Transcript Οδηγός σπουδών ενιαίου προγράμματος

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ
ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ
ΟΔΗΓΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ
ΕΝΙΑΙΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ
ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2016-2017
1
ΚΟΣΜΗΤΟΡΑΣ : Καθηγήτρια Διονυσία Δ. Καλλινίκου
Μέλη Συντονιστικής Επιτροπής Μεταπτυχιακών Σπουδών (Σ.Ε.Μ.Σ.)

Διευθύντρια του ενιαίου Π.Μ.Σ :
Καθηγήτρια Γαρυφαλιά Αθανασίου.
Μέλη της Σ.Ε.Μ.Σ:
 Καθηγήτρια Ευγενία Δακορώνια με αναπληρώτρια την Αναπληρώτρια Καθηγήτρια
Παρασκευή Παπαρσενίου.

Αναπληρωτής Καθηγητής Στέφανος Πανταζόπουλος με αναπληρώτρια την
Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Αλεξάνδρα Μικρουλέα.

Καθηγήτρια Γλυκερία Σιούτη με αναπληρωτή τον Αναπληρωτή Καθηγητή Γεώργιο
Δελλή.

Επίκουρος Καθηγητής Αλέξανδρος Δημάκης με αναπληρωτή τον Λέκτορα Ιωάννη
Ανδρουλάκη.

Καθηγήτρια Ελευθερία Παπαγιάννη με αναπληρωτή τον Επίκουρο Καθηγητή
Βασίλειο Βουτσάκη.

Καθηγήτρια Φωτεινή Παζαρτζή με αναπληρώτρια την Αναπληρώτρια Καθηγήτρια
Χρυσαφώ Τσούκα.
Γραμματέας Σχολής
Γραμματεία ΠΜΣ
Ελένη Κουρέλη
Μαρία Βελλή
Δημήτρης Αθανασόπουλος
Θεοδόσης Φρύδας
2
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ ……………………………………………………………………………………..
ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΣΚΟΠΟΣ …………………………………………………………………..
ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΙ ΤΙΤΛΟΙ ………………………………………………………………….
ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΒΑΘΜΟΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΟΣ…………………………………………….
ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΣΠΟΥΔΩΝ …………………………………………………………………………
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ …………………………………………………………………….
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ – ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΕΣ………………………………...
ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ …………………………………………………………………………………….
ΑΙΘΟΥΣΑ ΠΟΛΥΜΕΣΩΝ……………………………………………………………………….
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ……………………………………………………………………………………..
ΤΟΜΕΙΣ ……………………………………………………………………………………………….
3
ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΣΚΟΠΟΣ
Το Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών (Π.Μ.Σ.) αποσκοπεί στην εμβάθυνση και την προαγωγή
της γνώσης και στην προώθηση της έρευνας, με συνεκτίμηση των αναγκών ανάπτυξης της
χώρας. Ειδικότερα η εκπόνηση διπλωματικής εργασίας αποβλέπει στην παραγωγή
επιστημονικής έρευνας υψηλού επιπέδου και στη δημιουργία επιστημόνων ικανών να συμβάλουν
στην πρόοδο της επιστήμης και της διδασκαλίας.
4
ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΙ ΤΙΤΛΟΙ
Το Π.Μ.Σ. απονέμει Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Ειδίκευσης (Μ.Δ.Ε.) στις παρακάτω επιμέρους
επιστημονικές κατευθύνσεις:
1) Αστικό Δίκαιο
2) Αστικό Δίκαιο & Νέες Τεχνολογίες
3) Αστικό Δίκαιο & Σύγχρονες Οικονομικές Συναλλαγές
4) Εταιρείες & Χρηματοδότηση
5) Άυλα Αγαθά και Ανταγωνισμός
6) Ναυτικό Δίκαιο
7) Εργατικό Δίκαιο
8) Πολιτική Δικονομία
9) Ποινικό Δίκαιο & Ποινική Δικονομία
10) Εγκληματολογία & Αντεγκληματική Πολιτική
11) Δημόσιο Δίκαιο
12) Φορολογικό Δίκαιο
13) Δίκαιο Κοινωνικής Προστασίας
14) Δίκαιο του Περιβάλλοντος
15) Φιλοσοφία Δικαίου
16) Ιστορία Δικαίου
17) Κοινωνιολογία Δικαίου
18) Εκκλησιαστικό Δίκαιο
19) Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο
20) Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης
21) Ιδιωτικό Διεθνές Δίκαιο & Δίκαιο Διεθνών Συναλλαγών
22) Διεθνείς Αντιδικίες
5
ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΒΑΘΜΟΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΟΣ
Η βαθμολογική κλίμακα για όλα τα μαθήματα και τη διπλωματική εργασία, ορίζεται από το μηδέν
(0) έως το δέκα (10). Θεωρείται ότι πέτυχε ο φοιτητής που έλαβε βαθμό πέντε (5) και άνω. Για
τον υπολογισμό του βαθμού του μεταπτυχιακού διπλώματος πολλαπλασιάζεται ο βαθμός του
κάθε μαθήματος και της διπλωματικής εργασίας με τον αντίστοιχο αριθμό πιστωτικών μονάδων
και το άθροισμα των επιμέρους γινομένων διαιρείται με τον συνολικό αριθμό πιστωτικών
μονάδων που απαιτούνται για τη λήψη του Μ.Δ.Ε. Ο βαθμός υπολογίζεται με ακρίβεια δεύτερου
δεκαδικού ψηφίου. Στο μεταπτυχιακό δίπλωμα αναγράφεται «καλώς» [για τους φοιτητές που
έχουν μέσο όρο βαθμολογίας μικρότερο από έξι και μισό (6,5)] «λίαν καλώς» [για τους φοιτητές
που έχουν μέσο όρο βαθμολογίας μεταξύ έξι και μισό (6,5) και οκτώ και μισό (8,5)] και «άριστα»
[για τους φοιτητές που έχουν μέσο όρο βαθμολογίας οκτώ και μισό (8,5) και άνω].
6
ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΣΠΟΥΔΩΝ
Για την απόκτηση Μ.Δ.Ε. απαιτείται η επιτυχής ολοκλήρωση δύο εξαμήνων υποχρεωτικής
φοίτησης ενός κύκλου συστηματικών εξειδικευμένων σπουδών με παράλληλη ερευνητική
εργασία και η συγγραφή μεταπτυχιακής διπλωματικής εργασίας.
7
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ
Η φοίτηση στο Π.Μ.Σ. της Νομικής Σχολής και η απόκτηση του Μ.Δ.Ε. αντιστοιχεί σε 75
πιστωτικές μονάδες. Ειδικότερα, ο φόρτος εργασίας με τον οποίο επιβαρύνεται ο φοιτητής
αποτιμάται σε δέκα (10) πιστωτικές μονάδες ανά μάθημα πρώτου και δεύτερου εξαμήνου. Η
μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία αποτιμάται σε δεκαπέντε (15) πιστωτικές μονάδες. Με τα
δεδομένα αυτά, το Π.Μ.Σ. απεικονίζεται, σε επίπεδο πιστωτικών μονάδων, ως εξής:
Α΄
εξάμηνο:
3 μαθήματα Χ 10 πιστωτικές
μονάδες
= 30 πιστωτικές μονάδες
Β΄
εξάμηνο:
3 μαθήματα Χ 10 πιστωτικές
μονάδες
= 30 πιστωτικές μονάδες
Διπλωματική εργασία
= 15 πιστωτικές μονάδες
ΣΥΝΟΛΟ
75 πιστωτικές μονάδες
Στα δύο εξάμηνα διδάσκονται συνολικώς έξι (6) μαθήματα, εκ των οποίων τα τέσσερα (4)
ορίζονται ως υποχρεωτικά για την απόκτηση του Μ.Δ.Ε., ενώ δύο (2) είναι μαθήματα επιλογής,
τα οποία ο υποψήφιος επιλέγει από τον προτεινόμενο για κάθε κατεύθυνση κατάλογο
μαθημάτων.
Η διδασκαλία των μαθημάτων ανά κατεύθυνση μπορεί θα γίνεται στην ελληνική ή/και στην
αγγλική γλώσσα, ύστερα από πρόταση και έγκριση της Γενικής Συνέλευσης Ειδικής Σύνθεσης.
8
Τα μαθήματα που θα προσφερθούν στις κατευθύνσεις του ΠΜΣ είναι τα ακόλουθα:
1.Κατεύθυνση «ΑΣΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ»
Α΄ ΕΞΑΜΗΝΟ
Β΄ ΕΞΑΜΗΝΟ
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ
ECTS
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ
ECTS
Αστικό Δίκαιο Ενωσιακής προέλευσης (Κοινοτικό Αστικό Δίκαιο)
10
Ερμηνεία των Νομών και Δικαιοπραξιών
10
Ειδικά θέματα στο σύστημα της Αδικοπρακτικής Ευθύνης
10
Ανώμαλη εξέλιξη των συμβάσεων σε συγκριτική εξέταση
10
15
10
10
Η Οικονομική Ζημία στο Δίκαιο των Συναλλαγών
10
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Ένα μάθημα επιλογής
Ευρωπαϊκό Αδικοπρακτικό Δίκαιο
Η εξασφάλιση των πιστώσεων ιδίως στις σύγχρονες
συναλλαγές
Ζητήματα από την εκ διαθήκης και την αναγκαστική
κληρονομική διαδοχή
Δίκαιο Αστικής Ιατρικής Ευθύνης
Οικονομική Κρίση και Ιδιωτικό Δίκαιο
10
Δίκαιο Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης
Ζητήματα Ιδιωτικού Δικαίου στις Δημόσιες Συμβάσεις
10
Βιοηθική
10
Η οικογένεια από την Αρχαία στη σύγχρονη Ελλάδα
10
Αθλητικό Δίκαιο
10
Ενέργεια και Αστικό Δίκαιο
10
Φιλοσοφία του Ιδιωτικού Δικαίου
10
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Ένα μάθημα επιλογής
Θεσμοί Αγγλοσαξονικού και Αμερικανικού Αστικού Δικαίου
Ζητήματα Αστικού και Αστικού Δικονομικού Δικαίου
Δίκαιο του Κτηματολογίου
10
ΣΥΝΟΛΟ
30
10
10
10
10
10
Εναλλακτικές μορφές επίλυσης διαφορών
10
ΣΥΝΟΛΟ
45
2. Κατεύθυνση «ΑΣΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ & ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ»
Α΄ ΕΞΑΜΗΝΟ
Β΄ ΕΞΑΜΗΝΟ
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ
Σύγχρονες Εξελίξεις στην Πνευματική Ιδιοκτησία και τα Συγγενικά
Δικαιώματα
Ηλεκτρονικό Αστικό Δίκαιο
ECTS
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ
ECTS
10
Σύγχρονα Προβλήματα Οικογενειακού Δικαίου
10
10
Δεδομένα Προσωπικού Χαρακτήρα και Αστικό Δίκαιο
10
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Ένα μάθημα επιλογής
Ευρωπαϊκό Αδικοπρακτικό Δίκαιο
Η εξασφάλιση των πιστώσεων ιδίως στις σύγχρονες
συναλλαγές
Ζητήματα από την εκ διαθήκης και την αναγκαστική
κληρονομική διαδοχή
Δίκαιο Αστικής Ιατρικής Ευθύνης
15
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Ένα μάθημα επιλογής
Θεσμοί Αγγλοσαξονικού και Αμερικανικού Αστικού Δικαίου
10
Ζητήματα Αστικού και Αστικού Δικονομικού Δικαίου
10
Δίκαιο του Κτηματολογίου
10
Η Οικονομική Ζημία στο Δίκαιο των Συναλλαγών
10
10
10
10
10
Οικονομική κρίση και Ιδιωτικό Δίκαιο
10
Δίκαιο Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης
10
Ζητήματα Ιδιωτικού Δικαίου στις Δημόσιες Συμβάσεις
10
Βιοηθική
10
Η οικογένεια από την Αρχαία στη σύγχρονη Ελλάδα
10
Αθλητικό Δίκαιο
10
ΣΥΝΟΛΟ
30
9
Ενέργεια και Αστικό Δίκαιο
10
Φιλοσοφία του Ιδιωτικού Δικαίου
10
Εναλλακτικές μορφές επίλυσης διαφορών
10
ΣΥΝΟΛΟ
45
3. Κατεύθυνση «ΑΣΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ & ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΕΣ»
Α΄ ΕΞΑΜΗΝΟ
Β΄ ΕΞΑΜΗΝΟ
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ
ECTS
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ
ECTS
Δίκαιο Τραπεζικών Συναλλαγών
10
Συμβάσεις της Σύγχρονης Οικονομίας
10
Δίκαιο Προστασίας του Καταναλωτή
10
Νομική Μεθοδολογία και Ιδιωτικό Δίκαιο
10
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Ένα μάθημα επιλογής
Ευρωπαϊκό Αδικοπρακτικό Δίκαιο
Η εξασφάλιση των πιστώσεων ιδίως στις σύγχρονες
συναλλαγές
Ζητήματα από την εκ διαθήκης και την αναγκαστική
κληρονομική διαδοχή
Δίκαιο Αστικής Ιατρικής Ευθύνης
15
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Ένα μάθημα επιλογής
Θεσμοί Αγγλοσαξονικού και Αμερικανικού Αστικού Δικαίου
10
Ζητήματα Αστικού και Αστικού Δικονομικού Δικαίου
10
Δίκαιο του Κτηματολογίου
10
Η οικονομική Ζημία στο Δίκαιο των Συναλλαγών
10
10
10
10
10
Οικονομική κρίση και Ιδιωτικό Δίκαιο
10
Δίκαιο Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης
10
Ζητήματα Ιδιωτικού Δικαίου στις Δημόσιες Συμβάσεις
10
Βιοηθική
10
Η οικογένεια από την Αρχαία στη σύγχρονη Ελλάδα
10
Αθλητικό Δίκαιο
10
Ενέργεια και Αστικό Δίκαιο
10
Φιλοσοφία του Ιδιωτικού Δικαίου
10
Εναλλακτικές μορφές επίλυσης διαφορών
10
ΣΥΝΟΛΟ
45
ΣΥΝΟΛΟ
30
4. Κατεύθυνση «ΕΤΑΙΡΕΙΕΣ &ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ»
Α΄ ΕΞΑΜΗΝΟ
Β΄ ΕΞΑΜΗΝΟ
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ
ECTS
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ
ECTS
Εισαγωγή στο Λογιστικό Δίκαιο
10
Ειδικά θέματα Εταιρικού Δικαίου
10
Δίκαιο Κεφαλαιαγοράς & Τραπεζική Χρηματοδότηση
10
Συλλογικές Διαδικασίες
10
15
10
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Ένα μάθημα επιλογής
Εταιρική Διακυβέρνηση
10
10
Διεθνής Πτώχευση
10
10
Νομικό πλαίσιο του Διεθνούς Εμπορίου
10
Ηθική & Δίκαιο
10
10
Οικονομικό Ποινικό Δίκαιο
10
ΣΥΝΟΛΟ
30
Εναλλακτικές μορφές επίλυσης διαφορών
Η εξασφάλιση των πιστώσεων ιδίως στις σύγχρονες
συναλλαγές
ΣΥΝΟΛΟ
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Ένα μάθημα επιλογής
Δίκαιο Ελεύθερου Ανταγωνισμού
Δίκαιο Προστασίας του Καταναλωτή Χρηματοπιστωτικών
Υπηρεσιών
Εποπτικό Δίκαιο Κεφαλαιαγοράς
10
45
5. Κατεύθυνση «ΑΫΛΑ ΑΓΑΘΑ ΚΑΙ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ»
Α΄ ΕΞΑΜΗΝΟ
Β΄ ΕΞΑΜΗΝΟ
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ
ECTS
Δίκαιο Ελεύθερου Ανταγωνισμού
10
Οικονομική Ανάλυση του Δικαίου του Ανταγωνισμού
10
10
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ
Ειδικά Θέματα Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας και Αθέμιτου
Ανταγωνισμού
Ανταγωνισμός και Ρύθμιση : τα παραδείγματα της
ενέργειας και των τηλεπικοινωνιών
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
ECTS
10
10
15
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Ένα μάθημα επιλογής
Σύγχρονες εξελίξεις στην Πνευματική Ιδιοκτησία και τα Συγγενικά
Δικαιώματα
Ειδικά θέματα εφαρμογής του Δικαίου του Ελεύθερου
Ανταγωνισμού
Ηθική & Δίκαιο
Οικονομικό Ποινικό Δίκαιο
ΣΥΝΟΛΟ
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Ένα μάθημα επιλογής
10
Συλλογικές διαδικασίες
10
10
Νομικό πλαίσιο του Διεθνούς Εμπορίου
10
10
Εναλλακτικές μορφές επίλυσης διαφορών
10
10
Διεθνής Πτώχευση
10
Κρατικές Ενισχύσεις
10
ΣΥΝΟΛΟ
45
30
6. Κατεύθυνση «ΝΑΥΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ»
Α΄ ΕΞΑΜΗΝΟ
Β΄ ΕΞΑΜΗΝΟ
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ
ECTS
Θαλάσσια Μεταφορά & Ναύλωση
10
Επίλυση Ναυτικών Διαφορών – Ναυτική Διαιτησία
10
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Ένα μάθημα επιλογής
Εισαγωγή στο Λογιστικό Δίκαιο
10
Ναυτιλιακή Οικονομία & Ναυτιλιακή Χρηματοδότηση
10
Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας
10
Ηθική & Δίκαιο
10
Οικονομικό Ποινικό Δίκαιο
10
ΣΥΝΟΛΟ
30
11
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ
Ειδικά Θέματα Διεθνούς Ναυτικού Δικαίου (κίνδυνοι
θαλάσσιας αποστολής)
Δίκαιο Θαλάσσιας Ασφάλισης
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Ένα μάθημα επιλογής
Ανταγωνισμός και ρύθμιση: τα παραδείγματα της
ενέργειας και των τηλεπικοινωνιών
Διεθνής Πτώχευση
Ειδικές μορφές συμβάσεων εργασίας – σύμβαση
ναυτικής εργασίας
Νομικό Πλαίσιο του Διεθνούς Εμπορίου
Η Εξασφάλιση των πιστώσεων ιδίως στις σύγχρονες
συναλλαγές
ΣΥΝΟΛΟ
ECTS
10
10
15
10
10
10
10
10
45
7. Κατεύθυνση «ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ»
Α΄ ΕΞΑΜΗΝΟ
Β΄ ΕΞΑΜΗΝΟ
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ
ECTS
Ειδικά Θέματα από το Δίκαιο της Εκμετάλλευσης
10
Δυναμική Πηγών του Εργατικού Δικαίου
10
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Ένα μάθημα επιλογής
Δίκαιο προστασίας καταναλωτή χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών
10
Δικονομικά Ζητήματα του Δικαίου της Επιχείρησης
10
Ηθική & Δίκαιο
10
Οικονομικό Ποινικό Δίκαιο
10
ΣΥΝΟΛΟ
30
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ
Προβλήματα ισορροπίας και οριοθέτησης συλλογικής
αυτονομίας και κρατικού παρεμβατισμού
Ζητήματα Διεθνούς και Ευρωπαϊκού Εργατικού Δίκαιου
ECTS
10
10
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Ένα μάθημα επιλογής
Ειδικές μορφές συμβάσεων εργασίας – σύμβαση
ναυτικής εργασίας
Ειδικά θέματα βιομηχανικής ιδιοκτησίας και αθέμιτου
ανταγωνισμού
Εταιρική Διακυβέρνηση
15
10
ΣΥΝΟΛΟ
45
10
10
8. Κατεύθυνση «ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΚΟΝΟΜΙΑ»
Α΄ ΕΞΑΜΗΝΟ
Β΄ ΕΞΑΜΗΝΟ
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ
ECTS
Θεμελιώδη Ζητήματα Δικονομικού Δικαίου
10
Η Διεθνής Διάσταση του Δικονομικού Δικαίου
10
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ
Η δικαστική κρίση ως δικαιοδοτική κρίση και εκτελεστός
τίτλος
Επίκαιρα Ζητήματα Πολιτικής Δικονομίας
10
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Ένα μάθημα επιλογής
Εναλλακτικές μορφές επίλυσης διαφορών
10
10
Δικονομικά Ζητήματα του Δικαίου της Επιχείρησης
10
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Ένα μάθημα επιλογής
Συλλογική Αναγκαστική Εκτέλεση
Σημεία σύμπτωσης και απόκλισης πολιτικής, διοικητικής και
ποινικής δίκης
Μηχανισμοί δικαιοδοτικής προστασίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση
10
ΣΥΝΟΛΟ
30
Διεθνής Πτώχευση
ΣΥΝΟΛΟ
ECTS
10
10
15
10
45
9. Κατεύθυνση «ΠΟΙΝΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ & ΠΟΙΝΙΚΗ ΔΙΚΟΝΟΜΙΑ»
Α΄ ΕΞΑΜΗΝΟ
Β΄ ΕΞΑΜΗΝΟ
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ
Ειδικά θέματα Ουσιαστικού Ποινικού Δικαίου (Γενικό και Ειδικό
Μέρος )
ECTS
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ
ECTS
10
Διεθνές και Ευρωπαϊκό Ποινικό Δίκαιο
10
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Ένα μάθημα επιλογής
Ειδικοί Ποινικοί Νόμοι
10
Ειδικά θέματα Ποινικής Δικονομίας [με έμφαση στα
Ανθρώπινα Δικαιώματα (ΕΣΔΑ)]
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Ένα μάθημα επιλογής
Ποινικό Δίκαιο & Φιλοσοφία Δικαίου
Οικονομικό Ποινικό Δίκαιο
10
Θεωρία της Ποινικής Νομοθέτησης
10
Εκτέλεση και Έκτιση της Ποινής
10
Διαφθορά (εθνικές, ευρωπαϊκές και διεθνείς όψεις)
10
ΣΥΝΟΛΟ
30
ΣΥΝΟΛΟ
45
Ποινική Δικονομία Ι
10
10. Κατεύθυνση «ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ & ΑΝΤΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ»
Α΄ ΕΞΑΜΗΝΟ
Β΄ ΕΞΑΜΗΝΟ
12
10
15
10
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ
ECTS
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ
ECTS
Θεωρητική Εγκληματολογία
10
Ερευνητική & Μεθοδολογία της Εγκληματολογίας
10
Θεωρία της Ποινής
10
Αντεγκληματική Πολιτική
10
15
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Ένα μάθημα επιλογής
Ηθική και Δίκαιο
10
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Ένα μάθημα επιλογής
Διαφθορά (εθνικές, ευρωπαϊκές και διεθνείς όψεις)
10
Οικονομικό Ποινικό Δίκαιο
10
Εξαρτήσεις
10
Κοινωνική Θεωρία: Δίκαιο και εφαρμογές
10
ΣΥΝΟΛΟ
30
ΣΥΝΟΛΟ
45
11. Κατεύθυνση «ΔΗΜΟΣΙΟ ΔΙΚΑΙΟ»
Α΄ ΕΞΑΜΗΝΟ
Β΄ ΕΞΑΜΗΝΟ
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ
ECTS
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ
ECTS
Συνταγματικό Δίκαιο Ι
10
Συνταγματικό Δίκαιο ΙΙ
10
Διοικητικό Δίκαιο
10
Διοικητικό Δικονομικό Δίκαιο
10
10
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Ένα μάθημα επιλογής
Διεθνές και Συνταγματικό Δίκαιο της Οικονομίας
15
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Ένα μάθημα επιλογής
Δημόσιο Δίκαιο και Οικονομική Ανάλυση
Δημόσιες Επιχειρήσεις
10
Δημόσιο τραπεζικό δίκαιο – δημόσιο δίκαιο της κεφαλαιαγοράς
10
Ευρωπαϊκό και Συγκριτικό Δημόσιο Δίκαιο
10
Δίκαιο της Ενέργειας
10
10
Δίκαιο Ηλεκτρονικών Επικοινωνιών
10
Δημόσιες Συμβάσεις
Δίκαιο της ΟΝΕ και η εφαρμογή του στην Ελληνική έννομη
τάξη
Ιστορία πολιτικών ιδεών -19ος αι. Εμβάθυνση στο
Γερμανικό ιδεαλισμό
Εθνική και ευρωπαϊκή προστασία των θεμελιωδών
κοινωνικών δικαιωμάτων
Ευρωπαϊκό και Διεθνές Φορολογικό Δίκαιο
10
Μορφές διαλόγου των εθνικών με τα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια
Ζητήματα ελληνικής πολιτικής και συνταγματικής ιστορίας και
ιστορίας συνταγματικών θεσμών
Η προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων στην Ευρωπαϊκή
Ένωση
ΣΥΝΟΛΟ
10
Δίκαιο Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης
10
ΣΥΝΟΛΟ
45
10
10
10
10
10
10
30
12. Κατεύθυνση «ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ»
Α΄ ΕΞΑΜΗΝΟ
Β΄ ΕΞΑΜΗΝΟ
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ
ECTS
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ
ECTS
Φορολογικό Δίκαιο Ι
10
Φορολογικό Δίκαιο ΙΙ
10
Δημοσιονομικό Δίκαιο
10
Διοικητική Δικονομία
10
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
15
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Ένα μάθημα επιλογής
Διεθνές και Συνταγματικό Δίκαιο της οικονομίας
10
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Ένα μάθημα επιλογής
Δημόσιο Δίκαιο και Οικονομική Ανάλυση
10
Δημόσιες Επιχειρήσεις
10
Δημόσιο τραπεζικό δίκαιο – δημόσιο δίκαιο της κεφαλαιαγοράς
10
Ευρωπαϊκό και Συγκριτικό Δημόσιο Δίκαιο
10
Δίκαιο της Ενέργειας
10
Δίκαιο Ηλεκτρονικών Επικοινωνιών
10
13
Δημόσιες Συμβάσεις
Δίκαιο της ΟΝΕ και η εφαρμογή του στην Ελληνική έννομη
τάξη
Ιστορία πολιτικών ιδεών -19ος αι. Εμβάθυνση στο
Γερμανικό ιδεαλισμό
Εθνική και ευρωπαϊκή προστασία των θεμελιωδών
κοινωνικών δικαιωμάτων
Ευρωπαϊκό και Διεθνές Φορολογικό Δίκαιο
10
10
10
10
10
Μορφές διαλόγου των εθνικών με τα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια
Ζητήματα ελληνικής πολιτικής και συνταγματικής ιστορίας και
ιστορίας συνταγματικών θεσμών
10
Φορολογικό Διεθνές Δίκαιο
10
ΣΥΝΟΛΟ
45
10
ΣΥΝΟΛΟ
30
13. Κατεύθυνση «ΔΙΚΑΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ»
Δεν θα προσφερθεί το ακαδημαϊκό έτος 2016-17
Α΄ ΕΞΑΜΗΝΟ
Β΄ ΕΞΑΜΗΝΟ
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ
ECTS
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ
ECTS
Δίκαιο Κοινωνικής Προστασίας Ι
10
Δίκαιο Κοινωνικής Προστασίας ΙΙ
10
Γενικό Διοικητικό Δίκαιο
10
Διοικητικό Δικονομικό Δίκαιο
10
10
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Ένα μάθημα επιλογής
Διεθνές και Συνταγματικό Δίκαιο της Οικονομίας
15
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Ένα μάθημα επιλογής
Δημόσιο Δίκαιο και Οικονομική Ανάλυση
Δημόσιες Επιχειρήσεις
10
Δημόσιο τραπεζικό δίκαιο – δημόσιο δίκαιο της κεφαλαιαγοράς
10
Ευρωπαϊκό και συγκριτικό Δημόσιο Δίκαιο
10
Δίκαιο της Ενέργειας
10
Δίκαιο Ηλεκτρονικών Επικοινωνιών
10
Μορφές διαλόγου των εθνικών με τα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια
Ζητήματα ελληνικής πολιτικής και συνταγματικής ιστορίας και
ιστορίας συνταγματικών θεσμών
Μηχανισμοί δικαιοδοτικής προστασίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση
10
ΣΥΝΟΛΟ
30
Δημόσιες Συμβάσεις
Δίκαιο της ΟΝΕ και η εφαρμογή του στην Ελληνική έννομη
τάξη
Ιστορία πολιτικών ιδεών -19ος αι. Εμβάθυνση στο
Γερμανικό ιδεαλισμό
Ευρωπαϊκό και Διεθνές Φορολογικό Δίκαιο
Εθνική και ευρωπαϊκή προστασία των θεμελιωδών
κοινωνικών δικαιωμάτων
10
10
10
10
10
10
10
10
ΣΥΝΟΛΟ
45
14. Κατεύθυνση «ΔΙΚΑΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ»
Α΄ ΕΞΑΜΗΝΟ
Β΄ ΕΞΑΜΗΝΟ
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ
ECTS
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ
ECTS
Δίκαιο Περιβάλλοντος Ι
10
Δίκαιο Περιβάλλοντος ΙΙ
10
Γενικό Διοικητικό Δίκαιο
10
Διοικητικό Δικονομικό Δίκαιο
10
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Ένα μάθημα επιλογής
15
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Ένα μάθημα επιλογής
10
Δημόσιο Δίκαιο και Οικονομική Ανάλυση
Δημόσιες Επιχειρήσεις
10
Δημόσιο τραπεζικό δίκαιο – δημόσιο δίκαιο της κεφαλαιαγοράς
10
Ευρωπαϊκό και συγκριτικό Δημόσιο Δίκαιο
10
Δίκαιο της Ενέργειας
10
Διεθνές και Συνταγματικό Δίκαιο της Οικονομίας
Δίκαιο Ηλεκτρονικών Επικοινωνιών
10
Δημόσιες Συμβάσεις
Δίκαιο της ΟΝΕ και η εφαρμογή του στην Ελληνική έννομη
τάξη
Ιστορία πολιτικών ιδεών -19ος αι. Εμβάθυνση στο
Γερμανικό ιδεαλισμό
Εθνική και ευρωπαϊκή προστασία των θεμελιωδών
κοινωνικών δικαιωμάτων
Ευρωπαϊκό και Διεθνές Φορολογικό Δίκαιο
Μορφές διαλόγου των εθνικών με τα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια
10
Περιβάλλον και ενέργεια στην Ευρωπαϊκή Ένωση
14
10
10
10
10
10
10
10
Ζητήματα ελληνικής πολιτικής και συνταγματικής ιστορίας και
ιστορίας συνταγματικών θεσμών
10
ΣΥΝΟΛΟ
30
ΣΥΝΟΛΟ
45
15. Κατεύθυνση «ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΔΙΚΑΙΟΥ»
Α΄ ΕΞΑΜΗΝΟ
Β΄ ΕΞΑΜΗΝΟ
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ
ECTS
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ
ECTS
Ηθική και Δίκαιο
10
Φιλοσοφία του Ιδιωτικού Δικαίου
10
Πηγές της Φιλοσοφίας του Δικαίου
10
Φιλοσοφία του Δημοσίου Δικαίου
10
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Ένα μάθημα επιλογής
Μεθοδολογία του Δικαίου ΙΙ: Ερμηνεία και εφαρμογή του
δικαίου
Βιοηθική
15
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Ένα μάθημα επιλογής
Μεθοδολογία του Δικαίου Ι: Θεωρητική θεμελίωση
10
Θεσμοί Αγγλοσαξωνικού και Αμερικανικού Αστικού Δικαίου
10
10
10
Μορφές διαλόγου των εθνικών με τα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια
10
Διαφθορά
10
Θέματα Ιδιωτικού /Δημοσίου Δικαίου στη Ρώμη
10
10
Θέματα Ιδιωτικού /Δημοσίου Δικαίου στην Ελληνική Αρχαιότητα
10
Κοινωνική θεωρία : Δίκαιο και εφαρμογές
Η προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων στην Ευρωπαϊκή
Ένωση
10
Ερευνητική και Μεθοδολογία της Εγκληματολογίας
Εθνική και Ευρωπαϊκή Προστασία των Θεμελιωδών
Κοινωνικών Δικαιωμάτων
Θέματα Ιδιωτικού/ Δημοσίου Δικαίου στο Βυζάντιο
Θέματα Ιδιωτικού/Δημοσίου Δικαίου στη Μεταβυζαντινή
Περίοδο και στο Ελληνικό κράτος κατά τον 19ο αιώνα
Ερευνητική Μεθοδολογία της Κοινωνιολογίας του Δικαίου
10
ΣΥΝΟΛΟ
30
10
10
10
10
Επιχειρήσεις και Ανθρώπινα Δικαιώματα
10
Προσομοίωση Δίκης
10
ΣΥΝΟΛΟ
45
16. Κατεύθυνση «ΙΣΤΟΡΙΑ ΔΙΚΑΙΟΥ»
Α΄ ΕΞΑΜΗΝΟ
Β΄ ΕΞΑΜΗΝΟ
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ
ECTS
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ
ECTS
Θέματα Ιδιωτικού /Δημοσίου Δικαίου στην Ελληνική Αρχαιότητα
10
10
Θέματα Ιδιωτικού /Δημοσίου Δικαίου στη Ρώμη
10
Θέματα Ιδιωτικού/Δημοσίου Δικαίου στο Βυζάντιο
Θέματα Ιδιωτικού /Δημοσίου Δικαίου στη μεταβυζαντινή
περίοδο και στο Ελληνικό κράτος κατά τον 19ο αιώνα
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Ένα μάθημα επιλογής
Ηθική και Δίκαιο
Πηγές της Φιλοσοφίας του Δικαίου
10
15
10
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Ένα μάθημα επιλογής
Φιλοσοφία του Ιδιωτικού Δικαίου
10
10
Φιλοσοφία του Δημοσίου Δικαίου
10
Κοινωνική θεωρία : Δίκαιο και εφαρμογές
10
Κοινωνία της πληροφορίας και Δίκαιο
10
Θέματα Κοινωνιολογίας του Δικαίου
10
Ερευνητική μεθοδολογία της Κοινωνιολογίας του Δικαίου
10
Πηγές Εκκλησιαστικού Δικαίου
10
Διατοπικό Εκκλησιαστικό Δίκαιο
10
Διαπάλη Νομιμότητας και Κανονικότητας
10
Εκκλησιαστικό Δίκαιο και Δικαστηριακή Πρακτική
10
ΣΥΝΟΛΟ
30
ΣΥΝΟΛΟ
45
17. Κατεύθυνση « ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ ΔΙΚΑΙΟΥ»
Α΄ ΕΞΑΜΗΝΟ
Β΄ ΕΞΑΜΗΝΟ
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ
ECTS
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ
ECTS
Κοινωνική θεωρία : Δίκαιο και εφαρμογές
10
Κοινωνία της πληροφορίας και Δίκαιο
10
15
Θέματα Κοινωνιολογίας του Δικαίου
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Ένα μάθημα επιλογής
Οικονομική κρίση και Ιδιωτικό Δίκαιο
Η προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων στην
Ευρωπαϊκή Ένωση
Μηχανισμοί δικαιοδοτικής προστασίας στην Ευρωπαϊκή
Ένωση
Διεθνές Δίκαιο Εμπορίου
Μορφές διαλόγου των εθνικών με τα Ευρωπαϊκά
Δικαστήρια
Ηθική και δίκαιο
Θέματα Ιδιωτικού / Δημοσίου Δικαίου στην Ελληνική
Αρχαιότητα
10
Ερευνητική Μεθοδολογία της Κοινωνιολογίας του Δικαίου
10
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
15
10
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Ένα μάθημα επιλογής
Βιοηθική
10
10
Εναλλακτικές μορφές επίλυσης διαφορών
10
10
Διεθνείς συναλλακτικές συνήθειες και διεθνής συμβατική
πρακτική
Εναλλακτικοί τρόποι επίλυσης διαφορών
10
Εξαρτήσεις
10
10
Φιλοσοφία του Ιδιωτικού Δικαίου
10
10
Φιλοσοφία του Δημοσίου Δικαίου
10
10
Θέματα Ιδιωτικού / Δημοσίου Δικαίου στη Ρώμη
10
Διαπάλη νομιμότητας και κανονικότητας
10
Θέματα Ιδιωτικού / Δημοσίου Δικαίου στη μεταβυζαντινή
περίοδο και στο Ελληνικό κράτος κατά τον 19ο αιώνα
Εκκλησιαστικό Δίκαιο και Δικαστηριακή Πρακτική
ΣΥΝΟΛΟ
30
ΣΥΝΟΛΟ
10
10
10
10
45
18. Κατεύθυνση «ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ»
Α΄ ΕΞΑΜΗΝΟ
Β΄ ΕΞΑΜΗΝΟ
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ
ECTS
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ
ECTS
Πηγές Εκκλησιαστικού Δικαίου
10
Διατοπικό Εκκλησιαστικό Δίκαιο
10
Διαπάλη νομιμότητας και κανονικότητας
10
Εκκλησιαστικό Δίκαιο και Δικαστηριακή Πρακτική
10
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
15
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Μορφές διαλόγου των εθνικών με τα Ευρωπαϊκά
Δικαστήρια
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
10
Βιοηθική
10
Κοινωνική θεωρία: Δίκαιο και εφαρμογές
10
Εθνική και ευρωπαϊκή προστασία των θεμελιωδών κοινωνικών
δικαιωμάτων
10
Η προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων στην
Ευρωπαϊκή Ένωση
10
Ερευνητική μεθοδολογία της κοινωνιολογίας του δικαίου
10
Συνταγματική θεωρία
10
Ηθική και Δίκαιο
10
Η προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων στην Ευρωπαϊκή
Ένωση
Συνταγματική Πράξη
Πηγές της Φιλοσοφίας του Δικαίου
Θέματα Ιδιωτικού /Δημοσίου Δικαίου στην Ελληνική
Αρχαιότητα
Θέματα Ιδιωτικού /Δημοσίου Δικαίου στη Ρώμη
10
Συγκριτικό Συνταγματικό Δίκαιο
10
10
Φιλοσοφία του Ιδιωτικού Δικαίου
10
10
Φιλοσοφία του Δημοσίου Δικαίου
10
Θέματα Κοινωνιολογίας του Δικαίου
10
Θέματα Ιδιωτικού/Δημοσίου Δικαίου στο Βυζάντιο
Θέματα Ιδιωτικού /Δημοσίου Δικαίου στη μεταβυζαντινή
περίοδο και στο Ελληνικό κράτος κατά τον 19ο αιώνα
Κοινωνία της Πληροφορίας και Δίκαιο
Ερευνητική Μεθοδολογία
της Κοινωνιολογίας του Δικαίου
ΣΥΝΟΛΟ
10
ΣΥΝΟΛΟ
30
10
10
10
10
10
45
19. Κατεύθυνση « ΔΗΜΟΣΙΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ»
Α΄ ΕΞΑΜΗΝΟ
Β΄ ΕΞΑΜΗΝΟ
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ
ECTS
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ
ECTS
Διεθνείς Δικαιοδοτική Θεσμοί
10
Η Πρακτική του Διεθνούς Δικαίου
10
16
Διεθνές Δίκαιο του Ανθρώπου
10
Διεθνές Δίκαιο Περιβάλλοντος και Ενέργειας
10
15
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Ένα μάθημα επιλογής
Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας
10
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Ένα μάθημα επιλογής
Επιχειρήσεις και Ανθρώπινα Δικαιώματα
10
Διεθνές Δίκαιο Εμπορίου
10
Διεθνής Επενδυτική Διαιτησία
10
Δίκαιο Διεθνών Χώρων
10
Ιστορία Διεθνών Θεσμών
10
Θεσμοί και κανόνες της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Η εσωτερική αγορά στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Οικονομικές
ελευθερίες, Ανταγωνισμός)
Η προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων στην Ευρωπαϊκή
Ένωση
10
Χώρος ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης (ΧΕΑΔ)
10
10
Φορολογικό Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης
10
10
Περιβάλλον και ενέργεια στην Ευρωπαϊκή Ένωση
10
10
Αρμοδιότητα και δράση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον ποινικό
τομέα
10
10
Η προστασία των καταναλωτών στην Ευρωπαϊκή Ένωση
10
10
Οικονομική και Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ)
10
Εξωτερικές σχέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Μηχανισμοί δικαιοδοτικής προστασίας στην Ευρωπαϊκή
Ένωση
Ιδιωτικό Διεθνές Δίκαιο
Διεθνής Εμπορική Διαιτησία
10
Δικονομικό Διεθνές Δίκαιο
10
Συγκριτικό Ιδιωτικό Διεθνές Δίκαιο
10
Δίκαιο Διεθνών Συναλλαγών
10
Δίκαιο Ελληνικής Ιθαγένειας
10
Φορολογικό Διεθνές Δίκαιο
10
Διακρατικές Συμβάσεις
Φιλοσοφικές βάσεις ιδιωτικού διεθνούς δικαίου και διεθνούς
διαιτησίας
10
Διεθνές ομοιόμορφο δίκαιο (πηγές και μέθοδος)
Διεθνείς συναλλακτικές συνήθειες και διεθνής συμβατική
πρακτική
Δίκαιο Κατάστασης Αλλοδαπών
10
10
ΣΥΝΟΛΟ
45
ΣΥΝΟΛΟ
10
30
10
20. Κατεύθυνση «ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ»
Α΄ ΕΞΑΜΗΝΟ
Β΄ ΕΞΑΜΗΝΟ
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ
ECTS
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ
ECTS
Θεσμοί και κανόνες της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Η εσωτερική αγορά στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Οικονομικές
ελευθερίες, Ανταγωνισμός)
10
Χώρος ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης (ΧΕΑΔ)
10
10
Φορολογικό δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης
10
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Ένα μάθημα επιλογής
15
10
Περιβάλλον και ενέργεια στην Ευρωπαϊκή Ένωση
10
10
Αρμοδιότητα και δράση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον ποινικό
τομέα
10
10
Η προστασία των καταναλωτών στην Ευρωπαϊκή Ένωση
10
10
Οικονομική και Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ)
10
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Ένα μάθημα επιλογής
Η προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων στην Ευρωπαϊκή
Ένωση
Εξωτερικές σχέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Μηχανισμοί δικαιοδοτικής προστασίας στην Ευρωπαϊκή
Ένωση
Διεθνείς Δικαιοδοτικοί Θεσμοί
Διεθνές Δίκαιο του Ανθρώπου
10
Η Πρακτική του Διεθνούς Δικαίου
10
Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας
10
Διεθνές Δίκαιο Περιβάλλοντος και Ενέργειας
10
Διεθνές Δίκαιο Εμπορίου
10
Επιχειρήσεις και Ανθρώπινα Δικαιώματα
10
Ιδιωτικό Διεθνές Δίκαιο
10
Διεθνής Επενδυτική Διαιτησία
10
Δίκαιο Διεθνών Χώρων
10
Ιστορία Διεθνών Θεσμών
10
Διεθνής Εμπορική Διαιτησία
10
Δικονομικό Διεθνές Δίκαιο
10
Συγκριτικό Ιδιωτικό Διεθνές Δίκαιο
10
Δίκαιο Διεθνών Συναλλαγών
10
Δίκαιο Ελληνικής Ιθαγένειας
10
Φορολογικό Διεθνές Δίκαιο
10
Διακρατικές Συμβάσεις
Φιλοσοφικές βάσεις ιδιωτικού διεθνούς και διεθνούς
διαιτησίας
10
Διεθνές ομοιόμορφο δίκαιο (πηγές και μέθοδος)
Διεθνείς συναλλακτικές συνήθειες και διεθνής συμβατική
πρακτική
10
10
17
10
ΣΥΝΟΛΟ
30
Δίκαιο Κατάστασης Αλλοδαπών
10
ΣΥΝΟΛΟ
45
21. Κατεύθυνση «ΙΔΙΩΤΙΚΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ»
Α΄ ΕΞΑΜΗΝΟ
Β΄ ΕΞΑΜΗΝΟ
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ
ECTS
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ
ECTS
Ιδιωτικό Διεθνές Δίκαιο
10
Δικονομικό Διεθνές Δίκαιο
10
Διεθνής Εμπορική Διαιτησία
10
Δίκαιο Διεθνών Συναλλαγών
10
15
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Ένα μάθημα επιλογής
Συγκριτικό Ιδιωτικό Διεθνές Δίκαιο
10
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Ένα μάθημα επιλογής
Φορολογικό Διεθνές Δίκαιο
Δίκαιο Ελληνικής Ιθαγένειας
10
Διακρατικές Συμβάσεις
10
Φιλοσοφικές βάσεις ιδιωτικού διεθνούς δικαίου και
διεθνούς διαιτησίας
Διεθνείς Δικαιοδοτικοί Θεσμοί
Διεθνές ομοιόμορφο δίκαιο (πηγές και μέθοδος)
Διεθνείς συναλλακτικές συνήθειες και διεθνής συμβατική
πρακτική
10
10
10
10
Δίκαιο Κατάστασης Αλλοδαπών
10
10
Η Πρακτική του Διεθνούς Δικαίου
10
Διεθνές Δίκαιο του Ανθρώπου
10
Διεθνές Δίκαιο Περιβάλλοντος και Ενέργειας
10
Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας
10
Επιχειρήσεις και Ανθρώπινα Δικαιώματα
10
Διεθνές Δίκαιο Εμπορίου
10
Διεθνής Επενδυτική Διαιτησία
10
Δίκαιο Διεθνών Χώρων
10
Ιστορία Διεθνών Θεσμών
10
Θεσμοί και κανόνες της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Η εσωτερική αγορά στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Οικονομικές
ελευθερίες, Ανταγωνισμός)
Η προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων στην
Ευρωπαϊκή Ένωση
10
Χώρος ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης (ΧΕΑΔ)
10
10
Φορολογικό Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης
10
10
Περιβάλλον και ενέργεια στην Ευρωπαϊκή Ένωση
10
Εξωτερικές σχέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης
10
Αρμοδιότητα και δράση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον ποινικό
τομέα
10
Μηχανισμοί δικαιοδοτικής προστασίας στην Ευρωπαϊκή
Ένωση
10
Η προστασία των καταναλωτών στην Ευρωπαϊκή Ένωση
10
Οικονομική και Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ)
10
ΣΥΝΟΛΟ
30
ΣΥΝΟΛΟ
45
22. Κατεύθυνση «ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΑΝΤΙΔΙΚΙΕΣ»
Α΄ ΕΞΑΜΗΝΟ
Β΄ ΕΞΑΜΗΝΟ
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ
ECTS
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ
ECTS
Διεθνής Εμπορική Διαιτησία
10
Διεθνής Επενδυτική Διαιτησία
10
Διεθνείς Δικαιοδοτικοί Θεσμοί
10
Δικονομικό Διεθνές Δίκαιο
10
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Ένα μάθημα επιλογής
15
10
Προσομοίωση Δίκης
10
10
Εναλλακτικοί τρόποι επίλυσης διαφορών
10
10
Διεθνές Δίκαιο Περιβάλλοντος και Ενέργειας
10
30
ΣΥΝΟΛΟ
45
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Ένα μάθημα επιλογής
Φιλοσοφικές βάσεις ιδιωτικού διεθνούς δικαίου και
διεθνούς διαιτησίας
Διεθνές Δίκαιο Εμπορίου
Μηχανισμοί δικαιοδοτικής προστασίας στην Ευρωπαϊκή
Ένωση
ΣΥΝΟΛΟ
18
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ – ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΕΣ
1. Κατεύθυνση ΑΣΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ
Α΄ Εξάμηνο
ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ
Αστικό Δίκαιο Ενωσιακής προέλευσης (Κοινοτικό Αστικό Δίκαιο)
Διδάσκοντες : Καθηγήτρια Δ. Παπαδοπούλου, Καθηγητής Μιχ.
Αυγουστιανάκης, Λέκτορας Γ. Λαδογιάννης
Syllabus : Εισαγωγικά ζητήματα : Κανόνες αστικού δικαίου με προέλευση το δίκαιο της Ευρωπαϊκής
Ένωσης – Ισχύς και ενσωμάτωση κανόνων του δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο εσωτερικό δίκαιο –
Γενικές ρήτρες και αρχές δικαίου στο δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Ενδεικτικά θέματα : Προστασία του προσώπου από την επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα
– Νομοθετικές εξελίξεις στο δίκαιο των νομικών προσώπων (είδη νομικών προσώπων - εξουσία των
οργάνων νομικών προσώπων) - Συμβάσεις από απόσταση και συμβάσεις εκτός εμπορικού καταστήματος
– Καταχρηστικές ρήτρες των συμβάσεων με καταναλωτές – Αθέμιτες εμπορικές πρακτικές και
προστασία των καταναλωτών – Προστασία προσωπικότητας από ραδιοτηλεοπτικές διαφημίσεις Προστασία της υγείας και της ασφάλειας των καταναλωτών – Ευθύνη του παραγωγού για ελαττωματικά
προϊόντα – Συμβάσεις παροχής υπηρεσιών και ευθύνη του παρέχοντος υπηρεσίες – Αρχή της
σχετικότητας των ενοχών και συμβάσεις καταναλωτικής πίστης ή μεταβίβασης επιχειρήσεων –
Χρονομεριστική μίσθωση – Οργανωμένα ταξίδια – Αποζημίωση εμπορικού αντιπροσώπου – Συλλογική
αγωγή των ενώσεων καταναλωτών – Μέσα προστασίας αστικού δικαίου, ιδίως η αποζημίωση για
παραβάσεις κατά το προσυμβατικό στάδιο σύναψης συμβάσεων δημόσιων έργων κλπ. – Εξωσυμβατική
ευθύνη της Ευρωπαϊκής Κοινότητας για τη ζημία που προξενούν τα όργανα ή οι υπάλληλοί της –
Νομοθετικές πρωτοβουλίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε θέματα Οικογενειακού και Κληρονομικού
Δικαίου.
Ειδικά θέματα στο σύστημα της Αδικοπρακτικής Ευθύνης: θεμελίωση ευθύνης και ζητήματα
καθορισμού αποζημίωσης
Διδάσκοντες : Καθηγήτρια Κ. Χριστακάκου, Λέκτορες Κ. Καραγιάννης, Β. Παναγιωτόπουλος
Syllabus : Σκοπός του μαθήματος είναι η εμβάθυνση σε ζητήματα αδικοπρακτικής ευθύνης μέσα από την
έρευνα και ανάλυση ζητημάτων για καθεμία από τις προϋποθέσεις θεμελίωσής της (ιδίως το παράνομο,
τον αιτιώδη σύνδεσμο και τη ζημία), όπως προκύπτει και από την ενδεικτική θεματική που ακολουθεί. Η
μέθοδος προσέγγισης των ανωτέρω ζητημάτων επιτυγχάνεται κυρίως με έρευνα και κριτική αξιοποίηση
της νομολογίας ιδίως σε επίπεδο ελάσσονος προτάσεως μέσω της ανάλυσης των κρίσιμων πραγματικών
περιστατικών και σύνθεσης τύπων που θα καθιστούν ευχερέστερη την συγκεκριμενοποίηση των αόριστων
νομικών εννοιών, οι οποίες περιλαμβάνονται στις προϋποθέσεις των περί αδικοπρακτικής ευθύνης
διατάξεων.
Ενδεικτική θεματική
1. Η αντικειμενική ευθύνη του προστήσαντος (άρθρο 922 ΑΚ) και η μη γνήσια αντικειμενική ευθύνη
του εποπτεύοντος (άρθρο 923 ΑΚ)
19
α) Ενέργεια του προστηθέντος «κατά την υπηρεσία του»: κρίσιμα για την οριοθέτηση της ευθύνης
κριτήρια
β) Η παραμέληση εποπτείας ως προϋπόθεση ευθύνης του εποπτεύοντος κατά το άρθρο 923 ΑΚ
2. Ευθύνη νομικού προσώπου για την αδικοπραξία του οργάνου του κατά τη διάταξη του άρθρου 71
ΑΚ
3. Ευθύνη από περισσοτέρους και αναγωγή μεταξύ τους (άρθρ. 926-927 ΑΚ)
4. Ευθύνη για λόγους επιείκειας (βλ. ιδίως άρθρο 918 ΑΚ)
α) Η επίδραση της ασφάλισης στη θεμελίωση και την έκταση της ευθύνης του ακαταλόγιστου
β) Το συντρέχον πταίσμα του ζημιωθέντος ανηλίκου
γ) Η προβλεπόμενη στη διάταξη του άρθρου 931 ΑΚ αποζημίωση. Αποζημίωση για λόγους επιείκειας;
5. Αποκλίσεις από την αρχή του «όλα ή τίποτε»
α) Κάμψη της αρχής «όλα ή τίποτε» σε περιπτώσεις συναιτιότητας και απροσδιοριστίας κατά την
εξέταση της προϋποθέσεως του αιτιώδους συνδέσμου
β) Υπέρβαση του «όλα» σε περιπτώσεις αποζημίωσης με κυρωτικό χαρακτήρα
6. Αποζημίωση τρίτων
α) Προσβολή ψυχικής/σωματικής υγείας τρίτου λόγω της αδικοπραξίας: «ζημίες από σοκ»
β) Ζημία (αντανακλαστική) μετόχου λόγω πράξεων που ζημίωσαν την εταιρία
7. Η αποζημίωση σε περίπτωση παροχής τρίτου προς τον ζημιωθέντα (άρθρ. 930 § 3 ΑΚ): σωρευτική
λήψη και παροχής και αποζημίωσης;
8. Ζημία στην περιουσία
Αντίθεση στα χρηστά ήθη ( άρθρ. 919 ΑΚ) και εκμετάλλευση μονοπωλιακής ή εξουσιαστικής θέσης
πιστωτικών ιδρυμάτων ειδικότερα: μη παροχή συνηθισμένων στις τραπεζικές συναλλαγές
διευκολύνσεων και μη τήρηση της αρχής της ίσης μεταχείρισης έναντι όλων των οφειλετών
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Θεσμοί Αγγλοσαξωνικού και Αμερικανικού Αστικού Δικαίου
Διδάσκοντες : Ομ. Καθηγητής Ι. Σπυριδάκης, Καθηγήτριες Δ. Παπαδοπούλου, Ε. Δακορώνια, Επίκ.
Καθηγητές Γ. Λέκκας, Γ. Γεωργιάδης
Syllabus :
Ι. Πηγές και νομολογία Μεθοδολογία του Βορειοαμερικανικού Ιδιωτικού
Δικαίου.
ΙΙ. Law and Economics
III. Δίκαιο των συμβάσεων (Contracts) – Consideration - Κατάρτιση των
συμβάσεων - Άκυρες και ακυρώσιμες συμβάσεις – Εκπλήρωση της παροχής –
Παράβαση συμβατικών υποχρεώσεων (Breach of contract) – Ειδικές μορφές
συμβάσεων (Trusts, κ.α).
IV. Αδικοπραξίες (Torts): ‘Έννοια και διακρίσεις των αδικοπραξιών –
Αμέλεια (έννοια και βάρος απόδειξης) - Αιτιώδης σύνδεσμος – Ο ρόλος
του δικαστηρίου και των ενόρκων στη δίκη για αποκατάσταση της ζημίας Αδικοπραξίες από περισσoτéρους - Λόγοι απαλλαγής από την ευθύνη Αντικειμενική ευθύνη (ευθύνη παραγωγού ελαττωματικών προϊόντων Ευθύνη κατόχου πηγής κινδύνου) - Συστήματα αποκατάστασης ζημίας Multiple Torts (πολλαπλές αδικοπραξίες) - Vicarious Liability (ευθύνη από πρόστηση).
20
Ζητήματα Αστικού και Αστικού Δικονομικού Δικαίου
Διδάσκοντες: Επίκ. Καθηγητές Γ. Μεντής, Ζ. Τσολακίδης, Λέκτορας Θ. Λύτρας
Συμμετέχουν τα μέλη ΔΕΠ του ΔΠΘ Λ. Κιτσαράς και Σ. Τσαντίνης
Syllabus : Το αντικείμενο του μαθήματος εναλλάσσεται κάθε ακαδημαϊκό έτος. Επιλέγεται ετησίως μία
ευρύτερη θεματική από τον πυρήνα του περιουσιακού ιδιωτικού δικαίου, με διαστάσεις απτόμενες
περισσότερων κλάδων του. Στο πλαίσιο αυτό, επιχειρείται εμβάθυνση στις επί μέρους εκφάνσεις της
ερευνώμενης θεματικής και εξετάζονται και δικονομικά ζητήματα συνδεόμενα με αυτήν, με ιδιαίτερη
έμφαση στην ανάλυση της συναφούς νομολογίας
Δίκαιο του Κτηματολογίου
Διδάσκοντες: Καθηγητής Κ. Χριστοδούλου, Επίκ. Καθηγητής Ζ. Τσολακίδης
Syllabus : Στόχος του μαθήματος είναι η ανάλυση του συστήματος του Κτηματολογίου ως συστήματος
δημοσιότητας των εμπράγματων σχέσεων επί ακινήτων και η ερμηνευτική προσέγγιση της σχετικής
νομοθεσίας (ν. 2308/1995 και 2664/1998, όπως ισχύουν). Στο πλαίσιο αυτό εξετάζονται οι αρχές που
διέπουν το σύστημα και η σχέση της με τις αρχές του εμπραγμάτου δικαίου, τα τηρούμενα στοιχεία, η
διαδικασία και τα αποτελέσματα των κτηματολογικών εγγραφών.
Οι επί μέρους θεματικές ενότητες του μαθήματος, μεταξύ άλλων, περιλαμβάνουν: Οργάνωση του Εθνικού
Κτηματολογίου- διαδικασία της κτηματογράφησης- έννομα αποτελέσματα των πρώτων και των
επιγενόμενων εγγραφών-τεκμήριο ακρίβειας και δημόσια πίστη των εγγραφών-μέσα προστασίας κατά
ανακριβειών- δημοσιότητα των κτηματολογικών στοιχείων
Η οικονομική ζημία στο Δίκαιο των Συναλλαγών
(δεν θα προσφερθεί το 2016-17)
Διδάσκ. : Αν. Καθηγητής Κλεάνθης Ρούσσος
Syllabus : Αποζημίωση από προσβολές άϋλων οικονομικών αγαθών
Αποζημίωση από προσβολές μετοχικού δικαιώματος
Αποζημίωση από παραβιάσεις οικονομικών νόμων
Περιπτωσιολογία οικονομικής ζημίας βάσει άρθρ. 919 ΑΚ
Ευθύνη διαχειριστών εταιρείας ή άλλου νομικού προσώπου
Επαγγελματική ευθύνη
Οικονομική κρίση και Ιδιωτικό Δίκαιο
Διδάσκοντες: Αν. Καθηγητές Δ. Λιάππης, Α. Καραμπατζός, Επίκ. Καθηγητής Γ. Μεντής
Syllabus : Η σοβούσα ακόμη στην χώρα μας οικονομική κρίση (αποκύημα μεταξύ άλλων της παγκόσμιας
οικονομικής κρίσης των ετών 2007/2008) φέρνει τον νομικό κόσμο αντιμέτωπο με πληθώρα ζητημάτων
ιδιωτικού δικαίου. Η συνεχιζόμενη εποπτεία της χώρας υπό τους μηχανισμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης
και του ΔΝΤ έχει οδηγήσει στη μεταφορά πόρων από την οικονομική δραστηριότητα προς τα κρατικά
ταμεία και τελικά τους πιστωτές της χώρας. Αυτή η μακροοικονομική εξέλιξη έχει προκαλέσει σημαντική
επιδείνωση των συνθηκών οικονομικής δραστηριότητας. Η προϊούσα ανατροπή των οικονομικών
δεδομένων στα οποία στηρίχθηκε η οικονομική ζωή της χώρας τα προηγούμενα χρόνια (εμφανιζόμενη με
τις μορφές της έλλειψης ρευστότητας, της μείωσης της ζήτησης και του κύκλου εργασιών, συρρίκνωση
του διαθέσιμου εισοδήματος των πολιτών, αύξηση της ανεργίας) οδηγεί πολυάριθμες συμβάσεις σε κρίση
και τους συμβαλλόμενους στην αναζήτηση τρόπων για την τροποποίηση ή τη λύση τους. Ακόμη, στο
πλαίσιο της οικονομικής κρίσης έκαναν την εμφάνισή τους πρωτόγνωρα και, εν πολλοίς, άγνωστα μέχρι
στιγμής στη σύγχρονη ελληνική έννομη τάξη φαινόμενα (π.χ. PSI των ομολόγων του Ελληνικού Δημοσίου,
χρεωκοπία της Lehman Brothers και ζημίες Ελλήνων επενδυτών-αγοραστών των σχετικών επενδυτικών
προϊόντων, ανακεφαλοποίηση τραπεζών).
21
Η νομική αντιμετώπιση αυτής της επώδυνης κοινωνικοοικονομικής διαδικασίας γεννά για το ιδιωτικό
δίκαιο θεμελιώδεις προκλήσεις. Κυρίαρχο ζήτημα αποτελεί το αν, πώς και κατά πόσο συγχωρείται
απόκλιση από την αρχή pacta sunt servanda λόγω της οικονομικής κρίσης. Στο μάθημα θα διερευνηθούν,
σε διάλογο και με τη ολοένα και πλουσιότερη σχετική νομολογία, οι επιπτώσεις της κρίσης σε σειρά
επιμέρους συμβατικών τύπων, με ιδιαίτερη έμφαση στις συμβάσεις πίστωσης, μίσθωσης, εργασίας,
εξαγοράς επιχειρήσεων, ασφάλισης σε αλληλοβοηθητικά ταμεία, παροχής επενδυτικών υπηρεσιών κ.λπ.
Η σχετική ανάλυση θα επεκταθεί και σε σύγχρονα ζητήματα του δικαίου της πίστωσης (π.χ. αρχή του
υπεύθυνου δανεισμού, υπερχρέωση, ασφάλειες κ.λπ.), του εταιρικού δικαίου και του δικαίου της
κεφαλαιαγοράς. Κεντρική θέση θα καταλάβει, επίσης, η μελέτη της συγκεκριμενοποίησης (με δογματική
θεώρηση και πρακτικά παραδείγματα) γενικών ρητρών του αστικού δικαίου (καλή πίστη, χρηστά ήθη, ΑΚ
288, 388, 281 κ.ά.) για την αντιμετώπιση ανεπιεικών λύσεων. Η ανάλυση θα επεκταθεί ακόμη και σε
βασικά ζητήματα οικονομικής θεωρίας, στο μέτρο που τούτο θα παραστεί απαραίτητο για την κατανόηση
των εκδηλώσεων της οικονομικής κρίσης στη συναλλακτική ζωή.
Οι επιμέρους θεματικές ενότητες
§ 1. Το γενικό περίγραμμα της προβληματικής: Η εγχώρια και διεθνής οικονομική κρίση, οι
μακροοικονομικές παράμετροί της και η αντιμετώπισή της με τα μέσα του σύγχρονου ιδιωτικού δικαίου.
§ 2. Η σχέση μεταξύ των αρχών pacta sunt servanda και της επιείκειας/εξισωτικής συμβατικής
δικαιοσύνης – Εισαγωγή στους βασικούς διορθωτικούς μηχανισμούς των συμβάσεων (ΑΚ 288, 388,
281).
§ 3. Διαμόρφωση των συμβάσεων και οικονομική κρίση: Η συμβατική κατανομή των κινδύνων – Ιδίως οι
ρήτρες δυσχέρειας εκπληρώσεως (hardship), ανωτέρας βίας (force majeure), ουσιώδους δυσμενούς
μεταβολής των συνθηκών (material adverse effect/change, ρήτρες MAC) κοκ.
§ 4. Αναπροσαρμογή επιμέρους συμβατικών τύπων λόγω της οικονομικής κρίσης.
§ 5. Το ζήτημα των δανείων με ρήτρα συναλλαγματικής ισοτιμίας («δάνεια σε ελβετικό φράγκο»).
§ 6. Η ειδικότερη νομοθετική προστασία του υπερχρεωμένου φυσικού προσώπου (ιδίως N. 3869/2010)
– Σύγκριση του Ν. 3869/2010 με τον Πτωχευτικό Κώδικα.
§ 7. Η υπερχρέωση του Ελληνικού Δημοσίου και sui generis μέτρα αντιμετώπισής της.
§ 8. Αξιοποίηση της περιουσίας του Ελληνικού Δημοσίου με σκοπό την αντιμετώπιση των χρεών του (ιδίως
τα σχετικά συμβατικά εργαλεία)
§ 9. Αφερεγγυότητα τραπεζών και εξυγίανσή τους – Η Οδηγία της ΕΕ για την αναδιάρθρωση των
τραπεζών – Capital controls – Το ζήτημα της ανακεφαλαιοποίησης.
Ζητήματα Ιδιωτικού Δικαίου και Δημόσιες Συμβάσεις
Διδάσκ. : Επίκ. Καθηγητής Γ. Μεντής
Syllabus : Οι δημόσιες συμβάσεις εγείρουν σοβαρά ζητήματα ιδιωτικού δικαίου, τα οποία μάλιστα πολλές φορές
επιλύονται από διοικητικά δικαστήρια, με αποτέλεσμα ο αναγκαίος γόνιμος διάλογος μεταξύ νομολογίας και
θεωρίας να μην αναπτύσσεται στην ευκταία έκταση.
Η νομολογία, ιδίως του ΣτΕ, σε ζητήματα που γεννώνται κατά την ερμηνεία και εφαρμογή διατάξεων του Αστικού
Κώδικα αλλά και άλλων ειδικών νομοθετημάτων στο δίκαιο των δημοσίων συμβάσεων προσφέρει πλούσιο υλικό
προς αξιολόγηση. Με την μελέτη των δημοσίων συμβάσεων από αστικολογικής σκοπιάς εμπλουτίζονται και οι δύο
κλάδοι. Το μεν δίκαιο των δημοσίων συμβάσεων διότι αποκτά πιο στέρεη θεμελίωση με βάση το δόγμα, την
παράδοση και την μακρόχρονη συγκεκριμενοποίηση των γενικών ρητρών του ΑΚ. Το δε αστικό δίκαιο διότι αντλεί
από την πληθώρα των ζητημάτων των δημοσίων συμβάσεων πολύ ενδιαφέροντα σύγχρονα παραδείγματα για
διάφορους θεμελιώδεις θεσμούς του, όπως την κατάρτιση της σύμβασης, την ευθύνη από τις διαπραγματεύσεις,
την ποινική ρήτρα, την αναπροσαρμογή λόγω απρόοπτης μεταβολής των συνθηκών, την καταγγελία, την
υπαναχώρηση, την πλημμελή εκπλήρωση κ.λπ.
Η οικογένεια από την Αρχαία στη σύγχρονη Ελλάδα
(δεν θα προσφερθεί το 2016-17).
22
Β΄ Εξάμηνο
ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ
Ερμηνεία των Νόμων και Δικαιοπραξιών
Διδάσκ. : Ομ. Καθηγητές Φ. Δωρής, Π. Παπανικολάου
Καθηγητές Κ. Χριστακάκου, Κ. Χριστοδούλου, Αν. Καθηγητές Δ. Λιάππης, Α. Καραμπατζός, Επίκ.
Καθηγητές Ι. Κονδύλη, Γ. Μεντής, Ζ. Τσολακίδης, Λέκτορες Κ. Καραγιάννης, Γ. Λαδογιάννης
Syllabus : Το γενικό ζήτημα της ερμηνείας (ερμηνευτική) – Η ιδιοτυπία της ερμηνείας στο δίκαιο –
Κριτήρια ερμηνείας των νόμων (κυρίως γράμμα, σκοπός, σύστημα, ιστορία) και σχέση μεταξύ
τους – Η σημασία του Συντάγματος στην ερμηνεία των νόμων – Η ιδιαιτερότητα της ερμηνευτικής
προσέγγισης των γενικών ρητρών και των αόριστων νομικών εννοιών - Τα κενά στο δίκαιο και η
πλήρωσή τους – Ερμηνεία των δικαιοπραξιών: σχέση με ερμηνεία των νόμων, κριτήρια
ερμηνείας των δικαιοπραξιών, συμπληρωτική ερμηνεία, αναιρετικός έλεγχος.
Ανώμαλη εξέλιξη των συμβάσεων σε συγκριτική εξέταση
Διδάσκοντες : Καθηγητές Δ. Παπαδοπούλου, Μ. Αυγουστιανάκης, Λέκτορας Ε. Πούλου
Syllabus : Ενιαίο και περιπτωσιολογικό σύστημα μη εκπλήρωσης – Γενικό δίκαιο και
δίκαιο επιμέρους συμβάσεων, ιδίως για τα πραγματικά ελαττώματα – Το
ουσιώδες της ανωμαλίας και η υπαιτιότητα του οφειλέτη ως προϋποθέσεις ευθύνης – Δικαιώματα επί
ανώμαλης εξέλιξης – Πρωτογενείς αξιώσεις (εκπλήρωσης) – Μορφές ανατροπής της σύμβασης –
Διαμόρφωση των συνεπειών της ανατροπής – Όροι και έκταση αποζημίωσης – Περιπτώσεις απαλλαγής
– Σώρευση δικαιωμάτων.
Συγκριτική εξέταση των παραπάνω ζητημάτων κατά το ελληνικό,
γερμανικό, γαλλικό, αγγλικό και αμερικάνικο δίκαιο καθώς και κατά το
κοινοτικό δίκαιο και τη Διεθνή Σύμβαση της Βιέννης για τις διεθνείς
πωλήσεις κινητών – Πεδία εφαρμογής εθνικού, κοινοτικού και διεθνούς δικαίου.
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Ευρωπαϊκό Αδικοπρακτικό Δίκαιο
Διδάσκ. : Καθηγήτρια Ευγενία Δακορώνια
Syllabus : Παρουσίαση, ανάλυση και σύγκριση των προτύπων κανόνων για ένα ομοιόμορφο Ευρωπαϊκό
Αδικοπρακτικό Δίκαιο και συγκεκριμένα:
α) των Θεμελιωδών Κανόνων του Ευρωπαϊκού Αδικοπρακτικού Δικαίου (PETL, Principles of European Tort
Law) που συντάχθηκαν από την Ευρωπαϊκή Ομάδα Αδικοπρακτικού Δικαίου (European Group on Tort
Law) και
β) των Kανόνων για την εξωσυμβατική ευθύνη για ζημία που προκλήθηκε σε άλλον (Νon-contractual
liability arising out of damage caused to another) του Σχεδίου Κοινού Πλαισίου Αναφοράς (DCFR, Draft
Common Frame of Reference), που συντάχθηκαν από το Study Group on a European Civil Code και από
το Acquis Group).
Σύγκριση των ως άνω κανόνων με το ελληνικό δίκαιο της αδικοπρακτικής ευθύνης. Ομοιότητες και
διαφορές. Προτάσεις για αναγκαίες τροποποιήσεις.
23
Για την παρακολούθηση του εν λόγω μαθήματος κρίνεται απαραίτητη προϋπόθεση η πολύ καλή γνώση της
αγγλικής γλώσσας.
Η εξασφάλιση των πιστώσεων ιδίως στις σύγχρονες συναλλαγές
Διδάσκ. : Καθηγήτρια Κ. Χριστακάκου, Επίκ. Καθηγητής Γ. Λέκκας, Λέκτορες Ελ. Πούλου, Γ.
Λαδογιάννης
Syllabus : Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Συναλλακτική λειτουργία της εξασφάλισης – Μορφές εξασφάλισης και συστήματα οργάνωσης του
δικαίου της εξασφάλισης των πιστωτών – Η δομή και τα πρόσωπα της εξασφαλιστικής συναλλαγής –
Διεθνής συγκριτική επισκόπησηΝομοθετικό πλαίσιο – Αστικός Κώδικας και ειδική νομοθεσία
ΙΙ. ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΑΣΦΑΛΕΙΕΣ
1.Ειδικά θέματα εγγυητικής ευθύνης – Εγγύηση ανωτάτου ορίου – Εγγύηση για το
κατάλοιπο ανοιχτού λογαριασμού
2. Εγγυητική επιστολή
3. Παροχή εγγυήσεων στο εταιρικό δίκαιο
4. Η εξασφάλιση αξιογραφικών τίτλων (ιδίως τριτεγγύηση αξιογράφων)
5.Η εις ολόκληρον ευθύνη ως μορφή εγγυητικής ευθύνης
6. Στερητική και σωρευτική αναδοχή χρέους ως εγγυοδοτικές συμφωνίες
7.Άλλα εγγυοδοτικά μορφώματα της σύγχρονης συναλλακτικής πρακτικής με βάση την
ιδιωτική αυτονομία (ΑΚ 361), ιδίως συμφωνίες tag along, drag along κ.λπ.
ΙΙ. ΕΜΠΡΑΓΜΑΤΕΣ ΑΣΦΑΛΕΙΕΣ
1. Ασφάλεια επί απαιτήσεων – Ενεχύραση και εξασφαλιστική εκχώρηση κατά τον Αστικό
Κώδικα και την ειδική νομοθεσία (ν.δ. 1923, ν. 2844/2000 κ.ά.) – Ασφάλεια επί
επιχειρηματικών και επαγγελματικών απαιτήσεων – Ασφάλεια επί τραπεζικών
καταθέσεων
2. Ασφάλεια σε ομάδα εμπορευμάτων ή απαιτήσεων – Κυμαινόμενη ασφάλεια (floating
charge)
3. Ασφάλεια επί τίτλων – Μετοχές – Ομολογίες –Ειδικά ζητήματα υποθηκικής ευθύνης –
Προσημείωση υποθήκης – Ειδικές ρυθμίσεις του ν.δ. 17.7/13.8/1923 – Υποθήκη επί
μηχανημάτων – Ναυτική υποθήκη
4. [Η ασφάλεια στην πτώχευση και στις συλλογικές διαδικασίες (προπτωχευτικές,
υπερχρεωμένα κ.λπ.)]
5. Εμπορική και βιομηχανική πίστη – Πώληση με επιφύλαξη κυριότητας – Παρατεινόμενη
και επεκτεινόμενη επιφύλαξη κυριότητας – Η προστασία του πωλητή κατά τον ν.
2844/2000 και τον ΠτωχΚωδ
6. Οι συμφωνίες παροχής χρηματοοικονομικής ασφάλειας (ν. 3301/2004)
7. Εμπράγματη εξασφάλιση ομολογιακού δανείου (άρ. 12 ν. 3156/2003).
8. Εξασφαλίσεις της χρηματοδότησης σε πιστωτικά ιδρύματα ιδίως τιτλοποίηση
απαιτήσεων και μη εξυπηρετούμενων δανείων (αρ. 10 ν. 3156/2003, ν. 4354/2015),
καλυμμένες ομολογίες (άρ. 152 ν. 4261/2014).
Ζητήματα από την εκ διαθήκης και της εκ του νόμου διαδοχής
Διδάσκοντες : Καθηγήτρια Δ. Παπαδοπούλου
24
Syllabus :
1. Κτήση και απώλεια της κληρονομίας (αποδοχή και είδη της, αποποίηση, παραίτηση από τη νόμιμη
μοίρα, μεταγραφή εμπραγμάτων δικαιωμάτων επί ακινήτων κ.ά.).
2. Σχέσεις των κληρονόμων μεταξύ τους (προσαύξηση, συνεισφορά κ.ά.).
3. Σχέσεις των κληρονόμων με τρίτους (ευθύνη έναντι των δανειστών της κληρονομίας, διαχωρισμός
μεταξύ ατομικής και κληρονομιαίας περιουσίας κ.ά.).
4. Ιδιωτική αυτονομία και κληρονομικό δίκαιο (σύσταση ιδρύματος, κληρονομικές συμβάσεις,
περιορισμοί εξουσίας διάθεσης της περιουσίας με διαθήκη κ.ά.).
5. Κύρος γάμου και κληρονομική διαδοχή.
6. Το Δημόσιο ως κληρονόμος – Η φορολογική αντιμετώπιση της κληρονομικής διαδοχής.
7. Διεθνείς εξελίξεις, ενωσιακό Κληρονομικό Δίκαιο
Δίκαιο Αστικής Ιατρικής Ευθύνης
Διδάσκοντες : Καθηγήτρια Α. Πελλένη, Λέκτορες Θ. Λύτρας, Π.
Νικολόπουλος
Syllabus :
·
Η σύμβαση ιατρικής αγωγής: Νομική φύση – Συμβαλλόμενοι
-Υποχρεώσεις του ιατρού – Υποχρεώσεις του ασθενούς.
·
Η αυθαίρετη ιατρική πράξη: Ενημέρωση – Συναίνεση - Πηγές της
υποχρέωσης ενημέρωσης - Νομική φύση, τύπος, περιεχόμενο, χρόνος, είδη ενημέρωσης, υπόχρεοιδικαιούχοι ενημέρωσης.
·
Ιατρικό σφάλμα: Τυπολογία και είδη ιατρικού σφάλματος
·
Ευθύνη, ενδοσυμβατική, εξωσυμβατική, απαλλακτικές ρήτρες,
πρόστηση, wrongfulllife-wrongfullbirth.
·
Απόδειξη – Προβληματισμοί ως προς το βάρος απόδειξης - άρθρο 8
ν. 2251/94
·
Ειδικά θέματα ιατρικού δικαίου (μεταμοσχεύσεις, ευθανασία,
γενετική τεχνολογία, ιατρική έρευνα, πειράματα, νεοφανή θέματα ιατρικής ευθύνης).
Δίκαιο Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης
Διδάσκ. : Ομ. Καθηγητής Ι. Καράκωστας, Καθηγήτρια Α. Πελλένη, Επίκ. Καθηγητές Αρ. Χιωτέλλης, Αθ.
Τσεβάς, Λέκτορας Κ. Καραγιάννης
Syllabus :
Εισαγωγή – Συνταγματική διάσταση – Το καθεστώς της ιδιωτικής τηλεόρασης – Ιδιωτική Ραδιοφωνία –
Δημόσια Ραδιοφωνία και Τηλεόραση – Εποπτικό Όργανο – ΕΣΡ – Προσβολή της προσωπικότητας –
Αστική ευθύνη των ΜΜΕ – Συγγενή θέματα – Διαφήμιση – Οικονομική εκμετάλλευση στοιχείων της
προσωπικότητας-Ζητήματα δικαίου πνευματικής ιδιοκτησίας – Πρόγραμμα – Παραγωγή
οπτικοακουστικών έργων - Επιχειρήσεις ερευνών ραδιοτηλεοπτικής αγοράς-Προστασία προσωπικών
δεδομένων και μέσα ενημέρωσης.
Βιοηθική
Διδάσκ. : Καθηγήτρια Δ. Παπαδοπούλου-Κλαμαρή
Syllabus : Θα εξεταστεί ο τρόπος με τον οποίο το δίκαιο αντιμετωπίζει (είτε με νομικές ρυθμίσεις είτε με
τις γενικές αρχές του) ηθικά προβλήματα που ανακύπτουν από την εφαρμογή ιδίως των νέων
τεχνολογικών μεθόδων, όπως είναι τα ζητήματα της αρχής και τέλους της ζωής, η τεχνητή παράταση της
ζωής, η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, οι κλινικές δοκιμές, η προγεννητική και προεμφυτευτική
25
διάγνωση και η μεταχείριση του εμβρύου, οι μεταμοσχεύσεις, η τύχη του πλεονάζοντος γεννητικού
υλικού, τα προσωπικά δεδομένα στις γενετικές εξετάσεις, την συναίνεση του ασθενούς, τη
δεσμευτικότητα των οδηγιών «μη ανάνηψης» κ.λπ.
Αθλητικό Δίκαιο
Διδάσκ. : Αν. Καθηγητής Κ. Χριστοδούλου, Επίκ. Καθηγητές Ν. Κατηφόρης, Ν. Βερβεσός, Ι. Ανδρουλάκης
Syllabus :
1. Γενική προβληματική
Υπερνομοθετικά θεμέλια, Διεθνείς πηγές, Φύση των αθλητικών κανόνων: Δίκαιο ή μη;
2. Αθλητικά νομικά πρόσωπα
ΑΑΕ, αθλητικά σωματεία, ΤΑΑ, ενώσεις, σύνδεσμοι και ομοσπονδίες
3. Αθλητικές συμβάσεις
Παίγνιο, Αθλητική εργασία, Παροχή αθλητικών υπηρεσιών, Στοίχημα, Sponsoring
4. Αθλητική αστική [και ποινική] ευθύνη
Παραβιάσεις κανόνων παιδιάς, Τραυματισμός αντιπάλων, Βία, Δωροδοκία, Doping
5. Αθλητική διανοητική ιδιοκτησία
Δικαιώματα μετάδοσης αγώνων, διακριτικά γνωρίσματα, προσωπικά δεδομένα
6. Επίλυση αθλητικών διαφορών
Όργανα, διαδικασία- Σχέση με τις βασικές αρχές της απονομής δικαιοσύνης
Ενέργεια και Αστικό Δίκαιο
Διδάσκοντες : Αν. Καθηγητής Δ. Λιάππης, Λέκτορες Θ. Λύτρας, Κ. Καραγιάννης
Syllabus : Αντικείμενο του μαθήματος είναι η εισαγωγική εξοικείωση με τα βασικά χαρακτηριστικά της
αγοράς της ενέργειας (ηλεκτρισμός και φυσικό αέριο) και η μελέτη και ανάλυση των αναπτυσσόμενων
συμβατικών σχέσεων. Επίκεντρο του ενδιαφέροντος αποτελούν τα ζητήματα αστικού δικαίου που
δημιουργούνται στη συναλλακτική αλυσίδα παραγωγοί – διαμεσολαβητές (ΑΔΜΗΕ, ΛΑΓΗΕ, ΔΕΣΦΑ) προμηθευτές – καταναλωτές στο δίκαιο της ενέργειας, αφ’ ενός όσον αφορά τον ηλεκτρισμό και αφ’
ετέρου όσον αφορά το φυσικό αέριο. Αντιμετωπίζονται ζητήματα περί τη λειτουργία και τους
περιορισμούς της συμβατικής ελευθερίας, τη λειτουργία των αναγκαστικών συμβάσεων, τη διαμόρφωση
των συμβατικών σχέσεων, την εκπλήρωση και αθέτηση των σχετικών ενοχών, την προστασία του
καταναλωτή αφ’ ενός κατά το γενικό δίκαιο (ΑΚ, ν. 2251/1994) και αφ’ ετέρου κατά την ειδική
νομοθεσία (λ.χ. Κώδικας Προμήθειας). Περαιτέρω, ιδιαίτερη έμφαση δίδεται επίσης στις δυνατότητες
θεμελίωσης εξωσυμβατικής ευθύνης (ιδίως αδικοπρακτικής κατ’ ΑΚ 914, 919, κατά τον ν. 146/1914,
κατά τα άρθρα 105-106 ΕισΝΑΚ) λόγω παραβάσεων των κανόνων ρύθμισης της αγοράς ενέργειας.
Από πλευράς μεθόδου προκρίνονται:
1) Η ένταξη των ειδικών κανονιστικών προβλέψεων στο κλασικό δίκαιο των συμβάσεων και της αστικής
ευθύνης, για να φωτισθούν καλύτερα οι ρυθμιζόμενες σχέσεις και να αναζητηθούν λύσεις στα ιδιωτικού
δικαίου προβλήματα, τις οποίες η ειδική, εκ πρώτης όψεως τεχνοκρατική, νομοθεσία για τη λειτουργία
της αγοράς ενέργειας δεν δύναται αφ’ εαυτής να προσφέρει.
2) Η λειτουργική προσέγγιση των προβλεπόμενων κανόνων και των ρυθμιζόμενων σχέσεων με απώτερο
σκοπό την εξεύρεση και θεμελίωση αποτελεσματικών λύσεων χάριν της εύλογης εξισορρόπησης των
αναφυομένων συγκρούσεων συμφερόντων στην αγορά ενέργειας.
3) Η συνδυαστική/ συνθετική κατανόηση της θεωρητικής και εφαρμοσμένης διάστασης των
αναφυομένων ζητημάτων μέσω της ad hoc μελέτης περιπτώσεων, που έχουν κριθεί από δικαστήρια και
ρυθμιστικές αρχές (case studies).
Φιλοσοφία του Ιδιωτικού Δικαίου
26
Εναλλακτικές μορφές επίλυσης διαφορών
2. Κατεύθυνση ΑΣΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ
Α΄ Εξάμηνο
ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ
Σύγχρονες Εξελίξεις στην Πνευματική Ιδιοκτησία και τα Συγγενικά Δικαιώματα
Διδάσκ. : Καθηγήτρια Διον. Καλλινίκου, Επίκ. Καθηγητής Αρ. Χιωτέλλης, Λέκτορες Κ. Καραγιάννης, Π.
Νικολόπουλος
Syllabus : Με βάση τον ν. 2121/1993, τις διεθνείς συμβάσεις, τις κοινοτικές οδηγίες και ορισμένες
αλλοδαπές νομοθεσίες ερευνώνται τα σύγχρονα προβλήματα και οι εξελίξεις στον τομέα της πνευματικής
ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων.
Ειδικότερα θέματα: - Το ενωσιακό κεκτημένο - Η προστασία των προγραμμάτων Ηλεκτρονικών
Υπολογιστών και των βάσεων δεδομένων - Η προστασία στο διαδίκτυο - Το δικαίωμα εκμίσθωσης και
δημόσιου δανεισμού - Η αναπαραγωγή για ιδιωτική χρήση - Οι περιορισμοί του περιουσιακού
δικαιώματος - Η διάρκεια της πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων - Η διαμόρφωση
των συμβάσεων και αδειών εκμετάλλευσης στο πλαίσιο του N.2121/1993 - Η προστασία των δικαιούχων
συγγενικών δικαιωμάτων - Καλωδιακή τηλεόραση και πνευματική ιδιοκτησία - Το δικαίωμα
παρακολούθησης - Οι διεθνείς συμβάσεις - Το ηθικό δικαίωμα - Η συλλογική διαχείριση
Ηλεκτρονικό Αστικό Δίκαιο
Διδάσκ. : Καθηγητής Κ. Χριστοδούλου, Λέκτορας Γ. Λαδογιάννης, Γ. Λέκκας
Syllabus : Πλαστικό και ηλεκτρονικό χρήμα – Κάρτες ύστερης, ταυτόχρονης και πρότερης πληρωμής –
Τύπος και απόδειξη δηλώσεων βουλήσεως με ηλεκτρονικά μέσα – Ελαττώματα της ηλεκτρονικής
δήλωσης βουλήσεως – Δικονομικά προβλήματα – Ηλεκτρονικοί άϋλοι τίτλοι – Ηλεκτρονικά αξιόγραφα –
Ηλεκτρονικές πληρωμές – Ανάκληση – Σύμβαση ηλεκτρονικής επικοινωνίας – Προστασία του ιδιωτικού
βίου από την εναποθήκευση και χρήση ηλεκτρονικών δεδομένων – Αστικές συνέπειες κακής λειτουργίας
ή δόλιας χρήσης ηλεκτρονικών συστημάτων – Κατανομή του κινδύνου στην ηλεκτρονική συναλλαγή.
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Όπως κατ/νση ΑΣΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ
Β΄ Εξάμηνο
ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ
Σύγχρονα Προβλήματα Οικογενειακού Δικαίου
Διδάσκοντες: Ομ. Καθηγητής Ιω. Σπυριδάκης, Καθηγήτριες Δ. Καλλινίκου, Χρ. Σταμπέλου, Επίκ.
Καθηγητής Γ. Λέκκας, Λέκτορας Π. Νικολόπουλος
Syllabus : Εξετάζονται ζητήματα από όλο το φάσμα του Οικογενειακού Δικαίου, με έμφαση στα πιο
σύγχρονα και επίκαιρα, όπως στο Νέο Σύμφωνο Συμβίωσης(ν.4356/2015) και στα νομικά ζητήματα που
27
ανακύπτουν με τις νέες τεχνικές στον τομέα της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Επίσης
θέματα από τη νέα ρύθμιση του συναινετικού διαζυγίου(βλ.ν.4055/2012).
Αντικείμενο του μαθήματος αποτελούν ακόμη οι προσωπικές και περιουσιακές σχέσεις των συζύγων και
ιδίως η αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα, καθώς και θέματα διατροφής, ζητήματα θεμελίωσης της
συγγένειας, άσκησης της γονικής μέριμνας, το δικαίωμα επικοινωνίας με το τέκνο, η ρύθμιση της
οικογενειακής στέγης.
Το μάθημα έχει σεμιναριακή μορφή, οι μεταπτυχιακοί φοιτητές αναλαμβάνουν να εισηγηθούν για κάποιο
θέμα και ακολουθεί συζήτηση. Στο τέλος του εξαμήνου διενεργούνται εξετάσεις είτε γραπτές είτε
προφορικές.
Δεδομένα Προσωπικού Χαρακτήρα και Αστικό Δίκαιο
Διδάσκ. : Καθηγητής Κ. Χριστοδούλου, Λέκτορας Ελ. Πούλου.
Syllabus : Έννοια και κατηγορίες προσωπικών δεδομένων (απλά, ευαίσθητα κ.ά.) – Αρχείο, Υπο-κείμενο,
υπεύθυνος επεξεργασίας, εκτελών την επεξεργασία - Αρχές της επεξεργασίας. Λόγοι άρσεως του αδίκου
της επεξεργασίας: Η συγκατάθεση του υποκειμένου – Προσωπικά δεδομένα και Τύπος – Δημοσιοποίηση
προσωπικών δεδομένων φοροφυγάδων, φορέων AIDS και παιδοφίλων – Τειρεσίας – Λίστα καταθετών σε
ξένες τράπεζες – Προσωπικά δεδομένα στην υγεία και την ασφάλιση. Δικαιώματα του υποκειμένου επί
νόμιμης και παράνομης επεξεργασίας. Δικαίωμα στην «ησυχία», στον «πληροφοριακό αυτoκαθορισμό»,
στη «λήθη» - Επεξεργασία προσωπικών δεδομένων εργαζομένων - Διασυνοριακή ροή δεδομένων
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Όπως κατ/νση ΑΣΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ
3. Κατεύθυνση ΑΣΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΕΣ
Α΄ ΕΞΑΜΗΝΟ
ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ
Δίκαιο Τραπεζικών Συναλλαγών
Διδάσκ. : Καθηγήτρια Α. Πελλένη, Επίκ. Καθηγητές Αρ. Χιωτέλλης, Γ. Λέκκας, Γ. Μεντής, Λέκτορες Κ.
Καραγιάννης, Θ. Λύτρας
Syllabus : Αναπτύσσονται και διερευνώνται οι κλασσικές μορφές των τραπεζικών συμβάσεων και τα
λοιπά συναλλακτικά μορφώματα που αποτέλεσαν ιστορικά και αποτελούν και σήμερα, στο πεδίο του
ιδιωτικού δικαίου και σε σχέση με το
(ανοιχτό) σύστημα του αστικού κώδικα, τη βάση όλων των τραπεζικών συναλλαγών.
Εισαγωγή –Το δίκαιο των τραπεζικών συναλλαγών – Η σύμβαση ανοίγματος τραπεζικού λογαριασμού
καταθέσεων – Η διενέργεια πληρωμών μέσω τραπεζών, εμβάσματα, τραπεζικές εντολές.
Οι ενέγγυες πιστώσεις – Τα τραπεζικά δάνεια και ο λεγόμενος «λογαριασμός καθυστερήσεων» – Τα
τραπεζικά δάνεια και το πρόβλημα του ανατοκισμού σε περίπτωση υπερημερίας – Τα «βιομηχανικά»
δάνεια και η εξασφάλιση των τραπεζών με τον ν. 4112/1929 – Η σύμβαση ανοιχτού λογαριασμού – Η
«ενεχύραση του βιβλιαρίου καταθέσεων» – Η εγγυητική επιστολή τράπεζας- Αμοιβαία κεφάλαια.
Δίκαιο Προστασίας του Καταναλωτή
Διδάσκ. : Διδάσκοντες: Ομότ. Καθηγητής κ. Ι. Καράκωστας, Καθηγήτρια Α. Πελλένη,
Αν. Καθηγήτρια Π. Παπαρσενίου
28
Syllabus : Το δίκαιο προστασίας καταναλωτή έλκει την καταγωγή του από το ενωσιακό δίκαιο, και δη από
Οδηγίες αρχικά ελάχιστης και ακολούθως πλήρους εναρμόνισης, τις οποίες ο Έλληνας νομοθέτης επέλεξε
να ενσωματώσει στο εθνικό δίκαιο άλλοτε στο βασικό νόμο για την προστασία του καταναλωτή (ν.
2251/1994) και άλλοτε σε ειδικά νομοθετήματα. Για την κατανόηση και εμβάθυνση στο δίκαιο αυτό
είναι απαραίτητη η αναδρομή στο κείμενο των Οδηγιών, σύμφωνα με τις οποίες θα πρέπει να ερμηνεύεται
και το εθνικό δίκαιο, αλλά και στην πλούσια νομολογία, που ανέπτυξε το ΔΕΕ κατόπιν προδικαστικών
ερωτημάτων εθνικών δικαστηρίων. Στο μάθημα επιχειρείται η προσέγγιση κάθε ειδικότερης
προβληματικής υπό το φως της νομολογίας (ενωσιακής και ελληνικής) και της νομικής πράξης με στόχο
την εξοικείωση των φοιτητών με την εφαρμοσμένη αντιμετώπιση του δικαίου προστασίας του
καταναλωτή. Κατά περίπτωση καλούνται και εκπρόσωποι θεσμικών οργάνων, όπως του Συνηγόρου του
Καταναλωτή, ώστε να γίνεται αντιληπτό πώς συμβάλλει η λειτουργία του μηχανισμού εναλλακτικής
επίλυσης των διαφορών στην ανύψωση του επιπέδου προστασίας του καταναλωτή. Οι ειδικότερες
θεματικές ενότητες εναλλάσσονται κάθε εξάμηνο, ώστε αφενός να εμπλουτίζονται με νέα ζητήματα,
καθώς το δίκαιο προστασίας του καταναλωτή είναι ένα δυναμικά εξελισσόμενο δίκαιο και αφετέρου να
καλύπτονται κατά το δυνατόν επιμέρους τομείς, όπως π.χ. ο τομέας της καταναλωτικής/στεγαστικής
πίστης, του τουρισμού, της προστασίας της υγείας και της ασφάλειας του καταναλωτή κλπ.
Οι ειδικότερες θεματικές ενότητες
§ 1 Ανάλυση βασικών αρχών του ενωσιακού δικαίου – αρχή της υπεροχής, άμεσο κάθετο αποτέλεσμα
των οδηγιών, αρχή της σύμφωνης με την Οδηγία ερμηνείας του εθνικού δικαίου, συνέπειες πλημμελούς
ενσωμάτωσης των Οδηγιών στο εθνικό δίκαιο
§ 2 Έννοια καταναλωτή – Γενικός και ειδικοί ορισμοί του καταναλωτή, πρότυπο μέσου καταναλωτή,
συσχέτιση του προσωπικού πεδίου εφαρμογής κάθε νομοθετήματος με το αντικειμενικό πεδίο
εφαρμογής του
§ 3 Γενικοί όροι συναλλαγών – έννοια, ένταξη των όρων στη σύμβαση, ερμηνεία και έλεγχος της
καταχρηστικότητας των όρων, αρχή της διαφάνειας, έννομες συνέπειες της καταχρηστικότητας, ατομική
και συλλογική προστασία
§ 4 Συμβάσεις εξ αποστάσεως – συμβάσεις εκτός εμπορικού καταστήματος αντικειμενικό πεδίο
εφαρμογής, απαιτήσεις ενημέρωσης, προϋποθέσεις, άσκηση και έννομες συνέπειες δικαιώματος
υπαναχώρησης
§ 5 Πώληση καταναλωτικών αγαθών – έννοια μη ανταπόκρισης του πράγματος στη σύμβαση και
δικαιώματα αγοραστή, υποχρέωση ενημέρωσης του καταναλωτή-αγοραστή, εμπορικές εγγυήσεις,
εξυπηρέτηση μετά την πώληση
§ 6 Ευθύνη παραγωγού ελαττωματικών προϊόντων – έννοια ελαττωματικού προϊόντος, τυπολογία
υπόχρεων προς αποζημίωση, νομική φύση και προϋποθέσεις της ευθύνης, λόγοι αποκλεισμού από την
ευθύνη
§ 7 Καταναλωτική πίστη –πεδίο εφαρμογής και ορισμοί της Οδηγίας 2008/48/ΕΚ
και
της
ΚΥΑ
Ζ1-699/23.6.2010,
η
πληροφόρηση
του
καταναλωτή
και
η
αξιολόγηση
της
πιστοληπτικής
ικανότητάς
του
πριν
από
τη
σύναψη
της
πιστωτικής σύμβασης, δικαίωμα υπαναχώρησης, πρόωρη εξόφληση και αποζημίωση
του πιστωτικού φορέα, συνδεδεμένες συμβάσεις πίστωσης.
§ 8 Στεγαστική πίστη – πεδίο εφαρμογής και ορισμοί της Οδηγίας 2014/17/ΕΕ, διαφήμιση και
ενημέρωση του καταναλωτή κατά το προσυμβατικό στάδιο, αξιολόγηση πιστοληπτικής ικανότητας
καταναλωτή, δάνεια με ρήτρα αξίας συναλλάγματος και δάνεια κυμαινόμενου επιτοκίου, πρόωρη
εξόφληση και ζητήματα εκτέλεσης της σύμβασης δανείου
§ 9 Οργανωμένα ταξίδια – προσωπικό και αντικειμενικό πεδίο εφαρμογής π.δ. 339/1996 και Οδηγίας
2015/2302/ΕΕ, υποχρεώσεις ενημέρωσης και περιεχόμενο της σύμβασης, δικαιώματα καταναλωτή σε
περίπτωση ουσιώδους τροποποίησης ή ματαίωσης του ταξιδιού και σε περίπτωση εμφάνισης
ελαττωμάτων, χρηματική ικανοποίηση για ηθική βλάβη
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Όπως κατ/νση ΑΣΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ
Β΄ ΕΞΑΜΗΝΟ
29
ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ
Συμβάσεις της Σύγχρονης Οικονομίας
Διδάσκοντες: Αν. Καθηγητές Β. Βάθης, Α. Καραμπατζός, Επίκ. Καθηγητές Γ. Μεντής, Ζ. Τσολακίδης
Syllabus : Αντικείμενο του μαθήματος είναι η εξέταση συμβάσεων της σύγχρονης συναλλακτικής ζωής,
ρυθμισμένων εκτός του Αστικού Κώδικα ή απλώς τυποποιημένων στις συναλλαγές. Επιχειρείται η
δογματική και συστηματική ένταξή τους στο αστικό δίκαιο, εξετάζονται τα τυπολογικά στοιχεία τους, η
λειτουργία και η ανώμαλη εξέλιξή τους.
Βασικές θεματικές ενότητες: σύγχρονες πιστωτικές συμβάσεις (Leasing- Factoring)- συμβάσεις
οικονομικής συνεργασίας (Franchising- Joint Venture-κοινοπραξία)- ξενοδοχειακές και τουριστικές
συμβάσεις- η απαίτηση ως αντικείμενο συναλλαγής και ως μέσο εξασφάλισης
Νομική Μεθοδολογία και Ιδιωτικό Δίκαιο
Διδάσκ. : Καθηγητής Κ. Χριστοδούλου, Αν. Καθηγητές Δ. Λιάππης, Α. Καραμπατζός, Επίκ. Καθηγητής Ζ.
Τσολακίδης, Λέκτορας Κ. Καραγιάννης
Syllabus : Εξετάζονται θεμελιώδη ζητήματα της νομικής μεθοδολογίας, όπως αυτά αναδεικνύονται κατά
την ερμηνεία του ιδιωτικού δικαίου και ιδίως μέσα από τη νομολογία δικαστικών αποφάσεων εθνικών ή
υπερεθνικών δικαστηρίων.
Μεταξύ άλλων, εξετάζονται οι ακόλουθες θεματικές: Νομική μεθοδολογία και νομική ερμηνευτική –
Νομοθετική θεωρία και νομική επιστήμη – Τα παραδοσιακά κριτήρια ερμηνείας – Η ερμηνεία stricto
sensu – Ο νοηματικός και συστηματικός σύνδεσμος της διατάξεως – Το ιστορικό στοιχείο της ερμηνείας
(ρυθμιστική πρόθεση, αξιολογικές αποφάσεις και νοηματικές παραστάσεις του ιστορικού νομοθέτη) – Η
τελολογία του νόμου – Σύνταγμα και Ιδιωτικό Δίκαιο, η εναρμονισμένη ή σύμφωνη με το Σύνταγμα και το
Ενωσιακό Δίκαιο ερμηνεία – Προς μία Ευρωπαϊκή Μεθοδολογία του Ιδιωτικού Δικαίου – Ερμηνευτικά
μέσα με βοηθητική λειτουργία (ιδίως η νομολογία) – Κενά: έννοια, είδη, πλήρωση – Η περαιτέρω
διάπλαση του δικαίου, τα όρια της ερμηνείας και ο ρόλος του δικαστή – Διαμόρφωση των συμβάσεων –
Ερμηνεία των συμβάσεων – Η ερμηνεία των Γενικών Όρων των Συναλλαγών (ΓΟΣ) – Οικονομική ανάλυση
του δικαίου.
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Όπως κατ/νση ΑΣΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ
4. Κατεύθυνση ΕΤΑΙΡΕΙΕΣ ΚΑΙ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ
Α΄ Εξάμηνο
ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ
Εισαγωγή στο Λογιστικό Δίκαιο
Διδάσκοντες : Ομ. Καθηγητής Β. Περάκης, Καθηγητής Γ. Σωτηρόπουλος, Λέκτορας Χρ. Λιβαδά
Syllabus : Το μάθημα αυτό είναι αφιερωμένο στο λογιστικό δίκαιο, έναν κλάδο δικαίου νέο στην
Ελλάδα, αλλά γνωστό από δεκαετίες στις πιο προηγμένες νομικά και οικονομικά χώρες. Η γνώση
του λογιστικού δικαίου και της λογιστικής είναι απολύτως απαραίτητη για κάθε νομικό όχι μόνο
30
για να κατανοήσει σε βάθος την οικονομική οργάνωση των εταιριών, αλλά και για να μπορεί να
«επικοινωνεί» με άνεση με τα οικονομικά στελέχη κάθε επιχείρησης και να κατανοεί καλύτερα τα
οικονομικά γεγονότα, που σχετίζονται με την επιχείρηση. Το ελληνικό λογιστικό δίκαιο
αναμορφώθηκε σε μεγάλο βαθμό με το Ν. 4308/2014, ο οποίος έθεσε τη νομική και λογιστική
κοινότητα προ νέων προκλήσεων. Η διδασκαλία της λογιστικής σε νομικούς ενδείκνυται να
γίνεται από νομικούς, καθώς οι λογιστές και οικονομολόγοι έχουν συνήθως μία πιο τεχνική
προσέγγιση της λογιστικής και χρησιμοποιούν ακόμη και ορολογία μη εύκολα προσιτή σε
νομικούς. Στόχος του μαθήματος δεν είναι ασφαλώς να καταστούν οι νομικοί λογιστές και να
είναι σε θέση να συντάσσουν οικονομικές καταστάσεις, αλλά να μπορούν να τις αναγιγνώσκουν,
να τις κατανοούν, να τις ερμηνεύουν και γενικά να αντλούν στοιχεία για την κατάσταση της
επιχείρησης. Το μάθημα στηρίζεται σε μικρές εισηγήσεις για τις επιμέρους θεματικές ενότητες
από τους συμμετέχοντες με έντονο το στοιχείο της διδασκαλίας από τους διδάσκοντες λόγω της
ιδιαιτερότητας του αντικειμένου.
Δίκαιο Κεφαλαιαγοράς και Τραπεζική Χρηματοδότηση
Διδάσκοντες : Καθηγητής Γ. Μιχαλόπουλος, Αναπλ. Καθηγήτρια Αλ. Μικρουλέα, Επίκ. Καθηγητής
Χρ. Χρυσάνθης
Syllabus : Το μάθημα «Δίκαιο κεφαλαιαγοράς και τραπεζική χρηματοδότηση» περιλαμβάνει στην
θεματολογία του ζητήματα χρηματοδότησης των επιχειρήσεων. Οι πηγές της επιχειρηματικής
χρηματοδότησης είναι κυρίως δύο: η τραπεζική χρηματοδότηση και η προσφυγή των
επιχειρήσεων στην κεφαλαιαγορά προς άντληση των απαραιτήτων κεφαλαίων. Η διαφορά
μεταξύ των δύο αυτών μορφών χρηματοδότησης είναι ότι στην μεν τραπεζική χρηματοδότηση
πρόσβαση μπορούν να έχουν οποιασδήποτε νομικής μορφής και οποιουδήποτε μεγέθους
επιχειρήσεις, ενώ στην κεφαλαιαγορά πρόσβαση έχουν μόνο ανώνυμες εταιρίες που έχουν, υπό
τους όρους της σχετικής νομοθεσίας και κατά την ακολουθητέα διαδικασία, εισαγάγει τους
τίτλους τους σε οργανωμένη αγορά -και μάλιστα οι πολύ σημαντικού οικονομικού μεγέθους
ανώνυμες εταιρίες. Ειδικότερα, η θεματική της τραπεζικής χρηματοδότησης περιλαμβάνει την
χρηματοδοτική πίστη (πιστοδότηση μέσω αλληλοχρέου/ανοικτού λογαριασμού με συναφώς
εξεταζόμενο το ζήτημα της άρνησης πιστοδότησης και της αιφνίδιας διακοπής της
πιστοδότησης, τα κοινοπρακτικά δάνεια και τα ομολογιακά δάνεια), την εγγυοδοτική πίστη
(εγγυητική επιστολή και ενέγγυα πίστωση), καθώς και ορισμένες σύγχρονες μορφές
χρηματοδότησης, όπως τιτλοποίηση απαιτήσεων, συμβάσεις leasing, factoring (γνήσιο και μη
γνήσιο), forfaiting, crowdfunding. Τέλος εξετάζονται οι μορφές εξασφάλισης των πιστωτικών
ιδρυμάτων έναντι του κίνδυνου κατά την χορήγηση της πίστης, την οποία εξ αυτού του ίδιου του
ορισμού τους οφείλουν να παρέχουν -ειδικότερα δε εξετάζεται η εξασφάλιση υπό την μορφή
κυμαινόμενου ενέχυρου σε επιχειρηματικές απαιτήσεις και σε εμπορεύματα. Όσον αφορά την
δυνατότητα άντλησης κεφαλαίων των επιχειρήσεων από το χρηματιστήριο, θα εξετασθούν μεταξύ άλλων- οι όροι και οι προϋποθέσεις εισαγωγής των τίτλων ανώνυμων εταιριών τόσο σε
οργανωμένη αγορά όσο και σε πολυμερείς μηχανισμούς διαπραγμάτευσης, ζητήματα
εξωχρηματιστηριακών συναλλαγών, καθώς και ζητήματα χρηματοδότησης μέσω έκδοσης
εξαγοράσιμων μετοχών και εταιρικών ομολόγων. Το μάθημα στηρίζεται σε μικρές εισηγήσεις επί
των επιμέρους θεματικών ενοτήτων, που θα αναλαμβάνονται από τους συμμετέχοντες, με
παράλληλες παρεμβάσεις από τους διδάσκοντες.
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Δίκαιο Ελεύθερου Ανταγωνισμού
Διδάσκοντες : Καθηγητές Δ. Τζουγανάτος, Η. Σουφλερός, Λέκτορας Ε. Κινινή
31
Syllabus : Το μάθημα αναλύει νομικούς προβληματισμούς επί των εξής θεμάτων: Έννοια του
ανταγωνισμού ως αντικειμένου έννομης προστασίας και δογματική θεμελίωση της πολιτικής
ανταγωνισμού. Διεθνές δίκαιο ανταγωνισμού (εξωεδαφική εφαρμογή των κανόνων
ανταγωνισμού, διεθνείς συμφωνίες). Έλεγχος επιχειρηματικής συμπεριφοράς [εφαρμογή των
κανόνων ανταγωνισμού σε οριζόντιες (συμφωνίες έρευνας και ανάπτυξης, συμφωνίες
παραγωγής, συμφωνίες προμήθειας, συμφωνίες εμπορίας, συμφωνίες τυποποίησης, ανταλλαγή
πληροφοριών) και κάθετες συμφωνίες], καταχρηστική εκμετάλλευση δεσπόζουσας θέσης
(πρακτικές παρεμποδιστικής και εκμεταλλευτικής κατάχρησης). Συμμετοχή του κράτους σε
περιορισμούς του ανταγωνισμού (άρθ. 106 ΣΛΕΕ). Κανονισμοί Ομαδικής Απαλλαγής (Καν
330/2010, Καν 461/2010, Καν 267/2010, Καν 1217/2010, Καν 1218/2010, Καν
772/2010). Ανταγωνισμός και άυλα αγαθά [σχέση μεταξύ δικαίου άυλων αγαθών και δικαίου
ανταγωνισμού, τα άυλα αγαθά στην ενωσιακή νομολογία (το ειδικό αντικείμενο του δικαιώματος,
διάκριση μεταξύ υπόστασης και άσκησης δικαιώματος, ανάλωση δικαιώματος), συμφωνίες
μεταφοράς τεχνολογίας, συμφωνίες παραχώρησης άδειας χρήσης σήματος, η εφαρμογή του
δικαίου ανταγωνισμού στα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας (το παράδειγμα των
οργανισμών συλλογικής διαχείρισης), η εφαρμογή του άρθ. 102 ΣΛΕΕ (και 2 ν. 3959/2011) στα
άυλα αγαθά]. Έλεγχος Συγκεντρώσεων (δικαιοδοσία, ουσιαστική αξιολόγηση συγκεντρώσεων,
διαδικασία, διορθωτικά μέτρα, Καν 139/2004). Το σύστημα επιβολής των κανόνων
ανταγωνισμού σύμφωνα με τον Καν 1/2003 (το σύστημα της εκ του νόμου εξαίρεσης, σχέση
μεταξύ ενωσιακού και εθνικού δικαίου ανταγωνισμού, εξουσίες και αποφάσεις των εθνικών
αρχών ανταγωνισμού και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, συνεργασία μεταξύ των αρχών
ανταγωνισμού, διοικητικές κυρώσεις για παραβάσεις των κανόνων ανταγωνισμού). Αστικές
αξιώσεις για παραβάσεις των κανόνων ανταγωνισμού [η ενωσιακή νομολογία σχετικά με το
δικαίωμα αποζημίωσης του ζημιωθέντος από παραβάσεις του δικαίου ανταγωνισμού, η Οδηγία
2014/104/ΕΕ σχετικά με ορισμένους κανόνες που διέπουν τις αγωγές αποζημίωσης βάσει του
εθνικού δικαίου για παραβάσεις των διατάξεων του δικαίου ανταγωνισμού των κρατών μελών
και της Ευρωπαϊκής Ένωσης (προστατευτικός σκοπός, πεδίο εφαρμογής, ενεργητική και
παθητική νομιμοποίηση, αποκαταστατέα ζημία και υπολογισμός αυτής, πρόσβαση σε
αποδεικτικά στοιχεία, αποδεικτική ισχύς αποφάσεων αρχών ανταγωνισμού, παραγραφή
αποζημιωτικής αξίωσης, εις ολόκληρον ευθύνη περισσότερων επιχειρήσεων και εσωτερική
κατανομή της ευθύνης, συλλογικές αγωγές αποζημίωσης)].
Δίκαιο Προστασίας του Καταναλωτή χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών
Διδάσκοντες : Λέκτορες Χ. Λιβαδά, Ι. Βενιέρης
Syllabus : Σκοπό του μαθήματος αποτελεί η εξέταση των διατάξεων του δικαίου της
προστασίας καταναλωτή που διέπουν την παροχή χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών. Μεταξύ
άλλων, εξετάζονται οι πηγές του δικαίου της προστασίας του καταναλωτή χρηματοπιστωτικών
υπηρεσιών, η έννοια του καταναλωτή στο ελληνικό και στο ενωσιακό δίκαιο, ο εγγυητής και ο
επενδυτής ως καταναλωτής, οι αθέμιτες εμπορικές πρακτικές και οι Γενικοί Όροι Συναλλαγών
με έμφαση στη νομολογία που αφορά καταχρηστικούς γενικούς όρους συναλλαγών σε δάνεια
και καταθέσεις.
Στο πλαίσιο του μαθήματος θα εξεταστούν επίσης το νομοθετικό πλαίσιο που διέπει την
καταναλωτική και την ενυπόθηκη στεγαστική πίστη, η προστασία του καταναλωτή κατά την
παροχή υπηρεσιών πληρωμών, η ευθύνη του παρέχοντος χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες, ο
Κώδικας δεοντολογίας της Τράπεζας της Ελλάδος για τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια και το
νομοθετικό πλαίσιο για τα υπερχρεωμένα νοικοκυριά.
Το μάθημα θα γίνεται με τη μορφή εισηγήσεων των συμμετεχόντων φοιτητών.
32
Εποπτικό Δίκαιο Κεφαλαιαγοράς
Διδάσκοντες : Λέκτορες Ν. Βερβεσός, Ι. Βενιέρης
Syllabus : Το μάθημα αναλύει νομικούς προβληματισμούς επί οκτώ θεμάτων: Εποπτικές φορείς
της Κεφαλαιαγοράς (εποπτικοί φορείς σε εθνικό, σε ευρωπαϊκό και σε διεθνές επίπεδο),
Εποπτικές αρμοδιότητες κατά την δημόσια προσφορά χρηματοπιστωτικών μέσων (εποπτικές
αρμοδιότητες. έλεγχος στο ενημερωτικό δελτίο. ευθύνη από ενημερωτικό δελτίο), Πληροφόρηση
στη δευτερογενή αγορά (περιοδική - διαρκής πληροφόρηση. κυρώσεις), Κατάχρηση της Αγοράς
(μορφές κατάχρησης, προληπτικά μέτρα. κυρώσεις), Παροχή επενδυτικών υπηρεσιών (ορισμοί.
διαμεσολαβητές. κατηγοριοποίηση επενδυτών. υποχρεώσεις επαγγελματικής συμπεριφοράς.
έλεγχος καταλληλότητας και συμβατότητας, προστασία του επενδυτή. συγκρούσεις
συμφερόντων. ευθύνη από την πλημμελή παροχή επενδυτικών υπηρεσιών), Δημόσιες προτάσεις
εξαγοράς (δημόσιες προτάσεις. διαδικασία της προαιρετικής Δ.Π. υποχρεωτική δημόσια
πρόταση. δικαιώματα εξαγοράς (“sell-out”) και εξόδου μετόχων (“squeeze-out”), Οίκοι
αξιολόγησης, Οργανισμοί Συλλογικών Επενδύσεων σε Κινητές Αξίες.
Ηθική και Δίκαιο
(βλ. Κατ/νση Φιλοσοφία Δικαίου)
Οικονομικό Ποινικό Δίκαιο
(βλ. κατ/νση Ποινικό Δίκαιο και Ποινική Δικονομία)
Β΄ Εξάμηνο
ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ
Ειδικά θέματα Εταιρικού Δικαίου
Διδάσκοντες : Καθηγητής Γ. Σωτηρόπουλος, Επίκ. Καθηγητής Δ. Χριστοδούλου/Λέκτορας Ν.
Βερβεσός
Syllabus : Το μάθημα αυτό συνιστά εμβάθυνση στο εταιρικό δίκαιο, το οποίο αποτελεί βασικό
μάθημα σε προπτυχιακό επίπεδο. Ενόψει του ότι θεωρείται δεδομένη η γνώση του βασικού
κορμού του εταιρικού δικαίου, στο μάθημα αυτό, που έχει τη μορφή σεμιναρίου, επιλέγονται
κάθε χρόνο θέματα από το σύγχρονο εταιρικό δίκαιο με προσπάθεια πάντοτε να υπάρχει
κάποιος κοινός παρονομαστή αυτών χωρίς να λείπουν και θέματα περισσότερο δογματικά γύρω
από τη λειτουργία των νομικών προσώπων (η θεματολογία διαφέρει κάθε χρόνο). Έμφαση
δίδεται στο δίκαιο της ανώνυμης εταιρίας χωρίς να λείπουν και θέματα από τις προσωπικές
εμπορικές εταιρίες.
Συλλογικές Διαδικασίες
Διδάσκοντες : Ομ. Καθηγητής Β. Περάκης, Καθηγητής Γ. Μιχαλόπουλος, Επίκ. Καθηγητής Ε.
Μαστρομανώλης, Λέκτορας Κ. Κάμτσιου
Syllabus : Η θεματική του υποχρεωτικού μαθήματος «Συλλογικές Διαδικασίες» σχετίζεται με το «αποδραματοποιημένο» πλέον- πραγματικό της αφερεγγυότητας, ως παθολογίας της εμπορικής
δραστηριότητας, προκαλούμενο από τη γενική αδυναμία πληρωμής του οφειλέτη εμπόρου, με
συνέπειες που διαχέονται σε συμβληθέντες και μη συμβληθέντες με τον έμπορο τρίτους, αλλά
και στην αγορά. Η γενικότητα αυτή δικαιολογεί τον συλλογικό χαρακτήρα των διαδικασιών που
προβλέπει ο νομοθέτης - διαδικασιών δηλαδή που κατατείνουν εναλλακτικώς είτε στην
εκκαθάριση της πτωχευτικής περιουσίας (πτώχευση), είτε στην διατήρηση της επιχειρηματικής
33
δραστηριότητας του αφερέγγυου οφειλέτη, στα χέρια του τελευταίου ή στα χέρια τρίτου που την
αναλαμβάνει (κυρίως προπτωχευτική εξυγίανση και ειδική εκκαθάριση των άρθρων 99 επ. ΠτΚ,
ενδοπτωχευτική εξυγίανση με σχέδιο αναδιοργάνωσης των άρθρων 107 επ., αλλά και άλλες
συγκυριακού χαρακτήρα «παραπτωχευτικές» διαδικασίες). Σε κάθε περίπτωση σκοπός των
ρυθμίσεων παραμένει η συλλογική ικανοποίηση των πιστωτών (άρθρο 1 και 99 παρ. 2). Η ύλη
του μαθήματος καταστρώνεται κατ’ αντιστοιχία προς τα στάδια των συλλογικών διαδικασιών
(έναρξη των διαδικασιών, προϋποθέσεις και συνέπειες αυτής, εργασίες και περάτωση των
διαδικασιών, προϋποθέσεις επανένταξης του οφειλέτη στην ομαλότητα και στη συναλλακτική
ζωή). Ειδική μνεία γίνεται στα όργανα των διαδικασιών (ιδίως στον σύνδικο, στα έργα και τις
ευθύνες του), όπως και στις κατ’ ιδίαν νομοθετικές διατάξεις που παραπληρωματικά
κατατείνουν στην πραγμάτωση του στόχου των διαδικασιών (λχ επαύξηση του ενεργητικού της
πτώχευσης δια μέσου του θεσμού της πτωχευτικής ανάκλησης, προσωρινή προστασία της
πτωχευτικής περιουσίας έναντι ατομικών καταδιωκτικών μέτρων κοκ). Θίγονται επίσης ζητήματα
ευθύνης διοικητών κεφαλαιουχικών εταιριών εξαιτίας δόλιων ή απερίσκεπτων συμπεριφορών
που προκαλούν ή επιτείνουν την αφερεγγυότητα. Στην ύλη εντάσσεται, όπως προαναφέρθηκε, η
κριτική επισκόπηση των ιδιαίτερα δημοφιλών στην πράξη προπτωχευτικών διαδικασιών
(εξυγίανσης και ειδικής εκκαθάρισης), σε συσχετισμό πάντοτε με τις διαδικασίες της
πτωχευτικής εκκαθάρισης και αναδιοργάνωσης. Τέλος, για λόγους πληρότητας, αφιερώνεται ένα
μικρό μέρος της θεματολογίας στην αντιμετώπιση της αστικής αφερεγγυότητας με παρουσίαση,
από μέρους των διδασκόντων, των ρυθμίσεων του νόμου 3869/2010 για την ρύθμιση οφειλών
υπερχρεωμένων φυσικών προσώπων. Το μάθημα στηρίζεται σε μικρές εισηγήσεις επί των
επιμέρους θεματικών ενοτήτων, που θα αναλαμβάνονται από τους συμμετέχοντες, με
παράλληλες παρεμβάσεις από τους διδάσκοντες.
Επίσης για λόγους πληρότητας επισημαίνεται ότι η αντιμετώπιση και η ρύθμιση της
διασυνοριακής αφερεγγυότητας, ενδοκοινοτικής και διεθνούς, περιλαμβάνεται πλέον στην ύλη
του μαθήματος επιλογής του ΠΜΣ «Διεθνείς Πτωχεύσεις».
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Εταιρική Διακυβέρνηση
Διδάσκοντες : Καθηγητής Γ. Σωτηρόπουλος, Λέκτορας Χ. Λιβαδά
Syllabus : Σκοπός του μαθήματος είναι η εξέταση και ανάλυση των κανόνων εταιρικής
διακυβέρνησης (Ε.Δ.) με επίκεντρο την εισηγμένη εταιρεία, στην οποία κατεξοχήν
εφαρμόζονται. Στο πλαίσιο του μαθήματος θα εξεταστεί, ειδικότερα, η βασική θεματολογία
των κανόνων της Ε.Δ., η φύση των κανόνων της και ορισμένα ειδικά θέματα.
Μεταξύ άλλων, θα απασχολήσουν οι κανόνες για το διοικητικό συμβούλιο (ΔΣ) και τη διάκριση
των μελών του σε εκτελεστικά, μη εκτελεστικά και ανεξάρτητα μη εκτελεστικά μέλη, η έννοια
και η σημασία της διάκρισης. Θα εξεταστούν επίσης οι κανόνες Ε.Δ. για τους μετόχους, τα
δικαιώματά τους και τα μέτρα που λαμβάνονται για την ενίσχυση του διαλόγου ΔΣ και
μετόχων. Σημαντική στο πλαίσιο της Ε.Δ. είναι η έκθεση διαχείρισης του ΔΣ, η «δήλωση
εταιρικής διακυβέρνησης» και η αρχή «συμμόρφωση ή εξήγηση». Τέλος, ο εσωτερικός
έλεγχος, η διαχείριση κινδύνων και οι πολιτικές αποδοχών αποτελούν τρεις τομείς στους
οποίους η Ε.Δ. διαδραματίζει ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο.
Το μάθημα θα γίνεται με την μορφή εισηγήσεων των συμμετεχόντων φοιτητών
Διεθνής Πτώχευση
Διδάσκοντες : Καθηγητές Γ. Μιχαλόπουλος, Λ. Αθανασίου, Επίκ. Καθηγητής Εμμ.
Μαστρομανώλης
34
Syllabus : Το μάθημα επιλογής: «Διεθνείς πτωχεύσεις» φιλοδοξεί να εισαγάγει τον μεταπτυχιακό
φοιτητή στα σύνθετα ζητήματα που τίθενται κατά την κήρυξη (διεθνής δικαιοδοσία δικαστηρίων),
την αναγνώριση (και την πολλαπλασιαστική ενέργειά της), την ανάπτυξη και περάτωση
(εφαρμοστέο δίκαιο και εξαιρέσεις) των διαδικασιών αφερεγγυότητας, οι οποίες φέρουν το
στοιχείο της διασυνοριακότητας. Μία πτώχευση είναι διασυνοριακή είτε διότι ο οφειλέτης ή
πιστωτές του είναι αλλοδαποί, είτε διότι απαιτήσεις έχει συμφωνηθεί ότι θα διέπονται από
αλλοδαπό δίκαιο, είτε -συνηθέστερα- διότι η πτωχευτική περιουσία είναι διάσπαρτη στο έδαφος
περισσοτέρων του ενός κρατών. Κύρια νομοθετικά κείμενα που διέπουν τις διασυνοριακές
πτωχεύσεις είναι α) ο κανονισμός 1346/2000 που ισχύει από το 2002 και ο κανονισμός
848/2015, που θα τον αντικαταστήσει από τον Ιούλιο 2017, περί των ενδοκοινοτικών
διασυνοριακών διαδικασιών αφερεγγυότητας -αμφότεροι διεπόμενοι από την λογική της
αμοιβαίας κοινοτικής εμπιστοσύνης- και β) ο ν. 3858/2010 για την (εξωκοινοτικώς)
διασυνοριακή αφερεγγυότητα, δυνάμει του οποίου μεταγράφηκε στο ελληνικό δίκαιο ο
πρότυπος νόμος της Uncitral του έτους 1997. Έμφαση θα δοθεί στις ρυθμίσεις του ισχύοντος
(ακόμη) κανονισμού 1346 σε συσχετισμό και σε σύγκριση με εκείνες του νέου κανονισμού 848
που θα τον διαδεχθεί, ιδίως σε θέματα πεδίου εφαρμογής και εντοπισμού του κέντρου κυρίων
συμφερόντων ενός (φυσικού ή νομικού) προσώπου, δευτερευουσών διαδικασιών
αφερεγγυότητας και συντονισμού τους προς την κύρια διαδικασία, καθεστώτος δημοσιότητας
των διαδικασιών, κυρίας και δευτερευουσών, προστασίας των ενέγγυων δανειστών, καθώς και
στο καινοφανές ζήτημα της διασυνοριακής πτώχευσης ομίλου εταιριών. Η εξέταση των
ρυθμίσεων του ν. 3858 για την διεθνή (εξωκοινοτική) πτώχευση ομοίως θα γίνει σε συσχετισμό
(κυριολεκτικότερα: σε αντιδιαστολή) προς τις ρυθμίσεις των κοινοτικών κανονισμών. Θα δοθεί
έτσι η ευκαιρία στον μεταπτυχιακό φοιτητή να αντιληφθεί αν και σε ποιο βαθμό διαφοροποιείται
η τύχη του πτωχευτικού πιστωτή ανάλογα με το αν η πτώχευση του οφειλέτη χαρακτηρίζεται ως
κοινοτική ή διεθνής (στην τελευταία περίπτωση με παραδείγματα από το αμερικανικό δίκαιο, το
οποίο έχει επίσης υιοθετήσει τον πρότυπο νόμο της Uncitral).
Στο περιεχόμενο του μαθήματος ανήκει, ως ιδιαίτερη πτυχή της διασυνοριακής πτώχευσης με
μεγάλο πρακτικό ενδιαφέρον, το ζήτημα της ρυθμιστικής σύγκρουσης με άλλα νομικά
συστήματα διεθνούς χαρακτήρα. Τέτοιο χαρακτηριστικό παράδειγμα με αυξανόμενο ρυθμό
εμφάνισης στην πράξη, αποτελεί η διεθνής πτώχευσης ναυτιλιακών επιχειρήσεων και η
συνακόλουθη σύγκρουση κανόνων ναυτικού και πτωχευτικού δικαίου (π.χ. τύχη της κατάσχεσης
πλοίου, προτιμώμενης υποθήκης, κεφαλαίων περιορισμού). Εξίσου ενδιαφέρουσα είναι η
αλληλεπίδραση μεταξύ κανόνων διεθνούς πτώχευσης και διεθνούς διαιτησίας.
Το μάθημα στηρίζεται σε μικρές εισηγήσεις για τις επιμέρους θεματικές ενότητες, που θα
αναλαμβάνονται από τους συμμετέχοντες, με παράλληλες παρεμβάσεις από τους διδάσκοντες.
Η ποιότητα της εργασίας και η εν γένει συμμετοχή θα συνεκτιμώνται στην τελική αξιολόγηση του
μεταπτυχιακού φοιτητή.
Νομικό πλαίσιο του Διεθνούς εμπορίου
Διδάσκοντες : Επίκ. Καθηγητές Χρ. Χρυσάνθης, Δημ. Χριστοδούλου, Λέκτορας Κ. Κάμτσιου
Syllabus : Το μάθημα απευθύνεται σε φοιτητές που θέλουν να αποκτήσουν εμπειρία σε νομικά
ζητήματα εισαγωγών και εξαγωγών.
Αντικείμενο του μαθήματος είναι τα νομικά ιδιωτικού δικαίου ζητήματα που σχετίζονται με την
οικονομική δραστηριότητα της εισαγωγής ή / και εξαγωγής εμπορευμάτων. Τα ζητήματα αυτά
σχετίζονται με τη διεθνή εμπορική πώληση, τη σύμβαση μεταφοράς εμπορευμάτων (θαλάσσια,
χερσαία, κλπ.) και την τραπεζική χρηματοδότηση των εισαγωγών και των εξαγωγών, κυρίως μέσα
από τους μηχανισμούς της τραπεζικής ενέγγυας πίστωσης και της χρήσης εγγυητικών επιστολών
στο διεθνές εμπόριο. Η βασική ιδιαιτερότητα της διεθνούς εμπορικής πώλησης είναι ότι ο
πωλητής βαρύνεται με υποχρεώσεις τόσο σε σχέση με την ποσότητα, ποιότητα και κατάσταση
35
των πωλούμενων εμπορευμάτων, όσο και σε σχέση με τα φορτωτικά και λοιπά έγγραφα (π.χ.
ασφαλιστήριο) που συνοδεύουν τα εμπορεύματα. Εξετάζονται οι υποχρεώσεις αυτές σε σχέση
με τα εμπορεύματα και τα έγγραφα που τα συνοδεύουν. Εξετάζεται επίσης οι λειτουργίες της
φορτωτικής. Η φορτωτική έχει λειτουργία συμβατική (δηλ. ενσωματώνει τη σύμβαση
μεταφοράς), αποδεικτική (δηλ. αποδεικνύει την ποσότητα, ποιότητα και κατάσταση των
εμπορευμάτων κατά τη φόρτωση), μεταβιβαστική (δηλ. με τη μεταβίβασή της μεταβιβάζεται η
νομή και η κυριότητα στα εμπορεύματα) και νομιμοποιητική (δηλ. νομιμοποιεί ενεργητικά το
νόμιμο κάτοχό της να ασκήσει αγωγή κατά του μεταφορέα για τυχόν απώλεια ή βλάβη των
εμπορευμάτων). Εξετάζεται επίσης η τραπεζική ενέγγυος πίστωση και η εγγυητική επιστολή ως
μηχανισμοί χρηματοδότησης και ως μηχανισμοί διασφάλισης των μερών στη διεθνή πώληση σε
σχέση τόσο με την καταβολή του τιμήματος της πώλησης όσο και με την παράδοση
εμπορευμάτων στην ποσότητα, ποιότητα και κατάσταση που συμφωνήθηκε. Για πολλά από αυτά
τα ζητήματα το Διεθνές Εμπορικό Επιμελητήριο έχει εκδώσει προδιατυπωμένους γενικούς όρους
που τα συμβαλλόμενα μέρη μπορούν να υιοθετήσουν συμβατικά. Εξετάζονται αυτοί οι γενικοί
όροι του Διεθνούς Εμπορικού Επιμελητηρίου και ιδίως οι INCOTERMS για τη διεθνή πώληση και
τα Uniform Customs and Practice for Documentary Credits για την τραπεζική ενέγγυο πίστωση.
Εναλλακτικές μορφές επίλυσης διαφορών
(βλ. κατ/ση Πολιτική Δικονομία)
Η εξασφάλιση των πιστώσεων ιδίως στις σύγχρονες συναλλαγές
(βλ. κατ/νση Αστικό Δίκαιο)
5. Κατεύθυνση ΑΫΛΑ ΑΓΑΘΑ ΚΑΙ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ
Α΄ Εξάμηνο
ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ
Δίκαιο Ελεύθερου Ανταγωνισμού
Διδάσκοντες : Καθηγητές Δ. Τζουγανάτος, Η. Σουφλερός, Λέκτορας Ε. Κινινή
Syllabus : Το μάθημα αναλύει νομικούς προβληματισμούς επί των εξής θεμάτων: Έννοια του
ανταγωνισμού ως αντικειμένου έννομης προστασίας και δογματική θεμελίωση της πολιτικής
ανταγωνισμού. Διεθνές δίκαιο ανταγωνισμού (εξωεδαφική εφαρμογή των κανόνων
ανταγωνισμού, διεθνείς συμφωνίες). Έλεγχος επιχειρηματικής συμπεριφοράς [εφαρμογή των
κανόνων ανταγωνισμού σε οριζόντιες (συμφωνίες έρευνας και ανάπτυξης, συμφωνίες
παραγωγής, συμφωνίες προμήθειας, συμφωνίες εμπορίας, συμφωνίες τυποποίησης, ανταλλαγή
πληροφοριών) και κάθετες συμφωνίες], καταχρηστική εκμετάλλευση δεσπόζουσας θέσης
(πρακτικές παρεμποδιστικής και εκμεταλλευτικής κατάχρησης). Συμμετοχή του κράτους σε
περιορισμούς του ανταγωνισμού (άρθ. 106 ΣΛΕΕ). Κανονισμοί Ομαδικής Απαλλαγής (Καν
330/2010, Καν 461/2010, Καν 267/2010, Καν 1217/2010, Καν 1218/2010, Καν
772/2010). Ανταγωνισμός και άυλα αγαθά [σχέση μεταξύ δικαίου άυλων αγαθών και δικαίου
ανταγωνισμού, τα άυλα αγαθά στην ενωσιακή νομολογία (το ειδικό αντικείμενο του δικαιώματος,
διάκριση μεταξύ υπόστασης και άσκησης δικαιώματος, ανάλωση δικαιώματος), συμφωνίες
μεταφοράς τεχνολογίας, συμφωνίες παραχώρησης άδειας χρήσης σήματος, η εφαρμογή του
δικαίου ανταγωνισμού στα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας (το παράδειγμα των
οργανισμών συλλογικής διαχείρισης), η εφαρμογή του άρθ. 102 ΣΛΕΕ (και 2 ν. 3959/2011) στα
άυλα αγαθά]. Έλεγχος Συγκεντρώσεων (δικαιοδοσία, ουσιαστική αξιολόγηση συγκεντρώσεων,
διαδικασία, διορθωτικά μέτρα, Καν 139/2004). Το σύστημα επιβολής των κανόνων
36
ανταγωνισμού σύμφωνα με τον Καν 1/2003 (το σύστημα της εκ του νόμου εξαίρεσης, σχέση
μεταξύ ενωσιακού και εθνικού δικαίου ανταγωνισμού, εξουσίες και αποφάσεις των εθνικών
αρχών ανταγωνισμού και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, συνεργασία μεταξύ των αρχών
ανταγωνισμού, διοικητικές κυρώσεις για παραβάσεις των κανόνων ανταγωνισμού). Αστικές
αξιώσεις για παραβάσεις των κανόνων ανταγωνισμού [η ενωσιακή νομολογία σχετικά με το
δικαίωμα αποζημίωσης του ζημιωθέντος από παραβάσεις του δικαίου ανταγωνισμού, η Οδηγία
2014/104/ΕΕ σχετικά με ορισμένους κανόνες που διέπουν τις αγωγές αποζημίωσης βάσει του
εθνικού δικαίου για παραβάσεις των διατάξεων του δικαίου ανταγωνισμού των κρατών μελών
και της Ευρωπαϊκής Ένωσης (προστατευτικός σκοπός, πεδίο εφαρμογής, ενεργητική και
παθητική νομιμοποίηση, αποκαταστατέα ζημία και υπολογισμός αυτής, πρόσβαση σε
αποδεικτικά στοιχεία, αποδεικτική ισχύς αποφάσεων αρχών ανταγωνισμού, παραγραφή
αποζημιωτικής αξίωσης, εις ολόκληρον ευθύνη περισσότερων επιχειρήσεων και εσωτερική
κατανομή της ευθύνης, συλλογικές αγωγές αποζημίωσης)].
Οικονομική Ανάλυση του Δικαίου του Ανταγωνισμού
Διδάσκοντες : Καθηγητής Ο.Π.Α Ι. Κατσουλάκος Επίκ. Καθηγητής Εμμ. Μαστρομανώλης
Syllabus : Σκοπός του παρόντος μαθήματος του ΠΜΣ είναι να συμβάλει στην εξοικείωση των
φοιτητών που έχουν επιλέξει την κατεύθυνση «Αυλα αγαθά και ανταγωνισμός» με θεμελιώδεις
έννοιες της Οικονομικής Επιστήμης, απαραίτητες για την κατανόηση των ρυθμίσεων του Δικαίου
του Ανταγωνισμού και της πρακτικής των αρχών ανταγωνισμού, που ήδη αποτελούν αντικείμενο
του μαθήματος «Δίκαιο του Ανταγωνισμού». Οι έννοιες αυτές υφέρπουν του συνολικού
φάσματος της ύλης του Δικαίου του Ανταγωνισμού και της ανάλυσης των τριών κύριων πυλώνων
αυτής (συμπράξεις, κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης, έλεγχος συγκεντρώσεων). Απαραίτητες για
την κατανόηση των φοιτητών είναι βασικές αρχές της μικροοικονομικής όπως η προσφορά, η
ζήτηση και η ισορροπία, τα έσοδα και το πλεόνασμα των καταναλωτών, και η ελαστικότητα της
ζήτησης· τα οικονομικά του κόστους και η έννοια των οικονομιών κλίμακος και φάσματος· η
μεγιστοποίηση του κέρδους και η έννοια της αποτελεσματικότητας και της συνολικής ευημερίας
του καταναλωτή, ως πρωταρχικού στόχου που επιδιώκει η τρέχουσα πολιτική ανταγωνισμού· τα
αρχέτυπα δομής της αγοράς (ανταγωνισμός, μονοπώλιο, ολιγοπώλιο, μονοψώνιο), και τα
συναφή ζητήματα συμμόρφωσης με τους κανόνων ανταγωνισμού που αυτά γεννούν· οι
παράμετροι που συνεκτιμώνται για τον ορισμό της σχετικής αγοράς, με βάση τον οποίο
αναλύεται η οικονομική ισχύς των επιχειρήσεων και η διάρθρωση της αγοράς· ειδικές
περιπτώσεις διάρθρωσης της αγοράς (μεταγορές, δίκτυα δύο όψεων, κλπ). Τέλος ειδική μνεία
γίνεται στο ζήτημα της ισχύος ως προαπαιτούμενου της κατάφασης δεσπόζουσας θέσης, και
στην οικονομική ανάλυση του φαινομένου των συμπράξεων, ιδίως υπό το πρίσμα των κινήτρων
για συμπαιγνία και της παραγόντων που ευνοούν τη μακροημέρευση των αντι-ανταγωνιστικών
συμπαιγνιακών σχημάτων.
Η ύλη του μαθήματος επικεντρώνεται μεν στην οικονομική ανάλυση, η τελευταία όμως λειτουργεί
παράλληλα και ως υπόβαθρο της αξιολόγησης επιλεγμένων νομικών κανόνων και νομολογιακών
προσεγγίσεων, με παραδείγματα από την ελληνική και την ενωσιακή πρακτική.
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Σύγχρονες εξελίξεις στην Πνευματική Ιδιοκτησία και τα Συγγενικά Δικαιώματα
(βλ. κατ/νση Αστικό Δίκαιο και Νέες Τεχνολογίες)
Ειδικά θέματα εφαρμογής του Δικαίου του Ελεύθερου Ανταγωνισμού
Διδάσκουσες : Καθηγήτρια Λ. Αθανασίου, Αναπλ. Καθηγήτρια Αλεξ. Μικρουλέα
37
Syllabus : Κύριο εργαλείο με το οποίο επιδιώκεται η συμμόρφωση προς τους κανόνες του
ανταγωνισμού είναι η επιβολή προστίμων. Στο μάθημα αυτό θα εξεταστεί ο σκοπός της επιβολής
προστίμων, τα κριτήρια επιμέτρησης, η διακριτική ευχέρεια της Αρχής Ανταγωνισμού και τα όρια
αυτής. Θα εξεταστεί και η περίπτωση της αδυναμίας της επιχείρησης να καταβάλλει το πρόστιμο
(inability to pay) είτε σε ατομικό επίπεδο είτε σε συλλογικό, όταν διαπιστούται οικονομική ύφεση.
Μια όμως από τις ενδιαφέρουσες εξελίξεις στην πολιτική προστίμων είναι η ανάδειξη
μηχανισμών διαπραγμάτευσης όπως η Επιείκεια (Leniency) και η Διευθέτηση (Plea Bargaining),
μέσω των οποίων δημιουργείται κίνητρο στις εμπλεκόμενες επιχειρήσεις για αποκάλυψη της
παράβασης, η οποία θα οδηγήσει κατά περίπτωση σε μείωση ή και σε απαλλαγή από το
πρόστιμο.
Παράλληλα με τα πρόστιμα, θεσμοθετήθηκαν από τον Κανονισμό 1/2003 μορφές μέτρων που
έχουν στόχο την διόρθωση των στρεβλώσεων του ανταγωνισμού. Πρόκειται για τα λεγόμενα
διορθωτικά μέτρα, τα οποία διακρίνονται σε μέτρα συμπεριφοράς και μέτρα διαρθρωτικά.
Ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στα συναινετικά μέτρα, δηλ. τις δεσμεύσεις, με παραδείγματα τόσο
από την πρακτική της Ελληνικής Επιτροπής Ανταγωνισμού (π.χ. ΜΕΒΓΑΛ/VIVARTIA, ΕΛΠΕ/BP
Hellas, SHELL/Motoroil, ΔΕΠΑ), όσο και αλλοδαπών Αρχών Ανταγωνισμού (π.χ.Microsoft,
Google, Coca Cola).
Τέλος, έμφαση θα δοθεί στο πλαίσιο του μαθήματος στο ζήτημα της ενεργοποίησης των αστικών
αξιώσεων, και δη των αξιώσεων αποζημίωσης για παραβάσεις των κανόνων του ελεύθερου
ανταγωνισμού, με αναφορά στις διατάξεις της Οδηγίας 2014/104/ΕΕ, η οποία αναμένεται να
ενσωματωθεί στο ελληνικό δίκαιο μέχρι τέλος Δεκεμβρίου 2016. Ζητήματα που θα εξεταστούν
αφορούν το θέμα της δεσμευτικότητας των αποφάσεων της Επιτροπής Ανταγωνισμού για τον
πολιτικό δικαστή που θα επιληφθεί μιας αγωγής αποζημίωσης, της ενεργητικής νομιμοποίησης,
του βάρους απόδειξης, της πρόσβασης στον φάκελο, της παραγραφής, της ζημίας, του
αιτιώδους συνδέσμου. Ιδιαίτερης σημασίας είναι όμως και η συλλογική έννομη προστασία από
παραβάσεις του δικαίου του ανταγωνισμού, της οποίας σε ενωσιακό επίπεδο τέθηκαν οι βάσεις
με την υιοθέτηση μιας μη δεσμευτικής Σύστασης (Recommendation 2013). Με την Σύσταση της
Επιτροπής, απορρίπτεται ο θεσμός της class action των ΗΠΑ και υιοθετείται ένα σύστημα opt-in,
ήτοι της ρητής συγκατάθεσης του διαδίκου-καταναλωτή.
Το μάθημα θα διεξαχθεί με παραδόσεις και στοχευμένες εργασίες επί συγκεκριμένων
νομολογιακών παραδειγμάτων ή εικονικών υποθέσεων, ώστε να αναδειχθούν οι νομικές
αδυναμίες των εθνικών δικαίων αποζημίωσης. Επίσης δεδομένης της αναμενόμενης
ενσωμάτωσης της Οδηγίας 2014/104/ΕΕ, το μάθημα θα περιλάβει «νομοπαρασκευαστική
άσκηση». Στελέχη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Ελληνικής ΕπΑ θα συμμετέχουν, ως
προσκεκλημένοι, στον επιστημονικό διάλογο.
Ηθική και Δίκαιο
(βλ. Κατ/νση Φιλοσοφία Δικαίου)
Οικονομικό Ποινικό Δίκαιο
(βλ. κατ/νση Ποινικό Δίκαιο & Ποινική Δικονομία)
Β΄ Εξάμηνο
ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ
Ειδικά Θέματα Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας και Αθέμιτου Ανταγωνισμού
Διδάσκοντες : Καθηγητής Ηλ. Σουφλερός, Επίκ. Καθηγητής Χρ. Χυσάνθης, Λέκτορας Ι. Βενιέρης
Syllabus : Σκοπός του μαθήματος είναι η εμβάθυνση σε ζητήματα βιομηχανικής ιδιοκτησίας &
αθέμιτου ανταγωνισμού. Από το δίκαιο της βιομηχανικής ιδιοκτησίας εξετάζονται, πέραν των
38
γενικών αρχών που ισχύουν για όλα τα σχετικά δικαιώματα [ιδίως των αρχών της χρονικής
προτεραιότητας (με τους σχετικούς περιορισμούς) της εδαφικότητας (όπως σχετικοποιημένη
ισχύει σήμερα), της ανάλωσης, της αποδυνάμωσης κλπ.], εξετάζονται οι τεχνικές και αισθητικές
δημιουργίες και τα διακριτικά γνωρίσματα του ουσιαστικού συστήματος (άρθρα 13-15 Ν.
146/1914) και του τυπικού συστήματος (σήματα), τα domain names, καθώς και οι ενδείξεις
γεωγραφικής προέλευσης. Ιδιαίτερη έμφαση δίδεται στην προστασία των δικαιωμάτων
βιομηχανικής ιδιοκτησίας βάσει της οδηγίας 2004/48 και των αντίστοιχων εθνικών ρυθμίσεων.
Ως προς τα σήματα, πέραν των ισχυουσών ρυθμίσεων του Ν. 4072/2012, όπως ισχύει,
εξετάζονται οι ρυθμίσεις της νέας οδηγίας 2015/2436/ΕΕ και του νέου κανονισμού Καν (EE)
2015/2424 για το σήμα της ΕΕ. Από το δίκαιο του αθέμιτου ανταγωνισμού, πέραν της γενικής
ρήτρας του άρθρου 1 και της μικρής γενικής ρήτρας του άρθρου 3 του Ν. 146/1914 και της
σχέσης τους με άλλες ειδικότερες ρυθμίσεις του ίδιου νόμου και της λοιπής νομοθεσίας,
εξετάζονται οι αθέμιτες εμπορικές πρακτικές (οδηγία 2005/29 και αντίστοιχες ρυθμίσεις του Ν
2251/1994 για την προστασία του καταναλωτή). Από τις ειδικότερες ρυθμίσεις του Ν.
146/1914 έμφαση δίδεται στα εμπορικά και βιομηχανικά απόρρητα (άρθρα 16-18) με
ειδικότερη αναφορά στις ρυθμίσεις της υπό έκδοση οδηγίας για την προστασία των εμπορικών
απορρήτων, καθώς και στην καταχρηστική εκμετάλλευση της σχέσης οικονομικής εξάρτησης
(άρθρο 18Α Ν. 146/1914).
Ανταγωνισμός και Ρύθμιση : τα παραδείγματα της ενέργειας και των τηλεπικοινωνιών
Διδάσκοντες : Καθηγητής Δ. Τζουγανάτος, Αναπλ. Καθηγήτρια Αλ. Μικρουλέα, Λέκτορας Ε.
Κινινή
Syllabus : Το μάθημα περιλαμβάνει στην θεματολογία του ζητήματα ρύθμισης και ανταγωνισμού.
Ειδικότερα, εξετάζεται η σχέση ρύθμισης και ανταγωνισμού και οι συνέπειες της υπερβολικής
ρύθμισης. Περαιτέρω, εξετάζονται ζητήματα ρύθμισης στις αγορές δικτύου, καθώς και τα
χαρακτηριστικά των αγορών δικτύου (φυσικό μονοπώλιο, εμπόδια εισόδου, οικονομίες κλίμακας
και φάσματος, μη ανακτήσιμα κόστη). Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στην μετάβαση από τη θεωρία
του φυσικού μονοπωλίου στην απελευθέρωση και το άνοιγμα των αγορών. Εξετάζονται οι
θεωρίες των διεκδικήσιμων αγορών (contestable markets) και των βασικών διευκολύνσεων
(essential facilities doctrine), καθώς και η σχέση μεταξύ ενδοδικτυακού και διαδικτυακού
ανταγωνισμού. Επιπρόσθετα, στο πλαίσιο του μαθήματος, εξετάζεται η ρύθμιση και η
απορρύθμιση ειδικά στον τομέα των τηλεπικοινωνιών (και των ηλεκτρονικών επικοινωνιών) και
της ενέργειας. Αναλύεται τόσο το ενωσιακό ρυθμιστικό πλαίσιο των τηλεπικοινωνιών (η πρώτη
φάση απελευθέρωσης και εναρμόνισης, το ρυθμιστικό πλαίσιο του 2002, το ρυθμιστικό πλαίσιο
του 2009) όσο και η απελευθέρωση των αγορών ενέργειας και αερίου. Ερευνάται η σχέση της ex
ante ρύθμισης με την ex post εφαρμογή του δικαίου του ανταγωνισμού, καθώς και ο τρόπος
κατανομής αρμοδιοτήτων μεταξύ Αρχής Ανταγωνισμού και Ρυθμιστικής Αρχής (ΕΕΤΤ και ΡΑΕ).
Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται και σε ζητήματα συμβάσεων στο δίκαιο της ενέργειας. Το μάθημα
επικεντρώνεται περαιτέρω σε παραδείγματα εφαρμογής των κανόνων ανταγωνισμού
(απαγόρευσης συμπράξεων, καταχρηστικής εκμετάλλευσης δεσπόζουσας θέσης και ελέγχου
συγκεντρώσεων) στην αγορά τόσο των τηλεπικοινωνιών όσο και της ενέργειας. Τέλος, στην
θεματική του μαθήματος περιλαμβάνονται και ζητήματα κρατικών ενισχύσεων τόσο στην αγορά
των τηλεπικοινωνιών όσο και στην αγορά ενέργειας.
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Συλλογικές Διαδικασίες
Διδάσκοντες : Ομ. Καθηγητής Β. Περάκης, Καθηγητής Γ. Μιχαλόπουλος, Επίκ. Καθηγητής Ε.
Μαστρομανώλης, Λέκτορας Κ. Κάμτσιου
39
Syllabus : Η θεματική του υποχρεωτικού μαθήματος «Συλλογικές Διαδικασίες» σχετίζεται με το «αποδραματοποιημένο» πλέον- πραγματικό της αφερεγγυότητας, ως παθολογίας της εμπορικής
δραστηριότητας, προκαλούμενο από τη γενική αδυναμία πληρωμής του οφειλέτη εμπόρου, με
συνέπειες που διαχέονται σε συμβληθέντες και μη συμβληθέντες με τον έμπορο τρίτους, αλλά
και στην αγορά. Η γενικότητα αυτή δικαιολογεί τον συλλογικό χαρακτήρα των διαδικασιών που
προβλέπει ο νομοθέτης - διαδικασιών δηλαδή που κατατείνουν εναλλακτικώς είτε στην
εκκαθάριση της πτωχευτικής περιουσίας (πτώχευση), είτε στην διατήρηση της επιχειρηματικής
δραστηριότητας του αφερέγγυου οφειλέτη, στα χέρια του τελευταίου ή στα χέρια τρίτου που την
αναλαμβάνει (κυρίως προπτωχευτική εξυγίανση και ειδική εκκαθάριση των άρθρων 99 επ. ΠτΚ,
ενδοπτωχευτική εξυγίανση με σχέδιο αναδιοργάνωσης των άρθρων 107 επ., αλλά και άλλες
συγκυριακού χαρακτήρα «παραπτωχευτικές» διαδικασίες). Σε κάθε περίπτωση σκοπός των
ρυθμίσεων παραμένει η συλλογική ικανοποίηση των πιστωτών (άρθρο 1 και 99 παρ. 2). Η ύλη
του μαθήματος καταστρώνεται κατ’ αντιστοιχία προς τα στάδια των συλλογικών διαδικασιών
(έναρξη των διαδικασιών, προϋποθέσεις και συνέπειες αυτής, εργασίες και περάτωση των
διαδικασιών, προϋποθέσεις επανένταξης του οφειλέτη στην ομαλότητα και στη συναλλακτική
ζωή). Ειδική μνεία γίνεται στα όργανα των διαδικασιών (ιδίως στον σύνδικο, στα έργα και τις
ευθύνες του), όπως και στις κατ’ ιδίαν νομοθετικές διατάξεις που παραπληρωματικά
κατατείνουν στην πραγμάτωση του στόχου των διαδικασιών (λχ επαύξηση του ενεργητικού της
πτώχευσης δια μέσου του θεσμού της πτωχευτικής ανάκλησης, προσωρινή προστασία της
πτωχευτικής περιουσίας έναντι ατομικών καταδιωκτικών μέτρων κοκ). Θίγονται επίσης ζητήματα
ευθύνης διοικητών κεφαλαιουχικών εταιριών εξαιτίας δόλιων ή απερίσκεπτων συμπεριφορών
που προκαλούν ή επιτείνουν την αφερεγγυότητα. Στην ύλη εντάσσεται, όπως προαναφέρθηκε, η
κριτική επισκόπηση των ιδιαίτερα δημοφιλών στην πράξη προπτωχευτικών διαδικασιών
(εξυγίανσης και ειδικής εκκαθάρισης), σε συσχετισμό πάντοτε με τις διαδικασίες της
πτωχευτικής εκκαθάρισης και αναδιοργάνωσης. Τέλος, για λόγους πληρότητας, αφιερώνεται ένα
μικρό μέρος της θεματολογίας στην αντιμετώπιση της αστικής αφερεγγυότητας με παρουσίαση,
από μέρους των διδασκόντων, των ρυθμίσεων του νόμου 3869/2010 για την ρύθμιση οφειλών
υπερχρεωμένων φυσικών προσώπων. Το μάθημα στηρίζεται σε μικρές εισηγήσεις επί των
επιμέρους θεματικών ενοτήτων, που θα αναλαμβάνονται από τους συμμετέχοντες, με
παράλληλες παρεμβάσεις από τους διδάσκοντες.
Επίσης για λόγους πληρότητας επισημαίνεται ότι η αντιμετώπιση και η ρύθμιση της
διασυνοριακής αφερεγγυότητας, ενδοκοινοτικής και διεθνούς, περιλαμβάνεται πλέον στην ύλη
του μαθήματος επιλογής του ΠΜΣ «Διεθνείς Πτωχεύσεις».
Νομικό πλαίσιο του Διεθνούς Εμπορίου
Διδάσκοντες : Επίκ. Καθηγητές Χρ. Χρυσάνθης, Δημ. Χριστοδούλου, Λέκτορας Κ. Κάμτσιου
Syllabus : Το μάθημα απευθύνεται σε φοιτητές που θέλουν να αποκτήσουν εμπειρία σε νομικά
ζητήματα εισαγωγών και εξαγωγών.
Αντικείμενο του μαθήματος είναι τα νομικά ιδιωτικού δικαίου ζητήματα που σχετίζονται με την
οικονομική δραστηριότητα της εισαγωγής ή / και εξαγωγής εμπορευμάτων. Τα ζητήματα αυτά
σχετίζονται με τη διεθνή εμπορική πώληση, τη σύμβαση μεταφοράς εμπορευμάτων (θαλάσσια,
χερσαία, κλπ.) και την τραπεζική χρηματοδότηση των εισαγωγών και των εξαγωγών, κυρίως μέσα
από τους μηχανισμούς της τραπεζικής ενέγγυας πίστωσης και της χρήσης εγγυητικών επιστολών
στο διεθνές εμπόριο. Η βασική ιδιαιτερότητα της διεθνούς εμπορικής πώλησης είναι ότι ο
πωλητής βαρύνεται με υποχρεώσεις τόσο σε σχέση με την ποσότητα, ποιότητα και κατάσταση
των πωλούμενων εμπορευμάτων, όσο και σε σχέση με τα φορτωτικά και λοιπά έγγραφα (π.χ.
ασφαλιστήριο) που συνοδεύουν τα εμπορεύματα. Εξετάζονται οι υποχρεώσεις αυτές σε σχέση
με τα εμπορεύματα και τα έγγραφα που τα συνοδεύουν. Εξετάζεται επίσης οι λειτουργίες της
φορτωτικής. Η φορτωτική έχει λειτουργία συμβατική (δηλ. ενσωματώνει τη σύμβαση
40
μεταφοράς), αποδεικτική (δηλ. αποδεικνύει την ποσότητα, ποιότητα και κατάσταση των
εμπορευμάτων κατά τη φόρτωση), μεταβιβαστική (δηλ. με τη μεταβίβασή της μεταβιβάζεται η
νομή και η κυριότητα στα εμπορεύματα) και νομιμοποιητική (δηλ. νομιμοποιεί ενεργητικά το
νόμιμο κάτοχό της να ασκήσει αγωγή κατά του μεταφορέα για τυχόν απώλεια ή βλάβη των
εμπορευμάτων). Εξετάζεται επίσης η τραπεζική ενέγγυος πίστωση και η εγγυητική επιστολή ως
μηχανισμοί χρηματοδότησης και ως μηχανισμοί διασφάλισης των μερών στη διεθνή πώληση σε
σχέση τόσο με την καταβολή του τιμήματος της πώλησης όσο και με την παράδοση
εμπορευμάτων στην ποσότητα, ποιότητα και κατάσταση που συμφωνήθηκε. Για πολλά από αυτά
τα ζητήματα το Διεθνές Εμπορικό Επιμελητήριο έχει εκδώσει προδιατυπωμένους γενικούς όρους
που τα συμβαλλόμενα μέρη μπορούν να υιοθετήσουν συμβατικά. Εξετάζονται αυτοί οι γενικοί
όροι του Διεθνούς Εμπορικού Επιμελητηρίου και ιδίως οι INCOTERMS για τη διεθνή πώληση και
τα Uniform Customs and Practice for Documentary Credits για την τραπεζική ενέγγυο πίστωση.
Εναλλακτικές μορφές επίλυσης διαφορών
Διεθνής Πτώχευση
Διδάσκοντες : Καθηγητές Γ. Μιχαλόπουλος, Λ. Αθανασίου, Επίκ. Καθηγητής Εμμ.
Μαστρομανώλης
Syllabus : Το μάθημα επιλογής: «Διεθνείς πτωχεύσεις» φιλοδοξεί να εισαγάγει τον μεταπτυχιακό
φοιτητή στα σύνθετα ζητήματα που τίθενται κατά την κήρυξη (διεθνής δικαιοδοσία δικαστηρίων),
την αναγνώριση (και την πολλαπλασιαστική ενέργειά της), την ανάπτυξη και περάτωση
(εφαρμοστέο δίκαιο και εξαιρέσεις) των διαδικασιών αφερεγγυότητας, οι οποίες φέρουν το
στοιχείο της διασυνοριακότητας. Μία πτώχευση είναι διασυνοριακή είτε διότι ο οφειλέτης ή
πιστωτές του είναι αλλοδαποί, είτε διότι απαιτήσεις έχει συμφωνηθεί ότι θα διέπονται από
αλλοδαπό δίκαιο, είτε -συνηθέστερα- διότι η πτωχευτική περιουσία είναι διάσπαρτη στο έδαφος
περισσοτέρων του ενός κρατών. Κύρια νομοθετικά κείμενα που διέπουν τις διασυνοριακές
πτωχεύσεις είναι α) ο κανονισμός 1346/2000 που ισχύει από το 2002 και ο κανονισμός
848/2015, που θα τον αντικαταστήσει από τον Ιούλιο 2017, περί των ενδοκοινοτικών
διασυνοριακών διαδικασιών αφερεγγυότητας -αμφότεροι διεπόμενοι από την λογική της
αμοιβαίας κοινοτικής εμπιστοσύνης- και β) ο ν. 3858/2010 για την (εξωκοινοτικώς)
διασυνοριακή αφερεγγυότητα, δυνάμει του οποίου μεταγράφηκε στο ελληνικό δίκαιο ο
πρότυπος νόμος της Uncitral του έτους 1997. Έμφαση θα δοθεί στις ρυθμίσεις του ισχύοντος
(ακόμη) κανονισμού 1346 σε συσχετισμό και σε σύγκριση με εκείνες του νέου κανονισμού 848
που θα τον διαδεχθεί, ιδίως σε θέματα πεδίου εφαρμογής και εντοπισμού του κέντρου κυρίων
συμφερόντων ενός (φυσικού ή νομικού) προσώπου, δευτερευουσών διαδικασιών
αφερεγγυότητας και συντονισμού τους προς την κύρια διαδικασία, καθεστώτος δημοσιότητας
των διαδικασιών, κυρίας και δευτερευουσών, προστασίας των ενέγγυων δανειστών, καθώς και
στο καινοφανές ζήτημα της διασυνοριακής πτώχευσης ομίλου εταιριών. Η εξέταση των
ρυθμίσεων του ν. 3858 για την διεθνή (εξωκοινοτική) πτώχευση ομοίως θα γίνει σε συσχετισμό
(κυριολεκτικότερα: σε αντιδιαστολή) προς τις ρυθμίσεις των κοινοτικών κανονισμών. Θα δοθεί
έτσι η ευκαιρία στον μεταπτυχιακό φοιτητή να αντιληφθεί αν και σε ποιο βαθμό διαφοροποιείται
η τύχη του πτωχευτικού πιστωτή ανάλογα με το αν η πτώχευση του οφειλέτη χαρακτηρίζεται ως
κοινοτική ή διεθνής (στην τελευταία περίπτωση με παραδείγματα από το αμερικανικό δίκαιο, το
οποίο έχει επίσης υιοθετήσει τον πρότυπο νόμο της Uncitral).
Στο περιεχόμενο του μαθήματος ανήκει, ως ιδιαίτερη πτυχή της διασυνοριακής πτώχευσης με
μεγάλο πρακτικό ενδιαφέρον, το ζήτημα της ρυθμιστικής σύγκρουσης με άλλα νομικά
συστήματα διεθνούς χαρακτήρα. Τέτοιο χαρακτηριστικό παράδειγμα με αυξανόμενο ρυθμό
εμφάνισης στην πράξη, αποτελεί η διεθνής πτώχευσης ναυτιλιακών επιχειρήσεων και η
συνακόλουθη σύγκρουση κανόνων ναυτικού και πτωχευτικού δικαίου (π.χ. τύχη της κατάσχεσης
41
πλοίου, προτιμώμενης υποθήκης, κεφαλαίων περιορισμού). Εξίσου ενδιαφέρουσα είναι η
αλληλεπίδραση μεταξύ κανόνων διεθνούς πτώχευσης και διεθνούς διαιτησίας.
Το μάθημα στηρίζεται σε μικρές εισηγήσεις για τις επιμέρους θεματικές ενότητες, που θα
αναλαμβάνονται από τους συμμετέχοντες, με παράλληλες παρεμβάσεις από τους διδάσκοντες.
Η ποιότητα της εργασίας και η εν γένει συμμετοχή θα συνεκτιμώνται στην τελική αξιολόγηση του
μεταπτυχιακού φοιτητή.
Κρατικές Ενισχύσεις
(δεν θα προσφερθεί το 2016-17)
6. Κατεύθυνση ΝΑΥΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ
Α΄ Εξάμηνο
ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ
Θαλάσσια Μεταφορά και Ναύλωση
Διδάσκοντες ; Καθηγήτρια Λ. Αθανασίου, Επίκ. Καθηγητής Δ. Χριστοδούλου, Λέκτορας Νικ.
Βερβεσός
Syllabus : Το υποχρεωτικό αυτό μάθημα εστιάζει σε έναν από τους κεντρικούς πυλώνες του
ναυτικού δικαίου, και συγκεκριμένα στις δύο βασικές μορφές οικονομικής εκμετάλλευσης του
πλοίου: αφενός τη σύμβαση ναύλωσης, αφετέρου τη σύμβαση θαλάσσιας μεταφοράς. Οι
συμβάσεις αυτές, αφού οριοθετηθούν με αναφορά στις σύγχρονες συναλλακτικές μορφές, θα
αναλύονται συγκριτικά, με εναλλάξιμο κάθε έτος κέντρο βάρους.
Στο πλαίσιο της σύμβασης ναύλωσης, θα εξετασθούν οι σχέσεις των μερών στα διάφορα είδη
ναύλωσης, καθώς και οι υποχρεώσεις και τα δικαιώματα που απορρέουν από τις πλέον γνωστές
ρήτρες ναυλοσυμφώνων. Αυτό σημαίνει ότι οι μεταπτυχιακοί φοιτητές θα κληθούν να
συμμετέχουν, μαζί με ειδικούς του χώρου, σε κατάρτιση όρων ναυλοσυμφώνου και ερμηνεία
αυτών, με βάση την ελληνική και αλλοδαπή (ιδίως αγγλική) νομολογία δικαστηρίων, τακτικών και
διαιτητικών. Θα εξετασθούν επίσης ζητήματα ευθύνης του εκναυλωτή και λύσης της σχέσης
ναύλωσης, ιδίως σε συνθήκες οικονομικής αστάθειας.
Στο πλαίσιο της σύμβασης θαλάσσιας μεταφοράς, θα μελετηθούν σε βάθος οι κανόνες ΧάγηςΒίσμπυ, που αποτελούν θετικό δίκαιο, όπως ερμηνεύονται από την ελληνική και αλλοδαπή
νομολογία. Οι ρυθμίσεις αυτές θα εξετάζονται όμως συγκριτικά με τις διατάξεις των νεότερων
Κανόνων του Ρότερνταμ που δεν έχουν ακόμη τεθεί σε ισχύ. Έμφαση θα δοθεί στην ευθύνη του
θαλάσσιου μεταφορέα και τον περιορισμό αυτής. Επίσης έμφαση θα δοθεί στο έγγραφο της
θαλάσσιας φορτωτικής, στις ρήτρες αυτής, στην αξιογραφική της λειτουργία (ιδίως αυτή της
καθαρής φορτωτικής), στα δικαιώματα του παραλήπτη και σε άλλα συναφή έγγραφα που στην
πράξη επιδιώκουν παρόμοιες λειτουργίες. Και πάλι, οι υποψήφιοι θα κληθούν να συντάξουν και
να αξιολογήσουν τη νομιμότητα ρητρών της φορτωτικής, ώστε να κατανοήσουν τη λειτουργία της
τόσο ως εγγράφου μεταφοράς όσο και ως εργαλείου χρηματοδότησης.
Το μάθημα θα διεξαχθεί με παραδόσεις και σύντομες στοχευμένες εργασίες των
συμμετεχόντων. Ανάλογα με τη θεματική, θα παρεμβαίνουν ειδικοί με μεγάλη εμπειρία στις
ναυτιλιακές συμβάσεις.
Επίλυση Ναυτικών Διαφορών – Ναυτική Διαιτησία
42
Διδάσκοντες : Καθηγητές Γ. Ορφανίδης, Λ. Αθανασίου, Αναπλ. Καθηγητής Δ. Τσικρικάς
Syllabus : Οι ναυτικές διαφορές απορρέουν από τη λειτουργία και εκμετάλλευση του πλοίου, καθώς και
τη χρηματοδότηση της ναυτιλιακής επιχειρήσεως. Κατά την επίλυσή τους ανακύπτουν ως εκ τούτου
σημαντικότατα ζητήματα, τα οποία ανάγονται στη διαγνωστική δίκη, τις ειδικές διαδικασίες (διαταγή
πληρωμής και διαδικασία εργατικών διαφορών), τα ασφαλιστικά μέτρα (συντηρητική κατάσχεση πλοίου)
και τη διαδικασία αναγκαστικής εκτελέσεως (κατάταξη απαιτήσεων επί του πλειστηριάσματος πλοίου).
Επίσης, πολύ συχνά συμφωνείται η διαιτητική επίλυση των ναυτικών διαφορών. Ανακύπτουν, ως εκ τούτου
ενδιαφέροντα ζητήματα, τα οποία αναφέρονται στην εφαρμογή της διαδικασίας εσωτερικής ή διεθνούς
διαιτησίας προς επίλυση ναυτικών διαφορών, σε ζητήματα εφαρμοστέου δικαίου, ζητήματα
ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιο διαιτητικής διαδικασίας, καθώς και εσωτερικής ή διασυνοριακής
εκτελέσεως των διαιτητικών αποφάσεων.
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Εισαγωγή στο Λογιστικό Δίκαιο
Διδάσκοντες : Ομ. Καθηγητής Β. Περάκης, Καθηγητής Γ. Σωτηρόπουλος, Λέκτορας Χρ. Λιβαδά
Syllabus : Το μάθημα αυτό είναι αφιερωμένο στο λογιστικό δίκαιο, έναν κλάδο δικαίου νέο στην
Ελλάδα, αλλά γνωστό από δεκαετίες στις πιο προηγμένες νομικά και οικονομικά χώρες. Η γνώση
του λογιστικού δικαίου και της λογιστικής είναι απολύτως απαραίτητη για κάθε νομικό όχι μόνο
για να κατανοήσει σε βάθος την οικονομική οργάνωση των εταιριών, αλλά και για να μπορεί να
«επικοινωνεί» με άνεση με τα οικονομικά στελέχη κάθε επιχείρησης και να κατανοεί καλύτερα τα
οικονομικά γεγονότα, που σχετίζονται με την επιχείρηση. Το ελληνικό λογιστικό δίκαιο
αναμορφώθηκε σε μεγάλο βαθμό με το Ν. 4308/2014, ο οποίος έθεσε τη νομική και λογιστική
κοινότητα προ νέων προκλήσεων. Η διδασκαλία της λογιστικής σε νομικούς ενδείκνυται να
γίνεται από νομικούς, καθώς οι λογιστές και οικονομολόγοι έχουν συνήθως μία πιο τεχνική
προσέγγιση της λογιστικής και χρησιμοποιούν ακόμη και ορολογία μη εύκολα προσιτή σε
νομικούς. Στόχος του μαθήματος δεν είναι ασφαλώς να καταστούν οι νομικοί λογιστές και να
είναι σε θέση να συντάσσουν οικονομικές καταστάσεις, αλλά να μπορούν να τις αναγιγνώσκουν,
να τις κατανοούν, να τις ερμηνεύουν και γενικά να αντλούν στοιχεία για την κατάσταση της
επιχείρησης. Το μάθημα στηρίζεται σε μικρές εισηγήσεις για τις επιμέρους θεματικές ενότητες
από τους συμμετέχοντες με έντονο το στοιχείο της διδασκαλίας από τους διδάσκοντες λόγω της
ιδιαιτερότητας του αντικειμένου.
Ναυτιλιακή Οικονομία και Ναυτιλιακή Χρηματοδότηση
Διδάσκοντες : Καθηγητής Θεόδωρος Συριόπουλος, Πανεπιστήμιο Αιγαίου
Syllabus : Σκοπός του μαθήματος αυτού είναι να περιγράψει και να αναλύσει τα κυρίως
ζητήματα που αφορούν στα οικονομικά και στα χρηματοοικονομικά του κλάδου της ναυτιλίας.
Παρέχει στους συμμετέχοντες τις απαιτούμενες γνώσεις, για την κατανόηση των εννοιών,
μεθόδων και τεχνικών που αφορούν στη λήψη οικονομικών και χρηματοοικονομικών αποφάσεων
στον κλάδο της ναυτιλίας. Στο μάθημα διαπραγματεύονται θέματα όπως: Στοιχεία της
οικονομικής δομής του κλάδου και τα βασικά του χαρακτηριστικά, οι κυρίως αγορές στη
ναυτιλία, η ανάλυση και η σύνδεση μεταξύ τους. Εξετάζεται επίσης η αξιολόγηση των επενδύσεων
από την πλευρά του πλοιοκτήτη και της τράπεζας, εναλλακτικοί τρόποι χρηματοδότησης των
επενδύσεων και η διαχείριση των επιχειρηματικών κινδύνων του κλάδου με παραδοσιακές και
πιο σύγχρονες μεθόδους.
43
Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας
Ηθική και Δίκαιο
(βλ. Κατ/νση Φιλοσοφία Δικαίου)
Οικονομικό Ποινικό Δίκαιο
(βλ. κατ/νση Ποινικό Δίκαιο & ΠοινικήΔικονομία).
Β΄ Εξάμηνο
ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ
Ειδικά θέματα Διεθνούς Ναυτικού Δικαίου (κίνδυνοι θαλάσσιας αποστολής)
Διδάσκουσα : Λ. Αθανασίου
Syllabus : Το υποχρεωτικό αυτό μάθημα ακολουθεί νομικά το θαυμαστό πλου της θαλάσσιας
αποστολής και εξετάζει τους κινδύνους που εγκυμονεί καθώς και τις ζημίες που ενδεχομένως
αυτή μπορεί να προκαλέσει στο πλοίο, στους ενδιαφερόμενους για το φορτίο, στους τρίτους, στο
περιβάλλον κλπ.
Στο πλαίσιο αυτό, εξετάζονται καταρχάς ζητήματα που αφορούν τον κίνδυνο ρύπανσης και το
καθεστώς ευθύνης για τέτοιες ζημίες. Θα αναλυθούν ειδικότερα το καθεστώς της CLC
1992/2000 και της αντίστοιχης σύμβασης Διεθνούς Κεφαλαίου 1992/2000 και συγκριτικά με
αυτές η HNS 1996/2010 για τη ρύπανση από επικίνδυνες και επιβλαβείς ουσίες, και η Διεθνής
Σύμβαση για ρύπανση από πετρέλαιο καυσίμων του 2001. Θα εξετασθεί επίσης το σύγχρονο και κρίσιμο- για τη χώρα μας ζήτημα της ρύπανσης από πλατφόρμες εξόρυξης πετρελαίου.
Πέραν της ρύπανσης, έμφαση θα δοθεί και σε άλλους κινδύνους, όπως η πειρατεία και η
σύγκρουση πλοίων, ως παραδείγματα για να εξετασθούν ο καταμερισμός του κόστους
αντιμετώπισης, οι υποχρεώσεις των μερών και το καθεστώς ευθύνης. Ως βασικός μηχανισμός
πρόληψης και αντιμετώπισης της ζημίας, θα εξετασθεί ο θεσμός της θαλάσσιας αρωγής και
διάσωσης, όπως αυτός ρυθμίζεται από τη Διεθνή Σύμβαση του 1989, και ιδίως οι σχέσεις του
αρωγού με τον λήπτη της αρωγής, τον υπολογισμό της αποζημίωσης και τον σύγχρονο
προβληματισμό για την ειδική περιβαλλοντική αποζημίωση.
Δεδομένου ότι, στις παραπάνω περιπτώσεις, γεννάται κατά κανόνα μεγάλος αριθμός ναυτικών
απαιτήσεων, ξεχωριστή θέση θα έχει η ανάλυση του – ιδιαίτερου στο ναυτικό δίκαιο- θεσμού του
συνολικού περιορισμού της ευθύνης · θα συζητηθεί η ανάγκη διατήρησης του θεσμού, η
ερμηνεία των οικείων διατάξεων (ιδίως ΔΣ 1976/1996) και τα νομικά ζητήματα που προκύπτουν
στην πράξη για όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη από την σύσταση κεφαλαίου περιορισμού.
Το μάθημα θα διεξαχθεί με παραδόσεις και σύντομες στοχευμένες εργασίες των
συμμετεχόντων. Ανάλογα με τη θεματική, θα παρεμβαίνουν ειδικοί με μεγάλη εμπειρία στη
διαχείριση των επιμέρους κινδύνων.
Δίκαιο Θαλάσσιας Ασφάλισης
Διδάσκοντες: Επίκ. Καθηγητής Δημ, Χριστοδούλου, Λέκτορας Έφη Κινινή
Syllabus :
1. Εξέλιξη
Το Δίκαιο Θαλάσσιας Ασφάλισης ιστορικά και δογματικά ανήκει στο Εμπορικό Δίκαιο. Η παροχή
ασφάλισης, καταρχάς σε πρώιμη μορφή, παρακολούθησε και συνέβαλε στην ανάπτυξη του
θαλάσσιου εμπορίου ήδη από την αρχαιότητα. Από τη θαλάσσια μεταφορά και το εμπόριο, η
ασφάλιση μεταπήδησε αργότερα και στο χερσαίο εμπόριο και στην ιδιωτική, με την έννοια της
44
καταναλωτικής, ασφάλισης. Δηλαδή, όπως και σε άλλους κλάδους της οικονομίας, καταρχάς
και στην ασφάλιση, η πρακτική των συναλλαγών προηγήθηκε του δικαίου. Πηγή της ασφάλισης
ήταν το άγραφο δίκαιο και ειδικότερα τα έθιμα και οι εμπορικές συνήθειες που αφορούσαν στο
ναυτικό εμπόριο και ετύγχαναν καθολικής αποδοχής. Συγκεντρωμένοι σε συλλογές που
απέβλεπαν όχι σε επιτόπια αλλά σε διατόπια χρήση, οι σχετικοί κανόνες ετύγχαναν υπερεθνικής
(transnational) εφαρμογής από ειδικά ναυτικά δικαστήρια, αποτελούμενα από έμπειρους
δικαστές που είχαν υπόψη τους τα έθιμα και τις συνήθειες του θαλάσσιου εμπορίου και τον
τρόπο εφαρμογής τους.
Αναλυτικοί κανόνες για την ασφάλιση απαντούν στη συλλογή εμπορικών ναυτικών συνηθειών και
εθίμων υπό τον τίτλο Guidon de la Mer που έγινε στη γαλλική πόλη Rouen κατά τον δέκατο έκτο
αιώνα (κεφάλαιο έβδομο). Η Ordonnance de la Marine του Αυγούστου 1681 του Λουδοβίκου ΧΙV
αναπαρήγαγε το κεφάλαιο έβδομο του Guidon de la Mer (βιβλίο ΙΙΙ, τίτλος VI, άρθρο 52). Ο
ναπολεόντειος Code de Commerce ρύθμισε τη θαλάσσια ασφάλιση με βάση την Ordonnance de
la Marine του Αυγούστου 1681 όχι όμως και τη χερσαία.
Όπως είναι γνωστό, ο Code de Commerce ίσχυσε, αρχικώς και στην Ελλάδα, μέχρις ότου το
δεύτερο βιβλίο του «περί θαλασσίας εμπορίας», καταργήθηκε και αντικαταστάθηκε από τον
νόμο ΓΨΙΖ΄ του 1910, ο οποίος απετέλεσε έκτοτε το δεύτερο βιβλίο του Εμπορικού Νόμου. Οι
σχετικές διατάξεις ως προς τη θαλάσσια ασφάλιση παρέμειναν σε ισχύ μέχρι τη θέση σε ισχύ του
Κώδικα Ιδιωτικού Ναυτικού Δικαίου (άρθρο 294 ν. 3816/1958 Περί κυρώσεως του Κώδικος
Ιδιωτικού Ναυτικού Δικαίου).
2. Πηγές
Η θαλάσσια ασφάλιση ρυθμίζεται από τα άρθρα 257-288 και 290-291 ΚΙΝΔ. Το άρθρο 257
ΚΙΝΔ για τη θαλάσσια ασφάλιση παραπέμπει στις διατάξεις του ΕΝ, άρθρα 189-255 ΕΝ
«εφόσον αύται δεν είναι ασυμβίβαστοι προς τη θαλάσσια ασφάλιση και δεν τροποποιούνται υπό
των επομένων διατάξεων». Με την κατάργηση των διατάξεων αυτών του ΕΝ από τον Ν.
2496/1997 «Ασφαλιστική σύμβαση, τροποποιήσεις της νομοθεσίας για την ιδιωτική ασφάλιση
και άλλες διατάξεις», η παραπομπή πρέπει να θεωρείται ότι γίνεται στις διατάξεις του νόμου
αυτού. Ειδικότερα θέματα θαλάσσιας ασφάλισης ρυθμίζουν και άλλοι νόμοι, όπως ο Ν.
2932/2001 για τους πλοιοκτήτες εμπορικών ή επιβατηγών ακτοπλοϊκών πλοίων, ο Ν.
2743/1999 για τη μετακίνηση επαγγελματικών πλοίων αναψυχής και ο Ν. 2881/2001 για τη
ρύθμιση θεμάτων ναυαγίου.
Η δράση των ασφαλιστικών διαμεσολαβητών ρυθμίζεται από το ΠΔ 190/2006 «Προσαρμογή της
ελληνικής νομοθεσίας στην Οδηγία 2002/92 ΕΚ σχετικά με την ασφαλιστική διαμεσολάβηση», και τον
Ν. 1569/1985 «Διαμεσολάβηση στις συμβάσεις ιδιωτικής ασφάλισης, σύσταση σώματος ειδικών
πραγματογνωμόνων τροχαίων ατυχημάτων, λειτουργία γραφείου διεθνούς ασφάλισης και άλλες
διατάξεις».
Τέλος, σημαντική πηγή του Δικαίου της Θαλάσσιας Ασφάλισης αποτελούν και οι τυποποιημένοι
όροι (γενικοί και ειδικοί) των ασφαλιστηρίων (ιδίως, δε, των αγγλικών ασφαλιστηρίων).
3. Στην ύλη του Δικαίου της Θαλάσσιας Ασφάλισης περιλαμβάνεται το δίκαιο της σύμβασης
θαλάσσιας ασφάλισης και οι κανόνες που ρυθμίζουν τη δράση των προσώπων που
διαμεσολαβούν στην θαλάσσια ασφάλιση. Η ύλη του μαθήματος καλύπτει τα εξής:
Η σύμβαση θαλάσσιας ασφάλισης. Ο ασφαλιστής: ασφαλιστής έναντι ασφαλίστρου και
αλληλασφαλιστικοί συνεταιρισμοί. Η έννοια του κινδύνου στη θαλάσσια ασφάλιση. Πολεμικοί
κίνδυνοι. Ασφαλιστικό συμφέρον. Ασφάλιση ζημιών. Ασφάλιση ενεργητικού και ασφάλιση
παθητικού. Έναρξη και διάρκεια της ασφάλισης. Τρέχουσα ασφάλιση. Ανακοινώσεις του λήπτη
της ασφάλισης. «Εγγυήσεις» του λήπτη της ασφάλισης. Η ασφαλιστική περίπτωση. Υποχρεώσεις
των μερών μετά την επέλευση της ασφαλιστικής περίπτωσης. Η ασφαλιστική ζημία. Ολική
απώλεια. Τεκμαρτή ολική απώλεια και εγκατάλειψη των «ασφαλισθέντων» στον ασφαλιστή. Ο
υπολογισμός του ασφαλίσματος: αρχική ασφαλιστική αξία, υπερασφάλιση, υπασφάλιση και
συμφωνημένη ασφαλιστική αξία. Εισαγωγή στην ασφάλιση P&I. Υποχρεωτική ασφάλιση. Η
νομική θέση και ο ρόλος των διαμεσολαβητών στη θαλάσσια ασφάλιση.
45
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Ανταγωνισμός και ρύθμιση : τα παραδείγματα της ενέργειας και των τηλεπικοινωνιών
Διδάσκοντες : Καθηγητής Δ. Τζουγανάτος, Αναπλ. Καθηγήτρια Αλ. Μικρουλέα, Λέκτορας Ε. Κινινή
Syllabus : Το μάθημα περιλαμβάνει στην θεματολογία του ζητήματα ρύθμισης και ανταγωνισμού.
Ειδικότερα, εξετάζεται η σχέση ρύθμισης και ανταγωνισμού και οι συνέπειες της υπερβολικής
ρύθμισης. Περαιτέρω, εξετάζονται ζητήματα ρύθμισης στις αγορές δικτύου, καθώς και τα
χαρακτηριστικά των αγορών δικτύου (φυσικό μονοπώλιο, εμπόδια εισόδου, οικονομίες κλίμακας
και φάσματος, μη ανακτήσιμα κόστη). Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στην μετάβαση από τη θεωρία
του φυσικού μονοπωλίου στην απελευθέρωση και το άνοιγμα των αγορών. Εξετάζονται οι
θεωρίες των διεκδικήσιμων αγορών (contestable markets) και των βασικών διευκολύνσεων
(essential facilities doctrine), καθώς και η σχέση μεταξύ ενδοδικτυακού και διαδικτυακού
ανταγωνισμού. Επιπρόσθετα, στο πλαίσιο του μαθήματος, εξετάζεται η ρύθμιση και η
απορρύθμιση ειδικά στον τομέα των τηλεπικοινωνιών (και των ηλεκτρονικών επικοινωνιών) και
της ενέργειας. Αναλύεται τόσο το ενωσιακό ρυθμιστικό πλαίσιο των τηλεπικοινωνιών (η πρώτη
φάση απελευθέρωσης και εναρμόνισης, το ρυθμιστικό πλαίσιο του 2002, το ρυθμιστικό πλαίσιο
του 2009) όσο και η απελευθέρωση των αγορών ενέργειας και αερίου. Ερευνάται η σχέση της ex
ante ρύθμισης με την ex post εφαρμογή του δικαίου του ανταγωνισμού, καθώς και ο τρόπος
κατανομής αρμοδιοτήτων μεταξύ Αρχής Ανταγωνισμού και Ρυθμιστικής Αρχής (ΕΕΤΤ και ΡΑΕ).
Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται και σε ζητήματα συμβάσεων στο δίκαιο της ενέργειας. Το μάθημα
επικεντρώνεται περαιτέρω σε παραδείγματα εφαρμογής των κανόνων ανταγωνισμού
(απαγόρευσης συμπράξεων, καταχρηστικής εκμετάλλευσης δεσπόζουσας θέσης και ελέγχου
συγκεντρώσεων) στην αγορά τόσο των τηλεπικοινωνιών όσο και της ενέργειας. Τέλος, στην
θεματική του μαθήματος περιλαμβάνονται και ζητήματα κρατικών ενισχύσεων τόσο στην αγορά
των τηλεπικοινωνιών όσο και στην αγορά ενέργειας.
Διεθνής Πτώχευση
Διδάσκοντες : Καθηγητές Γ. Μιχαλόπουλος, Λ. Αθανασίου, Επίκ. Καθηγητής
Μαστρομανώλης
Εμμ.
Syllabus : Το μάθημα επιλογής: «Διεθνείς πτωχεύσεις» φιλοδοξεί να εισαγάγει τον μεταπτυχιακό
φοιτητή στα σύνθετα ζητήματα που τίθενται κατά την κήρυξη (διεθνής δικαιοδοσία δικαστηρίων),
την αναγνώριση (και την πολλαπλασιαστική ενέργειά της), την ανάπτυξη και περάτωση
(εφαρμοστέο δίκαιο και εξαιρέσεις) των διαδικασιών αφερεγγυότητας, οι οποίες φέρουν το
στοιχείο της διασυνοριακότητας. Μία πτώχευση είναι διασυνοριακή είτε διότι ο οφειλέτης ή
πιστωτές του είναι αλλοδαποί, είτε διότι απαιτήσεις έχει συμφωνηθεί ότι θα διέπονται από
αλλοδαπό δίκαιο, είτε -συνηθέστερα- διότι η πτωχευτική περιουσία είναι διάσπαρτη στο έδαφος
περισσοτέρων του ενός κρατών. Κύρια νομοθετικά κείμενα που διέπουν τις διασυνοριακές
πτωχεύσεις είναι α) ο κανονισμός 1346/2000 που ισχύει από το 2002 και ο κανονισμός
848/2015, που θα τον αντικαταστήσει από τον Ιούλιο 2017, περί των ενδοκοινοτικών
διασυνοριακών διαδικασιών αφερεγγυότητας -αμφότεροι διεπόμενοι από την λογική της
αμοιβαίας κοινοτικής εμπιστοσύνης- και β) ο ν. 3858/2010 για την (εξωκοινοτικώς)
διασυνοριακή αφερεγγυότητα, δυνάμει του οποίου μεταγράφηκε στο ελληνικό δίκαιο ο
πρότυπος νόμος της Uncitral του έτους 1997. Έμφαση θα δοθεί στις ρυθμίσεις του ισχύοντος
(ακόμη) κανονισμού 1346 σε συσχετισμό και σε σύγκριση με εκείνες του νέου κανονισμού 848
που θα τον διαδεχθεί, ιδίως σε θέματα πεδίου εφαρμογής και εντοπισμού του κέντρου κυρίων
συμφερόντων ενός (φυσικού ή νομικού) προσώπου, δευτερευουσών διαδικασιών
αφερεγγυότητας και συντονισμού τους προς την κύρια διαδικασία, καθεστώτος δημοσιότητας
των διαδικασιών, κυρίας και δευτερευουσών, προστασίας των ενέγγυων δανειστών, καθώς και
46
στο καινοφανές ζήτημα της διασυνοριακής πτώχευσης ομίλου εταιριών. Η εξέταση των
ρυθμίσεων του ν. 3858 για την διεθνή (εξωκοινοτική) πτώχευση ομοίως θα γίνει σε συσχετισμό
(κυριολεκτικότερα: σε αντιδιαστολή) προς τις ρυθμίσεις των κοινοτικών κανονισμών. Θα δοθεί
έτσι η ευκαιρία στον μεταπτυχιακό φοιτητή να αντιληφθεί αν και σε ποιο βαθμό διαφοροποιείται
η τύχη του πτωχευτικού πιστωτή ανάλογα με το αν η πτώχευση του οφειλέτη χαρακτηρίζεται ως
κοινοτική ή διεθνής (στην τελευταία περίπτωση με παραδείγματα από το αμερικανικό δίκαιο, το
οποίο έχει επίσης υιοθετήσει τον πρότυπο νόμο της Uncitral).
Στο περιεχόμενο του μαθήματος ανήκει, ως ιδιαίτερη πτυχή της διασυνοριακής πτώχευσης με
μεγάλο πρακτικό ενδιαφέρον, το ζήτημα της ρυθμιστικής σύγκρουσης με άλλα νομικά
συστήματα διεθνούς χαρακτήρα. Τέτοιο χαρακτηριστικό παράδειγμα με αυξανόμενο ρυθμό
εμφάνισης στην πράξη, αποτελεί η διεθνής πτώχευσης ναυτιλιακών επιχειρήσεων και η
συνακόλουθη σύγκρουση κανόνων ναυτικού και πτωχευτικού δικαίου (π.χ. τύχη της κατάσχεσης
πλοίου, προτιμώμενης υποθήκης, κεφαλαίων περιορισμού). Εξίσου ενδιαφέρουσα είναι η
αλληλεπίδραση μεταξύ κανόνων διεθνούς πτώχευσης και διεθνούς διαιτησίας.
Το μάθημα στηρίζεται σε μικρές εισηγήσεις για τις επιμέρους θεματικές ενότητες, που θα
αναλαμβάνονται από τους συμμετέχοντες, με παράλληλες παρεμβάσεις από τους διδάσκοντες.
Η ποιότητα της εργασίας και η εν γένει συμμετοχή θα συνεκτιμώνται στην τελική αξιολόγηση του
μεταπτυχιακού φοιτητή.
Ειδικές μορφές συμβάσεων εργασίας-σύμβαση ναυτικής εργασίας
Διδάσκοντες : Καθηγητής Κ. Παπαδημητρίου, Λέκτορας Δ. Λαδάς
Syllabus : Στο πλαίσιο της διδασκαλίας του μαθήματος εξετάζονται ορισμένες ιδιόμορφες
συμβάσεις εξαρτημένης εργασίας, άλλες από τις οποίες εμφανίζονται πρόσφατα στηριζόμενες
στην τεχνολογική εξέλιξη, ενώ άλλες έχουν παραδοσιακό χαρακτήρα. Εξετάζονται έτσι η
σύμβαση τηλεργασίας, η σύμβαση «νομαδικού» εργαζομένου, η σύμβαση ετοιμότητας προς
εργασία, αλλά και η σύμβαση εργασίας επαγγελματία αθλητή.
Tέλος εξετάζονται οι ειδικές ρυθμίσεις του ναυτεργατικού δικαίου, το οποίο αποτελεί μια ειδική
κατηγορία που βρίσκεται στο σημείο τομής εργατικού και ναυτικού δικαίου με ιδιαίτερες
ρυθμίσεις και εξειδικευμένη προστασία του εργαζόμενου ναυτικού. Εισαγωγικά εξετάζεται το
ελληνικό ναυτικό δίκαιο και οι πηγές του, εσωτερικές και διεθνείς. Σε πρώτη ενότητα εξετάζεται
η σύμβαση ναυτολογήσεως που διακρίνεται στη σύμβαση του πλοιάρχου και του πληρώματος.
Κατά τη λειτουργία της σχέσης εξετάζονται τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις των μερών, ήτοι
α) υποχρεώσεις πληρώματος: επιβίβαση του πλοίου, εκτέλεση υπηρεσίας, απαγόρευση
φορτώσεως πραγμάτων, υποχρέωση πίστης, καλής διατήρησης του πλοίου, β) υποχρεώσεις
πλοιοκτήτη ή εφοπλιστή: πληρωμής μισθού, μισθός κατά πλουν, μισθός λόγω ναυαγίου,
αδικαιολόγητη μη παροχή εργασίας. Εξετάζονται ζητήματα ασθενείας και ναυτεργατικό
ατύχημα. Λύση σύμβασης εργασίας – καταγγελία. Παλιννόστηση ναυτικού. Ναυτολόγηση και
παλιννόστηση αλλοδαπού ναυτικού, εφαρμοστέο δίκαιο. Ναυτεργατικές διαφορές , παραγραφή
ναυτικών αξιώσεων. Τέλος εξετάζεται το ειδικό συλλογικό ναυτεργατικό δίκαιο, ναυτεργατικές
οργανώσεις. Συλλογικές συμβάσεις ναυτεργατών. Ποινικό και πειθαρχικό ναυτεργατικό δίκαιο.
Νομικό πλαίσιο του διεθνούς εμπορίου
Διδάσκοντες : Επίκ. Καθηγητές Χρ. Χρυσάνθης, Δημ. Χριστοδούλου, Λέκτορας Κ. Κάμτσιου
Syllabus : Το μάθημα απευθύνεται σε φοιτητές που θέλουν να αποκτήσουν εμπειρία σε νομικά
ζητήματα εισαγωγών και εξαγωγών.
Αντικείμενο του μαθήματος είναι τα νομικά ιδιωτικού δικαίου ζητήματα που σχετίζονται με την
οικονομική δραστηριότητα της εισαγωγής ή / και εξαγωγής εμπορευμάτων. Τα ζητήματα αυτά
σχετίζονται με τη διεθνή εμπορική πώληση, τη σύμβαση μεταφοράς εμπορευμάτων (θαλάσσια,
47
χερσαία, κλπ.) και την τραπεζική χρηματοδότηση των εισαγωγών και των εξαγωγών, κυρίως μέσα
από τους μηχανισμούς της τραπεζικής ενέγγυας πίστωσης και της χρήσης εγγυητικών επιστολών
στο διεθνές εμπόριο. Η βασική ιδιαιτερότητα της διεθνούς εμπορικής πώλησης είναι ότι ο
πωλητής βαρύνεται με υποχρεώσεις τόσο σε σχέση με την ποσότητα, ποιότητα και κατάσταση
των πωλούμενων εμπορευμάτων, όσο και σε σχέση με τα φορτωτικά και λοιπά έγγραφα (π.χ.
ασφαλιστήριο) που συνοδεύουν τα εμπορεύματα. Εξετάζονται οι υποχρεώσεις αυτές σε σχέση
με τα εμπορεύματα και τα έγγραφα που τα συνοδεύουν. Εξετάζεται επίσης οι λειτουργίες της
φορτωτικής. Η φορτωτική έχει λειτουργία συμβατική (δηλ. ενσωματώνει τη σύμβαση
μεταφοράς), αποδεικτική (δηλ. αποδεικνύει την ποσότητα, ποιότητα και κατάσταση των
εμπορευμάτων κατά τη φόρτωση), μεταβιβαστική (δηλ. με τη μεταβίβασή της μεταβιβάζεται η
νομή και η κυριότητα στα εμπορεύματα) και νομιμοποιητική (δηλ. νομιμοποιεί ενεργητικά το
νόμιμο κάτοχό της να ασκήσει αγωγή κατά του μεταφορέα για τυχόν απώλεια ή βλάβη των
εμπορευμάτων). Εξετάζεται επίσης η τραπεζική ενέγγυος πίστωση και η εγγυητική επιστολή ως
μηχανισμοί χρηματοδότησης και ως μηχανισμοί διασφάλισης των μερών στη διεθνή πώληση σε
σχέση τόσο με την καταβολή του τιμήματος της πώλησης όσο και με την παράδοση
εμπορευμάτων στην ποσότητα, ποιότητα και κατάσταση που συμφωνήθηκε. Για πολλά από αυτά
τα ζητήματα το Διεθνές Εμπορικό Επιμελητήριο έχει εκδώσει προδιατυπωμένους γενικούς όρους
που τα συμβαλλόμενα μέρη μπορούν να υιοθετήσουν συμβατικά. Εξετάζονται αυτοί οι γενικοί
όροι του Διεθνούς Εμπορικού Επιμελητηρίου και ιδίως οι INCOTERMS για τη διεθνή πώληση και
τα Uniform Customs and Practice for Documentary Credits για την τραπεζική ενέγγυο πίστωση.
Η εξασφάλιση των πιστώσεων ιδίως στις σύγχρονες συναλλαγές
(βλ. κατ/νση Αστικό Δίκαιο)
7. Κατεύθυνση ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ
Α΄ Εξάμηνο
ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ
Ειδικά θέματα από το Δίκαιο της Εκμετάλλευσης
Διδάσκων: Ομ. Καθηγητής Γεώργιος Λεβέντης, Λέκτορας Δημ. Λαδάς
Syllabus : Στο μάθημα αυτό εξετάζονται τα πλέον επίκαιρα και χαρακτηριστικά ζητήματα
του δικαίου της εκμεταλλεύσεως/επιχειρήσεως και η σημασία της έννοιας αυτής στο
εργατικό δίκαιο. Ενα κρίσιμο ζήτημα του δικαίου της εκμεταλλεύσεως είναι η σύνδεση των
εργασιακών σχέσεων με την εκμετάλλευση, στα πλαίσια του οποίου εξετάζεται η τύχη των
εργασιακών σχέσεων σε περίπτωση μεταβιβάσεως της εκμεταλλεύσεως ή επιχειρήσεως
καθώς και στην περίπτωση εξυγιάνσεως ή αναδιαρθρώσεως της εκμεταλλεύσεως. Τέλος,
στα πλαίσια του ιδίου μαθήματος εξετάζεται το πρόβλημα της ευελιξίας που αξιώνουν οι
εκμεταλλεύσεις/επιχειρήσεις κατά τη ρύθμιση των όρων εργασίας, προ παντός της
ευελιξίας κατά τη ρύθμιση του χρόνου εργασίας.
Διδασκαλία - Εξέταση
Η διδασκαλία γίνεται με ανάλυση και επεξήγηση των σχετικών θεμάτων από το
διδάσκοντα, καθώς και με εισηγήσεις από μεταπτυχιακούς φοιτητές. Επακολουθεί
συζήτηση.
48
Η εξέταση γίνεται γραπτώς και έχει βάση τη διδασκαλία και τη βιβλιογραφία που
διανέμεται στους φοιτητές κατά την έναρξη της διδασκαλίας.
Δυναμική Πηγών του Εργατικού Δικαίου
Διδάσκων: Καθηγητής Κώστας Δ. Παπαδημητρίου
Syllabus : Οι πηγές του εργατικού δικαίου είναι αυτόνομες και ετερόνομες. Στην πλειονότητα των
περιπτώσεων πολλές από τις πηγές αυτές ρυθμίζουν την ατομική εργασιακή σχέση. Εντεύθεν
ανακύπτουν ζητήματα συρροής και συγκρούσεων μεταξύ των πηγών αυτών. Η ανάλυση της αρχής
της εύνοιας θα αποτελέσει ειδικό κεφάλαιο ανάπτυξης και προβληματισμού. Περαιτέρω θα
αναλυθούν επίκαιρα ζητήματα που επηρεάζουν τη φυσιογνωμία του εργατικού δικαίου, όπως οι
μεταβολές στην έννοια της εξάρτησης, η επίδραση των ατομικών ελευθεριών στη λειτουργία της
εργασιακής σχέσης, η οργανωτική διάσπαση της επιχείρησης και η εμφάνιση πολλαπλών
εργοδοτών. Τέλος, θα εξετασθούν ζητήματα του εργατικού δικονομικού δικαίου.
Διδασκαλία - Εξέταση
Η διδασκαλία γίνεται με παραδόσεις του διδάσκοντος και εισηγήσεις των φοιτητών, μετά
τις οποίες ακολουθεί συζήτηση. Οι εξετάσεις είναι γραπτές.
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Δίκαιο προστασίας καταναλωτή χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών
Διδάσκοντες : Λέκτορες Χ. Λιβαδά, Ι. Βενιέρης.
Syllabus : Σκοπό του μαθήματος αποτελεί η εξέταση των διατάξεων του δικαίου της
προστασίας καταναλωτή που διέπουν την παροχή χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών. Μεταξύ
άλλων, εξετάζονται οι πηγές του δικαίου της προστασίας του καταναλωτή χρηματοπιστωτικών
υπηρεσιών, η έννοια του καταναλωτή στο ελληνικό και στο ενωσιακό δίκαιο, ο εγγυητής και ο
επενδυτής ως καταναλωτής, οι αθέμιτες εμπορικές πρακτικές και οι Γενικοί Όροι Συναλλαγών
με έμφαση στη νομολογία που αφορά καταχρηστικούς γενικούς όρους συναλλαγών σε δάνεια
και καταθέσεις.
Στο πλαίσιο του μαθήματος θα εξεταστούν επίσης το νομοθετικό πλαίσιο που διέπει την
καταναλωτική και την ενυπόθηκη στεγαστική πίστη, η προστασία του καταναλωτή κατά την
παροχή υπηρεσιών πληρωμών, η ευθύνη του παρέχοντος χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες, ο
Κώδικας δεοντολογίας της Τράπεζας της Ελλάδος για τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια και το
νομοθετικό πλαίσιο για τα υπερχρεωμένα νοικοκυριά.
Το μάθημα θα γίνεται με τη μορφή εισηγήσεων των συμμετεχόντων φοιτητών.
Β΄ Εξάμηνο
ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ
Προβλήματα ισορροπίας και οριοθέτησης συλλογικής αυτονομίας και κρατικού παρεμβατισμού
Διδάσκων : Ομ. Καθηγητής Δημήτρης Τραυλός-Τζανετάτος
49
Syllabus : Α. Η θέση της συλλογικής αυτονομίας στο ελληνικό κοινωνικοοικονομικό και
συνταγματικό καθεστώς. Ι. Συλλογική αυτονομία και κοινωνικοοικονομικό σύστημα, ΙΙ.
Συλλογική αυτονομία και Σύνταγμα, ΙΙΙ. Απορρυθμιστικές τάσεις. Η κρίση της ΣΣΕ.
Β. Προβλήματα οριοθέτησης της συλλογικής αυτονομίας. Ι. ΣΣΕ και κρατική έννομη τάξη.
1. Η θεσμοθέτηση κατωτέρων ορίων εργασίας (κανόνες μονομερώς αναγκαστικού δικαίου
εκτός εργατικού δικαίου. Η περίπτωση του ν. 703/1977. ΙΙ. Δεσμεύσεις πηγάζουσες από
το Σύνταγμα. ΙΙΙ. Συλλογική αυτονομία και απεργία.
Γ. Συλλογική αυτονομία και εργατική συμμετοχή.
Δ. Συλλογική αυτονομία, μεσολάβηση και διαιτησία.
Ε. Συλλογική αυτονομία και όμιλοι επιχειρήσεων.
ΣΤ. ΣΣΕ με στοιχεία αλλοδαπότητας.
Ζ. Η συλλογική αυτονομία υπό το φως του ευρωπαϊκού εργατικού δικαίου.
Διδασκαλία-Εξέταση
Η διδασκαλία γίνεται με παραδόσεις εισαγωγικού χαρακτήρα καθώς και με
φροντιστηριακές αιτήσεις, γραπτές εργασίες και αναλύσεις για την εμβάθυνση σε ειδικά
ζητήματα.Η εξέταση γίνεται γραπτά ή προφορικά.
Διεθνές και Ευρωπαϊκό Εργατικό Δίκαιο
Διδάσκων : Επίκ. Καθηγητής Κ. Μπακόπουλος
Syllabus : Σκοπός του μαθήματος είναι να εισαγάγει το μεταπτυχιακό φοιτητή/τρια στη
διεθνή διάσταση του Εργατικού Δικαίου. Γι' αυτό και το πρώτο μέρος αναφέρεται στη
Διεθνή Οργάνωση Εργασίας και το έργο που αυτό επιτελεί. Στο δεύτερο μέρος ερευνάται ο
τρόπος ένταξης των Διεθνών Συμβάσεων Εργασίας στην εσωτερική έννομη τάξη της χώρας
μας, καθώς και τα αποτελέσματα που επιφέρει η επικύρωσή τους.
Το τρίτο μέρος έχει ως αντικείμενο τους κανόνες Εργατικού Δικαίου που θεσπίζει η
Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Εξετάζεται τόσο η προβληματική της δημιουργίας των κανόνων
αυτών, όσο και ο τρόπος ένταξής τους, ανάλογα με το είδος του κανόνα, στην εσωτερική
έννομη τάξη, καθώς και ο τρόπος εφαρμογής τους από τα ημεδαπά δικαιοδοτικά όργανα.
Διδασκαλία - Εξέταση
Η διδασκαλία γίνεται με ανάλυση και επεξήγηση των σχετικών θεμάτων από το
διδάσκοντα, καθώς και με εισηγήσεις από μεταπτυχιακούς φοιτητές. Η εξέταση γίνεται
γραπτά
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Ειδικές μορφές συμβάσεων εργασίας-σύμβαση ναυτικής εργασίας
Διδάσκοντες : Καθηγητής Κ. Παπαδημητρίου, Λέκτορας Δ. Λαδάς
50
Syllabus : Στο πλαίσιο της διδασκαλίας του μαθήματος εξετάζονται ορισμένες ιδιόμορφες
συμβάσεις εξαρτημένης εργασίας, άλλες από τις οποίες εμφανίζονται πρόσφατα στηριζόμενες
στην τεχνολογική εξέλιξη, ενώ άλλες έχουν παραδοσιακό χαρακτήρα. Εξετάζονται έτσι η
σύμβαση τηλεργασίας, η σύμβαση «νομαδικού» εργαζομένου, η σύμβαση ετοιμότητας προς
εργασία, αλλά και η σύμβαση εργασίας επαγγελματία αθλητή.
Tέλος εξετάζονται οι ειδικές ρυθμίσεις του ναυτεργατικού δικαίου, το οποίο αποτελεί μια ειδική
κατηγορία που βρίσκεται στο σημείο τομής εργατικού και ναυτικού δικαίου με ιδιαίτερες
ρυθμίσεις και εξειδικευμένη προστασία του εργαζόμενου ναυτικού. Εισαγωγικά εξετάζεται το
ελληνικό ναυτικό δίκαιο και οι πηγές του, εσωτερικές και διεθνείς. Σε πρώτη ενότητα εξετάζεται
η σύμβαση ναυτολογήσεως που διακρίνεται στη σύμβαση του πλοιάρχου και του πληρώματος.
Κατά τη λειτουργία της σχέσης εξετάζονται τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις των μερών, ήτοι
α) υποχρεώσεις πληρώματος: επιβίβαση του πλοίου, εκτέλεση υπηρεσίας, απαγόρευση
φορτώσεως πραγμάτων, υποχρέωση πίστης, καλής διατήρησης του πλοίου, β) υποχρεώσεις
πλοιοκτήτη ή εφοπλιστή: πληρωμής μισθού, μισθός κατά πλουν, μισθός λόγω ναυαγίου,
αδικαιολόγητη μη παροχή εργασίας. Εξετάζονται ζητήματα ασθενείας και ναυτεργατικό
ατύχημα. Λύση σύμβασης εργασίας – καταγγελία. Παλιννόστηση ναυτικού. Ναυτολόγηση και
παλιννόστηση αλλοδαπού ναυτικού, εφαρμοστέο δίκαιο. Ναυτεργατικές διαφορές , παραγραφή
ναυτικών αξιώσεων. Τέλος εξετάζεται το ειδικό συλλογικό ναυτεργατικό δίκαιο, ναυτεργατικές
οργανώσεις. Συλλογικές συμβάσεις ναυτεργατών. Ποινικό και πειθαρχικό ναυτεργατικό δίκαιο.
Δικονομικά ζητήματα του Δικαίου της Επιχείρησης
Διδάσκοντες : Καθηγητής Γ. Ορφανίδης, Αναπλ. Καθηγητής Δ. Τσικρικάς, Επίκ. Καθηγητές Φλ.
Τριανταφύλλου, Ι. Δεληκωστόπουλος, Κ. Μπακόπουλος
Syllabus : Η αποτελεσματική λειτουργία της επιχείρησης ως παραγωγικής μονάδας προϋποθέτει την
αποτελεσματική επίλυση των διαφορών, που ανακύπτουν. Εξετάζονται, ως εκ τούτου, ζητήματα κυρίως
εργατικού δικονομικού δικαίου, καθώς και ζητήματα επίλυσης εμπορικών διαφορών.
Ειδικά θέματα βιομηχανικής ιδιοκτησίας και αθέμιτου ανταγωνισμού
Διδάσκοντες : Καθηγητής Ηλ. Σουφλερός, Επίκ. Καθηγητής Χρ. Χυσάνθης, Λέκτορας Ι. Βενιέρης
Syllabus : Σκοπός του μαθήματος είναι η εμβάθυνση σε ζητήματα βιομηχανικής ιδιοκτησίας &
αθέμιτου ανταγωνισμού. Από το δίκαιο της βιομηχανικής ιδιοκτησίας εξετάζονται, πέραν των
γενικών αρχών που ισχύουν για όλα τα σχετικά δικαιώματα [ιδίως των αρχών της χρονικής
προτεραιότητας (με τους σχετικούς περιορισμούς) της εδαφικότητας (όπως σχετικοποιημένη
ισχύει σήμερα), της ανάλωσης, της αποδυνάμωσης κλπ.], εξετάζονται οι τεχνικές και αισθητικές
δημιουργίες και τα διακριτικά γνωρίσματα του ουσιαστικού συστήματος (άρθρα 13-15 Ν.
146/1914) και του τυπικού συστήματος (σήματα), τα domain names, καθώς και οι ενδείξεις
γεωγραφικής προέλευσης. Ιδιαίτερη έμφαση δίδεται στην προστασία των δικαιωμάτων
βιομηχανικής ιδιοκτησίας βάσει της οδηγίας 2004/48 και των αντίστοιχων εθνικών ρυθμίσεων.
Ως προς τα σήματα, πέραν των ισχυουσών ρυθμίσεων του Ν. 4072/2012, όπως ισχύει,
εξετάζονται οι ρυθμίσεις της νέας οδηγίας 2015/2436/ΕΕ και του νέου κανονισμού Καν (EE)
2015/2424 για το σήμα της ΕΕ. Από το δίκαιο του αθέμιτου ανταγωνισμού, πέραν της γενικής
ρήτρας του άρθρου 1 και της μικρής γενικής ρήτρας του άρθρου 3 του Ν. 146/1914 και της
σχέσης τους με άλλες ειδικότερες ρυθμίσεις του ίδιου νόμου και της λοιπής νομοθεσίας,
εξετάζονται οι αθέμιτες εμπορικές πρακτικές (οδηγία 2005/29 και αντίστοιχες ρυθμίσεις του Ν
2251/1994 για την προστασία του καταναλωτή). Από τις ειδικότερες ρυθμίσεις του Ν.
146/1914 έμφαση δίδεται στα εμπορικά και βιομηχανικά απόρρητα (άρθρα 16-18) με
ειδικότερη αναφορά στις ρυθμίσεις της υπό έκδοση οδηγίας για την προστασία των εμπορικών
απορρήτων, καθώς και στην καταχρηστική εκμετάλλευση της σχέσης οικονομικής εξάρτησης
(άρθρο 18Α Ν. 146/1914).
51
Εταιρική Διακυβέρνηση
Διδάσκοντες : Καθηγητής Γ. Σωτηρόπουλος, Λέκτορας Χ. Λιβαδά
Syllabus : Σκοπός του μαθήματος είναι η εξέταση και ανάλυση των κανόνων εταιρικής
διακυβέρνησης (Ε.Δ.) με επίκεντρο την εισηγμένη εταιρεία, στην οποία κατεξοχήν
εφαρμόζονται. Στο πλαίσιο του μαθήματος θα εξεταστεί, ειδικότερα, η βασική θεματολογία
των κανόνων της Ε.Δ., η φύση των κανόνων της και ορισμένα ειδικά θέματα.
Μεταξύ άλλων, θα απασχολήσουν οι κανόνες για το διοικητικό συμβούλιο (ΔΣ) και τη διάκριση
των μελών του σε εκτελεστικά, μη εκτελεστικά και ανεξάρτητα μη εκτελεστικά μέλη, η έννοια
και η σημασία της διάκρισης. Θα εξεταστούν επίσης οι κανόνες Ε.Δ. για τους μετόχους, τα
δικαιώματά τους και τα μέτρα που λαμβάνονται για την ενίσχυση του διαλόγου ΔΣ και
μετόχων. Σημαντική στο πλαίσιο της Ε.Δ. είναι η έκθεση διαχείρισης του ΔΣ, η «δήλωση
εταιρικής διακυβέρνησης» και η αρχή «συμμόρφωση ή εξήγηση». Τέλος, ο εσωτερικός
έλεγχος, η διαχείριση κινδύνων και οι πολιτικές αποδοχών αποτελούν τρεις τομείς στους
οποίους η Ε.Δ. διαδραματίζει ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο.
Το μάθημα θα γίνεται με την μορφή εισηγήσεων των συμμετεχόντων φοιτητών
8. Κατεύθυνση ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΚΟΝΟΜΙΑ
Α΄ Εξάμηνο
ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ
Θεμελιώδη ζητήματα Δικονομικού Δικαίου
Διδάσκοντες : Καθηγητής Γ. Ορφανίδης, Αναπλ. Καθηγητές Στ. Πανταζόπουλος, Κ.
Πολυζωγόπουλος, Επίκ. Καθηγητής Ι. Δεληκωστόπουλος, Λέκτορας Γ. Σινανίδης
Syllabus : Αντικείμενο του μεταπτυχιακού προγράμματος αποτελεί η σχέση του αστικού
δικονομικού δικαίου με το σύνταγμα και την ευρωπαϊκή σύμβαση δικαιωμάτων του
ανθρώπου. Εξετάζονται η εναρμόνιση των δικονομικών κανόνων δικαίου με τις απαιτήσεις
ενός σύγχρονου κράτους δικαίου όπως επίσης η συνταγματική επάρκεια και η
ανταπόκρισή τους στο περιεχόμενο συνταγματικών ρυθμίσεων και αναλύεται το
περιεχόμενο του άρθρου 20 παρ. 1 Σ και οι δικονομικές αρχές που ρυθμίζονται στο
Σύνταγμα. Η προβληματική καλύπτει όλες τις μορφές παροχής έννομης προστασίας
(τακτική διαδικασία, αναγκαστική εκτέλεση, ασφαλιστικά μέτρα). Σημαντική είναι επίσης η
ενασχόληση με τις αποφάσεις της Ολομέλειας του Αρείου Πάγου επί δικονομικών
ζητημάτων που άπτονται συνταγματικού ενδιαφέροντος. Επίσης εξετάζεται η σχέση μεταξύ
της πολιτικής, διοικητικής και ποινικής δικαιοδοσίας.
Διδασκαλία
Ανάπτυξη εισηγήσεων εκ μέρους των μεταπτυχιακών φοιτητών σε συγκεκριμένα θέματα,
μετά την οποία ακολουθεί κριτική συζήτηση. Υποβολή εργασίας στο θέμα της εισηγήσεως
με συνεκτίμηση της όλης συμμετοχής στο σεμινάριο.
Η διεθνής διάσταση του Δικονομικού Δικαίου
Διδάσκοντες : Καθηγητής Γ. Ορφανίδης, Αναπλ. Καθηγητής Δ. Τσικρικάς, Επίκ. Καθηγητές Φλ.
Τριανταφύλλου, Ν. Κατηφόρης
52
Syllabus : Αντικείμενο του μαθήματος αποτελεί το δικονομικό διεθνές δίκαιο, το ευρωπαϊκό
δικονομικό δίκαιο, το συγκριτικό δικονομικό δίκαιο και το δίκαιο της διεθνούς διαιτησίας.
Διερευνώνται, μεταξύ των άλλων, οι θεματικές ενότητες των βάσεων διεθνούς δικαιοδοσίας, της
επιδόσεως δικαστικών και εξώδικων πράξεων στο εξωτερικό, της διεθνούς και ευρωπαϊκής
εκκρεμοδικίας, της διενέργειας αποδείξεων στο εξωτερικό, της αναγνωρίσεως και εκτελέσεως
αλλοδαπών δικαστικών αποφάσεων, καθώς και της προσωρινής δικαστικής προστασίας στις
διασυνοριακές διαφορές υπό το πρίσμα των ευρωπαϊκών κανονισμών, οι οποίοι θέτουν ενιαίους
κανόνες, καθώς και του εθνικού δικονομικού δικαίου. Διερευνώνται επίσης θεμελιώδη ζητήματα
του δικαίου της διεθνούς διαιτησίας, όπως το ζήτημα του κύρους της διαιτητικής συμφωνίας, το
ζήτημα του εφαρμοστέου δικαίου επί της διαιτητικής διαδικασίας και της ουσίας της διαφοράς,
το ζήτημα της προσωρινής δικαστικής προστασίας, καθώς και το ζήτημα της αναγνωρίσεως και
εκτελέσεως αλλοδαπών διαιτητικών αποφάσεων. Επιδιώκεται η δογματική και συστηματική
θεώρηση του δικονομικού διεθνούς δικαίου, καθώς και του δικαίου της διεθνούς διαιτησίας και
η ανάδειξη του ισχυρότατου δεσμού τους με το εθνικό δικονομικό δίκαιο.
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Συλλογική Αναγκαστική Εκτέλεση
Διδάσκοντες : Καθηγητής Γ. Ορφανίδης, Αναπλ. Καθηγητές Στ. Πανταζόπουλος, Κ.
Πολυζωγόπουλο, Επίκ. Καθηγητής Ι. Δεληκωστόπουλος
Syllabus : Εξετάζονται οι διαδικασίες συλλογικής ικανοποιήσεως των πιστωτών, όπως η
πτώχευση, η προπτωχευτική διαδικασία εξυγίανσης και η διαδικασία για την κατάρτιση σχεδίου
αναδιοργάνωσης της επιχειρήσεως. Επιδιώκεται η ανάδειξη ομοιοτήτων και διαφορών προς τη
διαδικασία της ατομικής αναγκαστικής εκτελέσεως.
Σημεία σύμπτωσης και απόκλισης πολιτικής, διοικητικής και ποινικής δίκης
(δεν θα προσφερθεί το χειμερινό εξάμηνο 2016-17)
Διδάσκοντες : Καθηγητής Γ. Ορφανίδης, Αναπλ. Καθηγητές Στ. Πανταζόπουλος, Κ.
Πολυζωγόπουλος, Επίκ. Καθηγητής Ι. Δεληκωστόπουλος, Λέκτορας Γ. Σινανίδης
Syllabus : Διερευνώνται τα κριτήρια διακρίσεως των δικαιοδοσιών των πολιτικών, διοικητικών
και ποινικών δικαστηρίων, καθώς και τα σημεία επικαλύψεώς τους. Εξετάζονται επίσης
ομοιότητες και διαφορές των σε κάθε δικαιοδοτικό κλάδο εφαρμοζόμενων διαδικασιών.
Μηχανισμοί δικαιοδοτικής προστασίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση
(δεν θα προσφερθεί το χειμερινό εξάμηνο 2016-17)
Διδάσκοντες : Καθηγητής Γ. Ορφανίδης,Αναπλ. Καθηγητές Δ. Τσικρικάς, Στ. Πανταζόπουλος,
Λέκτορας Γ. Σινανίδης
Syllabus : Εξετάζονται κυρίως οι δυνατότητες παροχής δικαστικής προστασίας σε ιδιώτες από
τον δικαιοδοτικό μηχανισμό της Ευρωπαϊκής Ενώσεως. Διερευνώνται επίσης οι δυνατότητες
ατομικής προσφυγής στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.
Β΄ Εξάμηνο
ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ
53
Η δικαστική κρίση ως δικαιοδοτική κρίση και εκτελεστός τίτλος
Διδάσκοντες : Καθηγητής Γ. Ορφανίδης, Αναπλ. Καθηγητής Στ. Πανταζόπουλος, Επίκ. Καθηγητής
Ι. Δεληκωστόπουλος
Syllabus : Η δικαστική απόφαση επιτελεί διττή λειτουργία στο πλαίσιο της παροχής
δικαστικής προστασίας. Αφενός αποτελεί την πεμπτουσία της δικαιοδοτικής λειτουργίας,
δηλαδή της λειτουργίας των δικαιοδοτικών οργάνων, δεδομένου ότι στη δικαστική
απόφαση εμπεριέχεται η δικανική/δικαιοδοτική κρίση που αποτελεί και την αποστολή και
της δικαστικής λειτουργίας. Αφετέρου αποτελεί το σημαντικότερο εκτελεστό τίτλο. Στο
πλαίσιο του μεταπτυχιακού μαθήματος ερευνώνται θεμελιώδη νομικά ερωτήματα που
ανακύπτουν με τη διαδικασία λήψεως της, τα υποκείμενα της δίκης, τα στοιχεία του
περιεχομένου της και τις συνέπειες της καθώς και με τα θέματα που αφορούν την
προσβολή αυτής με τα τακτικά και έκτακτα ένδικα μέσα. Σημαντική είναι η ενασχόληση και
με δογματικά ζητήματα από το δίκαιο της αναγκαστικής εκτέλεσης de lege lata και de lege
ferenda
Διδασκαλία
Η διδασκαλία γίνεται με εισηγήσεις των μεταπτυχιακών φοιτητών, μετά τις οποίες
ακολουθεί συζήτηση, και υποβολή εργασίας με συνεκτίμηση της όλης συμμετοχής στο
σεμινάριο.
Επίκαιρα ζητήματα Πολιτικής Δικονομίας
Διδάσκοντες : Καθηγητής Γ. Ορφανίδης, Αναπλ. Καθηγητής Δ. Τσικρικάς, Επίκκ. Καθηγητές Φλ.
Τριανταφύλλου, Νικ. Κατηφόρης
Syllabus : Το αστικό δικονομικό δίκαιο χαρακτηρίζεται από μία ιδιαίτερη δυναμική και
ζωτικότητα, την οποία καθιστούν προφανή τα πολλά δικονομικής φύσεως προβλήματα, που
ανακύπτουν στις δίκες που αφορούν διαφορές ή υποθέσεις ιδιωτικού δικαίου. Η συνεχής
αύξηση των δικών δημιουργεί συνεχώς νέα δικονομικά προβλήματα, η επίλυση των οποίων
συμβάλλει αποφασιστικά στην εξέλιξη του αστικού δικονομικού δικαίου, με συνέπεια η
δικονομική επιστήμη να βρίσκεται σε μια διαρκή κινητικότητα, η οποία τροφοδοτείται από την
πολυμορφία των δικονομικών θεσμών, οι οποίοι είναι ιδιαιτέρως κρίσιμοι, προκειμένου να
μπορέσει το σύστημα απονομής δικαιοσύνης να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της σύγχρονης
κοινωνικής και συναλλακτικής ζωής. Στο πλαίσιο του μεταπτυχιακού μαθήματος ερευνώνται
διάφορα επίκαιρα δικονομικά ζητήματα, τα οποία ανακύπτουν στο πλαίσιο είτε της
διαγνωστικής δίκης είτε της εκούσιας δικαιοδοσίας είτε της αναγκαστικής εκτελέσεως.
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Εναλλακτικές μορφές επίλυσης διαφορών
Διδάσκοντες : Καθηγητής Γ. Ορφανίδης, Αναπλ. Καθηγητής Δ. Τσικρικάς, Επίκ. Καθηγητές Φλ.
Τριανταφύλλου, Ν. Κατηφόρης
Syllabus : Αντικείμενο του μαθήματος αποτελεί κυρίως η διαδικασία της διαμεσολάβησης,
καθώς και της δικαστικής μεσολάβησης. Εξετάζονται η νομική τους φύση, καθώς και θεμελιώδη
διαδικαστικά ζητήματα.
Δικονομικά ζητήματα του Δικαίου της Επιχείρησης
54
Διδάσκοντες : Καθηγητής Γ. Ορφανίδης, Αναπλ. Καθηγητής Δ. Τσικρικάς, Επίκ. Καθηγητές Φλ.
Τριανταφύλλου, Ι. Δεληκωστόπουλος, Κ. Μπακόπουλος
Syllabus : Η αποτελεσματική λειτουργία της επιχείρησης ως παραγωγικής μονάδας προϋποθέτει
την αποτελεσματική επίλυση των διαφορών, που ανακύπτουν. Εξετάζονται, ως εκ τούτου,
ζητήματα κυρίως εργατικού δικονομικού δικαίου, καθώς και ζητήματα επίλυσης εμπορικών
διαφορών.
Διεθνής πτώχευση
Διδάσκοντες : Καθηγητές Γ. Μιχαλόπουλος, Λ. Αθανασίου, Επίκ. Καθηγητής Ε. Μαστρομανώλης
Syllabus : Εξετάζονται τα ζητήματα, που προκαλούνται από διασυνοριακές πτωχεύσεις κατ’
εφαρμογή κυρίως των διατάξεων του Κανονισμού 1346/2000, αλλά και του εθνικού
δικονομικού δικαίου.
9. Κατεύθυνση ΠΟΙΝΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ & ΠΟΙΝΙΚΗ ΔΙΚΟΝΟΜΙΑ
Α΄ Εξάμηνο
ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ
Ειδικά θέματα Ουσιαστικού Ποινικού Δικαίου (Γενικό - Ειδικό Μέρος)
Διδάσκοντες : Καθηγητής Χρίστος Μυλωνόπουλος, Επίκ. Καθηγητής Γεώργιος Τριανταφύλλου,
Επίκ. Καθηγητής Νικόλαος Δημητράτος, Επίκ. Κθηγητής Δημήτριος Κιούπης, Λέκτορας Ιωάννης
Ανδρουλάκης
Syllabus : Το ουσιαστικό ποινικό δίκαιο συνιστά θεμελιώδη κλάδο του συνολικού δικαίου. Τα
δογματικά ζητήματα που διαρκώς ανακύπτουν κατά την εφαρμογή των διατάξεων αυτού
συνυφαίνονται με τη διαρκή εξέλιξη των κοινωνικών συνθηκών και τη συνεχή διεύρυνση του
πεδίου εφαρμογής του ποινικού δικαίου στις μέρες μας. Ο σύγχρονος επιστημονικός
προβληματισμός, στον οποίο εστιάζει το συγκεκριμένο μάθημα, προσεγγίζει εκ νέου καίρια
δογματικά ζητήματα του συστήματος ποινικών κανόνων, σε συνδυασμό με τα νεώτερα και
κρίσιμα θέματα, τα οποία καθημερινώς αναδεικνύονται μέσα από τις κοινωνικές εξελίξεις και
αποτυπώνονται στο πεδίο έρευνας της θεωρίας, αλλά και στις αποφάσεις της εθνικής και
διεθνούς νομολογίας.
Ποινική Δικονομία Ι
Διδάσκοντες : Καθηγητής κ. Ι. Γιαννίδης, Επίκ. Καθηγητές κ.κ. Αρ. Τζαννετής και Αλ. Δημάκης
Syllabus : Αντικείμενο του μαθήματος αυτού είναι επιλεγμένα ζητήματα του εσωτερικού
ποινικού δικονομικού δικαίου. Η θεματική του μαθήματος έχει καθορισθεί με δύο κριτήρια:
Αφενός την εμβάθυνση σε ζητήματα, που έχουν ήδη διδαχθεί σε προπτυχιακό επίπεδο μάθημα
και αφετέρου τη γνωστική επαφή με εξειδικευμένους και σύγχρονους δικονομικούς θεσμούς.
Στην πρώτη κατηγορία θεμάτων περιλαμβάνονται τα αποτελέσματα των ενδίκων μέσων
(επεκτατικό, μεταβιβαστικό, απαγόρευση χειροτέρευσης), η προβληματική των δικονομικών
ακυροτήτων και των αποδεικτικών απαγορεύσεων, η πολιτική αγωγή, η έλλειψη αιτιολογίας, ο
καθορισμός του αντικειμένου της ποινικής δίκης σε συνάρτηση με το δεδικασμένο και τη
μεταβολή της ποινικής κατηγορίας. Στη δεύτερη κατηγορία θεμάτων ανήκουν η κατάσχεση κατά
55
τον ΚΠΔ και η δέσμευση περιουσιακών στοιχείων σύμφωνα με ειδικές διατάξεις καθώς και η
εξέταση ορισμένων εναλλακτικών διαδικασιών, με τις οποίες επιδιώκεται η απλοποίηση και
συντόμευση της ποινικής δίκης, όπως είναι η ποινική συνδιαλλαγή (άρθρο 308Β ΚΠΔ) καθώς η
ποινική διαπραγμάτευση (plea bargaining).
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Ειδικοί Ποινικοί Νόμοι
Διδάσκοντες: Επίκ. Καθηγητής Νικόλαος Λίβος,
Λέκτορας Αθανασία Διονυσοπούλου
Επίκ. Καθηγητής Αλέξανδρος Δημάκης,
Syllabus : Οι Ειδικοί Ποινικοί Νόμοι αποτελούν ουσιαστικά το αναγκαίο συμπλήρωμα του
Ειδικού Μέρους κάθε Ποινικού Κώδικα. Η σημασία ωστόσο ορισμένων νομοθετημάτων από το
corpus της ειδικής ποινικής νομοθεσίας ξεπερνά κατά πολύ σε βαρύτητα εκείνην πολλών επί
μέρους Κεφαλαίων του Ειδικού Μέρους. Τούτο συμβαίνει κατ’ εξοχήν λ.χ. με την νομοθεσία για
την καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος και της τρομοκρατίας, της νομιμοποίησης
εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες, της προστασίας του περιβάλλοντος, της
καταπολέμησης του ρατσισμού και της ξενοφοβίας, της προστασίας των προσωπικών
δεδομένων, της ποινικής ευθύνης υπουργών, της ενδοοικογενειακής βίας, των ναρκωτικών, της
καταπολέμησης των εγκλημάτων στον κυβερνοχώρο, της αρχαιοκαπηλίας, της άρσης
απορρήτου τηλεπικοινωνιών κ.λπ.
Στο μάθημα των Ειδικών Ποινικών Νόμων οι μεταπτυχιακοί φοιτητές δεν έχουν μόνο την ευκαιρία
να εμβαθύνουν σε συγκεκριμένα προβλήματα ερμηνείας και εφαρμογής επιλεγμένων από τα ως
άνω νομοθετήματα, αλλ’ αποκτούν, πολύ περισσότερο, την δυνατότητα να επεκτείνουν τις
γνώσεις τους και στο Γενικό Μέρος, αφού τα περισσότερα από τα νομοθετήματα αυτά θέτουν
δογματικά ζητήματα που συμπληρώνουν, τροποποιούν ή ανατρέπουν τα παραδεδεγμένα στο
Ουσιαστικό Ποινικό Δίκαιο ή στην Ποινική Δικονομία.
Οικονομικό Ποινικό Δίκαιο
Διδάσκοντες : Αναπλ. Καθηγητής Ηλίας Αναγνωστόπουλος, Λέκτορας Ι. Ανδρουλάκης
Syllabus : Στόχος του μαθήματος είναι η βαθύτερη εξοικείωση των φοιτητών με τα ουσιαστικά
και δικονομικά ζητήματα που τίθενται επί οικονομικών εγκλημάτων και η γνώση των σύνθετων
προβληματισμών που ανακύπτουν στην πράξη κατά την καταπολέμηση των εν λόγω μορφών
εγκληματικότητας. Αντικείμενο του μαθήματος είναι, μεταξύ άλλων, οι ποινικές διατάξεις
προστασίας του ελεύθερου ανταγωνισμού, τα ζητήματα που σχετίζονται με την αντιμετώπιση της
νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες, το φορολογικό και τελωνειακό
ποινικό δίκαιο, η απάτη σε βάρος των οικονομικών συμφερόντων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το
χρηματιστηριακό ποινικό δίκαιο, οι δικονομικές αποκλίσεις στον τομέα του οικονομικού ποινικού
δικαίου (λ.χ. ο Εισαγγελέας Οικονομικού Εγκλήματος, τα όργανα διενέργειας των ανακριτικών
πράξεων, τα μέτρα δικονομικού καταναγκασμού, οι ειδικές ανακριτικές πράξεις, οι εξαιρετικές
διαδικασίες για τα εγκλήματα του Ν. 1608/1950 κ.ο.κ.) και ειδικά θέματα όπως ο θεσμός της
ποινικής συνδιαλλαγής.
Εκτέλεση και έκτιση ποινή
Διδάσκοντες : Επίκ. Καθηγητής Γεώργιος Τριανταφύλλου, Επίκ. Καθηγήτρια
Άγκυ Λιούρδη
56
Syllabus : Αντικείμενο του μαθήματος αποτελούν δυο διακριτοί, αλλά στενά συνδεόμενοι
κλάδοι του εν ευρεία εννοία ποινικού δικαίου: το δίκαιο εκτέλεσης των ποινών και το δίκαιο της
μεταχείρισης των κρατουμένων. Το δίκαιο εκτέλεσης των ποινών εντάσσεται συστηματικά στο
ποινικό δικονομικό δίκαιο. Στην ελληνική έννομη τάξη περιλαμβάνεται στο Όγδοο Κεφάλαιο του
Κώδικα Ποινικής Δικονομίας. Παρά την μεγάλη πρακτική σημασία του ο κλάδος αυτός του
δικαίου έχει τύχει έως σήμερα περιορισμένης θεωρητικής επεξεργασίας. Σκοπό του μαθήματος
αποτελεί η θεωρητική εμβάθυνση στις αρχές, αλλά και σε ειδικότερα ζητήματα της σχετικής
ύλης. Η θεματική δεν περιορίζεται μόνο στις ρυθμίσεις του εσωτερικού δικαίου, αλλά καλύπτει
και το διεθνές και ευρωπαϊκό δίκαιο εκτέλεσης των ποινών. Ιδιαίτερη σημασία δίδεται στον
θεσμό της αμοιβαίας αναγνώρισης και εκτέλεσης αποφάσεων άλλων κρατών μελών της
Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά και στην διεθνή συνεργασία κατά την εκτέλεση αποφάσεων σε
υποθέσεις ξεπλύματος.
Στο αντικείμενο του μαθήματος περιλαμβάνεται και το δίκαιο της έκτισης των στερητικών της
ελευθερίας ποινών, γνωστό και ως σωφρονιστικό δίκαιο. Το τελευταίο δεν περιλαμβάνεται στο
ποινικό δικονομικό δίκαιο, αλλά έναν τρίτο κλάδο της συνολικής νομικής ποινικής επιστήμης. Οι
σχετικές ρυθμίσεις ανευρίσκονται τόσο στον ισχύοντα Σωφρονιστικό Κώδικα, αλλά και σε λοιπά
νομοθετικά κείμενα, όπως ο Ποινικός Κώδικας. Ιδιαίτερη σημασία έχει και η θεωρία του
συνταγματικού δικαίου λόγω της επίδρασης της έκτισης της στερητικής της ελευθερίας ποινής
στην άσκηση των συνταγματικών δικαιωμάτων των κρατουμένων. Η προσέγγιση του σχετικού
κλάδου δικαίου δεν θα ήταν άλλωστε πλήρης χωρίς την γνώση των διεθνών κανόνων που διέπουν
την μεταχείριση των κρατουμένων, αλλά και της νομολογίας διεθνών δικαιοδοτικών οργάνων σε
ζητήματα έκτισης των στερητικών της ελευθερίας ποινών.
Η συμμετοχή στο μάθημα προϋποθέτει την εκπόνηση και την παρουσίαση εργασίας από τον
φοιτητή σε ένα από τα προαναφερόμενα θέματα. Η βαθμολογία θα βασίζεται στην αξιολόγηση
της εργασίας και τη συμμετοχή στην συζήτηση που θα ακολουθεί κάθε παρουσίαση.
Β΄ Εξάμηνο
ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ
Διεθνές και Ευρωπαϊκό Ποινικό Δίκαιο
Διδάσκοντες : Καθηγητής Χρίστος Μυλωνόπουλος, Επίκ. Καθηγητής Δημ. Κιούπης, Επίκ.
Καθηγητής Νικόλαος Δημητράτος, Λέκτορας Ιωάννης Ανδρουλάκης
Syllabus : Αποτελεί κοινή διαπίστωση ότι το ποινικό δίκαιο όλο και περισσότερο “διεθνοποιείται”
και “εξευρωπαΐζεται”. Η δυναμική αυτή εξέλιξη συνδέεται αφενός με την διεύρυνση των
ποινικών διατάξεων, ουσιαστικών και δικονομικών, του δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης και
αφετέρου με την ενεργοποίηση του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου και τον αυξανόμενο ρόλο που
διαδραματίζουν διεθνείς συμβάσεις με ποινικό περιεχόμενο.
Το συγκεκριμένο μάθημα στοχεύει να αναδείξει τον διεθνή και ευρωπαϊκό χαρακτήρα του
σύγχρονου ποινικού δικαίου με την επεξεργασία θεμάτων, όπως η επίδραση του πρωτογενούς
ενωσιακού δικαίου στο εθνικό ποινικό δίκαιο, η προστασία των δημοσιονομικών αγαθών της ΕΕ,
οι διεθνείς συμβάσεις για την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας και την καταπολέμηση της
διαφθοράς, οι θεμελιώδεις ρυθμίσεις του Καταστατικού του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, η
διεθνής προστασία των πολιτιστικών αγαθών κ.λπ.
Ειδικά θέματα Ποινικής Δικονομίας [με έμφαση στα Ανθρώπινα Δικαιώματα (ΕΣΔΑ)]
Διδάσκοντες : Καθηγητής κ. Ι. Γιαννίδης, Επίκ. Καθηγητές κ.κ. Αρ. Τζαννετής και Αλ. Δημάκης
57
Στο μάθημα αυτό αναλύονται θεμελιώδη ζητήματα του Ποινικού Δικονομικού Δικαίου,
θεωρούμενα υπό το πρίσμα της Ευρωπαϊκής Συμβάσεως των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου
(ΕΣΔΑ), και των κανόνων του Δικαίου της Ευρωπαϊκής Ενώσεως. Μεταξύ των άλλων εξετάζονται
το δικαίωμα σιωπής και μη αυτοενοχοποίησης του κατηγορουμένου, το δικαίωμά του να εξετάζει
τους μάρτυρες κατηγορίας, η αμεροληψία των δικαστικών προσώπων, η ανακριτική διείσδυση
και η αστυνομική παγίδευση και το δικαίωμα σε αποτελεσματική προσφυγή. Κατ’ εξοχήν
ερευνάται στο πλαίσιο του μαθήματος αυτού κατά πόσον οι ελληνικές δικονομικές ρυθμίσεις επί
των ως άνω ζητημάτων, αλλά και η ερμηνεία των ρυθμίσεων αυτών από τη νομολογία του Αρείου
Πάγου, συνάδουν με τις προβλέψεις της ΕΣΔΑ και με τη σχετική νομολογία του Ευρωπαϊκού
Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Επιπροσθέτως αντικείμενο του μαθήματος
αποτελούν θεμελιώδεις θεσμοί της διακρατικής δικαστικής συνεργασίας και θεσμοί του
Ευρωπαϊκού Δικονομικού Δικαίου. Μεταξύ άλλων θα εξετασθεί το ζήτημα του διεθνούς και
ευρωπαϊκού δεδικασμένου, ο θεσμός της έκδοσης και του ευρωπαϊκού εντάλματος συλλήψεως,
καθώς επίσης και ο θεσμός της δικαστικής συνδρομής και τέλος τα δικαιώματα του
κατηγορουμένου με βάση τις πρόσφατες οδηγίες της ΕΕ. Ιδιαίτερη έμφαση δίδεται εδώ στη
νομολογία του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων και ήδη του Δικαστηρίου της
Ευρωπαϊκής Ενώσεως.
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Ποινικό Δίκαιο και Φιλοσοφία του Δικαίου
Διδάσκοντες : Επίκ. Καθηγητής Δημήτριος Κιούπης, Επίκ. Καθηγητής Νικόλαος Λίβος
Syllabus : Το δογματικό Ποινικό Δίκαιο ήταν ανέκαθεν στενά συνυφασμένο με την Φιλοσοφία του
Δικαίου. Πολλοί και διάσημοι καθηγητές της Ποινικής Επιστήμης υπήρξαν ταυτόχρονα
διακεκριμένοι φιλόσοφοι του Δικαίου. Eνώ σκοπός του δογματικού Ποινικού Δικαίου είναι να
προσφέρει δικαιοκρατικά συνεκτικές απαντήσεις στα προβλήματα που θέτει η κείμενη ποινική
νομοθεσία κατά την ερμηνεία και εφαρμογή των νόμων, το μάθημα της Φιλοσοφίας του Ποινικού
Δικαίου θέτει ως στόχο του την έρευνα των προκείμενων ερωτημάτων επί των οποίων το
δογματικό Ποινικό Δίκαιο συνιστά την απάντηση. Πρόκειται επομένως περισσότερο για μάθημα
Μεταθεωρίας του Ποινικού Δικαίου (ουσιαστικού και δικονομικού).
Για την παρακολούθηση του μαθήματος είναι αναγκαία η πολύ καλή γνώση τουλάχιστον μιας από
τις ξένες γλώσσες που ορίζονται ως προαπαιτούμενο για την εγγραφή στο Π.Μ.Σ.
Στο εν λόγω μάθημα οι φοιτητές καλούνται να εκπονήσουν εργασίες επί θεμάτων, όπως : η
διάκριση περιγραφικών και αξιολογικών εννοιών, η έννοια της αιτιότητας, θεωρίες
νομιμοποίησης της ποινής και του ποινικού δικαίου, τα θεμέλια της αρχής της ενοχής, ο εκ
πεποιθήσεως δράστης και το συνειδησιακό έγκλημα, αρχή και τέλος της ανθρώπινης ζωής,
διαδικασίες σχηματισμού της δικανικής πεποίθησης, η “αλήθεια” της δικαστικής απόφανσης,
αρχή της ηθικής απόδειξης και εύλογη αμφιβολία κ.λπ.
Θεωρία της Ποινικής Νομοθέτησης
Διδάσκοντες : Επίκ. Καθηγητής Νικόλαος Λίβος, Λέκτορας Αθανασία Διονυσοπούλου
Syllabus : Αποτελεί κοινό τόπο ότι ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα με τα οποία έρχεται
αντιμέτωπο το κράτος δικαίου στην χώρα μας συνάπτεται τόσο με την χαμηλή ποιότητα των
ειδικών ποινικών νομοθετημάτων, όσο και με την εν γένει νομοθετική διαδικασία. Μολονότι το
πρόβλημα αυτό έχει προ πολλού εντοπισθεί και σε κανονιστικό επίπεδο εν μέρει αντιμετωπισθεί
λ.χ. με τον Ν. 4048/2012, ή την "διοργανική" συμφωνία για την βελτίωση της νομοθεσίας του
Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, στην πράξη όχι μόνο δεν έχουν αλλάξει πολλά πράγματα, αλλά οι
58
παθογένειες της δικαιοπαραγωγού διαδικασίας έχουν επιταθεί εξ αφορμής της πολυετούς
οικονομικής κρίσης αλλά και της σοβούσας κοινωνικής τοιαύτης.
Στο μάθημα της Θεωρίας της Ποινικής Νομοθέτησης δεν διδάσκονται μόνον οι αρχές της καλής
νομοθέτησης και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά ενός καλού ποινικού νομοθετήματος, αλλά οι
φοιτητές καλούνται να εφαρμόσουν τις εν λόγω αρχές στην πράξη είτε με το να εντοπίσουν τα
χαρακτηριστικά αυτά σε συγκεκριμένους τομείς της ειδικής ποινικής νομοθεσίας, είτε με το να
συντάξουν οι ίδιοι ποινικά νομοθετήματα με τα οποία θα ενσωματώνονται στο εθνικό δίκαιο
ευρωπαϊκά ή διεθνή κανονιστικά κείμενα ή θα βελτιώνονται ισχύουσες ρυθμίσεις.
Διαφθορά (Εθνικές, Ευρωπαϊκές & Διεθνείς όψεις)
Κατ/νση Ποινικό Δίκαιο & Ποινική Δικονομία
Και
Εγκληματολογία & Αντεγκληματική Πολιτική
Διδάσκοντες: Η. Αναγνωστόπουλος, Ι. Ανδρουλάκης
Syllabus : Στόχος του μαθήματος είναι η βαθύτερη εξοικείωση των φοιτητών με τα ουσιαστικά
και δικονομικά ζητήματα που τίθενται επί των εγκλημάτων διαφθοράς και η γνώση των σύνθετων
προβληματισμών που ανακύπτουν στην πράξη κατά την καταπολέμηση των σχετικών μορφών
εγκληματικότητας. Αντικείμενο του μαθήματος είναι μεταξύ άλλων η εννοιολογική οριοθέτηση
των εγκλημάτων διαφθοράς, οι διατάξεις ουσιαστικού ποινικού δικαίου για την καταπολέμηση
της δωροληψίας, δωροδοκίας, εμπορίας επιρροής και μη υποβολής ή υποβολής ανακριβούς
δήλωσης περιουσιακής κατάστασης, η συνάφεια της διαφθοράς με την νομιμοποίηση εσόδων
από εγκληματικές δραστηριότητες, οι υπεράκτιες (off shore) εταιρείες, οι δικονομικές
αποκλίσεις στον τομέα του οικονομικού ποινικού δικαίου (ο Εισαγγελέας Διαφθοράς, τα όργανα
διενέργειας των ανακριτικών πράξεων, τα μέτρα δικονομικού καταναγκασμού, οι ειδικές
ανακριτικές πράξεις, οι εξαιρετικές διαδικασίες για τα εγκλήματα των Ν. 1608/1950 και
4022/2011, και ειδικά θέματα όπως η προστασία των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος, τα
μέτρα επιείκειας για όσους συμβάλλουν στην αποκάλυψη πράξεων διαφθοράς, τα τοπικά όρια
των εγχώριων ποινικών νόμων και η διασυνοριακή εφαρμογή των σχετικών διατάξεων, καθώς και
ζητήματα έκδοσης και διεθνούς δικαστικής συνεργασίας".
10. Κατεύθυνση ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ& ΑΝΤΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
Α΄ Εξάμηνο
ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ
ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ
Διδάσκοντες: Μ. Κρανιδιώτη, Ε. Παπαθανασόπουλος
Syllabus : Το μάθημα επικεντρώνεται στην αναλυτική παρουσίαση των Σχολών και των θεωριών
/ προσεγγίσεων του γνωστικού αντικειμένου της Εγκληματολογίας (Κλασική/ Θετική Σχολή,
Σχολή του Σικάγου, θεωρίες ανομίας/ έντασης, ελέγχου, εκμάθησης του εγκλήματος,
συμβολικής αλληλενέργειας κ.α.). Εξετάζεται το ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο ανάδυσης της
κάθε Σχολής, προσέγγισης ή θεωρίας, όπως και οι κυριότεροι εκπρόσωποί της, οι παραδοχές
(assumptions) που ενυπάρχουν σ’ αυτή για την ανθρώπινη φύση και συμπεριφορά, την κοινωνία
και την κοινωνική ευταξία, το ρόλο του δικαίου, τον ορισμό του εγκλήματος, τα χαρακτηριστικά
(απεικόνιση) του εγκληματία και την εξήγηση/ ερμηνεία του εγκλήματος. Επίσης, εξετάζεται η
λογική συνέπεια και η αντιστοιχία των θεωριών με συγκεκριμένα πρότυπα απονομής
59
δικαιοσύνης, αντεγκληματικής και σωφρονιστικής πολιτικής, και τέλος, ακολουθεί η κριτική
αποτίμηση της κάθε θεωρίας/ προσέγγισης. Στο αρχικό μάθημα όπως και στο τελευταίο, η
προβληματική προεκτείνεται και σε ζητήματα της φιλοσοφίας της επιστήμης που αφορούν την
προτασιακή δομή των θεωριών, την επιδεκτικότητα ή μη εμπειρικής δοκιμής τους, ή τη σχέση και
αλληλεπίδραση (interplay) θεωρίας και έρευνας. Επίσης εξετάζονται κριτήρια και ιδεώδη «καλής
θεωρίας», όπως της ευρύτητας και της επάρκειας –πληρότητας, ακρίβειας και βάθους- μιας
θεωρίας (C. R. Tittle).
Η εισήγηση- εργασία είναι υποχρεωτική και συνυπολογίζεται στον τελικό βαθμό
Θεωρία της ποινής
Διδάσκοντες: Τ. Τζαννετάκη, Ν. Δημητράτος, Α. Λιούρδη
Syllabus : Αντικείμενο του μαθήματος είναι η νομοθέτηση και η επιμέτρηση των ποινών από το
χρόνο εισαγωγής του ισχύοντος ποινικού κώδικα ως τις μέρες μας. Τα ζητήματα αυτά
εξετάζονται ιδίως σε συνάρτηση με τα σύγχρονα διλήμματα της ποινικής νομοθέτησης διεθνώς
καθώς και τις υφιστάμενες εναλλακτικές νομοθετικές επιλογές σε άλλες χώρες. Η προσέγγισή
τους γίνεται τόσο από ουσιαστική δογματική σκοπιά όσο και από καθαρά ποινολογική εγκληματολογική. Έμφαση δίδεται στην αλληλεπίδραση των θεσμών του συστήματος ποινών και
συνακόλουθα στην αξιολόγηση της προσφορότητας και αποτελεσματικότητάς τους όχι μόνον ως
μεμονωμένων θεσμών αλλά και ως στοιχείων του καθόλου συστήματος ποινών. Το μάθημα είναι
τέλος καθ’ όλη τη διάρκειά του προσανατολισμένο στην αναζήτηση νέων βελτιωμένων μορφών
των εξεταζομένων θεσμών.
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Ηθική και Δίκαιο (βλ. κατ/νση Φιλοσοφία Δικαίου)
Οικονομικό Ποινικό Δίκαιο (βλ. κατ/νση Ποινικό Δίκαιο και Ποινική Δικονομία)
Κοινωνική Θεωρία : Δίκαιο και εφαρμογές (βλ. κατ/νση Κοινωνιολογία Δικαίου)
Β΄ Εξάμηνο
ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ
Ερευνητική και Μεθοδολογία της Εγκληματολογίας
Διδάσκοντες : Μαρία Π. Κρανιδιώτη, Ευστράτιος Παπαθανασόπουλος
Syllabus : Το μάθημα περιλαμβάνει μια εισαγωγή για την έννοια της (επιστημονικής) μεθόδου και
τη μεθοδολογία γενικά, τη σχέση έρευνας και θεωρίας, και τις μεθοδολογικές κατευθύνσεις
στην Εγκληματολογία. Στη συνέχεια εξετάζονται τα ηθικά και τα δεοντολογικά προβλήματα, όπως
και οι τεχνικές και πραγματικές δυσχέρειες που ανακύπτουν κατά τη διερεύνηση του
εγκληματικού φαινομένου. Ακολουθούν τα ζητήματα α) της επιλογής και της διασταύρωσης του
προβλήματος της έρευνας, β) του σχεδιασμού της έρευνας, και γ) της συναγωγής των
ερευνητικών υποθέσεων, εξετάζονται δε εκτενώς οι έννοιες της εγκυρότητας και της αξιοπιστίας,
με εκτεταμένες αναφορές σε παραδείγματα. Στη συνέχεια παρουσιάζονται οι κυριότερες
στρατηγικές, μέθοδοι και τεχνικές συλλογής δεδομένων που χρησιμοποιούνται στην
Εγκληματολογία. Τα τελευταία μαθήματα είναι προσανατολισμένα σε εφαρμογές, όπου
εξετάζονται στοιχεία περιγραφικής κυρίως στατιστικής, η κωδικογράφηση, - πινακογράφηση,
60
παρουσίαση και ερμηνεία των δεδομένων και επίσης, δίνονται κατευθυντήριες οδηγίες για τη
συγγραφή έκθεσης και ερευνητικής πρότασης.
Η
εισήγηση- εργασία είναι υποχρεωτική, κατά προτίμηση ομαδική, και
συνυπολογίζεται στον τελικό βαθμό.
Αντεγκληματική Πολιτική
Διδάσκοντες: Τ. Τζαννετάκη, Ιωάννα Τσίγκανου (Διευθύντρια Ερευνών ΕΚΚΕ), Γ. Τριανταφύλλου,
Σ. Παπαθανασόπουλος
Syllabus : Στα πλαίσια του μαθήματος θα εξεταστούν κατ’ αρχάς οι κύριες πολιτικές πρόληψης
και ελέγχου της εγκληματικότητας που αναπτύχθηκαν διεθνώς από τη δεκαετία του ΄70, το
θεωρητικό τους υπόβαθρο από εγκληματολογική και πολιτικοθεωρητική σκοπιά, και η
αποτελεσματικότητα των επιμέρους πρακτικών που τις συνθέτουν.
Το μάθημα θα εστιάσει στη συνέχεια σε επιλεγμένα πεδία όπως είναι ιδίως :
‐ Οι διαχρονικές μεταβολές και γεωγραφικές διαφορές ως προς την «τιμωρητικότητα»
των δυτικών έννομων τάξεων και οι ερμηνείες που έχουν προταθεί σχετικά
‐ Νεότερα μοντέλα «αναμόρφωσης» : το παράδειγμα του εξαρτημένου δράστη
‐ Ειδικά καθεστώτα κράτησης για τους «επικίνδυνους», τους ανήλικους και τους ψυχικά
ασθενείς δράστες
‐ Διεθνείς πρακτικές της «επανορθωτικής δικαιοσύνης»
‐ Μοντέλα αστυνόμευσης : πολιτική μηδενικής ανοχής vs κοινοτική αστυνόμευση
‐ Ζητήματα εφαρμογής της σωφρονιστικής νομοθεσίας στην πραγματικότητα των
ελληνικών φυλακών
‐ Ζητήματα εφαρμογής των εναλλακτικών στη φυλάκιση ποινών
‐ Πολιτικές πρόληψης στην Ελλάδα : το παράδειγμα των τοπικών συμβουλίων πρόληψης
Το μάθημα θα συμπεριλάβει, στο βαθμό που αυτό θα καταστεί εφικτό, εμπειρική έρευνα σε
επιμέρους πεδία σε ατομικό ή και ομαδικό επίπεδο
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Διαφθορά (Εθνικές, Ευρωπαϊκές & Διεθνείς όψεις)
Κατ/νση Ποινικό Δίκαιο & Ποινική Δικονομία
και
Εγκληματολογία & Αντεγκληματική Πολιτική
Διδάσκ: Η. Αναγνωστόπουλος, Ι. Ανδρουλάκης
Syllabus : Στόχος του μαθήματος είναι η βαθύτερη εξοικείωση των φοιτητών με τα ουσιαστικά
και δικονομικά ζητήματα που τίθενται επί των εγκλημάτων διαφθοράς και η γνώση των σύνθετων
προβληματισμών που ανακύπτουν στην πράξη κατά την καταπολέμηση των σχετικών μορφών
εγκληματικότητας. Αντικείμενο του μαθήματος είναι μεταξύ άλλων η εννοιολογική οριοθέτηση
των εγκλημάτων διαφθοράς, οι διατάξεις ουσιαστικού ποινικού δικαίου για την καταπολέμηση
της δωροληψίας, δωροδοκίας, εμπορίας επιρροής και μη υποβολής ή υποβολής ανακριβούς
δήλωσης περιουσιακής κατάστασης, η συνάφεια της διαφθοράς με την νομιμοποίηση εσόδων
από εγκληματικές δραστηριότητες, οι υπεράκτιες (off shore)
61
εταιρείες, οι δικονομικές αποκλίσεις στον τομέα του οικονομικού ποινικού δικαίου (ο
Εισαγγελέας Διαφθοράς, τα όργανα διενέργειας των ανακριτικών πράξεων, τα μέτρα
δικονομικού καταναγκασμού, οι ειδικές ανακριτικές πράξεις, οι εξαιρετικές διαδικασίες για τα
εγκλήματα των Ν. 1608/1950 και 4022/2011, και ειδικά θέματα όπως η προστασία των
μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος, τα μέτρα επιείκειας για όσους συμβάλλουν στην αποκάλυψη
πράξεων διαφθοράς, τα τοπικά όρια των εγχώριων ποινικών νόμων και η διασυνοριακή
εφαρμογή των σχετικών διατάξεων, καθώς και ζητήματα έκδοσης και διεθνούς δικαστικής
συνεργασίας".
Εξαρτήσεις
Διδάσκοντες: Τ. Τζαννετάκη, Βασίλης Γκιτάκος (Διευθυντής ΚΕΘΕΑ)
Syllabus : Στο συγκεκριμένο μάθημα επιχειρείται μια συνολική θεώρηση της εξάρτησης από
παράνομες ψυχοδραστικές ουσίες. Γίνεται αναλυτική περιγραφή της βιολογίας και της
νευροφυσιολογίας του φαινομένου. Εξετάζεται ιστορικά η εξέλιξή του τόσο στην Ελλάδα όσο και
διεθνώς . Παρουσιάζονται οι διαφορετικές προσεγγίσεις για την ερμηνεία του: εξάρτηση ως
ασθένεια, ως παρεκκλίνουσα/παράνομη συμπεριφορά και ως ψυχοκοινωνικό πρόβλημα.
Αναλύεται η εξέλιξη της ποινικής αντιμετώπισης των χρηστών ναρκωτικών ουσιών και των
εξαρτημένων δραστών άλλων εγκλημάτων και παρουσιάζεται το ισχύον νομικό πλαίσιο.
Ακολούθως εξετάζονται οι διαφορετικές θεραπευτικές προσεγγίσεις για την αντιμετώπιση του
φαινομένου όπως είναι η συντήρηση με υποκατάστατες ουσίες, η ψυχοκοινωνική προσέγγιση
μέσα από την πρόταση των θεραπευτικών κοινοτήτων, και άλλες. Τέλος γίνεται αναφορά στην
πορεία διαμόρφωσης των θεραπευτικών προγραμμάτων στην Ελλάδα και διεθνώς καθώς και
στα βασικά χαρακτηριστικά της δομής τους, των βασικών λειτουργιών τους και των μεθόδων
αξιολόγησής τους.
11. Κατεύθυνση ΔΗΜΟΣΙΟ ΔΙΚΑΙΟ
Α΄ Εξάμηνο
ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ
ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Ι (Α΄ εξάμηνο),
ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΙΙ (Β΄ εξάμηνο)
Διδάσκοντες: Καθηγητής Ι. Δρόσος, Καθηγητής Σπ. Βλαχόπουλος
Syllabus : Το μάθημα του Συνταγματικού Δικαίου στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών
διαρθρώνεται σε τρεις ενότητες. Στην πρώτη εξετάζονται ζητήματα γενικής συνταγματικής
θεωρίας, στη δεύτερη επίκαιρα ζητήματα από το οργανωτικό μέρος του Συντάγματος και τη
λειτουργία των κρατικών οργάνων και θεσμών και στην τρίτη θέματα ατομικών δικαιωμάτων.
Ιδιαίτερη έμφαση δίδεται στη νομολογία και στη διεθνή και ευρωπαϊκή διάσταση των
εξεταζόμενων ζητημάτων. Στο πρώτο εξάμηνο διδάσκεται η γενική συνταγματική θεωρία και
μέρος του δεύτερου κύκλου μαθημάτων, ενώ στο δεύτερο εξάμηνο ολοκληρώνεται ο δεύτερος
κύκλος μαθημάτων και οι παραδόσεις ολοκληρώνονται με τα ζητήματα των ατομικών
δικαιωμάτων.
62
Μετά το πέρας κάθε ενότητας ακολουθεί γραπτή εξέταση σε αυτήν. Κάθε φοιτητής πρέπει να
παρουσιάσει μία εργασία σε κάποια από τις ενότητες (μία συνολικά όχι μία ανά ενότητα) σε
θέμα που θα προσδιορισθεί σε συνεργασία με τους διδάσκοντες. Οι εργασίες δεν πρέπει να
ξεπερνούν τα 10΄ προφορικής παρουσίασης και τις 15 σελίδες γραπτής απόδοσής τους. Μετά
το πέρας των μαθημάτων διεξάγονται προφορικές εξετάσεις στο σύνολο της ύλης. Για να
μετάσχει σε αυτές κάθε φοιτητής πρέπει να έχει προβιβάσιμο βαθμό σε δύο τουλάχιστον από τις
γραπτές εξετάσεις και να έχει παρουσιάσει και παραδώσει την γραπτή εργασία του.
Για κάθε ενότητα συγκροτείται από τους διδάσκοντες ένας ξεχωριστός φάκελος.
Το ακαδημαϊκό έτος 2015-2016 οι παραδόσεις είχαν την ακόλουθη διάρθρωση:
Πρώτη ενότητα.
Η ενότητα αυτή έχει κυρίως εισαγωγικό και θεωρητικό χαρακτήρα και αποσκοπεί στην άμεση
επαφή των φοιτητών με κλασικά κείμενα κυρίως, αλλά όχι μόνο, ελληνικού συνταγματικού
δικαίου [θεωρία και νομολογία], χαρακτηριστικά των διαφόρων θεωρήσεων της έννοιας και της
πρακτικότητας του Συντάγματος.
I. Ελληνική συνταγματική ιδεολογία και θεωρία [19ος αιώνας]
1.
Οι ιδεολογικές απαρχές του νέου ελληνικού κράτους
 Η προκήρυξη του Ιασίου (24 Φεβρουαρίου 1821
 Η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας (15 Ιανουαρίου 1822)
 Διακοίνωση των Αντιπρέσβεων των προστάτιδων Δυνάμεων 29 Ιουλίου
1832
 Διακοίνωση των τριών πρεσβευτών προς την ελληνική κυβέρνηση,
εφημ. Νέα Ημέρα, 9 Ιουνίου 1916
τα παραπάνω τέσσερα κείμενα και σε Παντελή – Κουτσουμπίνα – Γεροζήση, Κείμενα
Συνταγματικής Ιστορίας, 1ος τόμος 1821-1923, σελ.17-20, 30-33,126-127, 591-593
2. Ν.Ι. Σαριπόλου, Πραγματεία του Συνταγματικού Δικαίου, [1η εκδ.] Αθήνησι, 1851,
Κεφ. Γ’, Περί κυριαρχίας, εν ω και περί της συντακτικής εξουσίας [σελ. 33-69],
Κεφ. Στ’, Περί του κατά σύνταγμα πολιτεύματος ειδικότερον [σελ. 98-110]
3. Η εισαγωγή του κοινοβουλευτικού συστήματος
 Χαριλάου Τρικούπη, Τις πταίει, εφημ «Καιροί», 29 Ιουνίου 1874 και
Παρελθόν και ενεστώς, εφημ. «Καιροί», 9 Ιουλίου 1874
 Ο λόγος του θρόνου, Πρακτικά των Συνεδριάσεων της Βουλής, 11
Αυγούστου 1875
τα παραπάνω τρία κείμενα και σε Παντελή –Κουτσουμπίνα –Γεροζήση, Κείμενα Συνταγματικής
Ιστορίας, 1ος τόμος 1821-1923, σελ. 466 -471, 471- 479, 488-489]
4. Η εισαγωγή του δικαστικού ελέγχου της συνταγματικότητας των νόμων
 ΑΠ 198/1847, 141/1864, 169/1893
 Εφ.Αθ. -924/1892, 1590/1896
 Πρωτ. Αθ. 6664/1892
II.
Ελληνική συνταγματική ιδεολογία, θεωρία και πράξη [20ος αιώνας]
63
1. Αλεξάνδρου Σβώλου,
 Συνταγματικόν Δίκαιον, Α’ Αθήναι 1934, Η κυριαρχία ως ιδιότης της
κρατικής εξουσίας, σελ. 214- 218
 Το Νέον Σύνταγμα και αι βάσεις του πολιτεύματος, Αθήναι, 1928, Κεφ. Γ’ Η
καθολική ψηφοφορία, [σελ. 211-230]
2. Το καθεστώς του παρασυντάγματος (1952-1965). Στοιχεία πρακτικής
 Αλεξάνδρου Βαμβέτσου, Το κύρος των βουλευτικών εκλογών, τευχ. Δ’, 18
Νέον Δίκαιον, 1962, 442 επ.
 ΣτΕ 1115/1954,1796/1954, 1235/1957,ΣτΕ 1792/1962
3. Τα καθεστώς του παρασυντάγματος (1952-1965). Στοιχεία θεωρίας.
Κωνσταντίνου Τσάτσου, Αι αντινομίαι του πρακτικού λόγου, 18 Νέον Δίκαιον
(1962), σελ. 77 επ. [Αποσπάσματα]
4. Το Σύνταγμα ωε θεμέλιο της Δημοκρατίας και των ελευθεριών
Αριστόβουλου Μάνεση, Το Συνταγματικόν Δίκαιον ως τεχνική της πολιτικής
ελευθερίας, Ιστ’ Αρμενόπουλος (1962), σελ. 535 επ. [και σε Αριστόβουλου
Μάνεση, Συνταγματική Θεωρία και Πράξη, Θεσσαλονίκη 1980, σελ. 11 επ.
III.
Η αναζήτηση της ουσίας στο συνταγματικό κείμενο
1. Duncan Kennedy, Α Critique of Adjudication, fin de siècle [Harvard University
Press, 1997],κεφ. 3[σελ. 38-72], Ideological conflict over the definition of legal
rules
2. Ροδόλφου φον Γεριγκ [Rudolf von Jhering]Εις τον παράδεισον των νομικών εννοιών
(Μία φανταστική εικών). [Μτρφ. Χρ. Πράτσικα, Αθήναι, 1925] (Αποσπάσματα)[Για
τους φοιτητές που ενδιαφέρονται μπορούν να ζητήσουν από τον κ. Δρόσο και
αγγλική μετάφραση του κειμένου, In the Heaven for Legal Concepts: A Fantasy
[Transl. by Charlotte L. Levy], 58 Temp. L.Q. 799 1985.
3. Ντοστογιέφσκι, Οι αδελφοί Καραμαζόφ, μτφρ. Άρης Αλεξάνδρου, Αθήνα, χ.χ., τομ.
2, κεφ. V, O Μέγας Ιεροεξεταστής σελ. 99- 115 [αποσπάσματα]
IV.
Γενικό επαναληπτικό μάθημα –Συμπλήρωση κενών
V.
Εισαγωγικά θέματα περί οικονομικών κρίσεων
 Carmen M. Reinhart, Kenneth S. Rogoff, This Time is Different. Eight Centuries
of Financial Folly, Princeton University Press, 2009, σελ. 51-67,86-100, 277292
 Διάλεξη του Καθηγητή κ. Κώστα Κωστή με θέμα: ”Το μεταπολιτευτικό κοινωνιολογικό
παράδειγμα και η ανατροπή του: νέοι τρόποι να βλέπουμε τον εαυτό μας.”
64
Δεύτερη ενότητα. Κρίση και Μνημόνια
Η ενότητα αυτή έχει ως αντικείμενο τις από άποψη συνταγματικού δικαίου θεσμικές και
νομολογιακές επιπτώσεις των συμβατικών και νομοθετικών ρυθμίσεων δυνάμει των
οποίων εισήχθησαν στην ελληνική και την ευρωπαϊκή ενωσιακή έννομη τάξη και στις
έννομες τάξεις άλλων χωρών της ζώνης του ευρώ οι διατάξεις που θεσπίσθηκαν για την
αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης (κυρίως Μνημόνια και χρηματοδοτικοί μηχανισμοί
και θεσμοί). Στα αντικείμενα της ενότητας αυτής εντάσσονται γενικές εισαγωγικές
παρατηρήσεις σχετικά με το θεσμικό καθεστώς του ευρώ και την οικονομική
διακυβέρνηση της ζώνης ευρώ, τα αριθμητικά οικονομικά δεδομένα της κρίσης, τα
χαρακτηριστικά του Μνημονίου, το Μνημόνιο ως στοιχείο του πολιτεύματος, αναλυτικά
η ελληνική νομολογία για τα το Μνημόνιο και τα εφαρμοστικά του μέτρα, συνοπτικά
πορτογαλική και γερμανική νομολογία.
Πρώτο μέρος της δεύτερης ενότητας.
1. To θεσμικό πλαίσιο της λειτουργίας του ευρώ [Γενική παρουσίαση]
i. Γενικές εισαγωγικές παρατηρήσεις για την έννοια χρήματος. Το
νόμισμα –fiat money [”γεννηθήτω χρήμα”]
ii. Η θεσμική διαρρύθμιση της νομισματικής και οικονομικής πολιτικής
της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ζώνης του Ευρώ
iii. Η ”δομική ασυμμετρία” της κατασκευής του ευρώ ως παράγων που
συνέβαλε στην δημιουργία και εκδήλωση της οικονομικής κρίσης
2. Η θεσμική απάντηση της ΕΕ ως ζήτημα καταστατικής/συνταγματικής τάξης
i. Η δημιουργία και η εξέλιξη των ”μηχανισμών διάσωσης” [EFSM, EFSF,
ESM] και η αναθεώρηση του άρθρου 136 (3) ΣΛΕΕ
ii. Η νομολογιακή προσαρμογή στην νέα κατάσταση [ΔΕΕ, απόφαση
Pringle]
iii. Το Νέο Δημοσιονομικό Σύμφωνο (και) ως θέμα συνταγματικού δικαίου
3. Εισαγωγή στην ελληνική οικονομική κρίση και στο καθεστώς των Μνημονίων
i. Ορισμένα ενδεικτικά στατιστικά δεδομένα
ii. Σύντομη ανασκόπηση των πολιτικών/πολιτειακών εξελίξεων από την
εκδήλωση της κρίσης
iii. Τα Μνημόνια [συνοπτική παρουσίαση]
4. Το Μνημόνιο ως στοιχείο του πολιτεύματος
5. Παρουσίαση πηγών για μνημόνιο
II.
Δεύτερο μέρος της δεύτερης ενότητας: Η νομολογία των Μνημονίων
1ο θέμα: [Γενικό εισαγωγικό μάθημα στην νομολογία]
 Γενικές παρατηρήσεις:
65
 Η «νομοθεσίας της κρίσης» ως αντικείμενο ελέγχου συνταγματικότητας. Οι διαφορετικές
προσεγγίσεις των χωρών που δανείζουν και των χωρών που δανείζονται με βάση τα
Μνημόνια.
 Το θεωρητικό υπόβαθρο για την δικαστική αξιολόγηση των μνημονιακών μέτρων στην
χώρα μας. Η εισαγωγή της κρίσης στον δικανικό συλλογισμό. Π. Πικραμμένος, Σωτ. Ρίζος
[άρθρα τους]
 Η «μητέρα των (δικαστικών) μαχών»: ΣτΕ 668/2012
 Ιδιοκτησία και PSI (ΣτΕ 1116/2014).
2ο θέμα: [Η συμμετοχή στα δημόσια βάρη] [Η «φορολογική» νομολογία

 ΣτΕ 532/2015 (ΦΑΠ)
o ΣτΕ 2563/2015 (Τέλος επιτηδεύματος και την εισφορά αλληλεγγύης)
o ΣτΕ 1972/2012 (ΕΕΤΗΔΕ).
3ο θέμα: [Οι λέξεις και τα πράγματα: η επίδραση της οικονομικής κρίσης στο
περιεχόμενο των νομικών εννοιών]
 Το ταμειακό δημόσιο συμφέρον.
o Οι αποφάσεις για το επιτόκιο υπερημερίας του Δημοσίου ( ΣτΕ 1663/2009, ΣτΕ
1620/2011, ΑΕΔ 25/2012, ΣτΕ 2114/2014, ΕΔΔΑ σε συνδυασμό με τις
Μεϊδάνης κατά Ελλάδος, Viaropoulos v. Greece)
4ο θέμα: Η τεχνική της διαφυγής από την (ίση;) οικονομική επιβάρυνση
 Τα «ειδικά» μισθολόγια (δικαστικοί, στρατιωτικοί, πανεπιστημιακοί) . (Ειδικό Δικαστήριο
88/2013, ΣτΕ 2192/2014, 4741/2014).
 Περικοπές κυρίων και επικουρικών συντάξεων (ΣτΕ 2287, 2288,2290/2015)
5ο θέμα: [Παράπλευρες επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης]
 Περιβάλλον (ΣτΕ 3342/2013, ΠΕ ΣτΕ 88/2013, ΣτΕ 1858/2015)
 Εφετείο Ιωαννίνων 345/2013, ΑΠ 10252015 [Δ’ Τμ.] (Επικουρικό κεφάλαιο
ασφάλισης αυτοκινήτων),
 Ιθαγένεια (ΣτΕ 460/2013, ΣτΕ 3317/2014)
6ο θέμα: [Επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στις συνταγματικές παραμέτρους της
οργάνωσης της δημόσιας διοίκησης και της κατάστασης των δημοσίων υπαλλήλων]
 Προσυνταξιοδοτική διαθεσιμότητα (εφεδρεία) (ΣτΕ 3354/2013
 Αυτοδίκαιη αργία ΣτΕ 1900/2014
 ΣτΕ (Ολ.) 1901/2014 (ΕΡΤ)
66
 ΣτΕ (Ολ.)1906/2014 (ΕΥΔΑΠ)
7ο θέμα: [Επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στις συνταγματικές παραμέτρους της
απονομής της δικαιοσύνης]
 Οι «δικονομικές» συνέπειες: Η έναρξη των αποτελεσμάτων της δικαστικής απόφασης
(ΣτΕ 4741/2014 και ΣτΕ 4446/2015).
7ο θέμα: το πορτογαλικό παράδειγμα.
 Πορτογαλικό Συνταγματικό Δικαστήριο, απόφαση187/2013
8ο θέμα: Η οικονομική κρίση στο ΕΔΔΑ και στο ΔΕΕ




Κουφάκη και ΑΔΕΔΥ κατά Ελλάδος
Da Conceicao Mateus και Santos Januario κατά Πορτογαλίας
Βιαροπούλου κατά Ελλάδος
ΔΕΕ, απόφαση του Γενικού Δικαστηρίου της 10-11-2014 στην υπόθεση Τ-289/2013
για την Κύπρο.
9ο θέμα: Το βαρύ δόγμα του γερμανικού Συνταγματικού Δικαστηρίου και η σύνθετη
λιτότητα του γαλλικού Συνταγματικού Συμβουλίου




III.
2 BvR 987
2 BvR 1390
2 BvR 2728
Cοnseil Constitutionnel ,απόφαση 2012-653 DC
Τρίτη ενότητα: Γενικός σχολιασμός
6. Η ελληνική διάσταση: γιατί;
i. Παναγιώτης Κονδύλης [κ.ά.]
ii. Ορισμένα στατιστικά [χρέος, δείκτης καταναλωτή, συγκριτικά με άλλες
χώρες της ΕΕ κ.λπ.]
iii. Greek statistics: η έκθεση της Επιτροπής και σχολιασμός της
7. Η ευρωπαϊκή ενωσιακή διάσταση:
i. Η ”δομική ασυμμετρία” της κατασκευής του ευρώ [Ενδεικτική επιλογή
κειμένων (2-3 κείμενα) για:
a. Θεσμικά [π.χ. Tuori & Tuori, Hinarejos]
b. Οικονομικά [π.χ. Eichengreen]
8. Η θεσμική απάντηση της ΕΕ ως ζήτημα καταστατικής/συνταγματικής τάξης
i. Η δημιουργία και η εξέλιξη των ”μηχανισμών διάσωσης” [EFSM, EFSF,
ESM] και η αναθεώρηση του άρθρου 136 (3) ΣΛΕΕ
ii. ΔΕΕ, απόφαση Pringle
iii. Το Νέο Δημοσιονομικό Σύμφωνο (και) ως θέμα συνταγματικού δικαίου
67
9. Ζητήματα δημοκρατίας, δικαιωμάτων και Συντάγματος όπως αναδεικνύονται
i. η έκθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για την δημοκρατική
νομιμοποίηση της Τρόϊκα
ii. με την νομοθεσία, νομολογία και πρακτική της αντιμετώπισης της
οικονομικής κρίσης και
iii. με την εισαγωγή νέων κανόνων οικονομικής διακυβέρνησης στην ζώνη
του ευρώ.
Τρίτη Ενότητα : Δημόσια σφαίρα, ιδιωτικός βίος, δικαίωμα στη διαφορετική άποψη : Οι
δύσκολες συνταγματικές σταθμίσεις
1ο Μάθημα: Εισαγωγή στη γενική προβληματική. Από το 1890 στο 2016:
Επαναοριοθετώντας το δικαίωμα του ιδιωτικού βίου.
Samuel Warren/Luis Brandeis, The Right to Privacy, 4 Harvard Law Review 193
(December 1890).
2ο Μάθημα: Μ., Α. και Λ. κατά Σ; (Μέλητος, Άνυτος και Λύκων κατά Σωκράτη; Ηλιαία,
399 π.χ.). Η δημοσιοποίηση των ονομάτων στις δικαστικές αποφάσεις.
Άρθρο 40 του ν. 3659/2008,
ΑρχΠροστΔεδ 2/2006 (γνωμ)
Γιώργος Γιαννόπουλος, Μ., Α. και Λ. κατά Σ; Η ανωνυμοποίηση των βάσεων νομικών
δεδομένων, ΔιΜΕΕ 1/2012, σελ. 21 επ.
3ο Μάθημα: The Truman Show. Οι κάμερες στους δημόσιους χώρους.
ΕΔΔΑ, απόφαση της 28-1-2003, Peck κατά Ηνωμένου Βασιλείου.
Ομοσπονδιακό Γερμανικό Συνταγματικό Δικαστήριο, 1 BvR 2501/13, απόφαση της 247-2015 (έχω δικαίωμα να καταγράφω τον αστυνομικό που με καταγράφει;)
ΜονΠρωτΠατρ 2765/2005
ΑρχΠροστΔεδ 1/2009
4ο Μάθημα: Μια ανεπιθύμητη δημοσιότητα. Η δημοσιοποίηση ονομάτων και
φωτογραφιών συλληφθέντων και οφειλετών
ΑρχΠροστΔεδ 67/2002 (ονόματα συλληφθέντων)
ΑρχΠροστΔεδ 4/2011 γνωμ. (ονόματα οφειλετών του Δημοσίου).
ΑρχΠροστΔεδ 128/2012 (φωτογραφίες οροθετικών).
5ο Μάθημα: Δεν … ξεχνώ! Υπάρχει δικαίωμα στη λήθη;
ΔΕΕ, C-131/12, απόφαση της 13-5-2014, Google Spain.
Σπύρος Βλαχόπουλος, Το δικαίωμα στη λήθη, ΔιΔικ 2014, σελ. 854 επ.
Παναγιώτης Τσιάλας/Βάλλια Νικήτα, Το δικαίωμα στην (ηλεκτρονική) λήθη, The Books’
Journal 8/2014, σελ. 8 επ.
6ο Μάθημα: «Στρέψε το βλέμμα σου αλλού». Η δημόσια προσβολή ατομικών
πεποιθήσεων.
Σταύρος Τσακυράκης, Θρησκεία κατά τέχνης, 2005, σελ. 63 επ., 147 επ., 187 επ.
68
Spiros Vlachopoulos, Art and Religion. The mutual tolerance as a way to resolve
constitutional conflicts, Annuaire International des Droits de l’ Homme, IV 2009, σελ. 325 επ.
7ο Μάθημα: Από την «καθαρή» περί δικαίου θεωρία στην «καθαρή» επιστημονική
θεωρία. Η αντιμετώπιση του αιρετικού λόγου.
Άρθρο 1 του ν. 927/1979 (όπως τροποποιήθηκε και ισχύει).
Γιώργος Μαργαρίτης, Άποψη για την υπόθεση Ρίχτερ, διαδικτυακός τόπος «Αγώνας της
Κρήτης».
Αντώνης Λιάκος, Άποψη για την υπόθεση Ρίχτερ, διαδυκτιακός τόπος «Ο χρόνος».
8ο Μάθημα: Σύνοψη - Συμπεράσματα
Διοικητικό Δίκαιο
Κατευθύνσεις: «ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ» «ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ»
Διδάσκοντες: Καθηγήτρια Γ. Σιούτη, Αν. Καθηγητής Γ. Δελλής, Επ. Καθηγήτρια Π. Μουζουράκη
Syllabus : Το μάθημα κορμού «Διοικητικό Δίκαιο», έχει ως στόχο να διευρύνει τις γνώσεις των
μεταπτυχιακών φοιτητών στο συγκεκριμένο πεδίο, αφενός με τη θεωρητική και δογματική
εμβάθυνση σε έννοιες και θεσμούς του διοικητικού δικαίου, αφετέρου με την εξειδίκευση σε επί
μέρους ζητήματα τα οποία δεν αποτέλεσαν αντικείμενο ενδελεχούς επεξεργασίας κατά τις
προπτυχιακές σπουδές.
Σε μία πρώτη ενότητα, γίνεται θεωρητική επεξεργασία κλασσικών ζητημάτων του διοικητικού
δικαίου, όπως είναι η έννοια της διοικητικής πράξης και οι γενικές αρχές του διοικητικού
δικαίου.
Στη συνέχεια, παρουσιάζεται η εξέλιξη του ρυθμιστικού αντικειμένου, αλλά και του περιεχομένου
του διοικητικού δικαίου, από την έννοια της δημόσιας υπηρεσίας/service public μέχρι τις
υπηρεσίες γενικού οικονομικού συμφέροντος του Ευρωπαϊκού Δικαίου και τη δημόσια ρύθμιση
των αγορών.
Ακολουθεί η εμβάθυνση σε συγκεκριμένες θεματικές, για την καλύτερη κατανόηση του
διοικητικού δικαίου στην πράξη. Έχουν επιλεγεί σχετικά, το δίκαιο των αλλοδαπών, ο θεσμός της
αστικής ευθύνης του Κράτους καθώς και η λειτουργία του Ελεγκτικού Συνεδρίου, ως διφυούς
κρατικού οργάνου με διοικητικές και δικαστικές αρμοδιότητες.
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Δημόσιο Δίκαιο και Οικονομική Ανάλυση
Κατεύθυνση ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ
και
Κατεύθυνση ΔΙΚΑΙΟ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ
ΔΙΔΑΣΚΩΝ: Αναπληρωτής Καθηγητής Γ. Δελλής
1. Αρχές οικονομικής ανάλυσης :
69
‐
‐
‐
Έννοια
ευημερίας,
Καμπύλες
αποτελεσματικότητα
Μορφές αγορών, έννοια ανταγωνισμού
Αποτυχίες αγοράς
προσφοράς/ζήτησης,
Κόστος
και
2. Οικονομική ανάλυση και Δίκαιο
‐ Το θεώρημα του Coase,
‐ Θεσμικά οικονομικά
‐ Προβλήματα συλλογικής δράσης και θεσμοί δημοσίου δικαίου, θεώρημα του Arrow
‐ Από τον Coase στον Posner και τον Calabresi
και
‐ Why efficiency? Η σημασία της αποτελεσματικότητας στο δίκαιο
η διαμάχη Posner και Dworkin.
‐ Οι σύγχρονες τάσεις: Rose-Ackerman, Macey, “McNollGast”, Sunstein
3. Οικονομική ανάλυση και Δημόσιο Δίκαιο : γενική προβληματική
‐ Οι αναποτελεσματικότητες του παραδοσιακού δημοσίου δικαίου
o Προβλήματα συλλογικής δράσης
o Ασυμμετρία πληροφόρησης και πρόβλημα αντιπροσώπευσης
o Το πρόβλημα της Δημόσιας Επιλογής (Public Choice)
‐ Τα όρια του κρατικού παρεμβατισμού υπό το φως της οικονομικής ανάλυσης
‐ Από την αναλογικότητα στη στάθμιση κόστους-οφέλους
‐ Προς ένα νέο δημόσιο όργανο; Οι ανεξάρτητες αρχές.
‐ Προς ένα νέο δημόσιο δίκαιο;
4. Οικονομική ανάλυση και Δημόσιο Δίκαιο: ειδικά θέματα.
‐ Ρύθμιση αγορών
‐ Χωροταξία και περιβάλλον
‐ Δημόσιες συμβάσεις
‐ Επίλυση διοικητικών διαφορών
"ΕΘΝΙΚΗ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΘΕΜΕΛΙΩΔΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ "
(Συγκριτικό συνταγματικό δίκαιο – δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης – ΕΣΔΑ)
Διδάσκοντες : Αναπλ. Καθηγήτρια Θ. Αντωνίου, Λέκτορες, Αικ. Ηλιάδου,
Ν. Παπασπύρου, Καθηγήτρια Τζ. Ηλιοπούλου – Στράγγα
Syllabus : Η παρούσα οικονομική κρίση που οδήγησε πολλά Κράτη μέλη, μεταξύ των οποίων και
τη χώρα μας, στην «αποδόμηση» του κοινωνικού Κράτους φαίνεται να θέτει σε αμφισβήτηση το
μεταπολεμικό επίτευγμα της θεώρησης του κοινωνικού Κράτους ως άρρηκτα συνδεδεμένου με
την έννοια του σύγχρονου δημοκρατικού Κράτους δικαίου, κάτι το οποίο άλλωστε έχει
αποτυπωθεί ρητά σε πολλά εθνικά Συντάγματα των Κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά
και στις Συνθήκες της ίδιας της Ένωσης. Πράγματι η προϊούσα θεσμοθέτηση των κοινωνικών
δικαιωμάτων σε συνταγματικό επίπεδο πολλών Κρατών μελών είχε επίδραση και
αντικατοπτρίζεται και στο πρωτογενές δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ιδίως με την κατοχύρωση
κοινωνικών δικαιωμάτων στον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Από την άλλη πλευρά το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου κατάφερε με τον
70
χρόνο να «μεταμορφώσει» την ΕΣΔΑ, μια συνθήκη που κατοχυρώνει εκ πρώτης όψεως αμιγώς
κλασσικά αμυντικά δικαιώματα και ελευθερίες, σε ένα ευρωπαϊκό κείμενο που αποτελεί πηγή
και κοινωνικών δικαιωμάτων.
Περιεχόμενο του μαθήματος θα αποτελέσουν τα πορίσματα πολυετούς έρευνας1, η οποία
βασίζεται σε μια ευρεία έννοια των κοινωνικών δικαιωμάτων και δεν περιορίζεται στα κοινωνικά
δικαιώματα υπό την στενή του όρου έννοια που αντιστοιχεί εν πολλοίς στα κοινωνικά
δικαιώματα, όπως τα ορίζει ο Jellinek στην γνωστή τριμερή του διάκριση, δηλαδή ως δικαιώματα
του status positivus (αξιώσεις προς το Κράτος για παροχές). Στην εδώ χρησιμοποιούμενη ευρεία
έννοια των κοινωνικών δικαιωμάτων, όπως αυτή διαπλάσθηκε και υπό την επήρεια του
κοινοτικού δικαίου, εντάσσονται και οι λεγόμενες κοινωνικές ελευθερίες (όπως λ.χ. η ελευθερία
της εκπαίδευσης, η συνδικαλιστική ελευθερία κ.ά.), όπως άλλωστε και η αρχή της ισότητας στις
διάφορες εκφάνσεις της με την συναφή αρχή της απαγόρευσης των διακρίσεων.
Περαιτέρω η εξέταση των θεμελιωδών κοινωνικών δικαιωμάτων δεν περιορίζεται σε μια εξέτασή
τους αποκομμένη από την λοιπή έννομη τάξη στην οποία κατοχυρώνονται. Τα θεμελιώδη
κοινωνικά δικαιώματα διερευνώνται στο ευρύτερο θεσμικό πλαίσιο στο οποίο εντάσσονται, αυτό
δηλαδή του συνταγματικού και του δημοσίου εν γένει δικαίου των Κρατών μελών και της
Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τέλος δε, παρόλον δε ότι η ΕΣΔΑ εκ πρώτης όψεως φαίνεται να
κατοχυρώνει πρωτίστως κλασσικά ατομικά και πολιτικά δικαιώματα και ελευθερίες και ελάχιστα
κοινωνικά εν ευρεία εννοία δικαιώματα – όπως λ.χ. τη συνδικαλιστική ελευθερία ή την
απαγόρευση των διακρίσεων –, εν τούτοις, όπως κατέδειξε η έρευνα, στη νομολογία του
Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (και παλαιότερα της με το 11ο
Πρωτόκολλο [11.5.1994] το 1998 [1.1.1998] καταργηθείσας Ευρωπαϊκής Επιτροπής
Δικαιωμάτων του Ανθρώπου) ανιχνεύονται σειρά κοινωνικών δικαιωμάτων, τα οποία κρίθηκε ότι
απορρέουν από διατάξεις της Συνθήκης. Η ενασχόληση συνεπώς με την ΕΣΔΑ και τη νομολογία
των οργάνων του Στρασβούργου κρίνεται και αυτή απαραίτητη. Αυτονόητο είναι ότι στο πλαίσιο
του μαθήματος θα παρουσιασθεί και η νομολογία ανωτάτων και συνταγματικών δικαστηρίων των
Κρατών μελών, όπως άλλωστε και η νομολογία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης στα
ειδικότερα θέματα που αναφέρονται κατωτέρω ως αντικείμενο διδασκαλίας.
Τα ειδικότερα θέματα, τα οποία θα αποτελέσουν αντικείμενο διδασκαλίας σε επίπεδο
συγκριτικού δημοσίου δικαίου, δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης και δικαίου της ΕΣΔΑ αφορούν
ιδίως την ιστορική εξέλιξη και το σύστημα προστασίας των θεμελιωδών κοινωνικών
δικαιωμάτων, τις πηγές των θεμελιωδών κοινωνικών δικαιωμάτων, τη νομική φύση και τις
δυνατότητες «‘δικαστικοποίησης’ ή, κατ’άλλη διαύπωση, ‘αγωγιμότητας’» των θεμελιωδών
κοινωνικών δικαιωμάτων, τους φορείς και αποδέκτες των θεμελιωδών κοινωνικών δικαιωμάτων,
ζητήματα της δικαστικής και εξωδικαστκής προστασίας των δικαιωμάτων αυτών και, τέλος,
1
Η προτείνουσα το μάθημα αυτό επιλογής έχει μακρά ενασχόληση με τα κοινωνικά δικαιώματα και
είναι συγγραφέας δύο σχετικών βιβλίων συγκριτικού δημοσίου και ευρωπαϊκού δικαίου, τα οποία
έτυχαν ιδιαίτερα θερμής υποδοχής από την ευρωπαϊκή επιστημονική κοινότητα : το πρώτο βιβλίο 1033
σελίδων κυκλοφόρησε το 2000 στα γαλλικά, ενώ το δεύτερο 1211 σελίδων έχει γραφεί στα γερμανικά
και κυκλοφόρησε το 2010. Στο δεύτερο αυτό βιβλίο, ένα μεγάλο μέρος του οποίου είναι προσεχώς υπό
έκδοση στα ελληνικά, η έρευνα δεν περιορίζεται, στη σύγκριση των δικαίων των Κρατών μελών, όπως
είχε γίνει στο γαλλικό έργο. Ερευνάται εξονυχιστικά και το κοινοτικό/ενωσιακό δίκαιο καθώς επίσης
και η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ). Στην σύγκριση των εθνικών εννόμων
τάξεων μεταξύ τους προσετέθη συνεπώς η περαιτέρω σύγκριση των εθνικών εννόμων τάξεων με το
δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και την ΕΣΔΑ. Σημειωτέον ότι στα δύο αυτά βιβλία συνέπραξαν με
εθνικές εισηγήσεις επιφανείς ευρωπαίοι νομικοί, καθηγητές αλλοδαπών Πανεπιστημίων και Δικαστές
του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. Τέλος θα πρέπει να σημειωθεί ότι το μάθημα αυτό
έχει διδάξει η προτιθέμενη να το διδάξει στο ΜΠΣ Δημοσίου Δικαίου σε μεταπτυχιακά προγράμματα
γαλλικών και γερμανικών Πανεπιστημίων, καθώς επίσης και στο Πανεπιστήμιο της Λισσαβώνας.
71
ζητήματα της τροποποίησης επί τα χείρω ή κατάργησης κοινωνικών δικαιωμάτων (θεωρία του
κοινωνικού κεκτημένου).
ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΑΙ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΟ ΔΗΜΟΣΙΟ ΔΙΚΑΙΟ
Η ύλη του προτεινόμενου μαθήματος περιλαμβάνει τις ακόλουθες ενότητες:
1. Εισαγωγή στο συγκριτικό δίκαιο
Αξία του συγκριτικού δικαίου, ιστορική εδραίωση και ανάπτυξη ως αυτοτελούς κλάδου του
δικαίου.
2. Ιστορία της δημιουργίας και εξέλιξης των θεσμών δημοσίου δικαίου και οικογένειες
δικαίων
Περίοδοι και γεγονότα σταθμοί στην εισαγωγή και εδραίωση των θεσμών δημοσίου δικαίου.
Ανάπτυξη ιδιαίτερων οικογενειών δικαίων. Λόγοι δημιουργίας και βασικά χαρακτηριστικά των
οικογενειών δικαίων.
3. Ευρωπαϊκό δίκαιο
Ευρωπαϊκή Ένωση, Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.
4. Αγγλοσαξονικά δίκαια και Κοινοπολιτεία των Εθνών
Αγγλία/Ηνωμένο Βασίλειο, ΗΠΑ, Καναδάς, Αυστραλία, Ινδία, Νότια Αφρική.
5. Ηπειρωτικοευρωπαϊκά δίκαια
Γαλλία, Γερμανία, Ισπανία, Ιταλία, Σκανδιναβικά κράτη.
6. Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη
Τσεχία, Πολωνία, Ρωσία, Ουκρανία, κράτη της Βαλτικής.
7. Οικουμενικοί διεθνείς οργανισμοί
Ηνωμένα Έθνη, Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, Όμιλος Παγκόσμιας Τράπεζας, Διεθνές
Νομισματικό Ταμείο.
8. Σύγχρονος συνταγματικός πλουραλισμός
Ετεραρχία των πηγών του δικαίου, πολυεπίπεδη διακυβέρνηση, διεθνής δικαιοδοσία.
Κατεύθυνση ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ
&
Κατεύθυνση ΔΙΚΑΙΟ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ
ΜΑΘΗΜΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Δημόσιο Τραπεζικό Δίκαιο
Διδάσκων : Καθηγητής Χρήστος Βλ. Γκόρτσος
72
ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ
Ι. Το Ελληνικό δημόσιο τραπεζικό δίκαιο μέσα στο σύστημα του
Ευρωπαϊκού χρηματοπιστωτικού δικαίου
Α. Το πλαίσιο αναφοράς: χρηματοπιστωτική ολοκλήρωση και τραπεζική ενοποίηση
Β. Ευρωπαϊκό χρηματοπιστωτικό δίκαιο
Γ. Ορισμός του Ελληνικού δημοσίου τραπεζικού δικαίου και οριοθέτησή του έναντι των
υπολοίπων κλάδων του δημοσίου χρηματοπιστωτικού δικαίου και του δημοσίου
νομισματικού δικαίου
ΙΙ. Οι πηγές του δημοσίου τραπεζικού δικαίου μέσα από το πρίσμα του ευρωπαϊκού
τραπεζικού δικαίου
Α. Το ευρωπαϊκό τραπεζικό δίκαιο ως καθοριστικός παράγοντας διαμόρφωσης του
ελληνικού δημοσίου τραπεζικού δικαίου
Β. Η Ευρωπαϊκή Τραπεζική Ένωση
Γ. Οι πηγές του (ελληνικού) δημοσίου τραπεζικού δικαίου
ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ: ΘΕΣΜΟΙ
ΙΙΙ. Οι δύο βασικοί πυλώνες της Ευρωπαϊκής Τραπεζικής Ένωσης
Α. Ο Ενιαίος Εποπτικός Μηχανισμός (SSM)
Β. Ο Ενιαίος Μηχανισμός Εξυγίανσης (SRM) και το Ενιαίο Ταμείο Εξυγίανσης (SRF)
IV. Οι Ελληνικοί θεσμοί
Α. Εισαγωγικές παρατηρήσεις
Β. Η Τράπεζα της Ελλάδος
Γ. Το Ταμείο Εγγύησης Καταθέσεων και Επενδύσεων
Δ. Το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας
ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ: ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ
V. Όροι αδειοδοσίας, άσκησης δραστηριότητας και ανάκλησης της άδειας λειτουργίας
των πιστωτικών ιδρυμάτων
Α. Όροι χορήγησης άδειας λειτουργίας
Β. Όροι άσκησης δραστηριότητας
Γ. Όροι ανάκλησης της άδειας λειτουργίας
VI. Εγκατάσταση πιστωτικών και χρηματοδοτικών ιδρυμάτων μέσω υποκαταστημάτων και
εκ μέρους τους παροχή υπηρεσιών χωρίς εγκατάσταση
Α. Εισαγωγικές παρατηρήσεις
73
Β. Το πλαίσιο αναφοράς
Γ. Διατάξεις για τα πιστωτικά ιδρύματα
VII. Μικρο-προληπτική εποπτεία των πιστωτικών ιδρυμάτων
Α. Η κατανομή εποπτικών εξουσιών μεταξύ της ΕΚΤ και της Τράπεζας της Ελλάδος
Β. Τα ειδικά εποπτικά καθήκοντα που ανατίθενται στην ΕΚΤ
Γ. Τα εποπτικά καθήκοντα της Τράπεζας της Ελλάδος
VIII. Το καθεστώς μικρο- και μακρο-προληπτικής ρύθμισης
Α. Κανόνες για την κεφαλαιακή επάρκεια των πιστωτικών ιδρυμάτων
Β. Κανόνες για τα μεγάλα χρηματοδοτικά ανοίγματα των πιστωτικών ιδρυμάτων
Γ. Κανόνες για τον έλεγχο της ρευστότητας των πιστωτικών ιδρυμάτων
Δ. Οι «πυλώνες 2» και «3» του ρυθμιστικού πλαισίου
Ε. Το κανονιστικό πλαίσιο για τη μακρο-προληπτική ρύθμιση
IX. Εξυγίανση πιστωτικών ιδρυμάτων
Α. Εισαγωγικές παρατηρήσεις
Β. Σχεδιασμός εξυγίανσης και έγκαιρη παρέμβαση
Γ. Στόχοι της και γενικές αρχές που διέπουν την εξυγίανση – σειρά προτεραιότητας των
απαιτήσεων
Δ. Εργαλεία και διαδικασία εξυγίανσης
Ε. Το Ενιαίο Ταμείο Εξυγίανσης
X. Το σύστημα εγγύησης καταθέσεων
Α. Οι όροι λειτουργίας του συστήματος εγγύησης καταθέσεων του ΤΕΚΕ
Β. Πληροφόρηση καταθετών
XI. Η χορήγηση τελικού αναχρηματοδοτικού δανεισμού σε πιστωτικά ιδρύματα
Α. Εισαγωγικές παρατηρήσεις
Β. Το περιεχόμενο της Ανακοίνωσης της ΕΚΤ (2014): αναλυτική παρουσίαση
Κατεύθυνση ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ
&
Κατεύθυνση ΔΙΚΑΙΟ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ
ΔΙΚΑΙΟ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ
74
ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ : ΛΕΚΤΟΡΑΣ Αικατερίνη Ν. Ηλιάδου
Syllabus : Ο τομέας της ενέργειας αποτελεί έναν από τους πιο σημαντικούς τομείς της
οικονομίας, ο οποίος κατά τις τελευταίες δεκαετίες υφίσταται ουσιώδεις αλλαγές σε σχέση με το
νομικό πλαίσιο οργάνωσης και λειτουργίας. Ειδικότερα, στο πλαίσιο της εσωτερικής αγοράς έχει
εγκαταλειφθεί το μοντέλο οργάνωσης του τομέα το οποίο περιγράφεται συνοπτικά ως «δημόσιο
μονοπώλιο» και αντιστοιχεί στην ίδρυση καθετοποιημένων δημοσίων επιχειρήσεων, καθώς
σύμφωνα και με το Δίκαιο της ΕΕ εφαρμόζονται πλέον κανόνες ελεύθερου ανταγωνισμού
(απελευθέρωση αγοράς). Η εφαρμογή τέτοιων κανόνων εμφανίζει ιδιαιτερότητες, καθώς
πρόκειται για βιομηχανίες δικτύου, δηλαδή τομείς που περιλαμβάνουν υποδομές φυσικού
μονοπωλίου. Στο πλαίσιο αυτό, επιβάλλονται υποχρεώσεις διαχωρισμού των πρώην
μονοπωλιακών δημοσίων επιχειρήσεων και καθιερώνεται αφενός το δικαίωμα πρόσβασης
τρίτων στα φυσικά μονοπώλια και αφετέρου το δικαίωμα επιλογής προμηθευτή υπέρ των
καταναλωτών. Παράλληλα, ο τομέας της ενέργειας εμφανίζει σημαντικές παραμέτρους κοινής
ωφέλειας και τίθεται το θέμα της διασφάλισης τέτοιων παραμέτρων σε πλαίσιο ελεύθερου
ανταγωνισμού. Η οργάνωση του τομέα περιλαμβάνει τέλος τη σύσταση και λειτουργία
ρυθμιστικής αρχής, η οποία χαρακτηρίζεται από θεσμική ιδιαιτερότητα.
Σκοπός
Σκοπός του μαθήματος είναι η εξοικείωση με τις έννοιες και τους βασικούς κανόνες οργάνωσης
και λειτουργίας του τομέα της ενέργειας, ο οποίος λόγω των δομικών αλλαγών των τελευταίων
δεκαετιών και της σημαντικότατης οικονομικής σημασίας του, αναδεικνύεται ως ιδιαίτερος
κλάδος του Ειδικού Διοικητικού Δικαίου. Το αντικείμενο του μαθήματος συνδυάζει παραμέτρους
Διοικητικού Δικαίου και Δικαίου ΕΕ και αποσκοπεί στην εμβάθυνση της μελέτης ειδικών
θεμάτων.
Οργάνωση




Παραδόσεις με τη χρήση οπτικοακουστικών μέσων – Παρουσιάσεις με χρήση προβολέα επί
θεωρητικών και πρακτικών θεμάτων
Μελέτη και αξιολόγηση νομολογίας
Χρήση της ηλεκτρονικής πλατφόρμας του Πανεπιστημίου (e-class)
Εκπόνηση εργασιών επί ειδικών επιμέρους θεμάτων (εθελοντική)
Ύλη μαθήματος
Ι. Έννοια, σημασία και ιδιαιτερότητες του τομέα της ενέργειας
ΙΙ. Νομικό πλαίσιο τομέα ενέργειας – Κανόνες απελευθέρωσης αγοράς ενέργειας
ΙΙΙ. Υποχρεώσεις διαχωρισμού επιχειρήσεων (unbundling)
IV. Δικαίωμα πρόσβασης τρίτων
V. Διασφάλιση κοινής ωφέλειας (Υποχρεώσεις παροχής Υπηρεσιών Κοινής Ωφέλειας – ΥΚΩ) στον
τομέα της ενέργειας
VΙ. Οργάνωση μηχανισμών και θεσμών ρύθμισης αγοράς ενέργειας
75
VΙΙ. Προοπτική εξέλιξης κανονιστικού πλαισίου
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
 Δελλής Γ., Κοινή ωφέλεια και αγορά, Τόμος Α’, Αθήνα-Κομοτηνή 2008
 Ηλιάδου Αικ., Η διείσδυση του Δημοσίου Δικαίου στη ρύθμιση αγορών δικτύου, Αθήνα 2010
 Ηλιόπουλος Κ., Ζητήματα Ευρωπαϊκού Δικαίου Ενέργειας, Αθήνα 2014
 Jones Chr. (ed.), EU Energy Law, Vol. 1, The internal energy market4,Claeys & Casteels
2016
 Roggenkamp M./ Redgwell C./ Ronne A./del Guayo I. (eds.), Energy Law in Europe3,
Oxford University Press 2016
 Φαραντούρης Ν. (Επιμ.), Ενέργεια – Δίκαιο, Οικονομία και Πολιτική, Αθήνα 2012
 Φορτσάκης Θ., Δίκαιο της ενέργειας, Αθήνα-Κομοτηνή 2009.
Κατεύθυνση ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ
&
Κατεύθυνση ΔΙΚΑΙΟ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ
Δίκαιο Ηλεκτρονικών Επικοινωνιών
Διδάσκων: Επίκ. Καθηγητής Β. Κονδύλης
Syllabus : Μετά από κάποιες εισαγωγικές εννοιολογικές προσεγγίσεις, το Πρώτο Μέρος αφορά
τη θέσπιση Κανόνων από την ΕΕ για τον τομέα των ηλεκτρονικών επικοινωνιών. Εξετάζεται πώς
γεννήθηκε και πώς εξελίχθηκε το δίκαιο των τηλεπικοινωνιών, με το σταδιακό άνοιγμα στον
ανταγωνισμό και (ιδίως με τα πακέτα ‘Τelecom’ 2002 και 2009), ποιο είναι το νομικό πλαίσιο
της δράσης της ΕΕ, και αναλύονται οι κανόνες του ευρωπαϊκού δικαίου των ηλεκτρονικών
επικοινωνιών [πχ η οδηγία –πλαίσιο» (2002/21/ΕΚ), η «οδηγία για την αδειοδότηση»
(2002/20/ΕΚ), η «οδηγία για την πρόσβαση» (2002/19/ΕΚ), η «οδηγία για την καθολική
υπηρεσία» (2002/22/ΕΚ), η «οδηγία για τα προσωπικά δεδομένα» (2002/58/ΕΚ), η οδηγία για
τον ανταγωνισμό (2002/77/ΕΚ), η οδηγία για τον ραδιοεξοπλισμό και τον τερματικό
τηλεπικοινωνιακό εξοπλισμό, και άλλα κείμενα με εξειδικευμένο αντικείμενο (ρυθμίσεις για τις
ραδιοσυχνότητες, την αδεσμοποίηση πρόσβαση στον τοπικό βρόχο (ΑΠΤΒ) και την την
περιαγωγή] και η σχετική νομολογία του ΔΕΕ. Στο Δεύτερο Μέρος εξετάζεται το ελληνικό δίκαιο
των ηλεκτρονικών επικοινωνιών: Το ελληνικό θεσμικό πλαίσιο (όργανα, ιδίως ο ρόλος της ΕΕΤΤ ως
Εθνικής Ρυθμιστικής Αρχής, αρμοδιότητες) και η ισχύουσα ελληνική νομοθεσία, ιδίως οι γενικές
αρχές και κύριες ρυθμίσεις του δικαίου των ηλεκτρονικών επικοινωνιών, και οι ασκούμενοι
έλεγχοι στον τομέα αυτόν είτε από όργανα ή φορείς της ΕΕ είτε, ιδίως, από όργανα της ελληνικής
έννομης τάξης (Βουλή, δικαστήρια). Τέλος, επιχειρείται να γίνει μια αποτίμηση των εξελίξεων
και των προοπτικών του δικαίου των ηλεκτρονικών επικοινωνιών.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία:
Paul Nihoul, Peter Rodford, EU Electronic Communications Law: Competition & Regulation in
the European Telecommunications Market, Ο.U.P, 2η έκδ. 2012.
Κατεύθυνση ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ
&
Κατεύθυνση ΔΙΚΑΙΟ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ
76
ΜΟΡΦΕΣ ΔΙΑΛΟΓΟΥ ΤΩΝ ΕΘΝΙΚΩΝ ΜΕ ΤΑ ΕΥΡΩΠΑΙΚΑ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΑ
Διδάσκων : Επίκ. Καθηγητής Β. Κονδύλης
«Μορφές συνεργασίας και διαλόγου των Εθνικών δικαστηρίων με το ΔΕΕ και το ΕΔΔΑ: Άμεσος
και έμμεσος διάλογο
Syllabus : Μετά από ένα εισαγωγικό μάθημα με εννοιολογικές αποσαφηνίσεις, στο Πρώτο
Μέρος, εξετάζονται οι μορφές άμεσης συνεργασίας και άμεσου διαλόγου των ευρωπαϊκών με τα
εθνικά δικαστήρια, και πρωτίστως η διαδικασία της υποβολής προδικαστικού ερωτήματος στο
ΔΕΕ. Πχ αναλύεται η προδικαστική παραπομπή ως ‘διέξοδος’ (‘way out’) από δυσχερείς νομικές
καταστάσεις, στο πλαίσιο του εθνικού δικαίου, που αντιμετωπίζει ο εθνικός δικαστής, ως
‘ασφαλιστική δικλείδα’ (safety valve’) για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Επίσης,
αναλύεται το ζήτημα κατά πόσον παρατηρείται το φαινόμενο της «αντιδόσεως των ιδιωμάτων»
μεταξύ των εθνικών δικαστηρίων και του ΔΕΕ κατά την ανάπτυξη της συνεργασίας και του
αμέσου διαλόγου των δικαστών. Το πρώτο μέρος τελειώνει με την παράθεση των θεσμικών ή
άλλων εμποδίων στη συνεργασία και τον διάλογο των εθνικών δικαστών με το ΔΕΕ και τα
‘αντίδοτα’ στα παρατηρούμενα εμπόδια.
Στο Δεύτερο Μέρος, εξετάζονται οι μορφές εμμέσου διαλόγου των εθνικών δικαστών με τους
Ευρωπαίους ομολόγους τους (ΔΕΕ και ΕΔΔΑ), με πρώτη και κύρια μορφή τον σεβασμό από τον
εθνικό δικαστή της νομολογίας των Ευρωπαϊκών δικαστηρίων. Αναλύονται δε τα αποτελέσματα
του εμμέσου αυτού διαλόγου στην εθνική έννομη τάξη, με έμφαση στην ελληνική έννομη τάξη.
Επίσης, αναλύονται άλλες μορφές συνεργασίας και εμμέσου διαλόγου μεταξύ δικαστηρίων και
δικαστών. Ειδικής αναλύσεως χρήζει το ζήτημα κατά πόσον παρατηρείται το φαινόμενο της
«αντιδόσεως των ιδιωμάτων» στον έμμεσο διάλογο, το οποίο εξηγείται γιατί παρουσιάζεται στις
περιπτώσεις του έμμεσου διαλόγου υπό πολύ πιο διαφοροποιημένες μορφές από ότι στον άμεσο
διάλογο. Τέλος, αναλύεται πώς στοιχειοθετείται η αντίδοση των ιδιωμάτων στο πλαίσιο σχέσεων
εμμέσου διαλόγου των εθνικών δικαστών με το ΕΔΔΑ και ποια είναι τα χαρακτηριστικά της
‘αντίδοσης’ αυτής.
Ενδεικτική βιβλιογραφία:
V. Kondylis, «Forms of cooperation and of dialogue between National and European Judges»,
«European Public Law Series» (ΕPLO) 2013, Tόμ. CIX (308 σελ.)
Β΄ Εξάμηνο
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
ΔΙΕΘΝΕΣ ΚΑΙ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ
Διδάσκων : Αναπλ. Καθηγητής Γ. Γεραπετρίτης
Η ύλη του προτεινόμενου μαθήματος περιλαμβάνει τις ακόλουθες ενότητες:
77
Εισαγωγή στο δίκαιο της οικονομίας
Εννοιολογικοί προσδιορισμοί, αντικείμενο, πηγές και αξία του δικαίου της οικονομίας, εθνική και
υπερεθνική διάσταση, ρύθμιση-απορρύθμιση-αυτορρύθμιση.
Διεθνές δίκαιο της Οικονομίας Α’: Διεθνείς οργανισμοί
Περίοδοι και γεγονότα σταθμοί στην εισαγωγή και εδραίωση του διεθνούς δικαίου της
οικονομίας
Διεθνές δίκαιο της Οικονομίας Β’: Ευρωπαϊκό δίκαιο της δημόσιας οικονομίας
Ευρωπαϊκή και Νομισματική Ένωση, κατανομή αρμοδιοτήτων μεταξύ της Ένωσης και των κρατών
μελών, ρυθμιστική διαχείριση οικονομικών κρίσεων, διακυβερνητική και κοινοτική διαδικασία
λήψης αποφάσεων, υποχρεώσεις των κρατών μελών, κεντρομόλες και φυγόκεντρες τάσεις στο
περιβάλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ευρωζώνης.
Συνταγματικό δίκαιο της Οικονομίας Α’: Η ελληνική διάσταση
Το οικονομικό περιβάλλον του ελληνικού Συντάγματος, κανόνες δημοσιονομικής ισορροπίας,
νομολογία της οικονομίας, διαχείριση της οικονομικής κρίσης, οικονομία και δικαιώματα.
Συνταγματικό δίκαιο της Οικονομίας Β’: Η συγκριτική διάσταση
Αλλοδαπά συντάγματα και αλλοδαπή νομολογία της οικονομίας, συγκλίσεις και αποκλίσεις.
Σχέση δικαίου και οικονομίας σήμερα
Νέος οικονομικός συνταγματισμός, κάθετη σχέση διεθνούς και εθνικού συνταγματικού δικαίου
της οικονομίας, οριζόντια ισορροπία των κρατικών λειτουργιών και η θέση του δικαστή,
μετασχηματισμός της πολιτικής.
Κατεύθυνση ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ
&
Κατεύθυνση ΔΙΚΑΙΟ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ
ΔΙΚΑΙΟ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ
Διδάσκων: Αν. Καθηγητής Κ. Γιαννακόπουλος
Syllabus :Το δίκαιο δημοσίων συμβάσεων αφορά τις συμβάσεις με τις οποίες μια δημόσια
οντότητα εμπιστεύεται σε έναν τρίτο την παροχή μιας οικονομικής δραστηριότητας σχετικής με
προμήθειες, υπηρεσίες ή δημόσια έργα. Στο πεδίο του δικαίου δημοσίων συμβάσεων
διασταυρώνονται το συνταγματικό με το διοικητικό δίκαιο, το δημόσιο με το ιδιωτικό δίκαιο, το
ουσιαστικό με το δικονομικό δίκαιο και το εθνικό με το ευρωπαϊκό και το διεθνές δίκαιο.
Πρόκειται για ένα πεδίο με ιδιαίτερο θεωρητικό και πρακτικό ενδιαφέρον, στο οποίο
αναδεικνύονται σχεδόν όλες οι πτυχές τόσο του εξευρωπαϊσμού του εθνικού δικαίου όσο και της
επίδρασης της δημοσιονομικής κρίσης στην εξέλιξη των νομικών θεσμών. Το ιδιαίτερο
78
οικονομικό ενδιαφέρον που συνδέεται με τη σύναψη και την κατάρτιση των δημοσίων
συμβάσεων καθιστούν το δίκαιο των δημοσίων συμβάσεων διαρκώς επίκαιρο, γεγονός που
επιβεβαιώνεται, ακόμη μία φορά, με την υιοθέτηση και την εξέλιξη της διαδικασίας
ενσωμάτωσης στην εθνική έννομη τάξη των Οδηγιών 2014/23/ΕΕ, 2014/24/ΕΕ και
2014/25/ΕΕ.
Οι παραδόσεις του μαθήματος θα στηρίζονται στην ανάλυση του εθνικού και του ευρωπαϊκού
δικαίου των δημοσίων συμβάσεων με έμφαση στην εξέλιξη των σχετικών διατάξεων και στo
σχολιασμό της νομολογίας των εθνικών δικαστηρίων και του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής
Ένωσης. Κάθε ενότητα διδασκαλίας θα συνοδεύεται από φάκελο που θα περιλαμβάνει σχέδιο
του μαθήματος και κείμενα προς σχολιασμό (νομοθετήματα, δικαστικές αποφάσεις, άρθρα
κ.λπ.).
ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ
ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ
1. Η έννοια της δημόσιας σύμβασης
1.1. Η δημόσια σύμβαση κατά το εθνικό δίκαιο
1.1.1. Οι συμβάσεις της Δημόσιας Διοίκησης
1.1.2. Οι διοικητικές συμβάσεις
1.1.3. Οι δημόσιες συμβάσεις
1.2. Η δημόσια σύμβαση κατά το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης
1.2.1. Το παράγωγο δίκαιο των δημοσίων συμβάσεων
1.2.1.1.Οι δημόσιες συμβάσεις
1.2.1.2.Οι συμβάσεις παραχώρησης
1.2.1.3.Οι in house συμβάσεις
1.2.2. Το πρωτογενές δίκαιο των δημοσίων συμβάσεων
1.2.2.1.Οι δημόσιες συμβάσεις που δεν εμπίπτουν ή δεν εμπίπτουν πλήρως στο πεδίο
εφαρμογής του παράγωγου δικαίου
1.2.2.2.Οι συμβάσεις βέβαιου διασυνοριακού ενδιαφέροντος
1.3. Οι συμβατικές Συμπράξεις Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ)
1.4. Η επίδραση της προστασίας του ελεύθερου ανταγωνισμού στη σύλληψη της
δημόσιας σύμβασης
2. Το δίκαιο των δημοσίων συμβάσεων
2.1. Μεταξύ δημοσίου και ιδιωτικού δικαίου
2.2. Μεταξύ εθνικού δικαίου και δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης
2.3. Το δίκαιο του ΠΟΕ
2.4. Το δίκαιο του ελεύθερου ανταγωνισμού
2.5.
Η ανάγκη κωδικοποίησης του δικαίου των δημοσίων συμβάσεων
3. Η κατάρτιση των δημοσίων συμβάσεων
3.1. Γενικές Αρχές
3.2. Διαδικασίες ανάθεσης
3.3. Οι λόγοι αποκλεισμού των υποψηφίων ή προσφερόντων
3.4. Τεχνικές προδιαγραφές και δεσμευτικότητα των ευρωπαϊκών προτύπων
3.5. Η επίκληση της ικανότητας τρίτων οικονομικών φορέων
79
3.6. Κριτήρια ανάθεσης και ενσωμάτωση της προστασίας του περιβάλλοντος και της
κοινωνικής πολιτικής
3.7. Ο έλεγχος των υπερβολικά χαμηλών προσφορών
3.8. Η αρχή της μη υποχρέωσης τελικής ανάθεσης της σύμβασης
4. Η εκτέλεση των δημοσίων συμβάσεων
4.1. Γενικές Αρχές
4.2. Οι σχέσεις μεταξύ συμβαλλομένων
4.3. Η νομική κατάσταση των τρίτων μη συμβαλλομένων
4.4. Η μεταβολή του αντικειμένου ή των όρων της σύμβασης
4.5. Η υποκατάσταση του αναδόχου δημόσιας σύμβασης και η υπεργολαβία
4.6. Οι μεταβολές της αναθέτουσας αρχής
5. O έλεγχος των δημοσίων συμβάσεων ενώπιον των εθνικών αρχών
5.1. Ο δικαστικός έλεγχος της κατάρτισης και της εκτέλεσης των δημοσίων
συμβάσεων
5.1.1. Η φύση των διαφορών
5.1.2. Η οριστική δικαστική προστασία
5.1.3. Η προσωρινή δικαστική προστασία
5.1.4. Η αναζήτηση ενός νέου ενδίκου βοηθήματος για τον έλεγχο του
κύρους των δημοσίων συμβάσεων
5.1.5. Ο Ν. 3886/2010
5.2. Ο προσυμβατικός έλεγχος ενώπιον του Ελεγκτικού Συνεδρίου
5.3. Η Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Συμβάσεων
6. Ο έλεγχος των δημοσίων συμβάσεων ενώπιον των οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης
6.1. Ενώπιον της Ευρωπαϊκής Επιτροπής
6.2. Ενώπιον του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης
ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ
ΠΡΩΤΗ ΕΝΟΤΗΤΑ
1. Η έννοια της δημόσιας σύμβασης
1.1. Η δημόσια σύμβαση κατά το εθνικό δίκαιο
1.1.1. Οι συμβάσεις της Δημόσιας Διοίκησης
1.1.2. Οι διοικητικές συμβάσεις
1.1.3. Οι δημόσιες συμβάσεις
1.2. Η δημόσια σύμβαση κατά το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης
1.2.1. Το παράγωγο δίκαιο των δημοσίων συμβάσεων
1.2.1.1.Οι δημόσιες συμβάσεις
1.2.1.2.Οι συμβάσεις παραχώρησης
1.2.1.3.Οι in house συμβάσεις
1.2.2. Το πρωτογενές δίκαιο των δημοσίων συμβάσεων
1.2.2.1.Οι δημόσιες συμβάσεις που δεν εμπίπτουν ή δεν εμπίπτουν πλήρως στο πεδίο
εφαρμογής του παράγωγου δικαίου
80
1.2.2.2.Οι συμβάσεις βέβαιου διασυνοριακού ενδιαφέροντος
1.3. Οι συμβατικές Συμπράξεις Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ)
1.4. Η επίδραση της προστασίας του ελεύθερου ανταγωνισμού στη σύλληψη της
δημόσιας σύμβασης
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
C. Yannakopoulos, L’apport de la protection de la libre concurrence à la théorie du contrat
administratif, RDP 2008, σ. 421 επ.
Κουτούπα-Ρεγκάκου Ευ., παρατηρήσεις στην απόφαση ΔΕΚ, C-283/00, 16.10.2003, Επιτροπή
/
Ισπανία, ΔηΣΚΕ 1/2004, σ. 70 επ.
Ράικου Δ., Δίκαιο Δημοσίων Συμβάσεων, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη, 2014
Τάχου Α.Ι., «Παρατηρήσεις επί του νέου Ν. 3389/2005 «Συμπράξεις δημόσιου και ιδιωτικού
τομέα», ΔΕΕ 12/2005, σ. 1245 επ.
Φλογαΐτη Σ., Η Διοικητική σύμβαση. Έννοια και φύση, Εκδόσεις Α.Ν. Σάκκουλα, ΑθήναΚομοτηνή 1991.
ΚΕΙΜΕΝΑ



Προτάσεις της Γενικής Εισαγγελέως Ch. Stix–Hackl, της 1ης Ιουλίου 2004, στην υπόθεση
C-247/02, Sintesi SpA – Η εφαρμογή της αρχής προστασίας του ανταγωνισμού στις
δημόσιες συμβάσεις
Ερμηνευτική ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά µε το κοινοτικό δίκαιο που
εφαρμόζεται στην ανάθεση συμβάσεων οι οποίες δεν καλύπτονται ή καλύπτονται εν
μέρει από τις οδηγίες για τις «δημόσιες συμβάσεις» (2006/C 179/02).
Οι νέες οδηγίες 2014/23/ΕΕ, 2014/24/ΕΕ και 2014/25/ΕΕ για τις δημόσιες
συμβάσεις και τις συμβάσεις παραχώρησης
ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ







ΣτΕ 1238/1999 – Η έννοια της διοικητικής σύμβασης
ΕΑ ΣτΕ 1208/2007 – Σύμβαση μεταξύ ιδιώτη και νομικού προσώπου ιδιωτικού δικαίου
που λειτουργεί ως εντολοδόχος του Δημοσίου
ΔΕΕ, 13.1.2005, υπόθεση C-84/03, Επιτροπή / Ισπανία – Η εφαρμογή του παράγωγου
κοινοτικού δικαίου για τις δημόσιες συμβάσεις και η κοινοτική έννοια του «οργανισμού
δημοσίου δικαίου»
ΔΕΕ, 25.3.2010, υπόθεση C-451/08, Helmut Müller – Συμβάσεις δημοσίων έργων
ΔΕΕ, 10.9.2009, υπόθεση 573/07, Sea – In house συμβάσεις
ΔΕΕ, 13.11.2007, υπόθεση C-507/03, Επιτροπή / Ιρλανδίας – Συμβάσεις βέβαιου
διασυνοριακού ενδιαφέροντος
ΕλΣυν – Πρακτικά της 16ης συνεδρίασης της Ολομέλειας του Ελεγκτικού Συνεδρίου της
19.9.2012 – Ο προληπτικός έλεγχος νομιμότητας των δημοσίων συμβάσεων κατά το
άρθρο 98 παρ. 1 β΄ Σ.
ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΝΟΤΗΤΑ
2. Το δίκαιο των δημοσίων συμβάσεων
81
2.1.
2.2.
2.3.
Μεταξύ δημοσίου και ιδιωτικού δικαίου
Μεταξύ εθνικού δικαίου και δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Το δίκαιο του ΠΟΕ
2.4.
2.5.
Το δίκαιο του ελεύθερου ανταγωνισμού
Η ανάγκη κωδικοποίησης του δικαίου των δημοσίων συμβάσεων
3. Η κατάρτιση των δημοσίων συμβάσεων
3.1. Γενικές Αρχές
3.2.Διαδικασίες ανάθεσης
3.3.Οι λόγοι αποκλεισμού των υποψηφίων ή προσφερόντων
3.4.Τεχνικές προδιαγραφές και δεσμευτικότητα των ευρωπαϊκών προτύπων
3.5.Η επίκληση της ικανότητας τρίτων οικονομικών φορέων
3.6.Κριτήρια ανάθεσης και ενσωμάτωση της προστασίας του περιβάλλοντος και της
κοινωνικής πολιτικής
3.7.Ο έλεγχος των υπερβολικά χαμηλών προσφορών
3.8.Η αρχή της μη υποχρέωσης τελικής ανάθεσης της σύμβασης
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Γέροντα Απ., Οι θεμελιώδεις αρχές που διέπουν τις δημόσιες συμβάσεις. Οι πρόσφατες
νομολογιακές προσεγγίσεις, Εφαρμογές ΙΙ/2006 σ. 397 επ.
Γιαννακόπουλου Κ., Η αδιαφάνεια που απαιτεί ο αποτελεσματικός ανταγωνισμός στο κοινοτικό
δίκαιο των δημοσίων συμβάσεων, Σειρά «Βιβλιοθήκη Νομικής Θεωρίας και Πράξεως» τ.
36, Εκδόσεις Α.Ν. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 2003.
Γιαννακόπουλου Κ., Η ρύθμιση των ασυνήθιστα χαμηλών προσφορών στον ν. 3263/2004
(«Μειοδοτικό σύστημα ανάθεσης των δημοσίων έργων και άλλες διατάξεις»),
ΔηΣΚΕ 3/2005, σ. 304 επ.
ΚΕΙΜΕΝΑ

Το άρθρο 9 του ν. 3389/2005 «Συμπράξεις Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα» (ΦΕΚ Α'
232/22.9.2005)
ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ






ΔΕΚ, 16.12.2008, υπόθεση C-213/07, Μηχανική – ΔΕΚ, 19.5.2009, υπόθεση C538/07, Assitur –ΣτΕ Ολ. 3470/2011 – Λόγοι και μέτρα αποκλεισμού των υποψηφίων
ή προσφερόντων – Εθνικό Σύνταγμα και κοινοτικό δίκαιο
ΔΕΕ, 13.12.2012, υπόθεση C-465/11, Forposta – Σοβαρό επαγγελματικό παράπτωμα
ΔΕΕ, 18.12.2014, υπόθεση C-470/13, Generali –Αποκλεισμός οικονομικού φορέα
που έχει διαπράξει παράβαση των εθνικών κανόνων ανταγωνισμού
ΔΕΚ, 19.3.2009, υπόθεση C-489/06, Επιτροπή /Ελλάδα – ΕΑ ΣτΕ 115/2008 –
Δεσμευτικότητα των ευρωπαϊκών προτύπων – Η σήμανση «CE» στα ιατροτεχνολογικά
προϊόντα
ΔΕΚ, 2.12.1999, υπόθεση C-176/98, Holst Italia – Η επίκληση της ικανότητας τρίτων
οικονομικών φορέων
ΔΕΚ, 7.10.2004, υπόθεση C-247/02, Sintesi - Δικαίωμα της αναθέτουσας αρχής να
επιλέξει μεταξύ του κριτηρίου της χαμηλότερης τιμής και της πλέον συμφέρουσας από
οικονομική άποψη προσφοράς
82




ΔΕΚ, 24.1.2008, υπόθεση C-532/06, Λιανάκης – Μεταγενέστερος καθορισμός
συντελεστών βαρύτητας και υποκριτηρίων για τα κριτήρια αναθέσεως
ΔΕΚ, 4.12.2003, υπόθεση C-448/01, EVN και Wienstrom – Οικολογικά κριτήρια
ανάθεσης – Ερμηνεία και μεταβολή των κριτηρίων ανάθεσης
ΣτΕ ΕΑ 527/2003 - Ο έλεγχος των υπερβολικά χαμηλών προσφορών – Το σύστημα του
«μαθηματικού τύπου» που εισήγαγε ο ν. 2576/1998
ΣτΕ ΕΑ 1137/2006 – Ακύρωση και επανάληψη διαγωνισμού
ΤΡΙΤΗ ΕΝΟΤΗΤΑ
4. Η εκτέλεση των δημοσίων συμβάσεων
4.1. Γενικές Αρχές
4.2. Οι σχέσεις μεταξύ συμβαλλομένων
4.2.1. Οι κανόνες και αρχές του διοικητικού δικαίου
4.2.1.1. Οι επεμβάσεις του συμβαλλόμενου δημοσίου νομικού προσώπου στη
διοικητική σύμβαση
α) Η επιβολή κυρώσεων
β) Η μονομερής τροποποίηση ή λύση της σύμβασης
γ) Η ζημιογόνος πράξη της αρχής
4.2.1.2. Τα δικαιώματα του αντισυμβαλλόμενου ιδιώτη
α) Η αποζημίωση σε περίπτωση μονομερούς μεταβολής / λύσης
της σύμβασης ή ζημιογόνου πράξης της αρχής
β) Η αρχή του απρόβλεπτου
4.2.2. Η εφαρμογή του ιδιωτικού δικαίου
4.3. Η νομική κατάσταση των τρίτων μη συμβαλλομένων
4.4. H μεταβολή του αντικειμένου ή των όρων της σύμβασης
4.5. Η υποκατάσταση του αναδόχου δημόσιας σύμβασης και η υπεργολαβία
4.6. Οι μεταβολές της αναθέτουσας αρχής
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Γιαννακόπουλου Κ., Η Προστασία του Ελεύθερου Ανταγωνισμού κατά την εκτέλεση των
Διοικητικών Συμβάσεων, Εκδόσεις Α. Ν. Σάκκουλα, 2006.
Κοϊμτζόγλου Ι., Μορφές της απρόβλεπτης μεταβολής των συνθηκών εκτέλεσης των διοικητικών
συμβάσεων, Εκδόσεις Σάκκουλα, Θεσσαλονίκη, 1997.
Μουζουράκη Π., «Η εφαρμογή των διατάξεων του Αστικού Κώδικα στις Διοικητικές Συμβάσεις»
σε Γενέθλιον Απόστολου Σ. Γεωργιάδη Τόμος ΙΙ, Εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, ΑθήναΚομοτηνή 2006, σελ. 2275 επ.
Παυλόπουλου Π., Η σύμβαση εκτέλεσης δημοσίου έργου. Άρθρα και γνωμοδοτήσεις, Εκδόσεις
ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ


ΔΕφΑθ 497/1987 – Οι γενικές αρχές του διοικητικού δικαίου που διέπουν την εκτέλεση
των διοικητικών συμβάσεων.
ΣτΕ 1136/1999 – Η εφαρμογή των διατάξεων του ΑΚ κατά την εκτέλεση των
διοικητικών συμβάσεων.
83




ΣτΕ 1908/2001 – Δικαίωμα προαιρέσεως, προσφερθέν από τους διαγωνιζόμενους, το
οποίο εξαιρέθηκε από την κατακυρωτική απόφαση, δεν αποτελεί όρο της συμφωνίας,
ούτε μπορεί να περιληφθεί στη σύμβαση που υπογράφεται στη συνέχεια.
ΔΕΚ, 29.4.2004, υπόθεση C-496/99 P, CAS Succhi di Frutta Spa – Κοινή γεωργική
πολιτική – Επισιτιστική βοήθεια – Διαδικασία μειοδοτικού διαγωνισμού – Απόφαση της
Επιτροπής τροποποιούσα τους όρους μετά την κατακύρωση μειοδοτικού διαγωνισμού –
Πληρωμή των μειοδοτών με φρούτα διαφορετικά από τα προβλεπόμενα στην προκήρυξη
του διαγωνισμού.
ΔΕΚ, 19.6.2008, C-454/06, pressetext Nachrichtenagentur - Δημόσιες συμβάσεις –
Οδηγία 92/50/ΕΟΚ – Διαδικασίες συνάψεως δημοσίων συμβάσεων υπηρεσιών –
Έννοια του όρου “σύναψη συμβάσεως”.
ΑΕΔ 42/2011 – Μεταβολή της φύσης της αναθέτουσας αρχής – Άρνηση της θεωρίας
της εντολής
ΤΕΤΑΡΤΗ ΕΝΟΤΗΤΑ
5. O έλεγχος των δημοσίων συμβάσεων ενώπιον των εθνικών αρχών
5.1.
5.1.1.
5.1.2.
5.1.3.
5.1.4.
5.1.5.
5.2.
5.3.
Ο δικαστικός έλεγχος της κατάρτισης και της εκτέλεσης των δημοσίων
συμβάσεων
Η φύση των διαφορών
Η οριστική δικαστική προστασία
Η προσωρινή δικαστική προστασία
Η αναζήτηση ενός νέου ενδίκου βοηθήματος για τον έλεγχο του
κύρους των δημοσίων συμβάσεων
Ο Ν. 3886/2010
Ο προσυμβατικός έλεγχος ενώπιον του Ελεγκτικού Συνεδρίου
Η Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Συμβάσεων
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Γιαννακόπουλου Κ., Η Προστασία του Ελεύθερου Ανταγωνισμού κατά την εκτέλεση των
Διοικητικών Συμβάσεων, Εκδόσεις Α. Ν. Σάκκουλα, 2006.
Γιαννακόπουλου Κ., «Η νέα δικονομία των δημοσίων συμβάσεων: ακόμη μια χαμένη ευκαιρία»,
ΕφημΔΔ 5/2010, σελ. 595 επ.
Χρυσανθάκη Χ., Η προσωρινή δικαστική προστασία στις διοικητικές διαφορές. Τόμος 1ος / Α΄,
Ασφαλιστικά Μέτρα, Φυσιογνωμία και Παραδεκτό, Εκδόσεις Π. Ν. Σάκκουλας – Δίκαιο
& Οικονομία, Αθήνα, 2003, Tόμος 2ος / Β΄, Ασφαλιστικά Μέτρα, Βάσιμο – Διαδικασία
Εκδίκασης – Απόφαση, Εκδόσεις Π. Ν. Σάκκουλας – Δίκαιο & Οικονομία, Αθήνα, 2005.
ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ





ΣτΕ 1622/2003 – Η φύση των διαφορών που γεννώνται από διοικητικές συμβάσεις
ΣτΕ (Ολ.) 1923/2002 – Η δικαστική προστασία των τρίτων μη συμβαλλόμενων
ανταγωνιστών
ΣτΕ 1627/2007 – Η αίτηση ακυρώσεως και η διοικητική σύμβαση
ΕΑ ΣτΕ 224/2012– Παρεμπίπτων έλεγχος πράξεων Ελεγκτικού Συνεδρίου από το
Συμβούλιο της Επικρατείας
Conseil d’Etat (Ολ.), 16.07.2007, Société Tropic Travaux Signalisation, ΕφημΔΔ
4/2007, σελ. 482 επ., σχόλιο Κ. Γιαννακόπουλου – Θέσπιση νέου ενδίκου βοηθήματος
84




με το οποίο οι τρίτοι μη συμβαλλόμενοι ανταγωνιστές μπορούν να αμφισβητούν το
κύρος διοικητικής σύμβασης
ΕΑ ΣτΕ 601/2009, ΕφημΔΔ 3/2009, σελ. 334 επ., σχόλιο Κ. Γιαννακόπουλου –
Αποφατική σύγκρουση δικαιοδοσίας
ΕΑ ΣτΕ 136/2013 – Το παράβολο για την άσκηση αίτησης ασφαλιστικών μέτρων
ΣτΕ Ολ. 2063/2013 – Άρθρο 51 παρ. 3 του Ν. 3659/2008 – Αμφισβήτηση της
νομιμότητας των ατομικών διοικητικών πράξεων που εκδίδονται μετά την κατάρτιση της
διοικητικής συμβάσεως και αναφέρονται, μεταξύ άλλων, στην ερμηνεία, την εκτέλεση
και τη λύση αυτής – Διοικητικές διαφορές ουσίας υπαγόμενες στην αρμοδιότητα των
τακτικών διοικητικών δικαστηρίων – Ένδικο βοήθημα που ασκείται από τρίτο που δεν
μετείχε στην κατάρτιση της διοικητικής σύμβασης.
ΕλΣυν 506/2014 – Η σχέση των αρμοδιοτήτων της Ενιαίας Ανεξάρτητης Αρχής
Δημοσίων Συμβάσεων και του Ελεγκτικού Συνεδρίου.
ΠΕΜΠΤΗ ΕΝΟΤΗΤΑ
6. Ο έλεγχος των δημοσίων συμβάσεων ενώπιον των οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης
6.1.
6.2.
Ενώπιον της Ευρωπαϊκής Επιτροπής
Ενώπιον του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης
ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ


ΔΕΚ, 19.9.1996, C-236/95, Επιτροπή κ. Ελλάδας (η Ελληνική Δημοκρατία, μη
θεσπίζοντας εντός της ταχθείσας προθεσμίας τις αναγκαίες διατάξεις προκειμένου να
συμμορφωθεί πλήρως προς την οδηγία 89/665/ΕΟΚ, παρέβη τις υποχρεώσεις που
υπέχει από το άρθρο 5 της εν λόγω οδηγίας)
ΔΕΚ, Διάταξη του Προέδρου του Δικαστηρίου, 17.11.2004, C-363/04, C-364/04 και
C-365/04, Μηχανική ΑΕ κ.λπ. (απόρριψη της αίτησης περί εφαρμογής της ταχείας
διαδικασίας του άρθρου 104α, πρώτο εδάφιο, του Κανονισμού Διαδικασίας)
ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΙΔΕΩΝ – 19ος αι. –
ΕΜΒΑΘΥΝΣΗ στον Γερμανικό Ιδεαλισμό (FICHTE-HEGEL-SCHELLING)
Διδάσκουσα : Αναπλ. Καθηγήτρια Θ. Αντωνίου
Syllabus : Στο μάθημα της Ιστορίας Πολιτικών Ιδεών θα παρουσιασθεί κυρίως ο 19ος αι. Mετά τη
σύντομη παρουσίαση των βασικών ρευμάτων της πολιτικής φιλοσοφίας του 19ου αιώνα, θα γίνει
εμβάθυνση στους φιλοσόφους Fichte, Hegel και Schelling. Το έργο και η θεωρία των
φιλοσόφων αυτών θα εξετασθούν ως προς την ενασχόλησή τους με το κράτος, το δίκαιο και τις
ελευθερίες. Ο γερμανικός ιδεαλισμός που έχει τις καταβολές του στον Ρουσώ και ξεκινά από τον
Καντ και περνά μέσα από τον Φίχτε, Χέγκελ και Μάρξ και φθάνει μέχρι τα ολοκληρωτικά
δόγματα του εθνικοσοσιαλισμού, θα διαμορφώσει ένα είδος θετικής ελευθερίας, υπό την έννοια
ότι υπάρχει ένα κράτος που αναγκάζει τους πολίτες να ζούν με ένα συγκεκριμένο τρόπο, ο
οποίος οδηγεί στην ελευθερία.
Ο Johann Gottlieb Fichte (1762-1814) διατυπώνει την έννοια δικαίου παρόμοια όπως ο Κάντ
και συγκεκριμένα ως περιορισμό της ελευθερίας, των ελεύθερων δραστηριοτήτων μέσω της
85
έννοιας της ελευθερίας των άλλων. Ο φιλελευθερισμός του νεαρού Fichte εξελίχθηκε
προοδευτικά σε έναν κρατικισμό, έχοντας υπ’όψη του και τον σοσιαλιστικό κρατικισμό, ο οποίος
θα πραγματωθεί μέσω της σοβιετικής εμπειρίας τον 20ο αι. Ούτε η ελευθερία ούτε η ισότητα
είναι φυσικές, ανήκει στο κράτος να τις πραγματώσει. Το έθνος-κράτος του Fichte είναι το
αντίθετο της φιλελεύθερης αντίληψης περί κράτους και πολιτικής.
Με τον ίδιο τρόπο θα γίνει προσέγγιση και στο έργο του Georg Wilhelm Friedrich Hegel (17701831). Η εμβάθυνση στην φιλοσοφία του Hegel είναι απαραίτητη στον βαθμό που θα
εξυπηρετήσει την κατανόηση της θεωρίας που ανέπτυξε για το κράτος. Έτσι η φιλοσοφία της
ιστορίας, δηλαδή του κράτους, είναι μια λογική φιλοσοφία στο μέτρο που αποκλείει
κατηγορηματικά το γεγονός να οδηγεί η τύχη την ιστορία. . H Εγελιανή σκέψη για το κράτος είναι
στενά συνδεδεμένη με τη γενική φιλοσοφία του για την ιστορία.
Τέλος και ο Friedrich Wilhelm Joseph von Schelling (1775-1854) είναι ένας από τους μεγάλους
γερμανούς φιλόσοφους της στα τέλη του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα. Μερικοί
ιστορικοί και μελετητές της φιλοσοφίας τον έχουν κατατάξει στους Γερμανούς Ιδεαλιστές. Για
τον Schelling η ύπαρξη του όντος υπάρχει ως απόλυτη ελευθερία και όχι ως αναγκαία συνέπεια
μιας έννοιας. Ο Schelling δείχνει ότι ο (Χέγκελ) στην έννοια του υποκειμένου προϋποθέτει ως όρο
της αυτό που δεν μπορεί να θεμελιωθεί περαιτέρω στο ίδιο το υποκείμενο. Θα πρέπει να
ξεκινήσει κανείς από την καθαρή πραγματικότητα της ύπαρξης, από την ιστορικότητα, η οποία
είναι ήδη πάντα πριν από την αυτο-συνείδηση και πριν από την ικανότητα σκέψης του. Από την
άλλη πλευρά η απεριόριστη υποκειμενικότητα, το «απόλυτο Εγώ» του Φίχτε, δεν μπορεί να
εξηγήσει, κατά τον Schelling, τη γέννηση του φυσικού κόσμου. Εναντίον αυτής της εκμηδένισης
της φύσης, ο Schelling βεβαιώνει ότι η υπέρτατη αρχή δεν πρέπει να νοείται μόνο ως αρχή του
υποκειμενικού άπειρου του Φίχτε, αλλά και ως αρχή του αντικειμενικού άπειρου του Σπινόζα. Το
απόλυτο ή θεός, με άλλα λόγια, είναι συγχρόνως υποκείμενο και αντικείμενο, νους και φύση
Κατεύθυνση ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ
&
Κατεύθυνση ΔΙΚΑΙΟ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ
ΕΘΝΙΚΗ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΘΕΜΕΛΙΩΔΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ
(Συγκριτικό συνταγματικό δίκαιο – δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης – ΕΣΔΑ)
Διδάσκοντες : Καθηγήτρια Τζ. Ηλιοπούλου – Στράγγα, Αναπλ. Καθηγήτρια Θ. Αντωνίου,
Λέκτορες Αικ. Ηλιάδου, Ν. Παπασπύρου
Syllabus : Η παρούσα οικονομική κρίση που οδήγησε πολλά Κράτη μέλη, μεταξύ των οποίων και
τη χώρα μας, στην «αποδόμηση» του κοινωνικού Κράτους φαίνεται να θέτει σε αμφισβήτηση το
μεταπολεμικό επίτευγμα της θεώρησης του κοινωνικού Κράτους ως άρρηκτα συνδεδεμένου με
την έννοια του σύγχρονου δημοκρατικού Κράτους δικαίου, κάτι το οποίο άλλωστε έχει
αποτυπωθεί ρητά σε πολλά εθνικά Συντάγματα των Κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά
και στις Συνθήκες της ίδιας της Ένωσης. Πράγματι η προϊούσα θεσμοθέτηση των κοινωνικών
δικαιωμάτων σε συνταγματικό επίπεδο πολλών Κρατών μελών είχε επίδραση και
αντικατοπτρίζεται και στο πρωτογενές δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ιδίως με την κατοχύρωση
κοινωνικών δικαιωμάτων στον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Από την άλλη πλευρά το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου κατάφερε με τον
χρόνο να «μεταμορφώσει» την ΕΣΔΑ, μια συνθήκη που κατοχυρώνει εκ πρώτης όψεως αμιγώς
κλασσικά αμυντικά δικαιώματα και ελευθερίες, σε ένα ευρωπαϊκό κείμενο που αποτελεί πηγή
και κοινωνικών δικαιωμάτων.
86
Περιεχόμενο του μαθήματος θα αποτελέσουν τα πορίσματα πολυετούς έρευνας2, η οποία
βασίζεται σε μια ευρεία έννοια των κοινωνικών δικαιωμάτων και δεν περιορίζεται στα κοινωνικά
δικαιώματα υπό την στενή του όρου έννοια που αντιστοιχεί εν πολλοίς στα κοινωνικά
δικαιώματα, όπως τα ορίζει ο Jellinek στην γνωστή τριμερή του διάκριση, δηλαδή ως δικαιώματα
του status positivus (αξιώσεις προς το Κράτος για παροχές). Στην εδώ χρησιμοποιούμενη ευρεία
έννοια των κοινωνικών δικαιωμάτων, όπως αυτή διαπλάσθηκε και υπό την επήρεια του
κοινοτικού δικαίου, εντάσσονται και οι λεγόμενες κοινωνικές ελευθερίες (όπως λ.χ. η ελευθερία
της εκπαίδευσης, η συνδικαλιστική ελευθερία κ.ά.), όπως άλλωστε και η αρχή της ισότητας στις
διάφορες εκφάνσεις της με την συναφή αρχή της απαγόρευσης των διακρίσεων.
Περαιτέρω η εξέταση των θεμελιωδών κοινωνικών δικαιωμάτων δεν περιορίζεται σε μια εξέτασή
τους αποκομμένη από την λοιπή έννομη τάξη στην οποία κατοχυρώνονται. Τα θεμελιώδη
κοινωνικά δικαιώματα διερευνώνται στο ευρύτερο θεσμικό πλαίσιο στο οποίο εντάσσονται, αυτό
δηλαδή του συνταγματικού και του δημοσίου εν γένει δικαίου των Κρατών μελών και της
Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τέλος δε, παρόλον δε ότι η ΕΣΔΑ εκ πρώτης όψεως φαίνεται να
κατοχυρώνει πρωτίστως κλασσικά ατομικά και πολιτικά δικαιώματα και ελευθερίες και ελάχιστα
κοινωνικά εν ευρεία εννοία δικαιώματα – όπως λ.χ. τη συνδικαλιστική ελευθερία ή την
απαγόρευση των διακρίσεων –, εν τούτοις, όπως κατέδειξε η έρευνα, στη νομολογία του
Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (και παλαιότερα της με το 11ο
Πρωτόκολλο [11.5.1994] το 1998 [1.1.1998] καταργηθείσας Ευρωπαϊκής Επιτροπής
Δικαιωμάτων του Ανθρώπου) ανιχνεύονται σειρά κοινωνικών δικαιωμάτων, τα οποία κρίθηκε ότι
απορρέουν από διατάξεις της Συνθήκης. Η ενασχόληση συνεπώς με την ΕΣΔΑ και τη νομολογία
των οργάνων του Στρασβούργου κρίνεται και αυτή απαραίτητη. Αυτονόητο είναι ότι στο πλαίσιο
του μαθήματος θα παρουσιασθεί και η νομολογία ανωτάτων και συνταγματικών δικαστηρίων των
Κρατών μελών, όπως άλλωστε και η νομολογία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης στα
ειδικότερα θέματα που αναφέρονται κατωτέρω ως αντικείμενο διδασκαλίας.
Τα ειδικότερα θέματα, τα οποία θα αποτελέσουν αντικείμενο διδασκαλίας σε επίπεδο
συγκριτικού δημοσίου δικαίου, δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης και δικαίου της ΕΣΔΑ αφορούν
ιδίως την ιστορική εξέλιξη και το σύστημα προστασίας των θεμελιωδών κοινωνικών
δικαιωμάτων, τις πηγές των θεμελιωδών κοινωνικών δικαιωμάτων, τη νομική φύση και τις
δυνατότητες «‘δικαστικοποίησης’ ή, κατ’άλλη διαύπωση, ‘αγωγιμότητας’» των θεμελιωδών
κοινωνικών δικαιωμάτων, τους φορείς και αποδέκτες των θεμελιωδών κοινωνικών δικαιωμάτων,
ζητήματα της δικαστικής και εξωδικαστκής προστασίας των δικαιωμάτων αυτών και, τέλος,
ζητήματα της τροποποίησης επί τα χείρω ή κατάργησης κοινωνικών δικαιωμάτων (θεωρία του
κοινωνικού κεκτημένου).
2
Η προτείνουσα το μάθημα αυτό επιλογής έχει μακρά ενασχόληση με τα κοινωνικά δικαιώματα και είναι
συγγραφέας δύο σχετικών βιβλίων συγκριτικού δημοσίου και ευρωπαϊκού δικαίου, τα οποία έτυχαν ιδιαίτερα
θερμής υποδοχής από την ευρωπαϊκή επιστημονική κοινότητα : το πρώτο βιβλίο 1033 σελίδων κυκλοφόρησε το
2000 στα γαλλικά, ενώ το δεύτερο 1211 σελίδων έχει γραφεί στα γερμανικά και κυκλοφόρησε το 2010. Στο
δεύτερο αυτό βιβλίο, ένα μεγάλο μέρος του οποίου είναι προσεχώς υπό έκδοση στα ελληνικά, η έρευνα δεν
περιορίζεται, στη σύγκριση των δικαίων των Κρατών μελών, όπως είχε γίνει στο γαλλικό έργο. Ερευνάται
εξονυχιστικά και το κοινοτικό/ενωσιακό δίκαιο καθώς επίσης και η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του
Ανθρώπου (ΕΣΔΑ). Στην σύγκριση των εθνικών εννόμων τάξεων μεταξύ τους προσετέθη συνεπώς η περαιτέρω
σύγκριση των εθνικών εννόμων τάξεων με το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και την ΕΣΔΑ. Σημειωτέον ότι στα δύο
αυτά βιβλία συνέπραξαν με εθνικές εισηγήσεις επιφανείς ευρωπαίοι νομικοί, καθηγητές αλλοδαπών Πανεπιστημίων
και Δικαστές του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. Τέλος θα πρέπει να σημειωθεί ότι το μάθημα αυτό έχει
διδάξει η προτιθέμενη να το διδάξει στο ΜΠΣ Δημοσίου Δικαίου σε μεταπτυχιακά προγράμματα γαλλικών και
γερμανικών Πανεπιστημίων, καθώς επίσης και στο Πανεπιστήμιο της Λισσαβώνας.
87
Δίκαιο ΜΜΕ
Διδάσκων : Επίκ. Καθηγητής Βασίλης Θ. Κονδύλης
Syllabus : Μετά από κάποιες εισαγωγικές εννοιολογικές προσεγγίσεις, αναλύονται οι γενικές
αρχές του δικαίου των ΜΜΕ που συνάγονται τόσο από το Σύνταγμα όσο και την ΕΣΔΑ. Το Πρώτο
Μέρος αφορά το δημόσιο οικονομικό δίκαιο του δικαίου των ΜΜΕ σχετικό πχ με τις
επιχειρήσεις τύπου, τα πρακτορεία ειδήσεων, τη διανομή του τύπου, τους ελέγχους που
προηγούνται ορισμένων εντύπων εκδόσεων, τα ραδιοτηλεοπτικά μέσα και τον ρόλο του Εθνικού
Συμβουλίου ραδιοτηλεόρασης, τον κινηματογράφο, την τιμή του βιβλίου, την αφισοκόλληση, την
τήρηση αρχείων. Το Δεύτερο Μέρος αφορά το δίκαιο των επαγγελματιών του τομέα των ΜΜΕ,
σχετικό πχ με την επαγγελματική δημοσιογραφία, την άσκηση του επαγγέλματος του
δημοσιογράφου, κ.λπ. Το Τρίτο Μέρος αφορά τις μορφές της ευθύνης στον χώρο των ΜΜΕ,
όπως ποινική (δυσφήμιση και προσβολή της προσωπικότητας) και αστική (προστασία της
προσωπικότητας), προστασία των ανηλίκων. Το Τέταρτο Μέρος αφορά τα δικαιώματα
πνευματικής ιδιοκτησίας, και τα συναφή δικαιώματα στον τομέα των ΜΜΕ. Τέλος, το Πέμπτο
Μέρος επικεντρώνεται περισσότερο στο δίκαιο της ΕΕ και το διεθνές δίκαιο των ΜΜΕ.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία:
1. Ι. Καράκωστας, Το Δίκαιο των ΜΜΕ, Αθήνα, Νομική Βιβλιοθήκη, 2012.
2. Emmanuel Derieux, Droit des Médias, Droit Français, Européen et International,
Παρίσι, LGDJ, 7η έκδ. 2015.
12. Κατεύθυνση ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ
Α΄ Εξάμηνο
ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ
ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ
Διδάσκων : Α. Τσουρουφλής, Λέκτορας
Κατά περίπτωση θα καλούνται για συμμετοχή στις παραδόσεις:
 Αικ. Πέρρου, Ειδική Επιστήμονας
 Π. Πανταζόπουλος, Ειδικός Επιστήμονας
Περιγραφή
Στο πλαίσιο του μαθήματος θα παρουσιαστεί το σύνολο της ύλης του φορολογικού δικαίου.
Ιδιαίτερη έμφαση δίδεται στις πρόσφατες νομοθετικές και νομολογιακές εξελίξεις.
Σκοπός του μαθήματος
88
Το μάθημα αποσκοπεί στην εμπέδωση των βασικών στοιχείων του φορολογικού δικαίου και του
συνταγματικού πλαισίου του. Από αυτή την άποψη είναι κατάλληλο για φοιτητές με περιορισμένη
προηγούμενη γνώση του φορολογικού δικαίου.
Ταυτόχρονα, όμως, επιδιώκεται η ανάλυση εξειδικευμένων ζητημάτων και η εμβάθυνση στους
πρόσφατους θεωρητικούς προβληματισμούς του φορολογικού δικαίου. Ως εκ τούτου, το
μάθημα απευθύνεται και σε φοιτητές που έχουν περάσει το μάθημα σε προπτυχιακό επίπεδο και
επιθυμούν να καλλιεργήσουν περαιτέρω τις γνώσεις τους.
Οργάνωση του μαθήματος
Το μάθημα περιλαμβάνει παραδόσεις με τη χρήση οπτικοακουστικών μέσων, κατά κύριο λόγο
παρουσιάσεων μέσω προβολέα. Πέραν της θεωρητικής ανάπτυξης, θα γίνεται χρήση πρακτικών
παραδειγμάτων, πινάκων και ασκήσεων. Οι φοιτητές θα έχουν την ευκαιρία να έρθουν σε επαφή
με έντυπα φορολογικών δηλώσεων και άλλων εγγράφων της φορολογικής διαδικασίας.
Eκπαιδευτικό υλικό (παρουσιάσεις, αρθρογραφία, νομολογία, νομοθεσία) θα διανέμεται στους
φοιτητές σε ηλεκτρονική μορφή μέσω της ηλεκτρονικής πλατφόρμας του Πανεπιστημίου (eclass).
Διδακτέα ύλη








Εισαγωγή στο φορολογικό δίκαιο
Έννοια του φόρου
Συνταγματική βάση του φορολογικού δικαίου
– Αρχή της νομιμότητας του φόρου
– Αρχή της φορολογικής ισότητας
– Αρχή της περιορισμένης αναδρομικότητας
– Ατομικά δικαιώματα
Φορολογία του εισοδήματος
– Φόρος εισοδήματος φυσικών προσώπων
– Φόρος εισοδήματος νομικών προσώπων
Φορολογία της δαπάνης
– Φ.Π.Α.
– Ειδικοί φόροι κατανάλωσης
– Τελωνειακοί δασμοί
Φορολογία της περιουσίας
– Φορολογία της κατοχής περιουσίας (ΤΑΠ, ΕΝΦΙΑ)
– Φορολογία της μεταβίβασης περιουσίας (ΦΜΑ, Φόρος κληρονομιών, δωρεών
και γονικών παροχών)
Έκτακτα μέτρα για την αύξηση των φορολογικών εσόδων
– Έκτακτες εισφορές
– Τέλος επιτηδεύματος
– Ειδική εισφορά αλληλεγγύης
Καταπολέμηση της φοροδιαφυγής και φοροαποφυγής
– Γενική ρήτρα για την καταπολέμηση της φοροαποφυγής
– Υποκεφαλαιοδότηση (thin capitalisation)
– Κράτη μη συνεργάσιμα ή με προνομιακό φορολογικό καθεστώς
89
–
Ελεγχόμενες αλλοδαπές εταιρείες (CFC rules)
Ενδεικτική Βιβλιογραφία



Φορτσάκης Θ./Σαββα δου Κ., Φορολογικό δίκαιο, 4η έκδ., 2013
Φινοκαλιώτης Κ., Φορολογικό δίκαιο, ε' έκδ., 2014
Μπάρμπας Ν., Φορολογία εισοδήματος φυσικών και νομικών προσώπων, δ' έκδοση,
2011
ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ
Διδάσκων : Α. Τσουρουφλής, Λέκτορας
Syllabus : Στο πλαίσιο του μαθήματος θα παρουσιαστεί το σύνολο της ύλης του Δημοσιονομικού
δικαίου, περιλαμβανομένων των δημοσιονομικών ρυθμίσεων του ενωσιακού δικαίου. Ιδιαίτερη
έμφαση δίδεται στη νομολογία του Ελεγκτικού Συνεδρίου καθώς και στις νεότερες νομοθετικές
εξελίξεις στο πλαίσιο της παρούσας δημοσιονομικής κρίσης.
Σκοπός του μαθήματος
Το μάθημα αποσκοπεί στην εμπέδωση των βασικών στοιχείων του δημοσιονομικού δικαίου, με
έμφαση στους κανόνες που αφορούν την κατάρτιση και εκτέλεση του κρατικού προϋπολογισμού.
Ταυτόχρονα, επιδιώκεται η ανάδειξη των γενικών αρχών δημοσιονομικής διαχείρισης υπό το
φως των σχετικών ρυθμίσεων του ενωσιακού δικαίου, οι οποίες έχουν περιέλθει στο επίκεντρο
της επιστημονικής και οικονομικοπολιτικής συζήτησης στην παρούσα συγκυρία της
δημοσιονομικής κρίσης. Ως εκ τούτου, το μάθημα απευθύνεται σε φοιτητές με προηγούμενη
γνώση του συνταγματικού και ενωσιακού δικαίου.
Οργάνωση του μαθήματος
Το μάθημα περιλαμβάνει παραδόσεις με τη χρήση οπτικοακουστικών μέσων, κατά κύριο λόγο
παρουσιάσεων μέσω προβολέα. Πέραν της θεωρητικής ανάπτυξης, θα γίνεται χρήση πρακτικών
παραδειγμάτων, πινάκων και ασκήσεων. Οι φοιτητές θα έχουν την ευκαιρία να έρθουν σε επαφή
με τα νομοθετικά κείμενα που αφορούν τη δημοσιονομική διαχείριση τόσο σε εθνικό όσο και σε
ενωσιακό επίπεδο καθώς και με την πρόσφατη νομολογία του Ελεγκτικού Συνεδρίου.
Εκπαιδευτικό υλικό (παρουσιάσεις, αρθρογραφία, νομολογία, νομοθεσία) θα διανέμεται στους
φοιτητές σε ηλεκτρονική μορφή μέσω της ηλεκτρονικής πλατφόρμας του Πανεπιστημίου (eclass).
Διδακτέα ύλη

Εισαγωγή στο δημοσιονομικό δίκαιο
– Ο κλάδος του δημοσιονομικού δικαίου
90









– Πηγές
– Σχέση με άλλους δικαιικούς κλάδους
Κρατικός προϋπολογισμός
– Ιστορική εξέλιξη
– Νομική έννοια του κρατικού προϋπολογισμού
Θεμελιώδεις κανόνες του κρατικού προϋπολογισμού
– Ο κανόνας της ενότητας
– Ο κανόνας της καθολικότητας
– Ο κανόνας του ενιαυσίου
– Ο κανόνας της ειδικότητας των πιστώσεων
Κατάρτιση και εκτέλεση του κρατικού προϋπολογισμού
– Διαδικασία σύνταξης και ψήφισης
– Εκτέλεση των δαπανών του κρατικού προϋπολογισμού
Ο έλεγχος της εκτέλεσης του κρατικού προϋπολογισμού
– Το Ελεγκτικό Συνέδριο
– Προληπτικός έλεγχος των δημοσίων δαπανών
– Κατασταλτικός έλεγχος των δημοσίων δαπανών
– Ο έλεγχος της χρηστής δημοσιονομικής διαχείρισης
Οι δημοσιονομικές ρυθμίσεις του Ενωσιακού Δικαίου
– Ο προϋπολογισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης
– Κανόνες του προϋπολογισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης
– Έσοδα και δαπάνες της Ευρωπαϊκής Ένωσης
– Κατάρτιση, εκτέλεση και έλεγχος του προϋπολογισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Το Ελεγκτικό Συνέδριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης
– Συγκρότηση
– Αρμοδιότητες
– Σύγκριση και συνεργασία με το ελληνικό Ελεγκτικό Συνέδριο
Ο έλεγχος των κρατικών ενισχύσεων
– Ενωσιακές ρυθμίσεις σχετικά με τα καθεστώτα των κρατικών ενισχύσεων
– Ο έλεγχος των κρατικών ενισχύσεων
Δάνεια με την εγγύηση του Ελληνικού Δημοσίου
Προσαρμογή των δημοσίων οικονομικών της Ελλάδας προς το ενωσιακό δίκαιο
– Η δημοσιονομική κατάσταση της Ελλάδας
– Η αναμόρφωση της δημοσιονομικής διαχείρισης με στόχο την παραμονή στην
Ευρωζώνη
– Η αναδιάρθρωση του δημοσίου χρέους με τη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα
(PSI)
Ενδεικτική Βιβλιογραφία






Γέροντας Απ., Δημοσιονομικό Δίκαιο, 2005
Κουγέας Β., Οι αρχές του κοινοτικού προϋπολογισμού και η εφαρμογή τους, 2008
Μηλιώνης Ν., Στοιχεία Ευρωπαϊκού Δημοσιονομικού Δικαίου, 2008
Μπάρμπας Ν., Στοιχεία Δημοσιονομικού Δικαίου, ε' έκδ., 2014
Ρίζος Κ., Ο έλεγχος των δημοσίων δαπανών και λογαριασμών από το Ελεγκτικό Συνέδριο,
β' έκδ., 2015
Φινοκαλιώτης Κ./Μπάρμπας Ν., Δημόσια Οικονομικά, γ' έκδ., 2011
91
Β΄ΕΞΑΜΗΝΟ
ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ
ΦΟΡΟΛΟΓΙΚO ΙΙ
Διδάσκων : Α. Τσουρουφλής, Λέκτορας
Κατά περίπτωση θα καλούνται για συμμετοχή στις παραδόσεις:
 Αικ. Πέρρου, Ειδική Επιστήμονας
 Π. Πανταζόπουλος, Ειδικός Επιστήμονας
Syllabus : Στο πλαίσιο του μαθήματος θα παρουσιαστεί το σύνολο της ύλης της φορολογικής
διαδικασίας, όπως προκύπτει από τον Κώδικα Φορολογικής Διαδικασίας σε συνδυασμό με τον
Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας. Ιδιαίτερη έμφαση δίδεται στις Εγκυκλίους και τις οδηγίες του
Υπουργείου Οικονομικών καθώς και στις νεότερες εξελίξεις στη νομολογία των διοικητικών
δικαστηρίων.
Σκοπός του μαθήματος
Το μάθημα αποσκοπεί στην εμπέδωση των βασικών στοιχείων της φορολογικής διαδικασίας.
Ταυτόχρονα, όμως, επιδιώκεται η εμβάθυνση σε εξειδικευμένα ζητήματα των ενεργειών της
Φορολογικής Διοίκησης και της παραβατικής δράσης του φορολογουμένου. Ως εκ τούτου, το
μάθημα απευθύνεται σε φοιτητές με προηγούμενη γνώση του γενικού διοικητικού δικαίου, οι
οποίοι έχουν περάσει το μάθημα του φορολογικού δικαίου σε προπτυχιακό ή μεταπτυχιακό
επίπεδο.
Οργάνωση του μαθήματος
Το μάθημα περιλαμβάνει παραδόσεις με τη χρήση οπτικοακουστικών μέσων, κατά κύριο λόγο
παρουσιάσεων μέσω προβολέα. Πέραν της θεωρητικής ανάπτυξης, θα γίνεται χρήση πρακτικών
παραδειγμάτων, πινάκων και ασκήσεων. Οι φοιτητές θα έχουν την ευκαιρία να έρθουν σε επαφή
με τα κείμενα Εγκυκλίων του Υπουργείου Οικονομικών καθώς και με έντυπα φορολογικών
δηλώσεων και άλλων εγγράφων της φορολογικής διαδικασίας.
Eκπαιδευτικό υλικό (παρουσιάσεις, αρθρογραφία, νομολογία, νομοθεσία) θα διανέμεται στους
φοιτητές σε ηλεκτρονική μορφή μέσω της ηλεκτρονικής πλατφόρμας του Πανεπιστημίου (eclass).
Διδακτέα ύλη


Εισαγωγή στη φορολογική διαδικασία
– Έννοια της φορολογικής διαδικασίας
– Ιστορική αναδρομή
– Πηγές
– Ερμηνεία των διαδικαστικών διατάξεων
Ο Κώδικας Φορολογικής Διαδικασίας (Ν. 4174/2013)
92
















– Η δομή του ΚΦΔ
– Σχέση με λοιπές φορολογικές διατάξεις
– Σχέση με τους Κώδικες Διοικητικής Διαδικασίας και Διοικητικής Δικονομίας
Η Φορολογική Διοίκηση
Πράξεις της Φορολογικής Διοίκησης
Φορολογικό Μητρώο
Αποδεικτικό φορολογικής ενημερότητας
Τήρηση βιβλίων και στοιχείων
Υποβολή δηλώσεων
Ενδοομιλικές συναλλαγές (transfer pricing)
Φορολογικοί έλεγχοι
Προσδιορισμός του φόρου
– Άμεσος προσδιορισμός
– Διοικητικός προσδιορισμός
– Διορθωτικός προσδιορισμός
– Προληπτικός προσδιορισμός
Είσπραξη του φόρου
Μέτρα για τη διασφάλιση και την αναγκαστική εκτέλεση
Αλληλέγγυα ευθύνη
Παραγραφή
Φορολογικές κυρώσεις
Ποινικές κυρώσεις
Ενδικοφανής προσφυγή
Ενδεικτική Βιβλιογραφία


Φορτσάκης Θ./Σαββα δου Κ., Φορολογικό δίκαιο, 4η έκδ., 2013
Φινοκαλιώτης Κ., Φορολογικό δίκαιο, ε' έκδ., 2014
Πανταζόπουλος Π., Τα συνταγματικά όρια του φορολογικού ελέγχου, 2012
Β΄ ΕΞΑΜΗΝΟ
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
ΕΥΡΩΠΑΪΚΌ KAI ΔΙΕΘΝΕΣ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ
Διδάσκοντες : Α. Τσουρουφλής, Λέκτορας
Κατά περίπτωση θα καλούνται για συμμετοχή στις παραδόσεις:
 Αικ. Πέρρου, Ειδική Επιστήμονας
 Π. Πανταζόπουλος, Ειδικός Επιστήμονας
Περιγραφή
Στο πλαίσιο του μαθήματος θα παρουσιαστεί το σύνολο της ύλης του διεθνούς και ευρωπαϊκού
φορολογικού δικαίου. Ιδιαίτερη έμφαση δίδεται στις πρόσφατες πρωτοβουλίες του Οργανισμού
93
για την Οικονομική Συνεργασία και Ανάπτυξη (ΟΟΣΑ) καθώς και στις νεότερες εξελίξεις στη
νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου.
Σκοπός του μαθήματος
Το μάθημα αποσκοπεί στην εμπέδωση των βασικών στοιχείων του διεθνούς και ευρωπαϊκού
φορολογικού δικαίου σε συνδυασμό με το εθνικό δίκαιο. Ταυτόχρονα, όμως, επιδιώκεται η
εμβάθυνση σε εξειδικευμένα ζητήματα και η ανάλυση των πρόσφατων εξελίξεων σε διεθνές και
ευρωπαϊκό επίπεδο. Ως εκ τούτου, το μάθημα απευθύνεται σε φοιτητές με προηγούμενη γνώση
του δημοσίου διεθνούς και του ενωσιακού δικαίου, οι οποίοι έχουν περάσει το μάθημα του
φορολογικού δικαίου σε προπτυχιακό ή μεταπτυχιακό επίπεδο.
Οργάνωση του μαθήματος
Το μάθημα περιλαμβάνει παραδόσεις με τη χρήση οπτικοακουστικών μέσων, κατά κύριο λόγο
παρουσιάσεων μέσω προβολέα. Πέραν της θεωρητικής ανάπτυξης, θα γίνεται χρήση πρακτικών
παραδειγμάτων, πινάκων και ασκήσεων. Οι φοιτητές θα έχουν την ευκαιρία να έρθουν σε επαφή
με τα κείμενα των διμερών συμβάσεων για την αποφυγή της διπλής φορολογίας, με τις
νομοθετικές πράξεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης και με αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου.
Eκπαιδευτικό υλικό (παρουσιάσεις, αρθρογραφία, νομολογία, νομοθεσία) θα διανέμεται στους
φοιτητές σε ηλεκτρονική μορφή μέσω της ηλεκτρονικής πλατφόρμας του Πανεπιστημίου (eclass).
Διδακτέα ύλη








Εισαγωγή στο διεθνές φορολογικό δίκαιο
– Ο κλάδος του διεθνούς φορολογικού δικαίου
– Πηγές του διεθνούς φορολογικού δικαίου
Σχέση διεθνούς και εθνικού φορολογικού δικαίου
Διπλή φορολογία
– Η έννοια της διπλής φορολογίας
– Αίτια της διπλής φορολογίας
– Μέθοδοι καταπολέμησης της διπλής φορολογίας
Διμερείς συμβάσεις για την αποφυγή της διπλής φορολογίας
– Η Πρότυπη Σύμβαση του ΟΟΣΑ
– Οι ελληνικές διμερείς συμβάσεις
Ζητήματα διεθνούς φοροδιαφυγής, φοροαποφυγής και φορολογικού σχεδιασμού
– Φορολογικοί παράδεισοι
– Εξωχώριες εταιρείες (οffshore)
– Treaty shopping
– Ανταλλαγή πληροφοριών
Εισαγωγή στο ευρωπαϊκό φορολογικό δίκαιο
– Αρμοδιότητες της Ευρωπαϊκής Ένωσης
– Ενωσιακή δράση στον τομέα της φορολογίας
Σχέση διεθνούς και ευρωπαϊκού φορολογικού δικαίου
Πηγές του Ευρωπαϊκού Φορολογικού Δικαίου
94




– Πρωτογενές δίκαιο
– Παράγωγο δίκαιο
Η εναρμόνιση της έμμεσης φορολογίας
– Τελωνειακοί δασμοί
– Φ.Π.Α.
– Ειδικοί φόροι κατανάλωσης
Η εναρμόνιση της άμεσης φορολογίας
– Νομική βάση της εναρμόνισης
– Οδηγία Συγχωνεύσεων
– Οδηγία Μητρικών-Θυγατρικών
– Σύμβαση Διαιτησίας
– Οδηγία Τόκων Αποταμιεύσεων
– Οδηγία Τόκων και Δικαιωμάτων Συνδεδεμένων Επιχειρήσεων
– Οδηγία για την Αμοιβαία Συνδρομή στην Είσπραξη των Φόρων
– Οδηγία για την ανταλλαγή πληροφοριών
Νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου
Προτάσεις Οδηγιών της Επιτροπής
– Κοινή Ενοποιημένη Βάση Φορολογίας Νομικών Προσώπων (Common
Consolidated Corporate Tax Base, CCCTB)
– Φόρος Χρηματοπιστωτικών Συναλλαγών (Financial Transaction Tax, FTT)
Ενδεικτική Βιβλιογραφία






Μιχαηλίδης, Εναρμόνιση της φορολογίας εισοδήματος των επιχειρήσεων στην Ε.Ε.,
2006
Μπάρμπας Ν., Άμεσοι φόροι και κοινοτικό δίκαιο, 2005
Στεφάνου Κ., Η φορολογία των εταιριών στο νέο διεθνές και ευρωπαϊκό περιβάλλον,
2006
Τσουρουφλής Αν., Η ερμηνεία των φορολογικών συμβάσεων, 2011
Φινοκαλιώτης Κ., Ευρωπαϊκό Φορολογικό και Τελωνειακό δίκαιο, 2015
Χατζηιωακειμίδου Ευγ., Φορολογικές συμβάσεις. Η εφαρμογή τους στις προσωπικές
εταιρείες, 2005
13. Κατεύθυνση ΔΙΚΑΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ
ΔΕΝ ΘΑ ΠΡΟΣΦΕΡΘΕΙ ΓΙΑ
ΤΟ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ
2016-2017
14. Κατεύθυνση ΔΙΚΑΙΟ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ
95
Α΄ ΕΞΑΜΗΝΟ
ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ
ΔΙΚΑΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Ι.
Διδάσκοντες: Καθηγήτρια Γ. Σιούτη, Αν. Καθηγητής Γ. Δελλής
Syllabus : Το μάθημα «Δίκαιο περιβάλλοντος Ι» απευθύνεται σε κοινό με διαφορετική
προέλευση. Αφενός, σε εκείνους που δεν έχουν διδαχθεί το αντικείμενο αυτό κατά τις
προπτυχιακές τους σπουδές και αφετέρου σε εκείνους οι οποίοι επιθυμούν να επεκτείνουν ήδη
υπάρχουσες γνώσεις. Κοινός τόπος των μαθημάτων είναι η έμφαση στην πρακτική κατανόηση
του συγκεκριμένου κλάδου, μέσα από μελέτη της νομοθεσίας και της νομολογίας. Επίσης, η
ανάλυση αφορά τόσο στο εθνικό όσο και στο ευρωπαϊκό δίκαιο περιβάλλοντος, ενόψει της
στενής τους διασύνδεσης.
Οι επί μέρους θεματικές περιλαμβάνουν τα εξής : α) υπερνομοθετικές βάσεις του δικαίου
περιβάλλοντος (Σύνταγμα, διεθνές δίκαιο, δίκαιο της Ένωσης, β)θεμελιώδεις αρχές της
περιβαλλοντικής προστασίας, με έμφαση στις αρχές της προφύλαξης και της βιώσιμης
ανάπτυξης, γ)σχέση περιβαλλοντικής προστασίας και οικονομικής ανάπτυξης, ιδίως μέσα από
τις διοικητικής και νομολογιακές σταθμίσεις επί των «μεγάλων έργων», δ) περιβαλλοντική
εκτίμηση και αδειοδότηση, ε) δικονομικά ζητήματα περιβαλλοντικού δικαίου, με έμφαση στο
ρόλο του ακυρωτικού δικαστή, στ)ζητήματα περιβαλλοντικής ευθύνης, ζ)ειδικά καθεστώτα
προστασίας, όπως είναι η προστασία των δασών και των δασικών εκτάσεων και η προστασία των
υδάτων, η)περιβαλλοντική πληροφόρηση
Β΄ ΕΞΑΜΗΝΟ
ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ
ΔΙΚΑΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΙΙ
Διδάσκων: Αναπλ. Καθηγητής Π-Μ Ευστρατίου
ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟ ΚΑΙ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ
Syllabus : Η διδασκαλία του χωροταξικού και πολεοδομικού δικαίου σε μεταπτυχιακό επίπεδο
περιλαμβάνει επτά (7) ενότητες: Στην πρώτη ενότητα αναλύονται οι βασικές έννοιες και το
συνταγματικό πλαίσιο του χωροταξικού και πολεοδομικού σχεδιασμού και οι αρχές βιώσιμης
οικιστικής ανάπτυξης. Η δεύτερη ενότητα είναι αφιερωμένη στο δίκαιο του στρατηγικού χωρικού
ή χωροταξικού σχεδιασμού και αναφέρεται στα εθνικά και περιφερειακά χωροταξικά πλαίσια
και τα ρυθμιστικά σχέδια μεγάλων μητροπολιτικών συγκροτημάτων της χώρας. Στην τρίτη
ενότητα αναπτύσσεται το δίκαιο του ρυθμιστικού χωρικού ή πολεοδομικού σχεδιασμού από τα
τοπικά και ειδικά χωρικά σχέδια μέχρι τα ρυμοτομικά σχέδια εφαρμογής. Η τέταρτη ενότητα
αναφέρεται στις πράξεις εφαρμογής των πολεοδομικών σχεδίων και τους σχετικούς
πολεοδομικούς μηχανισμούς. Η πέμπτη ενότητα έχει ως αντικείμενο τους κανόνες δόμησης που
διέπουν την πολεοδόμηση ειδικών κατηγοριών οικισμών. Οι γενικοί κανόνες δόμησης, έκδοσης
οικοδομικών αδειών και ελέγχου των κατασκευών αναπτύσσονται στην έκτη ενότητα. Η έβδομη
96
ενότητα αφορά τέλος το φαινόμενο της αυθαίρετης δόμησης και της ειδικής «προστατευτικής»
νομοθεσίας που τη διέπει ανέκαθεν στη χώρα μας.
15. Κατεύθυνση ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΔΙΚΑΙΟΥ
Διδάσκοντες σε όλα τα μαθήματα της Κατεύθυνσης: Ομ. Καθηγητής Παύλος Σούρλας,
Καθηγητής Κωνσταντίνος Παπαγεωργίου, Επίκ. Καθηγητής Βασίλης Βουτσάκης, Επίκ.
Καθηγητής Φίλιππος Βασιλόγιαννης
Α΄ Εξάμηνο
ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ
Ηθική και Δίκαιο
Syllabus : Εξετάζονται σε βάθος οι σχέσεις του δικαίου με την ηθική, καθώς και τα ηθικά και
πολιτικά θεμέλια της έννομης τάξης, από την οπτική γωνία των βασικών ρευμάτων στην ηθική
φιλοσοφία, με επίκεντρο τη σύγχρονη συζήτηση και τις κύριες προβληματικές της.
Πηγές της Φιλοσοφίας του Δικαίου
Syllabus : Μελετώνται με συστηματικό τρόπο βασικά έργα φιλοσοφίας του δικαίου από την
Αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας, όπως, π. χ., η Πολιτεία του Πλάτωνος, τα Ηθικά Νικομάχεια του
Αριστοτέλους, ο Λεβιάθαν του Hobbes, η Μεταφυσική των ηθών του Kant, το Περί Ελευθερίας
του Mill, η Θεωρία της δικαιοσύνης του Rawls κ. λπ.
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Μεθοδολογία του Δικαίου Ι: Θεωρητική θεμελίωση
Syllabus : Εξετάζονται σε βάθος τα θεωρητικά θεμέλια της μεθοδολογίας του δικαίου, ιδίως το
ζήτημα της κανονιστικότητάς του και οι συναφείς διαμάχες γύρω από την αντικειμενικότητα των
ηθικών και πολιτικών αξιολογήσεων, την επιχειρηματολογία και τα όρια της λογικής, τον νομικό
θετικισμό κ. λπ., με επίκεντρο ιδίως τη σύγχρονη μεταηθική συζήτηση.
Β΄ Εξάμηνο
ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ
Φιλοσοφία του Ιδιωτικού Δικαίου
Syllabus :Εμβάθυνση, από φιλοσοφική οπτική γωνία, στις θεμελιώδεις αρχές των κύριων κλάδων
του ιδιωτικού δικαίου και τις συναφείς σύγχρονες θεωρητικές διαμάχες γύρω από τα ζητήματα
δικαιοσύνης και αποτελεσματικότητας στο πεδίο ιδίως των συμβάσεων και των αδικοπραξιών.
97
Φιλοσοφία του Δημοσίου Δικαίου
Syllabus : Εμβάθυνση, από φιλοσοφική οπτική γωνία, με επίκεντρο τις συναφείς σύγχρονες
θεωρητικές διαμάχες, στις θεμελιώδεις αρχές του εν ευρεία εννοία δημοσίου δικαίου, ιδίως α)
σε ζητήματα ισχύος και προστασίας των ατομικών και πολιτικών ελευθεριών και προαγωγής του
δημοσίου συμφέροντος, β) στα εννοιολογικά, ηθικά και πολιτικά ζητήματα της ποινικοποίησης, γ)
στην προβληματική του δίκαιου πολέμου ή ενός δικαίου των λαών και δ) στο κανονιστικό πεδίο
ενός δικαίου των διαδικασιών.
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Μεθοδολογία του Δικαίου ΙΙ: Ερμηνεία και εφαρμογή του δικαίου
Syllabus : Εξετάζονται σε βάθος οι φιλοσοφικές προϋποθέσεις και προεκτάσεις τόσο της
παραδοσιακής διδασκαλίας περί των μεθόδων ερμηνείας του δικαίου όσο και των σύγχρονων
εναλλακτικών θεωριών για την ερμηνεία και την εφαρμογή του.
Διδακτέα ύλη για το ακαδημαϊκό έτος 2016-2017
1. Ηθική και Δίκαιο: Διδάσκονται οι ακόλουθες θεματικές ενότητες: α) Ωφελιμισμός συνεπειοκρατία. β) Kant - δεοντοκρατία. γ) Αρεταϊκές θεωρίες. δ) Ηθικός σχετικισμός.
ε) Ηθικός ρεαλισμός. στ) Ορθό και αγαθό. ζ) Διαδικαστικές θεωρίες. η)
Ρεπουμπλικανισμός. θ) Δικαιοσύνη και δικαίωμα. ι) Ευθύνη.
2. Πηγές της Φιλοσοφίας του Δικαίου: Συστηματική μελέτη της πραγματείας του John
Rawls, Θεωρία της δικαιοσύνης, καθώς και επιλεγμένων κεφαλαίων από το βιβλίο του
ιδίου, Political Liberalism.
3. Φιλοσοφία του Ιδιωτικού Δικαίου: Αρχές διορθωτικής δικαιοσύνης και Αστικός
Κώδικας: η θεμελίωση της αυτοτέλειας του ιδιωτικού δικαίου και των κλάδων του.
4. Φιλοσοφία του Δημοσίου Δικαίου: Θεωρίες και θεμελίωση της αρχής της ισότητας: οι
συνταγματικές διαστάσεις.
5. Μεθοδολογία του Δικαίου Ι: Η θεμελιώδης έννοια των λόγων προς το πράττειν και η
σύγχρονη μεταηθική συζήτηση.
6. Μεθοδολογία του Δικαίου ΙΙ: Η κρίση της παραδοσιακής διδασκαλίας και οι σύγχρονες
νομολογιακές τάσεις.
16. Κατεύθυνση ΙΣΤΟΡΙΑ ΔΙΚΑΙΟΥ
Α΄ ΕΞΑΜΗΝΟ
ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΟ ΜΑΘΗΜΑ
Θέματα Ιδιωτικού/Δημοσίου Δικαίου στην ελληνική Αρχαιότητα
Διδάσκοντες: Επίκ. καθηγητής Ανδρέας Χέλμης, Επίκ. Καθηγήτρια Αθηνά Δημοπούλου
98
Syllabus :Το αντικείμενο του μαθήματος θα εναλλάσσεται κάθε έτος και θα ανακοινώνεται με την
προκήρυξη του προγράμματος.
Ενδεικτικά θέματα:
Εισαγωγή στην ιστορία του δικαίου: ιστορικές σπουδές (πρόσληψη του παρελθόντος,
χρονολογήσεις, μέθοδος, πηγές)· η προσέγγιση του δικαίου (παραδοσιακά και νεοτερικά δίκαια·
ο ρόλος της γραφής). Θεσμοί δημοσίου δικαίου: πόλεις και βασίλεια· καθεστώς προσώπων
(πολίτες, ξένοι, δούλοι)· κανόνες δικαίου· πολιτειακά όργανα· απονομή δικαιοσύνης· ποινές.
Θεσμοί ιδιωτικού δικαίου: οίκος και οικογένεια· γάμος, διαζύγιο, υιοθεσία· θέση της γυναίκας·
κληρονομικές σχέσεις· κυριότητα· συμβάσεις.
Θέματα Ιδιωτικού/Δημοσίου Δικαίου στη ρωμαϊκή Αρχαιότητα
Διδάσκοντες: Επίκ. καθηγητής Ανδρέας Χέλμης, επίκ. καθηγήτρια Αθηνά Δημοπούλου
Syllabus :Τα ο αντικείμενο του μαθήματος θα εναλλάσσεται κάθε έτος και θα ανακοινώνεται με
την προκήρυξη του προγράμματος.
Ενδεικτικά θέματα
Θεσμοί δημοσίου δικαίου: πολιτεύματα, πολιτειακά όργανα, θεσμοί της αρχαίας Ρώμης· νομική
επιστήμη · κωδικοποιήσεις · δικονομικά συστήματα· καθεστώς προσώπων (πολίτες, ξένοι,
δούλοι)· κανόνες δικαίου· απονομή δικαιοσύνης· ποινές. Θεσμοί ιδιωτικού δικαίου: οίκος και
οικογένεια· γάμος, διαζύγιο, υιοθεσία, επιμέλεια· θέση της γυναίκας· κληρονομικές σχέσεις·
δίκαιο των πραγμάτων· δίκαιο των ενοχών.
Β΄ ΕΞΑΜΗΝΟ
ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ
Θέματα Ιδιωτικού/Δημοσίου Δικαίου στο Βυζάντιο
Διδάσκοντες: Ομ. Καθηγητής Σπύρος Τρωιάνος, Ομ. Καθηγήτρια Καλλιόπη Μπουρδάρα,
Καθηγήτρια Ελευθερία Παπαγιάννη
Syllabus: Εισαγωγικά: Γένεση και Πηγές του Βυζαντινού Δικαίου. Το αντικείμενο του μαθήματος
θα εναλλάσσεται κάθε έτος και θα ανακοινώνεται με την προκήρυξη του προγράμματος.
Ενδεικτικά θέματα: Εξέταση κλάδων ή θεσμών του ιδιωτικού δικαίου με αφετηρία τη βυζαντινή
νομοθεσία και σύγκρισή της με τις πηγές της πρακτικής (π.χ νομολογία, δικαιοπρακτικά
έγγραφα)-Ποινικό Δίκαιο-Απονομή της δικαιοσύνης-Αυτοκρατορική εξουσία και κρατικοί
θεσμοί-Η νομική επιστήμη και τα νομικά επαγγέλματα στο Βυζάντιο.
Θέματα Ιδιωτικού/Δημοσίου Δικαίου στη μεταβυζαντινή περίοδο και στο Ελληνικό κράτος κατά
τον 19ο αιώνα.
Διδάσκοντες: Ομ. Καθηγητής Σπύρος Τρωιάνος, Ομ. Καθηγήτρια Καλλιόπη Μπουρδάρα,
Καθηγήτρια Ελευθερία Παπαγιάννη
Syllabus: Εισαγωγικά: Έννοια και Πηγές του μεταβυζαντινού Δικαίου και νεότερες εξελίξεις. Το
αντικείμενο του μαθήματος θα εναλλάσσεται κάθε έτος και θα ανακοινώνεται με την προκήρυξη
του προγράμματος.
Ενδεικτικά θέματα: Επιβίωση και ανανέωση του βυζαντινού δικαίου μετά το 1453
(παραδείγματα ε βάση επιμέρους θεσμούς του ιδιωτικού δικαίου)-Οθωμανικές επιδράσεις στο
99
δίκαιο των υπόδουλων Ελλήνων-Το δίκαιο στις βενετοκρατούμενες περιοχές-Εκκλησία και
Κοινότητες-Το εθιμικό δίκαιο κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας-Το δίκαιο επί Ιωάννη
Καποδίστρια-Βασικά νομοθετήματα του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα (π.χ. Ν. Τ ΄/1856
περί Μεταγραφής και κυριότητος ακινήτων, )Ν. 2310/1920 περί της εξ αδιαθέτου διαδοχής) σε
σύγκριση με τα ισχύοντα την περίοδο της Τουρκοκρατίας.
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Α΄ εξάμηνο: Ηθική και Δίκαιο, Πηγές της Φιλοσοφίας του Δικαίου, Κοινωνική θεωρία: Δίκαιο και
εφαρμογές, Θέματα Κοινωνιολογίας του δικαίου, Πηγές εκκλησιαστικού δικαίου, Διαπάλη
νομιμότητας και κανονικότητας
Β΄ εξάμηνο: Φιλοσοφία του ιδιωτικού δικαίου, Φιλοσοφία του Δημοσίου Δικαίου, Κοινωνία της
πληροφορίας και Δίκαιο, Ερευνητική μεθοδολογία της κοινωνιολογίας του Δικαίου, Διατοπικό
Εκκλησιαστικό Δίκαιο, Εκκλησιαστικό Δίκαιο και Δικαστηριακή πρακτική.
Ο Syllabus για τα μαθήματα αυτά βρίσκεται στις κατευθύνσεις Φιλοσοφία του Δικαίου,
Κοινωνιολογία του Δικαίου, Εκκλησιαστικό Δίκαιο
Κατεύθυνση Ιστορίας Δικαίου
Α’ Εξάμηνο
Διδάσκοντες: Επ. Καθηγητής Ανδρέας Χέλμης, Επ. Καθηγήτρια Αθηνά Δημοπούλου
1. Ποινική δικαιοσύνη στην Αρχαία Ελλάδα. Εξέταση αδικημάτων, ποινών, δικαστηρίων και
ποινικών υποθέσεων από τον Όμηρο έως και τους ελληνιστικούς χρόνους.
2. Ποινική δικαιοσύνη στη Ρώμη. Εξέταση αδικημάτων, ποινών, δικαστηρίων και ποινικών
υποθέσεων επί Respublica και Ηγεμονίας.
Β’ Εξάμηνο
Διδάσκοντες: Ομ. Καθηγητής Σπύρος Τρωιάνος, Ομ. Καθηγήτρια Καλλιόπη Μπουρδάρα,
Καθηγήτρια Ελευθερία Παπαγιάννη
1. Εισαγωγή στο βυζαντινό δίκαιο. Εξέταση θεσμών ιδιωτικού δικαίου με αφετηρία τη βυζαντινή
νομοθεσία και σύγκρισή της με τις πηγές της πρακτικής (π.χ. νομολογία, δικαιοπρακτικά
έγγραφα).
2. Εισαγωγή στο μεταβυζαντινό δίκαιο. Επιβίωση και ανανέωση του βυζαντινού δικαίου μετά το
1453 (παράδειγμα με βάση επιμέρους κλάδους ή θεσμούς του ιδιωτικού δικαίου).
17. Κατεύθυνση ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ ΔΙΚΑΙΟΥ
Α΄ Εξάμηνο
ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ
100
Κοινωνική Θεωρία: Δίκαιο και Εφαρμογές
Διδάσκουσα: Επίκ. Καθηγήτρια Ελένη Ρεθυμιωτάκη
Syllabus: Στο μάθημα επιχειρείται αρχικά η συστηματική συσχέτιση της κοινωνικής θεωρίας με
το δίκαιο με σκοπό να αναδειχθούν και να μελετηθούν οι κοινωνικοί παράγοντες που επηρεάζουν
τη διαμόρφωση του. Η προσέγγιση εντάσσεται καταρχήν στο αμερικανικό θεωρητικό κίνημα
«Δίκαιο και Κοινωνία» (Law and Society). Συνδυάζεται όμως και με τα μείζονα θεωρητικά
ρεύματα της ευρωπαϊκής κοινωνικής θεωρίας για το δίκαιο όπως αυτά εξελίσσονται τον 21Ο
αιώνα, π.χ. τις συναινετικές-συστημικές προσεγγίσεις του δικαίου (N. Luhmann, G.Teubner) τις
κριτικές-αγωνιστικές (D.Kennedy, P.Bourdieu) και τις μεταμοντέρνες-αποδομητικές (Foucault,
Derrida). Στη συνέχεια το ενδιαφέρον εστιάζεται στα ειδικότερα ζητήματα όπου επικεντρώνεται
σήμερα η παραπάνω θεωρητική αναζήτηση για την διάδραση των νομικών θεσμών με τις
κοινωνικές σχέσεις και ομάδες. Το μάθημα αποτελείται από τις θεωρητικές παραδόσεις που
θέτουν τα θεωρητικά ζητήματα και τις εργασίες και παρεμβάσεις των φοιτητών που
παρουσιάζονται και αναλύονται με αναφορά σε αυτά.
Ενδεικτικά Θέματα: Ο ρόλος των κοινωνικών κινημάτων στο δίκαιο (legal mobilization), η αλλαγή
του ρόλου του δικαστή στις ευρωπαϊκές, έννομες τάξεις, η αναδιοργάνωση των νομικών
επαγγελμάτων (legal professions) και ο σύγχρονος ρόλος του δικαίου στην οργάνωση του
αστικού χώρου (legal geography).
Θέματα Κοινωνιολογίας του δικαίου
Διδάσκουσα: Επίκ. Καθηγήτρια Ελένη Ρεθυμιωτάκη
Syllabus: To μάθημα στοχεύει στο να εμπλουτίσει την γνώση των φοιτητών για το πώς παράγονται
και εφαρμόζονται οι κανόνες δικαίου και το πώς λειτουργούν οι θεσμοί και οι διαδικασίες του.
Οι φοιτητές καλούνται να αναπτύξουν την ικανότητα να εντοπίζουν και να αναλύουν την κοινωνική
δυναμική που οδηγεί σε δικαιικές ρυθμίσεις (law in books) σε συσχετισμό με πρακτικές (law in
action). Στο πιο πραγματιστικό πνεύμα των αγγλικών νομικο-κοινωνικών σπουδών (sociolegal
studies), φωτίζονται οι νομικές μεταρρυθμίσεις και οι καινοτομίες που επινοούνται για να
ενισχυθεί το δίκαιο ως εξέχων μέσο διακυβέρνησης στις ύστερες νεωτερικές κοινωνίες.
Αναπτύσσονται αφενός ο σύγχρονος προβληματισμός για το κρατικό δίκαιο ως μέσο ρύθμισης
των κοινωνικών σχέσεων και για την πολύπλοκη σχέση του δικαίου με την οικονομία, την πολιτική
και τον πολιτισμό. Παρουσιάζονται επίσης οι κεντρικές θεωρητικές υποθέσεις της
κοινωνιολογίας του δικαίου στη σημερινή εκδοχή τους, όπως ο νομικός πλουραλισμός και η
αυτορρύθμιση, ο νομικός εξελικτισμός και η νομική παγκοσμιοποίηση.
Ενδεικτικά Θέματα: Κάθε ακαδημαϊκό έτος διερευνάται ένα ειδικότερο πεδίο όπως ενδεικτικά η
Ευρωπαϊκή Ένωση ως φαινόμενο νομικού πλουραλισμού, το σύστημα της συρρύθμισης της
βιοϊατρικής, οι εναλλακτικές μορφές επίλυσης διαφορών καθώς και οι δομικές μεταρρυθμίσεις
και οι νέοι θεσμοί στις οικογενειακές και εργασιακές σχέσεις.
B΄ ΕΞΑΜΗΝΟ
ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ
101
Ερευνητική Μεθοδολογία της Κοινωνιολογίας του Δικαίου
Διδάσκουσα: Επίκ. Καθηγήτρια Ελένη Ρεθυμιωτάκη
Syllabus: Παρουσιάζονται οι ποσοτικές και οι ποιοτικές ερευνητικές μέθοδοι και τεχνικές της
κοινωνιολογίας καθώς και οι ιδιαίτερες απαιτήσεις της χρήσης τους στο πεδίο της
κοινωνιολογίας του δικαίου. Ο σκοπός συνίσταται στο να αποκτήσουν οι φοιτητές τις
απαραίτητες δεξιότητες για τη διενέργεια της έρευνας που θα πραγματοποιήσουν στο πλαίσιο
της διπλωματικής τους εργασίας.
Ενδεικτικά Θέματα: Εξετάζονται τα γενικά χαρακτηριστικά των ερευνητικών μεθόδων και οι
δυσκολίες που παρουσιάζουν μέσα από συγκεκριμένα παραδείγματα ερευνών. Αναδεικνύεται το
πώς η εμπειρική κοινωνιολογία του δικαίου παρέχει τας επιστημονικά μέσα να ερμηνευτεί η
παραγωγή του δικαίου και να αξιολογηθεί η εφαρμογή του. Αποκαλύπτονται οι συχνά αθέατοι
φορείς δράσης που εμπλέκονται στις νομικές πρακτικές π.χ. στην εφαρμογή των κανόνων από
την διοίκηση.
Κοινωνία της Πληροφορίας
Διδάσκων: Επίκ. Καθηγητής Γιώργος Γιαννόπουλος
Syllabus: Το μάθημα εξετάζει από κοινωνιολογική άποψη το «πληροφοριακό Σύνταγμα», όπως
έχει διαμορφωθεί μετά την αναθεώρηση του 2001.
Ενδεικτικά Θέματα: Ειδικότερα, αναπτύσσεται το νεοπαγές δικαίωμα συμμετοχής στην Κοινωνία
της Πληροφορίας (Σ5Α) με έμφαση στο γεγονός ότι η εξάσκησή του δεν είναι απεριόριστη, αλλά
υπόκειται σε τρεις ειδικούς φραγμούς. Δύο ρητώς αναφερόμενους: 1) το δικαίωμα για την
προστασία της ιδιωτικότητας και την προστασία από την παράνομη και αθέμιτη χρήση των
προσωπικών δεδομένων (Σ9Α) και 2) το δικαίωμα για την προστασία του απορρήτου των
επικοινωνιών (Σ19) και 3) την προστασία των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, που
συνάγεται ερμηνευτικώς από συνδυασμό των άρθρων Σ5 παρ.1, 3, Σ14 παρ.1, Σ16 παρ.1 και
Σ17. Αναλύεται, επίσης, ότι η άσκηση του δικαιώματος αυτού υπόκειται στις γενικές ρήτρες της
αναλογικότητας (Σ25 παρ. 1) και της απαγόρευσης καταχρηστικής άσκησης δικαιώματος (Σ25
παρ. 3).
Α΄ Εξάμηνο
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Οικονομική κρίση και ιδιωτικό δίκαιο
Η προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση,
Μηχανισμοί δικαιοδοτικής προστασίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση,
Διεθνές Δίκαιο Εμπορίου: Δικαιοδοτικός μηχανισμός ΠΟΕ,
Μορφές διαλόγου των εθνικών με τα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια,
Ηθική και δίκαιο,
Θέματα Ιδιωτικού / Δημοσίου Δικαίου στην Ελληνική Αρχαιότητα,
Θέματα Ιδιωτικού / Δημοσίου Δικαίου στη Ρώμη,
Διαπάλη νομιμότητας και κανονικότητας.
102
Β΄ Εξάμηνο:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Βιοηθική,
Εναλλακτικές μορφές επίλυσης διαφορών,
Διεθνείς συναλλακτικές συνήθειες και διεθνής συμβατική πρακτική (drafting),
Εναλλακτικοί τρόποι επίλυσης διαφορών,
Εξαρτήσεις,
Φιλοσοφία του Ιδιωτικού Δικαίου,
Φιλοσοφία του Δημοσίου Δικαίου,
Θέματα Ιδιωτικού / Δημοσίου Δικαίου στη μεταβυζαντινή περίοδο και στο Ελληνικό κράτος
κατά τον 19ο αιώνα,
9. Εκκλησιαστικό δίκαιο και Δικαστηριακή Πρακτική
Ο Syllabus για τα μαθήματα αυτά βρίσκεται στις οικείες κατευθύνσεις.
18. Κατεύθυνση ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ
Α´ Εξάμηνο
ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ
Πηγές εκκλησιαστικού Δικαίου
Syllabus : Αντικείμενο του μαθήματος είναι η μελέτη των διαπλαστικών και διαγνωστικών πηγών
του εκκλησιαστικού δίκαιου, τόσο εκκλησιαστικής όσο και πολιτειακής προελεύσεως.
Ειδικότερα, στις πρώτες καταλέγονται, ενδεικτικώς, οι ιεροί κανόνες, τα συλλεκτικά έργα, οι
αποκρίσεις και τα έγγραφα, οι κανονικές διατάξεις και κανονιστικές αποφάσεις, στις οποίες
περιλαμβάνονται ασφαλώς ο Τόμος 1850 και η Πράξη 1928, ενώ στις δεύτερες το Σύνταγμα, οι
Νόμοι, το έθιμο κ.λπ.
Πιο συγκεκριμένα, το ακαδημαϊκό έτος 2016-17 αντικείμενο της διδασκαλίας θα είναι η
θεματική «Τα Μοναστηριακά Τυπικά και οι Εσωτερικοί Κανονισμοί των Μονών ως πηγές του
Εκκλησιαστικού Δικαίου».
Διαπάλη νομιμότητας και κανονικότητας
Syllabus : Η διαπλοκή δύο δικαίων είναι ένα θέμα ούτως ή άλλως ιδιαίτερα ενδιαφέρον· πολύ
περισσότερο όταν πρόκειται για δύο δικαιικά συστήματα από τη φύση τους τελείως διαφορετικά
μεταξύ τους, όπως στην περίπτωση του δικαίου της Πολιτείας και εκείνου της Ορθόδοξης
Εκκλησίας. Έτσι, το μάθημα προσεγγίζει ερμηνευτικά τη διαπάλη πολιτειακών νόμων και
εκκλησιαστικών κανόνων, η οποία οφείλεται στο γεγονός ότι Πολιτεία και Εκκλησία διαθέτουν
πρωτογενή κανονιστική δύναμη. Η διαφορά έγκειται στο εύρος της δεσμευτικότητας των
κανόνων που εκδίδει εκάστη εξ αυτών, καθώς οι νόμοι της Πολιτείας δεσμεύουν όλους τους
κοινωνούς, ενώ οι κανόνες της Εκκλησίας απευθύνονται μόνο στους πιστούς. Τα πεδία στα
οποία, ενδεικτικώς, εντοπίζεται αυτή η διαπάλη είναι: α) η συνταγματική κατοχύρωση των ιερών
κανόνων, β) ο Τόμος 1850 και η Πράξη 1928, γ) το μεταθετό και η διαθεσιμότητα των
Μητροπολιτών, δ) το όριο ηλικίας των Αρχιερέων, ε) η εκκλησιαστική δικαιοσύνη, στ) τα ατομικά
103
δικαιώματα και το εσωτερικό δίκαιο της Εκκλησίας, ζ) η Εκκλησία ως νομικό πρόσωπο και
θεοϊδρυτος οργανισμός, η) η καύση των νεκρών, θ) το σύμφωνο συμβίωσης κ.α.
Έτσι, το ακαδημαϊκό έτος 2016-17 αντικείμενο της διδασκαλίας θα είναι η θεματική
«Νομιμότητα και Κανονικότητα· (Πολιτειακοί Νόμοι vs Εκκλησιαστικοί Κανόνες)».
Β´ Εξάμηνο
ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ
Διδάσκοντες: Ομότιμος Καθηγητής Ι. Μ. Κονιδάρης, Λέκτορας Γ. Ι. Ανδρουτσόπουλος
Διατοπικό εκκλησιαστικό δίκαιο
Syllabus : Αντικείμενο του μαθήματος είναι η συγκριτική μελέτη του εκκλησιαστικού δικαίου που
ισχύει σε διάφορους τόπους, στις επιμέρους, δηλαδή, Ορθόδοξες Εκκλησίες, καθώς, ως
γνωστόν, η Ορθόδοξη Εκκλησία αποτελεί μία κοινότητα Πατριαρχείων, Αυτοκέφαλων και
Αυτόνομων Εκκλησιών. Έτσι, εξετάζονται, ιδίως, η ανάδειξη Προκαθημένου, η συμμετοχή λαϊκών
στη διοίκηση, οι βασικοί θεσμοί διοικητικής οργανώσεως κ.λπ.
Ειδικότερα, το ακαδημαϊκό έτος 2016-17 αντικείμενο της διδασκαλίας θα είναι η θεματική
«Βασικοί θεσμοί διοικήσεως των Ορθοδόξων Εκκλησιών».
Εκκλησιαστικό δίκαιο και δικαστηριακή πρακτική
Syllabus : Το μάθημα εξετάζει τα αποτυπώματα της θρησκείας στη δικαστηριακή και διοικητική
πρακτική. Έτσι, ενδεικτικώς, η θεματική περιλαμβάνει: α) το ατομικό δικαίωμα της θρησκευτικής
ελευθερίας στη νομολογία του Αρείου Πάγου και του Συμβουλίου της Επικρατείας, β) τα
ζητήματα θρησκείας στις πράξεις των Ανεξάρτητων Αρχών και του Νομικού Συμβουλίου του
Κράτους, γ) τη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου για
θρησκευτικά ζητήματα κ.α.
Ειδικότερα, το ακαδημαϊκό έτος 2016-17 αντικείμενο της διδασκαλίας θα είναι «Η νομολογία
του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου για θρησκευτικά ζητήματα».
19. Κατεύθυνση ΔΗΜΟΣΙΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ
ΥΠΟ ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΗ
104
Α΄ Εξάμηνο
ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ
Διεθνείς Δικαιοδοτικοί Θεσμοί
Διεθνές Δίκαιο του Ανθρώπου
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας
Διεθνές Δίκαιο Εμπορίου
Δίκαιο Διεθνών Χώρων
Θεσμοί και Κανόνες της Ε.Ε. (βλ. κατ/νση Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης)
Η εσωτερική αγορά στην Ε.Ε. (Οικονομικές ελευθερίες, Ανταγωνισμός0
Η προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων στην Ε.Ε. (βλ. κατ/νση Δίκαιο της Ευρωπαϊκής
Ένωσης)
Εξωτερικές σχέσεις της Ε.Ε. (βλ. κατ/νση Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης)
Μηχανισμοί δικαιοδοτικής προστασίας στην Ε.Ε. (βλ. κατ/νση Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης)
Ιδιωτικό Διεθνές Δίκαιο (βλ. κατ/νση Ιδιωτικό Διεθνές Δίκαιο και Δίκαιο Διεθνών Συναλλαγών)
Διεθνής Εμπορική Διαιτησία
Συγκριτικό Ιδιωτικό Διεθνές Δίκαιο
Δίκαιο Ελληνικής Ιθαγένειας
Διακρατικές Συμβάσεις (βλ. κατ/νση Ιδιωτικό Διεθνές Δίκαιο και Δίκαιο Διεθνών Συναλλαγών)
Φιλοσοφικές βάσεις ιδιωτικού διεθνούς δικαίου και διεθνούς διαιτησίας
(βλ. κατ/νση Ιδιωτικό Διεθνές Δίκαιο και Δίκαιο Διεθνών Συναλλαγών)
Β΄ Εξάμηνο
ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ
Η πρακτική του Διεθνούς Δικαίου
Διεθνές Δίκαιο Περιβάλλοντος και Ενέργειας
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
105
Επιχειρήσεις και Ανθρώπινα Δικαιώματα
Διεθνής Επενδυτική Διαιτησία
Ιστορία Διεθνών Θεσμών
Χώρος Ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης (βλ. κατ/νση Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης)
Φορολογικό Δίκαιο της Ε. Ε.
Περιβάλλον και Ενέργεια στην Ε.Ε. (βλ. κατ/νση Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης)
Αρμοδιότητα και Δράση της Ε.Ε. στον ποινικό στον ποινικό τομέα (βλ. κατ/νση Δίκαιο της
Ευρωπαϊκής Ένωσης)
Η προστασία των καταναλωτών στην Ε.Ε. (βλ. κατ/νση Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης)
Οικονομική και Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ) (βλ. κατ/νση Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης)
Δικονομικό Διεθνές Δίκαιο (βλ. κατ/νση Ιδιωτικό Διεθνές Δίκαιο και Δίκαιο Διεθνών Συναλλαγών)
Δίκαιο Διεθνών Συναλλαγών (βλ. κατ/νση Ιδιωτικό Διεθνές Δίκαιο και Δίκαιο Διεθνών Συναλλαγών)
Φορολογικό Διεθνές Δίκαιο
Διεθνές ομοιόμορφο δίκαιο (πηγές και μέθοδος) (Δεν θα προσφερθεί το 2016-17) (βλ. κατ/νση
Ιδιωτικό Διεθνές Δίκαιο και Δίκαιο Διεθνών Συναλλαγών)
Διεθνείς συναλλακτικές συνήθειες και διεθνής συμβατική πρακτική (Δεν θα προσφερθεί το 2016-17) (βλ.
κατ/νση Ιδιωτικό Διεθνές Δίκαιο και Δίκαιο Διεθνών Συναλλαγών)
Δίκαιο Κατάστασης Αλλοδαπών (βλ. κατ/νση Ιδιωτικό Διεθνές Δίκαιο και Δίκαιο Διεθνών
Συναλλαγών)
20. Κατεύθυνση ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ
Α΄ Εξάμηνο
ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ
Κανόνες και θεσμοί της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Syllabus : Εμβάθυνση στα θεσμικά χαρακτηριστικά και στο πρότυπο λειτουργίας της ΕΕ.
Βασικές έννοιες, παράμετροι και αρχές του ενωσιακού θεσμικού οικοδομήματος, μεταξύ των
οποίων το Κράτος, η Αγορά, ο Ιδιώτης, η Κύρωση
Η εσωτερική αγορά στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Οικονομικές ελευθερίες, Ανταγωνισμός)
106
Syllabus : Το συνταγματικά κατοχυρωμένο οικονομικό πρότυπο στην ΕΕ: ανοικτή αγορά με
ελεύθερο ανταγωνισμό. Οι θεμελιώδεις οικονομικές ελευθερίες (πρόσωπα, εμπορεύματα,
υπηρεσίες, κεφάλαια). Οι κανόνες του ελεύθερου ανταγωνισμού: απαγόρευση αντιανταγωνιστικών συμπράξεων, κατάχρησης δεσπόζουσας θέσης, κρατικών ενισχύσεων.
Μηχανισμοί δημόσιας και ιδιωτικής επιβολής (public/private enforcement) των κανόνων του
ανταγωνισμού. Οι υπηρεσίες γενικού οικονομικού συμφέροντος.
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Μηχανισμοί δικαιοδοτικής προστασίας στην ΕΕ (Δεν θα προσφερθεί το 2016-17)
Syllabus : Χαρακτηριστικά και πηγές του δικαιοδοτικού συστήματος της ΕΕ, μορφές
αποκεντρωμένης δικαστικής προστασίας. Έλεγχος πράξεων και παραλείψεων των κρατών:
άμεσος έλεγχος (προσφυγή λόγω παραβάσεως), έμμεσος έλεγχος (προδικαστική παραπομπή
περί ερμηνείας ενωσιακής διάταξης). Έλεγχος των θεσμικών οργάνων της ΕΕ: άμεσος έλεγχος
(προσφυγή ακυρώσεως, προσφυγή επί παραλείψει, εξωσυμβατική ευθύνη της Ένωσης), έμμεσος
έλεγχος (προδικαστική παραπομπή περί ερμηνείας ενωσιακής διάταξης).
Εξωτερικές σχέσεις της ΕΕ
Syllabus : Αρμοδιότητα ΕΕ για σύναψη διεθνών συμφωνιών. Διαδικασία διαπραγμάτευσης και
σύναψης διεθνών συμφωνιών από την ΕΕ. Ένταξη, θέση και εφαρμογή του διεθνούς κανόνα στην
ενωσιακή έννομη τάξη. Η συμμετοχή της ΕΕ στους διεθνείς οργανισμούς (ΟΗΕ, ΠΟΕ κλπ). Η Κοινή
Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας της ΕΕ (ΚΕΠΠΑ). Εξωτερική δράση της ΕΕ σε
περιφερειακό επίπεδο (Πολιτική Γειτονίας κλπ).
Η προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων στην ΕΕ
Syllabus : Ιστορική αναδρομή της αναγνώρισης και κατοχύρωσης των θεμελιωδών δικαιωμάτων
στην ΕΕ. Φορείς και αποδέκτες των θεμελιωδών δικαιωμάτων στην ΕΕ. Ο Χάρτης Θεμελιωδών
Δικαιώματων (περιεχόμενο, έκταση προστασίας). Η θέση της ΕΣΔΑ στην ενωσιακή έννομη τάξη
και οι σχέσεις ΕΣΔΑ-ΧΘΔ. Μελέτη του περιεχομένου επιμέρους θεμελιωδών δικαιωμάτων εντός
της ΕΕ. Ζητήματα σύγκρουσης θεμελιωδών δικαιωμάτων μεταξύ τους και με θεμελιώδεις
οικονομικές ελευθερίες.
Β’ Εξάμηνο
ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ
Χώρος Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης
Syllabus : Η σταδιακή διαμόρφωση του ΧΕΑΔ στην ΕΕ: οι κανόνες που διέπουν την άσκηση της
ενωσιακής αρμοδιότητας.
Το γενικευμένο δικαίωμα της κυκλοφορίας των προσώπων. Πολίτες της Ένωσης. Κανόνες που
διέπουν την είσοδο και κυκλοφορία των υπηκόων τρίτων χωρών (έλεγχοι στα σύνορα, άσυλο,
μετανάστευση). Δικαστική συνεργασία σε αστικές υποθέσεις. Αστυνομική και δικαστική
συνεργασία σε ποινικές υποθέσεις.
Φορολογικό Δίκαιο της ΕΕ
107
Syllabus : Βασικές έννοιες ενωσιακού φορολογικού δικαίου. Η αρνητική ενοποίηση στον τομέα
της φορολογίας (απαγόρευση δασμών και φορολογικών επιβαρύνσεων ισοδυνάμου
αποτελέσματος, απαγόρευση διακριτικών και προστατευτικών εσωτερικών φόρων, νομολογιακή
αντιμετώπιση φορολογικών μέτρων περιοριστικών της ελεύθερης κυκλοφορίας). Η θετική
ενοποίηση στον τομέα της φορολογίας (κατάργηση φορολογικών εμποδίων στη διασυνοριακή
συνεργασία επιχειρήσεων, φορολόγηση εισοδημάτων από καταθέσεις, ΦΠΑ, Ειδικοί Φόροι
Κατανάλωσης).
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Περιβάλλον και ενέργεια στην Ευρωπαϊκή Ένωση
Syllabus : Η σταδιακή απονομή αρμοδιότητας από τα κράτη μέλη στην ΕΕ για την παραγωγή
νομοθεσίας με στόχο την προστασία του περιβάλλοντος.
Στόχοι και αρχές της πολιτικής του περιβάλλοντος στην ΕΕ. Επικουρικότητα και αναλογικότητα
στην ενωσιακή νομοθετική δράση: δικαστικός έλεγχος.
Η δυνατότητα ανάληψης αυστηρότερων εθνικών μέτρων και ο έλεγχος της συμβατότητάς τους
με την έννομη τάξη της ΕΕ.
Ο διαδραστικός χαρακτήρας της περιβαλλοντικής πολιτικής με άλλες πολιτικές της ΕΕ:
Περιβάλλον και αγορά (οικονομικές ελευθερίες). Περιβάλλον και ανταγωνισμός. Περιβάλλον και
ενέργεια (η διπλή νομική βάση για την υιοθέτηση μέτρων για την καταπολέμηση της κλιματικής
αλλαγής). Περιβάλλον και θεμελιώδη δικαιώματα.
Οικονομική και Νομισματική Ένωση
Syllabus : Το συντακτικό οικονομικό πρότυπο της ΕΕ. Ιστορική εξέλιξη και θεσμική αρχιτεκτονική
της ΟΝΕ. Διάκριση και αλληλεπίδραση μεταξύ οικονομικής και νομισματικής ένωσης. Η
Νομισματική Ένωση ως υπερεθνικό σύστημα: αρμοδιότητες, όργανα, μέσα δράσης. Η θέση και
οι αρμοδιότητες της ΕΚΤ στην ΕΕ. Ο συντονισμός των οικονομικών πολιτικών των κρατών μελών
και οι πτυχές του (πολυμερής εποπτεία, δημοσιονομική πειθαρχία): στόχοι, αρμοδιότητες,
τρόπος λειτουργίας και λήψης αποφάσεων, μέσα δράσης. Μηχανισμοί αντιμετώπισης της
οικονομικής κρίσης στα κράτη μέλη της ΕΕ.
Η προστασία του καταναλωτή στην Ευρωπαϊκή Ένωση
Syllabus : Η προστασία του καταναλωτή ως διάταξη γενικής εφαρμογής.
Έκταση και περιεχόμενο της αρμοδιότητας της Ένωσης για την προστασία του καταναλωτή, μέσα
δράσης και μηχανισμοί λήψης αποφάσεων. Επίπεδο και περιεχόμενο της προστασίας του
καταναλωτή βάσει του παράγωγου ενωσιακού δικαίου. Καταναλωτής και εσωτερική αγορά.
Καταναλωτής και περιβάλλον.
Αρμοδιότητα και δράση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον ποινικό τομέα
Syllabus : Ιστορική διαδρομή και θεσμική εξέλιξη της ενωσιακής αρμοδιότητας στον ποινικό
τομέα. Η θεσμική λειτουργία (μηχανισμοί λήψης αποφάσεων, μέσα δράσης, δικαιοδοτικός
έλεγχος). Η αρχή της αμοιβαίας αναγνώρισης και η προσέγγιση των νομοθεσιών στο δικονομικό
ποινικό δίκαιο. Η προσέγγιση των νομοθεσιών στο ουσιαστικό ποινικό δίκαιο. Η δράση της ΕΕ για
108
την καταπολέμηση του διασυνοριακού εγκλήματος (τρομοκρατία, εμπορία ανθρώπων κλπ).
Ευρωπαϊκή Εισαγγελία. Ευρωπαϊκή Μονάδα Δικαστικής Συνεργασίας (Eurojust).
21. Κατεύθυνση ΙΔΙΩΤΙΚΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ & ΔΙΚΑΙΟ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ
Α΄ Εξάμηνο
ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ
Ιδιωτικό Διεθνές Δίκαιο
Κατά το τρέχον ακαδημαϊκό έτος (2016-2017) στο μάθημα του Ιδιωτικού Διεθνούς Δικαίου θα
εξετασθούν τα θέματα του οικογενειακού διεθνούς δικαίου, η ρύθμιση δηλαδή των
οικογενειακών σχέσεων με στοιχεία αλλοδαπότητας, όσον αφορά τόσο το εφαρμοστέο δίκαιο
όσο και τη διεθνή δικαιοδοσία και την κυκλοφορία των αποφάσεων. Θα εξετασθούν επίσης τα
προβλήματα της προσωπικής καταστάσεως, της ληξιαρχικής αποτυπώσεως δηλαδή των
σχέσεων αυτών. Καθώς στο πεδίο αυτό τίθενται σημαντικά ζητήματα γενικής θεωρίας του
ιδιωτικού διεθνούς δικαίου, θα γίνει επίσης αναφορά στον τρόπο αντιμετωπίσεώς τους, όσον
αφορά την συγκεκριμένη κατηγορία διεθνών σχέσεων.
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Διακρατικές Συμβάσεις (Δεν θα προσφερθεί το 2016-17)
Οι ξένες άμεσες επενδύσεις (foreign direct investments ή FDI) πραγματοποιούνται συνήθως
μέσω μιας συμφωνίας του αλλοδαπού επενδυτή (φυσικού ή νομικού προσώπου) με το Κράτος
υποδοχής της επένδυσης ή με μια κρατική οντότητα του τελευταίου. Οι συμφωνίες αυτές που
ονομάζονται διακρατικές συμφωνίες (κατά τη διεθνώς κρατούσα ορολογία “state contracts”)
είναι συμβάσεις sui generis: λόγω του ότι το ένα από τα μέρη είναι Κράτος ή κρατική οντότητα,
υπεισέρχονται προβληματισμοί που έχουν σχέση με την δημόσια τάξη του κράτους υποδοχής και
κανονιστικά στοιχεία δημοσίου δικαίου αλλά και τίθενται ζητήματα κυβερνητικής διακριτικής
ευχέρειας (governmental discretion), χαρακτηριστικά που διαφοροποιούν έντονα τις
διαπραγματεύσεις, την σύναψη, την λειτουργία και την λύση των διακρατικών συμβάσεων σε
σχέση με τα αντίστοιχα στάδια μας απλής διεθνούς σύμβασης μεταξύ ιδιωτών. Το μάθημα έχει
λοιπόν ως αντικείμενο την προβληματική των διακρατικών συμβάσεων και αναπτύσσεται σε τρεις
άξονες. Ο πρώτος είναι ο νομικός χαρακτηρισμός των διακρατικών συμβάσεων και η διάκρισή
τους από τις δημόσιες συμβάσεις. Ο δεύτερος αφορά στον ορισμό της διεθνούς συναλλαγής και
σε ζητήματα εφαρμογής του άρθ. 49 του ΕισΝΚΠολΔ. Τον τρίτο άξονα αποτελεί το ζήτημα του
εφαρμοστέου δικαίου επί των διακρατικών συμβάσεων.
Φιλοσοφικές βάσεις ιδιωτικού διεθνούς δικαίου και διεθνούς διαιτησίας (Δεν θα προσφερθεί το
2016-17)
Το ιδιωτικό διεθνές δίκαιο και το δίκαιο της διεθνούς διαιτησίας είναι τομείς που για να γίνουν
αντιληπτοί στην ολότητά τους πρέπει να προσεγγιστούν φιλοσοφικά. Και αυτό γιατί στους
κόλπους τους συναντώνται διαφορετικές θεωρήσεις του επιστητού όπως αυτές
αποκρυσταλλώνονται και εμπεδώνονται στα διάφορα εθνικά (ή υπερεθνικά) δίκαια που, ως εκ
τούτου, υποκρύπτουν διαφορετικές σταθμίσεις αξιών και αναδεικνύουν ιδεολογικές αποκλίσεις
109
τις οποίες ο εθνικός δικαστής και ο διαιτητής καλούνται να αξιολογήσουν και να ιεραρχήσουν.
Επομένως, ο ρόλος που αυτοί οι δύο τομείς του διεθνούς δικαίου καλούνται να διαδραματίσουν
στην διεθνή σκηνή δεν είναι δεδομένος και διαχρονικός αλλά αποτελεί ζητούμενο που μάλιστα
μεταβάλλεται συνεχώς σύμφωνα με την εκάστοτε κοινωνικο-οικονομική συγκυρία. Το σύγχρονο
ρεύμα της παγκοσμιοποίησης και η μεγάλη κινητικότητα των προσώπων, των υπηρεσιών και των
κεφαλαίων που αυτή συνεπάγεται, αποτελούν μια τεράστια πρόκληση για την επιστήμη του
ιδ.δ.δ. καθώς και για το δίκαιο της διεθνούς διαιτησίας τα οποία πρέπει να υποστούν δομκές
αλλαγές προκειμένου να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα και επιτελέσουν έναν
εποικοδομητικό ρόλο. Το μάθημα λοιπόν εστιάζει σε επιλεγμένα σύγχρονα και κλασικά
φιλοσοφικά ερωτήματα στο πεδίο του ιδ.δ.δ. και της διεθνούς διαιτησίας. Ιδίως περιλαμβάνεται
η ανάλυση θεμελιωδών εννοιών, όπως της αλλοδαπότητας, της διεθνικότητας, της χωρικότητας
και της ταυτότητας, η σχέση μεταξύ της δικαιοσύνης του ιδ.δ.δ. και της ουσιαστικής
δικαιοσύνης, η αρχή της αναλογικότητας στο ιδ.δ.δ. και ο σκοπός και οι βασικές αρχές του
ιδ.δ.δ., οι οποίες χρήζουν πλέον εκ των πραγμάτων επανεξέτασης.
Β’ Εξάμηνο
ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ
Δικονομικό Διεθνές Δίκαιο
Λόγω της τεράστιας πρακτικής σημασίας του που έγκειται στο γεγονός ότι συχνά αποτελεί το
πεδίο όπου καθορίζεται η έκβαση της επίλυσης μιας διαφοράς με στοιχεία αλλοδαπότητας, το
δικονομικό διεθνές δίκαιο είναι σήμερα ένας ραγδαία αναπτυσσόμενος κλάδος του ιδ.δ.δ. τόσο
στο περιφερειακό επίπεδο της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσο και σε διεθνές επίπεδο και, ως εκ
τούτου, αναδεικνύεται σε απαραίτητη γνώση για τον λειτουργό του δικαίου. Έχοντας πρακτικό
προσανατολισμό, το μάθημα εστιάζει στην προβληματική της διεθνούς δικαιοδοσίας, της
αναγνώρισης και της εκτέλεσης δικαστικών αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις,
ιδίως υπό το πρίσμα των Ευρωπαϊκών Κανονισμών ‘Βρυξέλλες Ι’ και ‘Βρυξέλλες Ια’.
Δίκαιο Διεθνών Συναλλαγών
Ως δίκαιο της επιχειρηματικής δραστηριότητας που συνδέεται με περισσότερες έννομες τάξεις ή
τις υπερβαίνει, το Δίκαιο Διεθνών Συναλλαγών καλύπτει ένα μεγάλο εύρος ζητημάτων. Ως εκ
τούτου, αντικείμενο του μαθήματος αποτελούν επιλεγμένες ενότητες από το Δίκαιο των Διεθνών
Συναλλαγών. Για το παρόν ακαδημαϊκό έτος, η διδασκαλία εστιάζει στην προβληματική της
αντιμετώπισης των πάσης φύσης τόκων στο ιδ.δ.δ. που είναι αφενός ένα ζήτημα με ιδιαίτερες
θεωρητικές δυσκολίες και αφετέρου απαντάται συχνά στην πράξη.
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Φορολογικό Διεθνές Δίκαιο
Syllabus : Για το παρόν ακαδημαϊκό έτος η διδασκαλία του μαθήματος εστιάζει στηv άμεση
φορολογία των νομικών προσώπων. Η εν ευρεία εννοία διασυνοριακή κινητικότητα των νομικών
προσώπων, είτε αυτή συνίσταται στην παροχή υπηρεσιών σε ένα ξένο κράτος χωρίς μόνιμη
110
εγκατάσταση σε αυτό, είτε στην εμπορική δραστηριότητα μέσω μόνιμης εγκατάστασης
(υποκατάστημα, αντιπροσωπεία κ.λπ.), είτε στην ανάπτυξη εμπορικής δραστηριότητας μέσω της
ίδρυσης θυγατρικής, είτε σε οποιαδήποτε μορφή διασυνοριακής αναδιάρθρωσης ενός ομίλου
εταιρειών (διασυνοριακή μεταφορά έδρας, διασυνοριακή συγχώνευση ή εξαγορά,
διασυνοριακή διάσπαση κ.λπ.), είτε ακόμη στην διασυνοριακή μεταφορά στοιχείων του
ενεργητικού ή του παθητικού από μια εταιρεία του ομίλου σε μια άλλη, υπόκειται στην
φορολογική κανονιστική αρμοδιότητα των εμπλεκόμενων Κρατών και, επομένως, στο πλέγμα
αυτό των κανόνων που συναποτελούν τα εν λόγω εθνικά συστήματα διεθνούς φορολόγησης των
νομικών προσώπων. Οι κανόνες αυτοί διακρίνονται σε κανόνες του εσωτερικού φορολογικού
δικαίου του κάθε Κράτους και σε κανόνες διεθνούς δικαίου που περιλαμβάνονται στις διμερείς
Συμβάσεις Αποφυγής Διπλής Φορολογίας (ΣΑΔΦ). Στόχος του μαθήματος είναι η ανάλυση, σε ένα
πρώτο στάδιο, των βασικών συστημάτων διεθνούς φορολόγησης των νομικών προσώπων που
υιοθετούνται από τα διάφορα Κράτη και των γενικών αρχών του καταμερισμού της
φορολογητέας ύλης σε διεθνές επίπεδο και η ανάδειξη, σε δεύτερο χρόνο, της καταλυτικής
επιρροής του ενωσιακού δικαίου στον καταμερισμό αυτό μέσα από την μελέτη πρακτικών
παραδειγμάτων όπως αυτά εμφανίζονται στη νομολογία του Δικαστηρίου της Ευρωπαικής
Ένωσης και στις εθνικές νομολογίες των Κρατών Μελών. Δίκαιο Καταστάσεως Αλλοδαπών
Syllabus : Στο πλαίσιο του μαθήματος του Δικαίου Καταστάσεως Αλλοδαπών θα εξετασθούν οι
διάφορες πτυχές της ρυθμίσεως της εισόδου, παραμονής και απομακρύνσεως των αλλοδαπών
από την ελληνική επικράτεια υπό το πρίσμα τόσο του θετικού δικαίου όσο και της προστασίας
των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, σε εθνικό αλλά και ενωσιακό και διεθνές επίπεδο.
Διεθνής Επενδυτική Διαιτησία
Syllabus : Η διαιτησία είναι αναμφισβήτητα ο καταλληλότερος θεσμός απονομής δικαιοσύνης
για τις διαφορές που άπτονται του διεθνούς εμπορίου και ο μοναδικός θεσμός που μπορεί να
καλύψει τις ανάγκες τoυ τομέα των Άμεσων Ξένων Επενδύσεων (Foreign Direct Investments),
καθώς στην δεύτερη περίπτωση οι διαφορές φέρνουν συνήθως αντιμέτωπους τους επενδυτές,
από την μία πλευρά και το Κράτος στο οποίο υλοποιείται η επένδυση, από την άλλη πλευρά.
Στόχος του μαθήματος είναι λοιπόν η συγκριτική επισκόπηση όλων των σταδίων της διαιτητικής
επίλυσης (προδιαιτητικό στάδιο - διαιτητικό στάδιο - αναγνώριση και εκτέλεση της διαιτητικής
απόφασης) αφενός των διεθνών εμπορικών διαφορών και αφετέρου των διαφορών που
προκύπτουν από τις διεθνείς επενδυτικές συμφωνίες (Ιnternational Investment Agreements) οι
οποίες επιλύονται στα πλαίσια του Διεθνούς Κέντρου για τον Διακανονισµό των Διαφορών εξ
Επενδύσεων (International Centre for the Settlement of Investment Disputes - ICSID) .
Διεθνές Ομοιόμορφο Δίκαιο (πηγές και μέθοδος)
(Δεν θα προσφερθεί το 2016-17)
Η διεθνής κινητικότητα των προσώπων, των υπηρεσιών και των κεφαλαίων, η οποία μπορεί να
αποτελεί κύριο χαρακτηριστικό της εποχής της παγκοσμιοποίησης αλλά είναι ένα διαχρονικό
φαινόμενο, δημιουργεί τις συνθήκες για την ανάπτυξη εννόμων σχέσεων που αφορούν
περισσότερες έννομες τάξεις. Στα ιδιαίτερα τοπικά δίκαια που διαπλάστηκαν κατά το τέλος των
Μέσων Χρόνων παρατηρείται ομοιομορφία των κανόνων σε ορισμένους κλάδους του δικαίου,
όπως π.χ. στο ναυτικό δίκαιο. Ωστόσο, αυτή η τάση σύγκλισης υποχωρεί με την εμφάνιση των
εθνικών Κρατών πάνω στις αρχές των Συνθηκών της Βεστφαλίας (1648) και την άνοδο των
πολιτικών και οικονομικών θεωριών που πρέσβευαν τον αυξημένο κρατικό παρεμβατισμό σε
111
όλους τους τομείς της οικονομικής δραστηριότητας. Το γεγονός αυτό είχε ως αποτέλεσμα τον
κατακερματισμό της ρύθμισης των εννόμων σχέσεων που δημιουργούνται από τη διεθνή
δραστηριότητα στα εκάστοτε εμπλεκόμενα εθνικά δίκαια. Από τα μέσα του 19ου αιώνα, το κενό
αυτό που οφείλεται στην απόκλιση των εθνικών νομοθεσιών καλύπτεται σταδιακά από τις
προσπάθειες διεθνούς ενοποίησης του δικαίου που αναλαμβάνουν ιδιωτικοί φορείς, Κράτη,
υπερ-κρατικές οντότητες όπως η ΕΕ και διεθνείς οργανώσεις στα πλαίσια του Οργανισμού
Ηνωμένων Εθνών, οι οποίοι εκπονούν κείμενα που περιέχουν ομοιόμορφους κανόνες για επί
μέρους θέματα του δικαίου που αφορούν την διεθνή συναλλακτική δραστηριότητα είτε υπό τη
μορφή γενικών συναλλακτικών όρων, οπότε τα Κράτη εναρμονίζουν με αυτούς τους κανόνες τις
εθνικές τους νομοθεσίες, είτε υπό τη μορφή διεθνών συμβάσεων στις οποίες τα Κράτη έχουν την
επιλογή να προσχωρήσουν κυρώνοντάς τες με νόμο. Στο πλαίσιο του μαθήματος, η εξοικείωση
με τις πηγές του ομοιόμορφου διεθνούς δικαίου περιλαμβάνει τη διδασκαλία κειμένων
ομοιόμορφου δικαίου σε σημαντικούς τομείς των διεθνών συναλλαγών, όπως οι μεταφορές και
τα ναυλοσύμφωνα. Περαιτέρω, αντικείμενο του μαθήματος είναι και η ειδικότερη μεθοδολογία
του ομοιόμορφου δικαίου, όπως η ιεράρχηση των πηγών, ο κανόνας της ειδικότητας, οι έννοιες
του ‘soft law’/‘model law’, η σχέση των ουσιαστικών κανόνων με τους κανόνες αμέσου
εφαρμογής, η κάλυψη των κενών, η εφαρμοσιμότητα και οι τρόποι ερμηνείας.
Διεθνείς συναλλακτικές συνήθειες και διεθνής συμβατική πρακτική
(Δεν θα προσφερθεί το 2016-17)
Αυτό το πρακτικού προσανατολισμού μάθημα έχει ως αντικείμενο την εξέταση των σύγχρονων
συναλλακτικών συνηθειών στις διεθνείς συναλλαγές και την καθιερωμένη πρακτική στις διεθνείς
συμβάσεις που αποτελούν πυλώνες της εξέλιξης του δικαίου των διεθνών συναλλαγών και των
οποίων η ανάλυσή κρίνεται απαραίτητη για την σταδιακή «αποκωδικοποίηση» του απαιτητικού
αυτού κλάδου του δικαίου. Προς τον σκοπό αυτό εξετάζεται η χρήση της lex mercatoria, η
συστηματική ερμηνεία πρότυπων συμβατικών κειμένων (π.χ. INCOTERMS), καθώς και η
αποτύπωση των συνηθειών και πρακτικών αυτών στην διεθνή διαιτησία.
22. Κατεύθυνση ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΑΝΤΙΔΙΚΙΕΣ
Α΄ Εξάμηνο
ΥΠΟ ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΗ
ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ
Διεθνής Εμπορική Διαιτησία
Διεθνείς Δικαιοδοτικοί Θεσμοί
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Φιλοσοφικές βάσεις ιδιωτικού διεθνούς δικαίου και διεθνούς διαιτησίας
(βλ. κατ/νση Ιδιωτικό Διεθνές Δίκαιο και Δίκαιο Διεθνών Συναλλαγών)
112
Διεθνές Δίκαιο του Εμπορίου
Μηχανισμοί δικαιοδοτικής προστασίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση
(βλ. κατ/νση Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης)
Β’ ΕΞΑΜΗΝΟ
ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ
Διεθνής Επενδυτική Διαιτησία
Δικονομικό Διεθνές Δίκαιο
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Προσομοίωση Δίκης
Εναλλακτικοί τρόποι επίλυσης διαφορών
Διεθνές Δίκαιο Περιβάλλοντος και Ενέργειας
113