Transcript Astronomija i Nobelove nagrade

ASTRONOMSKE NOBELOVE
NAGRADE:
ADEKVATNO PREDSTAVLJANJE NAJSTARIJE ZNANOSTI ?
Milan M. Ćirković
Astronomska opservatorija Beograd
Prirodno-matematički fakultet Univerziteta u Novom Sadu
Future of Humanity Institute, Oxford University
e-mail: [email protected]
17. V 2012.
ASTRONOMIJA I ASTRONOMSKE ZNANOSTI
•
Dvije grupe srodnih disciplina:
• „Tradicionalni“ partneri: meteorologija, klimatologija, geodezija,
geofizika, spektroskopija, matematička kosmologija...
• Interdisciplinarne oblasti: nuklearna astrofizika, astrokemija,
astrobiologija, planetarna geologija...
•
Istinska povijest znanosti ne priznaje disciplinarne granice
•
Specifična epistemologija i metodologija
•
Organizacijski klasificirane u fizičke
ili matematičko-fizičke oblasti
NOBELOVE NAGRADE
•
Alfred Nobel (1833-1896)
•
Originalne nagrade: fizika , kemija , medicina,
književnost, mir
•
Prve dodjeljene 1901: Vilhelm Rendgen, Jakobus
van‘t Hof, Emil fon Bering, Sili Pridom, Anri Dinan
•
Propozicije: najviše 3 dobitnika, po najviše 2
osnove , ne dodeljuje se posthumno
•
Novčana nagrada jako varira (posljednjih godina
oko 10 miliona kruna ≈ 1 miliona eura)
•
Pozitivna diskriminacija empirijske znanosti
•
Brojne predrasude...
1936: KOZMIČKE ZRAKE
•
Victor Franc Hess (1883-1964): “za otkriće kozmičkog
zračenja“
•
Ključna otkrića između 1911 i 1913
•
Usavršeni instrumenti za detekciju zračenja
•
Letovi u balonu do 5,3 km visine (često i noću, uz veliki
rizik)
•
Rješenje misterije poijrekla jonizujućeg zračenja!
•
Miliken: „kozmičke zrakei“
•
Nakon Anschluss-a 1938, Hess emigrira u SAD gdje do
kraja života radi na Fordham sveučilištu
1967: IZVOR ENERGIJE ZVIJEZDA
•
Hans Albrecht Bethe (1906-2005): “za doprinos teoriji
nuklearnih reakcija, a posebno za razjašnjenje stvaranja energije
u zvijezdama”
•
Rođen u Strasburu, u nemačkoj židovskojj porodici
•
Učenik Arnolda Somerfelda u Munchenu
•
1933. emigrira najprije u V. Britaniju, a potom u SAD
•
Na Sveučilištu Cornell predavao skoro 70 godina (!)
•
Nuklearna astrofizika, teorija polja, „Beteova biblija“, αβγ...
•
SN1987A
•
Analiza nesreće u Černobilju...
•
Brojne parodije, popularni članci...
BETEOV (CNO) CIKLUS
1974: RADIO ASTRONOMIJA
•
Martin Ryle (1918-1984) i Antony Hewish (1924-): „za njihov
pionirski rad u radio astronomiji: Ryle za izum tehnike
aperturne sinteze, a Hewish za odlučujuću ulogu u otkriću
pulsara“
•
Aperturna sinteza omogućava korištenje velikih
interferometara (od 1950-tih radio, a od 2000-tih i optičkih)
•
Jedan od velikih skandala u istoriji nagrade...
OPTIČKA APERTURNA SINTEZA
KONTROVERZA
• Otkriće pulsara učinila je Jocelyn Bell
Burnell .
• Ser Fred Hoyle (i drugi): nagrada Hewishu
je skandalozni No-Bell...
• Hewish čak nije ni vjerovao da je signal
autentičan!
• Objavljeni rad ima 5 autora, Hewish bio
prvi, a Bellova drugi autor
• Primjer zloupotrebe rukovođenja i
mentoriranja, diskriminacije prema ženama
u znanosti
1978: KOZMIČKA MIKROVALNA POZADINA
•
Arno Allan Penzias (1933) i Robert
Woodrow Wilson (1936) za „otkriće
kozmičkog mikrovalnog pozadinskog
zračenja“
•
Kontroverza: slučajno otkriće bez
adekvatne interpretacije?
•
Diki i Pibls 1965. objašnjavaju stvar
•
Svako može da čuje mikrotalasno
pozadinsko zračenje!
•
Ostatak epohe rekombinacije, oko
380 tisuća godina nakon Velikog
praska...
•
Gamov? Diki i Pibls?
1983: ZVIJEZDE I NUKLEOSINTEZA
•
William Alfred "Willy" Fowler (1911–1995) „za teorijske i
eksperimentalne studije nuklearnih reakcija koje dovode do nastanka
kemijskih elemenata“ i Subrahmanyan Chandrasekhar
(சுப்பிரமணியன் சந்திரசசகர்) (1910–1995) „za teorijske studije
fizičkih procesa ključnih za strukturu i evoluciju zvijezda“
•
Značajna nepravda (Fowler potvrdio): izostavljanje ser Freda Hoyla
•
Čandra(šekar): najuniverzalniji astrofizičar ikada
•
Čandra vs. Edington
•
Bijeli patuljci, hidrodinamika, crne rupe, povijest znanosti...
•
Izvrstan organizator: urednik ApJ 20 god.
•
Karl Segan: „Šta znači istinska elegancija naučio sam
Chandrasekhara.“
od
B2FH TEORIJA
CHANDRASEKHAROVA GRANICA: KLJUČ ZA
SUDBINU ZVIJEZDA
1993: BINARNI PULSAR
•
Joseph Hooton Taylor, Jr. (1941) i Russell Alan Hulse
(1950) „za otkriće nove vrste pulsara koje je otvorilo nove
mogućnosti za proučavanje gravitacije“
•
1974: PSR B1913+16
•
Period 0.05902999792988 sekundi... i raste!
•
Emisija gravitacionih valova
2002: NEUTRINSKA I RENDGENSKA
ASTRONOMIJA
•
Rikardo Đakoni (1931): „za pionirske doprinose
astrofizici, koji su doveli do otkrića kozmičkih rendgenskih
izvora“
•
Masatoši Košiba (小柴 昌俊) (1926) i Rejmond Dejvis
(1914–2006) „za detekciju kozmičkih neutrina„
Neobično uspješni graditelji instrumenata!
CHANDRA X-RAY OBSERVATORY
2006: COBE
Džon Mater (1945)
Džordž Smut (1945)
• Za “otkriće spektra crnog tijela i anizotropija kozsmičke mikrovalne
pozadine”
2011: TAMNA ENERGIJA!
Adam Ries (1969)
Sol Perlmuter (1959)
Brajan Šmit (1967)
• Za “otkriće ubrzanog širenja svemira kroz promatranja
udaljenih supernovih”
“PROŠIRENI” HABLOV ZAKON
SVE U SVEMU...
•
18 astronomskih laureata iz fizike (
9,4%)
•
Poslije 2. svj. rata: 11,8%
•
Posljednjih 25 godina: 16%
•
U posljednjih par decenija godina
trend od približno 1 u 5 godina.
•
Manje od ulaganja, više od personala!
•
Favorizirani promatrači (15/18)
•
Brojni drugi nobelovci „usput“ dopriijneli
astronomiji: Einstainn, Pol Dirac, Lav
Landau, Hans Alfven, Stiven Weinberg...
NAGRADE IZ KEMIJE RELEVANTNE ZA
ASTRONOMIJU
Harold C. Urey (1934): „za
otkriće deuterija“
Gerhard Herzberg (1971): „za
doprinos spektroskopiji“
Paul Crutzen, Mario Molina i Sherwood Rowland (1995): „za rad u
atmosferskoj kemiji, sa naglaskom na formiranje i raspad ozona”
JURI: PIONIR PLANETARNIH
ZNANOSTI I ASTROBIOLOGIJE
•
•
•
•
Otac astrokemije i paleoklimatologije
Doprinio razvoju teorija nastanka planeta i satelita
Sudari Zemlje sa kometama i asteroidima?
Sa Mullerom prvi sintetirao aminokiseline u simuliranoj
primordijalnoj atmosferi Zemlje
NOBELOVAC ZA MIR ZNAČAJAN ZA
ASTRONOMIJU
•
Андрей Дмитриевич Сахаров
(1921–1989), laureat 1975
•
„za ubjedljivu odbranu neotuđivih ljudskih
prava kao temelja istinske i trajne
međunarodne saradnje“
•
„Otac sovjetske hidrogenske bombe“
•
1967-1986 u zatvoru, kućnom pritvoru ili
progonstvu
•
Izumitelj tokamaka
•
Prva teorija bariogeneze (1967):
objašnjenje asimetrije materije i
antimaterije
TKO JE ZASLUŽIVAO, A NIJE DOBIO?
•
Habl: otkriće galaksija, širenje
svemira
•
Edington: struktura zvezda
•
Lemetr, Gamov: Veliki prasak
•
Oort: galaktička dinamika
•
Zeljdovič, Ostrajker, Pibls: stvaranje
strukture
•
Bekenštajn, Hoking i Penrouz:
termodinamika crnih rupa
•
Gut, Linde: kozmološka inflacija
HVALA NA PAŽNJI!