Transcript Lees hier

Documentaire toont verband tussen
tanden en cultuur
Het menselijk gebit speelt de hoofdrol in de documentaire Teeth, geproduceerd door het
Rotterdamse filmproductiebedrijf seriousFilm. En dan vooral de relatie tussen tanden
en cultuur. Daarover blijkt veel te vertellen, niet alleen in historisch perspectief, maar
ook in de hedendaagse kunst.
Frank van Wijck
42 Dentz
W
at hebben kunstenaars als Sweet
Toof, Jonathan Campo, Pépé
Smit, Nikita Nomerz, Marc
Quinn en Lily Su met elkaar gemeen? Twee
dingen: ze hebben allemaal kunst gemaakt
waarin tanden een rol spelen en ze komen
allemaal voor in de fascinerende nieuwe documentaire Teeth van Koert Davidse en Ine
Poppe. Een film die laat zien welke belangrijke rol het menselijk gebit in cultureel perspectief speelt en hoe verschillend mensen
kunnen reageren op hun eigen dentale imperfecties. Walter Bartelings gaf zijn frustraties
over zijn eigen gebit vorm in kunst. Meindert
Gozewijn van Soest brengt een ode aan zijn
“fietsenrek” door het als beeldmerk op zijn
visitekaartje te gebruiken.
Tanden zijn fascinerend, dat vindt Poppe al
jaren. Voor NRC Handelsblad schreef ze in
2005 tien artikelen over tanden en cultuur. Dat
ze zo gegrepen is door het onderwerp heeft
een persoonlijke achtergrond. ‘In de film zit
een foto waarop ik mijn prothesen laat zien’,
vertelt ze. ‘Als kind bleken mijn tandwortels
door elkaar te groeien. Op een gegeven moment gingen die ontsteken en om dat te verhelpen, werden mijn voortanden getrokken.
Het resultaat was dat ik een plaatje kreeg, niet
fijn voor een meisje van zestien dat graag wil
zoenen. Later, op de kunstacademie, ben ik
Foto’s: seriousFilm
afbeeldingen over tanden gaan verzamelen
maar ook boeken waarin het gebit een rol
speelt, zoals White teeth van Zadie Smith en
Ivoren wachters van Simon Vestdijk.’
Heel visueel
Naast hun eigen werk, Davidse (documentaire, productie) en Poppe (schrijven, kunst,
documentaire), doceren beiden parttime aan
de Willem de Kooning Academie in Rotterdam,
raakten in gesprek over het onderwerp. Davidse zag er wel wat in. ‘Ook ik voelde een
fascinatie voor het onderwerp’, vertelt hij. ‘Bij
mij wordt die vooral gevoed door de enorme
medische ontwikkelingen in de mondzorg en
door het feit dat tanden op veel manieren een
rol spelen in de kunst. En natuurlijk heb ook
ik mijn persoonlijke geschiedenis. Ik heb elf
kronen. Laatst zat er één los in mijn mond
toen ik een dropje at.’
Het idee voor een documentaire was snel
geboren. ‘Cultuuruitingen rond tanden zijn
visueel’, zegt Davidse, ‘ze lenen zich uitstekend
voor film.’ Maar afbakening van het onderwerp
was belangrijk, want over tanden is veel meer
te vertellen dan in een documentaire van
veertig minuten past. De tandheelkundige
praktijk komt slechts in één scène voor, een
stukje tv-journaal uit 1977 over het feit dat de
tandartsopleiding in Utrecht vanaf dat moDentz 43
TweedaagseCursusEndodon/eteAmstelveen
•
•
•
•
•
Kleinschaligeopzet(max.8deelnemers)
Intensievehands-ontraining
Livedemonstra/e
Focusopvaardigheidenefficiën/e
ProTaperUniversalProGliderenProTaperNext
•
•
•
•
Warmever/calecondensa/e:deSchilder
techniekvolgensRuddle
Centralecompac/emetThermafil
KamersuitgerustmetZeissmicroscopen
Ookalseendaagseprivécursus:TheONE-on-ONE
Loca%e:Tandartsenprak/jkH.J.vanMillParmen/erlaan76ateAmstelveen.
€1500percursus(2017)
Prijs:
Data2016:11-12november(vol)
Data2017:27-28januari10-11maart25-26augustus10-11november
Contact:T:020-6416566E:[email protected]
Voorverdereinforma/ezieonzewebsite:www.hjvanmill.nl
DentaPure brochure Zeelte 13-07-2016.pdf 1 13-7-2016 9:37:33
Y
in NRC Handelsblad publiceerde. ‘Toen ze me benaderde voor de
-
CY
CMY
Inspiratie vonden Davidse en Poppe op diverse plaatsen. Bij tandartsen bijvoorbeeld die
als hobby kunstzinnige
voorwerpen verzamelen
die met tanden te maken
hebben. Of die zelf kunst maken binnen dit
thema, zoals tandtechnicus Wim Haak, een
van de drie leden van Openbaar Kunstgebit,
die in Teeth voorkomt met een zelfetend gebit
en andere wonderlijke kunstvondsten.
Veel inspiratie kwam van Reina de Raat, conservator van de medische en tandheelkundige
collectie van het Universiteitsmuseum Utrecht,
en van emeritus hoogleraar sociale tandheel-
-
CM
MY
Inspiratiebronnen
Michiel Eijkman over Teeth
-
K
-
Hoge waterkwaliteit voor uw dental unit gedurende een heel jaar met maar één cartridge.
Voldoet ruim aan de nieuwe WIP richtlijnen (minder dan 100 KVE/ML) en is ook volgens
richtlijnen van OSAP, CDC en ADA.
Dentapure is “rocket -science”, gebaseerd op NASA technologie gebruikt in o.a. de Space
shuttle en het ISS.
Sluit menselijke fouten uit en vereist geen regelmatige testen volgens ingewikkelde
protocollen.
FDA goedgekeurd en EPA geregistreerd antimicrobieel product
Simpele installatie in vrijwel elk type unit
Op basis van jodium. Is veilig voor u, uw patiënten, uw medewerkers en het milieu.
Zeelte Dental Equipment
Weg van Rollecate 17 8325 CP Vollenhove
T: 0527-241782
E: [email protected]
W: www.zeelte.nl
Michiel Eijkman kende Ine Poppe nog uit de tijd dat beiden nog
film was ik direct geïnteresseerd’, zegt hij. ‘Ik moest meteen
denken aan de stichting Openbaar Kunstgebit uit de vroeg jaren
zeventig, die een aantal aspecten van het tandheelkundige vak
op zo’n creatieve en knotsgekke manier in beeld had gebracht in
een tentoonstelling in het Stedelijk Museum. Poppe en Davidse
hadden nog aanvullende financiering nodig voor hun filmproject
Cartridge
e/
255,-
EX
en het is mij via de stichting Nederlands Tijdschrift voor Tandheelt.
ins
excl.
TW
M
‘President George
Washington liet een
kunstgebit vervaar­
digen van tanden die
afkomstig waren van
een van zijn slaven’
Zekerheid van waterkwaliteit? Be sure with Dentapure!
Bot
tl
C
ment beschikt over een gesloten tv-circuit dat
de opleiding in staat stelt om driehonderd
studenten tegelijk – in plaats van acht – praktijkgericht onderwijs te bieden. Dit televisieitem sluit overigens wel af met kunst: werk
van de kunstenaarsgroep Openbaar Kunstgebit, drie kunstenaars/tandartsen die de draak
met hun vak steken.
‘Na eerst veel materiaal te hebben verzameld,
hebben we besloten ons vooral toe te leggen
op de relatie tussen tanden en cultuur’, zegt
Poppe. ‘Wij wilden het
onderwerp inkaderen,
associatief houden.’
C LU SI E F
B
kunde gelukt om die te regelen voor ze. Ook heb ik ze via mijn
netwerk kunnen helpen om met anderen in contact te komen. Ik
vind het leuk dat zij de film Teeth hebben gemaakt. Die zal zeker
veel serieuzer zijn dan het werk van Openbaar Kunstgebit, maar
ik vond het wel tijd dat er weer eens iets gebeurde op het
gebied van tandenkunst.’
kunde Michiel Eijkman. Beiden komen in de
documentaire voor. De Raat laat voorbeelden
uit de collectie zien en Eijkman diept een
anekdote op uit zijn tandartsverleden, waarin
hij vertelt hoe een hippie een gaatje geboord
wilde hebben in een getrokken kies, zodat hij
die met behulp van een paperclip als oorhanger kon gebruiken. ‘Hij liep met een gelukzalige glimlach de praktijk uit’, vertelt Eijkman.
Ook filmmaker Les Banks, bekend van Gaptoothed women, vormde een inspiratiebron.
‘Mooi hoe je van één zo’n klein facet binnen
een onderwerp een hele film kunt maken’, zegt
Davidse. Poppe vult aan: ‘Zijn vriend Werner
Herzog filmde bij de Afrikaanse nomadische
Woodabe-stam een ritueel waarbij een maagd
haar krijger selecteert op basis van de witheid
van zijn tanden en ogen. Prachtig: een gekregen paard kijk je niet in de bek, een gekozen
hengst wel.’
Slaventanden
Het gevolg van de zoektocht van Davidse en
Poppe is een veertig minuten durende documentaire die de relatie tussen tanden en cultuur
breed verkent en die geen moment verveelt.
Veel ruimte is er voor de geschiedenis en
ontwikkeling van het kunstgebit. Een fenomeen
waarmee de Amerikaanse president George
Washington al vroeg te maken kreeg, want hij
leed als twintiger aan de gevolgen van een
slecht gebit en liet een kunstgebit vervaardigen
van tanden die afkomstig waren van een van
zijn slaven. Ook met honden- en schapentanden is geëxperimenteerd om kunstgebitten te
maken, en zelfs met hout. Even gruwelijk als
de tanden van de slaaf van Washington is de
anekdote over de Waterloo teeth, de tanden
van de tienduizenden dode soldaten van het
slagveld van Waterloo die werden getrokken
om degenen die het zich financieel konden
veroorloven een kunstgebit te bezorgen. ‘Ook
de schilderijen uit de zestiende en zeventiende eeuw waarin werd getoond dat het
trekken van tanden en kiezen een publieke
gebeurtenis was, zijn heftig’, zegt Davidse. ‘Maar
misschien nog ongelooflijker is dat India nu
nog steeds straattandartsen kent.’
Voor Poppe zijn de talloze schilderijen en
prenten waarop de martelingen van Apollonia
worden verbeeld het gruwelijkst. Apollonia is
Dentz 45
CURASEPT®
CURASEPT®Implant
Implant
Bij
Bijingrepen
ingrepenenenimplantaatprocedures:
implantaatprocedures:
CURASEPT®
CURASEPT®
Implant
Implant
is speciaal
is speciaal
ontwikkeld
ontwikkeld
voor
voor
chemische
chemische
plaquebeheersing
plaquebeheersing
- direct
- direct
na chirurgie
na chirurgie
- vóór
- vóór
en na
en implantaatprocedures
na implantaatprocedures
NIEUW
NIEUW
Voordelen:
Voordelen:
voerdt ehretthet
- Hy-aHluyraolunrzounuzru(uHrA()HA
be) vboerd
- PV-PP-VA
P-V
(PAo(lyPvoilnyyvlipnyyrlp
roylrid
roolnideo-n
vien-yvlinyl
acetaat)
acetaat)
vormt
vormt
eeneen
beschermende
beschermende
filmlaag
filmlaag
overover
tanden,
tanden,
tandvlees
tandvlees
en en
mucosa
mucosa
- Ho- gHeodgoesdisoCsiHs XC,HmXe, tmaellteavlloeovrodoerlednelen
ADS®
ADS®
- Na- Na
implantaatprocedures
implantaatprocedures
- On- dOenrdsteerustneinugnibnigj ibmijm
im
ed
miaetdeialoteadloinagding
procedures
procedures
- In-alle
In alle
gevallen
gevallen
vanvan
acute
acute
ontsteking
ontsteking
200200
ml 0,20%
ml 0,20%
chx chx
digluconaat,
digluconaat,
ADS®,
ADS®,
HA,HA,
PVP-VA,
PVP-VA,
geen
geen
alcohol;
alcohol;
medisch
medisch
hulpmiddel
hulpmiddel
klasse
klasse
I I
de patrones van lijders aan tand- en kiespijn.
Ze wordt vaak afgebeeld met een tand in de
nijptang of met een tand in de hand. Symbolisch voor de martelingen die ze onderging
omdat ze standvastig in het geloof bleef in de
tijd van de christenenvervolging onder keizer
Declus (249-251).
Naast afschuw is er ook verwondering. Over
het feit dat mensen door gebitscorrectie steeds
meer op elkaar gaan lijken bijvoorbeeld. Poppe:
‘Niet alleen door tandheelkunde natuurlijk
maar ook door plastische chirurgie: allemaal
dezelfde neus en opgespoten lippen. Die eenvormigheid is jammer.’ Davidse zegt zich er
vooral over te verbazen. ‘Daarom zit er ook een
afbeelding van David Bowie in de documentaire’, zegt hij. ‘Ik heb me erover verbaasd dat
zelfs een beroemdheid met zo’n kenmerkend
gebit meegaat in de hype van gebitscorrectie.’
Seksualiteit
CHXCHX
en PVP-VA
en PVP-VA
en HA
en HA
biedt
biedt
belangrijke
belangrijke
voordelen
voordelen
die die
het het
chirurgisch
chirurgisch
resultaat
resultaat
sterk
sterk
kunnen
kunnen
beïnvloeden.
beïnvloeden.
PVP-VA
PVP-VA
(polyvinylpirrolidone-vinyl
(polyvinylpirrolidone-vinyl
acetaat)
acetaat)
is een
is een
polymeer
polymeer
metmet
sterk
sterk
mucoadhesieve
mucoadhesieve
eigenschappen
eigenschappen
waardoor
waardoor
eeneen
bescherbeschermende
mende
filmlaag
filmlaag
gevormd
gevormd
wordt,
wordt,
nietniet
alleen
alleen
overover
tanden,
tanden,
maar
maar
ookook
overover
tandvlees
tandvlees
en mucosa.
en mucosa.
HA (hyaluronzuur)
HA (hyaluronzuur)
komt
komt
kunnen
kunnen
tandvleesontstekingen
tandvleesontstekingen
voorkomen
voorkomen
worden.
worden.
Curacept
Curacept
ADS®
ADS®
Implant
Implant
zorgt
zorgt
voorvoor
eeneen
intensieve
intensieve
ondersteuning
ondersteuning
kleuringen
kleuringen
die die
normaal
normaal
gesproken
gesproken
op treden
op treden
bij CHX
bij CHX
gebruik.
gebruik.
Curaden
Curaden
Beleux
Beleux
Division
Division
www.curaprox.nl
www.curaprox.nl
[email protected]
[email protected]
0418
0418
726726
986986
Vraag
Vraag
ook
ook
naar
naar
CURASEPT
CURASEPT
ADS®
ADS®
PERIO
PERIO
0,12%
0,12%
chxchx
met
met
hyaluronzuur
hyaluronzuur
enen
PVP-VA
PVP-VA
Ook de relatie tussen het gebit en seksualiteit
komt aan bod. Niet alleen over de vraag of
vrouwen met een spleetje tussen de tanden
sexy zouden zijn, maar ook in de meer bizarre kunstuitingen met betrekking tot de
vagina dentata. Kunstenares Pépé Smit zegt in
dit verband een vrouwelijke tegenhanger van
de potloodventer te hebben willen ontwikkelen, ‘om de mannen ook eens lekker bang te
maken.’ Poppe zegt: ‘De vagina dentata is een
bijzonder stukje cultuurgeschiedenis, waarbij
iedereen ten onrechte aan Sigmund Freud
denkt, want die heeft het nooit beschreven. De
associatie ligt natuurlijk voor de hand, maar
het is een onderwerp dat in alle culturen
voorkomt.’ Ze beschreef het zelf ook in de
stukken die ze voor NRC Handelsblad schreef.
Het vaktijdschrift Quality Practice van ACTA
in Amsterdam nam een aantal van die artikelen over, maar niet het artikel over vagina
dentata. ‘Het is blijkbaar een lastig onderwerp
voor tandartsen’, zegt Poppe.
Davidse en Poppe dienen hun film in voor het
Internationaal Documentaire Film Festival
Amsterdam (IDFA, vindt plaats van 16 tot en
met 27 november) en maken ook een Engelstalige versie. ‘Het is een universeel onderwerp’,
zegt Poppe, ‘dus we mikken op een zo breed
mogelijk publiek. We maken ook een lezing
bij de film samen met studenten van de kunstacademie. Zij hebben een kunstwerk, een gebit,
gemaakt om hun opvatting dat iedereen in de
toekomst vegetariër zal worden, kracht bij te
zetten. Hun idee is dat je hiervoor primair
kiezen nodig hebt om te kauwen en dat je de
overbodige voortanden kunt laten vervangen
door led-lampjes, glow-in-the-dark-streepjes
of beeldhouwwerkjes om te laten zien dat je
al tot de groep vegetariërs behoort. Een fascinerend idee.’
Teeth bekijken?
Het is mogelijk de film tegen een kleine
vergoeding in de wachtkamer te tonen.
Informatie: [email protected]
Dentz 47