Interview

Zoek de dialoog

“Succes wordt bepaald door samenwerking. Zoek de dialoog als iemand moppert. Luister naar wat er speelt. In Bernhoven brengen we de gemeenschap in sessies van drie dagen met el kaar in gesprek. Onze gouden regel is: ‘We praten niet over elkaar maar met elkaar’. Als je het ergens mee oneens bent, is het onvoldoende te roepen: ‘deugt niet, klopt niet, niet van mij’. Kom naar voren, zeg wat je bezwaar is, heb een realistisch tegenvoorstel waar de groep iets mee kan. Wijs niet naar de ander. Neem je verantwoorde lijkheid. Zo breng je de gemeen schappelijke taal en het respect voor elkaar terug.”

Ziekenhuis • Organisatie • Zorgkosten Roland Koopman staat als medisch directeur aan de wieg van grote veranderingen bij ziekenhuis Bernhoven. Nu is hij patiënt in eigen zie kenhuis. “Alles waarvoor ik heb gestaan, zie ik terug.”

Door Willem Wansink. Foto: Amke R Roland Koopman is ziek. De bezielde dermatoloog treedt in juli 2016 terug als medisch directeur van ziekenhuis Bernhoven in Uden om meer tijd te hebben voor andere bezigheden. Amper twee weken later krijgt hij te horen dat hij kanker heeft, zonder zicht op genezing. Een donderslag.

Koopman is een van de drijvende krachten achter de conceptuele omwenteling in Bernhoven. Bijna drie jaar geleden kantelde de organisatie.

De raad van bestuur werd vervangen door een zeshoofdig directiecomité met twee medisch directeuren. Sindsdien ligt de nadruk op struc turele kwaliteitsverbetering. Het uitgangspunt is ‘betere zorg door minder zorg’. Persoonlijk contact met de patiënt staat voorop; specialist en patiënt besluiten samen over de behandeling. An der kenmerk: korte lijnen tussen medische staf, zorgverleners, overige medewerkers, huisartsen en omringende ziekenhuizen. Tamelijk uniek in Nederland. Zelfs het woord ziekenhuis is uit de naam gehaald.

Na de transformatie zijn zowel de wachttijden als de zorgkosten gedaald. Koopman: “In de zorg be dient iedereen het systeem door de productiemo toren aan te zetten. In ons ziekenhuis hebben we een andere weg gezocht. Minder zorg, betere zorg, blijere zorg. Ja, wij zijn blij met 10 tot 15 procent minder schadelast. Op de omzet van Bernhoven is dat algauw 30 miljoen euro. Wij gaan ervan uit dat we nu een beter product leveren met minder tweedelijnszorg in het ziekenhuis en een ver sterking van de eerstelijnszorg met de regionale huisartsen.” Het doel is geld vrij te spelen voor de verzekerden, dus voor de gemeenschap. Daarvan is hij over tuigd. “Als wij dat vermogen niet meer nodig heb ben, valt het vrij. Daar kun je andere dingen mee doen. Dat geld kan naar de eerste lijn gaan of naar de dure medicijnen die het ziekenhuis wil kopen. Als je dat doortrekt naar een landelijke schaal, praten we over miljarden euro’s. Zolang wij de zelfde adherente bevolking kunnen bedienen met een kwaliteit die elke toets kan doorstaan, met blijere professionals en tegen lagere kosten, mag je raden waar de zorgverzekeraar uiteindelijk gaat inkopen.”

Wezensangst

In zijn optiek is de industrialisering van de zorg ‘afgrijselijk’. Resoluut: “We hebben de ge nr. 12 • december 2016 • Skipr 21

Interview

Ander gesprek

Roland Jacobus Johannes Koopman is geboren op 28 augustus 1957 in ’s Hertogen bosch. Een katholiek gezin. Na het Canisiuscollege in Nijmegen studeert hij geneeskunde in dezelfde stad. Als dermatoloog werkt hij achtereenvolgens in het UMC St.Radboud, bij de vakgroep dermatologie van het Medisch Spectrum Twente en in Ziekenhuis Bernhoven. “Ik was kind van het systeem. Ik zei dat de patiënt centraal stond, maar ook ik bediende jarenlang het systeem. Pas door de trans formatie bij Bernhoven voer ik met iedere patiënt een ander gesprek.” zondheidszorg teruggebracht tot productieproces sen die volumes wegzetten waar geld aan vast zit. Er wordt steeds meer naar efficiency gestreefd, terwijl dat niet de essentie van zorg is.” Schorre stem: “Kijk naar het gebouw ziekenhuis. Een plek in de gemeenschap die 24 uur per dag openstaat voor al je nood. Daar word je geboren, daar ga je dood, daar is pijn, diepe wezensangst. Daar zijn majeure beslissingen te nemen. Dat hele proces rondom de mens wordt steeds industriëler. Daar door raakt de professional onthecht, niet alleen de medisch specialist maar ook de verpleegkundige.” Het komt er weloverwogen uit. “In de zorg moe ten we de weg terug zien te vinden naar de mens gerichte wereld. Niet alleen de mens als patiënt, maar ook de professional moet zich weer kunnen uitdrukken.” Veerkrachtig: “Als de dokter zelf patiënt wordt, weet die goed wat hij wil, naar wie hij gaat, welke zorg hij nodig heeft en wil hebben. Hij weet het ook voor zijn familie. En hij gunt het ieder ander dat ook weer te kunnen doen.”

Vitaal

Roland Koopman werkt niet meer; zijn vijfde chemokuur zit er net op. Een sterke, onafhanke lijke geest. Hij oogt jeugdig en vitaal; als erva ringsdeskundige weet hij nog beter dan voorheen waarover hij praat.

“De technische kant, wat er aan het infuus hangt, is van Appingedam tot Zeeuws-Vlaanderen en van het Antoni van Leeuwenhoek tot in Bernhoven hetzelfde. Als je de correcte diagnose hebt en in de juiste categorie valt, krijg je exact de behande ling die daarvoor nodig is.” Die behandeling wordt technisch uitstekend 22 Skipr • nr. 12 • december 2016 uitgevoerd, met de juiste infuuszakken. “Maar wat je als patiënt, als persoon ervaart, is aandacht en empathie. Dat zit diep in het wezen van onze dokters en onze verpleegkundigen. Dat integrale deel van de zorg is de kern van wie wij zijn.” Hij drukt zich subtiel uit: “Als je verantwoorde lijk bent voor tien mensen die je in een uur moet afhandelen en er gaat er één huilen, moet je stelen van je tijd. Dan kun je jouw diepe menselijke staat bijna niet benutten.”

Trotse boeren

Hij wijst op de kracht van de genenpool. Zijn beide grootvaders zijn trotse boeren in de kop van Noord-Holland. Grote gezinnen in katholieke enclaves, egalitair ingesteld, een onderscheid naar rangen en standen kennen ze niet. “Hard werken, nuchter. Je moet het met elkaar doen.” Vader is veearts, gestationeerd in Hedel, bekend van de paardenmarkt. Later wordt hij veterinair inspecteur; hij heeft verstand van slachthuizen die naar Europese normen moeten worden gemoder niseerd. “Een abattoir moest onder leiding staan van een veearts.” Elke vijf jaar wordt er verhuisd. “Mijn vader sprak de taal van de boerenzoon, hij kon met iedereen overweg en debatteerde graag tussen generaties.” Zelf discussieert Koopman het liefst met vrienden en familie aan de lange tafel in zijn verbouwde Brabantse boerderij. “Elkaar horen, het oneens zijn en na afloop een goed glas.” Koopman weet wat de hinkstapsprong door het leven inhoudt. Hij heeft er zijn kracht van ge maakt. In zijn jeugd verhuist hij van de Randstad naar Nijmegen en van Groningen naar Twente. Als dermataloog switcht hij even gemakkelijk van het academische ziekenhuis in Nijmegen naar een topklinisch ziekenhuis in Twente en vervol gens naar Bernhoven. “Ik vind de flexibiliteit, de beweeglijkheid boeiend.” “Door veel te verhuizen kom je erachter dat er in elke groep sociale patronen verborgen zitten die op elkaar lijken. In het begin voel je je de eenling.

Ziekenhuis • Organisatie • Zorgkosten

Kwetsbaar. Maar zodra je de regels van het spel leert, vind je aansluiting. Een actief proces. Als je achterover leunt, gebeurt het niet. Als jij naar voren stapt, breng je iets op gang. Je brengt ook iets nieuws mee: de new kid in town, je spreekt anders. Doordat je af en toe verhuist, leer je bo vendien afscheid te nemen. En soms kun je jezelf opnieuw uitvinden op een nieuwe plek.”

Balans

De meeste medisch specialisten en verpleegkun digen blijven hun hele leven verbonden aan één ziekenhuis. “Dat getuigt enerzijds van een enorme verbondenheid met hun huis en de sector. Prima. Aan de andere kant verbaas ik me erover hoe vast sommigen zitten in een situatie waarin ze niet meer blij zijn. Wat is er op tegen als een specialist elke zeven jaar de balans opmaakt en bij zichzelf te rade gaat of die nog blij is met zijn keuze? Het is heilzaam als je dat jezelf toestaat en daaraan consequenties durft te verbinden.” Het gestolde wantrouwen dat in de gezondheids zorg vaak de kop opsteekt, is niet aan hem be steed. Openheid, oprechtheid, problemen uitspre ken, vrijheid van denken, grensoverschrijdende oplossingen zoeken, dat is de leef- en denkwereld van Koopman. “Je doet het met elkaar. Ook in de top van Bernhoven. Je draagt elkaar. Dat maakt verschil en geeft veel plezier. Toen we een nieuw ziekenhuis konden bouwen, heeft de hele groep dokters, managers en verpleegkundigen bedacht welke kant we met zijn allen op wilden gaan. ‘Wie zijn we in de toekomst, hoe verhouden wij ons tot elkaar, wat zijn onze systemen? Waarom doen we een half jaar over een eenvoudig besluit? Welke hindermachten zijn er buiten het zicht van de be stuurders?’ Daarin hebben we elkaar gevonden.”

Goede relatie

De relatie met de zorgverzekeraars is boven verwachting goed. Koopman constateert een verschil tussen de ‘inkooporganisatie van een zorgverzekeraar die met een bepaald doel op pad wordt gestuurd’ en de top. “Wij hebben lang gepraat met Wim van der Meeren van CZ en Ab Klink van VGZ en elkaar diep in de ogen gekeken. ‘Is jullie plan solide?’, vroegen zij. ‘Hebben jullie doorzettingskracht om het uit te voeren, hebben jullie de managementcapaciteit?’ Zij zijn naar ons toegekomen en voor zalen met specialisten gaan staan. Ook in ons huis was er wantrouwen. Dan helpt het enorm als de top van een verzekeraar de moeite neemt dat gesprek met ons te voeren.” “De kracht van Bernhoven is dat we niet zo groot zijn: 150 specialisten, geworteld in de gemeenschap, één op één verbonden met de huisartsenkring. Wij zijn onderdeel van een netwerk. Dat is de toekomst. Een ziekenhuis is niet langer het cen trum voor een of andere behandeling. Het is een netwerkorganisatie waarbij je lidmaatschap wordt bepaald door de kwaliteit die je levert. We zijn er nog lang niet, maar er is geen weg terug.”

Hartverwarmend

Nog steeds praat hij in de wij-vorm. Het valt hem zelf op als hij vertelt dat hij er bewust voor heeft gekozen zich in het eigen ziekenhuis te laten behandelen. “Alles waarvoor ik heb gestaan, zie ik terug. De warmte, de betrokkenheid. De mense lijkheid is hartverwarmend. We hebben in huis bekendgemaakt dat ik ernstig ziek ben en niet meer terugkom. Normaal stap je aan het eind van je carrière op met een receptie. Dan komt ieder een langs. ‘Vrolijke vent, heeft het goed gedaan. Hier, nog een fles wijn’. Ik heb al maandenlang een afscheidsreceptie. De vele brieven die ik krijg, zijn overweldigend. Van de schoonmaak tot de receptie en de patiënten: de mensen staan even bij je stil.”

Familiebedrijf

Met 2.113 medewerkers maakt Bernhoven een omzet van 210 miljoen euro (2015). Een direc tiecomité is verantwoordelijk voor het dagelijks bestuur. Het bestaat uit verschillende direc teuren, de algemeen directeur is primus inter pares. Tot medio 2016 is Roland Koopman een van de twee medisch directeu ren. “Er is een participatiemodel ontwikkeld waarbij alle dokters in dienstverband zijn. Ze beta len een aandeel en zijn voor een stukje eigenaar. Daardoor ver bind je je met de toekomst. Net als in een familiebedrijf, waar niet wordt ingezet op een enorm rendement maar op continuï teit. Zo zorgt de dokter ervoor dat het ziekenhuis kan blijven bestaan.” nr. 12 • december 2016 • Skipr 23