Transcript Griffels, Penselen, Paletten en Vlag en Wimpels 2016

Juryrapport
Griffels,
Penselen,
Paletten en
Vlag en Wimpels
2016
Juryrapport
Griffels 2016
De Griffeljury 2016, bestaande uit:
Margreet Ruardi (voorzitter), Martijn Blijleven, Adry Prade, Nathalie Scheffer
en Nina Schouten,
heeft de volgende boeken voorgedragen ter bekroning met een Zilveren Griffel of
Vlag en Wimpel. De Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek
heeft deze voordracht overgenomen.
Zilveren Griffels
Tot zes jaarTijs en de eenhoorn - Imme Dros
Em. Querido’s Kinderboeken Uitgeverij
Kom uit die kraan!! - Tjibbe Veldkamp
Uitgeverij Lemniscaat
Vanaf zes jaarMooi boek - Joke van Leeuwen
Em. Querido’s Kinderboeken Uitgeverij
De tuin van de walvis - Toon Tellegen
Em. Querido’s Kinderboeken Uitgeverij
Vanaf negen jaarGroter dan de lucht, erger dan de zon - Daan Remmerts de Vries
Em. Querido’s Kinderboeken Uitgeverij
Gips - Anna Woltz
Em. Querido’s Kinderboeken Uitgeverij
InformatiefEen aap op de wc - Joukje Akveld
Uitgeverij Hoogland & Van Klaveren
Stem op de okapi - Edward van de Vendel
Em. Querido’s Kinderboeken Uitgeverij
Poëzie Nooit denk ik aan niets - Hans & Monique Hagen
Em. Querido’s Kinderboeken Uitgeverij
Rond vierkant vierkant rond - Ted van Lieshout
Em. Querido’s Kinderboeken Uitgeverij
3
Vlag en Wimpels
Tot zes jaar
Bas en Daan graven een gat - Mac Barnett
Inleiding
Uitgeverij Hoogland & Van Klaveren
Wat zou jij doen? - Guido van Genechten
Clavis Uitgeverij
Het boek zonder tekeningen - B.J. Novak
Uitgeverij Lannoo
Vanaf zes jaar
Bens boot - Pieter Koolwijk
Uitgeverij Lemniscaat
De zee kwam door de brievenbus - Selma Noort
Uitgeverij Leopold
Lotte & Roos. Samen ben je niet alleen - Marieke Smithuis
Em. Querido’s Kinderboeken Uitgeverij
De Griffeljury 2016 las de afgelopen maanden 182
bekroningen in de eerste plaats uit van de kwaliteit
boeken die in 2015 verschenen. Dat waren er 28
van de tekst, waarbij in de daartoe aanleiding
meer dan het jaar ervoor en 54 meer dan in 2014.
gevende gevallen eveneens dient te worden gelet op
Een opmerkelijk stijgende lijn.
de eenheid van tekst en illustraties. De jury heeft
Veel van die boeken gingen mee naar een tweede
zich daar keurig aan gehouden: compositie, stijl,
ronde; 2015 leverde een grote hoeveelheid mooie
karakterontwikkeling – het kwam allemaal voorbij.
en goede boeken op die de moeite waard waren
Helderheid bij informatief. Zeggingskracht bij
nog een keer goed te lezen. Ook waren er boeken
poëzie. Bij de categorie tot zes jaar werd de jury
die die tweede ronde niet haalden, maar wel
overrompeld door de creativiteit waarmee woord
onderhoudend, bruikbaar en sympathiek waren.
en beeld samen een verhaal kunnen vertellen,
Een heel mooi kinderboekenjaar dus, 2015, met
maar ook hoe het zonder plaatjes kan. Illustraties
een breed kwalitatief aanbod, waaronder ook
bleken ook in de categorieën informatief en poëzie
enkele geslaagde debuten.
een bijzondere rol te spelen. Expressiemiddelen
De Griffeljury kan in vijf categorieën telkens
versterken elkaar of lopen in elkaar over.
maximaal vijf titels voordragen voor bekroning.
Informatief begint een spannende relatie met
Per categorie maximaal twee Zilveren Griffels en
poëzie. Aan traditionele genre-indeling wordt
Vanaf negen jaarSpijkerzwijgen - Simon van der Geest
maximaal drie Vlag en Wimpels. De Griffeljury
gemorreld, daarin verschilt kinderliteratuur niet
Em. Querido’s Kinderboeken Uitgeverij
2016 heeft 23 titels voorgedragen aan de directie
van die voor volwassenen. Het heeft schitterende
van de CPNB. Dat het er geen 25 werden komt door
resultaten tot gevolg.
het geringe aanbod aan poëzie. Daarin verschilt
Tal van thema’s en onderwerpen passeerden
2015 niet van voorgaande jaren.
de revue. Gescheiden ouders, gekwelde tieners,
De veertiende goudvis - Jennifer L. Holm
Uitgeverij Hoogland & Van Klaveren
Vooral in de categorieën vanaf negen jaar en
ouders die zo hard werken dat ze hun kinderen
Suikerspin - Derk Visser
informatief was het aanbod groot. Bij informatief
verwaarlozen, bange kleuters, stoere kleuters.
Uitgeverij Gottmer
was het effect van Kinderboekenweek 2015
Heel veel dieren: kikkers, walvissen, beren, hazen,
merkbaar, met het thema Raar maar waar, over
konijnen en apen. Wilde dieren en dieren in
natuur, wetenschap en techniek. Toch droeg de
dierentuinen. Mythische dieren en raadseldieren.
Griffeljury in deze categorie niet alleen titels op dit
En ook heel veel opa’s. Zij staan in de startblokken
terrein voor.
voor de Kinderboekenweek 2016.
Informatief
De blauwe vinvis - Jenni Desmond
Uitgeverij Lemniscaat
Steve Jobs. Waanzinnig goed - Jessie Hartland
Uitgeverij Luitingh-Sijthoff
Volgens het reglement van de Griffels en Vlag
en Wimpels gaat de CPNB bij het criterium voor
De Griffeljury
Van oerknal tot robot. Alles heeft een begin - Marc ter Horst
Uitgeverij Gottmer
Poëzie
In een slootje ben ik een bootje - Bette Westera
Uitgeverij Lannoo
4
5
Zilveren Griffel
Zilveren Griffel
Categorie tot zes jaar
Categorie tot zes jaar
Tijs en de eenhoorn
Kom uit die kraan!!
Auteur: Imme Dros
Auteur: Tjibbe Veldkamp
Illustrator: Harrie Geelen
Illustrator: Alice Hoogstad
Uitgever: Em. Querido’s Kinderboeken Uitgeverij
Uitgever: Uitgeverij Lemniscaat
Tijs is met zijn ouders en broertjes naar een huis
Tijs moet huilen. De eenhoorn troost hem. Ze horen
Bart houdt ervan om bij de bouw te kijken: naar
Hoogstad). Die vertellen nog een ander verhaal in
in het bos verhuisd, maar als zij het over ‘ons huis’
bij elkaar in voor- en tegenspoed. Tijs wil naar
de wals, de cementmolen en de hijskraan. Als de
dit geweldige prentenboek waarin alles anders is
hebben, denkt hij aan het vorige huis, aan zee.
huis en begint het voordeel van het nieuwe huis te
bouwvakkers gaan schaften, let hij op of er niemand
dan het op het eerste gezicht lijkt. Als we uitzoomen
Na twee weken loopt hij weg, met zijn beer en
beseffen: hij heeft er een kamer met plaats genoeg
op de bouwplaats komt. Als dat gebeurt, moet Bart
van de plaats des onheils zien we wat er gebeurt.
tekenspullen onder zijn arm naar het oude huis.
voor een eenhoorn. Als de politie Tijs vindt en naar
de politie bellen, zo hebben de bouwvakkers hem op
En op het eind horen we ook hoe het echt zit. Het
Er is nog iemand aan het dolen: de eenhoorn.
huis brengt, is dat het nieuwe huis. De eenhoorn,
het hart gedrukt.
werpt een heel ander licht op Bart. Hij is niet het
Hij, die weet dat hij niet bestaat en nergens bij
in kleine variant mee in de auto, sputtert nog even:
Hoe oud zou Bart zijn? Een jaar of vijf? Is dat niet
onnadenkende jongetje waarvoor we hem hielden,
hoort, zoekt iets. Ergens. De paden van Tijs en de
‘Daar wou je nou juist niet heen!’ Maar voor Tijs is
wachten op moeilijkheden? Die blijven inderdaad
maar een behoorlijk coole gast.
eenhoorn kruisen elkaar op de kerktoren in een
het duidelijk dat dit hun huis is, het veilige huis van
niet uit. Grote jongens dagen hem uit: hij durft
Tjibbe Veldkamp en Alice Hoogstad spelen een
grote stad. De eenhoorn begint een gesprek en is
zijn familie. Hij wijst de eenhoorn op de tegel in
vast niet het terrein op, zijzelf wel. Bart trapt erin
geraffineerd spel met zeggen, tonen en verzwijgen
heel blij dat Tijs hem kan horen én zien. Helemaal
de gang aan: het ultieme bewijs van diens bestaan.
en zegt iets doms: ‘Ik ga de bouw op. Maar dan
in dit spannende en grappige verhaal. Als je de
gelukkig is hij dat Tijs weet wie hij is. Ook voor Tijs
De lezer weet op dat moment hoe Tijs aan al die
moeten jullie de politie bellen.’ Want hadden de
verrassing van het verhaal kent, ben je nog lang niet
is het een fijne verrassing. Hij had een eenhoorn op
eenhoornkennis komt. Terecht staat de tekening
bouwvakkers hem dat laatste niet opgedragen? Dan
uitgelezen. Integendeel: Kom uit die kraan!! leent
zijn verjaardag gevraagd, maar zijn ouders zeiden
van die tegel al op de titelpagina – want met die
kruipt hij onder het hek door de bouwplaats op.
zich bij uitstek voor terugbladeren en opnieuw lezen
dat eenhoorns niet bestaan. Hij had wel eenhoorns
tegel moet alles zijn begonnen.
Hij klimt in de wals, plet het hek en een auto, gaat
en kijken. Iedere keer ontdek je nieuwe dingen. Zie
getekend, dat zien we op de tekeningen van Harrie
De gelukkige thuiskomst maakt het verhaal tot een
in de cementwagen en stort beton op straat, klimt
bijvoorbeeld hoe beteuterd de grote jongens kijken
Geelen eerder in het boek: ze lijken verdacht veel op
mooie ronde vertelling over missen, accepteren en
in de hijskraan en tilt de inmiddels gearriveerde
aan het eind, of de agenten als ze door hebben wat
de eenhoorn die hij nu heeft ontmoet en die bij hem
verdergaan. Het is ook een fijnzinnig verhaal over
politieauto op. Een ravage dus.
er is gebeurd. In levendige taal, met veel dialoog,
wil horen. Samen gaan ze op zoek naar de zee.
vragen als ‘Kun je iets wat niet bestaat zien? Als je
Maar kijk, kijk om je heen lezer. Dat heeft de kleine
uitroepen en herhalingen tekent Tjibbe Veldkamp
Hun tocht leidt tot prachtige bespiegelingen. Op
iets tekent, bestaat het dan? Ben je pas iemand als
hoofdpersoon ook gedaan. We zien het op de
de gebeurtenissen op – een boek dat zich dus
straat in de stad zien de andere mensen ook Tijs
je door anderen wordt gezien?’ Metrum, alliteraties
tekeningen (schitterende spreads in verf van Alice
heerlijk laat voorlezen.
niet. Bestaat híj wel? Gelukkig ziet hij zichzelf in
en herhalingen maken Tijs en de eenhoorn tot een
een etalageruit naast de eenhoorn lopen. Maar
geweldig voorleesboek. Ook zonder de tekeningen
de eenhoorn ziet zichzelf daar niet. Tijs tekent de
staat de tekst als een huis, maar deze maken het
eenhoorn, een keer klein en een keer groot. Nog niet
boek wel tot een bijzonder geheel. Ze ondersteunen
zo gelijkend als op de tegel van mama, maar toch:
de sfeer en dynamiek: zie hoe de ingekaderde
een bewijs van bestaan. En een voorafspiegeling van
tekeningen overgaan in spreads als Tijs verdrietig
wat de eenhoorn blijkt te kunnen: moeiteloos van
is en terug naar huis wil. Vooral vertellen ze het
formaat veranderen.
verhaal vanuit Tijs’ gedachtewereld, want alleen hij
Het wordt donker, ze vinden de weg naar zee niet en
ziet de eenhoorn.
6
7
Zilveren Griffel
Zilveren Griffel
Categorie vanaf zes jaar
Categorie vanaf zes jaar
Mooi boek
De tuin van
de walvis
Auteur en illustrator: Joke van Leeuwen
Uitgever: Em. Querido’s Kinderboeken Uitgeverij
Auteur: Toon Tellegen
Illustrator: Annemarie van Haeringen
Uitgever: Em. Querido’s Kinderboeken Uitgeverij
Letters die bakkeleien over hun plaats in een rijtje.
Dat leidt tot een bundel met verhalen, strips,
De walvis woont midden in de oceaan. ’s Nachts ligt
Prachtig bouwt Toon Tellegen dit verhaal op: de
Ze willen een woord vormen, maar betekent het wel
gedichten, raadsels, visuele poëzie, beeldwoorden,
hij vaak op zijn rug en fantaseert dat de hemel de
sterrenhemel is het voorbeeld van een tuin. Een
iets? Zo niet: omdraaien! Te kort? Daar komt nog
brieven met verborgen antwoorden, een Letterbuurt
tuin van de maan is waar de sterren op bezoek zijn.
droom over een gezellig, maar glibberig bezoek van
een O aan, wat zijn we dan? Het kan nog lekkerder:
en heel veel ABC’s. Zo is er een lenig ABC, waarin
Hij zou zelf wel een tuintje willen hebben met een
de eekhoorn is het laatste zetje voor de bestelling
ROOM! Maar wat als er een D aankomt, waar zetten
kinderen met hun lichamen een letter vormen
bank, om behaaglijk op achterover te leunen. Een
bij de sprinkhaan. De wens van de walvis is
we die? MOORD willen we niet maken, maar schuif
(de T kun je in je eentje vormen, voor de M heb je
fontein heeft hij al. Per brief bestelt hij een tuin met
bescheiden. Maar de bank met de tuin staan voor
eens op, draai eens om… wat een mooi woord zijn
vier kinderen nodig) en een monstertjes-ABC. Het
een bank bij de sprinkhaan.
meer, want wat hem óók aantrekt in het voorbeeld
we nu, zeggen de letters met de ogen dicht. Zo gaat
toevallig-ABC laat foto’s zien van uiteenlopende
Na een lange tocht arriveert deze met een volle boot
van de sterrenhemel, is het feest dat daar aan de
het er ongeveer aan toe in een van de strips uit Mooi
dingen die op letters lijken. In de strip Vurkie en
bij de walvis. Eerst plaatst hij een bank op diens
gang lijkt: de maan die bij iedereen langskomt om
boek. Mooi dat er letters zijn om een woord van te
Lepeltjie die verspreid door het hele boek staat, is
nek, vlakbij de fontein. Dan begint hij met de tuin.
een praatje te maken. Die aanspraak is er volop
maken, zo begint dit boek in een gedicht dat ook
een dosis onwrikbare kinderlogica verwerkt die je
Vanaf nu mag de walvis niet meer opspringen. De
als de tuin klaar is. Er is ook altijd zo veel om te
grafisch laat zien dat je dat eindeloos kunt doen.
doet lachen en nadenken. Een verhaal waarin a, i, o,
sprinkhaan heeft alles bij zich om een weelderige
zeggen, zei hij eerder, toen de sprinkhaan hem
Het tweede gedicht vertelt op dezelfde manier hoe
u en ij ontbreken, is knap gedaan en menig kind zal
tuin aan te leggen en te onderhouden. Er groeien
veelzeggend noemde en niet veeleisend vond. Maar
mooi het is dat er woorden zijn om een zin van te
popelen om zelf ook zoiets te proberen. Mooi boek
zelfs appel- en perenbomen in. Als de walvis zijn
hoe meer zijn droom werkelijkheid wordt, hoe meer
maken. En nog een zin. Dat doet Joke van Leeuwen
is een aanstekelijk boek voor beginnende lezers en
gasten op een appel wil trakteren, hoeft hij alleen
praktische problemen er ontstaan en hoe meer
vervolgens in deze bijzondere bundel. Dat woorden
meer gevorderde lezers, want het blijft lang mooi.
maar zachtjes met zijn hoofd te schudden. Nu kan
hij beknot wordt in wat hij echt graag doet. Een
en zinnen tot mooie resultaten kunnen leiden,
Mooi dat er woorden zijn om zinnen van te maken.
de visite komen.
ervaring rijker geniet hij uiteindelijk extra van zijn
bewijzen haar dierenverhalen en de gedichten, zoals
Mooi dat er zinnen zijn om boeken van te maken.
De bezoekers bewonderen de tuin en de walvis
fontein.
Maan en aarde, waarin ze het bestaan uitlegt. Maar
Mooi dat Joke van Leeuwen er is om een speels en
geniet van het bezoek. Maar er komen scheurtjes in
Tellegen beschrijft dit proces subtiel, in
Van Leeuwen houdt het niet bij letters en woorden.
origineel kijk- en leesboek te maken.
het geluk. De walvis mag niet hard lachen, want dan
schitterende zinnen. Als lezer vraag je je op de
Ze voegt beeld toe aan het palet en dan begint het
schudt alles van zijn rug. Hij kan ook niet op zijn
eerste bladzijde al af in welke bochten de walvis
grote mengen.
rug liggen om naar de sterren en de maan te kijken.
zich moet wringen om op een bankje bij zijn fontein
Als het nijlpaard en de neushoorn samen op het
te gaan zitten. In de loop van het verhaal stelt de
bankje gaan zitten, breekt de rugleuning en als ze
walvis zelf zich dit soort vragen ook. Hoe moet hij
gaan dansen, bezorgt dat de walvis rugpijn. Als later
bijvoorbeeld schoffelen? Kan hij zijn eigen tuin wel
het vuurvliegje aanbiedt ’s nachts voor het licht in
zien? De sprinkhaan biedt telkens hulp. Maar de
de tuin te zorgen, wijst de walvis dat af. Hij heeft al
twijfels slaan toe, de gedachten van de walvis gaan
licht van de maan en de sterren. Wanneer hij zich
steeds aan en uit, schrijft hij het vuurvliegje.
realiseert dat hij de enige is die niet van zijn tuin
De tuin van de walvis is een verhaal van
kan genieten, maakt hij een woeste sprong de lucht
zachtmoedigheid. De walvis denkt aan anderen en
in. De tuin spoelt van zijn rug af, maar hij vindt het
klaagt niet, ook niet als zijn rug pijn doet van de
niet erg. Hij heeft zijn fontein nog. En hij kan weer
dansende dieren. Hij is zachtaardig, genereus en
uit het water springen en de diepte in duiken. Dat
gastvrij, een dier om van te houden. Tellegen heeft
moet.
hem schitterend getypeerd.
8
9
Zilveren Griffel
Zilveren Griffel
Categorie vanaf negen jaar
Categorie vanaf negen jaar
Groter dan de lucht,
erger dan de zon
Gips
Auteur: Daan Remmerts de Vries
Uitgever: Em. Querido’s Kinderboeken Uitgeverij
Auteur: Anna Woltz
Uitgever: Em. Querido’s Kinderboeken Uitgeverij
Fitz (12) zit voor het raam als ze haar vader de
scheiden om van haar af te zijn, vindt hij ronduit
In Groter dan de lucht, erger dan de zon schildert
binnenwereld intens te beschrijven. In het
straat in ziet fietsen, met zusje Bente achterop. Als
dom.
Daan Remmerts de Vries een portret van een
middelste deel worden de gebeurtenissen
de vader zwaait, gaan ze onderuit in de sneeuw. De
Fitz gaat de situatie anders bekijken. We zien het in
jongen die het moeilijk vindt om onder de mensen
chronologisch (met flashbacks) verteld. Het eerste
slee die Bente onder haar arm heeft, snijdt het topje
de scènes, we merken het aan haar gedachten. Door
te zijn. Hij is overgevoelig voor geluiden. Elmer haat
deel gaat over het zomerkamp. Elmer ontdekte
van haar ringvinger af. Ze moeten in allerijl naar
Adam en Primula gaat ze in ieder geval weer in
groepen en hij haat school. Uit zelfbescherming
er dat leugens lonen, het begin van wat hij zijn
het ziekenhuis. Dit is het begin van een dag waarin
liefde geloven, al is die misschien tijdelijk.
doet hij zijn best om ergens bij te horen, maar
gestoordheden noemt. De ontmoeting met Lomax
ontmoetingen en gebeurtenissen elkaar in razende
Gips kent een eenheid van tijd en plaats en een
veel pakt verkeerd uit. De wraak die hij neemt
vond hier plaats. In het laatste deel keert Elmer
vaart opvolgen.
veelheid van handelingen en gedachten. Het boek is
op klasgenoten die hem wat hebben aangedaan
met zijn moeder terug naar Vlieland. Vlieland is de
En dat terwijl er nog iets anders speelt. Een week
in de ik-vorm geschreven, in de tegenwoordige tijd.
is niet mis en hij moet met zijn ouders bij het
plaats van het zomerkamp met de schreeuwende
geleden heeft Fitz te horen gekregen dat haar
Heel direct lezen we, in flonkerende afwisseling,
schoolhoofd komen. Na een verhuizing lijkt het
kinderen maar ook een plaats van rust. Uiteindelijk
ouders gaan scheiden. Er steken reusachtige
wat er gebeurt en wat Fitz voelt en denkt. Knap
op de nieuwe school beter te gaan, maar ook daar
is dit ook de plaats waar hij, door de ontmoeting
scherven recht in haar buik.
beschrijft Woltz haar ontwikkeling en de met elkaar
ontstaan problemen. Niet alleen geluiden storen
met de jonge strandjutter Arri, zijn angsten van
Als ze moeten wachten op de spoedeisende hulp
botsende gevoelens meesterlijk. Fitz’ taal wordt
Elmer steeds heviger, maar ook licht en geuren.
zich af kan zetten. Arri leert hem lekker bezig te zijn
dwaalt Fitz verder door het ziekenhuis en ontmoet
geleidelijk minder sarcastisch, maar blijft raak en
Hij ziet verborgen boodschappen in schoolboeken,
(‘dan heb je ook geen tijd voor zware gedachten’) en
Adam, een knappe jongen van 15 met wie ze in
puntig. Gelukkig maar, want dit brengt superieure
denkt dat hij bespied wordt en wordt extreem
dat vragen stellen niet altijd zin heeft. Vragen zijn
gesprek raakt. Later voegt ook het hartpatiëntje
humor in het boek.
wantrouwend. Aangemoedigd door Lomax, een
vaak al antwoorden. En hij leert nog meer van Arri:
Primula, die een romantisch plan heeft voor een
Haar stijl maakt het Woltz mogelijk dit rijke verhaal
stem die hij voor het eerst hoort tijdens een
de levensles die hij prominent op de eerste bladzijde
dokter en een verpleegster, zich bij hen. Als haar
in slechts 166 bladzijden te vertellen. Virtuoos
zomerkamp op Vlieland, neemt hij weer wraak op
van het boek meedeelt.
moeder belt om terug te komen verzint Fitz dat
verbindt en vervlecht ze verhaallijnen. Haar
klasgenoten. Maar hij wordt gesnapt en van school
In deze mooie ronde compositie worden de
ze haar arm gebroken heeft. Wil ze straks niet als
beeldende taal heeft geen nadere uitleg nodig. Alles
geschorst wegens herhaaldelijk asociaal gedrag.
gebeurtenissen afgewisseld met Elmers gedachten
leugenaar terugkomen, moeten ze gips stelen. Fitz
heeft een functie. Woltz heeft een geraffineerde
Elmer weet nu zeker dat hij slecht is.
en gevoelens over bijvoorbeeld vrijheid, anders zijn
weet hoe gipsen gaat, ze instrueert Adam. ‘Een
manier om informatie te introduceren en te
De ouders van Elmer drukken hem telkens weer
en onderwijs. Ook volg je de reflectie van Elmer op
gezin dat echt heel nodig in het gips moet,’ flitst
doseren. Sommige dingen zijn raadselachtig en
op het hart dat hij naar hen moet komen als er
zijn eigen daden. Subtiel en overtuigend beschrijft
door haar heen. Het is een echo van wat ze zich die
worden pas later duidelijk. Ze stuwen het verhaal
wat is. Leraren zeggen hetzelfde, maar als Elmer
Remmerts de Vries hoe Elmer verandert van een
ochtend plotseling realiseerde: dat ze niet meer bij
voort. Waarom heeft Fitz een tijgermasker op als ze
bij hen aanklopt, doen ze niets. Aanvankelijk geeft
jongen in wiens hoofd het roezemoest (en bij wie is
elkaar horen.
naar het ziekenhuis gaat? Wie is Benjamin? Maar
Lomax Elmer een gevoel van durf, later zijn het zijn
dat niet het geval?) tot een jongen die afgezonderd
Onder invloed van de ontmoetingen vindt er een
nergens is het boek overgeconstrueerd, integendeel:
influisteringen die Elmer in problemen brengen.
wordt, zichzelf afzondert, zich in zichzelf opsluit,
kentering plaats. Adam blijkt in het ziekenhuis
het is zeer toegankelijk.
Wat moet je doen als je gepest wordt? Tweestrijd
maar toch uit het diepe dal weet te kruipen. Subtiel,
te zijn omdat daar zijn veel te vroeg geboren
Handig maakt Woltz in deze ziekenhuiscontext
ontstaat. Meesterlijk beschrijft Remmerts de Vries
maar wel vaak in ferme tienertaal. De eigen toon die
broertje ligt. De dokter vertelt hoe belangrijk
gebruik van fysieke en medische metaforen.
de gemengde gevoelens en de verschillen tussen
dat oplevert, maakt Groter dan de lucht, erger dan
liefde voor mensen is, ook voor heel kleine baby’s.
Overtuigend is de verwerking van medische
zeggen en voelen.
de zon tot een indrukwekkend boek.
Wetenschappelijk bewezen. Als Fitz de piepkleine
informatie, mooi de tegenstelling tussen het
Benjamin ziet, begrijpt ze het cynisme niet waarmee
klinische van het ziekenhuis en de hitte van de
Adam over hem spreekt. Adam op zijn beurt is
gebeurtenissen.
De ik-vorm stelt de auteur in staat Elmers
hard over Fitz. Dat Fitz denkt dat haar moeder gaat
10
11
Zilveren Griffel
Zilveren Griffel
Categorie Informatief
Categorie Informatief
Een aap op de wc
Stem op de okapi
Auteur: Joukje Akveld
Auteur: Edward van de Vendel
Illustrator: Martijn van der Linden
Illustrator: Martijn van der Linden
Uitgever: Uitgeverij Hoogland & Van Klaveren
Uitgever: Em. Querido’s Kinderboeken Uitgeverij
In het voorjaar van 1940 staat alles klaar voor de
Akveld beschrijft veel meer dan deze dramatische
Al op de eerste bladzijde worden we het oerwoud
van dit schuwe, angstige en deftige dier. Maar
verhuizing van de Rotterdamse Diergaarde vlak
dagen. Groene bladzijden (Ervoor) gaan over het
in gelokt. De mist slaat ons tegemoet. We moeten
eerst mag Martijn van der Linden ‘los’ in geweldige
bij het Centraal Station naar een nieuw terrein in
ontstaan en de groei van Diergaarde Rotterdam
opletten, want dit wordt onze eerste keer. Iets zegt
okapi-impressies.
Blijdorp-polder. De oude diergaarde zal worden
en de redenen voor verhuizing; beige bladzijden
ons dat we heel stil moeten zijn. En dan zien we
Daarna krijgen we nog veel meer te weten over de
gesloopt. Maar alles loopt anders. Op 10 mei vallen
(Erna) over wat er vanaf 15 mei 1940 gebeurde,
hem. De okapi. Gelukkig dat Edward van de Vendel
okapi. De geschiedenis van zijn ontdekking door
de Duitsers Nederland binnen en op 12 mei vallen
zoals de toch al geplande verhuizing die nu versneld
er is om ons op alle bijzonderheden te wijzen.
Europese en Amerikaanse wetenschappers, okapi’s
de eerste bommen op Rotterdam. Achttien bommen
moest gebeuren en het probleem hoe in de oorlog
Heel direct, in de jij-vorm, spreekt Edward van
in het wild en in dierentuinen, stamboekhouderij,
vallen op de dierentuin. Tientallen dieren komen
aan materialen en eten te komen. Hoe kreeg de
de Vendel de lezer aan en niet alleen dat, hij
voortplanting. Ook leren we uit interviews
om, andere zijn er zo slecht aan toe dat ze moeten
dierentuin nieuwe dieren en hoe kwamen dieren
anticipeert ook op vragen en reacties van de lezer.
met okapiverzorgers dat okapi’ s allemaal een
worden afgemaakt. Tijd om de dode dieren te
die te veel waren in andere dierentuinen? Ook in de
‘Wat een dier waahaa!’ Dan begint het Grote Kijken,
verschillend karakter hebben. Stem op de okapi
begraven is er niet. Bij het bombardement op 14
groene en beige secties van het boek staan op witte
naar het geheel en naar de details. Heel precies,
bevat heel veel informatie en je wilt het allemaal
mei vallen de bommen buiten de dierentuin, maar
bladzijden verhalen van individuele dieren, met
zoals Herman Gorter dat in het gedicht Zie je ik
weten. De informatie wordt afgewisseld met
de helse brand die volgt, bereikt de dierentuin wel.
prachtige illustraties van Martijn van der Linden.
hou van je deed: ‘En je neus en je mond en je haar/
wonderschone gedichten, liedjes en beeldende
Oppassers openen de staldeuren en jagen de dieren
Extra uitleg staat soms in de kantlijn.
en je oogen waar/ je kraagje zit en je oor/ met je
kunst in het okapimuseum.
naar buiten. De volgende dag worden ze op de
De geschiedenis van de dierentuin in oorlogstijd is
haar er voor.’ Heel precies wordt alles beschreven.
Net zo intiem als het boek begon, eindigt het.
raarste plaatsen teruggevonden.
verbluffend. ‘Oorlog is een mensenzaak, maar wel
Van de Vendels zinnen dwingen om te kijken,
De lezer wordt weer rechtstreeks aangesproken.
De bladzijden waarop Joukje Akveld dit deel
een die de dieren raakt’, zoveel is duidelijk. Ook
en gelukkig zijn daar de schitterende tekeningen
Misschien heeft die al lezend over de okapi ook
van haar boek schrijft, zijn grijs. Het zijn de
verbluffend is het is dat Akveld de vele informatie
van Martijn van der Linden. Hij zoomt in op de
aan mensen gedacht die niet schreeuwen en ook
ergste dagen: 10-15 mei 1940. Hier vertelt ze het
tot een helder en soepel lopend verhaal heeft
billenvlammen en de slingertong en Edward van
niet op de voorgrond willen staan. ‘Okapi-achtige
verhaal van de oorlog en wat er in Nederland en
kunnen verwerken. Enerzijds komt het door de
de Vendel vertelt waarom okapi’s die hebben.
mensen zijn het, schitterend en stil’. Dit boek is een
Rotterdam gebeurde, maar telkens zoomt Akveld –
razendknappe compositie van dit boek. Anderzijds
Okapi’s hebben ook lepelkousen (sommige hebben
beetje extra voor hen. In visuele poëzie eerder in
Ondertussen in de dierentuin – in op de dierentuin.
door haar prachtig natuurlijke verteltrant, met
zelfs witte kniespatten), vaasjesoren, kalkwangen,
de bundel ging het daar ook al over: ‘Want je hebt
Verspreid op witte pagina’s staan de verhalen van
bijna terloopse uitleg van dingen waar je vragen
glaskogelogen, tiktikhoeven en een koningsvacht.
me begrepen,/ okapi, okapi,/ je begreep wat ik
individuele dieren. Zij zijn de hoofdpersonen in
over zou kunnen hebben. Het maakt van Een aap
Goed kijken en woorden zoeken voor wat je ziet,
schreef:/ Ik ben net zoals jij’.
Akvelds boek. Op die bladzijden vinden we de
op de wc jeugd literaire non-fictie op zijn best. In
leidt tot pure poëzie.
Stem op de okapi is op alle fronten een bijzonder
gruwelijke details van de oorlog, zoals de roofdieren
het nawoord legt Akveld helder uit hoe zij voor haar
Prachtig gaat Van de Vendel over naar geluiden.
boek. De indeling, met zijn hoofdstukken met
die uit voorzorg werden doodgeschoten en de apen
boek gebruik maakte van bibliotheken en archieven,
Als je een hele tijd naar de okapi hebt staan kijken,
ouderwetse (maar o zo passende) titels en
die stikten in hun hok. Andere apen werden opge-
en een enkele keer van haar verbeelding.
is het stil geworden om je heen. Want je hebt wel
zijn afwisseling van informatie, tekeningen en
gekeken, maar je hebt niets gehoord. Okapi’s
gedichten. De samenhang van tekst en beeld. De
maken nauwelijks geluid. Het zijn stille dieren.
fijnzinnige grapjes in tekst en beeld. De inkadering
Na Deel één weten we heel veel over de okapi.
in de verkiezing van het lievelingsdier. En vooral
Samengevat: De okapi kan zich verstoppen in het
door de betoverende toon waarmee de auteur ons
licht én hij kan zich verstoppen in de stilte. Dan is
de okapiwereld in lokt.
vangen, sommige in een leegstaand café op de wc.
de lezer helemaal verkocht. Hij wil nu alles weten
12
13
Zilveren Griffel
Zilveren Griffel
Categorie Poëzie
Categorie Poëzie
Nooit denk ik
aan niets
Rond vierkant
vierkant rond
Auteur: Hans & Monique Hagen
Auteur en illustrator:Ted van Lieshout
Illustrator: Charlotte Dematons
Uitgever: Uitgever: Em. Querido’s Kinderboeken Uitgeverij
Uitgeverij Leopold
ik denk nooit aan niets
en maken niet een graancirkel, maar een graanhart
Ted van Lieshout wilde een sonnet – het toppunt
Er is nog iets essentiëlers te vertellen over
want als ik dat probeer
dat de twee liefdesliedjes gaat omsluiten. Er is meer
van deftigheid - schrijven en deed het met alleen de
gedichten. Schrijvers willen dat je zo opgaat in het
denk ik stiekem toch aan iets
visuele poëzie. Groter is een lang en smal gedicht
woorden rond, vierkant, driehoek, ovaal, rechthoek
verhaal, dat je haast vergeet dat je woorden aan
De illustratie bij het gedicht – het eerste uit
over bijna de hele lengte van de pagina en even
en ruit. Eén woord per regel. Het lukte. Wat je kunt
het lezen bent. Dichters daarentegen willen dat je
de bundel – waarin deze strofe staat, laat zien
lang als de jongen op de tekening: elke week groei
lezen, kun je ook laten zien, bedacht hij. Hij verving
de woorden proeft alsof je ze nooit eerder gezien
wat er allemaal omgaat in het hoofd van een
ik/ een streepje/ hoger op de muur/ ik streep/ ik
de woorden door de geometrische figuren en ineens
hebt. Ze willen dat je stilstaat bij de woorden.
jongetje. Verbazing, verwondering, herinnering,
streep me groot. Het gedicht De zweef is helemaal
was daar het beeldsonnet. Twee kwatrijnen, twee
Van Lieshout demonstreert het verschil tussen
gevoelens. Over de kat, de beer, een zwaan, een
in de vorm van een zweefmolen geschreven. Daar
terzetten. Klaar, dacht hij, maar toen begon het pas.
verhaal, gedicht en blokgedicht aan de hand van
zweefmolen, een vliegtuig, groeien en nog meer.
waar de zweefmolen het hardst draait, maken de
Dat ziet de lezer. Vervang de vierkanten en andere
één gegeven: een fiets in een schuur. Dichters doen
Teer getekend door Charlotte Dematons staan ze in
woorden de sensatie van duizeling voelbaar. Op de
figuren door voorwerpen en je hebt pagina’s met
er alles aan om geen platgetreden taal te gebruiken.
een gedachtestroom boven zijn hoofd. Verder in de
grond gekomen draait je hoofd nog steeds.
sonnetten van voorwerpen. Schelpen, bonen,
Ze willen zo persoonlijk mogelijk schrijven. Daar
bundel zullen we dit allemaal tegenkomen.
Bang, Boos en Blij is een drieluik over gevoelens.
kaasblokjes, kurken, bloemen, wattenstaafjes
past vaak geen rijm bij. Nietszeggende zinnen
Sommige dingen zijn voor kinderen vanaf een jaar
Boos springt het meest in het oog. Het is een
en nog heel veel meer. Beeldsonnetten van
terugbrengen tot interessante, dat is voor Van
of vijf duidelijk. Warm en koud, zoet en zout, lief en
knetterend gedicht: rode knetter dynamiet/
overrompelende schoonheid, die Van Lieshout de
Lieshout de essentie van poëzie.
stout, goed en fout: dat alles weten ze wel. Maar wat
takkenbijter kakkepiet/ stekkert kukert slakkensop.
afgelopen jaren maakte. Beeldsonnetten kun je,
Van Lieshout geeft deze ‘leergang poëzie’ op
is nul, nooit en nergens? Dat is mooi verwerkt in
Hoe verzin je jezelf dan weer blij als je zo boos
afhankelijk van de voorwerpen, wel of niet laten
nuchter-opgewekte toon. Hij legt helder uit. Zijn
het openingsgedicht Ooit nooit niets. Het jongetje
bent? Sommige gedichten hebben iets magisch
rijmen en je kunt ze - blijkt later - ook nog ritmisch
demonstratiemateriaal is van hoge kwaliteit. Naast
kijkt naar boven. Op de volgende bladzijde zijn we
of geheimzinnigs. Er klinken echo’s van oude
maken. Je kunt ze ook groeperen. Zo zijn er feest-,
deze leergang bevat het boek de al genoemde
in de lucht. Daar vliegen meeuwen en vliegtuigen.
speel-, volks- en bezweringsliedjes in door: klets
rondjes- en vakantiesonnetten. Die laatste categorie
beeldsonnetten, maar ook gewone gedichten en
Ben je zo geboren/ of kom je uit een ei, zouden
klas klandere; bramenbloed en avondrood;
bestaat uit schelpen van vijf verschillende stranden.
blokgedichten. Van Lieshout bedacht het genre van
de meeuwen dat denken over die grote lawaaiige
zwanenzang en maneschijn; hocus pocus icarus.
Poëzie is vorm. Ted van Lieshout pepert het ons in,
de blokgedichten zelf, een aantal jaren geleden.
vreemde vogels?
Die gedichten hebben een strakker metrum, en
soms zelfs met rode pepers.
Een blokgedicht lijkt op een verhaal, maar de vorm
Verwondering en verbazing, vragen en denken
eindrijm. Andere gedichten maken meer gebruik
Maar poëzie is ook spelen met taal en taal is
moet rechthoekig of vierkant zijn. Een blokgedicht
zijn de thema’s van een aantal van de gedichten.
van alliteratie en assonantie.
toveren. Het begint al voor je geboorte, als je ouders
kan zomaar midden in het verhaal beginnen en
Wat bijvoorbeeld is altijd? In het gedicht met die
De variatie aan onderwerpen, sfeer en poëtische
een naam kiezen. Ze wikken en wegen en dat doen
eindigen. In Rond vierkant vierkant rond zijn
titel wordt vorderend begrip adequaat en geestig
vorm maken Nooit denk ik aan niets tot een
dichters ook. Waarover dan, en hoe precies? Aan
er elf opgenomen, intrigerende teksten door de
verwoord: altijd bestaat niet zegt opa/ maar we
schitterende bundel. Door het kinderlijk perspectief
de hand van een fietstocht langs het raam van
registrerende stijl en de soms absurdistische
hebben nog zeeën /wat zullen we doen/ met die
van verwondering is het ook een hechte bundel. De
een prostituee en een zin die in zijn hoofd blijft
elementen.
tijd voor ons tweeën. Het prachtige gedichtenpaar
illustraties met het jongetje en het meisje dragen
hangen, laat Van Lieshout vijf bladzijden lang
Er zijn prachtige verbanden te ontdekken, door
Waar (over de hemel) en God bestaat uit slechts
eveneens sterk bij aan de samenhang. Bijzonder is
heel precies zien hoe hij te werk gaat als hij van
inhoud of kleur. De verschillende tekstsoorten en
vragen. de interactie tussen de gedichten en de illustraties.
die eerste zin een sonnet wil maken. Meekijkend
beeldende expressievormen werpen nieuw licht
Dan zijn er ook gedichten over verliefdheid en
De illustraties laten meer van de kat en de beer
over zijn schouder leer je over hikjes in het ritme,
op elkaar. Rond vierkant vierkant rond is een
verlegenheid. Hallo: niet weten wat je moet zeggen
zien en zelfs van de rups en de knikkers dan in de
klinkerrijm, rijmdwang en over gepaard, gekruist en
bijzonder boek over de zeggingskracht van taal en
als je gebeld wordt. Het is gemakkelijker als je
desbetreffende gedichten wordt gezegd. Nooit denk
omarmend rijm. Het sonnet over de dame voor het
beeld.
elkaar ziet. Ik zie is bijna visuele poëzie: het jongetje
ik aan niets is een bundel om tot de allerlaatste
raam komt er.
en het meisje uit de bundel lopen in een graanveld
bladzijde te lezen en te bekijken.
14
15
Vlag en Wimpel Griffeljury
Vlag en Wimpel Griffeljury
Categorie tot zes jaar
Categorie tot zes jaar
Bas en Daan graven
een gat
Wat zou jij doen?
Auteur: Mac Barnett
Illustrator: Jon Klassen
Vertaler: Berd Ruggenberg
Uitgever: Uitgeverij Hoogland & Van Klaveren
Auteur en illustrator:Guido van Genechten
Uitgever: Clavis Uitgeverij
Oorspronkelijke titel: Sam & Dave dig a hole
Bas en Daan graven een gat. Ze zullen doorgaan
niet van op. Zij vonden het best heel bijzonder,
In een beroemd boek uit de wereldliteratuur
handig zijn, blijkt in allemaal grappige tekeningen.
tot ze iets heel bijzonders vinden. Dat valt niet
zeggen ze.
ontdekt de hoofdpersoon bij het ontwaken dat hij in
Telkens zien we hetzelfde jongetje in verschillende
mee. Niet dat er niets in de grond ligt, maar omdat
De tekst in Bas en Daan graven een gat is summier
een grote kever is veranderd. Het loopt slecht met
situaties met andere emoties – je ziet het aan
ze er telkens rakelings langs graven of van koers
en sober, maar volstrekt passend in het totale
hem af. Het zal je maar gebeuren.
zijn houding en ogen. Er zitten taalgrapjes in het
veranderen als ze er vlak bij zijn. Overal liggen
verhaal. Dat verhaal wordt verteld in een ingenieus
Stel zoiets zou jou overkomen. Bijvoorbeeld, je
boek verwerkt die in eerste instantie de voorlezer
diamanten. Dat weten Bas en Daan niet, maar de
samenspel van tekst en illustraties. Aanvankelijk
wordt ‘s nachts wakker met een gewei op je hoofd.
aanspreken, maar in de voorleesinteractie
lezer wel. Je ziet het op de dwarsdoorsnede van
weet de lezer meer dan Bas en Daan. Je zou ze
Wat zou jij doen? Het boek met deze titel vertelt
verduidelijkt kunnen worden. Zo zou je, zo
het gat en de aarde op de illustraties. Bas en Daan
telkens wel willen toeschreeuwen: Iets meer naar
niet een verhaal maar stelt vooral de vraag. Guido
suggereert de auteur, samen met andere
negeren ook de aanwijzingen van hun hond. Maar
links, naar rechts, nog iets verder! Aan het eind
van Genechten trekt vervolgens een heel register
geweidragers een club kunnen oprichten; De
ze graven door, tot ze ten slotte moe en vuil in slaap
echter blijft de lezer in verbazing achter, want wat
aan mogelijkheden open om deze te beantwoorden.
Ingeweiden.
vallen. Hun hond heeft een bot geroken en graaft
precies is er gebeurd? En wat precies vonden de
Hoe denk je dat je je zou voelen: boos, bang, of zou
De kracht van dit verhaal is de jij-vorm, de directe
door. Ineens vallen ze. Ze blijven vallen, tot ze
jongens ‘best heel bijzonder’? Was het de tocht die
je denken dat je droomt? En wat zou je doen: zou je
gerichtheid tot de lezer. De grote geschilderde
terecht komen op het zachte gras. Maar waar? Het
ze door de aarde maakten? Was het het avontuur
je gewei verbergen, zou je hulp vragen en zo
platen beelden uit wat de tekst zegt en helpen
lijkt op hun eigen huis en tuin, maar daar staat een
zelf? En waar zijn ze? Het raadselachtige einde laat
ja aan wie? Je vader, de dokter? Telkens wordt er
een handje om je in te leven in de situatie en te
appelboom en hier een perenboom en er zijn nog
ruimte voor de fantasie van de lezer en biedt veel
doorgevraagd. Stel er is niets aan te doen, hoe kun
bedenken wat je zelf zou doen. Wat zou jij doen?
andere verschillen. Bas en Daan kijken daar echter
stof tot napraten.
je er dan het beste van maken? Die vraag levert een
is daardoor een origineel prentenboek dat zich bij
schat aan antwoorden op. Zo’n gewei kan best
uitstek leent om interactief voor te lezen.
16
17
Vlag en Wimpel Griffeljury
Vlag en Wimpel Griffeljury
Categorie tot zes jaar
Categorie vanaf zes jaar
Het boek zonder
tekeningen
Bens boot
Auteur: B.J. Novak
Vertaler: Sylvia Vanden Heede
Uitgever: Uitgeverij Lannoo
Auteur: Pieter Koolwijk
Illustrator: Linda Faas
Uitgever: Uitgeverij Lemniscaat
Oorspronkelijke titel: The Book with no Pictures
In de categorie die doorgaans alleen uit
maar eens over je lippen te krijgen dat je enige
Giels broer Ben is omgekomen bij een
hoofdstuk wordt het gezin een normaal gezin
prentenboeken bestaat, valt een boek zonder
vriend in de wereld een nijlpaard is dat Poepiekont
verkeersongeluk. Hij ligt begraven in de eigen
genoemd, maar wel met een lichte twijfel: Nou
tekeningen op en helemaal als het uitdagend Het
heet. Ten slotte moet ook een compliment worden
tuin, zijn graf is een houten zeilboot. Ben hield van
ja… bijna normaal. Anders dan normaal zijn de
boek zonder tekeningen heet.
voorgelezen aan het kind dat dit boek koos: het
zeilen.
dode broer en zijn graf. Via Giel kijkt de lezer
Hoe ‘werken’ boeken? En kun je dat uitleggen met
is het boek dat grote mensen domme dingen laat
De buren klagen: een graf in de tuin is niet fris. Een
mee naar de gebeurtenissen en voelt zijn twijfels
en in een boek? Dat gebeurt in Het boek zonder
zeggen. De voorlezer kan dan alleen nog maar
graf hoort op een kerkhof. Als je zulke gekkigheid
en ongerustheid: hoe loopt dit af? Is mijn vader
tekeningen. Elk woord dat er staat, moet ook echt
smeken om de volgende keer een boek met plaatjes
toestaat, zet iemand straks een uitkijktoren op
wel ‘normaal’? Moeten wij ons huis uit? Koolwijk
voorgelezen worden, zegt de tekst zelf. Wat volgt
te kiezen, ‘want dit boek hier is gewoon te GEK om
het dak. Dat brengt de vader op een idee. Een
speelt ook een spel met letterlijke, figuurlijke en
zijn rare woorden, als ‘BLORK’ en ‘BLuuRF’. Maar
voor te lezen’.
uitkijktoren op het dak! De toren die hij bouwt,
symbolische betekenissen van woorden en zinnen.
er staat ook commentaar onder die woorden: de
Het is vooral het originele idee achter dit boek dat
noemt hij het kraaiennest. In latere confrontaties
Dat leidt vaak tot komische situaties, zoals in de
reactie van de voorlezer, ingefluisterd door de
het bijzonder maakt. Maar dat idee is ook slim en
met de buren komt hij telkens op nieuwe ideeën.
beschrijving van de boze buren, maar ook tot wijze
schrijver, bijvoorbeeld ‘Dat is niet het soort boek dat
tot in de puntjes uitgewerkt, van de splitsing in
Huis en tuin met een nieuwe schutting krijgen zo
conclusies, zoals bij het vertrek uit de straat. Daar
ik wilde voorlezen!’ Alles moet worden voorgelezen,
voorleestekst en – ook voor te lezen – reactietekst
steeds meer de vorm van een boot. Giel ziet dat
laten zij een groot gat achter. Maar dat wordt
dus ook dat commentaar. Het blijft niet bij rare
tot de typografie en het omslag met zijn brutale,
vanaf het kraaiennest. Zijn vader wordt steeds
misschien wel weer opgevuld.
woorden. De voorlezer moet gekke zinnen voorlezen
bijna lichtgevende kleur. Alles wijst met humor en
gekker, maar het is nog steeds het goede soort gek.
De schrijver tipt het verdriet over Ben slechts licht
die op hemzelf slaan en dat is behoorlijk gênant,
zelfspot via dít boek naar boeken. Naar boeken als
Vertrouw maar op je vader, zegt de moeder.
aan. Giel beleeft plezier aan het bouwen van de
maar erg grappig voor de luisteraars. Probeer
een bron van interessante zaken en plezier.
Maatschappelijk werk, politie en een ambtenaar
huisboot, maar plezier zonder Ben voelt verkeerd.
komen eraan te pas. In deze stad mogen mensen
Je mag best verdrietig zijn om je broer, benadrukt
niet in de tuin worden begraven. Het graf moet voor
de vader, maar het betekent niet dat je geen plezier
het eind van de maand worden verplaatst, anders
mag hebben.
wordt het gezin uit het huis gezet. Als die dag
Een spannend, humoristisch en lichtvoetig boek
aanbreekt, vertrekt de familie zelf op spectaculaire
over dood, verdriet en verdergaan: je moet van
wijze.
goeden huize komen om dat te kunnen schrijven.
Pieter Koolwijk speelt een fijnzinnig spel met
de begrippen ‘gek’ en ‘normaal’. Al in het eerste
18
19
Vlag en Wimpel Griffeljury
Vlag en Wimpel Griffeljury
Categorie vanaf zes jaar
Categorie vanaf zes jaar
De zee kwam door de
brievenbus
Lotte & Roos. Samen
ben je niet alleen
Auteur: Selma Noort
Auteur: Marieke Smithuis
Illustrator: Martijn van der Linden
Illustrator: Annet Schaap
Uitgever: Uitgeverij Leopold
Uitgever: Em. Querido’s Kinderboeken Uitgeverij
Als op 31 januari 1953 in het holst van de nacht de
motorbootje langs komt zet de vader zijn dochters
Lotte & Roos. Samen ben je niet alleen is een
Lasse op school. Het zwaluwtje blijft in leven en
kerkklokken luiden in Kruiningen omdat de dijken
in de dakgoot en gooit ze naar beneden. Ze worden
bundel met 35 verhalen over de zusjes Lotte
komt later prachtig van pas in een vergelijking die
zijn doorgebroken denkt de achtjarige Liesje dat
opgevangen en het bootje zinkt net niet.
en Roos en hun ouders, opa en buurjongens.
opa maakt met de overleden oma.
er iets spannends gaat gebeuren. Misschien zwemt
Dit is het dramatisch hoogtepunt van het boek.
De verhalen gaan over het dagelijks leven:
De kinderen zijn raak getypeerd. Roos is de oudste,
er morgen wel vis door de straat. De vader denkt
Selma Noort neemt het op in de chronologie
kinderavontuurtjes, uitstapjes en vragen die
die goed nadenkt en die steeds slimmer gaat
dat ze het niet droog houden. De stoelen worden
van het verhaal maar begint haar boek ook met
kinderen bezighouden. Ze vinden een jonge zwaluw
redeneren. Lotte is een flierefluiter, maar soms is ze
op de tafel gezet, het kleed wordt opgerold en met
deze scène. Dat zet de toon: je weet dat het heel
die uit het nest is gevallen, gaan naar de speeltuin,
Roos te slim af. Lasse is een ondeugende jongen. Hij
kussenslopen met leeftocht en andere belangrijke
erg gaat worden. Noort baseerde zich op het
vragen zich af hoe je zwervers kunt helpen. Het
gaat naar een andere school, de vrije school en dat
spullen verhuist de familie naar boven. De zee komt
ooggetuigenverslag van Lia Soeting, destijds acht
zijn afgeronde verhalen, maar verhaallijnen lopen
betekent even een einde aan zijn vriendschap met
heel anders dan Liesje zich had voorgesteld. De zee
jaar. Stilistisch laat Noort die orale vertelling
vertakt door het hele boek door. Een belangrijke
Roos. Pakkend en herkenbaar beschrijft Marieke
spuit door de brievenbus en drukt de achterdeur uit
doorklinken, bijvoorbeeld in de korte zinnen, de
rol in het leven van de kinderen speelt opa. Hij
Smithuis de ruzie die volgt, hoe het weer goed komt
de scharnieren. In een oogwenk staat het water tot
aansprekende details en de titel van sommige
maakt grapjes, stoeit, plaagt, luistert en legt uit.
en welke rol de ouders daarbij spelen.
halverwege de trap. Ze wijken uit naar de vliering.
hoofdstukken. Dat past goed bij het onderwerp. De
Op een onnadrukkelijke manier leren de kinderen
Smithuis heeft geen spectaculaire gebeurtenissen
Dan begint de ellende pas echt. De kou, de storm,
dialogen zijn ontroerend.
van opa over mensen, dieren en het leven. Wat te
nodig om een boeiend boek te schrijven. Met haar
het ingestorte huis aan de overkant, het kolkende
Nuchter en beeldend is de titel van dit boek. Sober
doen bijvoorbeeld met zo’n jonge zwaluw? Opa
soepele stijl en levendige dialogen is ze meester in
water dat bij de volgende vloed nog hoger komt. Er
en direct is de stijl. Aangrijpend de geschiedenis.
leert dat Lotte het vogeltje moet terugbrengen,
de beschrijving van het dagelijkse. Zelfs zeurende,
zal nu wel snel hulp komen, zegt de vader telkens.
Selma Noort heeft er een indringend verhaal van
maar als ze het nest niet kan vinden, zetten ze alle
kibbelende, rommelende, klierende en op de bank
Maar dat gebeurt niet. Langsvarende boten zijn
gemaakt.
zeilen bij om het diertje in leven te houden. Daar
hangende kinderen – want dat zijn Lotte en Roos
hebben ze vliegen bij nodig; en passant leert Lotte
soms ook – weet ze sprankelend te beschrijven.
wat verantwoordelijkheid is. De vliegen zijn later
Lotte & Roos. Samen ben je niet alleen is een
ingrediënt voor een stoute actie van buurjongen
heerlijk voorlees- én doorleesboek.
vol, daar kan niemand meer bij. Als er een vol
20
21
Vlag en Wimpel Griffeljury
Vlag en Wimpel Griffeljury
Categorie vanaf negen jaar
Categorie vanaf negen jaar
De veertiende goudvis
Spijkerzwijgen
Auteur: Jennifer L. Holm
Auteur: Simon van der Geest
Illustrator: Tad Carpenter
Illustrator: Karst-Janneke Rogaar
Vertaler: Robbert-Jan Henkes
Uitgever: Em. Querido’s Kinderboeken Uitgeverij
Uitgever: Uitgeverij Hoogland & Van Klaveren
Oorspronkelijke titel:The Fourteenth Goldfish
Als Ellie’s moeder opa moet ophalen van het
wetenschapper worden. Ze is gedreven en denkt
Vonkie logeert een week bij opa op de boerderij
over geweest. Soms is zwijgen liegen, vindt opa.
politiebureau komt ze terug met een jongen van
door. Ze vraagt zich zelfs af of de verwijdering
omdat haar ouders dingen op een rijtje willen
Maar het is niet de reden waarom hij nu nog boos
dertien. Hij heet Melvin maar het is opa, die
tussen haar en haar beste vriendin – de overgang
zetten. Opa wordt sinds zijn jeugd Spijker genoemd
is. Vonkie vraagt verder maar telkens ontwijkt opa
wetenschapper is. Hij heeft een middel gevonden
naar de middelbare school valt haar moeilijk
vanwege zijn koppigheid. Vonkie vindt het saai
haar vragen.
om het ouder worden middels cellulaire regeneratie
- iets met de eerste wet van Newton te maken
op de boerderij, maar als opa over vroeger vertelt,
Het raamverhaal van Vonkie en de vertellingen van
om te keren, bij een kwal die hij naar zichzelf
heeft. Hoe meer ze leest en te weten komt, hoe
verandert dat. In het boek krijgen de verhalen
opa wisselen elkaar af, maar doordringen elkaar
heeft genoemd: T. melvinus. Het is de bron van
meer andere vragen ze stelt. Want wetenschap
over de belevenissen van opa en zijn zes broers,
ook. In het raamverhaal kan Vonkie doorvragen
de eeuwige jeugd. Hij heeft het middel bij zichzelf
kan ook verkeerd gebruikt worden. Zou dat in
die zich afspelen in een prachtig geschilderd
bij opa en moeder met wie ze regelmatig
ingespoten. Toen hij naar zijn laboratorium ging,
dit verjongingsexperiment kunnen gebeuren?
polderlandschap, aparte hoofdstukken met een
belt. Opa’s verhalen werken door bij Vonkie.
werd hij in de kraag gegrepen, want wat moet
Plotseling begrijpt ze wat haar vroegere kleuterjuf
molentje erbij. Spijkerzwijgen krijgt zo het karakter
‘Grotemensengedoe’ noemt opa zijn ruzie met Buts
zo’n knul daar? Hij heeft niet gezegd hoe het zit,
de kinderen probeerde te leren met goudvissen.
van een raamvertelling.
en dat is precies wat ze telkens van haar ouders
want dan gaan anderen met de eer strijken. Nu is
Dingen moeten vooruit gaan, niet achteruit. Alles
Soms moet Vonkie doorvragen na opa’s verhalen.
hoort. ‘Door dat grotemensengedoe van papa en
hij onder toezicht van Ellie’s moeder, een actrice
waar een eind aan komt is treurig, maar alles wat
Het lijkt alsof hij niet alles wil zeggen, bijvoorbeeld
mama zit ik nu hier!’ De scène die volgt is een van
die ook lesgeeft. Zij heeft gezegd dat Melvin verre
begint is spannend… het is de kringloop van het
over zijn iets oudere broer Buts. Hij was zijn
de hoogtepunten van het boek. Als opa Vonkie in
familie is. Hij is al aangemeld op een school, die van
leven.
favoriete broer. Maar waar is hij gebleven? Ook
zijn armen neemt en troost, bedenkt ze dat een opa
Ellie.
Jennifer L. Holm weet de verjonging van de opa
over de molen in de buurt wil opa niet veel kwijt,
nooit kan scheiden van zijn kleindochter. Ze praten
Probleem is dat Melvin niet bij zijn
lichtvoetig en overtuigend te introduceren. Een
alleen dat het er gevaarlijk is. Vonkie mag er niet in
na. Buts en opa zijn eigenlijk ook gescheiden. Dat
wetenschappelijke gegevens kan en ook niet bij
grootvader die ineens puber is, dat kan niet anders
de buurt komen. Er zijn andere raadsels. Waarom
laatste woord durft Vonkie niet uit te spreken.
de kwal. Samen met Raj, een jongen van dezelfde
dan tot een hilarisch verhaal leiden. Dat is De
verscheurt opa een ongeopende brief? Waarom
Door zijn halsstarrigheid beseft opa niet dat hij
school die ze deelgenoot hebben gemaakt, bedenken
veertiende goudvis ook: een dertienjarige opa met
is het kapotte popje bewaard? Met moeite vertelt
hetzelfde doet wat hij Buts verwijt: zwijgen. Simon
Ellie en Melvin hoe ze het laboratorium in kunnen.
jeugdpuistjes die zijn veel oudere dochter kapittelt,
opa dat verhaal. Tot intens verdriet van de moeder
van der Geest heeft dit spannend en gevoelig
Door een list weten ze T. melvinus te bemachtigen.
zet de verhoudingen in het huis natuurlijk op zijn
viel het porseleinen popje door zijn schuld kapot.
verwerkt in een ijzersterk verhaal waarin alle lijnen
Ellie vat door Melvin belangstelling op voor
kop. Maar het boek is meer dan dat. Het is ook het
Het was van Mathilde, een zusje dat op vierjarige
samenkomen. De karakterisering van Vonkie is
wetenschap. In het verhaal is interessante
verhaal van een meisje dat gaat nadenken over de
leeftijd verdronk. Spijker wist niet dat hij een zusje
prachtig. Door het avontuur en de band met haar
informatie over wetenschap verweven. Ellie
wereld.
had; zelf was hij net een jaar toen het gebeurde.
opa die in de loop van het verhaal groeit, is ze niet
Buts wist het wel, waarom heeft hij het hem nooit
meer bang voor wat komen gaat.
denkt daarover na: misschien wil ze zelf ook
verteld? Spijker is daar een paar maanden boos
22
23
Vlag en Wimpel Griffeljury
Vlag en Wimpel Griffeljury
Categorie vanaf negen jaar
Categorie Informatief
Suikerspin
De blauwe vinvis
Auteur: Derk Visser
Auteur en illustrator: Jenni Desmond
Uitgever: Uitgeverij Gottmer
Vertaler:
Jesse Goossens
Uitgever: Uitgeverij Lemniscaat
Oorspronkelijke titel: The Blue Wale
De vader van Ezra (12; de ik-figuur) en Zoë (8) is
De vader laat zich opnemen in een kliniek voor
De blauwe vinvis is een prentenboek met een
gepropt, vijftig mensen naast elkaar kunnen staan.
teruggekomen uit de oorlog, nu heeft hij de oorlog
oorlogsveteranen.
droste-effect: we lezen mee met het jongetje dat
We zien wat en hoe hij eet en waarom zijn poep
in zijn hoofd. Met oud en nieuw, toen de vuurpijlen
Derk Visser vertelt dit verhaal met weinig woorden,
op de eerste bladzijde in een boek over de blauwe
oranje is. We lezen over de baby vinvis die veel melk
langs de flat vlogen, viel hij de buurman aan en
maar het zijn woorden met veel zeggingskracht.
vinvis leest. De blauwe vinvis is een zoogdier, het
drinkt bij de moeder. Hoeveel melk dat is, staat op
werd pas later gevonden in de fietsenkelder. Hij kan
Papa op het balkon betekent: betreden op eigen
grootste wezen op onze planeet. Met dingen die
twee pagina’s getekend. Hoe hij ademt en zwemt
niet terug naar zijn werk. Toen hij de oorlog in ging,
risico. De dialogen zijn buitengewoon knap.
kinderen uit hun eigen omgeving kennen, wordt van
komt aan bod en zijn fantastische gehoor: vinvissen
zou hij extra gaan verdienen, zodat ze naar een huis
Een katje, een asbak, een suikerspin staan voor
alles uitgelegd over het dier. Zo wordt zijn lengte
moeten elkaar over grote afstanden kunnen horen.
met een tuin zouden kunnen verhuizen. De moeder
onhandige genegenheid en verlangen. Veel gebeurt
uitgebeeld door middel van een verkeersstoet.
De laatste bladzijden tonen hoe ze leven en slapen
is bij een supermarkt gaan werken. De vader brengt
er tussen de regels. Ezra treft een huilende Zoë aan
Illustraties en tekst geven samen de informatie.
en dat brengt ons terug bij het jongetje, dat dan ook
zijn dagen rokend op het balkon door. De buren
en een puinhoop in de keuken als ze thuiskomt; de
Jenni Desmond vertelt in woord en beeld hoe de
in slaap valt. In veel illustraties heeft hij, mét het
klagen omdat hij zijn peuken naar beneden schiet.
smijtpartij wordt niet beschreven. De gezinsleden
huid van de vinvis is, hoe zwaar hij is en dat hij zo
boek, een plekje gekregen.
De vader schrikt van alles en ontploft van niets. Hij
worden met mededogen geportretteerd. De moeder
zwaar kan zijn omdat hij in het water leeft. Zijn oog
De blauwe vinvis is een echt informatief, goed
smijt dan met servies en andere dingen.
die keihard werkt. De kinderen die een extra zintuig
is heel klein: het staat in het exacte formaat op de
gedocumenteerd prentenboek, interessant voor een
Ezra probeert zich door alles heen te slaan.
hebben ontwikkeld voor de explosieve vader en hem
illustratie afgebeeld. Zijn bek daarentegen is enorm:
jongere leeftijdsgroep. Origineel is de inbedding in
‘Meedogenloos’. Dat woord hoorde ze op een
beschermen tegen dingen die hem doen ontploffen.
de tekening laat zien dat daar, dicht op elkaar
het verhaal van het lezende jongetje.
tv-programma over kickboksen voor jongeren
De vader die op zijn manier zijn best doet om het
in een wijk als die van hen. Je moet vooral heel
weer zo als vroeger te laten zijn. ‘Vroeger’ is voor
goed kijken wat je tegenstander doet en waar de
Ezra de tijd dat ze suikerspinnen op de kermis
verdediging open ligt. Als Ezra meedogenloos kijkt,
aten. Zij probeert het gezin bij elkaar te houden
fronst ze haar wenkbrauwen zoals haar vader. Soms
en moet daar vaak een beetje toneel voor spelen,
steelt Ezra, maar ze probeert haar zusje erbuiten te
bijvoorbeeld als ze haar vaders haren knipt en als de
houden. Ze geeft haar dan een suikerspin.
vader vanuit de kliniek een keer op bezoek komt en
Als er politie aan de deur komt, denkt Ezra dat het
een kinderachtig cadeau meeneemt. Die scènes zijn
voor haar is. Maar het gaat om een melding van
ontroerend en grappig tegelijk.
geschreeuw en lawaai. De moeder zegt dat dat niet
Met suggestieve middelen heeft Derk Visser een
bij hen was. Maar als de vader tot fysiek geweld
indringend portret van een veerkrachtig meisje en
overgaat, is ook voor haar de maat vol en vertrekt
haar familie gemaakt.
ze met de kinderen naar de vrouwenopvang.
25
Vlag en Wimpel Griffeljury
Vlag en Wimpel Griffeljury
Categorie Informatief
Categorie Informatief
Steve Jobs.
Waanzinnig goed
Van oerknal tot robot.
Alles heeft een begin
Auteur en illustrator:Jessie Hartland
Auteur: Marc ter Horst
Vertalers: Karina van Santen & Jan Bos
Illustrator: Eliane Gerrits
Uitgever: Uitgeverij Luitingh-Sijthoff
Uitgever: Uitgeverij Gottmer
Oorspronkelijke titel:Steve Jobs.: Insanely Great
Steve Jobs. Waanzinnig goed is een graphic
bijbehorende producten en hun eigenschappen.
Als je ergens in geïnteresseerd bent, wil je ook
informatief boek dat tot doordenken aanzet.
biography over Steve Jobs. In dertien hoofdstukken
Die overzichten zijn helder en geven een schat
bijna altijd weten hoe het ontstaan is. Dat is het
Ieder onderwerp wordt in twee pagina’s besproken.
schrijft en tekent Jessie Hartland zijn leven, van
aan boeiende informatie. Dat een grafische
slimme uitgangspunt van Van oerknal tot robot.
Ter Horst introduceert het in enkele nieuwsgierig
knutselend jongetje tot de beste zakenman van de
aanpak goed werkt, blijkt ook bij vergelijkingen,
Alles heeft een begin. Negenendertig verschijnselen
makende vetgedrukte zinnen. In kort bestek
wereld. In potloodtekeningen die eruit zien als snel
bijvoorbeeld tussen concurrenten IBM en Apple en
worden in dit boek telkens vanuit één invalshoek
weet hij de dingen helder uit te leggen op een
gemaakte kindertekeningen, in kaders van telkens
samenwerkingspartners Xerox en Apple.
benaderd: hun begin. De volgorde is hoofdzakelijk
letterlijk aansprekende (het boek is in de jij-
een ander formaat, gaat ze stripsgewijs door Jobs’
Een spread is er ook voor Jobs’ reis naar India
chronologisch: van oerknal tot robot. Zo lopen
vorm geschreven) toon. Zijn tekst anticipeert op
leven. De tekst staat handgeschreven onder of
op achttienjarige leeftijd. Je ziet de goeroes hem
we met enorme stappen door de geschiedenis,
mogelijke vragen. Hij draagt niet alleen kennis
boven de tekeningen en bij de dialogen of gedachten
influisteren: zoek eenvoud, laat je niet afleiden.
beginnend bij de piepkleine punt waarin alle stukjes
over maar ook enthousiasme voor kennis. Grappige
in tekstballonnen. Het suggereert snelheid.
Dat komt in het hele verhaal terug. Ook de
zaten die na de oerknal het heelal werden. En die
stripachtige tekeningen verduidelijken of illustreren
Snel ook word je gegrepen door het verhaal
appelboomgaard in de commune waar Jobs een
dus in de aarde zitten, en dus in mensen en mensen
de tekst. Ter Horst laat zien dat wetenschappers
van Steve Jobs en zijn samenwerking met
tijdje woonde, komt terug, als naamgever van het
die in slaap vallen en robots en mensen die robots
het lang niet altijd met elkaar eens zijn en dat
techno-wiz Steve Wozniak. Ze ontwikkelden een
bedrijf en als verklaring voor Jobs’ vaardigheid
maken. Het ene verschijnsel heeft het andere tot
wetenschap geen vaststaand geheel van kennis is.
homecomputer in een tijd dat er alleen reusachtige
in het snoeien. Die komt hem goed van pas als
gevolg, dat blijkt regelmatig in dit boek, maar
En heel veel dingen weten we nog niet. Zonder al
computers bestonden voor grote organisaties.
hij na twaalf jaar terugkomt bij Apple en het mes
ook als dat niet wordt gezegd gaat de lezer dit zelf
te relativerend te zijn laat de auteur ruimte voor
Het leidde tot Apple 1, 2 en Mac. Motor achter de
zet in de wildgroei aan producten. Het boek bevat
inzien. Het boek hoeft echter niet chronologisch te
verschillende visies.
ontwikkeling is Jobs perfectionisme en zijn streven
tal van grapjes. Als Jobs kleding laat ontwerpen
worden gelezen, ieder onderwerp kan prima apart
Grappig is het laatste hoofdstuk, over robots. De
naar eenvoud. Maar hij is ook grillig, tactloos en
door modekoning Issey Miyake tekent Hartland
worden gelezen. Voor- en achterin het boek is een
introductie is geschreven door een robot uit de
moeilijk om mee samen te werken. Hij wordt het
een Steve Jobs aankleedpop. Jobs’ karakter,
doorlopende tijdlijn opgenomen, van het heelal
toekomst die 2020 als het begin van de robots
bedrijf uitgewerkt dat hij zelf heeft opgericht. Via
vooral zijn perfectionisme, is goed voor een aantal
tot het boek zelf in 2015. Want ook dat boek heeft
aanwijst. Inmiddels werken de mensen voor de
Next, Pixar en de daar gemaakte film Toy Story
vermakelijke pagina’s. Jobs opmerking ‘Voor
een begin, maar waar? Toen de uitgever het een
robot. Maar Ter Horst snoert hem de mond en
komt hij na twaalf jaar terug bij Apple en dan
mij hoeft een jacht niet’ als zijn aandelenpakket
leuk idee vond, of toen de schrijver het onder de
schrijft zijn laatste hoofdstuk, over de toekomst,
volgen iMac, iPod, iPhone en iPad. Steeds meer kan
van Pixar 1,2 miljard dollar waard is, krijgt een
douche bedacht? Dat zet de toon voor een vrolijk
zelf.
er op steeds kleinere en mooiere apparaten.
verwijzing naar een latere pagina waar Jobs bij
Het is een hoogst interessante geschiedenis, die
Philippe Starck het duurste jacht ter wereld laat
Hartland met vaart en humor schetst. Hartlands
ontwerpen.
tekenstijl blijkt wonderwel te passen bij Jobs
Op indrukwekkende wijze heeft Jessie Hartland een
streven naar eenvoud. Heel knap ordenen haar
complexe geschiedenis onder woorden en in beeld
tekeningen de uiteenlopende informatie. Ze
gebracht. Want Steve Jobs. Waanzinnig goed is niet
geeft tijdsbeelden in spreads, met bijvoorbeeld
alleen het verhaal van een man, maar ook van vijftig
de geschiedenis van de computer en ze geeft
jaar technologie die de wereld en het dagelijks leven
per decennium de stand van de technologie met
ingrijpend veranderde.
27
Vlag en Wimpel Griffeljury
Categorie Poëzie
In een slootje ben
ik een bootje
Auteur: Bette Westera
Illustrator: Klaas Verplancke
Uitgever: Uitgeverij Lannoo
Juryrapport
Penselen en Paletten
2016
De Penseel- en Paletjury 2016, bestaande uit:
Saskia de Bodt (voorzitter), Irma de Bruijne, Jaap Friso, Judith Hessels en Lia Reedijk,
heeft de volgende boeken voorgedragen ter bekroning met een Zilveren Penseel, Zilveren
Palet of Vlag en Wimpel. De Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek heeft
deze voordracht overgenomen.
In In een slootje ben ik een bootje staan twintig
variatie te leveren. Vol vakmanschap wisselt ze
gedichten waarin telkens een voorwerp aan het
van rijmschema’s en varieert ze met klanken en
woord is. Maar welk voorwerp? Raad wat praat:
ritmes. Knap past ze het metrum aan de beschreven
Zilveren Penselen
het is de bedoeling dat de lezer raadt om welk
voorwerpen aan. Nergens worden de gedichten een
Yvonne Jagtenberg Hondje, de enige echte
voorwerp het gaat. Wie bijvoorbeeld zegt We zijn
dreun. Invalshoeken variëren en er zit humor in de
Uitgeverij Rubinstein
een stel, het mes en ik./We zijn al jaren samen./
versjes, zoals bij de afvalbak: ik heb er echt mijn
Het mes snijdt alles kort en klein,/en ik, ik prik met
buik van vol!
Harriët van Reek Lettersoep
name? De oplossing staat telkens op de volgende
Er staan telkens twee raadselversjes naast elkaar,
Em. Querido’s Kinderboeken Uitgeverij
bladzijde: Ik ben een vork. In de gedichten staan
op twee pagina’s. Klaas Verplancke verbindt deze
op allerlei manieren aanwijzingen verborgen.
raadsels in één tekening en dat gebeurt ook met
Dat is ook het geval in de tekeningen van Klaas
de antwoorden op de volgende dubbele pagina,
Zilveren Paletten
Verplancke. Goed lezen, luisteren én kijken is het
die telkens wit is. Ook hij doet dat vol humor.
Ingrid Godon
Mijn opa is een boom
devies.
Oplossingen van de raadsels liggen niet voor de
Uitgeverij Lannoo
Op de achterkant van het boek worden de gedichtjes
hand. Regelmatig moet je terugbladeren om nog
van Bette Westera versjes genoemd en door de
eens te lezen en te kijken waar de tekst en beeld de
Øyvind Torseter
Het gat muzikaliteit is dat een adequate benaming. De
hints geven. Dat is geen straf, integendeel. Een van
Uitgeverij De Harmonie
versjes zijn dienstbaar aan het raadseldoel maar
de bijzondere kwaliteiten van dit boek is dat je er
Westera is erin geslaagd binnen die beperking veel
preciezer van gaat lezen en kijken.
Vlag en Wimpels
Charlotte Dematons, Annette Fienieg, Avonturen van Odysseus
Piet Grobler, Annemarie van Haeringen, Uitgeverij Hoogland & Van Klaveren Alice Hoogstad, Philip Hopman, Mies van Hout, Jan Jutte,
Martijn van der Linden, Georgien Overwater, Daan Remmerts de Vries, Ingrid en Dieter Schubert, Noëlle Smit, Harmen van Straaten, Thé Tjong-Khing, Marije Tolman, Fleur van der Weel, Sylvia Weve.
Martijn van der Linden
Stem op de okapi
Em. Querido’s Kinderboeken Uitgeverij Merlijne Marell Schobbejacques en de 7 geiten Uitgeverij Loopvis
29
Inleiding
Zilveren Penseel
Hondje, de enige echte
Ook dit jaar passeerde weer een stroom aan
Een tamelijk nieuw verschijnsel is dat uitgevers deze
prentenboeken en geïllustreerde boeken voor de
boeken vaak zo goed gelukt vinden en van kwalitatief
jeugd de revue. De Penseeljury kreeg ruim 180
hoog niveau beschouwen dat ze ze ook insturen naar
boeken ter beoordeling. Ze waren wisselend van stijl,
de Penseeljury.
Illustrator en auteur: Yvonne Jagtenberg
wisselend van sfeer, wisselend van kwaliteit. Maar
Verder verschijnen er ook steeds meer prachtig
Uitgeverij: over het algemeen is het niveau van de in Nederland
geïllustreerde non-fictie titels. Tot voor kort werden
uitgegeven kinder- en jeugdboeken hoog. Hulde
informatieve boeken vooral met foto’s of foto-achtige
aan de uitgevers die onze jeugd zo verwennen. Er is
illustraties uitgegeven. De laatste jaren zien we dat
immers niets zo vormend als een mooi boek!
deze boeken ook meer als echt kunstwerk worden
Uitgeverij Rubinstein
beschouwd, zowel in literair als in kunstzinnig
Wat is ons dit jaar opgevallen? Laten we met de
opzicht.
vormgeving beginnen. Je kunt nog zulke mooie
Wat de prentenboeken betreft, zagen we de fraaiste
illustraties maken, maar als ze in een rommelige
voorbeelden van boeken waarin korte, suggestieve
Hij grijnst je vrolijk en wat uitdagend toe vanaf het
stevige, expressieve illustraties in kloeke vormen en
vormgeving worden gepresenteerd, verdwijnt het
teksten de ruimte gaven voor de fantasie en de
grijze omslag: Hondje. Hij is ‘de enige echte’, zoals
simpele kleuren. De beelden zijn op het primitieve
hele effect. Aan de vormgeving van de boeken die
inleving van de illustrator. Dat moet heerlijk zijn
de titel zegt. Twee ogen als schoteltjes, zijn oortjes
af, maar daaraan ontlenen ze juist hun kracht. Wat
wij beoordeelden, is over het algemeen veel zorg
voor de makers, zo te zien aan de mooie resultaten.
alert en vier pootjes in het gelid. Zijn uitdrukking
Hondje ook uitspookt, zijn gezichtsuitdrukking
besteed. We hebben ons natuurlijk wel eens verbaasd
Een genre dat dit jaar buitengewoon goed
is vrolijk, hij is klaar om de wereld in te rennen.
en zijn lichaamstaal spreken boekdelen. De
over keiharde afsnijdingen van beeld tegen een
vertegenwoordigd was, is de categorie boeken in
Helemaal zoals hij is, staat hij daar: tot en met het
ogenschijnlijk naïeve stijl van Yvonne Jagtenberg is
witte achtergrond, iets wat flink kan afdoen aan het
relatie tot kunst. Kunst met een grote K. In 2015
zwarte gaatje onder zijn wuivende pluimstaart. Dat
bedrieglijk. We kennen Jagtenberg van haar sterke,
resultaat. Daarom de vraag: waarom houdt men zo
verscheen een record aantal boeken, gemaakt
gaatje zal het hele boek door nadrukkelijk aanwezig
communicatieve omslagen. In Hondje, de enige
vast aan het wit, ook als tekeningen juist een zachte
naar aanleiding van actuele tentoonstellingen. Het
blijven!
echte staan alle illustraties precies op hun plaats,
of een geheimzinnige sfeer oproepen?
zijn vooral prentenboeken waarin illustratoren
Dit boek, geschreven en getekend door Yvonne
ze vullen het vlak op evenwichtige wijze, waarbij de
Daar staat dan weer tegenover dat er ook uitgevers
op hun persoonlijke wijze reageren op het werk
Jagtenberg, is bedoeld voor de jongste kinderen of
neergepenseelde ‘vegen’ precies de juiste kleur en
zijn die juist investeren in mooie materialen, in
van grote figuren uit de kunstgeschiedenis. Geen
de beginnende lezer. De zinnetjes zijn kort en to the
expressie hebben. De mooie vormgeving van het
heldere kleuren – of juist zeer sobere, matte tinten.
voorlichtingsboeken, maar eerder fantasierijke
point. Hetzelfde geldt voor de illustraties. Je ziet
boek versterkt het geheel.
Het is gelukkig lang niet altijd meer zo dat felle
confrontaties met de wereld van de kunst.
meteen wat er gebeurt.
Hondje, de enige echte vult het gat tussen
kleuren en glimmende omslagen per definitie met
We hebben genoten van de visioenen in de stijl
Hondje doet van alles wat des honds is en we
prentenboeken en leesboeken. Een aanwinst dus en
kinderen geassocieerd worden. Het lijkt erop dat
van Jeroen Bosch, van de perikelen van de Franse
bekijken dat allemaal vanuit zijn eigen optiek: hij
een genot om voor te lezen, zelfs aan kinderen die
het boek van gebruiksvoorwerp weer meer en meer
kunstenaar Henri Matisse, van de visies van
wordt verleid met koekjes, hij volgt een spoor, hij
bang zijn voor honden. Of misschien juist voor hen.
als een object wordt gezien, een esthetisch ding,
de Haagse School schilders en nog veel meer.
plast in het rond. Het boek wordt gedragen door de
met aandacht voor details. Dat blijkt uit de vele
Het zijn niet zomaar gelegenheidsboeken, die
verzorgde en originele schutbladen bijvoorbeeld. We
kinderkunstboeken, onze beste illustratoren
zagen ook mooi bewerkte ruggetjes en een leeslintje
hebben het aangedurfd in de huid te kruipen van
hier en daar. Prima entourage voor alle geweldige
hun illustere voorgangers en met succes. Het zijn
illustratoren oud en jong, die zich op dit moment
kunstboeken op niveau. Het is een genre ook,
manifesteren.
waarin onze Nederlandse illustratoren en uitgevers
internationaal schitteren.
Als het om de tekst en de relatie tussen de tekst en de
illustratie gaat – voor de Penseeljury natuurlijk een
Deze aan kunst gerelateerde boeken zijn echter toch
essentieel punt – dan valt het op dat ook boeken voor
niet in de prijzen gevallen. De bekroningen dit jaar
de wat oudere lezers, de leesboeken voor kinderen
gaan naar fictie boeken, naar illustraties die vooral
vanaf acht jaar en ouder, weer steeds vaker met
de fantasie prikkelen in relatie tot een literaire tekst.
illustraties verschijnen. Dat zijn dan graphic novels
Boeken waarin beeld en tekst in evenwicht zijn.
of ‘romans’, vaak series. Maar ook steeds meer los
verschenen titels voor oudere kinderen krijgen
De Penseel- en Paletjury 2016
zwart-wit en ook kleurrijke illustraties.
30
31
Zilveren Penseel
Zilveren Palet
Lettersoep
Mijn opa is een
boom
Illustrator en auteur: Harriët van Reek
Uitgeverij: Em. Querido’s Kinderboeken Uitgeverij
Illustrator:
Ingrid Godon Auteur: Kim Crabeels
Uitgeverij: Lannoo
Woord-beeld. Beeld-woord. Het is een oude strijd,
In het begin van het boek lijkt het nog alsof het
Het grote prentenboek Mijn opa is een boom
trekken en probeert het proces te doorgronden. Met
kunstenaars en dichters in de renaissance maakten
misschien vooral om de vormen van de letters gaat: de
van de Belgische illustrator Ingrid Godon heeft
een minimum aan lijnen - door de vorm van een
zich er al druk over. Wat kan het woord doen om
j is een haakje en met de mm-en en de nn-en kun je
een geelgroene uitstraling, vooral géél eigenlijk.
wenkbrauw, door de stand van de ogen - bereikt de
het beeld te verklaren? En andersom? Beelden zijn
een mooi tuinhekje vormen. Maar al gauw krijgen die
Dat onderstreept dat het een positief boek is, al
illustrator een psychologische diepgang, ongekend
directer, ze zeggen meer dan 1000 woorden, zoals
vormen meer betekenis: er zijn brave letters, treurige
behandelt het een moeilijk thema. Op de royale
voor de meeste prentenboeken.
men ons graag wil doen geloven. Het boek Lettersoep
letters, keurige en verliefde. Het boek Lettersoep zit
pagina’s zie je een enorme opa steeds samen met
Als de zomer op zijn einde loopt en het geel en
heeft daar lak aan, of liever: de illustrator ervan.
vol woordspelingen en associaties en heeft op die
zijn kleinzoon. Ze lijken op elkaar, al is opa’s ovale
groen van de illustraties met bruine streken wordt
Harriët van Reek heeft al eerder met veel fantasie
manier vele lagen. Het beginnende schrijvertje zal
bol wat ingevallen en die van de kleine jongen
opgevuld, zie je hoe het het jongetje begint te dagen.
letters tot leven gebracht, maar nooit in een zo intense
geïntrigeerd raken door de vormen van de letters en
lekker gaaf en onschuldig. In verhouding is opa
Zijn opa is een boom geworden! Bomen praten niet,
verstrengeling als in Lettersoep.
de woordjes die je met die rare letters kunt vormen.
groot en sterk en je kunt zien dat hij het idool is van
maar je kunt ze wel knuffelen. Uit het hele boek
Waar eindigt het beeld en waar de letter? Ze reageren
Maar zo’n kind zal al snel begrijpen dat dat niet alleen
het jongetje. Het kijkt naar hem op, hij houdt van
straalt de sfeer van de, opnieuw in geel en groen
sterk op elkaar. Net als je denkt de boodschap te
concrete zaken zijn zoals huis, kat of soep, maar dat je
hem en is onvoorwaardelijk trots op zijn opa. Dat
getekende laatste pagina, waarop het jongetje zich
doorgronden, word je weer op het verkeerde been
er ook betekenis aan kunt geven, dat je met fantasie
verandert niet, wat er ook gebeurt. Dat is de rode
een geluksvogel noemt, met zó’n opa!
gezet.
de leukste woordspelingen kan maken. Zoals gezegd,
draad in het boek.
Ingrid Godon behoort tot de psychologen onder
De hoofdpersoon, Letterel, een rare rode sladood
oeverloos.
Ingrid Godon is een meester in het weergeven
de illustratoren. Ze gaat niet op haar knieën,
met een piepklein pennetje, ziet overal letters. In
De vormgeving van Barbara van Dongen Torman
van gemoedstoestanden en ze doet dat met
haar tekeningen voor kinderen zijn even sterk en
bomen, in tuinen, in bossen en huizen. Hij is gek op
laat de persoonlijke stijl van Harriët van Reek ten
minieme middelen. Je ziet opa op elke bladzijde
krachtig als die voor volwassenen. Dat ze nog maar
letters schrijven, letters knippen, letters kijken, letters
volle tot zijn recht komen. Lettersoep is een uniek
onbereikbaarder worden, meer in zichzelf keren; je
veel van zulke diepgravende boeken mag maken!
lezen en letters dromen. Hij woont in een letterhuis,
boek, het ontstijgt alle tradities. Wat een genot om je
ziet ook hoe het jongetje probeert zijn aandacht te
samen met een letterpoes. Ze maken lettersoep met
met soepele sprongen tussen concrete en abstracte
balletjes, maar hun leven bestaat eigenlijk vooral uit
begrippen heen en weer te kunnen begeven. Wie er in
gedachtespinsels. Heerlijk. Oeverloos.
mee kan gaan, bekijkt het leven anders. Eigenlijk is
het vooral een filosofisch boek.
32
33
Zilveren Palet
Vlag en Wimpel Penseel- en Paletjury
Het gat
Avonturen van Odysseus
Illustrator en auteur: Øyvind Torseter
Illustratoren: Charlotte Dematons, Annette Fienieg, Piet Grobler, Annemarie van Haeringen, Alice Hoogstad, Uitgeverij: Uitgeverij De Harmonie Philip Hopman, Mies van Hout, Jan Jutte, Martijn van der Linden, Georgien Overwater, Oorspronkelijke titel: Hullet
Daan Remmerts de Vries, Ingrid en Dieter Schubert, Noëlle Smit, Harmen van Straaten, Thé Tjong-Khing, Marije Tolman, Fleur van der Weel en Sylvia Weve.
Auteur: Daan Remmerts de Vries
Uitgeverij: Uitgeverij Hoogland & Van Klaveren
Illustraties met twee (een enkele keer drie)
Op een derde van het boek heeft het mannetje
Avonturen van Odysseus bevat de verhalen uit
ook is dit boek uitzonderlijk door de combinatie
steunkleuren, op mat, gebroken wit papier. Het
het gat gevangen in een bruine doos. Hij wandelt
de Odyssee van Homeros, waarin de Griekse held
van tekst en illustraties. De teksten zijn beknopt
omslag van grof grijs karton met een helder geel
daarmee door de stad, maar ziet het gat overal
Odysseus terugkeert naar zijn thuisland Ithaka
en to the point, de herverteller richt zich direct tot
ruggetje en dito schutbladen. Het gat heet dit
elders weer verschijnen: als stoplicht, als oog, als
en onderweg zijn mythische avonturen beleeft.
de jeugdige lezer, waarbij hij aanpassing aan de
product van Scandinavische soberheid. Het is
neusgat van een klein meisje en als lamp. In een
Schrijver Daan Remmerts de Vries heeft onder
huidige tijd niet schuwt. Die associatieve en ook
getekend door de Noor Øyvind Torseter, die er
laboratorium wordt het gat uit de doos gehaald, aan
meer de mythes over de Cycloop, over Kalypso,
geestige toon van de tekst is volgehouden door het
verder weinig woorden voor nodig heeft. Het boek
nadere inspectie onderworpen en uiteindelijk moet
over Circe en de Sirenen opnieuw verteld en richtte
hele boek en de illustraties sluiten daar uitstekend
bevat in het midden, door en door, een gat. Iets
het voor observatie blijven. De tobber gaat naar
zich hierbij vooral tot kinderen. Ieder verhaal
op aan. Ook al zijn ze nog zo verschillend van stijl,
groter dan het gat van een perforator.
huis, kruipt in zijn slaapzak en valt in slaap, maar
afzonderlijk is geïllustreerd door een andere
de prenten zijn op elkaar afgestemd, ze hebben iets
De eerste bladzijden zijn aan de lege kant: we zien
wij zien natuurlijk het gat nog steeds. Op de oude
Nederlandse illustrator: op alfabetische volgorde
directs en ze komen tot de kern van het betreffende
een wand met een deur en een stukje keuken. Alles
plaats. Er is dus eigenlijk helemaal niets gebeurd.
zijn dat Charlotte Dematons, Annette Fienieg,
verhaal. Voor vrijwel alle illustratoren geldt dat ze
in simpele dunne, ietwat bevende lijnen. Minimaal.
Het gat is een grappig boek met een serieuze
Piet Grobler, Annemarie van Haeringen, Alice
een kwalitatief hoogstaand werk hebben afgeleverd
En dan is daar natuurlijk het gat – of liever: het
onderlaag. Het heeft filosofische kwaliteiten
Hoogstad, Philip Hopman, Mies van Hout, Jan
waarmee ze als het ware boven zichzelf uitstijgen.
gaatje – dat in het begin weinig betekenis lijkt te
met een duidelijke knipoog naar therapieën als
Jutte, Martijn van der Linden, Georgien
Boeken waar meer illustratoren in samenwerken
hebben. Een dierachtig mannetje, met één afgezakte
mindfulness. De tekenaar drukt zich bewust
Overwater, Daan Remmerts de Vries, Ingrid
vormen niet altijd een even grote eenheid. In
kous en slimme oogjes, sleept wat verhuisdozen
ietwat stoethaspelig uit, zijn lijnen zijn een beetje
en Dieter Schubert, Noëlle Smit, Harmen van
Avonturen van Odysseus is dat nu eens heel
naar binnen en bakt een eitje. Tot hij het gat
lullig bijna. Daarmee relativeert hij de absurditeit
Straaten, Thé Tjong-Khing, Marije Tolman, Fleur
goed gelukt en dat is een grote verdienste van de
ontdekt. Het gat dat zich, tot kennelijke frustratie
van een obsessie. Al met al een relativerend
van der Weel en Sylvia Weve.
uitgeverij, de samensteller en onze vakkundige en
van de hoofdpersoon, steeds verplaatst. Hij zoekt
boek. Scandinavisch relativerend! Een prachtig,
De Avonturen van Odysseus is niet alleen fraai
duidelijk geïnspireerde illustratoren.
hulp. Professionele hulp, zo te zien. En dan ontspint
consequent geheel.
van vormgeving en boekverzorging, maar vooral
zich een existentiële zoektocht naar de betekenis
van het gat.
34
35
Vlag en Wimpel Penseel- en Paletjury
Vlag en Wimpel Penseel- en Paletjury
Stem op de okapi
Schobbejacques
en de 7 geiten
Illustrator: Martijn van der Linden Auteur: Edward van de Vendel
Uitgeverij: Em. Querido’s Kinderboeken Uitgeverij
Illustrator en auteur:Merlijne Marell
Uitgeverij: Loopvis
‘Wie dit boek leest heeft er een lievelingsdier bij!’,
Congo gaat, krijg je de associatie met primitieve
De publicatie Schobbejacques en de 7 geiten
hebben de dieren eigen karakters gekregen: we
staat op het omslag van Stem op de okapi. Die
mannetjes en dieren op Afrikaanse rotstekeningen.
van Merlijne Marell komt voort uit een volledig
lezen en zien het verhaal vanuit onder meer de
directe toon is veelzeggend voor het hele boek:
Ook lijkt het wel of de illustrator het niet kan laten
handgemaakt boekproject. De jonge illustrator,
Luïggeit, de Onschuldiggeit, de Sikkeneuriggeit en
‘Moet je kijken. Als je nog nooit een okapi hebt
om hier en daar een collega-illustrator te citeren:
geboren in 1986, voerde dit uit in linotype, zeefdruk
het Kleiniggeitje. Ze leven in het Knollenland en
gezien, wordt dit de eerste keer. En die eerste
lijken de okapi’s in de dierentuin niet sterk op de
en hout- en linoleumsnede en experimenteerde
Schobbejacques begeert hen allen. Hij is een schurk,
keer kun je nooit meer overdoen, dus: let op.’
kleine ezel van Annemarie van Haeringen? Zou
met loden letters. De oplage van dit handmatig
heeft het allerslechtste met hen voor. Hij droomt
Edward van de Vendel schrijft zeer associatief,
de verzorger niet uit een boek van Rien Poortvliet
geproduceerde boek bedroeg niet meer dan 36
van geknakte nekjes, gewonnen zieltjes en gebroken
roept totaal niet voor de hand liggende beelden en
kunnen komen? Of lijkt dat allemaal maar zo? In
exemplaren. Het boek dat nu een Vlag en Wimpel
hartjes. De teksten liegen er niet om, maar zijn ook
vergelijkingen op en de illustrator Martijn van der
Deel acht worden de collega’s uiteindelijk echt ten
krijgt van de Penseeljury kwam uit in offset
poëtisch, erotisch bij tijd en wijle. Marell stelt het
Linden denkt met hem mee. En dat kan Van der
tonele gevoerd, met naam en toenaam. Van der
bij Uitgeverij Loopvis en is gezet in het houten
schemergebied tussen goed en kwaad aan de orde.
Linden heel goed! Met gemak switcht hij van stijl.
Linden neemt ze soepel op in het verhaal en laat
lettertype Bodoni. Het fraaie papier en het met de
De illustraties, niet alleen paginagroot, maar ook
Als de beste kan hij, heel naturalistisch, ‘wangen
allerlei bekende illustratoren hun versie van de
hand gezeefdrukte halflinnen ruggetje zijn hetzelfde
groot gedacht, onderstrepen de tekst, vatten de
vol kalk’ en ‘oren als lepels’ tekenen. Maar hij kan
okapi schilderen. Daarmee is Stem op de okapi niet
gebleven. Een prachtig boek dat nu gelukkig voor
betekenis daarvan samen. Sterker nog, ze geven
ook fantasiebeelden van de okapi in andere verf
alleen een ode aan de okapi, maar ook een ode aan
een groter publiek bereikbaar is!
de nogal expliciete tekst een universeel karakter.
laten zien, in het boek krijgt hij daar ruimschoots
de collega’s van deze illustrator die van alle markten
Merlijne Marell verzorgde niet alleen de
Schobbejacques en de 7 geiten vormt een prachtige
de ruimte voor. Martijn van der Linden past zijn
thuis is.
illustraties en de vormgeving, maar ook de
eenheid. Het blinkt uit door een grote inhoudelijke
tekst. Schobbejacques en de 7 geiten is in de
zorgvuldigheid en een originele gedachtegang.
kern gebaseerd op het bekende sprookje van
Je zou willen dat de grens tussen handgemaakte
de gebroeders Grimm over de wolf en de zeven
boekprojecten en ‘commerciële’ boeken vaker zou
geitjes. Anders dan in het oorspronkelijke verhaal
worden overschreden.
stijl soms aan bij elke paragraaf. Als het over
36
37
Postbus 10576
1001 EN Amsterdam
juni, 2016