Transcript VAKANTIE - LEERGANGBODEMKUNDE (B

V A K A N T I E - L E E R G A N G
B O D E M K U N D E
(B-cursus)
GeorganiseerddoordeDirectieLandbouwonderwijs
insamenwerkingmetdeRijkslandbouwconsulentvoor
Bodem-enBemestingsvraagstukken,hetKoninklijk
GenootschapvoorLandbouwwetenschappenenhetNed.
InstituutvoorLandbouwkundigIngenieurs.
te
• A G E N I N G E N
14t/m 18september1959
Aan de deelnemers van de Vakantieieergaiig Bodemkunde
Hetdoetmijeengenoegen,naaraanleiding vanUwaanmeldingvoordevakantieleergang Bodemkunde (B-cursus)Uhierbijhet
programmavoordezestudieweek tedoentoekomen.
De leergang, die totstand is gekomen innauwe samenwerkingmet Ir.S.F.Kuipers,RijkslandbouwconsulentvoorBodem- en
bemestingsvraagstukken teBennekom, zal worden gehouden in het
Laboratorium voorNatuurkunde,Duivendaalselaan 2teWageningen.
VoorhetverkrijgenvanlogieskuntUdesgewenstdebemiddeling inroepen vandeVerenigingvoorVreemdelingenverkeer, Gen.
Foulkesweg1teWageningen, tel.08370-3106.
Deaanvangvande leergangisgesteld op11uur.
TeUweroriëntatiedeel ikünogmede,datdevertrektijdenvandebussenvandeNederlandse Buurtvervoermaatschappij inde
richtingWageningenzijn:
vanstationArnhem 10,20,40en50minutenoverhetheleuur (rij•
tijd35minuten);
vanstationEde-Wageningen: 8,28en48minutenoverhethele uur
(rijtijd 20minuten).
DEINSPECTEUR VANHETLANDBOUWONDERWIJS,
(Ir.G. Veenstra)
I N L E I D E R S
Drs.H.vanDijk
Prof.Dr.Ir.C.H. Edelman
Dr.Ir.J.C.P.M.Haans
Dr.Ir. G.W.Harmsen
Ir.K.J. Hoeksema
Dr.Ir. A.Jongerius
Ir,L.J.J.v.d..Kloes
Ir.Jac.Kortleven
G.Minderman
Ir.J.C. Pape
Dr.P.K. Peerlkamp
Dr.Ir.L.J.Pons
Dr.Ir.J. Schelling
Ir.G.G.L.Steur
Ir.W.C.Visser
Dr.J. Wesseling
InstituutvoorBodemvruchtbaarheid te
Groningen
LaboratoriumvoorRegionaleBodemkunde
vandeLandbouwhogeschoolteWageningen
StichtingvoorBodemkarteringte
Bennekom
InstituutvoorBodemvruchtbaarheid te
Groningen
LaboratoriumvoorRegionaleBodemkundevandeLandbouwhogeschool te
Wageningen
StichtingvoorBodemkarteringte
'Bennekom
RijkstuinbouwconsulentvoorBodemaangelegenheden teWageningen
InstituutvoorBodemvruchtbaarheid te
Groningen
InstituutvoorToegepastBiologisch
Onderzoek indeNatuur teArnhem
StichtingvoorBodemkartering te
Bennekom
InstituutvoorBodemvruchtbaarheid te
Groningen
StichtingvoorBodemkarteringte
Bennekom
StichtingvoorBodemkartering te
Bennekom
StichtingvoorBodemkarteringte
Bennekom
InstituutvoorCultuurtechniek en
Waterhuishouding teWageningen
InstituutvoorCultuurtechniek en
Waterhuishouding teWageningen
D I S C U S S I E L E I D E R S
Ir.S.P.Kuipers
Ir.R.P.H.Miedema
Ir.J. Th.Smeding
Drs.W.F.H.Wiese
RijkslandbouwconsulentvoorBodem-en
Bemestingsvraagstukken teBennekom
DirecteurR.K.MiddelbareLandbouwschool teGroenlo
DirecteurRijksMiddelbareLandbouwschool teMeppel
LeraarRijksMiddelbare Tuinbouwschool
teHoorn
P R O G R A M M A
Maandag 14september
1 1 . — -11.15 Openingdoor Ir.G.Veenstra, Inspecteur van
het Landbouwonderwijs
11.15-12.30 Bodemlevendoordhr.G.Minderman
14.-- -15.15 Microbiologie vande grond doorDr.Ir.G.W.
Harmsen
15.45 -17.-- BodemfaunaenprofielontwikkelingdoorIr.K.J.
Hoeksema
Discussieleider: Drs.W.P.H. Wiese
Dinsdag 15september
8.30 -10.15 Demorfologie vandeorganische stofenstructuurdoor Dr.Ir. A. Jongerius
10.30-11.45 Debetekenisvanorganische bemestingvoorgrond
en gewasdoor Ir. Jac. Kortleven
11.45-12.30 Samenstellingeneigenschappen vandeorganische
stof inde gronddoorDrs.H.vanDijk
1 4 . — -14.30 Discussie overvoorgaande inleiding
14.30 -15.45 Debetekenis vandestructuurvande grond door
Dr.P.K.Peerlkamp
16.-- -17.15 Betekenis vanorganische stofenstructuur voor
detuinbouwdoor Ir.L.J.J.v.d.Kloes
Discussieleider: Ir.R.P.H. Miedema
Woensdag 16september
8.30 -10.15 Bodemvorming enbodemclassificatie doorDr.Ir.
J. Schelling enIr.G.G.L.Steur
10.45 -12.-- Bodemkunde vandezandgrondendoorIr.J.C.Pape
Discussieleider: Ir.S.F.Kuipers
13.30
£1 9 . —
's-avonds
Excursie overdeVeluwe,richtingBrummenen
Proefveld Instituut voor Bodemvruchtbaarheid
teEerbeek
Vertrekpunt Aula Landbouwhogeschool
Diner inRestaurant Rijsenburg,Koningsweg 17
teSchaarsbergen. Kosten f. 5.50 p.p. excl.
Inleidingvan Ir.Jac.KortlevenoverdeDominicaanse Republiek
Donderdag 17september
8.30 - 9.45 Hetwater inhetprofieldoor Ir.
ff.
C. Visser
9.45 -11.15 Enkeleaspectenvandewaterhuishouding van
Nederlandse grondendoorDr.Ir.J.C.P.M. Haans
11.15-12.30 BodemkundevandeveengrondendoorDr.Ir.L..7.
Pons
1 4 . — -15.15 Bodemkundevandemineralealluviale gronden
doorIr.J.S.Zonneveld
15.45 -1 7 . — Toepassingenvanbodemkartering inEuropadoor
Prof.Dr.Ir.C.H. Edelman
1 7 . — -17.15 SluitingnamenshetKoninklijk Genootschap voor
Landbouwwetenschap doorDr.Ir.A.P.A. Vink
Discussieleider: Ir.J.Th. Smeding
Vrijdag18september
8 . — - 1 8 . — Excursie naardeUtrechtse enHollandseveenenkleigepieden
VertrekpuntAula Landbouwhogeschool
Indevoorde inleidingen uitgetrokkentijd istelkens 30
minutendiscussiebegrepen.
P RAE•ADVIEZEN.
I N L E I D I N G E N .
Prae-advies LEERGANG "BODEMKUNDE"
Onderwerp:"Het bodemleven"
ctoorG.Minderman
Getrachtzalworden eenglobaal overzicht tegeven vande
voorwaarden voorverschillendegroepenvandierlijke enplantaardigeorganismenomindebodemtekunnen leven endemogelijkheden
dieindeverschillende seizoenen gebodenwordenom zich tekunnen
vermenigvuldigen.
Verderzalbelichtworden inhoeverre enkele facetten van
debiologische activiteit invloed kunnenuitoefenen opdesamenvattingvanhunmillieu,debodem.
Prae-advies Voordracht MICROBIOLOGIE VAN DE GROND
doorDr. Ir.G.W.Harmsen
Alsmenhetonmetelijk groteonderwerpvandemicrobiologie
vandegrond van landbouwkundig standpunt wil bekijken, dan dient
menzich allereerst aftevragen,wat alsdebelangrijkste functie
vandemicroflora vande grond moetwordengezien. En dan ishet
antwoord zeerzeker:
deafbraakvandeorganischeverbindingen, diealsdodeofstervendeplanten- endierenresten inofopde grond achterblijven. Deze
desintegratie, waarbij de indeorganische stof gebondenplantenvoedendestoffen weervrijkomen, isduseen zeerbelangrijk proces, dat alsdenoodzakelijke tegenspeler van het foto-syntheseprocesmoetworden beschouwd.
Demicroben-populatie indegrondisniet alleen individuëndoch ook soortenrijk. Debelangrijkste systematische groepen zijn
deBacteriën, deActinomyceten (sstraalschimmels)ende Schimmels.
Inal deze groepen vindt menvertegenwoordigers vannagenoeg alle
physiologische groepen, zodateenalzijdige functie dermicroflora
inalleminofmeernormale gronden -althanskwalitatief -isgewaarborgd, onverschillig hoe de systematische samenstelling der
microflora is. Deze laatste is immers inhogemate afhankelijk van
dephysisch-chemische omstandigheden vandegrona. Zoheeft men in
zure gronden veel schimmels en relatief weinig bacteriën en
actinomyceten en indeneutrale enalkalische gronden omgekeerd.
Over het aantal levendemicro-organismen indiversegrondenheersen somszeerverwarde entegenstrijdigeopvattingen, hetgeen een gevolg isvan demoeilijkheden bij debepaling van dat
aantal. Deverschillende daartoe aangewende methodes -de plaattelling,dedirectemicroscopische telling van gekleurde suspensies
endeverdunnings-methode -zijallezijnbeheptmethuneigenspecifieke gebreken,waardoor mennooit zeker ishetwerkelijke aantaltehebbengevonden.
Debepaling vanhetaantal micro-organismen isechterinde
regel niet erg belangrijk. Veelmeer waarde heeft debepaling van
deactiviteit dermicroben,wantdaarhangt immers hun invloedop
degrond vanaf.
Bezietmendusdezewerkingnader,dankanonomwondenwordenvastgesteld, dat-zoalswijboven al zagen -de allerbelang-
rijkste functiefiermicroflora indegrond isdeenzymatische ontledingvandeplantenresten,waarbijhetmerendeel vandezeplantaardige substantiewordt gemineraliseerd endusontleed totoplosbareenvoordeplantenopneembare eenvoudigeverbindingen, terwijl
een deel van het oorspronkelijke materiaal, tot de min of meer
"bestendige"humuswordtomgevormd.
Eenandere zeerbelangrijke functie isde aantasting van
de minerale deeltjes inde grond en het daaruit tot oplossing
brengenvanbelangrijkeplantenvoedende stoffen,zoalskali, fosfor,
magnesium, enz. Inditopzichtwerkendemicro-organismen parallel
metdeplantenwortelsbijde'ontsluiting vanonoplosbare minerale
verbindingen,metbehulpvan afgescheiden koolzuur enandereorganischezuren.
Zeerbelangrijk isook deregulerende invloedvandemicrofloraopdesamenstelling vandeorganische stofindegrond, i.e.
opdeC/N-verhouding ervan.Doordeminofmeerconstante C/N-verhouding vanhetmicrobenprotoplasma envan degevormde humusheeft
demicrofloradeneigingnaardezeverhouding toetewerken doorN
tebinden enC temineraliseren bij eenhoogC/N quotiënt, enhet
omgekeerde tedoenbijeenlaagC/N quotiëntvanhetuitgangsmateriaal.
Debetekenis vande chemo-synthesedoordemicroben, dus
vandebinding vanhetkoolzuur van de lucht,niet door dezonneenergie, maardoordievanexothermeprocessen,werd totvoorkort
onderschat.Delaatstetijd heeft menechterveel aanwijzingenverkregenvoordegrotebetekenisvandezeprocessen.
Tenslottemoetdebindingvandestikstofvande lucht door
zowel vrij levendemicroben (azotobacterenandere)alsookdoor de
insymbiosemetvlinderbloemigegewassenwerkendewortelknolletjesbacteriën worden genoemd alseen buitengewoon belangrijk proces.
Hetaantonen enhet interpreterenvanaldebovengenoemdewerkingen
dermicro-organismen isechterniet voldoende,menmoetookmiddelenvinden aldezeactiviteiten kwantitatief temeten.
Deadsorptievanzuurstofendeproduktievankoolzuurkunnengeziendeoverwegenddesintegrerendewerking dermicro-organismen oporganische verbindingen -als de algemene uiting van hun
werkzaamheid en groeiwordenopgevat. Menbeschikt hiervoor over
zeergoedeenbetrouwbare meetmethoden.
Ook demineralisatievan organisch gebonden stikstof kan
redelijknauwkeurigwordengemeten.Datisreedseenmeerguspecia-
liseerdproces,datechter landbouwkundiggezienvandoorslaggevendebetekenis is.Nog gespecialiseerder zijndewerkingen vanenzym
systemen, die verantwoordelijk zijn voordeafbraak vanbepaalde
organischeverbindingen, zoalszetmeel,cellulose,lygnine,vetten,
etc. Inbepaaldeomstandigheden kanhetnodigzijndezeactiviteitentemeten,hetgeenook zeerweluitvoerbaar is,maarvoordealgemeen landbouwkundige beoordelingvandemicrobenactiviteit zijn
zulkespecialeprocessen vanminderbelang enkanmenvaak volstaan
metdemetingvandeCOg-produktieenstikstof-mineralisatie.
Dit overzicht zou een zeerbelangrijkpuntoverhethoofd
zien, indienniet werd gewezen opde betekenis vanhet leven der
micro-organismen inde grond opdestructuur vandegrond. Zonder
delevensverrichtingen dezer organismen zou de structuur van de
grondniet tehandhavenzijn.
Prae-adviesBODEMFAUNA EN PROFIELONTWIKKELING
door Ir.K.J.Hoeksema
Er isnogmaarweinigbekend vanwatdeniet-pathogeneorganismen indegrond preciesdoen enwat debetekenis isvan deze
activiteit voordeproduktiviteit vanonzecultuurgronden. Enkele
facetten zullenbelichtworden.
Gelaagde sedimentenworden intensief gemengd door woelendebodemdieren (homogenisatie). Naarmate degrond langer een diep
wortelendenatuurlijke vegetatieheeft gedragen, zaldeze invloed
groterzijn.Dehomogenisatie zaldus in.hetalgemeen belangrijker
zijnvoordefluviatieledanvoordemariene afzettingen, maarook
inaeolischeafzettingen (Lossendekzand)isheteffectduidelijk.
Dehomogenisatie blijkt eenheterogeenporiënstelselinhet
leven te roepen wat van groot belang is voorde beworteling van
onzecultuurgewassen.
Wanneerde activiteit van debodemfauna groter is.heeft
eensnelleafbraak vandeorganische stofplaatsenhetresiduvan
langzaam verterendehumuswordt intensiefdooreendikkebovengrond
verdeeld. Erontstaanopdezewijzedusgeenpi*ofielhorizontenzoalsbijdepodsol.Allehorizonten gaan geleidelijkinelkaarover.
Vooral bijgebruik alsbouwland isdekans groot, dat.de
bodemfauna eenzijdigonderdrukt wordt. De invloed van de actieve
structuurvormende processen neemtdan af,dievan depassieve tne.
P r a e - a d v i e s DE MORFOLOGIE VAN DE MACROSTRUCTUREN
door Dr. I r . A. Jongerius
Bodemstructuren, die met een loep 4 x l i n . nog z i c h t b a a r
z i j n , noemen we macrostructuren, in t e g e n s t e l l i n g t o t de microstructuren.
Morfologisch gezien i s bodemstructuur de ruimtelijke rangschikking van de elementaire bestanddelen en hun eventuele aggregaten, alsmede van de bolten, die in de bodem voorkomen.
Uit deze d e f i n i t i e volgt een uitgebreide indeling der macrostructuren. Zo onderscheiden wepedogene structuurelementen (holoëders, prismata, p l a a t s s t r u c t u r e n ) , geërfde elementen, c o l l a p s s t r u c turen, gatenstructuren, e t c . , groepen die a l l e weer vele types bevatten. Naast deze i n d e l i n g , d i e gebaseerd i s op de vormen, z i j n
met namede aard en mate der eventuele z.g. huidjes zeer belangrijk.
Ook de z. g. structuurgraden en de grootte-klassen z i j n wezenlijke
onderdelen van een s t r u c t u u r c l a s s i f i c a t i e .
Van enige s t r u c t u u r g r o e p e n (b.v. de geërfde elementen")
wordt de genese hoofdzakelijk bepaald door niet-pedogene processen.
De vele structuren, die behoren t o t de pedogene elementen, de gatens t r u c t u r e n , de c o l l a p s s t r u c t u r e n , e t c . z i j n echter het r e s u l t a a t
van 2 groepen van pedogene processen, t.w. fysische en chemische,
resp. b i o l o g i s c h e . Aan de hand van de genoemde processen z a l nu
een nadere v e r k l a r i n g worden gegeven van de s t r u c t u u r i n d e l i n g .
P r a e - a d v i e s DE MICROMORFOLOGIE VAN DE ORGANISCHE STOF
door Dr. I r . A. Jongerius
De organische stof in de bodem doet zich in v e r s c h i l l e n d e
vormen aan ons voor: de z. g. humusvormen.
Overzicht van de ontwikkeling van d i t begrip sinds 1879:
Muller, Kabiëna en Hartmann, de naoorlogse Nederlandse onderzoekingen.
Hoofdindeling humusvormen: aquatische (o.m. dy en g y t t j a ) ,
s e m i - t e r r e s t r i s c h e (o.m. anmoor) en t e r r e s t r i s c h e (o.m. muil, moder, ruwe en disperse humus). Beide l a a t s t e hoofdgroepen zijn voor
de p r a k t i j k het b e l a n g r i j k s t en tevens het b e s t bekend, waarom
voornamelijk deze vormen besproken zullen worden, t.w. achtereenvolgens: ruwe humus, moder, muil, anmoor, disperse humus.
D e f i n i t i e s der vormen, ontstaanswijze, de v a r i a t i e s in de
vormen en de factoren, die hiervoor verantwoordelijk z i j n , de verspreiding.
Prae-advies DE BETEKENIS VAN ORGANISCHE BEMESTING
VOOR GROND EN GEWAS
door Ir.Jac. Kortleven
HethumusgehalteinNederland beweegtzichmetenkele uitzonderingen rond4%.Hetoptimalebeweegt zich rond 8%.Indit traject stijgt deproduktiviteit metdestijgingvanhethumusgehalte,
enwel -voorlopig gegeven -metomstreeks 5%per eenheid vanhumusgehalte.
Hethumusgehalte endaardoor deproduktiviteit, isteverhogendoororganische bemesting. Hetverband tussendetoevoervan
organische stof enhet humusgehalte is in formule gebracht. Met
deze formule isteberekenen, hoeveel organische stofmoet worden
aangevoerd om ineenbepaaldetijd eenbepaald humusgehalte tebereiken.
Deorganische meststoffenhebben, naasthunwezenlijkehumusfunctie als nevenfunctie het leveren van piantenvoedendebestanddelen. Voorts gaan er velerlei specifieke werkingen vanuit,
dieanderszijndanbijminerale bemesting.
Metbehulpvandeopgesomde gegevens isdemate vanrentabiliteit vanorganischebemesting teberekenen,waardooreenbeterebasis verschaftwordtaanenkeleonderdelen vanhetlandbouwbeleid.
Prae-adviesSAMENSTELLING EN EIGENSCHAPPEN VAN DE
ORGANISCHE STOF IN OE GROND
doorDrs.H. vanDijk
Hetonderzoek vandeorganischestof indegrond vertoont
eensterkeachterstand, vergelekenmetdatvandeoverigebodembestanddelen.Ditkomt reedsduidelijk tot uiting inhet feit,dat
gewoonlijk wordtvolstaanmetslechtshetpercentagehumus inde
grondtebepalen.Opdeoorzakenvandezeachterstand zalkortwordeningegaan.
Dechemischekennisomtrentdesamenstelling endehumificatievandeorganischestofzal ingrotelijnenwordenbesproken,
waarbijookdemethodenvanonderzoeknaarvorenkomen.
Hetstaatwelvast,datde"kwaliteit"vande organische
stofnietgelijk isvoorverschillendegrondenenook afhankelijk
isvancultuurmaatregelen.Ditzalaandehand vanenkelevoorbeeldenworden gedemonstreerd.
Deorganischestofisvaninvloed opsterk uiteenlopende
factoren,diemededevruchtbaarheid vandegrond bepalen.Ditzal
kortwordenbesproken.
DEBETEKENIS VAN DE STRUCTUUR VAN DE GROND
doorDr.P.K. Peerlkamp
Onder structuur vandegrond zalhierwordenverstaande
wijze, waarop devastebestanddelendegrond ruimtelijk opbouwen
(vgl.de"indeling"vaneenhuis). Destructuurvarieert insterke
mate,nietalleen inverticalerichting,dochdoorgaansook inhorizontalerichtingenverderwisseltzeindebovenlaagvoortdurend
metverloopvantij'd.Wij zullenonshierhoofdzakelijk beperken
totdebouwvoor.
De structuurvandebouwvoor heeftbetekenis (a)voorde
plantengroei, (b)voor de grondbewerking, (c)voor deerosievan
degrond.
a.De invloed,welke destructuurvandegrondopdeontwikkeling
vanhet gewasuitoefent, doet zichniet rechtstreeksgelden,
maarviaeengrootaantalvoordeplantbelangrijkefactorenals
vochtvoorziening, grondtemperatuur,ontwikkelingvanhetwortelstelsel,wortelademhaling,microbiologischeactiviteiten (stikstofvoorziening).
Omgekeerd beïnvloedtdeplant endaardoorook elke factor,die
vanbelang isvoordegroeivanhet gewas (bemestingstoestand
vandegrond,waterbeheersing, ziektebestrijdinge.d.)viade
ontwikkelingvanhetwortelstelselendematevanbodembedekking
destructuur.
Een belangrijke tak van de invloed,welke het klimaat opde
plantuitoefent,looptviadebodemstructuur (vocht-,lucht-en
warmteregulatie). Lichte zavelgrondenvereisenvoor eenoptimalegewasgroeionderverschillendemeteorologischeomstandighedenverschillende structuren.Hierkan,alnaardieomstandighedenzijn, deaeratiedanwel devochtvoorziening inhetgedrangkomen.Ookkaneenbeterestructuuropdergelijkegronden
viaeensnelleremineraliseringvandestikstofinhetbeginvan
devegetatieperiode eendepressieteweegbrengenindeopbrengst
vandeinde tweedehelftvandevegetatieperiode gevormdeoogstbareplantendelen.
Bijzandgrondenvormtdevochtvoorziening indrogeperioden,bij
kleigrondendeaeratieondernatteomstandighedenhetknelpunt.
Het isbekend, datbekalkingvankleigrondentotpH-verhoging,
structuurverbeteringenhogereopbrengsten aanleidingkangeven.
Metbehulpvan structuurregelaarskon opeen zwareDollardklei
wordenaangetoond,datditjaarlijksverkregen opbrengstverschil
hoofdzakelijk aande structuurverbetering toegeschreven moest
worden. Eenhogerhumusgehaltevan eenzandgrond geefteengunstigerporiënverdelingendaardoor een grotere hoeveelheid voor
deplantbeschikbaarwater.
Het ishierbijechternogniet bekendinhoeverre eenopbrengstverhogingaandebeterefysische,danwelchemischebodemvruchtbaarheid toegeschrevenmoetworden.
b. Destructuur, inhetbijzondervankleigronden, isvan invloed
opdekostenvandegrondbewerking.Kwantitatieve gegevenshieroverzijnechternognietbeschikbaar.
c. Destructuur envooral debestendigheid vandestructuur isvan
grote betekenis voor de erodibiliteit van een grond. In ons
landhebbenwijhoofdzakelijk temaken metwinderosie,waartoe
weonshier zullenbeperken. Zandgrondenmeteenbehoorlijk percentage bestendige aggregaten groter dan 2mm inde bouwvoor
stuivennietnoemenswaard.
Destructuurkanooklangsdeze indirectewegonderdaarvoor geeigende omstandigheden een invloed uitoefenen op kwaliteit en
opbrengstvanhetgewas.
DEBETEKENIS VAN ORGANISCHE STOF EN STRUCTUREN
VOOR DE TUINBOUW
door Ir.L.J.J.vanderKloes
Hetcomplex vanmaatregelen dat menneemt omgronden beter
geschikt temakenvoor tuinbouwteelten, kanmen omschrijvenmethet
woord "rijpmaking".
Deze grondverbeteringsmaatregelen variëren naar streek,
grond, teelteninzicht vandetuinder,maarbestaan veelaluitgrondbewerkingen en toevoegingen vanbepaalde materialen, alofniet in
combinatie.
Deverkregen rijpheid moetonderhouden worden, hetgeen vaak plaats
vindt op dezelfde wijze alswaarmede de rijpheid werd verkregen.
Onderscheid wordt gemaakt tussen langsmechanischeenlangs
biologische wegverkregen rijpheid. Somsoverheersteenvanbeide,
somsook wordt ernaar gestreefd eencombinatie tevindenvandeze
elkaarnuendan vijandige methoden.
voorbeeldenfcuitdegroente-enfruitteelt worden aangehaald
Dmbovenstaande principes teverduidelijken.
BODEMVORIHING EN BODEMCLASSIFICATIE
doorDr. Ir.J. Schelling enIr,G.G.L. Steur
Hetuitgangspunt vandebodemvormingishet moedermateriaa].
Ditkanzijn eenverweringsprdduktvan eenvastgesteente, ofeen
lossediment. InNederland hebbenwemeestalmethetlaatste temaken, waarbijbovendienhet sedimentniet homogeen is,maar veelal
bestaat uit lagenvanverschillende samenstelling ensomsook uit
uiteenlopende ouderdom.
Debodemvormendeprocessengrijpenhetmoedermateriaal aan.
Deaard endesnelheidvandeoptredende veranderingenhangt samen
metdevolgende factoren:
klimaat
topografie (grondwater)
biogene invloeden
Hetmoedergesteente zelfbepaaltvoor eendeeldeerinoptredende
processen,terwijl detijdsduurvande inwerkingvan invloed isop
heteffect.
Moedergesteente
Inlutumarmegrondenbestaat een sterketendenstotpodzolering indien ergeentoevoer vanvoedselrijk grondwaterplaatsvindt. Inlutumrijkegronden treden, afgezien vande ontkalking,
inhoofdzaak processenopwaarbijverplaatsing van kleivoorkomt.
Ingronden diehoofdzakelijk uitorganischmateriaal bestaan vindt
omzetting vanditmateriaalplaats (organischeAl)enookonderbepaaldeomstandighedenneerwaartseverplaatsingvanorganische stof
enafzetting indieperelagen (organischeB).
Topografie en grondwater
Erosie isvan grote invloed op bodemvorming in hellende
terreinen (verjonging, onthoofding).
Hetgrondwaterveroorzaaktbijaanwezigheid vanorganische stofen
indienhetnietzeerzuurstofrijk is,reductie,watvooral zichtbaarwordtaanhet ijzer. Onder bepaaldeomstandighedenkangrondwater het podzoleringsproces belangrijk beïnvloeden. Een voor
Nederland belangrijk proces isde rijping vanonderwater afgezet
kleienveen.
Biogene invloeden
De voornaamste invloed i s de vorming van organische s t o f
en de omzetting hiervan door dieren, schimmels en bacteriën. Daarnaast i s de mengende werking (homogenisatie) van bodemdieren van
belang.
Last but not l e a s t oefent de mens veel invloed u i t door grondbewerking, bemesting (ook potstalmest) en grondverbetering en ontwatering.
Klimaat
Van deinvloed vanhetklimaat opdebodemvormingin
Nederlandisweinigbekend.Mogelijkdateendeelvandeverschillenindeaardvandepodzolen inhetnoordenenhetzuidenvan
hetlandhieraankanwordentoegeschreven.
Belangrijkebodemvormendeprocessendiehiervoorterloops
alzijngenoemd, zijndepodzolering,dekleiverplaatsing,devormingvandehumeuzebovengrond (Al),deomzettingvanveen (organische Al). Tevens zijnhetontstaanvangleyverschijnselen,de
rijping,hetdiepomwerkenenhetophogenvangrondenvanbetekenis.
Debodemclassificatieisopgesteldopbasisvandeeffectenvandezeprocessen.Hetisdaaromeengenetisch systeemvan
classificatie.Hetistevensgebaseerdopmeetbare eigenschappen
vandegrond,eenz.g.morfometrischsysteem.Devormisdievaneen
categorieënschema,waarbijhogereeenheden trapsgewijszijnonderverdeeld.Opdehoogsteniveausisheteffectvandebodemvorming
bepalendvoordeindeling.
Opdelagereniveausisdelandbouwkundigebetekenisvandeeigenschappenbepalend voordeafgrenzingvandeeenheden.
Prae-adviesDEBODEMKUNDEVANDENEDERLANDSE ZANDGRONDEN
doorIr.J.C. Pape
Zandgronden
Dit begripwordt gedefinieerd overeenkomstig de opvattingen,
die ten grondslag liggen aan het-Nederlandse schema voor de bodemc l a s s i f i c a t i e . Daarin wordt niet gesproken van zandgronden maar
van lutum-arme grorden.
Geogenese
Erwordtvanuitgegaan,,datdedeelnemersover eenbehoorlijkekennisbeschikkenvandegeologievanNederland.Een uitstekendoverzichtistëvinden in:A.J.Pannekoek-GeologischegeschiedenisvanNederland.
Pedogenese
Tengevolgevandewerkingvan bodemvormende factoren zijn
inhetzandverschillendebodemsontstaan.Dezewordenkortbesproken.
Bodembeschrijving
Detegebruikenhulpmiddelenendeverdelinginhorizonten
wordenbesproken.
Kenmerkeneneigenschappen
Devoornaamstewordengenoemdenkortbesproken.
Besprekingvandevoornaamste Nederlandse zandgronden
Literatuur
Pannekoek,A.J.
Edelman,C.H.
Liere,W.J.vanen
Steur,G.G.L.
-Geologische geschiedenis vanNederland.
-Inleiding totdebodemkunde vanNederland.
- "BoorenSpade",diverseartikelen.
- Verslagen Landbouwkundige Onderzoekingen.
-DeBodemkarteringvanNederland, deelXVI- EenBodemkartering vandeGemeente Epe pn
eenbodemkundigeverkenningvaneendeelder
GemeenteHeerde.
Biiringh, P.
- De Bodemkartering van Nederland, deel IX Over de bodemgesteldheid rondom Wageningen.
HET WATER IN HET PROFIEL
Korte samenvatting
door W.C. Visser
Wilmenietswetenomtrenthetvochtgehalte inhetprofiel
ofdedoorluchtingdankomtmensteedsinaanrakingmetproblemen
vanhetcapillaire vocht. Daarbij iszowel hetvocht datwordt
vastgehoudenalsdatwatdoorcapillaire krachtenstroomt,vanbelang.
Hetmoderne inzichtmaakthetmogelijk,deze beide aspecten vanuitééngezichtshoek samentevatten. Hierbij wordthet
vochthoudend vermogenvandegrond beschouwd alshetvochtgehalte
bijeenstroming nul.Ditvochtgehalte isdandeovergang tussen
de toestandenmetpositieve stroming-decapillaire opstijgingendevochtgehalten bijnegatievesstroming-decapillaire stroming
vanhetzakwater naar hetgrondwater.Hetmoderne inzicht knoopt
dedrieaspecten:capillaire stroming,hetvochtgehalteenbindingssterktevanhetwateraandegrondofzuigspanningaanelkander.
Aaneenpraktijk voorbeeld wordtditalles toegelicht.
Hetmoeilijke rekenwerkkandaarbij worden vervangen door
het gebruikvaneennomogram,datdeonderlinge samenhang tussen
devariabelen geeftdieinhetspel zijn.
Hetisdebedoeling tijdensdecursusmetditnomogramte
oefenen,waartoehetbijdezesamenvattingwordt gevoegd, begeleid
dooreengebruiksaanwijzing.
LEERGANG BOOMKUNDE
ENKELE ASPECTEN VAN DE WATERHUISHOUDING VAN NEDERLANDSE GRONDEN
d o o r D r . I r . J . C . P . M . Haans
De liggingvaneengrondtenopzichte vanhetgrondwater
isée'nvandebelangrijkste factorenbijdebeoordelingvandewaterhuishoudingvandegrond.Degebruiksmogelijkheid vande grond
wordterinhoge mate door bepaald. Hetisdanookvoordehand
liggend,dataanditaspectvandevochthuishoudingbijkarteringswerkveelaandachtwordtbesteed,vooralbijzandgronden,waardoor
reliëf
verschillenopkorteafstanddegrondwaterdiepteveelvariatiekanvertonen.
Vandeliggingvandegrondtenopzichtevanhetgrondwater
wordt opbodemkaarteneenvoorstelling gegeven dóór middelvan
vochttrappenofgrondwatertrappen.Aandehandvanenkelevoorbeeldenzalnagegaanwordenwatdeze.betekenen,waarbijeenindrukzal
worden gegevenvandeverschillen,diezichinhetgrondwaterverloopvoordoen.Hierbijzalookbesprokenwordenhoehetgrondwaterverloopdoorbepaaldeprofielkenmerkenweerspiegeldkanworden.
Naast liggingtenopzichtevanhetgrondwaterishetvochtvasthoudend vermogenvandegrondbelangrijkvoordewaterhuishouding.Vooralvoorhoogbovenhetgrondwater liggende grondengeldt
dit.DoorvanpP-gegevens gebruiktemakenwordteenbeter inzicht
verkregen indezeeigenschapvandegrondendefactoren,dieerop
vaninvloedzijn.
Metenkelevoorbeeldenvantypischeprofielenzaldittoegelichtworden.
Tenslotte zalvoor enkele bodemtypende feitelijk inde
grondaanwezige hoeveelheid vochtopverschillendetijdstippengedurendehetjaarwordenbesproken,waarbijdeinvloed vandevochtonttrekkingdooreengewasenhetalofnietaanwezigzijnvaneen
grondwaterspiegel aandeordekomen.
P r a e - a d v i e s CURSUS LANDBGSJWLERAREN, s e p t e m b e r 1959
BODEMKUNDE VAIS DE VEENGRONDEN
door D r . I r . L.J. Pons
Totnutoewasdebodemkundevanveengronden, ookin
Nederland,slechtontwikkeld.Hetonderzoekheeftzichtotnutoe
vooralbeziggehoudenmethetontstaaneneenaantaleigenschappen
daarvan.Overheteigenlijkeprocesvandebodemvormingwastotnu
toezeerweinigbekend.Hetphysischonderzoekvanhetveenisook
vooraldelaatste jaren gevorderd, evenals inmindere matehet
moeilijkeorganisch-chemischeenhetbiochemischeonderzoek.Vooralechterhetmicro-morphologischonderzoek,hetdaarmeegemakkelijk toegankelijke terreinvandebiologische processen enhet
daarmeegepaardgaandemorphologischeprofielonderzoek heeftzich,
vooralinNederland,sterkontwikkeld.
Wijwillendetebehandelenstofineenaantalpuntenweergeven:
Ie.Dedefinitievanveengronden.Organische grondenofveengronden
zijngronden, die:
a.geheelbestaanuitveenofvenigmateriaal;
b. bestaanuiteennietvenige,minerale laagvanminderdan
40cmdikteopmeerdan40cmveenofmeerdan50cmvenig
materiaal;
c. bestaanuiteenlaagveenvanmeerdan40cmofeenlaag
venigmateriaalvanmeerdan50cm, rustendopniet venig
mineraalmateriaal;
2e. Indelingennaarhetorganischestofgehaltevanhetmateriaalin
humusklassenmetbenoemingen.
3e.Hetonderscheid tussengenesevanhetveenenbodemvormingbij
veengronden. Getrachtzalwordenomdezebodemvorming zoveel
mogelijk analoogtebehandelenalsdievandemineralegronden.
Overeenkomstenverschillenindebodemvormingbij organische
grondenenminerale gronden.
4e.Dehorizontbenamingvanveengronden geschiedtopdezelfdemanieralsbijminerale gronden.WeonderscheidenA-lagen,C-lagen,G-lagenenB-lagen.
5e.DeG-laagishetonveranderdegereduceerdeveen.Deeigenschappenhiervanhangensamenmetdeveensoorten.Erzaleenkorte
behandelingvandeveensoorten,deomstandigheden waaronder
dezeveensoortengegroeidzijn,debegrippenhoogveenenlaagveen
endevoornaamsteeigenschappenvandeveensoortengegevenworden.
Prae-advies BODEMKUNDE VAN DE MINERALE ALLUVIALE GRONDEN
door Ir.I.S.Zonneveld
De bodemkundevandeminerale alluviale gronden, ook wel
grofweg als "kleigronden"aangeduid, wordt hier behandeld via de
wijze van ontstaan.
Daarbij wordt onderscheiden in:
I.Geogenese :dewordingvanhetmoedergesteente
II.Pedogenese: devormingvan de eigenlijke bodem uitmoedergesteente onder invloed van diverse bodemvormende
factoren (bodemvorming inengerezin).
Ondermoedergesteentewordtverstaanhetverseslibophetmoment,
dathet isgesedimenteerd.Bij tijdelijk droogvallende sedimenten
(rivier-enkustvlakten)tredenpedo-engeogenese gelijktijdig in
eenbodemprofiel op. De factoren,diebeide onderdelen vandebodemvorming beïnvloedenzijn:tijd,klimaat,waterbeweging, chemische
samenstelling van het water, leven. Bij de geogenese speelt dan
nogdeherkomstvanhetslibeenrolenbijdepedogenesehet moedergesteente (sediment)enhet reliëf (hoogteligging ten opzichte
vanhet grondwater).
De meeste van deze factoren beïnvloeden elkaar ook onderling. De
geogenese isdeels van zuiver mechanische aard (de sedimentatie,
die de textuur en het reliëf bepaalt en die ecologisch zeer belangrijk isals gevolg van dedaaraan gekoppelde eigenschappen),
deelsvanchemische, fisisch-ehemischeenbiochemische aard (coagulatie, peptisatie, beïnvloeding sediment-volume, neerslag CaCOo,
sulfiden enandere stoffen, aard van het adsorptiecomplex,beïnvloedingaardorganische stofdooro.a. hetplankton, e t c ) .
Depedogenesekanwordenonderscheiden in:
a. Initiale bodemvorming, ook wel als "Rijping"aangeduid en
b.Voortgaande bodemvorming, die gewoonlijk begintmet"lessivage"
(verplaatsing van lutumvan boven naarbeneden;komt alleen bij
oude gronden voor).
Tussenbeide ligteenbreed overgangstraject.
De initiale bodemvorming kan verdeeld worden indrie gelijktijdig
inonderlinge wisselwerking optredende processen:
1.Fysische rijping (waarbij doorluchtingoptreedt endoor verlies
van fysisch-en fysisch-chemischgebondenwater,deelsook van
organische stof,volumevermindering endaardoor een begin van
structuur enversterkingvanhet reliëfontstaat.
2.Chemische rijping (waarbijo.a. ontkalking enallerleiveranderingeninhetadsorptiecomplexende invloed daarvanopplantenvoeding, structuur, e t c ,hetontstaanvankali-fixatie, hetgedragvanS, Mn,Fe,e.a. (o.a.vorming gleykenmerken)behoren.
3.Biologische rijping. Het ontstaan endewerkingvaneenbodemflora en -fauna, die respectievelijk de anionenhuishouding en
de structuur tot stand brengen.
TOEPASSINGEN VAN DE BODEMKARTERING IN EUROPA
doorProf.Dr.C.H. Edelman
Debodemkarteringwordtondernomen tenbehoeve vandelandbouwinhetalgemeenendeboer inhetbijzonder. Vele bodemkaarten
zijn temoeilijk omdoorlandbouwkundigenendoorboeren teworden
begrepen.Daarommoetenvandebodemkaarten vereenvoudigde kaarten
wordenafgeleid tenbehoeve vande toepassingen (landklassenkaarten>De landbouwkundige toepassingenvande bodemkartering berustenalleopdebetrekking grond-plant.-Degeschiktheid van een
grondvooreengewaskanworden bestudeerd doormiddel van
a)debeworteling
b)debovengrondse plantendelen
c)deopbrengst
Eenaantal belangrijke tuinbouwgewassen isop deze wijze
goed bestudeerd. Opdit onderzoek (vanLiere: glascultures; de
Bakker: fruit;vanderMeer:bloembollen) berust thans hetvoorlichtingswerk overdevestigingvandetuinbouwendegrondverbeteringvandetuinbouwgronden. Deverschillen inopbrengst tussen
degeschikte endemindergeschikte grondenzijnvaak enorm.
Indeakkerbouw kannietwordenvolstaanmet destudie van
de geschiktheid van een grond voor een bepaald gewas, aangezien
iedere grond eenaantal gewassenvoortbrengt, de vruchtwisseling.
Uithetonderzoek vanVink isgebleken,datdegewassenkeuze voornamelijk wordt bepaald door het risico,d&tbepaalde gewassen op
bepaalde gronden lopen (droogterisico,moeilijkhedenmet zaaibed
ofindeoogsttijd). De beste gronden voorde akkerbouw.zijn dan
ook diemetde ruimste gewassenkeuze.
Daaropvolgengrondenmetgoede opbrengstenvaneenbeperkter aantal gewassen.Tenslottevolgendegrondenmet een geringe opbrengst
vaneenbeperkt aantal gewassen.
Voorts lopendekostprijzenbijeenbepaalde opbrengst sterk uiteen
(kostenvanbemesting envände grondbewerking). Grasland kanwordeningedeeld volgensdebeweidbaarheid endeverdelingvandeopbrengstenoverdeseizoenen.
IK.debosbouw looptdetoepassingvandebodemkartering op
soortgelijke wijzeals inde fruitteelt.
De cultuurtechniek gebruikt de bodemkaarten in allerlei
stadiavandevoorbereiding endeuitvoeringvan cultuurtechnische
werken,zoalsinpoldering, ontginning, ontwatering, ruilverkaveling
engrondverbetering. Daartoe moet de boderakundigeopname worden
aangepast aandeeisenvanhetcultuurtechnischproject.
De planologie gebruikt bodemkaartenbijdebestemmingvan
het gebruik van de bodem. Het behoud van goede gronden voor de
tuinbouw inminderematevoorde landbouw,speelthierbij eengroterol.
Eenweinigontwikkelde toepassing isdebetrekking tussen
de grond endemestbehoefte.
I J S
I.r. J.C.A. van Alphen
I r . J.C. Bakker
I r . IJ. Bakker
I r . J.C.H. Begeman
I r . H.A. v.d. Berg
I r . G. Blok
I r . JIG. Bluemink
I r . L.M. Bosker
I r . J.P.M. Boshouwers
I r . J.Th. Boxman
I r . B.W. Braams
L. Bregman
I r . G. Brilman
L. v.d. Broek
I r . D.J. Bruggeman
I r . Th. Crijns
I r . H. Dal1inga
Tr. E. Drijfhout
I r . G.C. Dijkgraaf
I r . R.W. Garming
I r . P.J. V. Geukens
I r . P.L. L.J. Hardus
J . van Hegelson
D. v.d. Hei j
P . J . Hof
A.P. Holtman
D r . I r . Tj.J. Huisman
I r . À.P.J. Jacobs
A.B.' Jansen
I r . J . J . de Jong
I r . G.J. Jurri'ëns
I r . A. Kadijk
I r . J.H. Kloosterhuis
I r . H. Koornneef
Ir. H.G.Kronenberg
Ir. C L . Laméris
Ir. R.P.H.Miedema
Ir. H.J.M.v.Miltenburg
VAN
DEELNEMERS
R.K.M.L.S. Hoorn
Chr.M.L.S. Groningen
Rijkslandbouwconsulentschapvoor
Bodem-enBemestingsvraagstukken
•Beöfel
R.H.L.S. Dordrecht
R.H.L.S. Groningen
Chr.M.L.S. Hoogeveen
R.K.M.L.S.Roosendaal
R.M.L.S. Winterswijk
R.K.M.L.S. Roermond
R.M.T.S. Boskoop
RijkstuinbouwconsulentschapEmmeloord
R.M.L.S. Schagen
Rijkslandbouwconsulentschap Assen
R.M.L.S. Gouda
R.M.L.S. Drachten
R.K.M.L.S. Boxtel
R.M.L.S. Hengelo
Rijkstuinbouwconsulentschap Barendrecht
G.A.v.SwietehH.T.S. Frederiksoord
Rijkslandbouwconsulentschap Sneek
R.K.M.L.-enT.S. Breda
R.K.M.L.S.Raalte
R.K.M.L.S. Horst
R.M.L.S. Veendam
R.M.L.S.Emmen
€hr. M.L^iS.Groningen
R.H.L.S. Groningen
R.K.M.L.SHeimond
R.K.M.L.S.Cuyk
R.H.L.S. Dordrecht
R.M.L.S. Schagen
Chr.M.L.S. Dokkum
Chr.M.L.S. Doetinchem
R.H.L.S. Groningen
R.H.T.S. Utrecht
R.H.S.v.T.L.Deventer
R.K.M.L.S. Groenlo
Rijkslandbouwconsulentschap Tilburg
J.A. Momberg
Ir. W.J. MulderofK. Kievit
Ir. H.W. Naezer
Ir. A.A.L. Obers
J.H. Overkamp
A.J.Peters,.„. ,._,,. ,..
P. dePonti
Dr. Ir.J.J. Post
Ir. K.N. Reuter
Ir. W.T. Rinsema
Ir. C G . Roelands
Ir.P.Roodhuijzen
Ir. W.J. Scholtens
W.C. Schrauwen
Ir.H.Siebenga
D. Sie/gersma
Ir. J.Th. Smeding
J. Smit
Ir.H.SnellenvanVollenhove
Ir.R. Sol
Ir.M.Sonnema
J.H.A.G. Sprokkereef
Ir.H.Steur
A 'T*<-;>/'<
H.J. Tomassen
Ir.E.Veenstra
Ir.J.R.teVelde
Ir. G'.D.M. Vercauteren
C.J. Vercauteren
C.P. Vergouwen
Ir. E.W.M. Verheij
Ir. C A . Verkleij
A.J. Verkleij
Ir.J.Vrugt
Ir. J.J. Wiersema
Ir. J.H. Wiersma
Drs. W.F.H. Wiese
J. Wilkeshuis
I r . H.P. v. Wijk
I r . R. Wijmenga
Ir.J.Zandbergen
Ir< P. Zomer
R 588-70-7-59
R.K.M.L.-enT.S. Didam
R.M.T.S. Naaldwijk
R.M.L.S. Goes
R.K.M.L.S. Valkenburg
R.K.M.L.S. Oldenzaal
R.K.M.L.S.Oss
A
•fio-m >'•>R.K.M.T.S. Venlo
Rijkstuinbouwconsulentschap Utrecht
Rijkslandbouwconsulentschap voor
Bodem-enBemestingsvraagstukkenJterkol
R.H.L.S. Dordrecht
R.K.M.L.-enT.S. Breda
R.M.T.S. Hoorn
Rijkslandbouwconsulentschap Axel
R.K.M.L.S. Roosendaal
R,M.L S. Leeuwarden
Chr.M L.S. Dokkum
R.M.L .S. Meppel
R.M.L .S. Alkmaar
R.M.L .S. Veendam
R.M.L .S. Sneek
R.M.L.S. Zwollerkerspel
R.M.L.S. Hengelo
Chr.M.L.S.Middelburg,f^.//^0„
?;.y• ,U;,/,f,
R.K.M.L.-enT.S. Didam
Chr.M.L.S. Hoofddorp
R.M.L.S. Assen
R.K.M.L.S. Emmeloord
R.K.M.L.S. Hulst
R.K.M.L.S. Voorhout
Rijkstuinbouwconsulentschap Roermond
R.M.T.S. Nijmegen
Rijkstuinbouwconsulentschap Amstelveen
Rijkslandbouwconsulentschap Purmerend
Bijz. M.L.S. Emmeloord
Chr.M.L.S. Putten
R.M.T.S. Hoorn
R.M.T.S. Aalsmeer
Chr.M.L.S. Hardenberg
Rijkslandbouwconsulentschap Leeuwarden
Ned. Heide Mij.Arnhem
Chr.M.L.S. Gorichem
1