Transcript Dr. Jeroen Linssen

Een geschiedenis van de hebzucht
Aan de hand van DE AVARITIA van POGGIO BRACCIOLINI (1380-1459)
Poggio Bracciolini (1380-1459)
• Poggio Bracciolini, De avaritia. Dialogus contra avaritia, 1417.
• Deelnemers aan de dialoog:
- Bartolomeo (gastheer)
- Antonio (jonge, veel belovende wetenschapper)
- Andrea (theoloog, met grote kennis van de traditie)
Bartolomeo: eerste argument tegen de hebzucht
Hebzucht is de meest schadelijke ondeugd, nog erger dan de wellust.
• Bijbel: “Geldzucht is de wortel van alle kwaad” (1 Timóteus 6: 10).
• Apollo-tempel: “Mèden agan” (‘Niets te veel’ of ‘Overdaad schaadt’).
• Kerkvaders: Hebzucht staat aan de oorsprong van al het kwaad.
• De 11e eeuw: Hebzucht (avaritia) wordt de hoofdzonde bij uitstek en
onttroont daarmee de hoogmoed (superbia).
Bartolomeo: tweede argument tegen de hebzucht
Hebzucht is het ‘onbegrensde’ verlangen naar rijkdom en daarom
strijdig met de menselijke natuur
• Aristoteles: De onbegrensde of oneindige geldverwerving is
tegennatuurlijk, omdat ze zonder doel is, en daarmee vormt ze een
bedreiging voor de polis. Ze dient misschien het leven, maar zeker niet het
‘goede’ leven.
• Karl Marx: “De maag heeft slechts een beperkte capaciteit, en met één
lichaam kan men niet tegelijkertijd tien huizen bewonen.”
Bartolomeo: derde argument tegen de hebzucht
Hebzucht moet uit de (stad)staat worden verdreven, want ze is
schadelijk voor alles en iedereen.
• Thomas More: Utopia als antwoord op de verpaupering. “Wat de grootste
bron van welvaart voor dit land [Engeland] leek te worden, dat wordt door de
schandelijke hebzucht van een klein aantal mensen verkeerd in een vloek.”
• Het socialisme: De droom van de heilstaat, waaruit de hebzucht definitief is
verdreven.
• John Maynard Keynes: Het geloof in een nabije toekomst, waar “hebzucht
een ondeugd is, het nemen van woeker een misdaad, en de liefde voor geld
verachtelijk.”
Antonio: eerste argument voor de hebzucht
Wellust is schadelijk, hebzucht is daarentegen heilzaam, want ze maakt
mensen ‘ondernemend’.
• Thomas Hobbes: Men moet hebzucht zelf niet veroordelen, maar eventueel
alleen de middelen waarmee men zich verrijkt.
• Ayn Rand: Hebzucht is een nastrevenswaardige en positieve eigenschap die
alle bewoners van haar Atlantis kenmerkt.
• Gordon Gekko: Lofzang op de hebzucht: “Greed is good” en “Hebzucht
versnelt de vooruitgang van de mensheid.”
Antonio: tweede argument voor de hebzucht
Hebzucht behoort tot de natuur van de mens en mag daarom niet
veroordeeld worden.
• Spinoza: Het heeft niet veel zin om de aandoening van hebzucht te
veroordelen, immers ze behoort tot onze natuur. Spinoza zegt (in de TP): je
moet de menselijke begeerte niet te veel tegenwerken, maar ze zo leiden dat
ze de samenleving ten goede komen. Daarom kun je mensen beter
hebzuchtig laten zijn dan gierig.
• Adam Smith: De mens is van nature ‘zelfzuchtig’, ‘roofgierig’ en uit op
‘zelfverrijking’.
• Jeremy Bentham: De mens is “een zelfzuchtig schepsel” dat alleen zijn eigen
belang nastreeft. Bij Bentham is dat niet alleen een empirisch gegeven, maar
ook een gebod (Gij zult…).
Antonio: derde argument voor de hebzucht
Hebzucht is een deugd en vormt de fundering van de staat, want ze
zorgt voor alles wat goed is in de maatschappij.
• Bernard Mandeville: “Het fundament van de samenleving wordt gevormd
door datgene wat wij het kwaad noemen.” Zonder dat kwaad zou de
samenleving instorten.
• Adam Smith: De mens “is uit op zijn eigenbelang”, maar zonder het te weten
bevordert hij daarmee het belang van de samenleving.
• Karl Marx: “De enige raderen die de politieke economie in beweging zet zijn
de hebzucht en de oorlog tussen de hebzuchtigen; de concurrentie.”
Andrea: eerste argument tegen de hebzucht
Hebzucht is niet natuurlijk, want de natuur geeft en is genereus.
• Georges Bataille e.a.: Algemene economie versus beperkte economie;
Economie van de gift versus economie van de schaarste.
• Mahatma Gandhi: “De aarde biedt voldoende om ieders behoefte te
bevredigen, maar niet ieders hebzucht.”
• Wereldvoedseldag (16 oktober): Er wordt wereldwijd voldoende voedsel voor
iedereen geproduceerd. Toch lijden bijna 1 miljard mensen honger. Het komt
dus aan op een eerlijker verdeling.
Andrea: tweede argument tegen de hebzucht
De hebzuchtige mens is desastreus voor de maatschappij, want hij is
gierig en enkel uit op zijn eigenbelang.
• Occupy 2011: Men demonstreert tegen de hebzucht van Wall Street en
andere grote financiële instellingen. De hebzucht in de financiële sector
beschouwt men als de belangrijkste oorzaak van de financiële crisis. Men wil
de bestaande economische ongelijkheid opheffen. “We are the 99%” is de
leus waaronder men voor een nieuwe economie pleit.
• Michael More: Hij eindigt de film Capitalism: A Love Story (2009) met de
boodschap dat het kapitalistische systeem van georganiseerde hebzucht niet
kan worden hervormd. Het moet gewoon verdwijnen.