sach af-komen, dan te vergeefs, want hy socht Spijs daer niet en was:
Diogenes de vlijticheyt van dit Beesjen aen-siende: Bedacht in sich selfs met een
vrolijck gemoet: Desen Muys heeft immers niets van noode de Brasseryen van
Athenen: Hy soeckt na 't geene hem noodich is? Wat staet u Diogenes hier op te
letten? Dat ghy met dese Speel-maeltijt en Nacht-slempers u nimmer en vermengt,
indien gy niet schuldich en wilt zijn onder de Brassers gerekent te worden. Hy sach
daer na een rijcken Vreck in wellusticheyt vervallen: O! ellendige seyde hy: weet
gy niet datter noyt tijrannye aen sijn selfs noch aen andere ghebruyckt wert, als daer
goet-middelen zijn? Anaximenes t' zijnen Huyze (die sijn schuld niet konde betalen)
ettelijcke Kruycken Wijn doende dragen; vraegden Diogenes, tot wien dese gebragt
wierden? Den Knecht noemde sijn Heer: En schaemt hy hem niet seyde Diogenes,
tot hem te nemen de geen die hem niet kennen noch eygen zijn? Hypseius seyde:
Niet de armoede maer de ongerechtigheyt is te
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
75
vlieden: Want onder duysenden siet ghy niet een liefhebber tot armoede, maer veel
duysent beminnaers van bedroch: En yemand stervende, sal men veel eer bewijsen
dat hy rijck van goet, als wel-doende en oprecht zy gheweest. Daer om seyde Ariston
de armoede is de Lantaerne waer by men alle qualen bespeurt. En Aristoteles
loochende niet datte armen veel behoefden; maer de rijcke seyde hy, behoefden alles.
Aristonymus seyde, datte arme waeren als de gheen die langst de Zee-strandt voeren:
Maer de rijcke, als die in 't diepste in de holle Baren mosten tobbelen: Uytte Armoede
kost men licht, maer uyt de Rijckdom seer swaerlijck geraken.
│In Me │moria Aeterna erit │Justus.│
HEt was seer belachelijck als men op een plaets aen een Schoor-steen sach, eerst in
d' eene Hoeck ter zijde: In Me en in 't midden Moria Aeterna erit, en om den lesten
hoeck Justus: Dat, als men d' eerste twee hoecken had gelezen, soude verstaen sijn
geworden: In my is een eeuwige sotheyt: Maer alles na malkander gelezen, was het:
De gedachtenis der rechtvaerdighen sal eeuwich dueren.
Een Franse Juffrou op straet bejegent van een Landts-knecht, en gegroet: Seyde: Gy
en
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
76
bent den rechten Lans-knecht niet: Waer op de andere beter hoopende, als de geen
die al wat veel Bloets achter d' ooren hadde: Betoonde daer na door 't Houlijck met
haer, dat de waerheyt doenmaels gespaert was.
Genoegh is veel.
SEeckeren Abt in Vranckrijck door sijn giericheydt dede de Bosschagen wijd omtrent
sijn Clooster af-kappen, en bederven, so datter by na een gantsche Provintie door
geruyneert was: Waer over de arme Luyden klaegden aen den Bisschop: Die den
Abt af-vraegde, hoe hy so ongeschickt aengingh? Mijn Ouders seyde den Abt, hebben
haer profijt in Wijn gehad, maer dat hy het en fer, dat is in yser, most soecken,
meenende den Kap-Bijl: Ja, ja seyde den Bisschop, ghy sult het noch soo maken, dat
ghy Enfer, dat is, in de Helle komen sult.
Men droomt wel de waerheyt.
WAnneer Alexander Magnus langhen tijdt de Stad Tyrus hadde belegert, doch om
niet, en gereed om op te breken, na dat sijn Leger seer afgemat was, droomden hy,
dat hy sach een Satyr, de welcke rondsom hem loopende, van hem gegrepen wiert:
Ontwaeckt zijnde, vertelden hy dese Droom aen veele van sijn Le-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
77
ger: Eenige van de wijste namen gelegentheyt Alexander te belooven, dat ZATYROS
in twee woorden uytgeleyt, was te seggen: U is Tyrus: Alexander hier op gemoedicht,
wiert den volghenden dach meester van de Stadt.
Constantin gereed om een Velt-slach te wagen, droomde dat hy gingh
Thessalonikon, dat is, na Tessalonien, een vermaerde Stad in Macedonien: Een sijner
voornaemste Veldt-oversten dese Grieckze letteren anders in-siende, spelde Thes
alloon kon: 't Welck geseyd is: Laet aen een ander de Victorie. Doch Constantin
tegens den raet van desen Heer de Battallie evenwel aenvangende, verloor den gantsen
slach, tot zijn groote schande.
Qualijck verstaen, doet qualijck oordeelen.
EEn Frans Coopman van Laeckenen seer Kranck leggende, Biechte, ten lesten seyde,
noch een groote sonde te hebben begaen; en dat hy hadde Mal auné: 't Welck so veel
is, als hy had sijn Laken qualijck gemeeten: Den Biechtvader verstont dese woorden:
Mal au nez: Het welck is, 'k heb quaet aen mijn Neus: Seyde daer op, daer en is niet
aengeleghen, dat is niet met allen: Den Koopman is weder opgekomen, en men seyt
dat hy als noch qualijck meet.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
78
Als Anno 1654. Arras door de Franze was ontset, tot groote schaede der Spaenze,
onder wiens Leger den Prince van Condé oock sijnde: was Coningin Christina van
Sweden te Brussel, en dit ongeluck hoorende, seyde, dattet jammer soude zijn indien
den Prince van Condé gevangen waer: Doe quaemen eenige Hoogduytsen voor af
gevlugt, aen 'tHof de tijding eerst brengen: En niets anders konnende seggen, als
men haer na den Prins de Condé vraegden; dat hy onder levende noch dooden
ghevonden wiert: Antwoorden eene: Het staet te presumeren, dewijl gy-lieden so
vroegh voor af komt, dat gy niet lang en sult hebben na hem gesocht. Naderhant is
den Prins van Condé behouden selfs te Brussel gekomen, en hoorende datte
Coninginne Christina die haer Coningrijcken en Landen had verlaeten, daer ghekomen
was, seyde: Waer is het Vrou-mensch dat so lichtelijck verlaet het geene waer om
wy al ons leven vechten en loopen, ende konnent noch niet bekomen?
De saecken van den Koningh van Engelandt meer en meer verloopende, toen Cromwel
daer en tegens op-steegh, so was de Koninginne van Bohemen in Hollandt geraeckt
in seer swaere schulden; men seyde wel van 9. tonnen Gouts: Om welck te voldoen,
den Koning in Engelant
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
79
Herstelt, haer te Londen seer vriendelijck heeft ontfangen, en belofte gedaen tot
contentement der goethebbers: Doch de Coninginne Storff korts daer na te Londen:
Op een tijt dat haere Majest, na ongelooffelijck veele Ellenden, maer even in rust
binnen haer Vaderlant was gekeert: Waer aen men siet dat de hooghste Boomen de
grootste stormen moeten uytstaen: En dat gekroonde Hoofden soo veel Suycker niet
en smaken als de gemeene Menschen wel vertrouwen: Genietende tegens een Onςe
vreugd, ruym een Pondt verdriet.
Door swackheyts bekennen, blijft men behouden.
OP seker Dorp Schepenen te Recht sittende, waren daer van de naeste Plaetzen oock
diverse Procureurs ghekomen, om haere Meesters saken te bedienen: Als nu de
voorsz. Procureurs ghepleyt hadden: Seyde den President tot den Viçepreses: Wel
Confrater, wat dunck je van die Advocaten? Zy hebben bijget soo veel termen, dat
ick de helft niet versta wat se geseyt hebben. Ia wel seyde den Viçepreses, als ick de
waerheyt segghen sal, ick begrijper gants niet of: En vervolghende, seyde: Heer
Secretaris in dienjet niet beter verstaet als ick, sien ick hier geen Mouwen aen te
setten. Den Secretaris oock in dut staende, na de revisie van eenige stucken, ende
daer van ghedaene openinghe aen
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
80
Schepenen: Stelde en pronuncieerde Vonnisse aldus: Schepenen van Calamite doende
Recht uytte Naem, en van wegen de Hooge Overigheyt, ende verklaeren nae 't verstant
dat haer Godt de Heer verleent heeft, &c.
De yver moet men niet uytblussen.
ALs d' Admir. Tromp in 't Jaer 1639. uytte Slach in Duyns in Hollandt quam, liep
veel Volckx om hem te sien, oock een Out Schilder: Deze drongh by Tromp, gaf
hem de Hant, en boot hem sijn dienst aen: Tromp lachte, meenende hy was een
Bootsgesel; voegde hem deswegen dese woorden toe: Bestevaer rust gy, ick heb
jonge Knapen van doen, gy sijt Out, en ick moet Soldaten en Marsklimmers hebben.
Mijn Heer sey d'ander, 'kben een Schilder. Daer kan ick ook niet mede Vechten seyde
d' Admirael. En bracht den Ouden Man om sijn ernst een glas Wijns.
't Is konstigh zijn eygen Propheet te zijn.
EEn seer veranderlijck Gesel nu dit en dan aenslaende, misluckte hem alles, om dat
hy 't selve niet waer en nam; Hy most desweghen dickmael by de Noorder Son
verhuysen, maer waer hy woonde, dede hy altoos boven de Deur setten: Wie gaet,
God blijft. Bedecktelijck te kennen gevende, datte Menschen mochten vlugten, (daer
hy een van was,) echter hielt Godt noch over al stede.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
81
Sieck zijn is ongesont.
DEmocritus seyde dickmael, indien het Lichaem de Ziele voor 't Gerecht wilde
roepen, seer quaelijck soude zy ontslippen de schult van quade gouverno: Want de
Ziele is wel gevoegt met het Lichaem, doch als een Heerscher over de selve, en sy
drijft het waer sy wil: Seecker zijnde, datte meeste quaelen des Lichaems alsoo oock
van de Ziele af-vloeyden. Daer om seyde Socrates, datte sieckte der Menschen een
ontsteltenisse was. Diogenes siende dat in sijn Hutteken, daer hun veele Ratten en
Muysen onthielden, sy so dapper om de Kruymelen overhoop sprongen, seyde: Indien
gy-lieden te veel eet, het sal u niet wel bekomen, bewaert u gesontheyt.
De aengeboorentheyt kan men qualijck loochenen.
LIvia en Julia, Dochters van den Keyzer Augustus, te Romen om te kijcken in een
Scherm-plaets gekomen zijnde, draeyden hare Oogen aen alle sijden: Livia had
geduerig 'tgesicht en ghenoeghen op de gheen die kloeck en Manhaftigh waeren:
Maer Iulia had altoos de Ooghen op de schoonste en best-gekleede Jongelingen: Als
den Keyser hare Vader dit sach, seyde hy: Nu sien ick dat alle Menschen, selfs
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
82
mijn eygen Kinderen van eene Vader en Moeder, bysonder van manieren en affectien
zijn.
Ten is niet nieus.
AENeas Sylvius schrijft, dat Keyser Frederick wiert gevraegt oft men de Sotten wel
op de Maeltijden in-laten mocht, antwoorde: De Sotten heb ick noyt bemint, noch de
Hoovaerdige oyt lief gehad: En Aeneas voeghter by: Ick geloof datte Keyser dese
vraeg niet wel verstaen heeft, om datte Prince Hoven gemeenlijck van botte en sotte
Luyden overvloeyen.
Diogenes onder veele soorten vanMenschen die hy doorgaens bespotte, liepen de
Musicijns wel meest aen: Hy prees eens een Liereman, die behalvens dattet een
plompen vetten Vent was, oock een Vagebont uyt al sijn weesen vertoonden: Den
Fiel selfs verwondert, vraegden Diogenes waer om hy hem prees? Die daer op
antwoorde: Om u eyghenschap, want als de Lier niet langer deugen wil, dan sult gy
tot lantloopen en Vagebonden bequaem sijn. Van een ander Speel-man maeckten hy
in 't Grieckx dese Versen:
Prudentia urbes bene gubernat: Te Domus,
Ne cantilenis, nec modis regitur probè.
Hy quam veeltijdts op de disputen van den Phi-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
83
losooph Aristonis, daer hy een groot Liefhebber af was: En hoorende datter een
Musicant domineerde: Seyde hy, om dat men wist dat hy daer geen Liefhebber af en
was: Waer om soud ick niet binnen treden, om een Ambachtsman soo, jae gants
onnuttig by de onse? Selfs Aristoteles ghevraegt, wat hem van den Musijck dacht,
seyde: Jupiter heeft noyt ghesongen, noch op den Cijter ghespeelt. Vast stellende,
dat het geen in den Hemel niet aenghenaem was, de Menschen oock niet behoorden
te soecken. Stratonicus bracht dit soetelijcker by: Want als hy eens in den Tempel
seer Barmhartich hoorde singen, seyde hy, de goede Man indien sijn gesang, niet
beter in den Hemel als by ons klinckt, soo sal hy een seer slechten grandmercijs
krijgen.
Beter is gehoorsaemheyt in 't goet, als sich verontschuldigen van gedaen
quaet.
LAmachus dede een sijner Capiteynen straffen, om dat hy geen ordre had gevolgt:
Den andere excuseerde sich, seggende, ick en heb dit nu in dit laetste voorval niet
ghedaen: En ten past niet seyde Lamachus in den Oorlog tweemael te misdoen: Want
hoewel de grootste sonden in den Krijgh schijnen toe-gelaten, de onghehoorsaemheydt
werdt echter terstont mette doot gestraft. Een Soldaet sich ter Zee
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
84
begevende, en nu alreede veel daeghen gezeylt hebbende, seyde, dattet hem verdroot
so langh sonder Vyant te zijn; en snorckte dagelijcx geweldich van sijn dapperheydt,
als niet liever wenschende, dan sijn tegen-partije te sien: Het gebeurde dat na eenige
dagen 2. Turckse Roovers by hun quaemen, en dit Schip sochten te aborderen: Doen
stont onsen Pocchert seer verbaest; want als hy sach het prepareren der Stucken,'t
schooren der Blinden, en dat hy boven op den over-loop oock neffens andere in
postuer met een gelaeden Musquet wiert geplaetst, was hy so verbaest, dat hy, niet
wetende wat hy dede, de Tromp van 't Musquet in plaets van de Kolf tegens sijn
Borst sette: Den Lieutenant waerschoude en stelde hem 't Musquet recht: De Turcken
wierden afgedreven, en desen Snorckert bleef te lijf, maer men noemden hem daer
na altoos den verkeerden Schutter.
Ruym van Tong en los van Handen, doet de Enden wel verbranden.
COningh François van Vranckrijck had van seker Parlament een President, die altoos
seer hoogdravende van stijl en op-spraeck was: Eenmael komt hy tot den Koningh,
en begint met een verheven stem als van een deftige saeck te Harangueren, seggende,
naer dat hy van de
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
85
Justitie gesproken had: Sire, de Vroomste des Weerelts, ick hebbe voor u doen
maecken een Drie-kanten schoone Steene Galge, aen yder hoeck van de selve sult
ghy bequamelijck vier Menschen konnen op-hangen. Den Koning wel siende dat hier
wat uyt te begrijpen was, antwoorde hem: Nu wel aen, siet wel toe dat ghy u so
draegt, dat dese Galge niet voor u en zy, op dat ghy niet en bevint datse om te hangen
al te gemackelijck is.
Elck moet verklaerder van sijn woorden zijn.
ALexander de Groote was curieus om te weten wie Darius syn Vyandt hadde
vermoort, en hy verhaelde over Tafel: Ick ben wel verheugt so een grooten Vyant als
Darius t' onder gebracht te hebben, alhoewel ick de daet selfs niet en heb uytgevoert,
maer ick ben genegen om waerdige verdiensten te geven die my door haeren goeden
wille te kennen geven wie sy zijn die dit hebben verricht: En versoeck u alle die het
weet, my dit te openbaeren: Want ick sweer by de hoogheydt van mijn Vaeder en
Moeder, dat ick die't gedaen hebben, sal verheffen, en so hoog op-stellen datze seer
gerenommeert sullen zijn. Welck Discours van Bezases en Ariobarzanes verstaen
zijnde, komen haer selfs voor Alexander aenbieden, verklarende die Mannen te zijn
welcke Darius door-stooten hadden: Volgens dien versoeckende de beloften die
Alexander
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
86
aen de sulcke hadde belooft: Alexander dede haer beyde Poignarderen, en op een
hooge voorname plaets van de Stad, op datse van yder gesien souden worden, op
hangen: 't Welck alhoewel het teghens de meeninghe van veelen was, soo sprack
Alexander: Dat hy nochtans sijn belofte niet en hadde gebroken, om dat hy, volgens
sijn seggen, haer hadde verheven, en haer doense noch onbekent waren, voor
Prince-moorders tot waerschouwinge van and're had bekent gemaect, en doen
straffen.
Een Italiaens Overste maeckte mette Françoisen stilstant van Waepenen voor 30.
dagen; maer hy liet haer alle nachten evenwel bespringen: Als de Françoizen hier
over klaegden, seyde hy:'t Recht des Oorlogs en heb ick niet verbroken: de Treves
die wy gemaeckt hebben is van 30 dagen en geen nachten. En alhoewel de Françoizen
seyden, dat men een dach tot 24. uren rekende, den Italiaen nochtans loochende dat
so wel als de wet More. ff. de Ferijs.
Een sekere Advocaet in Vranckrijck op een dach tegens d' Abdije van Cisteaux
pleytende voor een arm Man, allegueerde in de volle audientie, dat St. Ambrosius
seyde: Dat men sich most wachten van vooren van een Vrouw: Van achteren van
een Muyl-Ezel: En van alle zijden van een Munnick. In 't uytgaen van 't Pallais komt
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
87
den Abt by desen Advocaet, en seyde te zijn verwondert, dat hy van Ambrosius
sodanige woorden allegueerden, daer hy noyt sulckx had gelesen: Den Advocaet
weder om seyde, dat hy niet anders geallegueert had, als 't gheene dat waerachtig
was: Den Abt noch meer verwondert van dese asseurante woorden, alhoewel hy een
seer geleert en ervaren Theologant was, en dorfde voor die tijt niet meer seggen:
Maer in sijn Abdije komende, dede aldaer met 10. a 12. van sijn ervarentste
Religieusen alle de Bladeren van St. Ambrosius door-soecken, na soodanige passage
als den Advocaet had geallegueert: Sy braken haer hooft geweldich, eerst met het
door-snuffelen der Registers, Folien, en eyndelijck van regel tot regel: Eyndelijck
niet vindende dat daer na geleeck, ging den Abt weder tot den Advocaet, en seyde:
Mijn Heer, ick wed' u om 20.Cronen dat 'tgeen gy gesegt hebt, in St. Ambrosius niet
en staet: Den Advocaet neemt sulckx aen, en bewijst in een Boeck met privilege
gedruct, aldaer van een St. Ambrosius wert gesproken, (niet van den Out-vader, daer
in dese sulckx gesocht hadden) 't welck een Abt was, en by-genaemt Colin, en die
ten Hove altoos St. Ambrosius was geheeten: Hier stonden die woorden by den
Advocaet verhaelt: Weshalven den Abt syn gelt verloor, en de spot toe had: Dan hy
estimeerde daer na om zijn
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
88
kloeckheyt den Advocaet: Om dat hy gesien had dat een Sot meer vragen kan, als
tien Wijse beantwoorden.
Een onnosele Broer in Nederlant aengenomen uyt sekere straet de Honden weg te
jagen: Sach een Burgermeester komen die sijn Hont by hem had: Den onnosele dorst,
om dat hy de Burgermeester kende, de Hont niet slaen, maer hy dreyghde hem met
de Sweep, en riep den Hont toe: Gants muysen gast, indien je Vaer niet by jou en
was, ick souje so lustig af-smeeren.
Den goeden Azo, groot Rechts-geleerde van sijne Eeuwe, en die d' eerste mael de
Wetten heeft geglosseert tegens d' Edict van Justinianus, op sekeren dach tegens een
Sophist gedisputeert hebbende, gaf die uyt gramschap een groote Wonde met een
Mes: Waer om Azo oock ter doot wiert gedoemt: Als sijn Sententie geprononcieert
wiert, riep hy: Ad bestias, ad bestias: Meenende, de Wet ad bestias ff de poenis.
Welcke wil, datte straffe van Eminente Persoonen werde versacht: De Rechters
meenende dat hy haer als Beesten tot de Beesten uytscholt, bleven volharden: Want
Azo most het met sijn Hals betaelen.
Als Nero noch jong in de School was, even-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
89
wel al vroegh betoonde een groot liefhebber van singhen te zijn, waer toe men seyde,
op dat hy een heldere stem soude krijgen, hy geduerich een Loode Plaet op sijn bloote
Borst droegh: Vraegde Trigillino aen Apollonius, wat dunct u van Nero? Niets seyde
Apollonius, als dat ick weet dat ghy hem geern hoort singen: En my siet swijgen.
Coningh Alphonsus plach te seggen, dat eertijts onder Jupiter, Neptunis en Plato,
alle dingen in drien waren gemaeckt: En dat elck met syn deel te vreden zijnde, hadde
belooft in des anders gedeelte niet te vallen: Willende aenwijsen, datte Regeeringe
en het Zee-manschap twee sware en gevaerlijcke saken waeren, daer een wijs Man
niet als met groot bedencken toe mochte treden. Oock dat, gelijck de Koningen niet
op Zee, oock die op Zee niet te Lande hadden te seggen; en gelijck dese eerste twee
in alles geen plaets na wijsheyt en reden kosten geven, oock de reden vry was, om
nimmer d' onredelijckheyt in te volgen.
Seker Philosoop afgevraegt, wie hem dacht de beste Leer-meester te zijn? Antwoorde:
Het scherp berispen: Waer door men fijn feylen leert, siet, en so men debuoiren doet,
kan verbeteren: Waer om de Françoisen een gemeen
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
90
spreeck-woort hebben: Ick leere altoos totter doot toe.
Valuatie van alle Gelden.
1. Carolus doet
2. Joannes.
1. Souverain
2. Slaven.
1. Portugalois
2. Spangiaerden.
1. Angelot
2. Duyvelkens.
1. Pistolet
2. Souffeletten.
1. Rijder
2. Dienaers te voet.
1. Nobel
2. Schelmen.
1. Henrick
2. Philippisen.
1. Stooter
2. Treckers.
1. Dubbeltje
2. Enckelde.
1. Stuyver
2. Nullen.
1. Blanck
2. Swarten.
Soldaten konnen oock haer caritaten doen.
DRie Duytze Ruyters in Hoogduytslant dienende, begaeven hun op wegh te Paerde
om eenige rescontres te vinden: 't Geviel dat sy aen een Woeste plaetze een Hutteken
van Biesen vonden, alwaer zy niemant in en sagen, doch een van hun drien hem
inbeeldende datter yemandt most zijn, also daer eenige hoopen Stroo lagen, hoorden
yets ritzelen, en sijn oor aen de Biesen houdende, wiert in syn meeninghe versterckt:
Hy trat van 't Paert, latende sijn twee mackers voort rijden, en binnen komende,
socht onder het
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
91
Stroo, daer hy een mager Jongetjen vont van omtrent 5. Iaeren, 't welck op syn knien
vallende, aen dese Ruyter om genade badt; Die hem vragende hoe hy daer quam,
ende off' er niemant meer en was? Antwoorde: Dat sijn Vader al drie dagen wegh
was gheweest, om levens-middelen voor hun te soecken, ende dat hy in een dach a
twee weder om soude keeren, latende alleen een Kruyckjen met Waeter, en eenighe
Kruymelen Broot, tot onderhout van sijn Kinderen: Den Ruyter reed sijn Confraters
na, die hy de saeck ontdeckte: Maer de selve en wilden tot weder-omkeeren na dese
Hutte, niet verstaen, seggende, daer mede niet te doen te hebben: Doch op sijn heftigh
aenmaenen, lieten hun bewegen, ende reden mede weder om, alwaer sy onder't Stroo
noch een gantsch Jongh Kint by't voorgaende vonden, gants ongedaen en mager; en
verbleven daer een dach 2. a 3. tot datte Vader weder quam; Welcke dese Ruyters
minnelijck aen spraken: Hy verhaelde sijn avontuer, dat hy uyt de naeste plaetze was
gevlucht met dese twee Kinderen, en dat sijn Vrouw met noch een Meysken in 't
innemen van de Soldaten was door-steecken; en dat hy nu in dese Hutte soo
erbarmelijck hem ettelijcken tijdt hadde onthouden: De Ruyters vlochten twee Korven
van de aldaer zijnde Biezen, en hongen die aen wedersijden van een harer Paerden,
en setten in elck een Kint, brachtenze in haer Guarnison metten Vader; En verschaften
daer datze levens-middelen tot onderhout hebben gekregen.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
92
Uyt spot volgt ernst.
TWee Iongmans uyt Brabant Schilders, na Parijs getrocken zijnde, accordeerden
met malkander, samen te woonen, te winnen, en te teeren, ende datten langst-levende
al 'toverige soude erven: Den een was van Antwerpen, en den anderen van Brussel:
't Gebeurde dat naer eenige wijl groote jalousye onder hun ontstont, want den
Antwerpenaer sieck geworden sijnde, so was den Brusselaer seer blijde, hoopende
dat sijn Macker haest soude sterven, ende hy al't goet erven, want sy hadden goede
progressen met Schilderen ghedaen: Doch tegen alle opinie komt den Antwerpenaer
te genesen, ende vermidts den Brusselaer geduerende des selfs sieckte, hem niet oft
weynich had komen besoecken; mitsgaders sich by ettelijcke al te wijt in Discoursen
hebbende misgaen, 'twelck den Antwerpenaer nu van d' een en d' ander quam te
hooren, so was hy op den Brusselaer langen tijt seer onvernoegt, en scheyde hem
sommige dagen van hem, willende niet van hem hooren: 't Gebeurde datten Brusselaer
sieck wiert, ende in een lang-duerige Kranckheyt 't Bed houdende, soo quam den
Antwerpenaer hem nu oock niet besoecken: Doch den selven maeckte een Klucht in
de navolgende wijse: Men dede een gerucht door Parijs loopen, datten Brusselaer
van sijn sieckte was gestorven, en om dit den Antwerpenaer te beter te doen gelooven,
stelde men een Begraeffenis aen, te weten, men
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
93
nam d' occasie waer datter een ander Schilder van slechte conditie was gestorven,
en desen dede men in des Brusselaers Huys brengen; Alle 'tGilde wiert daer mede
genoot, en sy wisten van de Potze: Maer den Antwerpenaer wiert genoot, quansuys
als of syn Macker doot was, en om datten selven niet en soude 't Bedroch mercken,
so noode men hem tegen 4. uren, en sy gaan ten 3. uren met het Lijck uyt 't Huys,
sulckx dat den Antwerpenaer te laet quam, en 't Lijck in de Kerck volghende, daer
quam, als men dat vast in het Graf neder liet: Die voor aen gingh bestraften hem dat
hy so laet quam, als niet op sijn tijt gepast hebbende, en seyden: Gy bent van de
naeste Vrienden, en hoort voor te gaen, en nu komt gy eerst, &c. Maar hy
verexcuseerden hem, dat hy een uyr te laet was genoot: Ende siende voorts na de
Kiste, sach dat de selve seer groot was, vraegden derhalven, aengesien sijn Macker
een kleen Persoon was, waer om men soo langhen Kist had ghenomen? Men
contenteerde hem met, dat men geen ander had konnen gereed krijgen: En dus gaet
de Staçije weder na Huys, daer in de Zale een groote Maeltijdt was bereyt; En den
Antwerpenaer als Erfghenaem van alles in 't midden geseten zijnde, so begonde hy
te commanderen, en seyde eyndeling, als hy sach datter so veel onkosten waren
gedaen: Messieurs, ick drage hier geen kennis af, die dit bestelt heeft macht betaelen,
&c. Maar sy en wachten niet lang die hier op toegeleyt hadden; want neffens hem
sat een Schilder, die seer aerdig kost spre-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
94
ken, als of het uyt een Kelder ware voort-gekomen, oft ergens uyt een andere Camer
gesproken wierde: Boven dien, alst nu avont was, had hem den Brusselaer die men
hem wijs had gemaeckt dat doot was, en daer hy meende mede te Begraeffenis had
gheweest, naeckt op 't boven-lijf met Meel bestooven, en als een Geest gants bleeck
toegestelt: En dese in de Camer komende, liet sich sien, doch keerde strackx weer
te ruch; en doen begost die neffens hem sat, als met een hollen stemme te ageeren,
als oft den Geest van den Brusselaer was: Hem verwijtende, dat hy hem dese schande
dede, van de Maeltijt niet te willen betalen, daer hy al sijn goet Erfde, dat hy hem
noyt ongeplaegt sou laten, en nacht en dach verstooren, so hy yemant een stuyver
daer van liet betaelen, met meer andere redenen: Hier over den Antwerpenaer seer
ontstelt en verschrict wordende, en siende na 'tgeselchap dat aen Tafel sat, hun
nerghens mede bekommerden, als die de schelmerye wel verstonden, soo seyde hy:
Wel Messieurs, siet gy niet, hoort gy niet? Daer op d' and're seyden: Neen: Doen
begost hy haer te seggen wat hy hoorde en sach: En behielt daer een diepe impressie
van: Sy lachten om hem; En scheyden naer middernacht. Toch al wast datten
Brusselaer hem den volgenden dach quam bespotten, soo evenwel, vonden zy haer
seer bedrogen, want den Antwerpenaer was geheel slecht geworden, en is altoos so
gebleven van den schrick, die dese lichtvaerdighe Maets om een Pots hadden
aengerecht.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
95
Een vreedsaem Vorst, is de winste van rust meer waerdigh als't genot
der sterckste Kasteelen.
EEn uytte Graeven van Nassau omtrent den Jaere 1530. overleden, gevraegt zijnde,
waer om hy 'tGraefschap van Catzenellenboge niet aen sich trock, alsoo de
gelegentheyt daer toe haer schoon presenteerde; Soo antwoorde hy: Ick en wil om
een Graefschap den algemeenen Vrede van Duytslant niet verstooren.
't Is Prinçelijck wel te doen.
ALs Keyzer Carel de V. in den Oorlog tegens de Francoisen, aengebracht wierde de
Victorie op haer door de zijne, en datse den Coning van Vranckrijck gevangen hadden,
en dat men hem daer mede geluck wilde wenschen, so sprack hy de tijding-brengers
uyt de Venster van 't Casteel daer hy was, aldus toe: 't Is best dat wy so langh besijden
in een Clooster gaen, tot dese weg zijn: Verboot oock de selve meer by hem te laten
komen, seggende, dattet onbehoorlijck was Triumphen aen te stellen, daer den Koning
gevangen is, te meer, also hy toch niet misdaen heeft: Gedenckende dattet de Fortuyne
en 't geval was, die hem oock in sijn 's Vyants handen konde leveren.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
96
Dubbelde woorden, dubbelt verstant.
HErtog Philips van Bourgondien, was een seer ghenoeglijck Heer: Eenmael voor
hebbende om door aerdicheyt sijne Hovelingen te bedriegen, quam hy onder hun
gesprongen, sich seer haeftig wapenende; ende alsoo sy toen in Vlaenderen waeren,
seyde hy met een schijnende verbaesde stem: Haest u, haest u, want ick krijg daer
sekere tijdingh, dat wy op heden een Battalie sullen hebben: Sy haer alle in postuer
stellende, ontboot sijn Schilt-knaep, die hy seer lief had, die Battalie genaemt was,
en seyde: Komt wy moeten samen vrolick zijn.
Een Franze Juffrouw vraegde op een geselschap, als men sich wilde rekenen te
sijn in den tijdt van de Metamorphosis van Ovidius, in welck Dier sy hare toekomstige
Man soude beoogen? Wierde geantwoort: In een Faisant: 't Welck een oude Juffrouw
daer by zijnde, dat seer wel dede op-vatten, en seggen: De Faisanten sijn de beste
Vogels tot Mannen, &c. Verstaet wel, Faisant is een Doender gesegt.
Barmharticheyt gaet boven alle deugden, want sy is de bewegelijcke
en rechte Liefde.
DAer om plach Phocion te segghen, noch uyt de Kerkcke, noch omtrent den behoef-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
97
tige, behoort men noyt te scheyden sonder Aelmoessen te doen: Want hoewel
Demosthenes een Heyden was, had hy een Christelijck spreecwoort: d'ellendige (niet
die door haer eygen versuym en quaet beleyt beroyt worden, maer) die onnosel
gebreckigh zijn, acht ick de geluckigste: En d' andere d' ongeluckigste.
SEecker Heer in presentie van een ander afscheydende, wilde den gheenen in wiens
Huys zy waeren, een glas Wijn doen tappen; daer op den wegh-gaende Heer seyde,
Toeft niet: Den anderen verstaende dat hy seyde: 't Hoeft niet, seyde: Neen mijn
Heer, wy moeten eens drincken: Daer op hy weder hervatte Toeft niet: 't Glas gekomen
zijnde, vraegde hy oft hy wel verstaen had? Den Huys-heer antwoorde, dat hy verstaen
hadde 't Hoeft niet: Maer de rechte antwoort hoorende, wiert daer over gelachen.
Een rechte goede Conscientie, is een seer Zalig leven.
SEker Latijns Dichter spreeckt hier af in sijn regulen, dat Chilon altoos in den Mont
had, dat diens leven mocht gheacht werden manierlijck te zijn, die sijne minste tot
geen schrick en waer, noch van sijn meeste veracht. Want (voegt hy der by) gevreest
te sijn van de Onder-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
98
danen, past de Tyrannen: En van de meerdere veracht te worden, is niet dan een
puere luyheyt in 't waer nemen van zijn plichten: Doch voor de geen die hier in geen
maet konnen treffen, moghen dencken, dat evenwel desen regel onbewegelijck vast
staet: Mediocritas igitur hic quòque est optima. Ausonius voeght'er by dit braef
Versje:
Nolo minor me timeat, despiciat major.
Ick wil niet dat de kleyne my vreesen, noch de groote verachten.
Te Rotterdam is langh gearbeyt aen een Schip, dat men seyde, wonderlijck alle andere
Schepen te sullen door-booren en vernielen: Eenen Sonnius daer van Inventeur, doch
te kort schietende om de proef daer van te nemen, maeckten een ander dit Vers van
hem:
Son wil onsterffelijck zijn naest aen Erasmus leven,
Hy heeft het welverdient, het moet hem sijn gegeven;
Twee Beelden van Metael sullen staen op de Maes,
Dees als de wijste Man: Hy als de grootste Dwaes.
Toverye en Bedroch is een.
SEkere oude Vrou beter wetende, als de Kinderen die men noch, gelijck als in de
voorige superstitieuse tijden plach, als in de Pap te
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
99
geven, datter Tovenaers, Sexen en Kol-rijsters waeren, was daer niemandt die een
Venster op 't bovenste van 't Huys dorfde toe doen, midts het seer waeyde, en de
Venster open en toe snorde, en oock om dat men op sijn out by-geloofs spelde, dattet
boven seer spoockte: Dese oude Vrouw wel wetende datter diverze Vrijsters in Huys
waren, daer de Vryers om mochten spoken, ging vrymoedich met een Lantaern naer
boven om de voorsz. Venster te sluyten: Als sy op de Solder komt, wort haer de
gemelte Lantaerne als met een vlacke handt uyt haer vuyst geslaghen, soo dat sy ter
Vensteren uyt vloogh, sonder dat sy wist of sien konde wie het dede: Strackx treed
sy evenwel na de Venster: En segt, onaengesien ick geen Lantaerne heb, sal evenwel
dese Venster sluyten, en quam so weder in het doncker na beneden by 'tgeselschap:
Waer aen men wel dencken mach, dat dit al een Jong lief hebbent Duyvelken moet
geweest zijn.
Onschuldicheyt spreeckt selfs.
EEn van de Voorzaeten van de Prince van Condé, begaf sich dickmael op de wegh
alleen, sonder eenich gevolgh, geraeckende soo veel-mael in sijn Provintie, ende van
daer weder aen 't Hof eer men 't koste bemercken: Het gebeurde dat hy eenmael op
de wegh zijnde, al-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
100
leen met sijn Paert, een vreemde ontmoetinghe had: Yeder is genoech bekent dattet
Sout in Vranckrijck op seer hoogen prijs wert verpagt, en datte Sluyckers van dien,
soose achterhaelt worden van de Partisans, (soo noemt men daer de Pachters,) niet
alleen hun Goederen geconfisqueert worden, maer oock hun Proces ghemaeckt, en
dickwils op geknoopt syn gheworden: Derhalven de voornoemde Partisans daer op
toeleggen datse de Vremdelingen in de Herbergen eenich Sout in hun Cleederen
versteecken, ende hun daer na een mijl a twee gereden hebbende, dese arme
onwetende achterhaelen, quansuys betrapen op hun Sluyckerye, en hun also tot de
naeste plaetsen gevangen leyden, om hun Proces te doen maken. Den voornoemden
Prince de Condé op syne wegh zijnde, (als geseyt is) raeckte dus alleen te vernachten
met sijn Paert in een seeckere Herberge, alwaer dien avont verscheyden Partisans
waren, sonder dat sy den Prince kenden; ofte dat hem den Prince aen hun bekent
maeckten: Sy hadden sijn Paert sien na de Stal leyden, ende vraegden hem over
Maeltijdt, of hy't selve aen hun verkoopen wilde? Daer hy neen op seyde: Voeghende
daer by, dat hy 't selve niet en mocht missen, maer morgen vroech sijn reyze daer
mede vervorderen: Sy lieten hem met vreden tot des nachts, dat ze behendich eenigh
Sout in sijne Kleederen
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
101
wisten te verberghen; ende sonder dat hy 't gewaer wiert, 's morghens daer mede
deur reed: Maer hy was niet verre gereden, oft sy vervolgden ende kreghen hem;
sonder dat hem nochtans den Prins bekent maeckten: Sy brachten hem gevanghen
in de naeste plaets, aldaer hy verhoort zijnde, men hem stelde als misdadige, om syn
Proces gemaeckt te worden: Verswijgende nochmaels wie hy was, tot datten Griffier
hem selfs vraegde, of hy hun Lantman was, ende van wat Ouders afkomstich? Doen
antwoorden den Prins: Dat hy was geen Sluycker, maer le Plus belle de Condé,
ghelijck men hem noemde: 't Welck sulcke verbaestheyt in d'omsittende Heeren
veroorsaeckte, datse hem niet alleen met eerbiedicheyt feesteerde, van haer plaetsen
hem quamen reverentie doen, also het een Stad van sijn Provintie was: Maer sijn
aenklagers de Partisans, wierden selfs mette maet gemeeten, diese desen Prince
meenden te doen hebben, te weten, aen een Galge op-geknoopt: Ende wierde
naderhandt op soodanige guyte stucken, beter reguart genomen.
Swijgen is Wijsheyt, baert gerustheyt, en doet veel weten.
ZOlon onder een Drinck-mael swijgende, vraegde Periander hem, of hy sulckx dede
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
102
om de ydelheydt der Woorden, of om de uytvloeyende sottigheyt: Zolon voegde daer
op: Het is geen Sot mogelijck op een Mael-tijt stil te swijgen. Doch indien yemant
spreeckt, leert de reden, dat de andere soo langh toe-hooren: Hoewel hy wel wist
datte Droncke luy en Kinderen geern veel snapten, en secreten openbaerden: Chilon
antwoorde hier op seer wel, als men hem vraegde wat toch voor een lang-tong 't
alderswaerste was? Dat sulckx ware het swijgen van secrete saken: Want hoewel
niet geruster dan het swijghen was, echter was de Tongh tot sulckx als met Vleugelen
aen-gedaen, achtende naeulijckx in tijts te sullen komen, om te klappen: En Diogenes
hoorende een Leerling sich beroemen van sijne dapperheydt in de Philosophie, seyde:
O! gy ellendige waen-wijse, gaet van hier, 't geen voor het beste, sijnde het redelijck
swijgen, in de Philosophie wert geacht, en observert gy niet: 't Is voorsichtig selfs
dat men swijght, op een saecke die niet beantwoordens waerdig is. Als hy een ander
van sijn Leerlingen op sijn vragen sag swijgen, seyde Diogenes: Meynt gy niet datje
die Knecht bent, die op sijn tijt weet te spreken, en oock te swijgen. Cleanthes siende
een ander als stom, vraegde: Wat swijgt gy? Heraclitus gevraegt, waer om swijgt
gy? Seyde: Om dat wy niet alleen, maer wy saemen souden spreken. Demosthenes
op een
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
103
Maeltijt hoorende een Jongman veel vertellen, seyde:Waer om hebt gy soo wel geen
swijgen als klappen gheleert? Aerdigh antwoorden hy als men yemant verweet dat
hy een stinckenden Mont had: 't Is waer seyde Domosthenes, want veele secreten
die niet uyt mogen, laet ick daer verrotten. Theocritus van een pratert gevraegt waer
hy Morgen soude wesen, daer seyde Theocritus, daer ick u niet sien en sal.
Die wel Regeeren, zijn groote Heeren.
PYtagoras seyde: Een Prins behoort so te Regheeren, dat hy meer ghe-eert als
ghevreest wort: Want de reverentie weckt verwonderinge, maer de vreese baerdt
haet.
Cleobulus Lesse was: Die Prince is geluckich, welcke hem op gheen vleyende
Menschen en verlaet.
Pittacus: 't Is een lof-waerdig Prins, die make dat sijn Onderdanen niet hem vreesen,
maer hem ontsien over 't scherp straffen der Boosen.
Bias: 't Is een gewenscht Prins, die de Wetten des Vaderlants in eeren hout.
Chilon: 't Is den besten Koningh, die uytwerckt dat men hem meer bemint als
vreese.
Thales: Achte 't gheluck van een Prins daer in te bestaen, dat hy alles na zijn rechte
eyghenschap dirigeerden.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
104
Socrates plach te segghen: 't Was den alderbesten Monarch en Regent, die zijn
eygen passien wist te bedwingen.
Plato: Profiteerden de Aerde alle geluck en heyl, wanneer de verstandighe aen 't
Roer quamen te sitten, en de Koningen verstant hadden: Voornaemelijck was het
een konst eerst sijn selfs wel, en daer naer een ander te konnen Regeeren.
Jsocrates seyde: Dat men de grootste Princen wel mocht na volghen, met en het
verkrijghen van veele Rijcken, maer oock in het teghenwoordige wel te gebruycken.
Anacharsis: Noemde die een goedt Vorst, welcke niet na sijn eygen opinie, maer
na 't begerighe der beste en oprechste Menschen sich liet beraden.
Philon seyde: Wil yemant een goet Koningh sijn, knoopt en voegt te samen met
u Macht de goedertierentheyt en goetwillicheyt, op dat uwe Onderdanen niet voor u
als een donder verschricken, maer al een Hemels Dauw revereren en mee-waerdigh
sijn.
Agathon seyde: De Prinçen behooren driederleye dingen te gedencken: 1. Hoe sy
Menschen regeren sullen. 2. En hoe volgens de wetten. En ten derden datmen niet
eeuwigh Regeeren en sal.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
105
Godt kan, maer doet niet al wat wy willen.
SOcrates hoewel een Heyden, en die men vertrouwt eenige kennisse, indien niet veel
van de Christelijcke Zede-glans heeft ghenooten, plach altoos in den Mont te hebben:
Wat u beroep, en wat u bevoolen is, besorcht dat: Maer indien ghy wilt, Bidt, en
meent dat Godt dat voor u doen sal. Lieve segt my doch, als gy dat gelooft, waer om
sorcht gy dan noch? Die van Godes voor-beschickingen geschicktelijck spraecken,
sijn Divini ghenoemt, welcken tijtel Plato onder de Menschen vereert is geweest:
Want die seyde op dese occasie: De deucht en is gheen Slaef van yets dat men
elckander leert, noch sy en is oock niet Natuerelijck: Maer het is de Goddelijcke
genade die aen yemant die zy wil, wert in gestort. En vorder vervolgende, seght: Den
Al-grooten Godt na sijn Ordonnantie en gelegentheyt, oock van die van de Menschen,
Regeert alles watter is.
Redelijck winnen, eerlijck verteeren, kan een geering Menschs
Rijckdom vermeeren.
EEn Koning van Arragon on-ophoudelijck van seker Ridder gemoeyt om eenige
sommen Gelt, verslempte dat soo ras hy 't had ontfangen: Den Koning riep hem in
sijn Kamer, en seyde: Indien gy met 't geen ick u geef alsoo om-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
106
springen wilt, moet ick op houden van geven, want gy sout mijn eer Arm maken als
ick u Rijck: Die u wat geeft, werpt toch al zijn Waeter door een open Zeefte. Epicurus
plach wel op sulcken geval te seggen: Die luttel niet genoech is, is met veel niet te
voldoen. vast-stellende, dat als men had 'tgeen tot levens onderhout noodig was, en
met sijn staet sig niet en vernoegde, men toch overdadige Rijckdommen en wel-lust
socht, die als zy eens over den Mensch 'tgebiet kregen, Nacht noch Dach niet af en
lieten de selve oft ten deele, swaer of licht, met lief of leet, of door giericheyt of
verquistinghe, haer in te slocken en als een Hydra te verslinden. Daer om wiert den
Koning Anaxilaus gepresen, om dat hy altoos daer op toe-leyde, en dien wegh oock
alle Prinçen neffens aenwees: Dat geen Vorst een Staet mochte geluckig Regeeren,
die verwonnen door giericheyt van sijn Onderdanen Giften en Gaven nam, om de
selve yewers te prefereren.
Sic & ita veritas est.
THales als men hem vraeghde, hoe verre de waerheyt van de Logen was, antwoorde,
Soo wijt als d' Oogen van de Ooren: Oordeelende, dat getrou te sijn tusschen de twee
Sinnen lach, 't Oor mocht vervalscht worden,'t Oogh bedroogen: Maer de saeck in
der daet tastende, kost men noyt verkeert hooren noch sien.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
107
Koude beneemt geen brant.
EEn Jonghman in de Veenen een Boeren Dochter soeckende, ging over een Planckje
dat over een Slootje lach, en quam by des Boers Dochter op een Banckje voor 't Huys
dien nacht te praten: Hy hoewel het dien nacht seer kout was en Vroor, gheen Ys
voelende, maeckte 't Houwelijck klaer: En hy verhaelde voor de waerheyt, datte Sloot
die (toen hy over de Planck ging, open lag) so stijf bevroren was, als hy 's morghens
met sijn Vrijster veraccordeert was, dat men daer op konde staen: Het welck yder
dede geloven, dat hy rechte Liefde van meenen had gehad.
Broederlijcke Liefde gaet boven al.
ALs dese Landen in groot verval midts de vervolginge der Spangiaerden was, quam
den Prince van Orangien binnen Haerlem, seer civil in Kleederen. Naderhant syn
des selfs 3. Soonen Maurits, Adolphus en Fredrick Hendrick, aldaer op de Zaele
getracteert geweest: Van de Maeltijt op-staende, grepen elck'ander by de hant, en
deden een ronden Dans onder de Croon die aldaer op de Zaele te hangen plach; als
wilden dese Loffelijcke Princen seggen, dat daer Broeders eendrachtig zijn, Gode
het Geslacht zegent.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
108
Seneca siende dat den wreeden Nero (wiens Leer-meester hy had geweest,) veele
geslachten Vrienden van Menschen ter Doot bracht, seyde: Heer Keyser, dit beveelt
gy wel, en gy hebt macht om yder van u Onderdanen te doen dooden: Maer toch als
gy al vele doen vermoorden hebt, so en sult gy doch nimmer uwen Successeur, die
naer u Regeeren sal, konnen Vermoorden.
Dus leeft men na de Doot.
HEt was Epictetus, die seyde: Dattet beter te versorghen was de noodicheyt der Ziele,
als die van 't Lichaem: Als zijnde den wegh van wel te leven, en oock soo te sterven.
Arschimes siende dat veele soo veel swaricheyt op hun Doot-bed maeckten; seyde:
De Doot en is so verschrickelijck niet, dan alleen om dat hy geen verwinner en heeft:
Schoon het selfs niet geacht wort datte rechtvaerdige selfs daer voor bevreest zijn:
Een Vliegjen, een Mugh, als het kan ontvlien de doot, waer om? Om dat sy daer
mede als verwonnen, haer selfs ten eynde beoogen. Seker Oudt-vader seyde: Om
Christi wille late ick wel dit leven, maer sterven en wil ick noyt. Een Heyden onder
die van d' Atheners, wat lichtvaerdich in de Speelen sijn leven waghende, seyde:
Hoe soud' ick
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
109
vreesen te sterven, dewijl ick na mijn doot eerst sal beginnen te leven. Mevius van
Antonius gevangen, en gevraegt wat sekerheyt hy nu had, seyde: Segt dat ick sterven
moet, want de doot sal my toch so quaet niet wesen, als u het leven. Ignatius den
Martelaer, door de Heydenen veroordeelt om door wilde Beesten verscheurt te
worden, seyde: Ick en sorgh niet over de maniere van mijn sterven, als ick maer
Godes zy, noch de Tanden der Beesten, noch de Vyandschap mijner veroordeelaers
en sullen my uyt sijne Mogentheyt niet rucken: Ick mach haer een spijze zijn, maer
Christus is de mijne: En op dien staet mijn vertrouwen.
Alle opinien hebben geen waerheyt.
PRotagoras een out Wijf die seer mismaect doch dapper moy gekleet en kostelijck
opgepronckt was, op straet tegen komende, seyde: Gy mist, indien gy een Man soeckt,
wilt gy een Graf, ghy benter al toe moy gemaeckt. Men vraegden hem eens, wat een
quade Vrou was? Schip-breuck van de Man, seyde hy: Een Huys van Onweder: Een
poel van onrust: Een gevangen leven: En een dagelijckx verwijten: Een begeerlijcken
Oorlogh: En een kostelijcken Krijgh: Een vreesselijcken ontbijt: Een getrouwe
by-blijfster: Een quaet Dier: En een nootsakelijck quaet. Hy most het wel on-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
110
dervonden hebben: Selfs gaf hy sijn Dochter ten Huwelijck aen een van sijn grootste
Vyanden: en de oorsaeck daer af gevraegt zijnde, seyde hy: Ick en kan mijn Vyant
ommers niet argers geven. Philo spreeckt gracieuzer, en segt, datte Naetuer-kenders
van sijnen tijdt seyden: Dat een Vrouw niet anders dan een onperfecte Man en was:
Vermidts sy in alles, selfs in 't verstandt, veel minder was, veele onder haer de gaef
niet hebbende, om diverse nootsakelijcke dingen te begrijpen: Waer op dan past,
datte Mannen geluckigh zijn, die verstandige en manierlijcke Vrouwen hebben,
dewijl men die selden vint. Diogenes die toch van geen Vrou hielt, siende twee oude
Wijven samen praeten, seyde: Siet eens hoe de Slange en het Serpent haer Fenijn
met malkander verwisselen: Crates had een fraeyer gevoelen, die seyde: Datte
Vrouwen het cierzel van de Weerelt waren, also sy meerder waerdig waren door hare
voortsettinge der Menschen, als eenige der kostelijckste Smaragden, oft Purpere
Gewaden: Hy noemden haer een Weerelt, en een cierzel uyt het Grieckx Kosmos en
Kosmeni.
Elck hoopt dat sijn voorspoet meerdert.
DIogenes prees die Persoon welcke van Coning Philippus Raeds-heer wiert gemaeckt
met de woorden van Homerus:
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
111
Non sunt rejicienda insignia munera divum.
Socrates had een heel ander gevoelen, verachtende alle grooten hare giften, selfs het
gelt en Clenodyen seer gering estimerende, wilde oock niet dat sijn Leerlingen sich
door Gout of Silver souden Vrienden laten maken: Waer op Aristippus, als hy toch
evenwel een van Socrates Discipulen mette handen vol Gelts te steecken, over haelde:
Seyde: Ick hebbe liever door sulcke manieren my Vrienden te maken, als gelijck
sommige doen, door speelen of door Wijn: Syn wy geen meester van ons goet? En
koopen wy geen Slaeven voor ons gelt om ons in het dagelijckze te dienen? Wat
reden iss'er waer om wy het gelt souden spaeren, en niet breet uyt-deelen om vrienden
te maken? Den Boer die aen Artaxerxes een Kruyck water gaf uyt sijn Huys-put, die
nimmer soo schoonen Dronck seyde gedaen te hebben, en weygerden niet, toen hem
die Vorst, als hy door den Besneden die de Kan uyt des Boers hant had ontfangen,
was verklaert dat hy den Water-gever was, van een Calis tot een Rijck Man maeckte.
Seker Edel Persoon te gast ghenoot, hielt sich t' onvreden, om dat een slecht
Ambachts-man boven hem was geset: Waer uyt de vraeg ontstont, wie oft een kalen
Edelman die sijn schulden niet en konde betaelen, oft een Wever die
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
112
met Erven Schat-rijck was geworden, en Princelijck leven kost, best soude passen
in Felpe Kleederen te gaen? Daer waeren veel redenen over en weder: Den Huys-heer
seyde: Daer sijnder veel die boven haer Staet gaen, selfs de Dienstmeyden, soude
daer om sulckx niet moghen zijn? Den Ambachts-man seyde: Men mach niet al doen
wat men kan: Dat is waer seyde den Edelman, want elck moet dencken, waer hy van
daen ghekomen is: Ja seyde den Huys-heer, en oock waer het van daen komen moet,
&c.
De deucht het schoonste Beelt, wort echter luttel bemindt.
DEn Ouden Pittacus gevraegt, wat op den tegenwoordigen tijt het beste was:
Antwoorde: Wel te doen. Als willende segghen, dat als men altoos op den presenten
tijt wel dede, men noyt soude sondigen, dit was, ja het alderheylighste leven.
Anthisthenis seyde, de deught oft het wel-doen is een werckinghe, die juyst in geen
vele woorden en bestaet, of die tot leeren een Schoole ofte ettelijcke Discipulen
vereyscht: Want om de aengebooren aentreckelijckheydt der Menschen valt het niet
alleen Juristen en Medicijnen beswaerlijck de deught te practiseren, maer selfs de
Theologanten, wiens plicht het toch is om andere daer toe te
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
113
vermanen, komen seer selden totte volmaeckte observantie van dien: Horatius
ghehoort hebbende dat men een Pleyter, smeer-mondt ofte schoon-spreecker
deughdigh noemde, seyde in zijnen tijdt:
Ut Lucum igna, virtutem verba putas,
Staurobatus Koningh der Indianen, door een Brief van Semiranus gedreyght, en dat
met seer scherpe positiven, dat indien hy hem kreegh, hy hem soo, en soo wreedelijck
soude handelen; ja selfs aen een Kruys doen vast Nagelen: Lachte Staurobatus daer
om, en seyde: Men moet met geen dreygende woorden, maer met krachtige Wercken
en deught malkander overwinnen. Alexander vraegde eens aen seker Hof-vriendt:
Wat meynt gy, wie is stercker de Doodt of het Leven? Hy daer op vaerdigh, seyde,
Heer Koning: Het Leven; want die onderhoudt duysenden Ellendigen in Ellende,
maer de Doodt verlost haer van alle verdriet.
Die veel kalt, veel ontvalt.
SOlon plach te seggen: De aenspraeck is als een opgesmuckte Beelt: Wel seker sijnde,
datte geen die op een reden yets seggen, en een Beelt maken, sulckx in haer gemoet
bevangen: maer dat doch de selve veeltijts als't Hooft van
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
114
Esopus Wolf wort uyt-gheroepen voor fraey uytterlijck, doch innerlijck veracht, om
datter geen Breyn in sit. Tales seyde, 't verstant blijckt niet door wel-spreken: Maer
een wijs Man kan sich wel door beter uytdruckselen als de Tongh vertoonen: Een
Sot in sijn Tongh echter veel heyl stellende, weet gheen eynde van sijn raeskakelen,
noch van sijn onredelijckheydt. Op diergelijck subject plach Pythagoras te seggen:
Dattet wenschelijcker was een onbedachtens reden, als de vertelling van een
waengunstig te verwerpen. Democritus den Laccher hoorende een Iongman te veel
snappende, seyde: Cameraet in de Spiegel siet men sijn Aengesicht, maer de Reden
klapt yder wat hy in sijn Schilt voert.
Als in 't Iaer 1377. het Graefschap Hennenbergh aen den Huyze van Zachsen door
Huwelijck van den Lant-graef Balthazar van Turingen, met Catharina wierde gehecht:
Had den Keurvorst Frederick de 3. tot Zachzen den seer out vermaerden Schilder
Lucas Kraen voor sig, die hem naer 't Leven afmaelde: Als Lucas nu oock de
Waepenen daer by soude Schilderen, ende het Graefschap Hennenberg van outs een
rijck, vet Lant, hem wonder wel was bevallen, seyde den Keurvorst: Meester Kraen,
ghy sult de Henne (verstaende daer mede het Hennenbergse Wapen) braef uyt
Schilderen, want zy heeft de Vorsten van Zachzen een seer schoon Ey geleyt.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
115
Alles heeft zijn bedencken.
MEN vraeghde eens aen Socrates, welcke hem dagt de sterckste Staet te wesen? hy
antwoorde: Daer Kloecke Mannen in woonen: Welcke een gheluckige Staet was?
Daer d'Eendracht gheduerigh bleef: En wat onder haer het alderbeste was?
Malkanderen uyt harden, en te yveren in deucht en fraeyheyt. Zijn toehoorders namen
dit wel: Maer minder oorsaeck had den Broeder van Keyser Tacitus om benoegt te
sijn, als hy voor den Raedt yets versoeckende, afgewesen wiert: Doch om te betoonen
dat hy was van een gesadicht Gemoet: Toonden hy hem in 't uytgaen seer blijde: En
syde by hem selfs: De Heeren die Regeeren, doen wat sy begeeren. Soetelijcker
ghebeurdent dat Diogenes van Plato een weynigh Wijns versocht: En Plato sondt
hem een groote Kruyck vol: Waer over oock Diogenes door de sijne danck dede
seggen: En voegde daer by: Als men u vraegt hoe veel zijn twee ende twee, sult gy
seggen, Twintigh: Als men u dan om de uytlegginge vraegt: Segt dan: Ghy hebt niet
gegeven na't geen men eyschten, daer om en bent gy oock niet geantwoort na't geene
gy vraegden.
ISocrates ghevraegt wat Rhetorica was, antwoorde: Het maken van kleyn uyt groot,
en het groot uyt kleyn: Willende segghen: Dat
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
116
men by de Poëten als by de Schilders gheen waerheydt soecken most: Zy handelden
beyde wel van groote dingen, toch alles, om die kleyne grootheyt noch grooter aen
de Beminnaers der Schilderyen en Rethorica te vertonen: Erasmus van Rotterdam
door sijn Theologize gheleertheyt den Paus door sijn groote macht, noch de Koninghen
door hun gebiet, hebben van die tijt tot op heden dese Vrijheyt der Schilders en
Poëten niet konnen benemen: Een Philosooph hier op ghevraegt, waer om hy daer
soo heftigh over lachte? Antwoorde: Om dat ick te eerder lacchens eynde soude
vinden. So goet lachs echter Plato niet zijnde, antwoorde, als men hem vraegde, waer
om hy immers so weynig lachte? Seyde: Om dat na soo grooten uytgelatentheyt wel
haest wat anders volgt. Epictetus het lacchen niet heel en al versmadende, Seyde:
'tLacchen mag wel, dan niet te veel, noch om te belachlijcken saeck, nochte oock in
eenigheydt ghedaen werden. Want 't is gebeurdt dat yemandt in sijn Deur staende,
juyst op die tijdt lachten als een ander daer verby quam, die meenende om dat hy
apparent een quade conscientie had, dat dit lachem om hem was, trat aen de Deur,
en quetsten in gramschap met een opsteecker den opgemelten Persoon, dat hy doot
viel: Doen hadmen oorsaeck met de dader te schreyen.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
117
De eere soeckt, begintse van zijn selven.
MUsonius plach te seggen, dat hy aller eere waerdig was, die eerst door sijn fraeyheyt
sich selfs vereerde, en daer naer reverentie toedroech, die eere waerdigh waeren: De
rest der Menschen die dese twee dinghen versuymden, achte hy seer luttel eere
waerdigh.
Tooverye en Bedroch zijn Susters.
EEn Iongman in Hollant die zijn Mantel in een Herberge ontstoolen was, wierde
gheraeden dat hy by een Vrouw, die men seyde dat Waerseggen, ende den Duyvel
besweeren konde, soude gaen, ghelijck hy dede, gevende haer sijn ongeluck te kennen,
sy stelde hem Dach en Uer wederom te komen, ende dat hy dan niet nalatich most
sijn te doen 't geen hem van haer mochte bevolen werden: den tijt verscheen, den
Ionghman komt, ende sy seght hem dat hy haer souw volghen over al waer sy mochte
gaen, 12. stappen van haer af-blijvende, meer noch min, ende als sy stil stont, dat hy
't selve dan oock most doen, maer al-eer sy gingh seyde sy, daer ick eenige teeckenen
metten Handen ende het Hooft sal doen, sult ghy een stuck gelts begraven, soo groot
als ghy wilt, steeck'et maer simpel in de Aert, 't welck den Ionghman dede, ende als
zy
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
118
so samen een keer door de Stad gegaen hadden, quamen sy wederom Thuys, ende
sy belaste hem vorder dat hy den navolgende Nacht in sekere Herberge soude gaen
sitten, op een Kaemer die aen straet quam, ende waecken aldaer den gantsen Nacht,
dog een Venster open latende, want daer door soude hem den Mantel weder
in-gheworpen werden, maer sy gheboodt hem voor al stil te wesen, ende niet te
raesen, ofte soude by gebreke van dien het gantse beleyt verbrot wesen, doch sy liet
hem toe, dat hy yemant tot geselschap soude by hem nemen, 't welck hy dede, ende
een Kanne Bier 4. a 5. doen Tappen hebbende, raeckten sy aen 'tSpeelen, kijckende
met verlangen na den op-ghestelde Venster, oft den Mantel noch niet en quam
ghevlogen, doch te vergeefs, want den Morgen quam aen, ende hy gingh bedroeft
nae de Waerseghster, die dien Nacht wel een uer of twee aen de Venster had staen
luysteren, watter tusschen haer omgegaen was, ende den Iongman vast verwachtende
was, die haer vertelde datten Mantel noch te komen was, daer dese Feexe op
uytschoot: Dat sy het wel gevreest had, want de Dieven waren al driemael metten
Mantel aen de Venster gheweest, maer toch om datter sulckx en sulcke propoosten
ghevallen waren, zijn sy vervaert geweest: En den Jonghman most aldus troosteloos
heenen gaen.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
119
Die bespot wort, isser somtijts oorsaeck af.
EEn Franse vierkante Iuffrou, ontmoeten op den grooten wegh van Chastillion op
de Seine een jongen Lackay, die sy kende, en seyde: Wel goede Knaep Pieter, van
waer komt ghy? Van Parijs. Wat fraey nieus brengt gy ons van daer? Niet dan goets.
Maer welcke toch? weet gyse? 't Zijn dese Iuffrouw, dat van nu voortaen yder Iuffrou
die een kleyne Mont heeft, twee Mans sal mogen Trouwen. De Iuffrouw, die te vooren
wat vrypostich had gesproken, voeghden haer Mont nauwer, en met een modester
stem, seyde: Wat Pieter gy geckt ick en geloof het niet: Maer wat sal men met die
een groote Mondt heeft, doen? Die sal men sey Pieter, drie Mans geven: Waer op sy
haer Mondt weder den vryen toom gevende, oorsaeck gaf aen andere die daer op
letten, ter degen te doen lacchen.
Seker Iongen quam te Chastillion een Vrou tegen, die geweldigh van Tant-pijn
klaeghden, seyde: Iuffrou wilt gy my gelooven, ick sal u van de Pijn verlossen. De
Iuffrouw seyde: Och ja. Den Jongen leydt haer op 't midden van de straet, en doet
daer een Schabelle brengen, waer op hy de Iuffrou laet klimmen, in 'tgesicht van
meenigte Menschen, die verlanghen wat hier af worden sou: Eyndelijck hy liep
driemael om de Scha-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
120
belle, en prevelden by sijn selfs, als of hy de Tant-pijn beswoer: Daer na seyde hy,
spreeckt my overluyt na, so sal de Tant in mijn Hant vallen: Dit dede sy tot driemael,
ten lestemael een open siende, liep weg, en riep: Doet'er u gevoeg op, en warmt u.
Hier mede begost 't Volck te lacchen, en de Juffrou sich alsoo over eynd bespot
siende, meenden hem na te loopen en te beloonen, maer hy toonde aen sijn hielen
kloecker Lichtmis te zijn, als sy.
Met Vrouwen disputeeren, krijght men slechte Victorie.
SEecker Koningh van Vranckrijck, had seker verbodt op de Vrouwe Kleederen laten
uytgaen, waer af by yder veel seggens viel: 't Gebeurde dat in 't Hof van Loraine een
Raedts-Heer van Parijs onder eenige Iuffrouwen in geselschap was, sy om sijn aensien,
en dat hy oock van een goet humeur was, versochten van hem te weten, waer om
men toch soo een bloeyent Rijck als Vranckrijck om so een kleyne beuselingh als
de Kleederen waren, in onrust stelde? daer toch wel noodiger dinghen te reformeeren
waren: Den Raets-Heer seyde: Dat hy met een goede conscientie mocht segghen,
dat de Vrouwen selfs daer oorsaeck van waren, om dat sy soo veelerhande Kleeren
maeckten, en Ra-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
121
batten, Rocken, Mantelkens, Lijven, Voorschooten, Rijch-lijven, Portefrasen, Hulsels,
Fleppen, Neersticken en andere lomperyen gebruyckten, waer van gheen eynde was,
en waer door de geringe luyden bedorven wierden, en veel andere quade ghevolgen
uyt sprooten. De Juffrouwen seyde, dattet Mans selfs waren, die sulckx deden, en
de Vrouwen soo dickwils van Kleeren deden veranderen, ende hovaerdig waren als
haer Wijven wel geciert, doch afkeerig van haer wierden, als sy niet opgeschickt en
waren: Jae seyde den Raedts-Heer, 't is waer, wy en veranderen soo dickwils niet
van Broecken: Hier waren de Iuffrouwen geraeckt, maer wisten sig niet te
verantwoorden: Een Bejaerde Dame antwoorde voor alle, en seyde: Mijn Heer soo
ick het gheweest had die sulckx dede, 'k soud u met de selve Munt betaelt hebben,
want wy en verdeelen ons Middel-stuck-werck ommers niet meer dan de Mannen?
Onverwacht gevraecht, onverwacht geantwoort.
THales Miliseus door yemant gevraegt, wat eerder was, den Dagh ofte de Nacht,
antwoorde: De Nacht is een Dag voor den Nacht geweest, en niet tegenstaende dat,
is evenwel den Dag eer als de Nacht geweest, want de Nacht is het eynde van den
Dagh. Bias van een roecke-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
122
loose Vent aengetast, en afgevraegt, om te segghen wat Godtvruchticheyt was,
antwoorde: Niet, niets. Den ander niet te vreden, seyde: Waer om veynst gy in deses?
Bias antwoorde: Waer om vraegt gy so scherp, in saken daer af gy so weynig werck
af maeckt? Diogenes gevraegt waer om men de weg-loopende Slaeven, noemden in
het Griecx Andrapoda? Om dat (seyde hy) sy Mannen Voeten hebben, en een Hart
heel anders als het uwe, want sy en soude my als gy niet komen durven vragen. Men
vraegde hem, waer om de gemeene Luyden soo geern, en de Philosophen echter noyt
behagen in Loghens hadden: Om dat seyde hy, de laetste strackx op het toekomende
sien, 'twelk alles besluyt, en de Logenen doet bekennen: En waer van de Philosophen
oock dagelijcks veel disputeeren. Men vraegde hem, hoe Dionisius zijn Vrienden
tracteerden? antwoorde: Als de Boer de Uyeren van de Koe, want die vol zijnde,
Molck en vermagerde de selve: Die niets hadden, en arm waren, verwierp hy: Divites
enim interficiebat: Negligebat pauperes. Socrates op een samenkomst by yemant
gesegt wordende dat Plato had bygebragt, dat als yemandt te veel sprack van de stof
daer men van handelde, dattet beter waer, dat sulckx een Huysvader of privaet Burger
als yemant anders seyde: So vraegde Socrates daer op, wel is daer so veel aen gelegen,
waer om en seyde gy
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
123
sulckx niet in 't privaet? Xenophratesvan Empedocles verweten wordende, dat hy
noyt Wijs soude worden, seyde: Het voegt u wel Wijs te wesen, maer minder verstandt
hoeft hy die een Wijse kent. Den Sophist Nicetus in seeckere pleydoy vergramt
wordende, riep tot den Pleyter: Hout op van langer tegens my te snappen: Den ander
antwoorde: 'kSal dat doen, so haest gy op hout van my dus partiael te bijten: Want
wy beyde sijn Honden.
't Quaet, verraet.
TE Langres in Vranckrijck hebben de Vleeshouwers de gewoonte als men geen of
weynig Vleys in de Vasten Eet, Vis te verkoopen, en om dattet Water daer seer kout
is, bewaren sy dat Snachts in haere Water-vacken, en brengense by daeg in seer
groote Water-backen te koop, die sy stellen voor haer Vleesbancken, welcke staen
in een kleyn Steeghje, waer van de Huysen boven by na tegen mette Gevels tot
malkander komen: Een van dese Vleeshouders had een Edelman geaffronteert, en
hier socht hy revenge van, huerden desweghen 6. a 7. Vleyshouwers Knechts, die
neffens de selve Vleyshouwer oock eenighe smaet hadden ontfangen: Om haer gelijck
te voldoen, en ordonneerde om de Vleyshouwer het Water uyt te storten, 't geen hy
altoos savonts te vooren met groote moeyten daer in bragt om zijn Vis daegs daer
uyt te verkoopen: Zy naemen
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
124
dese Acte aen uyt te voeren op een Vrijdagh Nacht, en souden daer voor een stuck
gelts van de Edelman hebben, maer zy eyschten 't gelt van te voren: Den Edelman
seyde: Wat ghy geckt daer mede, soud ick gelt geven eer 't verdient is? En verborg
also het gheen hy met haer voor had, maer hy beloofden met hant-tastinge, dat hy
haer soude betalen met contante Munt. Dus scheydende, gaet den Edelman heymelijck
by de Vleyshouwer, en openbaert hem den gantsen aenslagh, met aenraeden, dat soo
hy wilde sich van deze Knechten revengeeren, en nemen eens soo veel kloecke Gasten,
versien met scherpe Roeden, om haer als zy quamen, gemackelijck te grijpen, en te
overmeesteren, de Broecken af te strijcken, en dapper te geesselen: De Vleyshouwer
dede so, en hielt hem snachts in een verborgen plaets, den Edelman selfs was daer
by, om dat sy geen verkeerde en souden aen-tasten, of in den Aenslach missen:
Eyndelijck quamen dese 6. a 7. Knechts, en de Water-back aen-tastende, om die uyt
te storten, komen d' andere voort-springhen, en doen quam den Edelman en de
Vleyshouwer mede te voorschijn, ende begosten luydts keels soo seer te lacchen,
terwijl die gegeesselt wierden erbarmelijck schreeuden: Na datse nu wel door de
Mostert gesleept waeren, en datze den Edelman met elcken slag die zy kregen, by na
als vervloeckten, seyde hy: Knapen weest gecontenteert, ick heb mijn beloften
ghehouden, en heb u met contant betaelt. En yder mette Broeck in de handt weg
loopende, so hy best mocht: Quamen in veel da-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
125
gen niet op straet, noch oock om de rest van het loon by den voorß. Edelman.
Daer de Man geck is, moet de Vrou sorg dragen.
TE Mirebeau woonde een Koopman ghenaemt Generet, die tweemael was Ghetrout
gheweest, mette naem van te sijn een seer quaet Man, waer door hy nu qualijck een
derde tot zijn Vrouw kost bekomen, en na den raet zijner Vrienden, ging buyten de
Stadt vryen te St. Seigne, daer in seecker Huys een eerlijcke Dochter woonde: Wel
waer zijnde dat sy soo veel goet niet en hadde als hy, maer toch sy was van also
goeden Geslacht, en een brave Huyshoutster: Nae veel over en weer loopen, wiert
't Houwelijck met dese geslooten, en naer verloop van de Bruydloft, bracht zijn
nieuwe Vrou in zijn Huys, daer sy niet lang alleen was, oft zy hoorden wel van de
Bueren wat quaeden pier haere Man was: Dat hy zijn eerste Vrouwen tot Stervens
toe had geslagen, en dat sy oock niet beter varen soude, &c. Elck beklaegde haer
ongeluck, seggende, liever de Armste Dienst-sloof te willen wesen van de Stadt, als
zijn Vrou. De Ionge Vrou dit hoorende, wiert gants mismoedig, en bedacht hoe zy
de boosheyt haers Mans best soude stuyten: Sy letten op alles, en verdroeg sonder
veynzen al wat hy dede: Evenwel als hy haer de eerste reys wilde slaen, seyde zy:
Liefste, dat en staet in onse Houwelijckze voorwaerden niet, en dattet deswegen oock
niet mocht sijn: Hy siende, also sy kloecker
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
126
en stercker was als hy, begost te schelden, segghende: Kockin, Malloot: gaet heen
neemt 't geen gyder in gebracht hebt, en packt u 't gat uyt: Wel aen seyde zy ick sal
gaen om dattet u so belieft heeft, maer ick moet de helft van 'tgoet mede nemen, hy
quaet sijnde, seyde: 't is wel, en so deelden zy 't Lijnwaet en veel goet: uyt een groote
Koffer, waer in veel kostelijcke Meubelen waren, nam alles daer uyt, tot by naer op
den Bodem, doen was hy genootsaeckt in den Koffer te treden, om de rest daer uyt
te krijgen: De Vrou dit siende, soo als hy in 't nederbocken was, smijt de Koffer toe,
en in slot: Zy haelden de Bueren in, en hy dreygden haer te vermoorden soo sy hem
niet uyt liet: Maer sy lachte en seyde: Mijn Vriendt koelt u moet wat, ghy bent op u
rechte plaets om u wat te bedaeren, want gy en sult niet eer daer uyt komen, voor
dat gy u gramschap hebt ghemodereert: Zy dede strackx eenighe Pasteyen en lecker
geback komen, en deckte de Taefel boven op de Koffer, daer sy mette Ghebueren
vrolijck op was: Hy wel siende, dattet zijn beurt was om fijn te singen, en dat dit een
ander Henne dan de voorgaende was, dede alle schoone beloften, en hy wiert
uyt-gelaten, op conditie van sich te beteren, en eens te drincken op de gunste van de
tegenwoordige Vrouwen, die hem vereerden mette Korsjes van de Pastey, en hy was
naederhandt een seer goet Kint.
Keyzer Carolus Magnus siende een out Wijf aen de Spinrock sitten arbeyden, en dat
zy uyt
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
127
puere Devotie oock Godt onderwijlen badt, maeckte daer op selfs dit Latijnze Vers:
Nenti fila Deus, & mentum jungit Olympo.
En voegde daer op: Lieve Moedertje, Christus heeft Matt. 7. geseyt: Klopt aen, gy
sult verhoort worden. Dit Versje, als een opweckingh voor alle Menschen, gaf den
vreedsaemen Melanthon altoos sijne Schoolieren in de Mondt, en seyde: Die vlijtigh
op past, sal een Man worden, &c.
Wel gebruycken, is de grootste deucht.
ALexis siende een rijck Man ellendig aen het Podegra, die tog alles in zijn Huys had
wat hy mocht wenschen, wiert gevraegt van sijn armen Buerman, mijn Heer wat
schort u? Arbeyt seyde den anderen: Hoe seyde den armen, waer om arbeyt? Om dat
seyde den rijcken, gy te veel Werckt, en wy te veel Wijn drincken: Arbeyde wy wat
meer, 't Podegra soude ons niet quellen: Daer om worden wy gepijnigt, dewijl den
arbeyt so salig, so gesont, echter so weynig bedagt wert, want waer siet men een
Delver, een arbeyder, en Daglooner, van 't Podegra sterven: Zy mogen toch sorgen
om haer noodighe en dagelijcksche, maer wy om onze naer lust ghedrevene en ydele
delicate Kost.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
128
De Ouderdom is in veele, maer altoos niet 't beste.
DEn Koning Archelaus om zijne voornaemste Vrienden wel t' onthaelen, had een
seer kostelijck Gastmael aengestelt: En 't geviel soo dat den treffelijcken Dichter
Euripides neffens zijn sijde zat, en onder veel discourssen die over Taeffel gingen,
wegens 'trijmen, seyde Euripides dat hy geen Dichter meer beminde, als den Ouden
Agathon, Treurspel-maker, onaengesien die noch den ouden trant en stijl van Dichten
ghebruyckte: Ey erhaelde den Koning, segt my wat isser aen een out Mensch te
beminnen? By Iupiter antwoorde Euripides, de Lente is niet alleen lieffelijck, maer
voor al oock den Herfst: Aenwijzende datte Jonghe Menschen Sot, Soet, en mal,
geen volkomen fraeyheyt hadden, dan als sy rijper van Iaeren, bequaemer Vruchten
van haer Leven konden by-brengen. Theodestas op de hooge Bejaring siende, seyde,
den ouderdom en de Bruydloft zijn malkander gelijck, want als wy tot beyde gekomen
sijn, vinden wy niet als veel pijn en moeyten, die terstont volgen. Democritus
oordeelde dat krachten en schoonheydt wel fraey waren, maer de Bejaertheyt was
de Bloeme van alle matigheyt en voorsichtigheyt, hoewel oock de Oude noch yets
jonghs aen haer behielden. Plato en Pytagoras hielden den hooghen
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
129
Ouderdom selfs van 'tbegin van 'tgeluckigst des Levens, vermits 't verstant dat sy
door ervarentheydt ghebruyckten, het respect dat sy rondsom vande Jonger genooten,
en sich van veel onheyl voorsichtigh bevrijden: De Joden daer en teghens als sy
yemandt vervloecken, en de meeste Ellende toewenschen, segghen: Dat ghy Arm en
Out worden moet. Den Grieckzen Bion seyde: De Ouderdom is de deure van alle
ongemack, die geen ander Medicijn verwacht als de Doot, by elck soo vervaerlijck.
De Christenen houden den Ouderdom hoogwaerdig, doch leeren by ervarentheyt,
dat een Out, Arm en Sieck Mensch, seer Ellendigh is, om dat nog de verachtinge
daer by komt, een quaet, 't welck voor Oude Luyden byna 't alder-onverdragelijckste
is.
Spotters beloonen haer selfs.
EEn Droncken Bloet in Duytslandt om zijn veelvoudig drincken van zijn Vrou gehaet:
Dog evenwel besorgt om van alle ongeluck bewaert te wesen: Had eenmael zijn
pleysier te wedden teghens zijn Bent-ghesellen: Dat zijn Vrouw, die hem altoos te
vroegh uytte Kroegh quam thuys haelen, hy hem eenmael soude verschuylen, daer
sy hem niet vinden en soude: De Vrou op den Na-middag gaet d' een Kroeg uyt d'
andere Taverne in om haren Man te soecken:
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
130
Die doen boven de hooghste Klocken op den Tooren sat, en zijn Vrou van d' een tot
d' ander plaets bequaem koste sien loopen: Hy won dan dese wedding, alsoo sy op
den Tooren haer Man daer hy een Pul met Bier had, niet en socht: En oock toen men
hem verweet dat hy altoos 's Nagts laet tuys quaem; dede hy hooge beloften van ten
11. uren Savonts thuys te komen: Zijn Vrou in 't begin laet op hem wachtende,
hoordent 2. uren slaen: Hy quam tuys, en de Klapperman ontmoetende, beloofde die
een Schelling, mits, dat hy voor en omtrent zijn Deur 2 a 3 reysen roepen soude: Elf
uren heeft de Klock, &c. Dus komt hy thuys: Zijn Vrou begost te kijven: Wel seyde
hy, ons accoort leydt op Elf uren, en ten is maer even geslagen: Het is twee uren
seyde de Vrou: Met dien begost de Klapperman te roepen Elf uren, doen most de
Vrou ongelijck hebben. Naderhant beloofden hy als een vroom Man, tusschen 8 en
9 tuys te komen: Wanneer hy evenwel zijn oude droncke gangen ging, wiert hy van
zijn Vrouw en oock van hare Vrienden ernstig berispt: Maer hy lachten daer mede,
en seyde: Ick heb mijn beloften ghehouden, niemant kan my beschuldigen. Als men
hem nu seyde: Cozijn, gy sijt volgens beloften aen u Vrou tusschen 8. en 9. niet tuys
gekomen? Antwoorde hy: Mijn Heeren ha ick doe ommers. (Hy was een Vlaming)
want hy woonde in een Poortje, aen de ingangh
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
131
van welckers beyde hoecken een Pothuysken stont, en op d'een had hy met Krijt
geset 8 en op d' ander 9. soo quam hy ommer tusschen 8. en 9 tuys. Men verhaelt
van den selven, dat hy hoewel een grooten Drinckebroer, nochtans veel geneuchten
aenrechten: Ende als hy nu zijn tijt verloopen sach, en gheen Remedien teghens de
Doot en wist by te brengen: Vraegde men hem of hy voor de Doodt niet vervaert
was, om dat dien Baes so afgrijselilck by de soetheyt van het Leven was: Antwoorde
hy: Hoe soud ick minder als een Vlieg, een Mier, een Spinnekop, of als een Pissebet
zijn, die schoon hoe gesont, noch altoos de Doot vreezen? Alleen om datte Natuer
tot Leven aengevaert, niet en beoogt, als datse Natuerlijck siet en keurt. En hy besloot
sijn doen daer mede, ghelijck als den Schipper op seker Hollants Veer, die by een
ander Schipper quam om den selven te troosten: Klaes-oom seyde hy: Ten is hier
langer niemendallen (hy had zijn tijt gehad) hier is voor ons langer niet te beleven,
'tis al een Pintje Bier, en dat met schuimpje vol.
Oude Menschen van goede Leven, verdienen alle respect.
SUlcks wist Lysander in zijnen tijt, want 't behaeghde hem, dat men te Lacedomien
de Huyzen der eerlijcke Oude Luyden, voor de waerdighste erkende: Reden gevende,
dat men
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
132
wel een Ampt, een groote Rijckdom, en eenigh ander geluck konde bekomen, binnen
sekere seer weynigh Dagen: Maer, dat toch niemant Out, als door langen tijt, schoon
selfs van den Hemel gekomen, konde worden, en deswegen die Segen van lang
Leven, laet ick seggen wel Leven, vry verre overtreft, 't schielijck toeval van een
oogenblick, van Officien, van Rijckdom, en van licht-verkregene Eer en Vrienden,
die toch soo licht verstuyven als de Wint. Seer aerdig heeft Alexander gesproken,
toen hy in de Winter sijn Leger dede voort trecken, en rustende, by een Vuyr sadt,
daer hy onder veele verminckte een Oudt Man sag, die van koude trillende, by 't vuyr
drong: Wanneer Alexander seyde, indien gy in Persien Gebooren sijt, behoort gy,
om dat gy soo braef door-dringhen kont, in des Konings Stoel te sitten, maer om dat
gy een Macedonier bent, is het oock billijck dat gy u retireert. Een soo Oudt Man
ghevraegt, wat hem dacht van de Weerelt, en of hy noch niet sterven wilde, seyde:
Noch de grootste, noch de kleynste, maer de matigste, (daer ick my onder reeckene)
van Weereltlijck aensien, behoeven niet te klagen, so lang sy noch leeren, dattet recht
Leven meer verlockt als vervaert: Want voeghde hy daer by, hoe soud ick die nu
100. Iaren geleeft heb, poogen te sterven, daer ick het Leven soo gewoon ben?
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
133
Botte, Sotte, mach men vragen.
Kleyne Kinders sachjes dragen.
En een Fielt ten Lant uyt jaegen.
Domme moet men toch verdragen.
En de Kreupels onderschragen.
Maer Grijse Wijse moet men vragen.
Als den Oorlog begint, opent de Hel zijn Mont.
DEn Koningh Philippus tegens de Griecken Oorlogende, quam Diogenes in sijn
Leger, en tot Philippum geleyt wordende, vraegde die, wat nieuwigheydt sijn Hart
omvangen had daer te komen? Om u ydelheydt seyde Diogenes te sien: Want gy
schijnt niets te overdencken, en of gy u Rijck of u leven in gevaer stelt. Een van
onsen tijt daer op de reden vervolgende, seyde: Och, of de hedendaeghze Prinçen
dese woorden van Diogenes wel bedachten, die veeltijts om so gering en onnutte
pretexten, en eyghen domme affectien, de vervloeckste en schadelijckste Oorlogen
aenvangen, selfs dickmael tot haer eygen bederffenisse: Want gelijck Tacitus seyt:
Ubi bellum ingruit, innocentes & noxi iuxta cadunt. Seker Outvader plagt te seggen,
wie gaet ten Oorlog, als die een anders bederf, en sijn eygen grootheyt soeckt: En
nochtans pretendeeren sy voor 't Vaderlant te willen sterven, daer sy nochtans veel
liever voor het Vaderlant blijven leven. In de Libry te Mentz tot St. Alban, wort
gevon-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
134
den een seer oudt Boeck, op Pergament, met Longobardische Letteren gheschreven,
doch in goede Franze Tale, alwaer onder andere van sekere Veldtslagh verhaelt
wordende, oock deze woorden staen: Is het niet een jammerlijcke sake, datte Natuer
toch aen alle Vogelen, Dieren en Wormen aenwijst, dat d' een Wolf d' ander niet en
Eet, nog Gier, noch Arent, nog Slang of Leeu, maer elck hout'et mette zijne, en
schuylen sich daer onder, kruypen en gaen, en in plaets van malkander te schaden,
helpen veel meer den anderen: Dat dan den Mensch boven alle Schepselen Wijs,
Verstandig, Kloeck, en met 5. Sinnen van Godt geschapen, soo onsinnig, rasend, dol
en verbastert woedende, Onnatuerlijck, Beestachtigh en Tyrannigh zijn, sulckx dat
d' een Broeder teghens den ander, den Zoon tegens de Vader in 't open Velt te samen
Slaghtijt houden, malkander ombrengen, en sonder Barmhartigheyt als overbeestige
Dieren, 't Leven berooven, &c. Die heden Prinçe gesach zijn, en ervarentheydt van
Leven hebben, sullen toestemmen, dat dese woorden loutere waerheydt zijn: En men
verhaelt'er by, dat seker Indiaens Koning, hoorende datte Europianen soo dapper na
sijn Silver en Gout yverden, seyde: Wat baet het dus tegens haer te Oorlogen, wy
consumeeren onse Familien om 't Metael door 't Metael, het Leven behoorden wy
waerdiger te agten, want als van dese baetsoeckers gy den Vader de eene dag om
zijn Rooven dede opknoopen, so soude den naesten Morghen wel de Zoon met zijn
Schip onder de Galgh deur komen vaeren.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
135
't Verteeren heeft meer swarigheyt als 't winnen:
Het bewaeren is meerder konst als 't verkrijgen.
CHilon siende een Jonghelingh zijn Vaeders Erffenisse seer lichtvaerdig verquisten,
seyde: O! Cameraet, dewijl ghy niet en doet 't geen ghy behoort, sal u oock toekomen
't gheen u verdienste zy: Wel aen, weet dan, dewijl het u niet en past so quistagtig te
zijn: Sal 'tgoet dat gy nu so weynig acht, u oock hier na veel minder achten. Bion
diergelijcke verdoender kennende, sprack van hem: Hy wil dan van de Aerde hier
na opgeslockt werden, vermits hy levende hier dagelijckx de Aerde opslockt. Diogenes
voorby een verquisters Huys gaende, daer boven de Deur stont: Dit Huys is te Koop:
Seyde hy: Dese Man Prophiteert alreede, want indien hy niet en behoeft, hy sal ten
minsten als een Debauchant 'tselfde moeten verkoopen, dewijl als hy zijn Maeghe
en Beurs qualijck gestelt vint, hem dat sullen doen over-geven. Timotheus zeyde van
Aristophontes, dat vermits hy geen versadelijckheyt van Goet had, dat dan oock voor
hem om 't selfde te winnen, niet schandelijcks en waer. Epicurus oordeelde keuriger,
dat die weynig niet genoeg waer, was niet te versadigen. Amaxagoras gevoelde, dat
men in dit Leven seer veel met 't Gelt konde uytwercken, maer dat te winnen so
swaer was dan 'twel bewaren: Sulcks vergelijckende by de Kalifen,
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
136
die door Erfgoet Rijck geworden, en de weelde onghewoon sijnde, sich haest weder
tot Erfghenaem van een ander om haer overdaet maeckten. Hoewel onderwijl oock
seker blijft, dat oft wel licht verkregene Goet, somtijts weynigh wort geacht, evenwel
die het met sijn Sweet en groote moeyten wint, sal men veel meer dat sien bewaren
en ter deugt ghebruycken, als d' andere: Want die gheleert heeft om het Gout te dienen
als een Slaef, moet oock daer Meester van gheworden sijnde, daer over konnen
ghebieden als een Heer.
Niet wat men, maer hoe men doet, geeft eer.
DE Philosooph Demonax siende yemant sijn Knecht seer ongenadig slaen, riep hem
toe: Hout op, indien ghy oock geen Knecht worden wilt. Aenwijzende, datte gheene
die hun passien niet wisten te toomen insgelijcks Slaven waren. Een ander Philosooph
siende zijn Vrouw met den blooten Hoofde, en licht gekleet uytgaen, joeg haer wegh:
Met deze woorden: De Wet en de reden segt, dat gy alleen om my te behagen moet
zijn, wat hebt gy dan voor, met dit u op-proncken in 't uytgaen? Dat gy u soo moy
maeckt om van andere gesien te worden, want dit geeft de Man suspicie datter
meerder quaet achter schuylt. Antisthenes toen hy sach dat veele Vrouwen om haer
quaede manieren,
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
137
haer selfs tot verachtinge maeckten, oordeelden nochtans, dattet niet hare boosheyt,
maer hare broosheyts schult was, want seyde hy: Een Vrou is als sy te gelijck mette
Mans onderwesen wordt, al so kloeck om yets te leeren, en vlug te begrijpen, speciael
om de deugden te volgen, als den Man: En indien zy het niet en begrepen, het was
de Mannen selfs te wijtten, als de Wortel waer uyt haer verstant en onderwijsinghe
vloeyde. Voorwaer een braeve Les, voor Mans die quade Vrouwen hebben, en die
door redelijckheyt en meerder Wijsheyt niet en weten te Regeeren en te verdragen.
Swijgen op zijn tijt, is soo eerlijck als spreken.
CAlisthenes zijnen Auditeur aen Alexander sendende, belast den selven weynig te
spreken, en niets dan behagelijck: Om datte Ooren der Koningen doorgaens jeucken
na streelingen, en de vleyers meest gehoor geven. Heraclitus antwoorde seer wel,
als hem yemant vraeghde, waer om hy sweeg? Om dat gy spreken sout: Wel wetende,
dat die een losse Tongh had, het swijgen alderswaerst was. Aristoteles gevraegt waer
om dat hy sweeg, daer hy een ander dagelijcks leerde spreken, seyde: Voorwaer
diens Mes te bot, verdient billijck gesleepen te zijn. Teophrates siende op seker
Gastmael een Iongeling swijgen, seyde: Indien gy uyt hooger last hier swijgt, zijt gy
verbonden,
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
138
en indien ghy van u selfs swijcht, verbint ghy u selven. Demosthenes een Leerlingh
hoorende wat te veel snaps voeren, also hy een Glaesje gedroncken had: Quam die
op de Schouder kloppen, en seyde: Jongman, Jongman, leert noch swijgen, van de
geen die u nu so sprakelijck heeft gemaeckt. Basilius Magnus had altoos in de Mont,
dat men mocht swijgen leeren, want alle Tongen en Talen waren niet machtigh het
Godtlijcke uyt te leggen, noch geen Sinnen om dat volkomen te begrijpen, hoewel
veele die sig inbeelden de Son en het ligt te sien, daer alderveerst af waren.
Wel Regeeren is Hemels.
PLato die een gants Boeck van 't wel Regeeren eens Republijckx heeft geschreven,
was seer sorgvuldig en voorsichtigh om de beste manieren daer toe aen te wijsen:
En wel bewust dat oproer en een onbenoegdeGemeente het grootste quaet in een
Staet was, oordeelden, dat men om 't selve te voorkomen, de kleyne en geringe
Luyden niet en mogten te seer in Armoede onderdrucken, noch de groote in machtige
Rijckdommen verheffen: Om dat door d' ongelijckheyt van d' een en d' ander, onmin,
en ten lesten 't bederf van beyde volgden, also d'een te luttel hebbende, en niet
konnende Leven, nogh most lijden het onlijdelijck veragten der Rijcken, die
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
139
niet minder dencken als om haers ghelijcken te eeren, en de behoeftige mette Neck
aen te sien. Gelijck by de Oost-Indianen, daer yder die van vermogen en Rijck is,
hout sijn Staet, soo doen oock desselfs Kinderen, maer de Slaven en haere
afkomelinghen moeten altoos Slaeven blijven: Waer uyt oock dickmael in die
gewesten beurt, dat als deze Heydenze Slaven eenighe kans sien, sy dickmalen hare
Meesters en al 't Huys-ghezin Vermoorden.
Out en Eerlijck, moet niet veracht zijn.
EEn Out Man van 100. en seven Jaren, wiert gevraegt of hy noch langer wenschte
te leven, seyde: Waer om niet? Dewijl ick mijn Oude Iaren niet en heb te beschuldigen.
Sophocles seer Out gheworden zijnde, wiert van sijn Zoon beschuldigt dat hy Sufte:
Den Ouden Man verantwoorde sig in een Tragedie die hy korts daer na maeckte,
waer in hy een voorval brengt, dat hy bid de gheene die hem sien Suffen, sulcks te
verdragen, en te dencken: Dat soo hy Sophocles is, hy konde Suffe: Maer so hy oock
waerlijck Suft, dat hy dan oock Sophocles niet en is. Bewijzende alsoo dat in een
gematigden Ouderdom meer sat als de Iongheyt konde begrijpen. Pollius Romulus
van den Keyser gevraegt, om dat hy Hondert Jaren out was, hoe hy sijn Leven so
lang had bewaert,
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
140
seyde: Ick hebt 't Lichaem van binnen met Honing, en van buyten met Olye bestreken.
Plinius was van dat ghevoelen, datte Olye van den Mensch van buyten, en de Wijn
matig gebruyckt van binnen, oorsaeck van lang Leven waren: Hoewel oock den
Honing in de warme Landen, een deugdige kracht heeft. De Swabize Boeren worden
veel out, dan sijn groote Dronckaerts, 't welck sommige meenen voort-komt, om dat
sy gants sorgeloos zijn, en dat doet wel Slapen.
Een kleyn vonckje, maeckt een groot Vuyr.
IN 't Iaer 1509. den 11. Septemb. was 's Morgens vroegh uyt Leyden ghereden Pieter
de Grebber, zijn Vrou, en Iuffrou Catarijntje 13. Iaren out, hare Dogter, om ter
devotie te gaen in de Kercke van Wassenaer: Gerrit van Raephorst die groote affectie
tot dese Dochter had, quam met 4. Man op een Wagen op die tijt van Katwijck tot
by 't Huys te Raephorst, daer sy met twee gespannen Bogen en andere Wapenen de
ged. Pieter de Grebber verwachten, en als hy quam, de voorß. Dogter met kracht
onder 't roepen van schiet, slaet &c. Iuffr. Catharina van hare Vaeders Wagen
geweldelijck namen, en op haer Waegen wierpen, hoewel de Iuffrouw seer tot haer
Vader en Moeder riep: Evenwel sy bragten haer tot Sassem, daer zy door eenen
Symon Klaesz. die daer met een Schuytje op wachte, haer over 'tWater sette: Van
waer sy in de Parochie van Lemuyden
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
141
quamen, en Troude daer na met vryen wille te samen, togen van Utrecht na
Kuylenburg, en so voort: Onderwijl was Raephorst by 't Hof van Hollant, uyt Hollant,
Zeelant en Vrieslant gebannen, oock al zijn Goet verbeurt: Naderhant Raephorst
hoorende dat sijn Moeder seer Kranck was, is geseten op een Paert, hebbende een
geladen en gespannen Boog, quam also binnen Leyden, daer hy zijn Moeder Doot
vant, hy dat hoorende, trat daer zy Begraven was, en gelesen hebbende sijn Devotie,
is weder uyt 't Landt ghereden, sonder yemandt te misdoen. Onderwijl ging Iuffr.
Catharina, siende dat het haren Man was en blijven most, alsoo hare Ouders de
Trou noyt en wilden consenteren, vast over en weder om de Paix te maken: Nae veele
moeyten en Rechtspleghen, en vuyle vertellinghen over en weder, zijn de Mannen
die Gerrit van Raephorst gheholpen hadden, gedoemt, bloots Hoofts in Linne-Kleeren
met een Wasse Kaers in de hant, 't Hof in den Hage om genade bidden: Tot Leyden
mosten sy insgelijckx Pr. De Grebber en sijn Huys-Vrouw in Linne-Kleeden Bloots
Hoofts met een Kaersse in St. Pieters Kerck Sondag ten 10. uren komen om ghenade
bidden: Gerrit van Raephorst most 100. Philips Guldens voor de Kerck van Wassenaer
geven: Om te maken een Glas, in deselve Kerck daer in deze Woorden souden staen:
Dit Glas is alhier doen maecken uyt Condemnatie van den Hove van Hollant, by
Gerrit van Raephorst, in beternisse van de Vrouwe-schaeck by hem ghedaen. En
daer mede wiert yder rondsom verboden, niet meer quaets van den anderen te seggen.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
142
De oogluyckinge is in veel dingen maetigh ghebruyckt, dienstigh.
KEyser Frederick eenmael al de Raets-heeren in sijn Hof doen roepen hebbende,
begeerde van haer, eer zy binnen de Raetkaemer quaemen, twee dinghen te moeten
waer nemen. Sy benieut, versochten te weten wat dit was: Na redelijckheyt alle
overwegingen te lichten en te swaren, seyde den Keyzer: Achtende, dat buyten het
een wat over 't hooft te sien, en d' ander wat scherper te bestraffen, nae tijt en
gelegentheyt, noch de Justitie, noch de Barmhartigheyt, noyt plaets en souden konnen
hebben.
Niet de Wijn, maer de Mensch, niet 't gebruyck, Maer de quade
gewoonten zijn te verachten.
EEn Italiaenze Slaef om desselfs Sieckte te cureren, geraden dat hy eenige jonge
Duyven soude eten, antwoorde: Hoe soud ick my tot soo kostelijcken Eten stellen,
daer als ick levende blijf, ick voorseecker weet, dat my sulckx in toekomende sal
mogen gebeuren? Romelus dronck den Wijn soo suynig, dat eenmael een hem
toevoegde: Indien alle drinckers waren als ghy, den Wijn wiert goe koop: Neen seyde
hy: Zy soude dier worden, want ick drinck so veel my lust, 't geen andere die de
macht niet en hebben, nu moeten laeten, om dat haer lust grooter
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
143
als haer vermogen is. Naederhant hebben de Romeynen dit wel ondervonden: Want
toen zy eens van de Zarazijnen waren overwonnen, seyden de Soldaten: Als wy geen
Wijn hebben, konnen wy niet vechten: Een ander die onder haer was, en den grootsten
dronckert niet, seyde: Neen, neen laet ons moet scheppen, want die ons overwonnen
hebben, drincken maer Water. Een Koning uyt Italien de dronckenschap seer hatende,
seyde veelmael: Men moet Wijn drinckende, Water daer toe doen, of hare twee
Kinderen, ongebondentheyt en gramschap komen terstont den beschonckene 'tverstant
overweldigen.
Alles kan tot leeringe strecken.
COningh Alphonsus hoorden eens de pleydoye van een Advocaet aen, die om sijn
reden staende te houden, datte Menschen seer vals en ongestadig in die tijt waren,
prees daer en tegens de eygenchappen der Dieren, datte Duyfkens so reyn en suyver
van leven waeren, de Raven selfs met haer gemeen hebbende, dat die haer Egade
verlooren hadden, als waerlijcke Weduwen in treuren haer leven voorts versleeten:
Datte Wormen en Slanghen sonder te sien, soo voorsichtigh waren op de minste
Reuck en Gevoel van de Aerde te ontwijcken, 't gheen haer schaedelijck mochte zijn:
Hoe getrou de Honden selfs voor de Menschen waeckten: De Swa-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
144
nen wat een afbeeltzel van Godtvrucht sy in al haer doen betoonde: De Honingbyen
hoe geschickt in ordening sy de Menschen een perfecte Regeering aenwesen: Soo
antwoorde Alphonsus daer op: Het sy dattet dese Dieren in de Nature hebben, ofte
dattet Godt haer alsoo belieft heeft die te geven, voorwaer sy beschaemen in alle
dese dinghen het Menschelijck Geslacht, dat van deze die men Beesten noemt, selfs
de redelijcke, die men Menschen heet, wel mogen ter Schoole gaen, en sigh schamen
deugden van d' onredelijcke Schepzelen te moeten leeren.
Alle wedders zijn geen winners.
EEn Veenboer komt in een Noort-hollantse Stad, en met sijn schip met Turf
gearriveert sijnde, gaet in een Herberg, en by geselschap te drincken rakende, maeckt
met eene koop, dat de Boer een gants Jaer, aen den Kooper Turf soude leveren, te
weten 52. Weecken langh, d' eerste Weeck 1. Turf, de tweede Weeck 2. en derde 4.
Turven, also van Weeck tot Weeck verdubbelende. 'twelck den Kooper soude goet
maken met een Gulden 's Weecks: Hier op gaet de Koop aen: Maer den Boer s'
anderdaeghs ontnuchtert, siende dat hy, noch gheheel Hollant in een jaer so veel Turf
niet konde uytleveren, stont verbaest, te meer om dat men hem dit Register gaf:
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
145
1
1024
2
2048
4
4096
8
8192
16
16384
32
32768
64
655336
128
710672
256
1421344
512
2842688
Dit alsoo tot 52. Weecken oploopende, komt tot een onnoemelijck getal: Den Boer
gaet by zijn Kooper, biet hem een Stoop Wijn a twee tot roukoop, den ander wilde
daer af niet hooren, maer hielt sich aen de Koop: Waer op den Boer by een Notaris
gaet, en op des selfs raet voor de Heeren Burgermeesteren, daer den Boer, also hy
boven de helft bekocht was, van sijn Koopmanschap wierde gereleveert en ontslagen.
Eenen Jacob van Weede Anno 1542. omtrent Kersmisse te Muyden in een Herbergh
sittende te drincken, beroemde hem, dat hy voor Lichtmis naest, Schout van Naerden
soude sijn: Eenen Arent Volkertsz. en andere daer by sijnde, verwonderde haer dies,
om dat ghed: Jacob tot sulcken Ampt als onbequaem was: En onder veele over en
weder woorden, seyde Arent Volc-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
146
kers, geeft my daer op 1. Gulden als ghy Schout van Naerden bent, ick sal u 100. gl.
in de plaets geven: Welcke gl. hem van Weede gaf: Dese sake is daer na als de
wedders al doot waren, voor 't Hof in den Haeghe betrocken, en om dat van Weede,
hoewel onbequaem, van de versekeringe des selfden Ampts al voor de weddinghe
was versekert, en die van Utrecht daer en tegens seer onredelijck hadden gevonnist:
Hebben daer na beyde partyen in niet verders als d'onkosten gedoemt, en de weddinge
is, gelijck altoos daer na andere met geen andere decisie voleyndigt, als de partyen
gesamentlijck tot taxatie van den Gherechten ofte van den Hoven te doen ghevoelen,
dat alle wedders seer haestighe Sotten zijn, daer men geen ander Recht als 't
uytschudden haerer Buylen over behoorde te doen.
De Wijze hebben altoos moeyten met de Sotten.
DEn verstandigen Demonax siende de Burgers van Athenen na de Barbarische
maniere op hun Marckt-velt met bloote Swaerden teghens malkanderen vechten:
Riep uyt: Ey gy Burgers, en wilt so malkander niet als Honden verslinden, of smijt
alvoorens uwen Altaer van Barmhartigheyt, om verre. Willende seggen: Dat, daer
men den Hemel over des selfs Barmhartigheyt loofden, het dan niet en pasten soo
wreet te zijn, en malkanderen om te brengen. Diogenes in de selve Stadt het Spel
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
147
van Dionisica, 't welck ter eeren den Drinckebroer Bacchus wiert gehouden, aensiende,
en de Comedianten seer Jufferachtig en verwijft opgepronckt, gekleet sijnde, seyde:
O! wonder van alle sotheden, want hier en wert niet dan van geckswegen alle
belacchelijckheyt uyt-ghewerckt: Want zy speelden voor Lichtvaerdighe,
Onbeschaemde, droncken en uytsinnige Menschen. Een van diergelijcke Speelders
wiert eens van Socrates aengemaent sich in de Spiegel te besien, en so hy met reden
kost over een brenghen, dat sijn Leven en dat Schepsel malkander geleken, hy een
Mensch te sijn, waerdig was: Indien niet, dat hy dan sig most aenstellen te verbeteren.
Plato een dronckert siende thuys komen, seyde in gramschap: Bekijckt u selfs in 't
Glas, op dat gy door des Monts onfatsoenelijck in sluypinge, dit gulsig leven moogt
af-laten. Dat Plato nu in Duytslandt quam, hy had druck werck met dien grooten
hoop te vermaenen.
Te spreken veylig, regt, heet, toe-sien wat men segt.
EEn sekere Jonge Dochter te Gornichem in haer Ooms Deur staende, daer zy woonde,
quamen twee Jonghmans daer verby, waer van den eene een Praetje mette voorsz.
Dochter maeckte, en, gelijck de Ionge Luyden van vryery en Trouwen spraken, onder
't welcke gebeurde,
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
148
dat hy jockende een gouden Ring haer liet sien, en of die aen haer Vinger wel soude
passen, en sy insgelijckx met hem in jockernye pratende, nam de Ring en besach
die, proefde, en kreeg die aen haer Vinger: Zy gheen arch denckende, wilde die weder
af-trecken, en den Jonghman geven, maer den Ringh klemde wat hart: Onderwijl
komt'er yemant die haer praten steurt, so dat sy en hy gedwongen waeren de Ringh
aen de Vrijsters Vinger voor die tijt te laten: Eenige tijdt daer aen, komt seker persoon
dese Dochter vryen, den voorgaende Jonghman dat hoorende, ende dattet Huwelijck
apparent soude volgen, komt met ernst haer voor houden, hoe hy die Ringh haer op
Trou had gegeven, en datse niemant als hem Trouwen mocht: Zy hier over ontstelt,
meende nog dat hy jockende sprack, maer siende dat hy 't meende, wilde de Ringh
hem weder geven, en daer was veel spuls; Togen naer den Haeghe, de Vrijster wilde
hem om al de Werelt niet, en de Jonghman segghende, dat sy aen hem verlooft was,
wilde haer niet ontslaen: Maer als 't Hof in den Haeghe had verstaen van de getuygen
die omtrent de praetjens van het Vingeren van den Ring waren present gheweest, dat
alles by den Jongman met studie was aen geleyt, om een stuck Gelt, of oock de selve
Dochter te krijgen op een onrechtvaerdige wijze, hebben den Jongman alles ontseyt,
en in de kosten van 'tpro-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
149
çes en 100. Gulden gecondemneert, en de Advocaet verboden niet meer ten Hove te
komen. Een fraeye Waerschouwinghe voor alle Dochters, om niet licht van sulcke
dingen met Ionge Knechten te praten, want
Die wil Trouwen, denckt dat het Houwen
Rechtschapen Houwen is:
't Waer beter te schouwen, als 't Hooft te krouwen,
Want spa berouwen, voorwaer dats mis.
Beter doen, gaet boven berispen.
ALcibrades sach eens Lamproclo met zijn jong Zoontje smakelijck speelen, berispte
hem deswegen daer over, als of sulcks Wijse Lieden niet en pasten: Maer hy
antwoorde: Ghy Alcibiade lacht my onmatelijck uyt, om dat ghy meent dat ick te
onmatelijck met mijn Zoontje speele: Ghy mocht beter swijgen, vermits ghy noch
niet en weet de ghenegentheydt van een Vaederlijck goet Hart tot zijn Kint: Wanneer
gy Kinderen krijcht, en u sulcken voorval te beurt komt, van met de selve te speelen,
siet dat gy dan niet Kinderachtiger en wort, als ick nu ben.
Tegens 'tquaet onverstant, behoort stercke Wijsheyt.
SOcrates zijn Vriendt Euthidemus ten avont Eten genoodt hebbende, stont in 't midden
van de Maeltijt Xantippe sijn Vrou gestoort van
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
150
de Tafel op, en na datse haer Man Socrates met veel quade woorden als een
onverstandig Mensch had uytgescholden, stoot sy in dat tieren de Tafel met de spijse
om: Waer over Euthidemus seer ontstelt wiert: Socrates gants verduldig, seyde: Ey
Euthijdeme, waer om ontset gy u so seer? Is het niet gebeurt, dat, als ick onlangs by
u ten avont Eten was, dat een van uwe Hennen op de Tafel quam vlieghen? De
Glaezen en al wat daer op was, 't onderste boven smijtende? Lijt, en moet gy dat van
u Hennen lijden? Waer om ick niet dat van mijn Wijf? Een ander hebbende sekere
Gastmael aen-gherecht, begost te Vrou seer te knorren, so datte genoode daer over
seer onpatientig wierden: Den Man dat siende, seyde: Ey Vrienden weest goets moets,
kondt gy niet een half Uertjen verdragen, 't geen ick nu soo meenigh Iaer heb moeten
lijden: Gy weg gaende bent dan van haer Kijven ontslagen, maer echter ick, weet
geen eynde.
Aen de gemeene geruchten, is veeltijts wat aen.
DE Geleerste plachten te seggen: Een Vrou is een onvolmaeckte Man. Phoroneus
den Wetgever dit wel wetende, om hy mede een onverstandige had, seyde op sijn
Sterf-bedt: Ick had alle geluck en mijns Hartsen wensen gehad, indien ick maer
sonder Vrou waer geweest. Cicero selfs weygerde sijn Suster ten Huwelijck aen
Hirtio die haer versocht, te geven, na dat Terentius daer al
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
151
een Blaeutje aen geloopen had, seggende: Dat een Wijs Man de Studie en 't Hooft
van een Vrou qualijck te samen konde waer nemen. Den Goddelijcken Plato gevraegt,
of het een Wijs Man voegde een Vrou te trouwen? Antwoorde: Als ghy alleen u niet
kont behelpen, dan neemt de Vrou op u Schouderen, en leert of zy daer gy op hoopt,
u soo dienen sal als gy meent. Andermael gevraegt wanneer het best te Trouwen
waer? Seyde: In jongheyt gants niet, en in zijn Ouderdom nimmermeer. Socrates
seyde: Van 3. quade saken ben ick bestreden geweest. 1. Van de Scholieren. 2. Van
Armoede. 3. Van een quaet Wijf. De eerste 2. daer van ben ick somtijts vry van, en
heb voor een tijt rust: Maer van mijn Vrou, die my geduyrigh by blijft, ben ick
onophoudelijck gheplaeght. Daer om seyde hy: O! Jongelingen, de Vissen buyten 't
Net, en het Paert buyten de Baellie, soo lang die achter haer niet geslooten zijn, zijn
sy vry: Indien ghy oyt u Vrijheydt houden wilt, siet wel toe, dat dit u niet en ghebeurt.
Wel Sterven is Zaligh.
CArius Julius door den Keyzer Cajus ter Doot veroordeelt, om dat hy hem met
eenighe woorden had geoffenseert, bleef soo volstandig in sijn woorden, dat men
hem op sijn leste hoorde seggen: Ick ben geen Loogenaer, het geldt niet den Seggher,
maer den quaet-doender. Die de huydighe Weerelt beleven, weten wel, dat men
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
152
Luyden van een quaet leven, en van een quaede Beurs en af-geschroeyde Conscientie
niet veel toornen en mach, speçialijck, als sy in eenig ghesach sijn, verspeelen sy
haer gelt, hebben sy geen Vrienden, betalen sy qualijck, en sonder inkomen, speelen
zy den Groot-meester van Pruyssen, zy worden by yder gehaet: Want de Zeeuze
Nederlanders seggen als noch: Die niet en windt, en niet en spint, oock niet en vint,
en over al als groothans wil praelen: Hoe sal die Man zijn schult betalen? Een
sodanige Kalis stervende, begeerde dat men op sijn Graf-plaets mocht stellen de
volgende woorden:
Mijn dagen noch te kort, die my noyt en verveelden,
En die my behaegden als ick dronck, song of speelden,
Sijn nu ten eynde: En of my is gefaelt
Dat ick meengh niet hebbe betaelt:
Sy moeten na mijn doot hun dit niet laten verveelen,
Dat ick in mijn Leven gheen Banckeroet en wilde speelen.
Adrianus den Keyzer dede dit op zijn Graf stellen:
Animula, vagula, blandula,
Hospes. comesque corporis,
Luae nunc abibis in locis,
Pallidula, rigida undula,
Nec ut soles dabis jocos?
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
153
Een Scherp-rechter in Duytslandt een Dief sullende ophanghen, klaeghden dat de
Galgh te broos was: De Heeren seyden: Het raeckten hem niet, hy had zijn Ampt te
volvoeren: Als hy nu mette dief op de Galg quam, vielen sy beyde van boven neder:
Waer op den Scherprechter half gestoort, seyde: Das ist mir tagen nicht geburet: En
seyde den Dief: Mijn van al mijn Leven oock niet.
Zee en Maen, maecken Eb en Vloet.
DE dagelijckze ervarentheydt yder leerende, hoe ongestadigh alle Weereltse saecken
sijn heeft sulckx aen den Hemel door 't haestig af en toe-nemen der Maen, en op d'
Aerde door het Ebben en Vloeyen der Zee, genoegsaem verkondigt: Soo en is het
oock niet vremt geweest dat Pittacus van yemant gevraeght, wat de Mensch getrou
en stadig was? Antwoorde: De Aerde: Wat ongestadig en ongetrou? De Zee. Plato
wilde noyt ter Zee, houdende desselfs magt voor een onredelijck gewelt. Aristoteles
seyde: Dat in zijn Leven hem voornamelijck dese dingen leet waren: 1. Dat hy aen
zijn Vrou Secreten had geopenbaert 2. Dat hy ter Zee had gevaren. 3. En dat hy sich
te haest had verstoort. Een ander seyde: Dat van de Zee geen beschroomtheyt diende,
en dattet also vermakelijck was daer de Voeten in te spoelen, als die op 't Lant te
setten. Sommige oordeelden, dat die eens Schipbreuck had geleden, noyt meer op
Zee hoorden te gaen,
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
154
oft datmen haer d'ondank van alle onheyl konde toeschrijven. Seker Persoon den
grooten Keyser van Japon geaffronteert hebbende, door eyghen misverstant, wiert,
om dat hy een Christen was, van den selven Keyser aen sijn Meesters afgeeyst om
gestraft te worden: Hy dit hoorende, vlugt: Doch achterhaelt: Wert na Jedo in Japon
ghesonden, alsoo sijn Meesters oordeelden, dat den Japanse Keyser die anders
dreygden alle Christenen in sijn Rijck te doen dooden, het beter achteden, dat eenen
Mensch 't Leven verloor, als so veele: Dese misdadige voor den Keyser komende,
seyde die: Zijt ghy die Man die ons dus verongelijckt hebt? Wel aen, het is my
ghenoegh dat ick uwes Meesters rechtvaerdigheyt sie van u aen my te leveren: Een
Hant vol bloets voldoet my niet: Maer dit vernoegt my, datze haer billijcke subjectie
aen my betoonen: Gaet, niet om u, maer om harent wil zy u Leven gheschoncken:
En gedenckt en verbetert 't geen gy gedaen hebt: Dewijl u eygen Relige mede brengt,
aen niemanden ongelijck te doen: Maer van yder soo veel mogelijck alle ongelijck,
volgens u eygen Relige, te lijden.
Dagelijckze ervarentheydt leert.
EEn Christen Koopman gesonden opwaerts langst de geweldighe Reviere Indus,
omme zijns Meesters voordeelen in Clenodyen omtrent die Gewesten te bevorderen,
had veel on-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
155
gemacken op zijn reys, soo met de Cocrodillen, die onvertsaegt en gemackelijck als
zy hongher hebben een Scheepjen om-smijten, maer zelfs oock te lande (in dien men
niet spoedig rondtsom een Boom weet te loopen,) alle Menschen bijten, en neder
vellen, maer oock met de Bos-Rovers, een seer gierachtigh Volck, die om den buyt
seer lichtvaerdig alle sorten van menschen ontlijven: Onsen Man daer wy van spreken,
had 't ongheluck dat hem ettelijcke deser Rooveren ontmoete, die hem vermits zijn
geselschap hem in de peeckel liet, hem ronds-om tot de heymelilckste leden
ondersochten, dan vonden niets, dewijl hy al zijn Paerlen en Diamanten had
ingeslockt: Sy brengen hem onder een Boom, en wrijven de Bladeren hem tussen de
Tanden in de Keel: Nemen hem daer na by der hant, en dansen naulijcks zes keeren
om den voorss. Boom, oft onsen Koopman kreeg achter-last, en neder sittende, loosde
terstont al zijne ingeswolghene Paerlen en Dyamanten: Waer mede de Rovers
vernoegdt, lieten den Koopman als sommighe Europianen noch practiseren, deur
gaen, dewijl zy toch meer houden van geroofdt goet, als van gestort bloet.
DE Jaffen een machtig Volck, die meest uyt de Visvangst bestaen, siende op het
midden harer Marckt een Harpenspeelder sijn konst ver-
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
156
toonen, bleven hem by tot dat de Vis uyt Zee quam, toen verlieten sy hem, en liepen
alle tot den af-slag van de Vis, latende den armen Harpenaer alleen sonder eenige
belooninge staen, uytgeseyt een Vis-kooper die of wat Doofachtigh was, of oock
niet gehoort had wat men speelde, of dat men Vis op-veylen soude: Den Harpenaer
desen goeden Man alleen siende, trat naer hem toe, en bedanckte hem seer, om dat
hy sijne Konst gelijck d' andere wegh-loopers niet veracht en hadde: Maer die
hoorende dat men Vis verkocht, seyde: Vaert wel Meester met u Konst, my is meer
aen de Koopmanschap als aen u Snaeren ghelegen: En ging soo van hem tot de
Veylinghe: Den Harpenaer dit siende, en sich heel verlaten vindende, seyde: De
Menschen slachten de Steenen, die neffens malkander op-gheset op den anderen, al
eenen wegh uyt vallen, en schijnen te willen al wat den Voorganger en de meeste
wil: Sorghen alsoo meest voor de Buyck, minst voor de Sinnen.
Een is noodigh, dat is Sterven.
SOcrates eens Sieck sijnde, vraeghde hem yemant die hem quam besoecken: Wel
vrient hoe vaert gy al? Allesins antwoorde hy: Want so ick sterve, sullen de geen die
van mijn Erven, blijde sijn: Blijve ick leven, ick sal geen gebreck van Vrienden
hebben. Op de selve tijt seyde hem een ander: Socrate, die van Athenen arbeyden
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
157
vast om u ter Doot te brengen. Ia seyde hy, dat heeft de Natuer al lang te vooren
gedaen: Willende seggen, dat hy een seer swack Mensch was. Hoorende dat een
Medicus hem ter Doot, mits zijn Kranckheyt, veroordeelde, seyde: De groote hoop
sal my noch houden, gy-lieden oordeelt wetende dat ick sterven moet. Maer laet het
sijn dat ick toch Sterven moet, en gy blijven Leven: Wel aen, laet ons beyde dan den
tijt verwachten. Een Grieck hoorende, dat men hem voorseyde, dat hy gepredestineert
was in vremde Landen te sterven, begost te schreyen: Diogenes dat siende, seyde:
De weg tot het Graf is in alle Landen even eens. Coning Alphonsus ghevraegt, waer
door 't onderscheyt datter was, tusschen een Monarch en een Onderdaen, Rijck en
Arm, kost weg-genomen worden? Antwoorde: Door de Asse. Willende seggen, dat
alle Menschen na hun doot, tot Asse onder malkander heen, sonder onderscheyt
verkeerden. Messodanus was alreede out gheworden, als een zijner Vrienden hem
's anderdaeghs te Gast noode, waer op hy den selven toe-voegde: Waer om noodt
ghy my teghens Morgen, daer ick in soo veel Iaren geen Morgen gehad en hebbe?
Vermits ick van dag tot dagh de Doot verwagt heb: Die my dus lang heeft levent
gelaten, echter niet vry gescholden, hoewel sommige buyten vermoeden te vroeg
overvallende. Den kloecken Chilon noemde de doot maer een eygenschap van vreese,
door
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
158
de Natuer in-gheschept: Dattet evenwel eens noodigh was te sterven, en voor een
Mensch kloeckmoedig de Doot te verachten: Dat men in den Oorlog arbeyde om
andere te dooden, en daer door te glorieren, in zijn eygen Kranckheden, de Doot
beoorlogde, om door Medicamenten het Leven te behouden: Zy beyde even wel op
Victorie siende, daer van Aristonus segt:
Vive memor mortis, uti sis menor salutis.
De Doot nochtans de Mensch voorstellende, dat men om de selve niet te vreesen,
men altoos de quade manieren most vlieden, en leeren, dat toch alles wat hier was,
maer loutere ydelheden waren, deswegen 't beste bestont om na een geluckig Leven
te trachten, 'twelck in deugdelijcke wercken lach: Datter oock geen bedroefder doot
als die van een boos Mensch en een sondaer was: Datte angst van een stervent goet
Mensch mogt swaer vallen, maer van een quaet Persoon, was niets dan alle bangigheyt
te vooren: Waer af aldus by Chilon zelfs in zijn rijmen gesongen wordt:
Tristitia cuncta exuperans aut animo, aut amico.
Besluytende met de dry achtervolgende sterf rijmpjes dit tweede deel, wenschen de
redelijcke Lezers neffens ons selven, soo te lesen en te leven, dat wy begenaedigt
moghen werden met zaligh EYNDE.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
159
Graf-Schrift op Iordaen Eunuchus.
Hier leyt Begraven een arme Snyer,
Hy was noch Man, noch Weduwnaer of Vryer:
Raet goe verstandige wat dat hy was:
Hy sagh al vroeg door een bouvalligh Glas?
Hy was van de West-faelse Manne Maegden eene:
Die men noemt veel Eunuchus, in 't Hollants een Queene.
De Biechte van Iuffr. Cataline.
Ick ben sey Catalijntje in mijn tijt driemael Getrout:
Maer 't heeft my t' elckens seer van Herten berout:
Mijn eerste Man kon seer konstig, maer wilde niet wercken:
Al wat hy won. versoop hy als een Vercken:
Mijn tweede Man was schicklijck en geheel oprecht,
Maer om sijn quaet Werck was de winste gaer slecht:
Hy Storf met schulden: De derde is my toe-gekome,
Dese maeckte van de twee eerste, Eerlijcke en Vroome:
Want hy dobbelde en dronck vry veel meer dan hy hadt,
En raeckte eyndlijck om schult in een duyster Gat:
Van daer is hy na Oost-Indien over Zee gevaren,
Maer Storf strack, om dat hy niet en bleef by het Sparen.
Grafschrift van een out Amsterdammer.
Tegen Woensdag den 2. November, Anno 1661.
Wert UE. ter Begraeffenis gebeden in Huys als Vrient:
Met Reyndert Bolswaert, die de Borger heeft gedient,
'k Meen veertigh Jaer heeft hy Turf gedragen:
Nu is hy van de Doodt gants neer geslagen:
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen
160
Dien goeden ouden Man was Vijf en 't Negentig Jaer;
Doen hy met sijn Biedis Ians wiert nog een Egte paer.
Het schijnt Godt belieft dees Weduw noch te spaeren,
't Is haer vierde Man, gesturven met veel Iaren:
d' Eerste doen hy sturf, was t' Sestigh Jaeren out:
De tweede hondert sestien, doen was de Man weer kout:
De derde Hondert Dertien, het eynde van sijn Leven,
Heeft hem door de Doot ten lesten noch begeven:
Dees overleden Man, is Ses en t'Negentig out,
Dees nagelaten Weeuw is Vier en t'Negentig stout:
Rotgans goede bekende van dees Overleden,
Doet u ordentelijck ter Begraeffenis beden:
Wat valt het scheyden suyr, voor d'Oude ist een Kruys:
Komt op de Loyers Gracht, onder 't Engels Weeshuys.
EYNDE.
Haerlemsche eerlycke eren, bestaende in korte sin-spreucken, kloecke antwoorden, en vreemde bejegheninghen