Transcript ει καιρο΢ ην...ολτμπιων...ατσο αν ΢ε σο γιγναμενον

«ΕΙ ΚΑΙΡΟ΢ ΗΝ...ΟΛΤΜΠΙΩΝ...ΑΤΣΟ ΑΝ ΢Ε ΣΟ ΓΙΓΝΑΜΕΝΟΝ ΕΔΙΔΑΞΕΝ, Ω΢ ΟΤ ΜΑΣΗΝ Ε΢ΠΟΤΔΑΚΑΜΕΝ
ΕΠΙ ΣΟΤΣΟΙ΢. ΟΤ ΓΑΡ ΟΤΣΩ ΛΕΓΩΝ ΑΝ ΣΙ΢ ΠΡΟ΢ΒΙΒΑ΢ΕΙΕ ΢Ε ΣΗι ΗΔΟΝΗι ΣΩΝ ΕΚΕΙ ΔΡΩΜΕΝΩΝ, Ω΢ ΕΙ
ΚΑΘΕΖΟΜΕΝΟ΢ ΑΤΣΟ΢ ΕΝ ΜΕ΢ΟΙ΢ ΣΟΙ΢ ΘΕΑΣΟΙ΢ ΒΛΕΠΟΙ΢ ΑΡΕΣΑ΢ ΑΝΔΡΩΝ ΚΑΙ ΚΑΛΛΗ ΢ΩΜΑΣΩΝ ΚΑΙ
ΕΤΕΞΙΑ΢ ΘΑΤΜΑ΢ΣΑ΢ ΚΑΙ ΕΜΠΕΙΡΙΑ΢ ΔΕΙΝΑ΢ ΚΑΙ Ι΢ΧΤΝ ΑΜΑΧΟΝ ΚΑΙ ΣΟΛΜΑΝ ΚΑΙ ΦΙΛΟΣΙΜΙΑΝ ΚΑΙ
ΓΝΩΜΑ΢ ΑΗΣΣΗΣΟΤ΢ ΚΑΙ ΢ΠΟΤΔΗΝ ΑΛΗΚΣΟΝ ΤΠΕΡ ΣΗ΢ ΝΙΚΗ΢. ΕΤ ΓΑΡ ΔΗ ΟΙΔΑ Ω΢ ΟΤΚ ΑΝ ΕΠΑΤ΢Ω
ΕΠΑΙΝΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΒΟΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΚΡΟΣΩΝ» (Λουκιανόσ, 12)
11. Τα εννέα Ιππικά άθλα στα Ολύμπια, Πύθια, Ίσθμια και Νέμεια
Οι ιπποδρομίεσ και αρματοδρομίεσ κυριαρχοφςαν ςτισ αρχαίεσ περιόδουσ (Ολφμπια, Πφκια,
Κςκμια, Νζμεια) αλλά και ςτα Πανακιναια. Ρρωτάρχιςαν το 680 και ωσ το 400 πΧE θ Ολυμπία διζκετε το
πλουςιότερο και κεαματικότερο πρόγραμμα. Δεν φαίνεται όμωσ να ιταν πλοφςια και τα ιπποδρόμια,
αφοφ απαιτοφςαν μόνο ζνα… βοςκολίβαδο ςτθ βάςθ κάποιου λόφου και όχι ‘αρχιτεκτονιματα’. Αυτόσ
είναι ο κφριοσ λόγοσ που δεν διαςϊκθκαν κατάλοιπα ιπποδρόμων ςε κανζνα αρχαιολογικό χϊρο.
Αντίκετα, ελλθνικζσ και ρωμαϊκζσ πθγζσ περιζχουν ζξοχεσ λίςτεσ ανδρϊν, γυναικϊν, ίππων, πϊλων,
φοράδων και θμιόνων, που κριάμβευςαν ςτα ιππικά (δεσ Ραράρτθμα 6). Στον Ρίνδαρο βρίςκουμε 10
ονόματα και ςτα Ηλειακά του Ραυςανία 33 ονόματα ςτεφανιτϊν. Επιγραφι νικθτϊν των Λυκείων του 4ου
αι. πΧΕ περιζχει κι άλλουσ 13 νικθτζσ ιππικϊν (320 ωσ 304 πΧΕ). Τζλοσ οι τρείσ λίςτεσ νικθτϊν ςτα
Αμφιαράεια του Ωρωποφ προςκζτουν 10 νικθτζσ, ο δε ‘Πάπυροσ του Μιλάνου’ με τα επιγράμματα του
Ροςείδιππου Ρελλαίου πρόςκεςε ςχετικά πρόςφατα 19 άγνωςτουσ άνδρεσ και γυναίκεσ νικθτζσ ιππικϊν
κακϊσ και ονόματα δυο αλόγων-νικθτϊν τθσ Ρτολεμαϊκισ εποχισ (δεσ Ραραρτιματα 1, 3, 4, 5).
Στουσ ΢ωμαίουσ οφείλουμε πάμπολλεσ λίςτεσ θρϊων, δίποδων και τετράποδων που νίκθςαν ςτα
ιππικά, γιατί ιταν ξετρελαμζνοι με αυτά (panem et circenses: άρτον και κεάματα). Δφο ρωμαϊκζσ
επιγραφζσ περιζχουν ονόματα 200 ίππων αρματοδρομίασ με τ’ όνομα, τθν καταγωγι, ακόμα και τον
γεννιτορα, ωσ και τον αρικμό νικϊν του κακενόσ. Άλλθ λίςτα περιζχει τα ονόματα 72 ίππων και τθ χϊρα
καταγωγισ τουσ! Φυςικά πολλοί προζρχονταν απ’ τισ υπόδουλεσ ελλθνικζσ επαρχίεσ, λ.χ. τθ Κεςςαλία,
τθν Αιτωλία, τθ Λακωνία και άλλεσ (δεσ Ραράρτθμα 6).
Ασ ακολουκιςουμε τθν πρόοδο των ιππικϊν τθσ Ολυμπίασ ςτισ χρονιζσ που ειςιχκθςαν εκεί,
χωρίσ να εξαντλιςουμε τα ιππικά άλλων φεςτιβάλ, λ.χ. των Πανακιναιων. Στθν Ακινα οι ζφθβοι
αςκοφνταν ςτον ζφιππο ςτοχαςτικό ακοντιςμό. Οι άνδρεσ μετείχαν ςτθν ανκιππαςία και θνιοχοφςαν
άρματα με δεφτερο εταίρο, που ζπρεπε να τρζχει δίπλα ςτο άρμα ςτον αγϊνα αποβατϊν, ζνα αρχαίο
ςτρατιωτικό άκλθμα που διεξάγονταν ςε γειτονικζσ πόλεισ (λ.χ. ςτθ Κιβα), ι ςε απόμακρεσ (λ.χ. ςτθ
Κεςςαλία). Φοβάμαι πωσ είναι αδφνατο να δοκοφν εδϊ όλεσ οι ‘γαργαλιςτικζσ’ λεπτομζρειεσ για ‘μθ
Ολυμπικά’ φεςτιβάλ και τοπικοφσ αγϊνεσ άγνωςτουσ ςτο ςθμερινό κοινό, όπωσ τα Σαυροκιρια, που ιταν
παρόμοια με τα Σαυροκακάψια. Τα Σαυροκιρια διεξάγονταν ςτθ Λάριςα και ζμοιαηαν κάπωσ με τα
ςθμερινά ροντζο, αφοφ οι αγωνιηόμενοι ιππείσ ζπρεπε να πθδιςουν απ’ το άλογο τουσ για να ςυλλάβουν
και να υποτάξουν καλπάηοντεσ ταφρουσ.
Θ ανάπτυξθ των ιππικϊν ςτθν Ολυμπία είναι ξεκάκαρθ. Ο πρϊτοσ αγϊν που περιζλαβε δεν
αποτελεί ζκπλθξθ: ιταν ο αγϊν τεκρίππου τελείου το 680 πΧΕ ι νωρίτερα, ο δε τελευταίοσ ο αγϊν
κζλθτοσ πϊλων το 256 πΧΕ. Δφο απο τα οκτϊ ιππικά, οι αγϊνεσ απινθσ (αμαξοδρομία δυο θμιόνων) και
κάλπθσ (ιπποδρομία ταχφτθτοσ φοράδων) καταργικθκαν κάπου δυο γενιζσ αργότερα με απόφαςθ των
Θλείων για λόγουσ που κα μποροφςαν να κεωρθκοφν αδικαιολόγθτοι (δεσ Κεφ. 11-12). Το γεγονόσ είναι
πωσ οι ζλλθνεσ διεξιγαγαν οκτϊ ιππικοφσ αγϊνεσ πριν απο 28 αιϊνεσ και δθ ςε όλεσ τισ περιόδουσ
(Ολφμπια, Πφκια, Κςκμια, Νζμεα), χωρίσ να προςκζςουμε τον 9ο, δθλ. τον αγϊνα άρματοσ δεκάπωλου που
ειςιγαγε ο Νζρων ςτα Ολφμπια του 67 ΧΕ. Αντίκετα οι ςφγχρονεσ ι ‘αναβιωμζνεσ’ Ολυμπιάδεσ περιζχουν
τρία μάλλον φτωχά ιππικά ακλιματα από τα οποία μόνον ζνα, το ιππικό τρίακλο, είναι αντάξιο τθσ
ιππικισ ιςτορίασ τθσ χϊρασ μασ.
62
Α. Αρματοδρομίεσ
ΣΟΤ ΠΩΛΟΤ ΘΗΕΙ΢ΘΕ ΣΟ ΛΙΠΑΡΕ΢, Ω΢ ΠΝΟΟΝ ΕΛΚΕΙ / ΠΑΝΣΙ ΣΤΠΩι ΚΑΙ ΠΑ΢ ΕΚ ΛΑΓΟΝΩΝ ΣΕΣΑΣΑΙ / Ω΢
ΝΕΜΕΟΔΡΟΜΕΩΝ. ΜΟΛΤΚΩι Δ’ ΗΝΕΓΚΕ ΢ΕΛΙΝΑ/ΝΙΚΗ΢Α΢ ΑΚΡΩι ΝΕΤΜΑΣΙ ΚΑΙ ΚΕΦΑΛΗι (Ροςείδιπ. Ρελλαίοσ, 72)
Τζθριππον τζλειον (άρμα 4 ενήλικων ίππων)
Διεξάγονταν με δυο ηεφγθ ίππων ςε άρμα δφο τροχϊν (Εικ. 11.1, 11.2) και είναι ο αρχαιότεροσ
ιππικόσ αγϊν που άρχιςε ςτα 25α Ολφμπια του 680 πΧΕ, όπου νίκθςε ο Κθβαίοσ Ραγϊνδασ. Κατά τον
Ρίνδαρο είχαν γίνει αγϊνεσ τεκρίππων πολφ νωρίτερα, το 740 πΧΕ, με νικθτι τον Σάμο από τθ Μαντινεία.
Το άρμα είχε ρίηεσ ςτθν αρχαία πολεμικι παράδοςθ των Μυκθναίων και διατιρθςε τθν αριςτοκρατικι
φφςθ του ωσ τθν κλαςςικι εποχι. Ο ιππόδρομοσ ζγινε τόποσ επίδειξθσ πλοφτου και πολιτικισ ιςχφοσ.
Διάςθμοι ζλλθνεσ αγωνίςκθκαν ςτο κεαματικό αγϊνα τεκρίππων τθσ Ολυμπίασ και αλλοφ. Το άρμα ιταν
ξφλινο όχθμα, αρκετά φαρδφ ϊςτε να χωροφν δφο όρκιοι άνδρεσ και ανοιχτό πίςω. Στθρίηονταν ςε άξονα,
που ςτ’ άκρα ζμπαιναν δυο τετράκτινοι ξφλινοι τροχοί. Οι ίπποι ηεφονταν ςε μια γραμμι, με τουσ ηφγιουσ
ζςωτερικά και τουσ ςειραφόρουσ εξωτερικά. Ο δυνατότεροσ και ταχφτεροσ ηεφονταν ςτο δεξιό άκρο
(δεξιόςειροσ), κζςθ που απαιτεί ‘ςοφά’ και γριγορα ηϊα όταν θ κοφρςα είναι αριςτερόςτροφθ. Πλοι
ζφεραν ςιματα ςτο κεφάλι, ςτον αυχζνα ι ςτο μθρό με τ’ αρχαϊκά γράμματα: Q-κόππα (κοππατίεσ) ι Σςίγμα (ςαμφόροι). Στα ομθρικά ζπθ οι ιρωεσ θνιοχοφςαν ιδιόκτθτουσ δίφρουσ, όμωσ ςτθν Ολυμπία και
αλλοφ οι ιδιοκτιτεσ κατζφευγαν ςε θνίοχουσ, που ιταν επαγγελματίεσ. Θ διαδρομι του αγϊνα ιταν
δωδεκάγναμπτοσ, δθλ. δϊδεκα ςτροφϊν του ιπποδρόμου, λζει ο Ρίνδαροσ. Αφοφ κάκε γφροσ του ςτίβου
ιταν κάπου 1.150 μζτρα, θ διαδρομι του αγϊνα είχε μικοσ κάπου 12 χλμ. Ο ιππόδρομοσ είχε πλάτοσ 212
μζτρα και θ απόςταςθ άφεςθσ-τερματιςμοφ ιταν 193 μζτρα. 10.000 ωσ 30.000 κεατζσ μποροφςαν να
κάκονται ι να ςτζκονται όρκιοι ςτισ κλιμακωτζσ πλαγιζσ του Κρόνιου λόφου κατά μικοσ του ςτίβου.
Δυςτυχϊσ κάποιεσ καταςκευζσ (λ.χ. οι κζςεισ κι ο μθχανιςμόσ εκκίνθςθσ)--ςαν αυτζσ που ζχουν βρεκεί ςε
άλλα αρχαία ςτάδια για αγϊνεσ δρόμου--δεν ζχουν βρεκεί ςτον ιππόδρομο τθσ Ολυμπίασ.
11.1 αριςτ.: Αττικόσ μελανόμορφοσ κφλιξ απ’ τθν Τενζα Κορίνκου, π. 550 πΧE. Ηωγράφοσ Χαϊδελβζργθσ, Eκνικό
Αρχαιολ. Μουςείο, Ακιναι (κφπελλο Σιάννα). Ο γενειοφόροσ θνίοχοσ ςκφβει μπροςτά κρατϊντασ ςφιχτά τισ θνίεσ
και το κζντρον. Οι αριςτεροί ςειραφόροσ-ηφγιοσ καλπάηουν πιο γορργά, οι δεξιοί προςπακοφν να τουσ προλάβουν.
Με τα πόδια ςτο ζδαφοσ βρίςκονται μιςό βιμα πίςω τουσ. Δεξιά: Αττικόσ μελανόμορφοσ αμφορεφσ απο τθ ΢όδο,
π. 510 πΧΕ, Εκνικό Αρχαιολ. Μουςείο, Ακιναι. Επιβλθτικόσ θνίοχοσ με λευκό χιτϊνα ςτζκει περιφανα όρκιοσ ςτο
τζκριππον με κζντρον ςτο δεξί, περιμζνοντασ τον κιρυκα να ςαλπίςει. Τραβά τα τζςςερα ηεφγθ θνίων προσ τα πίςω
για να ςυγκρατιςει τουσ ίππουσ, που ανυπομονοφν με τα κεφάλια ψθλά. Θ κάκε όψθ του αγγείου δείχνει
τζκριππα. Στο ζνα (εικόνα) ο θνίοχοσ ζχει γενειάδα και ςτο άλλο όχι. Μςωσ αποτελοφν ηευγάρι θνιόχων που
περιμζνει ςτθν ιππάφεςθ τθν εκκίνθςθ τθσ αρματοδρομίασ
63
11.2 αριςτ.: Αττ. μελανόμορφοσ αμφορεφσ, π. 550 πΧΕ, Antikensamlungen, Μόναχο. Σζκριππον πικανϊσ ςτθν
εκκίνθςθ αγϊνα, όπωσ δείχνει ο ντυμζνοσ θνίοχοσ . Οι ηφγιοι τρίβουν τισ μουςοφδεσ τουσ κι οι ςειραφόροι κοιτοφν
δεξιά κι αριςτερά. Ο δεξιόσ ςειραφόροσ ιταν το πιο γενναίο και ταχφ άλογο. Κζντρο: Μωςαϊκό, Οικία Αρπαγισ τθσ
Ελζνθσ, Ρζλλα, 325-300 πΧΕ. Ζξοχθ ςκθνι τεκρίππου με ταχφτατουσ ίππουσ. Θνίοχοσ ο ΦΟΡΒΑ΢. Δεξιά: Αμφορεφσζπακλο, π. 560 πΧΕ με ‘ζλαιον μορίασ’ για τουσ νικθτζσ του αγϊνα ςυνωρίδοσ, όπωσ δείχνει θ ςκθνι του αγγείου
1. Συνωρίσ τελεία (άρμα 2 ενήλικων ίππων)
Ρροοριηόμενοσ για άρματα με ζνα ηεφγοσ ίππων, ο αγϊν ειςιλκε ςτα 93α Ολφμπια το 408 πΧΕ,
όπου νίκθςε ο Θλείοσ Ευαγόρασ, το δε μικοσ διαδρομισ ιταν τρείσ γφρουσ βραχφτερο, δθλ. 9 γφροι (9
χλμ). Απ’ τον 4ο ωσ τον 3ο αι. πΧΕ κι από τθν Ρζλλα ωσ τθν Αίγυπτο, θ ςυνωρίσ και το τζκριππον ζγιναν οι
πλζον ‘μοδάτοι’ αγϊνεσ, κυρίωσ μετά τισ νίκεσ του Φίλιππου Β’ (Εικ. 11.3). Ο Ρλοφταρχοσ περιγράφει ςτον
Φωκίωνα αγϊνα τφπου ςυνωρίδοσ, τουσ αποβάτεσ, που είχε διαδρομι δϊδεκα γφρων. Ο αγϊν ιταν είδοσ
πολεμικισ αναπαράςταςθσ, όπου ο θνίοχοσ οδθγοφςε το άρμα, ενϊ ο ζνοπλοσ (ςυν)επιβάτθσ όφειλε να
κατεβαίνει και να τρζχει ςτον τελευταίο γφρο μζχρι το τζρμα.
11.3 αριςτ.: Τοιχογραφία ςτον προκάλαμο του Σάφου του Πρίγκθπα, Αιγζσ. Αγϊν ςυνωρίδων από κάποιο επίςθμο
αγϊνα ςτο Δίον, ςτθν Ολυμπία ι αλλοφ. Μετά τθ νίκθ του Αρχζλαου ςτο τζκριππον και τισ 3 νίκεσ του Φιλίππου Βϋ,
οι αρματοδρομίεσ ζγιναν δθμοφιλείσ ςτθ Μακεδονία. Τρία άρματα ςε δεξιόςτροφο αγϊνα με θνίοχουσ που
κρατοφν ςφιχτά τισ θνίεσ για να ελζγξουν τ’άλογα. Ο τάφοσ περιείχε οςτά νεαροφ ςε αςθμζνια τεφροδόχο,
οπλιςμό, και ‘ςφνεργα’ ακλθτοφ. Ο Σάφοσ τθσ Ευρυδίκθσ και ο Σάφοσ τθσ Περςεφόνθσ περιζχουν αρματοδρομικζσ
ςκθνζσ: ςτον πρϊτο, ζξοχθ παράςταςθ τεκρίππου ςε μαρμάρινο κρόνο και ςτο δεφτερο καυμάςια τοιχογραφία με
τθν αρπαγι τθσ Ρερςεφόνθσ απ’ τον Άδθ, που θνιοχεί επιδζξια το άρμα κρατϊντασ τθν κόρθ τθσ Διμθτρασ με το
αριςτερό και τισ τζςςερισ θνίεσ με το δεξί. Δεξιά: Αγϊν ςυνωρίδοσ ςε μαρμάρινθ μετϊπθ, Αρχ. Μουςείο Βζροιασ,
4οσ αι. πΧΕ. Οι ντυμζνοι με μακρείσ χιτϊνεσ θνίοχοι αγωνίηονται εδϊ ςε αριςτερόςτροφο ςτίβο, όπωσ δείχνει ο
προπορευόμενοσ δεξιόςειροσ ίπποσ
2. Τζθριππον Πώλων (άρμα 4 ανήλικων ίππων)
Ενϊ το τζλειον τζκριππον ςφρονταν απο τζςςερα ενιλικα άλογα, ςτο πωλικόν ηεφονταν αρςενικά
ι κθλυκά πουλάρια κάτω των δφο ετϊν. Ο αγϊν ειςιχκθ ςτα 102 α Ολφμπια του 372 πΧΕ και νικθτισ
υπιρξε ο Ελλανοδίκθσ Τρωίλοσ (δεσ Κεφ. 18, 19). Ππωσ ςτισ τζλειεσ ςυνωρίδεσ, θ διαδρομι των
τεκρίππων πϊλων είχε μικοσ 9 χλμ.
64
3. Συνωρίσ Πώλων (άρμα 2 ανήλικων ίππων)
Στο άρμα ηεφονταν αρςενικοί ι κθλυκοί πϊλοι κι ο αγϊνασ ειςιχκθ ςτα 128 α Ολφμπια (268 πΧΕ)
όπου νίκθςε θ Βελιςτίχθ καλαςςίασ Μακεδόνοσ, μια από τισ 12 ςτεφανίτεσ ςτα Ολφμπια. Αγνοοφμε τον
θνίοχο και τα πουλάρια που τθ δόξαςαν με δυο νίκεσ. Θ πρόκριςθ ςτα τζκριππα και ςυνωρίδεσ ίππων και
πϊλων γίνονταν πριν τον αγϊνα, μετά από δοκιμαςία υπό τθν επίβλεψθ Ελλανοδικϊν, που ζλυναν
διενζξεισ ςχετικά με κατάταξθ επιβθτόρων, φοράδων και πϊλων που ζκεταν ςτθ ςωςτι κατθγορία.
Υπάρχει μαρτυρία του Ραυςανία (6.2.2) για αποκλειςμό απ’ τουσ κριτζσ ςυνωρίδοσ πϊλων, που διλωςε ο
Σπαρτιάτθσ Λυκίνοσ: ζνα απο τ’ άλογα του κρίκθκε ενιλικο και αποκλείςκθκε. Κατόπιν τοφτου, ο
πανζξυπνοσ Λυκίνοσ διλωςε το άρμα ςτον αγϊνα ςυνωρίδοσ τελείασ και νίκθςε ςτα 87α Ολφμπια του 432
πΧΕ. Σίγουρα ζκανε πολφ περιφανουσ τουσ Λάκωνεσ ςυμπολίτεσ του, τθ ςτιγμι μάλιςτα που ιταν ζτοιμοι
να ξεκινιςουν τον 30ετι πόλεμο με τουσ Ακθναίουσ (Ραυςανίασ 6.7.9: ‘...Λυκίνοσ δζ αγαγϊν εσ Ολυμπίαν
πϊλουσ καί οφ δοκιμαςκζντοσ ενόσ εξ αυτϊν κακικεν εσ τόν δρόμον τϊν ίππων τϊν τελείων τοφσ πϊλουσ
καί ενίκα δι’ αυτϊν, ανζκθκε δζ και ανδριάντασ δφο εσ Ολυμπίαν, Μφρωνοσ του Ακθναίου’).
Ραρουςιάςαμε τισ αρματοδρομίεσ, όπου το τζκριππον υπιρξε θ κορωνίδα και θ νίκθ-πρεςτίη ς’
αυτό είχε πιο μεγάλθ ςπουδαιότθτα από κείνθ των γυμνικϊν. Οι Αλκμαιονίδεσ είχαν τθ μακρότερθ
παράδοςθ ςτθν εκτροφι πρωτακλθτϊν: μια νίκθ ςτα Ολφμπια, πζντε ςτα Κςκμια και δυο ςτα Πφκια.
4. Αγών δεκάπωλου άρματοσ (ειςιχκθ απ’ το Νζρωνα το 67 μ.Χ. Δεσ Κεφ. 8)
Β. Ιπποδρομιακοί Αγώνεσ
5. Κζλησ τζλειοσ
Το όνομα του αγϊνα προζρχεται από ζνα αρχαίο όρο που ςθμαίνει ‘ίπποσ δρομικόσ, μθ ηευγνφμενοσ μετ’ άλλου’. Θ διαδρομι ιταν δωδεκάγναμπτθ όπωσ εκείνθ των τελείων τεκρίππων: δϊδεκα γφροι,
δθλ. 12 χλμ. Οι αρχαίεσ ιπποδρομίεσ ιταν πιο απαιτθτικζσ απ’ τισ τωρινζσ, όπου θ μζγιςτθ διαδρομι είναι
2.400 μ. Θ προπόνθςθ αγϊνεσ κζλθτοσ ιταν ςκλθρι και ωσ ςυνικωσ υπιρχαν καλοί επαγγελματίεσ
αναβάτεσ κακϊσ και μζτριοι, που δεν είχαν ελπίδα να κερδίςουν τον κότινο (Εικ. 11.4).
11.4 αριςτ.: Ρανακθν. αμφορεφσ, π. 520-500 πΧΕ. Ηωγράφοσ Swing, Βρετ. Μουςείο. Ο νικθτισ με κοντό χιτϊνα και
θνίεσ ςε προζκταςθ των χεριϊν ελζγχει επιβιτορα που πλαγιοβαδίηει πίςω από γενειοφόρο κιρυκα ι κριτι.
Κάκετα θ φράςθ ‘ΔΥΝΕΛΚΕΤΟΥ ΙΠΠΟ΢ ΝΙΚΑΙ’. Ρίςω ζφθβοσ με ζνα ςτεφάνι ςτο αριςτερό, ενϊ με το δεξί κρατεί
τρίποδα-ζπακλο. Κζντρο: Μελανόμορφοσ αμφορεφσ, π. 540 πΧΕ, ςυλλογι J. D. Cahn, Basel. Λππζασ με χιτωνίςκο
ιππεφει με ςτυλ: ςϊμα ελαφρϊσ πίςω, πόδια ςτθν ωμοπλάτθ του ηϊου και χζρια-θνίεσ ςε ευκεία γραμμι. Δεξιά:
Αμφορίςκοσ, π. 540 πΧΕ, J. D. Cahn, Basel. Νεαρόσ προπονεί ίππο μεταξφ δφο γυναικϊν με ςτυλ μζτριο: το πάνω
μζροσ του ςϊματοσ γζρνει πίςω, τα πόδια είναι πολφ μπροςτά και τα χζρια τραβοφν ςκλθρά τισ θνίεσ αναγκάηοντασ
το ηϊο να ςθκϊνει το κεφάλι με δυςτροπία, πράγμα που δείχνει ο αςφμμετροσ αριςτερόσ καλπαςμόσ του
65
Ο κζλθσ ειςιχκθ ςτα 33α Ολφμπια του 628 πΧΕ με νικθτι τον Κεςςαλό Κραυξίδα ι Κραξίλα απο
τον Κραννϊνα, πόλθ-κράτοσ τθσ Κεςςαλίασ. Αγνοοφμε αν οι αναβάτεσ ίππευαν γυμνά ι πάνω ςε εφίππια
(υποςάγματα). Ο Ξενοφϊν δίνει οδθγίεσ ςτο Περί Ιππικισ για το πϊσ πρζπει να ιππεφεται το άλογο είτε με
εφίππιο είτε γυμνό. Κατά μια κεωρία το εφίππιο ιταν μόνο για χριςθ ςτον πόλεμο, ενϊ οι ιππείσ ςτα
Ολφμπια ίππευαν χωρίσ εφίππιο, ςζλλα ι αναβολείσ. Ο ίδιοσ κανϊν ίςχυε και ςτθν ανκιππαςία (Εικ. 11.5),
διάςθμθ απ’ τθ μετϊπθ του Ραρκενϊνα: οι ιππείσ κάκε Ακθναϊκισ φυλισ ίππευαν μαηί, ςαν μια ομάδα.
Αντίκετα δεν υπιρχαν ομαδικά ακλιματα ςτον ιππόδρομο τθσ Ολυμπίασ ι αλλοφ ςτθν αρχαία Ελλάδα.
11.5. Ανακθματικό ανάγλυφο ςε ανάμνθςθ νίκθσ. Αγορά, πρϊιμοσ 4οσ αι. πΧΕ. Μουςείο Αγοράσ, Ακινα. Ρζντε
ιππείσ περνοφν καλπάηοντασ οδθγοφμενοι απο τον φφλαρχο, τον γενειοφόρο πρεςβφτθ αριςτερά, που φζρει
περικεφαλαία και ξίφοσ ςτο αριςτερό. Ραραδοςιακά ζπρεπε να κρατά δόρυ και αυτόσ και οι ιππείσ, που είναι
αγζνειοι με χιτϊνα ωσ το γόνατο. Κρατοφςαν δόρατα, γιατί υπάρχουν οπζσ ςτθ βάςθ, όπου ζμπαιναν. Θ
ανκιππαςία ιταν αγϊν των δζκα Ακθναϊκϊν φυλϊν και διεξάγονταν ςτθν αγορά ςτα Μεγάλα Πανακιναια
6. Κζλησ πώλων
Ο αγϊν κζλθτοσ πϊλων ιταν ίδιοσ με τον ‘κανονικό’ κζλθτα τζλειο, με τθ διαφορά ότι εδϊ
ιπποδρομοφςαν με πουλάρια. Ειςιχκθ κάπου τζςςερισ αιϊνεσ αργότερα, ςτα 131α Ολφμπια του 256 πΧΕ,
όπου νίκθςε ζνασ Κεςςαλόσ που λζγονταν Λπποκράτθσ. Λπποτρόφοσ όνομα και πράμα, ο Λπποκράτθσ άξιηε
αςφαλϊσ τον κότινο, αφοφ τ’ όνομα του ςθμαίνει τα γνωςτά.
7. Κάλπη
Ιταν μια περίεργθ ιπποδρομία που γίνονταν πικανϊσ με πλαγιοτροχαςμό αντί για καλπαςμό (Εικ.
11.6). Γνωρίηουμε ότι γίνονταν με φοράδεσ και ςπάνια με ίππουσ. Ειςιχκθ ςτα 71 α Ολφμπια του 496 πΧΕ
με νικθτι τον Ράταικο (ι Ραταϊκό) απ’ τθ Δφμθ, πόλιςμα τθσ Αχαϊασ. Ξζρουμε πωσ ςτον τελευταίο γφρο οι
αναβάτεσ αφίππευαν και κρατϊντασ τισ θνίεσ ζτρεχαν μαηί με τθ φοράδα ωσ τον τερματιςμό. Ραρόμοιοσ
με τθν κάλπθ, ο αγϊν αποβατϊν είχε τθν ίδια αρχι, δθλ. τθν ανάβαςθ ςτο άρμα (αναβάται) και κατάβαςθ
(αποβάται). Νομίηω δεν υπάρχει άλλοσ νικθτισ του αγϊνα κάλπθσ ςτισ λίςτεσ των Ολυμπιονικϊν, ίςωσ
γιατί δεν κράτθςε πολφ: θ κάλπθ καταργικθκε τθν ίδια χρονιά με τθν απινθ, δθλαδι πριν τα 84α Ολφμπια
του 444 πΧΕ (δεσ Κεφ. 13). Ριςτεφω πωσ κι αυτόσ ο αγϊνασ προιλκε απ’ πολεμικό ιππικό, πικανϊσ μετά
τα Τρωικά, γιατί θ ταχφτθτα και θ δεξιοτεχνία, τα δυο απαραίτθτα ςτοιχεία ίππευςθσ και αφίππευςθσ,
είναι ουςιϊδθ ςε όποια μάχθ. Θ κάλπθ μπορεί να κεωρθκεί ιςτορικά ςαν γιαγιά του μοντζρνου
αγωνίςματοσ ‘Κππευςε και Τρζξε’ (Ride and Run), που απαιτεί απ’ τουσ ιππείσ, ςυνικωσ παιδιά, να
καλπάςουν τθ διαδρομι, να αφιππεφςουν και να τρζξουν δίπλα ςτο άλογο τουσ μζχρι τον τερματιςμό.
66
11.6. Μελανόμορφοσ κρατιρ απ’ τθ Λουκάνια τθσ Λταλίασ, π. 400-375 πΧΕ. Βρετ. Μουςείο. Nικθτισ ίςωσ ςε αγϊνα
κάλπθσ(;) εικονίηεται να πθδά απο τον ίππο του. Ραραδόξωσ είναι γυμνόσ και κρατεί αςπίδα. Εδϊ θ δράςθ του
αγϊνα παραλείπεται, γιατί ο ιππεφσ κα ζπρεπε να ζχει αφιππεφςει ςε κάποια απόςταςθ απ’ τον τερματιςμό,
δθλαδι τον κίονα που φαίνεται πίςω του. Μπροςτά θ φτερωτι Νίκθ προςφζρει το ςτεφάνι ςτο νζο, που ςυγκρατεί
τισ θνίεσ του ηωθροφ αλόγου ςτακερά με το δεξί του χζρι
Γ. Αμαξοδρομίεσ Ημιόνων
8. Απήνη
Αςφαλϊσ το πιο περίεργο ιππικό άκλθμα ςτθν ανκρϊπινθ ιςτορία, αφοφ απαιτοφςε αγϊνα αρματοδρομικό όχι με ηεφγοσ ίππων αλλά ‘υβριδικϊν’ θμιόνων (δεσ Κεφ. 12). Ειςιχκθ ςτα 70α Ολφμπια του 500
πΧΕ, αλλά καταργικθκε μετά από 14 Ολυμπιάδεσ το 444 πΧΕ, μαηί με τθν κάλπθ. Αντίκετα όμωσ με τθν
κάλπθ όπου μόνο ζνασ νικθτισ είναι γνωςτόσ, θ 64χρονθ ιςτορία τθσ απινθσ είναι γεμάτθ με διάςθμουσ
θμιονθγοφσ και ιδιοκτιτεσ, ζλλθνεσ και ξζνουσ. Άλλοι απακανατίςτθκαν ςε νομίςματα, άλλοι αφιζρωςαν
αγάλματα ςτθν Ολυμπία κι άλλοι δοξάςτθκαν ςαν ιρωεσ ςε επίνικουσ του Ρίνδαρου. Ριςτεφω πωσ θ δόξα
και θ φιμθ τθσ απινθσ οφείλονταν ςτον πλοφτο των νικθτϊν, αφοφ πολλοί ιταν τφραννοι, κακϊσ και
ςτθν ζξοχθ θμιονοτροφία ςτα εδάφθ των ελλθνικϊν αποικιϊν, ιδίωσ τθσ Κάτω Λταλίασ και τθσ Σικελίασ.
Θ άμαξα ιταν αλλιϊτικθ από το άρμα ςε πολλά ςθμεία. Οι τροχοί ιταν μεγαλφτεροι, είχε κάκιςμα
τοποκετθμζνο ςτθν άμαξα ο δε αμαξθλάτθσ ιταν κακιςτόσ ςτθ διάρκεια τθσ κοφρςασ. Θ απινθ μπορεί να
κεωρθκεί πρόγονοσ των ςθμερινϊν ιπποδρομιϊν με τροχαςτζσ (trotteurs-Γαλλία, pacers-ΘΡΑ), όπου οι
οδθγοί είναι κακιςτοί. Να τονιςτεί πωσ εδϊ και δυόμιςυ χιλιετίεσ οι ζλλθνεσ ιταν πιο προχωρθμζνοι ςτα
ιππικά ακλιματα από ςιμερα, αφοφ εξαςφάλιςαν τθ ςταδιακι εξζλιξθ τθσ ιππαςίασ ειςάγοντασ οκτϊ
ιππικά ςτθν Ολυμπία ςε ζξι αιϊνεσ. Αντίκετα, κανζνα ιππικό άκλθμα δεν ζγινε ςτθν πρϊτθ ςφγχρονθ
Ολυμπιάδα των Ακθνϊν, ακόμα δε και ςιμερα υπάρχουν μόνο τρία ιππικά ακλιματα διεκνοφσ επιπζδου
(δεξιοτεχνία, εμπόδια και ιππικό τρίακλο). Δεν χρειάηεται να προςτεκεί πωσ ζχουν εγκαταλειφκεί οι
ιπποδρομίεσ θμιόνων, πλθν μερικϊν που διεξάγονται ςτισ νότιεσ πολιτείεσ των ΘΡΑ.
Τζλοσ όςον αφορά ςτα ιππικά κα πρζπει να κυμόμαςτε πάντοτε πωσ είναι μοναδικά. Σε ςφγκριςθ
με όποιο ατομικό άκλθμα, αρχαίο ι τωρινό (λ.χ. ςτίβο, πάλθ, πυγμαχία, ςκι, ποδθλαςία, κολφμπι, πατινάη
κ.α.), τα ιππικά είναι εξ οριςμοφ ομαδικοί αγώνεσ. Θ νίκθ απαιτεί ομαδικι προςπάκεια και ζρχεται μόνον
όταν υπάρχει αρμονικι ςυνεργαςία μεταξφ ανκρϊπου και ίππου. Ειδικά ςτθν περίπτωςθ τθσ απινθσ, θ
ςυνεργαςία πρζπει να ιταν αςυγκρίτωσ δυςκολότερθ. Γι’ αυτό και μόνο το λόγο, κάκε ςφγχρονοσ ιππζασ
πρζπει να τρζφει βακφ ςεβαςμό, αν όχι καυμαςμό, για τουσ αρχαίουσ ςυναδζλφουσ του…
345
Παράρτημα 1: Άνδρεσ, Γυναίκεσ, Δήμοι, Στεφανίτεσ και Χρηματίτεσ Ιππικών
Το άγαλμα που ‘δανείςτθκαν’ οι ςταυροφόροι μετά τισ νίκεσ τουσ: οι ορειχάλκινοι ίπποι τεκρίππου τθσ
Αλεξανδρινισ εποχισ, που…ταξίδευςαν απο τθν Κων/πολθ προσ τθ Βαςιλικι τθσ ΢ϊμθσ το 1250 ΧΕ...
αρ.
1
2
3
Ολφμπια πΧΕ
25α - 680
27α - 672
33α - 648
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
47α - 592
52α - 572
54α - 564
55α - 560
58α - 548
59α - 544
60α - 540
61α - 536
62α - 532
63α - 528
65α - 520
66α - 516
67α - 512
68α - 508
18
19
69α - 504
70 α - 500
20
71α - 496
21
72α – 492
22
23
24
73α - 488
74α - 484
75α - 480
25
76α - 476
26
77α - 472
27
78α - 468
Όνομα Στεφανίτη
1 Ραγϊνδασ ι Ράγων
2 Διμοσ Δυςποντίων
3 Μφρων
4 Κραυξίδασ ι Κραξίλασ
5 Αλκμαίων
6 Κλειςκζνθσ τφραννοσ
7 Καλλίασ Α’ Φαινίππου
8 Μιλτιάδθσ Κυψζλου
9 Ευαγόρασ
- Ευαγόρασ
- Ευαγόρασ
10 Κίμων Στθςαγόρα
11 Ρειςίςτρατοσ τφραννοσ
- Κίμων Στθςαγόρα
12 [...............]
13 Κλεοςκζνθσ Ρόντιδοσ
14 Φειδϊλασ
15 Υιοί Φειδϊλα
16 Ραντάρθσ Μενεκράτουσ
17 Δαμάρατοσ
18 Καλλίασ Β’ Λππονίκου
19 Κερςίασ
- Καλλίασ Β’ Λππονίκου
20 Εμπεδοκλισ Εξαινζτου
21 Ράταικοσ
-Καλλίασ Β’ Λππονίκου
22 Κρόκων
23 Γζλων Δεινομζνουσ
24 Ρολυπείκθσ Καλλιτζλουσ
25-26 Δαιτϊντασ+Αρχίλοχοσ
27 Διμοσ Αργείων
28 Αναξίλασ Κρθτίνου
29 Κιρων Αινθςιδάμου
30 Λζρων Δεινομζνουσ
- Λζρων Δεινομζνουσ
31 Διμοσ Αργείων
- Λζρων Δεινομζνουσ
32 Λεόφρων
33 Αγθςίασ
Αγών/-νεσ
τζκριππον τζλειον
τζκριππον τζλειον
τζκριππον τζλειον
κζλθσ τζλειοσ
τζκριππον τζλειον
τζκριππον τζλειον
κζλθσ τζλειοσ
τζκριππον τζλειον
τζκριππον τζλειον-1
τζκριππον τζλειον-2
τζκριππον τζλειον-3
τζκριππον τζλειον-1
τζκριππον τζλειον-2
τζκριππον τζλειον-3
τζκριππον τζλειον
τζκριππον τζλειον
κζλθσ τζλειοσ (Αφρα)
κζλθσ τζλειοσ (Λφκοσ)
τζκριππον τζλειον
τζκριππον τζλειον
τζκριππον τζλειον-1
απινθ
τζκριππον τζλειον-2
κζλθσ τζλειοσ
κάλπθ
τζκριππον τζλειον-3
κζλθσ τζλειοσ
τζκριππον τζλειον
τζκριππον τζλειον
τζκριππον τζλειον
κζλθσ τζλειοσ-1
απινθ
τζκριππον τζλειον
κζλθσ τζλειοσ-1
κζλθσ τζλειοσ-2
τζκριππον τζλειον-2
τζκριππον τζλειον-3
κζλθσ τζλειοσ;
απινθ
Πόλισ Καταγωγήσ
Κιβαι
Ιλισ
Σικυϊν
Κραννϊν
Ακιναι
Σικυϊν
Ακιναι
Ακιναι
Σπάρτθ
Σπάρτθ
Σπάρτθ
Ακιναι
Ακιναι
Ακιναι
Κιβαι
Επίδαμνοσ Θπείρου
Κόρινκοσ
Κόρινκοσ
Γζλα Σικελίασ
Σπάρτθ
Ακιναι
Κεςςαλία
Ακιναι
Ακράγασ Σικελίασ
Δφμθ Αχαϊασ
Ακιναι
Ερζτρια
Γζλα Σικελίασ
Σπάρτθ
Κιβαι
Άργοσ
΢ιγιον Λταλίασ
Ακράγασ Σικελίασ
Συρακοφςαι Σικελίασ
Συρακοφςαι Σικελίασ
Άργοσ
Συρακοφςαι Σικελίασ
Ακιναι;
Συρακοφςαι Σικελίασ
346
αρ.
28
Ολφμπια πΧΕ
79α - 464
29
30
80α - 460
81α - 456
31
82α - 452
32
33
34
35;
36
37
38
39
83α - 448
84α - 444
85α - 440
άγνωςτο
86α - 436
87α - 432
88α - 428
89α - 424
40
90α - 420
41
42
91α - 416
93α – 408
406;
43
95α - 400
44
45
46
96α - 396
97α - 392
98α - 388
47
48
49
50
51
52
53
99α - 384
102α - 372
103α - 368
104α - 364
105α - 360
106 α - 356
107α - 352
54
55
56
57
58
59
60
61
108α - 348
109α - 344
110α - 340
113α - 328
118α - 308
119α - 304
120α - 300
121α - 296
Όνομα Στεφανίτη
34 Κρατιςκζνθσ Μναςζα
35 Εχεκρατίδασ
36 Αρκεςίλαοσ Δ’ Βάττου Δ’
37 Διακτορίδθσ
38 Αιγίασ Να*........+
39 Ψαφμισ Άκρωνοσ
- Ψαφμισ Άκρωνοσ
40 Ρφκων Λ*...........+
41 Αρκεςίλαοσ
- Αρκεςίλαοσ
42 Ρολυκλισ ο ‘Ρολφχαλκοσ’
43 Μεγακλισ Αλκμαίονοσ;
44 Μεγακλισ Μεγακλζουσ
45 Λυκίνοσ
46 Ανάξανδροσ
47 Λζων Αντικλείδου
48 Δαμάςιπποσ
49 Λίχασ Αρκεςιλάου
50 Ξενόμβροτοσ
51 Αλκιβιάδθσ Κλεινίου
52 Αρχζλαοσ Ρερδίκκα
- Αρχζλαοσ Ρερδίκκα
53 Ευαγόρασ
54 Τίμων Αιγφπτου
55 Αίςθποσ Τίμωνοσ
56 Κυνίςκα Αρχιδάμου Β’
- Κυνίςκα Αρχιδάμου Β’
57 Ξενάρκθσ Φιλανδρίδου
58 Κλεογζνθσ Σιλθνοφ
59 Ευρφβατοσ ι Συβαριάδθσ
60 Τρωίλοσ Αλκινόου
61 Ευρυλεωνίσ
62 Ευβάτασ
63 Κεόχρθςτοσ Α’
64 Φίλιπποσ Β’ Αμφντα Γ’
- Φίλιπποσ Β’ Αμφντα Γ’
65 Τιμοκράτθσ
- Φίλιπποσ Β’ Αμφντα Γ’
66 Αρφββασ
67 Καλλιάδθσ
68 Δθμάδθσ Δθμαίου
69 Νικαγόρασ Νίκωνοσ
70 Λάμποσ
71 Κεόχρθςτοσ Β’
72 Αρχίδαμοσ
73 Ρανδίων
74 Τλαςίμαχοσ
Αγών/-νεσ
τζκριππον τζλειον
κζλθσ τζλειοσ
τζκριππον τζλειον
τζκριππον τζλειον
κζλθσ τζλειοσ
απινθ-1
τζκριππον τζλειον-2
κζλθσ τζλειοσ
τζκριππον τζλειον-1
τζκριππον τζλειον-2
τζκριππον τζλειον
τζκριππον τζλειον
τζκριππον τζλειον
τζκριππον τζλειον
τζκριππον τζλειον
τζκριππον τζλειον
άγνωςτοσ ιππ. αγϊν
τζκριππον τζλειον
κζλθσ τζλειοσ
τζκριππον τζλειον
τζκριππον τζλειον-1
τζκριππον τζλειον-2
ςυνωρίσ τελεία
τζκριππον τζλειον
κζλθσ τζλειοσ
τζκριππον τζλειον-1
τζκριππον τζλειον-2
τζκριππον τζλειον
κζλθσ τζλειοσ
τζκριππον πϊλων
΢υνωρ.-1+ τζκριπ. πϊλ.-2
ςυνωρίσ τελεία
τζκριππον τζλειον
τζκριππον τζλειον
κζλθσ τζλειοσ-1
τζκριππον τζλειον-2
ςυνωρίσ τελεία
ςυνωρίσ τελεία-3
τζκριππον τζλειον
άγνωςτοσ ιππικόσ αγϊν
άγνωςτοσ ιππικόσ αγϊν
ςυνωρίσ τελ.-1+κζλθσ-2
τζκριππον τζλειον
τζκριππον τζλειον
τζκριππον τζλειον
κζλθσ τζλειοσ
ςυνωρ. τελ.1+τζκρ.πϊλ.2
Πόλισ Καταγωγήσ
Κυρινθ Λιβυκισ
Κεςςαλία
Κυρινθ Λιβυκισ
Σπάρτθ
Ναφπακτοσ;
Καμάρινα Σικελίασ
Καμάρινα Σικελίασ
Λμζρα Σικελίασ
Σπάρτθ
Σπάρτθ
Σπάρτθ
Ακιναι
Ακιναι
Σπάρτθ
Σπάρτθ
Σπάρτθ
άγνωςτθ
Σπάρτθ
Κωσ
Ακιναι (+ 2οσ + 4οσ)
Μακεδονία (Ολφμπ.)
Μακεδονία (Πφκια)
Ιλισ
Ιλισ
Ιλισ
Σπάρτθ
Σπάρτθ
Σπάρτθ
Ιλισ
Σπάρτθ
Ιλισ
Σπάρτθ
Σπάρτθ
Κυρινθ Λιβυκισ
Μακεδονία
Μακεδονία
Ακιναι
Μακεδονία
Ιπειροσ
Ακιναι
Ακιναι
Λίνδοσ ΢όδου
Φίλιπποι
Κυρινθ Λιβυκισ
Σπάρτθ
Κεςςαλία
Αμβρακία
Σημ. Συγγρ.: ο ‘Πάπυροσ του Μιλάνου’ περιζχει επιγράμματα του Ροςείδιππου που επαινοφν άγνωςτουσ νικθτζσ ιππικϊν ςτα
Ολφμπια, Πφκια, Νζμεα και Πτολεμαία τθσ εποχισ. Ιππικά γίνονταν και ςτα Λφκαια, απ’ όπου επιγραφι με άγνωςτουσ
ου
χρθματίτεσ 8 ελλθνικϊν περιοχϊν Syll³.314. Ρινακίδεσ (4 αι. πΧΕ) απο τον Ωρωπό περιζχουν χρθματίτεσ ιππικϊν ςτα
Αμφιαράεια. Επιγραφζσ που δθμοςίευςε ο L. Moretti περιζχουν και γυναίκεσ νικιτριεσ (Κεφ. 5). Ζτςι οι άγνωςτοι ωσ τϊρα
νικθτζσ-νικιτριεσ που αποκαλφφκθκαν ςε πρόςφατεσ πθγζσ είναι 47 (38 άνδρεσ και 9 γυναίκεσ) με πάνω απο 60 νίκεσ.
347
Αγών
πΧΕ
Λφκαια
320
(επιγραφι
Syll³.314)
Λφκαια
316
Λφκαια
308
Λφκαια
304
Ολφμπ.
Ολφμπ.
Ολφμπ.
Ολφμπ.
Ολφμπ.
Ολφμπ.
Ολφμπ.
Νζμεα
Ολ+Πφ
Νζ+Πφ
Πφκια
Πφκια
Πφκια
Νζμεα
Ολφμπ.
Ολφμπ.
Ολφμπ.
Ολφμπ.
Ολφμπ.
Νζμεα
Αλεξάν.
Ελευκ.
Κςκμια
Αμφιαράεια
3 αι.
οσ
3 αι.
οσ
3 αι.
οσ
3 αι.
οσ
3 αι.
248 πΧΕ;
οσ
3 αι.
οσ
3 αι.
οσ
3 αι.
οσ
3 αι.
οσ
3 αι.
οσ
3 αι.
οσ
3 αι.
οσ
3 αι.
οσ
3 αι.
οσ
3 αι.
οσ
3 αι.
οσ
3 αι.
οσ
3 αι.
οσ
3 αι.
180 πΧΕ;
οσ
2 αι.
οσ οσ
2 -3 αι.
οσ
2 αιϊν
(Κεφ. 5)
οσ
και 1 αι.
(επιγραφ.
IG 7.417,
IG 7.420)
Θεοφά.
2 αι.
62
63
64
65
122α - 292
126α - 276
127α - 272
128α - 268
66
67
129α - 264
131α - 256
οσ
οσ
Όνομα Χρηματίτη
75 Δαμζασ
76 Ευπόλεμοσ
77 Χιωνίδασ
78 Φιλόνικοσ
79 Ραςικλισ
80 Αμφίνθτοσ
81 Δάγοσ
82 Δαμόλυτοσ
83 Ονόμαντοσ
84 Επίνθτοσ
85 Νικαγόρασ
86 Κεαρίδασ
87 Βοφβαλοσ
88 Ρτολεμαίοσ Α’ ο Λάγου
89 Ρτολεμαίοσ Β’ Φιλάδελφοσ
90 Αμφντασ
91 Αρςινόθ Β’
92 Βερενίκθ Α’
93 Βερενίκθ Β’
94 Δίοσ Λυςιμάχου
95 Δωρικόσ
96 Ετζαρχοσ (Ολφμπια+Πφκια)
97 Ευβϊτασ (Νζμεα+Πφκια)
98 Ευ*κφμαχοσ+ (+Πφκια)
99 Λππόςτρατοσ (Πφκια)
100 Καλλικράτθσ (Πφκια)
101 Μόλυκοσ (Νζμεα)
102 Ρλαγγϊ (νίκθςε Φιλαινίδα)
103 Τρυγαίοσ
104 Φιλαινίσ (θττ. απο Ρλαγγϊ)
105 Φρίξοσ
106 Φυλοπίδασ
107 [................]
108 *......+άδου
109 Αριςτόκλεια Μεγαλοκλζουσ
110 Θδζα Ρολυκράτουσ
111 Νικοκλισ
112 Ρραξίασ
113 Διςτάμενοσ
114 Ρλουτάδθσ
115 Απολλϊνιοσ
116 Αβρίσ Καϊκου
117 Αμφντασ
118 Λυςίσ Ερμϊνακτοσ
119 Μναςιμάχα Φοξίνου
120 Δαμοδίκα
121 Εφκλεια
122 Τθλζμαχοσ Τθλεμάχου
123 Άτταλοσ Γ’ Φιλεταίρου
124 Γλαφκων Ετεοκλζουσ
125 Καρτερόσ
126 Μ*...........+
127 [..............]
128 Βελιςτίχθ Φίλωνοσ
- Βελιςτίχθ Φίλωνοσ
129 Λπποκράτθσ
Αγών/-νεσ
ςυνωρίσ τελεία
τζκριππον πϊλων
ςυνωρίσ τελεία
κζλθσ τζλειοσ
κζλθσ τζλειοσ
ςυνωρίσ τελεία
ςυνωρίσ τελεία
τζκριππον πϊλων
κζλθσ τζλειοσ
τζκριππον τζλειον
ςυνωρίσ τελεία
τζκριππον πϊλων
κζλθσ τζλειοσ
τζκριππον τζλειον
τζκριππον τζλειον
κζλθσ τζλειοσ
αρματοδρομίεσ x3
τζκριππον τζλειον
τζκριππον τζλειον
τζκριππον τζλειον
τζκριππον τζλειον x2
κζλθσ τζλειοσ x6
κζλθσ τζλειοσ x6
κζλθσ τζλειοσ x6
κζλθσ τζλειοσ x2
τζκριππον τζλειoν
κζλθσ πϊλων
κζλθσ πϊλων
κζλθσ τζλειοσ
κζλθσ πϊλων
κζλθσ τζλειοσ x3
κζλθσ τζλειοσ
τζκριππον τζλειoν
άγνωςτοσ ιππικόσ αγϊν
ςυνωρίσ πϊλων
αγϊν πολεμ. άρματοσ
τζκριππον τζλειον
τζκριππον πϊλων
ςυνωρίσ πϊλων
κζλθσ πϊλων
ςυνωρίσ τελεία
ςυνωρίσ τελεία
‘ηεφγοσ διαφλου’
κζλθσ πϊλων
ςυνωρίσ πϊλων
αρματοδρομικόσ αγϊν
ςυνωρίσ πϊλων
τζκριππον τζλειoν
τζκριππον πϊλων
τζκριππον τζλειoν
τζκριππον τζλειoν
κζλθσ τζλειοσ
ςυνωρίσ τελεία
τζκριππον πϊλων
ςυνωρίσ πϊλων
κζλθσ πϊλων
Πόλισ Καταγωγήσ
Αρκαδία
Αρκαδία
Αρκαδία
Άργοσ
Σπάρτθ
Αρκαδία
Μακεδονία
Αρκαδία
Άργοσ
Μακεδονία
Λίνδοσ ΢όδου
Αρκαδία
Καςςάνδρεια Μακεδ.
Μακεδονία
Μακεδονία
Κεςςαλία
Μακεδονία
Μακεδονία
Μακεδονία
Σπάρτθ
Μακεδονία;
άγνωςτθ
Μεςςθνία
άγνωςτθ
Κεςςαλία
Σάμοσ
Μακεδονία
Αλεξάνδρεια
Μακεδονία
Αλεξάνδρεια
Κεςςαλία
Κεςςαλία
άγνωςτθ
Αλεξάνδρεια
Λάριςα
Τράλλεισ
Σπάρτθ
άγνωςτθ
άγνωςτθ
άγνωςτθ
άγνωςτθ
Κφμθ
Αιολίσ
Μάγνισ Μαιάνδρου
Κραννϊν
Κφμθ
Χίοσ
Ιλισ
Ρζργαμοσ
Ακιναι
Κεςςαλία
Κραννϊν
Κεςςαλία
Μακεδονία
Μακεδονία
Κεςςαλία
68
69
70
71
72
73
74
137α - 232
138α - 228
141α - 216
142α - 212
170α - 100
172α - 96
174α - 84
75
176α - 76
76
177α - 72
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
180α - 60
181α - 56
182α - 52
183α - 48
186α - 36
194 - 4
195α-1 ΧΕ
196α - 5
197α - 9
199α - 17
208α - 53
88
211α - 67
(αντί 65)
227α - 129
233α - 153
243α - 193
255α - 241
8οσ αι.πΧΕ
7οσ αι.πΧΕ
5οσ αι.πΧΕ
5οσ αι.πΧΕ
98α - 388
3οσ αι.πΧΕ
2οσ αι.πΧΕ
1οσ αι.πΧΕ
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
130 Άρατοσ Κλεινίου
131 Ραντάρκθσ
132 Κραςωνίδθσ Ραιανοδϊρου
133 Ακεςτορίδθσ Ερμοκρζοντα
134 *...............+σ Αριςτοτζλουσ
135 Αντιγζνθσ Λάςωνοσ
136 *Ρραξ+αγόρασ Λζοντοσ
137 *Τ+θλζμαχοσ Λζοντοσ
138 Φίλιςτοσ Αντιφάνουσ
139 Κεοδότα Αντιφάνουσ
140 Στρωγιανόσ Φιλίςτου
141 Τιμαρζτα Φιλίςτου
142 *.............+ *Φιλί+ςτου
143 Λαςκζνθσ
144 Αριςτόλοχοσ
145 Θγεμϊν
146 Ελλάνικοσ
147 Κλθτίασ
148 Κάλιπποσ
149 Μενζδθμοσ Ρρϊτου
150 Χάρωψ Τθλεμάχου
151 Αγίλοχοσ Νικζα
152 *.......+χοσ Νικοδρόμου
153 Λυκομιδθσ Αριςτοδιμου
154 Tiberius Claudius
155 Αρχιάδασ Τιμολάου
156 Gnaeus Marcius *……+
- Gnaeus Marcius *……+
157 Germanicus Caesar
158 T. Claudius Aphrodisius
159 Κάλιπποσ Ρειςανόσ
160 Neron imperator
161 L. Minicius Natalis
162 Καςία Μ*ναςικζα+ Λαζτου
163 Κεόπρωποσ
164 Titus Domitius Prometheus
165 Σάμοσ (Ρίνδ., Ολφμπ.10.7)
166 Ρερίανδροσ Κυψζλου
167 Μεγακλισ
168 Σκόπασ Κρζοντοσ
169 Αννίκερισ
170 Μναςιάδασ
171 [...........]
172 Τελευτίασ Ναυςικλείδου
τζκριππο τζλειo
κζλθσ τζλειοσ
κζλθσ πϊλων
τζκριππ. ι ςυνωρ. πϊλων
ςυνωρίσ πϊλων
ςυνωρίσ πϊλων
τζκριππον τζλειoν
κζλθσ τζλειοσ
ςυνωρίσ τελεία
τζκριππον πϊλων
κζλθσ πϊλων;
ςυνωρίσ πϊλων
τζκριππον τζλειoν
κζλθσ τζλειοσ
τζκριππον τζλειoν
κζλθσ τζλειοσ
ςυνωρ. τελ-1+τζκρ. πϊλ.-2
ςυνωρίσ πϊλων
κζλθσ πϊλων
ςυνωρίσ τελεία ι πϊλων
κζλθσ πϊλων
κζλθσ πϊλων
τζκριππ. ι ςυνωρ. πϊλων
κζλθσ τζλειοσ
τζκριππον τζλειoν
κζλθσ πϊλων
άγνωςτοσ ιππικόσ αγϊν
άγνωςτοσ ιππικόσ αγϊν
τζκριππον τζλειoν
τζκριππον τζλειoν
κζλθσ πϊλων
τζκριπ. τζλ.-1+πϊλων-2
+ άρμα δεκάπωλον-3
τζκριππον τζλειoν
τζκριππον πϊλων
κζλθσ τζλειοσ
τζκριππον τζλειoν
τζκριππον τζλειoν
τζκριππον τζλειoν
τζκριππον τζλειoν
τζκριππον τζλειoν
τζκριππον τζλειoν
άγνωςτοσ ιππικόσ αγϊν
άγνωςτοσ ιππικόσ αγϊν
ςυνωρίσ τελεία ι πϊλων
Σικυϊν
Ιλισ
Ιλισ
Τρωσ
Μακεδονία;
Ιλισ
Ιλισ
Ιλισ
Ιλισ
Ιλισ
Ιλισ
Ιλισ
Ιλισ
Ιλισ
Ιλισ
Ιλισ
Ιλισ
Ιλισ
Ιλισ
Ιλισ
Ιλισ
Ιλισ
Ιλισ
Ιλισ
΢ϊμθ
Ιλισ
΢ϊμθ
΢ϊμθ
΢ϊμθ
Ιλισ
Ιλισ
΢ϊμθ (+3: κθρφκων,
τραγωδϊν, κικαρωδ.)
΢ϊμθ
Ιλισ
΢όδοσ
Ακιναι
Μαντινεία
Κόρινκοσ
Ακιναι
Λάριςα
Κυρινθ Λιβυκισ
Άργοσ
Λάριςα
Κάμειροσ ΢όδου
Σημ. Συγγρ.: άγνωςτο αν τυχόν ζλαβαν χϊρα Ιππικά μετά το 241 πΧΕ. Λζγεται πωσ ο Λουλιανόσ ο
Ραραβάτθσ διοργάνωςε τα ‘τελευταία’ 293α Ολφμπια, ςτα οποία κζρδιςε κότινο ςτθν πυγμι ανδρϊν ο
Αρμζνιοσ Βαραςδάτθσ ι Αρτάβαςδοσ. Αμφιςβθτοφμενοι και άγνωςτοι νικθτζσ ιππικϊν απο τον 8ο ωσ τον
3ο αι. πΧΕ, ίςωσ και ωσ τον 7ο αι. ΧΕ (λ.χ. ςτα ‘Ολφμπια’ τθσ Αντιόχειασ), ςε άλλεσ περιόδουσ και ςε άλλα
ιππικά αγωνίςματα είναι κατά τον Ροςείδιππο Ρελλαίο, τον L. Moretti και επιγραφζσ οι εξισ:
349
Πυθιονίκεσ
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
6οσ αι. πΧΕ
542 πΧΕ
5οσ αι. πΧΕ
4οσ αι. πΧΕ
3οσ αι. πΧΕ
άγνωςτον
173 Κλειςκζνθσ τφραννοσ
174 Υιοί Φειδϊλα
175 Αγθςίλαοσ
176 Αρκεςίλαοσ (Ρίνδ.,Πφκιον 4)
177 Μεγακλισ (Ρίνδ.,Πφκιον 3)
178 Σκόπασ Κρζοντοσ
179 Ξενοκράτθσ (Ρίνδ. Πφκ. 6)
180 Λζρων (Ρίνδ. Πφκιον 1,2,3)
181 Ρολφηαλοσ
182 Ρολυκλισ ο Ρολφχαλκοσ
183 Αννίκερισ
184 Εξθκεςτίδθσ
185 Ξενάρκθσ Φιλανδρίδου
186 Νικαγόρασ Νίκωνοσ
187 Τθλζμαχοσ Τθλεμάχου
188 Καλλικράτθσ
189 Μναςιάδασ
190 Καλλιά*δθσ+
τζκριππον τζλειoν
κζλθσ τζλειοσ (Λφκοσ)
κζλθσ τζλειοσ
τζκριππον τζλειoν
τζκριππον τζλειoν
τζκριππον τζλειoν
τζκριππον τζλειoν
τζκριππον τζλειoν
τζκριππον τζλειoν x2;
τζκριππον τζλειoν
τζκριππον τζλειoν
ςυνωρίσ τελεία
άγνωςτοσ ιππικόσ αγϊν
τζκριππον τζλειoν
κζλθσ τζλειοσ
τζκριππον πϊλων
άγνωςτοσ ιππικόσ αγϊν
άγνωςτοσ ιππικόσ αγϊν
Σικυϊν
Κόρινκοσ
Λουςοί Αρκαδίασ
Κυρινθ Λιβυκισ
Ακιναι
Λάριςα
Ακράγασ Σικελίασ
Αίτνα-Συρακοφςαι
Γζλων-Συρακοφςαι
Σπάρτθ
Κυρινθ Λιβυκισ
Φωκίσ
Λάριςα
Λίνδοσ ΢όδου
Ιλισ
Σάμοσ
Άργοσ
άγνωςτθ
Νεμεονίκεσ
119
120
121
122
123
124
125
5οσ αι. πΧΕ
4οσ αι. πΧΕ
3οσ αι. πΧΕ
191 Χρόμιοσ (Ρίνδ., Νζμεον 1, 9)
192 Ρολυκλισ ο Ρολφχαλκοσ
193 Αριςτοκλείδθσ (Ρίνδ., Νζμ.3)
194 Νικαγόρασ Νίκωνοσ
195 Διότιμοσ
196 Ακεςτορίδθσ Ερμοκρζοντοσ
197 Βερενίκθ Β’ Ευεργζτισ
τζκριππον τζλειoν
τζκριππον τζλειoν
άγνωςτοσ ιππικόσ αγϊν
τζκριπ.1+ςυνωρ.2+κζλθσ-3
τζκριππον τζλειoν
τζκριπ. ι ςυνωρίσ πϊλων
τζκριππον-1 + ςυνωρίσ-2
Αίτνα Σικελίασ
Σπάρτθ
Αίγινα
Λίνδοσ ΢όδου
Σιδϊν Φοινίκθσ
Τρωσ
Αλεξάνδρεια
Ιςθμιονίκεσ
126
5οσ αι. πΧΕ
127
128
129
130
4οσ αι. πΧΕ
3οσ αι. πΧΕ
άγνωςτο
198 Θρόδοτοσ (Ρίνδ. Κςκμιον 1)
199 Ξενοκράτθσ (Ρίνδ. Κςκμ. 2)
200 Μεγακλισ
201 Μζλιςςοσ (Ρίνδ. Κςκμιον 3)
202 Ρολυκλισ ο Ρολφχαλκοσ
203 Νικαγόρασ Νίκωνοσ
204 Διμοσ Αντινοϊτιδοσ
205 Βερενίκθ Β’ Ευεργζτισ
206 Καλλιά*δθσ+
τζκριππον τζλειoν
τζκριππον τζλειoν
τζκριππον τζλειoν x5;
τζκριππον τζλειoν
τζκριππον τζλειoν
τζκρ.-1+ςυνωρ.-2+κζλθσ-3
ςυνωρίσ πϊλων
τζκριππον τζλειoν
άγνωςτοσ ιππικόσ αγϊν
Κιβαι
Ακράγασ Σικελίασ
Ακιναι
Κιβαι
Σπάρτθ
Λίνδοσ ΢όδου
Αντινοϊτισ Αιγφπτου
Αλεξάνδρεια
άγνωςτθ
Νικητζσ Ανθιππαςίασ*
4οσ αι. πΧΕ
207 Δθμαίνετοσ Δθμζου
ανκιππαςία-Πανακιναια
Ραιανία
4οσ αι. πΧΕ
208 Δθμζασ Δθμαινζτου
ανκιππαςία-Πανακιναια
Ραιανία
οσ
4 αι. πΧΕ
209 Δθμοςκζνθσ Δθμαινζτου
ανκιππαςία-Πανακιναια
Ραιανία
*μαρμάρινθ πλάκα απο το Θθςείον που εικονίηει ιππζα καλπάηοντα προσ ζνα τρίποδα (το κλαςςικό ζπακλο ςτθν
ανκιππαςία) φζρει τθν επιγραφι Syll.³ 1074 απ’ τθν οποία ζγιναν γνωςτοί τρείσ νικθτζσ:
ΦΤΛΑΡΧΟΤΝΣΕ΢ ΕΝΙΚΩΝ ΑΝΘΙΠΠΑ΢ΙΑι / ΔΗΜΑΙΝΕΣΟ΢ ΔΗΜΕΟΤ ΠΑΙΑΝΙΕΤ΢/
ΔΗΜΕΑ΢ ΔΗΜΑΙΝΕΣΟΤ ΠΑΙΑΝΙΕΤ΢ / ΔΗΜΟ΢ΘΕΝΗ΢ ΔΗΜΑΙΝΕΣΟΤ ΠΑΙΑΝΙΕΤ΢.
ΒΡΤΑΞΙ΢ ΕΠΟΗ΢ΕΝ