Transcript null

Juryrapport
De Zeeuw-Van Dishoeck Afstudeerprijs voor Sterrenkunde 2016
De masterscriptie Probing the short-timescale evolution of quasi-periodic oscillations van
Jakob van den Eijnden, is een indrukwekkend werkstuk. Hij beschrijft onderzoek aan QPO's
van x-ray binaries, systemen waarin bijvoorbeeld een zwart gat en een ster in een baan om
elkaar heen draaien, en waarin materiaal van de ster wordt overgeheveld naar het zwarte
gat. Zulke systemen zenden energetische röntgenstraling uit, en daarmee kunnen de
condities vlakbij het zwarte gat, waar de zwaartekracht veel intenser is dan op aarde of in
het zonnestelsel, worden bestudeerd.
Door fluctuaties in de röntgenstraling te analyseren heeft Van den Eijnden aangetoond dat
de accretie op het zwarte gat waarschijnlijk differentiële precessie ondergaat: als de
draaiingsas van het zwarte gat scheef staat ten opzichte van de baan van de ster, stroomt
het plasma in complexe driedimensionale draaibewegingen in het gat, waarbij sommige
frequenties afhangen van de afstand tot het gat. Door deze differentiële precessie worden
de fluctuaties na enkele oscillaties incoherent, waarna een nieuwe accretie-episode begint.
Ook effecten van de algemene relativiteitstheorie, (het zgn. Lense-Thirring effect), spelen
hier een rol.
Jakob heeft een aantal van deze bronnen geanalyseerd, en aangetoond dat er een verband
lijkt te zijn tussen de inclinatie van de baan en de waargenomen fluctuaties. Om dit resultaat
te interpreteren heeft hij een eenvoudig geometrisch model uitgewerkt, en aangetoond hoe
dit de waarnemingen kan verklaren.
De jury was zeer onder de indruk van de kwaliteit van deze scriptie, die meer deed denken
aan een proefschrift voor een doctoraat dan aan een masterscriptie! Hij bevat twee
volledige artikelen, plus een heel goede start van een derde. De kwaliteit van schrijven is
excellent, en ook de samenvatting voor leken was heel toegankelijk en prachtig geschreven.
Prof. dr. A. (Amina) Helmi, hoogleraar sterrenkunde Rijksuniversiteit Groningen
Prof. dr. K.H. (Koen) Kuijken, hoogleraar sterrenkunde Universiteit Leiden
De jury vergaderde op 25 oktober telefonisch onder leiding van Mevr. L.J. Gunning-Schepers,
voorzitter KHMW; daarnaast waren ter vergadering aanwezig Prof. dr. A.P. IJzerman, secretaris
natuurwetenschappen, en Mevr. Drs. S. van Manen, secretaris.