Transcript Routeboekje boerderijen Spankeren

Wandelen door de tijd
langs boerderijen in Spankeren
Cultuurhistorische route door agrarisch landschap langs
eeuwenoude boerderijen
2
Wandelen door de tijd langs boerderijen in Spankeren
Zorg voor goed schoeisel, want er zijn gedeeltes van de route onverhard. Bij *kunt
u informatie oproepen op uw mobiele telefoon met de LAYAR-app.
U kunt dit boekje met informatie downloaden op www.erfgoedveluwezoom.nl
* START: St. Petruskerk, Kerkweg 2, 6956 CG SPANKEREN.
0 t/m 2. Vanaf de Petruskerk aan Kerkplantsoen loopt u de Kerkweg in met eerst aan
uw rechterhand de ‘Johannahoeve’ op nr. 6 (1) en daarna aan uw linkerhand
boerderij ‘De Peppel’ op nr. 21 (2).
0 a. Archeologische vondsten onder het maaiveld
Spankeren is een agrarisch dorp waar anno 2016 nog volop
geboerd wordt. Dat is eigenlijk altijd zo geweest. Al ver voor
onze jaartelling, toen deze plek nog geen naam had, is deze
agrarische samenleving ontstaan. Rondtrekkende nomaden die
er de grond bewerkten waren er al ruim 11.000 voor Christus,
maar vanaf ongeveer 4200 voor Christus hebben de vroegste
inwoners hun jagers- en verzamelaarsbestaan geleidelijk
opgegeven om op deze plek te gaan ‘boeren’.
3
Wandelen door de tijd langs boerderijen in Spankeren
U loopt door tot aan de Beukenlaan en gaat daar even op het bankje zitten.
Vanaf hier kunt u het agrarisch landschap en de verschillende boerderijen goed zien.*
0 b. Plek middeleeuws Hof toe Loo, links van de Kerklaan ter
hoogte van de Beukenlaan.
In 2006 is bij archeologisch onderzoek in Spankeren aan de
Kerkweg, recht tegenover de Beukenlaan, eeuwenoud bouwpuin
aangetroffen. Het is mogelijk de plek waar meer dan acht
eeuwen geleden ‘de curtis toe Loe’ heeft gestaan. Hier kwam
het kwelwater van de Veluwe aan de oppervlakte, wat een reden
was om zich hier te vestigen.
Een curtis is een ‘herengoed’ en wordt al genoemd in
e
geschriften uit de 12 eeuw. In de tijd van het hofstelsel was de
curtis eigendom van een landsheer; aan hem werd belasting
afgedragen. ‘De Bockhorst’, waar de Beukenlaan in een rechte
e
lijn naar toe voert, heeft in de 16 eeuw deze hof-functie
overgenomen.
4
Wandelen door de tijd langs boerderijen in Spankeren
1 en 2. U bent langs twee boerderijen gekomen: voormalige boerderij
‘Johannahoeve’ en boerderij De Peppel.*
1. Woonboerderij Johannahoeve, Kerkweg 6
Op deze voormalige boerderij wordt al lang niet meer geboerd.
De laatste boer was Hendrik Burgers. Het is een gemeentelijk
monument.
2. Boerderij De Peppel (ook Het Grote Loo genoemd),
Kerkweg 21 Pingo
De Peppel op nr. 21 is nog volledig als boerderij in gebruik. Het
vee wordt hier in een moderne stal gehouden. Bij het bosje
achter deze boerderij is mogelijk een pingoruïne.
Een pingo is een heuveltype dat ontstaan is in de ijstijd. Door
een ijslens in de bodem die afsmelt, ontstaat een laagte
waaromheen zich een wal vormt.
5
Wandelen door de tijd langs boerderijen in Spankeren
3. Vanaf het bankje aan de Kerkweg kunt u boerderij ‘Gronouwe’ zien aan
Beukenlaan 2.
3. Woonboerderij Gronouwe, Beukenlaan 2
‘Gronouwe’ betekent groene plek; het is een familienaam. Op
woonboerderij ‘Gronouwe’ wordt niet meer geboerd. De laatste
boer was Barend Harmsen.
6
Wandelen door de tijd langs boerderijen in Spankeren
4. U vervolgt de route over de Kerkweg. Aan de linkerkant ziet boerderij ’t Loo,
vroeger ‘Het Kleine Loo’ liggen op nr. 23 en 25. Hier is een Rust.nl .Daarna loopt u
door tot aan de Kappersweg.
4. Boerderij Het Loo, Kerkweg 23 en 25 (Het Kleine Loo)
Tot ongeveer 2012 is Het Loo in gebruik geweest als boerderij.
Nu is er een paardenpension, een B&B en een Rust.nl. Het
complex wordt nog verder uitgebreid ten behoeve van de
recreatie.
7
Wandelen door de tijd langs boerderijen in Spankeren
Boerderijen aan de Kappersweg.
Aan de Kappersweg stonden een 10-tal boerderijtjes. Een ervan,
De Aschberg, is nog volop in bedrijf. De meeste andere
boerderijen zijn omgebouwd tot woonhuis of vervangen door
nieuwbouw. Sinds kort is de boerderij aan Kappersweg 5
ingericht als biologisch boerenbedrijf.
5. U slaat linksaf de Kappersweg in. Aan uw linkerhand op nr. 2 ligt boerderij
‘De Aschberg’, waar nog volop geboerd wordt.
5. Boerderij de Aschberg, Kappersweg 2
Deze boerderij is eigendom van landgoed ‘De Bockhorst’. Tot
1938 heeft de familie Uenk de boerderij gepacht en is er een
nieuw woonhuis bij geplaatst. Nog steeds wordt er op ‘de
Aschberg’ volop geboerd. Het aantal koeien is flink toegenomen.
Wouter behoort alweer tot de vierde generatie Jonkers op ‘de
Aschberg’, die het bedrijf tot bloei brengt.
Zoals bij de meeste boerderijen staat de achterzijde van de
boerderij naar de weg toegekeerd. Op de achtergevel staat fraai
de naam: ‘de Aschberg’.
8
Wandelen door de tijd langs boerderijen in Spankeren
6. U loopt weer terug over de Kappersweg naar de Kerkweg. Op nr. 4 ligt nu
een nieuw woonhuis.
6. Boerderij De Grindhoeve, Kappersweg 4.
In plaats van de boerderij De GGindhoeve staat er nu een nieuw
woonhuis op Kappersweg nr. 4.
7. Aan de linkerkant van de Kappersweg loopt u langs nr. 1 t/m 5.
7. Boerderij, Kappersweg 1
Op deze verbouwde boerderij wordt niet meer geboerd. De
laatste boer heette Reinten.
9
Wandelen door de tijd langs boerderijen in Spankeren
8. Het tweede boerderijtje heet ‘Welgedacht’ .
8. Boerderij Welgedacht Kappersweg 3
Deze boerderij heeft tot 1980 bij het landgoed ‘De Geldersche
Toren’ gehoord. De laatste boer was Jaap Treur.
9. De derde boerderij aan deze kant van de Kappersweg heet ‘Nooitgedacht’.
9. Boerderij Nooitgedacht Kappersweg 5
‘Nooitgedacht’ is weer opnieuw in gebruik genomen als
boerderij, waar biologisch geboerd wordt. Hier is een winkel met
kaas en andere boerenproducten.
10
Wandelen door de tijd langs boerderijen in Spankeren
10. Aan de rechterkant zijn de huisnummers 6 t/m 12. U vervolgt de route over
de Kappersweg.
10. Voormalige boerderij Kappersweg 6
Nieuwbouw op de plek van een voormalige boerderij.
10a. Boerderij Dirkjeshoeve. Kappersweg 8
Woonboerderij. Niet meer als boerenbedrijf in gebruik.
10b. Boerderijen Kappersweg 10 en 12.
De boerderijen aan Kappersweg nr. 10 en 12 zijn geheel
verdwenen. Ze zijn gesloopt ten behoeve van woningbouw, maar
die is er niet gekomen. De laatste boer was Wim Wensink.
11
Wandelen door de tijd langs boerderijen in Spankeren
11. U loopt door tot aan het kruispunt met de Bockhorstweg en gaat daar
rechtsaf over het onverharde pad dat parallel aan de Bockhorstweg loopt.
Halverwege dit pad loopt u voorbij de slagboom (rechts) en vervolgt de route over de
asfaltweg tot aan de Beukenlaan. Aan uw linkerhand ligt landgoed De Bockhorst met
een boerenbedrijf. *
11. Boerderij De Bockhorst, Bockhorstweg 14
Tot omstreeks 1990 werden er in het landhuis ‘De Bockhorst’
koeien gehouden. Ook was er een grote hooiopslag op de
zolder. Na die tijd is het landhuis volledig woning geworden en
is het vee in aparte schuren gehouden. De boer houdt nu geen
vee meer en hij heeft de woning in landhuis De Bockhorst
verlaten. Landhuis en bijgebouwen hebben de monumentale
status.
12
Wandelen door de tijd langs boerderijen in Spankeren
12. Aan uw rechterhand ligt de Beukenlaan. Deze loopt u een stukje in. U ziet
aan uw linkerkant de voormalige boerderij ’t Asselder’. Hierna loopt u weer terug
naar de Bockhorstweg.
12. Boerderij ’t Asselder, Beukenlaan 4
Deze boerderij is al jaren niet meer als zodanig in gebruik. De
laatste boer heeft op het erf een nieuwe woning gebouwd. Er zijn
in het kader van ‘rood voor rood’ drie woningen teruggekomen
voor de bijgebouwen (schuren) van de boerderij en rondom de
gebouwen is een nieuwe tuinaanleg gekomen.
13
Wandelen door de tijd langs boerderijen in Spankeren
13. Dan loopt u richting dorpskern. Voorbij de oprijlaan van De Bockhorst
ligt aan de Bockhorstweg nr. 10 boerderij ‘Op het Schaar’.
13. Boerderij Op ’t Schaar Bockhorstweg 10
Boerderij ‘Op ’t Schaar’ is al vele eeuwen oud. In een document
uit 1564 wordt dit stuk grond ‘Zuybuckhorst’ genoemd. Het goed
lag ten zuiden van havezathe De Bockhorst aan de Beecke
straet. In 1610 stond hier de boerderij ‘hoffstede aan die
Bockhorst’.
Het was lang de gewoonte dat de bewoners naar de boerderij
genoemd werden, dus we mogen aannemen dat in 1840 de
boerderij ‘Op ‘t Schaar’ heette, want we weten dat Albert van
Schaar toen pachter van deze boerderij was.
Vanaf 1906 is de boerderij in het bezit van de familie Elzebroek.
Anno 2016 boert hier de vierde generatie. Het vee wordt
gehouden in een nieuwe moderne stal.
14
Wandelen door de tijd langs boerderijen in Spankeren
14. U loopt de Bockhorstweg verder af richting dorp. Hier komt u langs de
‘Burgershoeve’ op nr. 8. *
14. Boerderij Burgershoeve, Bockhorstweg 8
Op de plaats waar nu de Burgershoeve staat, is al vanaf de
vroege Middeleeuwen een boerenbedrijf geweest, dat zeker
vanaf 1440 ‘Erve ten Holt’ heette. Dat weten we, omdat in de
oudste lijst van de geërfden van de marken van Spankeren en
Soeren ’t guet ten holte’ al wordt vermeld. En op een kaart uit de
e
16 eeuw staat op die plaats ook al een boerderij. De omvang
van de boerderij was voor die tijd al aanzienlijk; het goed had
recht op vier scharen (dat zijn stukken land waarop het vee kan
grazen) en dat is zeker tot 1568 niet veranderd.
De huidige Burgershoeve is een van de oudste boerderijen in
Spankeren. Het gebouw dateert uit 1792 en is in de jaren ‘60
rijksmonument geworden. De naam Burgershoeve verwijst naar
de familie Burgers, die al meer dan 200 jaar op de boerderij
woont. Er wordt hier nog volop geboerd in een nieuwe moderne
stal. Op de deel van de boerderij is een praktijk voor paarden- en
hondenosteopathie gevestigd.
15
Wandelen door de tijd langs boerderijen in Spankeren
15. Aan de andere kant van de Bockhorstweg aan de Landweg ligt nog een
boerderij met de naam Johannahoeve.
15. Boerderij Johannahoeve, Landweg 1
Van deze boerderij is geen oude foto beschikbaar. Deze
boerderij is omstreeks 1935 gebouwd nadat het vorige gebouw
was afgebrand. Hier wordt alleen jongvee gehouden. De boer
heeft een samenwerkingsverband met zijn zwager, hun
gezamenlijke melkkoeien worden ergens anders gehouden.
16. U vervolgt de Bockhorstweg en steekt het spoor over. Aan de
linkerkant op nr. 4 ligt een woonboerderij.
16. Voormalige boerderij Bockhorsterweg 4
Deze boerderij had vroeger een dubbel woonhuis. Aan de ene
kant woonde de boer, de andere kant was verhuurd aan een
gezin dat niets met de boerderij te maken had. De boerderij is
omstreeks 1980 gesloopt en vervangen door een ruime woning
die het model van een boerderij heeft. De laatste boer was Peter
Testerink.
16
Wandelen door de tijd langs boerderijen in Spankeren
17. U loopt door richting Zutphensestraatweg. Aan de rechterkant ligt
‘Hofstede Het grote Laar’. * Aan de linkerkant herberg De Luchtte.
17. Hofstede Het Groote Laar, Bockhorstweg 1
De boerderijen Grote Laar en Kleine Laar kennen een
indrukwekkende geschiedenis die zeker terug gaat tot 1310. Het
landgoed was destijds nog niet gescheiden en heette ‘Het guet
toe Laer’ of kortweg ‘Het Laar’ en wijst op het ontstaan van een
boerderij op een open plek in een bosrijke omgeving. De huidige
eigenaar heeft veel geld, tijd en energie gestoken in het
opknappen van dit gebouw. Er is nu een Bed & Breakfast in een
woonhuis met erf en schuur en het heet Hofstede Het Groote
Laar.
Tot het overlijden van de laatste boer heeft de boerderij bij
landgoed De Bockhorst gehoord. De laatste boer was Jacob
Aalders.
17
Wandelen door de tijd langs boerderijen in Spankeren
U vervolgt uw weg richting Zutphensestraatweg met aan uw linkerhand
‘Herberg De Luchte’. U steekt voorzichtig de Zutphensestraatweg over (er wordt erg
hard gereden) en vervolgt uw weg aan de andere kant van de dijk. U kunt hier ook
nog een stukje over een pad de uiterwaarden inlopen.
18. U vervolgt de route richting De Gelderse Toren, maar gaat hier niet de
oprijlaan in. U loopt door tot aan het bankje. Vanaf hier kunt u aan de linkerkant van
de Zutphensestraatweg boerderij ‘De Gumster’ goed zien liggen. *
18. Boerderij De Gumster, Zutphensestraatweg 47
De Gumster ligt aan de Zutphensestraatweg, vlak tegen de
spoorlijn aan. De boerderij heeft daar echter niet altijd gelegen;
e
e
eind 16 / begin 17 eeuw lag vlak bij De Bockhorst een boerderij
met dezelfde naam, maar door een boedelscheiding is deze
boerderij verplaatst. Eeuwenlang was het grondgebied van De
Gumster indrukwekkend en lag aan beide zijden van de
Assenbeek, tegenwoordig dus in twee verschillende gemeenten.
De Gumster heeft een boeiende geschiedenis.
Deze boerderij heeft tot omstreeks 1980 bij het landgoed De
Gelderse Toren gehoord. Op de foto uit 1964 zijn de zandlopers
nog te zien op de luiken, die tot die tijd de boerderijen van de
Gelderse Toren markeerden. De boer heeft geen melkvee meer,
nog wel wat jongvee.
18
Wandelen door de tijd langs boerderijen in Spankeren
19. Ter hoogte van het bankje neemt u het pad over het landgoed onder
aan de dijk dat tussen twee bomenrijen doorloopt; aan uw rechterhand is een
watertje. Dit pad loopt u helemaal af tot aan de asfaltweg, dus halverwege het pad
houdt u links aan. Bij deze hoge oprijlaan slaat u rechtsaf richting De Gelderse Toren.
Vanaf het kruispunt van de twee oprijlanen ziet u de monumentale schuur liggen. *
19. Boerenschuur op landgoed De Geldersche Toren,
Zutphensestraatweg 8
De Gelderse Toren is een rijksmonument en heeft tot omstreeks
1965 een door het landgoed geëxploiteerde boerderij gehad. Op
deze monumentale schuur kun je nog steeds de luiken met de
geel groene zandlopers zien. De laatste bedrijfsleider was Wim
Sangers.
19
Wandelen door de tijd langs boerderijen in Spankeren
20. U loopt vanaf hier terug richting Zutphensestraatweg over de lage
rechte oprijlaan en vervolgt bij de Zutphensestraatweg de route door de berm naar
links, richting ‘Herberg De Luchte’. Bij ‘De Luchte’ steekt u de Zutphensestraatweg
voorzichtig over (er wordt erg hard gereden) en vervolgt uw weg weer over de
Bockhorstweg richting dorp. Bij de Dorpsweg slaat u links af. Aan uw linkerhand ziet u
eerst voormalige boerderij De Kerkhoeve ( vroeger ‘Het Kleine Laar’) met een
bijzondere tuin.*
20. Boerderij De Kerkhoeve Dorpsweg 82
Zoals beschreven bij nummer 17 is het oorspronkelijke Laar
gescheiden in Grote Laar en Kleine Laar. Het Kleine Laar is
sinds 1965 een woonboerderij en heet De Kerkhoeve. De
Kerkhoeve heeft een bijzondere tuinaanleg.
Deze boerderij heeft bij landgoed De Bockhorst gehoord totdat
de laatste boer vertrok. De familie Klein Kranenbarg heeft hier
het laatst geboerd.
20
Wandelen door de tijd langs boerderijen in Spankeren
21. Even verderop ligt voormalige boerderij ‘De Pothof‘ aan de linkerkant
van de Dorpsweg. *
21. Boerderij De Pothof Dorpsweg 78
Boerderij de Puthof is ruim drie eeuwen oud en diende
daarnaast ook nog lang als pastorie en kosterij annex school. De
voormalige boerderij dankt haar naam aan de twaalf meter diepe
waterput, die bij de school hoorde en de hele buurt van water
voorzag. De put aan de andere kant van de weg is er nog, maar
sinds 1997 verstopt onder het trottoir en een gietijzeren deksel.
De boerderij is het oudste, nog bestaande boerderijgebouw in
Spankeren en stamt uit 1719. Het is een rijksmonument.
De Puthof is tot omstreeks 1995 eigendom van de kerk geweest.
Het was min of meer de dienstwoning van de koster. De boer
combineerde het kosterschap met boer zijn. De boerderij/
kosterij is verbouwd tot twee woningen.
21
Wandelen door de tijd langs boerderijen in Spankeren
* EINDE: Petruskerk, Kerkweg 2, 6956 CG SPANKEREN.
0. Kerk in Spankeren ‘St. Petrus’, vergaderlocatie van
het marke, rijksmonument
In de middeleeuwse kerk van Spankeren werden destijds de
markevergaderingen gehouden.
In de markelijsten worden verschillende boerderijen in
Spankeren als gerechtigden genoemd van de marke. De marke,
een vereniging van boeren, beheerde de markegronden; in dit
geval de hei, de bossen
en de broeklanden (natte moerassige gronden) en reguleerde
het gebruik. De markegronden werden gebruikt voor het
produceren van hooi, potstalmest en om het vee te laten grazen.
De Commandeur was in die tijd ook voorzitter van de
gecombineerde marke van Spankeren, Soeren en Dieren. Hij was
in feite een soort burgemeester en sprak daarnaast ook recht.
e
De marke heeft tot in de 20 eeuw als buurtschap bestaan.
22
Wandelen door de tijd langs boerderijen in Spankeren
Een markevergadering in de Spankerense kerk, nagespeeld door
de auteurs van het boek ‘Over erven en geërfden’, de marken
van Spankeren, Soeren, Dieren en Ellecom’ en andere
betrokkenen in 2013 bij de aanbieding van het boek.
23
Wandelen door de tijd langs boerderijen in Spankeren
Colofon
Auteur:
Marianne Poorthuis/ ErfgoedLeeft, 2016
In samenwerking met: ·
Eigentijdse Verbindingen
Belangenvereniging Spankeren
Bronnen:
- Andela, Martijn, De Gelderse Toren, Landgoed
aan de IJssel, 2002.
- Burgers, J. C. , Aantekeningen naar aanleiding
van Openmonumentendag 2013.
- Elzebroek, A.T.G., ea. Diverse publicaties tussen
2010 en 2015 over de geschiedenis in Spankeren.
Afbeeldingen:
Marianne Poorthuis
Belangenvereniging Spankeren
Gelders Archief
RAAP
Uitgave:
ErfgoedLeeft, 2016
Opdrachtgever: Gemeente Rheden
Websites:
www.erfgoedveluwezoom.nl
www.rheden.nl
www.mijngelderland.nl
Mede mogelijk gemaakt door de provincie Gelderland.
24
Wandelen door de tijd langs boerderijen in Spankeren