«Μελετήστε τα κοινωνικά γεγονότα ως πράγματα»
Download
Report
Transcript «Μελετήστε τα κοινωνικά γεγονότα ως πράγματα»
«Μελετήστε τα κοινωνικά γεγονότα ως
πράγματα»
ΧΑΜΗΛΟΣ ΚΑΤΑΜΕΡΙΣΜΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
ΔΙΑΣΠΑΡΤΟΙ ΜΙΚΡΟΙ ΠΛΗΘΥΣΜΟΙ
(ΟΡΔΕΣ/ΠΑΤΡΙΕΣ)
ΑΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΤΗ, ΟΜΟΙΟΓΕΝΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑ
ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ
ΧΑΜΗΛΗ ΑΙΣΘΗΣΗ ΤΗΣ ΑΤΟΜΙΚΟΤΗΤΑΣ
ΤΟ ΑΤΟΜΟ ΑΠΟΡΡΟΦΑΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΛΛΟΓΙΚΗ
ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ
ΤΟΤΕΜΙΣΜΟΣ
ΤΑ ΤΟΤΕΜ ΣΥΜΒΟΛΙΖΟΥΝ ΤΗΝ ΕΞΟΥΣΙΑ ΠΟΥ
ΑΣΚΕΙ Η ΦΥΛΗ ΠΑΝΩ ΣΤΑ ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΑΤΟΜΑ
ΚΑΤΑΣΤΟΛΗ ΤΗΣ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ
ΥΨΗΛΟΣ ΚΑΤΑΜΕΡΙΣΜΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
ΑΥΞΗΣΗ ΤΗΣ ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΗΣ
ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗΣ
ΕΜΦΑΝΙΖΟΝΤΑΙ ΕΠΙ ΜΕΡΟΥΣ
ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ (ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗ) ΕΝΤΟΣ
ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
ΟΡΓΑΝΙΚΗ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ
ΟΙ ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΟΜΑΔΩΣΕΙΣ
ΑΠΟΚΤΟΥΝ ΔΙΚΗ ΤΟΥΣ ΣΥΛΛΟΓΙΚΗ
ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ
Η ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑ ΔΕΝ
ΚΑΤΑΣΤΕΛΛΕΤΑΙ . ΑΝΑΠΤΥΣΣΕΤΑΙ Ο
ΑΤΟΜΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΙΑ ΣΥΛΛΟΓΙΚΗ
ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΑΜΟΙΒΑΙΑΣ ΑΝΟΧΗΣ
ΚΡΑΤΟΣ
ΕΦΟΣΟΝ ΣΤΗ ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΣΥΜΠΑΓΟΥΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΕΜΦΑΝΙΖΟΝΤΑΙ ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΟΜΑΔΩΣΕΙΣ, ΤΟ
ΚΡΑΤΟΣ ΕΜΦΑΝΙΖΕΤΑΙ ΑΝΑΠΟΦΕΥΚΤΑ ΩΣ ΔΙΑΙΤΗΤΗΣ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΙΣ ΟΜΑΔΩΣΕΙΣ ΑΥΤΕΣ.
Ο Ντυρκέμ διατύπωσε μια κλασσική διάκριση, ανάμεσα στις
πρωτόγονες και τις προηγμένες κοινωνίες. Σύμφωνα με αυτήν, οι
πρωτόγονες κοινωνίες αγνοούν την έννοια του ατόμου. Οι
άνθρωποι μοιράζονται τα ίδια συναισθήματα με ελάχιστες
διαφοροποιήσεις και το γεγονός ότι κάθε άνθρωπος δρα και
αισθάνεται ακριβώς ίδια με τον διπλανό του, δημιουργεί αυτό που
ο Ντυρκέμ ονομάζει μηχανική αλληλεγγύη. Η κοινωνία
λειτουργεί τιμωρητικά προς όποιον διαφοροποιείται. Μπορούμε
να παρομοιάσουμε αυτές τις κοινωνίες με κοινωνίες μυρμηγκιών ή
μελισσών.
Η ατομική συνείδηση και η συναίσθηση του εαυτού, μας λέει ο
Ντυρκέμ, είναι μεταγενέστερο φαινόμενο και εμφανίζεται σε
κοινωνίες όπου υπάρχει καταμερισμός της εργασίας και οι
άνθρωποι δεν ενώνονται λόγω της απόλυτης ομοιότητας του ενός
με τον άλλο, αλλά λόγω των συμπληρωματικών λειτουργιών που
επιτελούν, των συμπληρωματικών κοινωνικών ρόλων. Αυτές οι
κοινωνίες διαθέτουν ένα είδος αλληλεγγύης που ο Ντυρκέμ
ονομάζει οργανική αλληλεγγύη. Εκεί η ατομικότητα αποκτά
σημασία και εμφανίζονται μηχανισμοί όπως το κράτος, που
εξασφαλίζουν την αμοιβαία ανοχή μεταξύ των ομάδων.
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ:
Είδαμε ότι σε κοινωνίες με μηχανική
αλληλεγγύη, υπάρχει τοτεμισμός και μηδενική
ανοχή στη διαφορετικότητα. Το άτομο
καθεαυτό δεν έχει αξία. Μόνο η συλλογικότητα
(φυλή).
Αυτές οι κοινωνίες ενδιαφέρονται πάνω από
όλα να τιμωρήσουν τους παραβάτες των
συλλογικών κανόνων. Όταν τιμωρούν έναν
εγκληματία, δεν τον τιμωρούν σε ένδειξη
αλτρουισμού προς το θύμα του. (Θυμηθείτε, το
θύμα δεν είναι παρά ένα άτομο και οι κοινωνίες
αυτές δεν δίνουν αξία στο άτομο, αλλά στο τοτέμ
– σύνολο). Τιμωρούν τον παραβάτη επειδή
προσέβαλε το τοτέμ – σύνολο.
Είπαμε ότι σε κοινωνίες με ανεπτυγμένο καταμερισμό
εργασίας αναπτύσσεται η οργανική αλληλεγγύη, που
σημαίνει: εμφάνιση ομάδων με διαφοροποιημένη
λειτουργία, διαφοροποιημένη συνείδηση και
συμπληρωματικό ρόλο εντός της κοινωνίας. Οι
κοινωνίες αυτές αναπτύσσουν μια λογική ανοχής της
διαφορετικότητας και σεβασμού προς το άτομο.
Μεγαλύτερη αξία από την τιμωρία αποκτά η
επανόρθωση, η αποζημίωση, η αποκατάσταση της
ισορροπίας που κλονίστηκε με τη διάπραξη του
εγκλήματος. Η διάθεση αποζημίωσης του θύματος
είναι μεγαλύτερη από τη διάθεση τιμωρίας του
δράστη. Ο αλτρουισμός αυτών των κοινωνιών προς
το άτομο, τις οδηγεί να αναζητούν επανορθωτικές
λύσεις τόσο για το θύμα όσο και για τον δράστη.
Στο έργο αυτό ο Ντυρκέμ υποστήριξε ότι καμία
συμπεριφορά δεν είναι απολύτως ατομική υπόθεση,
ούτε καν η αυτοκτονία. Μπορεί να ερμηνευθεί
κοινωνικά.
Ο Ντυρκέμ στη μελέτη του απέδειξε ότι κάθε τύπος
κοινωνίας εμφανίζει συγκεκριμένο τύπο εκούσιων
θανάτων, και μάλιστα σε συγκεκριμένη συχνότητα, η
οποία συσχετίζεται με παράγοντες όπως η θρησκεία,
ο βαθμός κοινωνικής ενσωμάτωσης κλπ.
Π.χ. στις κοινωνίες με μηχανική αλληλεγγύη
(προβιομηχανικές) σημειώνονται ορισμένοι τύποι
εκούσιου θανάτου, όπως το χαρακίρι, ή η γυναίκα
που ακολουθεί τον άνδρα της στον θάνατο. Ο τύπος
αυτός ονομάζεται εθιμική αυτοκτονία. Στις
καπιταλιστικές κοινωνίες, ιδιαίτερα σε περιόδους
κρίσης, αυξάνονται οι ανομικές αυτοκτονίες κλπ.
Όταν
οι κοινωνικές αλλαγές συμβαίνουν
πολύ γρήγορα, τότε οι νέες αξίες που
φέρνουν αυτές οι αλλαγές, συμβαίνει να
συνυπάρχουν με τις παλιές αξίες, οι οποίες
δεν έχουν ακόμη ξεπεραστεί. Συχνά τα δύο
συστήματα αξιών συγκρούονται και το άτομο
συναντά διλήμματα και δυσκολίες στην
κοινωνικοποίησή του. Αυτό σημαίνει
αποδιοργάνωση, επειδή η σύγκρουση
κανόνων ισοδυναμεί στην πράξη με
ανυπαρξία κανόνων.
Ο Ντυρκέμ υποστήριξε ότι το άτομο έχει ανάγκη να ζει σε έναν κόσμο
που του επιβάλλει περιορισμούς. Διαφορετικά, αφήνει τις προσδοκίες
και τις φιλοδοξίες του αχαλίνωτες, με αποτέλεσμα να βιώνει το
αίσθημα της ματαίωσης και της απελπισίας.
Οι ανθρώπινες δυνατότητες είναι περιορισμένες από τη φύση, την τύχη,
την κοινωνία. Παρόλα αυτά ο άνθρωπος έχει απεριόριστες φιλοδοξίες και
επιθυμίες. Όλοι θα ήθελαν να τα έχουν όλα. Το να αφεθεί κάποιος να
πιστέψει ότι όλα είναι πιθανά, το μόνο που καταφέρνει είναι να συγκρίνει
το πεπερασμένο αποτέλεσμα που η φύση, η τύχη και η κοινωνία του
επέτρεψαν να πετύχει με τις άπειρες δυνατότητες που θεωρητικά είχε.
Ο Ντυρκέμ λοιπόν υποστήριξε ότι το άτομο είναι πιο ευτυχισμένο όταν
δεν ελπίζει μάταια. Οι περισσότερες αυτοκτονίες παρατήρησε ότι
σημειώνονται, όχι όταν το άτομο καταπιέζεται, στερείται, υποφέρει,
αλλά όταν αφήνεται να καλλιεργήσει προσδοκίες, οι οποίες στη
συνέχεια διαψεύδονται.
Η πειθαρχία, οι κοινωνικοί περιορισμοί, ο προβλέψιμος κόσμος, η
προσήλωση σε πεπερασμένους στόχους: όλα αυτά προφυλάσσουν τα
άτομα από τη χαοτική αίσθηση που αποκτούν όταν αφήνονται να
φανταστούν ότι όλα είναι πιθανά.
Οι αυτοκτονίες ελαχιστοποιούνται σε
περιόδους όπου οι άνθρωποι
καλλιεργούν ελάχιστες προσδοκίες.
Αντίθετα, αυξάνονται σε περιόδους
κρίσης, όταν οι άνθρωποι βιώνουν τη
διάψευση των προσδοκιών που
καλλιέργησαν στις εποχές της ευμάρειας.
Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΠΡΟΣ ΤΟ
ΣΧΟΛΕΙΟ
Μεταφορά παιδιού με αναπηρία
THE ROAD TO SCHOOL
ΚΑΤΕΧΟΜΕΝΑ
Max Weber
Ο κοινωνιολόγος που μιλούσε με «ιδεότυπους»
Ο ιδεότυπος
y
y
y
y
Στον Μαξ Βέμπερ οφείλουμε πολλούς όρους της κοινωνιολογικής επιστήμης, με σημαντικότερο εκείνον του ιδεότυπου (ή ιδεατού τύπου). Ιδεότυπος είναι η περιγραφή ενός κοινωνικού φαινομένου στην πιο απόλυτη μορφή του, στην μορφή που θα είχε αν το κατασκευάζαμε εμείς σε «εργαστηριακές συνθήκες» και δεν το συναντούσαμε στην πραγματική ζωή , όπου τίποτε δεν είναι άσπρο ή μαύρο. Για να κατασκευάσουμε έναν ιδεότυπο, επιλέγουμε ορισμένες μόνο ιδιότητες ενός φαινομένου, τις πιο χαρακτηριστικές, από τις δεκάδες παραλλαγές που συναντάμε στην εμπειρική πραγματικότητα, και εξηγούμε τις σχέσεις μεταξύ των ιδιοτήτων που επιλέξαμε. Έτσι κατασκευάζουμε π.χ. τον ιδεότυπο του ρατσισμού, της γραφειοκρατίας, της ανομίας, της μεταβιομηχανικής κοινωνίας κοκ. Αυτό δεν σημαίνει ότι πχ όλες οι μεταβιομηχανικές κοινωνίες είναι ακριβώς έτσι όπως τις περιγράφει ο ιδεότυπος της μεταβιομηχανικής κοινωνίας. Υπάρχουν πολλές παραλλαγές. Επομένως, οι ιδεότυποι είναι διανοητικές κατασκευές του ερευνητή, που δεν συναντώνται ποτέ στην απόλυτη μορφή τους (όπως στη φύση δεν βρίσκουμε σχεδόν ποτέ απόλυτα καθαρό νερό της μορφής H2O). Οι ιδεότυποι χρησιμεύουν ως μέτρο σύγκρισης και κατάταξης των πραγματικών φαινομένων, με βάση τον βαθμό απόκλισής τους από τον ιδεατό τύπο. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΙΔΕΟΤΥΠΩΝ
Οι ιδεότυποι της δράσης (δράση = εμπρόθετη πράξη, πράξη νοηματοδοτημένη)
y
y
y
y
Ορθολογική ως προς έναν σκοπό: Το άτομο επιλέγει τα καλύτερα δυνατά μέσα που εξυπηρετούν τον σκοπό του. Ο σκοπός αυτός επιλέγεται με ωφελιμιστικά για το άτομο κριτήρια (σύμφωνα δηλαδή με το όφελος που προσδοκά το άτομο να αποκομίσει)(Πχ ένας επιχειρηματίας παίρνει εκείνες τις οικονομικές αποφάσεις που θεωρεί ότι θα μεγιστοποιήσουν τα κέρδη του) Ορθολογική ως προς μια αξία: Η δράση του ατόμου νοηματοδοτείται από μια αξία. Η αξία γίνεται αυτοσκοπός για το άτομο. Η δράση δηλαδή δεν είναι χρήσιμη ή αποτελεσματική για το ίδιο το δρων άτομο, αλλά για την αξία, χάρη της οποία δρα. Αν γνωρίζουμε ποια είναι αυτή η αξία, μπορούμε να κατανοήσουμε τη δράση, η οποία, αν δεν λάβουμε υπόψη μας την αξία, φαίνεται άσκοπη και παράλογη, καθώς γίνεται με κάθε κόστος για το άτομο. (Πχ ένας ισλαμιστής αυτοπυρπολείται για χάρη της πίστης του.) Από τη στιγμή λοιπόν που το άτομο επέλεξε την αξία, δρα ορθολογικά στην επιλογή των μέσων που την εξυπηρετούν καλύτερα.
Συγκινησιακή: Η δράση αυτού του τύπου δεν εξυπηρετεί σκοπούς, ούτε αξίες, αλλά είναι αποτέλεσμα της εκτόνωσης ενός συναισθηματικού φορτίου. Δεν είναι αποτέλεσμα λογικής επεξεργασίας, και είναι σε μεγάλο βαθμό ασυνείδητη.(Πχ βίωσα την απόρριψη και απορρίπτω τους άλλους για να εκδικηθώ και να αισθανθώ καλύτερα.)
Παραδοσιακή: Σε αυτόν τον τύπο δράσης, το άτομο δεν είναι σε θέση να ερμηνεύσει τις ενέργειές του με ορθολογικό τρόπο, απλά επαναλαμβάνει άκριτα αυτό που έμαθε. Το άτομο δηλαδή εσωτερικεύει πρότυπα και συμπεριφορές και τα αναπαράγει, χωρίς να τα κρίνει. (Πχ η γυναίκα που δεν μπαίνει στο ιερό της εκκλησίας, επειδή ούτε η μητέρα της έμπαινε.) Ο ιδεότυπος της γραφειοκρατίας
y
y
y
y
Μια συγκροτημένη οργάνωση με προκαθορισμένους, απρόσωπους κανόνες, απέναντι στους οποίους το άτομο έχει ελάχιστα περιθώρια πρωτοβουλίας. Τα άτομα ιεραρχούνται με βάση τεχνοκρατικά κριτήρια (γνώσεις, τυπικά προσόντα κλπ) και μαθαίνουν να διαχωρίζουν το συναίσθημα από την εκτέλεση του ρόλου τους.
Η θέση δεν θεωρείται ιδιοκτησία των ατόμων και δεν επιτρέπεται να χρησιμοποιηθεί για προσωπικό όφελος.
Η γραφειοκρατία ανήκει στον ορθολογικό τύπο δράσης. (Είναι ορθολογική ως προς τον σκοπό.) Σκοπός της γραφειοκρατικής δομής είναι η μεγιστοποίηση της αποδοτικότητας. ΚΛΕΙΔΙ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ: Ο εξορθολογισμός
y
y
Ο Βέμπερ θεωρεί πως οι δυτικές κοινωνίες βρίσκονται σε μια διαρκή πορεία εξορθολογισμού. Κυριαρχεί δηλαδή ολοένα και περισσότερο η χρήση του ορθού λόγου και χάνουν έδαφος οι δογματικοί τρόποι σκέψης και δράσης. (Απομάγευση, απομυθοποίηση του κόσμου.) *
Σε αυτό το στάδιο, όλοι οι κοινωνικοί θεσμοί (δημόσια διοίκηση, κράτος, εκπαίδευση, στρατός, επιχειρήσεις κλπ) αναπτύσσουν γραφειοκρατία. *Αν θέλαμε να χρησιμοποιήσουμε τα 3 στάδια σκέψης του Κοντ (θεολογικό, μεταφυσικό, θετικό) θα λέγαμε ότι ο εξορθολογισμός σηματοδοτεί τη λήξη του θεολογικού σταδίου και βρίσκει το απόγειό του στο θετικό στάδιο.
Μια περιοδολόγηση των ανθρώπινων
κοινωνιών
Πρωτογενής
τομέας
(γεωργία,
κτηνοτροφία)
Προβιομηχανικές κοινωνίες
δουλοκτητικές
φεουδαρχικές
δευτερογενής
τομέας
(μεταποίηση/βιομηχανία)
Τριτογενής
τομέας
(υπηρεσίες)
Βιομηχανικές κοινωνίες
Μεταβιομηχανικές κοινωνίες
προβιομηχανική κοινωνία
αυτάρκεια
Χαμηλή
παραγωγικότη
τα
Ως το 1800 περίπου, το 80 % του πληθυσμού της Ευρώπης ζει μακριά
από τις πόλεις, και ασχολείται με αγροτικές εργασίες
(αγροτοκτηνοτρόφοι και τεχνίτες).
Χαρακτηριστικά της
προβιομηχανικής κοινωνίας
Αυτοκατανάλωση, αντιπραγματισμός,
πολυεπαγγελματισμός
αυτοκατανάλωση
Παράγω ο ίδιος ό,τι καταναλώνω και καταναλώνω
ό,τι παράγω, δεν παράγω για την αγορά.
Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει εμπόριο. Το
εμπόριο υπάρχει, αλλά αφορά κυρίως
ανταλλαγή πλεονασμάτων. Στην αγορά οι
άνθρωποι διοχετεύουν το περίσσευμα της
παραγωγής τους και προμηθεύονται ό,τι έχουν
παραγάγει σε μη επαρκή ποσότητα.
αντιπραγματισμός
Είναι σύνηθες, το ελάχιστο περίσσευμα της
αυτοκατανάλωσης που διοχετεύεται στην αγορά,
να ανταλλάσσεται απευθείας με αγαθά και
υπηρεσίες, χωρίς τη μεσολάβηση χρήματος.
Συμβαίνει δηλαδή το αντίθετο του
εκχρηματισμού!
πολυεπαγγελματισμός
Δεν υπάρχει ιδιαίτερος καταμερισμός
εργασίας, δηλαδή εξειδίκευση. Όλοι ασχολούνται
λίγο πολύ με όλο το φάσμα των οικονομικών
δραστηριοτήτων. Αυτό σημαίνει: αυτάρκεια, αλλά
και χαμηλή παραγωγικότητα.
Κάθε νοικοκυριό είναι μια αυτάρκης οικονομική
μονάδα. Για αυτόν τον λόγο οι οικογένειες στην
παραδοσιακή οικονομία είναι τόσο εκτεταμένες:
σε κάθε οίκο ζουν μαζί πολλές γενιές και βαθμίδες
συγγένειας.
Διαχωρισμός παραγωγικής και μη
παραγωγικής εργασίας.
Οι προβιομηχανικές κοινωνίες αποστρέφονταν τα
χειρωνακτικά επαγγέλματα. Στις κοινωνίες
αυτές, όσοι ασκούσαν κάποιο παραγωγικό
επάγγελμα έθρεφαν όσους ασκούσαν τα σημαντικά
μη παραγωγικά επαγγέλματα του πολεμιστή και
του ιερέα. Οι χειρώνακτες (ακόμη και οι
καλλιτέχνες) χαρακτηρίζονταν βάναυσοι από τους
αρχαίους Έλληνες, αλλά και τους Ρωμαίους, τους
Ινδούς, τη Μεσαιωνική Ευρώπη. Η χειρωνακτική
εργασία άρμοζε στους δούλους (αρχαιότητα) ή
στους δουλοπάροικους (Μεσαίωνας).
Βιομηχανική κοινωνία
Αποτέλεσμα της βιομηχανικής επανάστασης που
συνέβη στα μέσα του 18ου αιώνα στη Βρετανία και
εξαπλώθηκε στη δυτική Ευρώπη. Η εκμηχάνιση της
παραγωγής επιτρέπει το πέρασμα από τη βιοτεχνία
με χειροκίνητες μηχανές στη βιομηχανία.
Νέα κοινωνικά φαινόμενα
Εκμηχάνιση, καταμερισμός εργασίας,
αστικοποίηση, εξορθολογισμός της
παραγωγής, αγορά, μισθωτή εργασία, άνοδος
αστικής τάξης, εμφάνιση εργατικής τάξης,
τεχνολογική ανεργία
Επιπτώσεις στην οικονομία
Εκμηχάνιση, εξορθολογισμός της παραγωγής, αύξηση
παραγωγικότητας, δημιουργία αγορών
Εκμηχάνιση- Αύξηση της
παραγωγικότητας
Η εκμηχάνιση οδηγεί σε παραγωγή πρωτόγνωρα
μεγάλων ποσοτήτων σε χαμηλό κόστος.
Η αγορά δεν κινείται από τη ζήτηση, αλλά από
την ικανότητα παραγωγής αγαθών. Πχ. δεν
είναι η ζήτηση για αυτοκίνητα που οδηγεί στην
άνοδο της αυτοκινητοβιομηχανίας. Αντίστροφα: η
αυτοκινητοβιομηχανία κατακλύζει την αγορά με
αυτοκίνητα σε προσιτές τιμές, κινητοποιώντας έτσι
τη ζήτηση για αυτό το νέο αγαθό.
Εξειδίκευση εργασίας -Εκτεταμένη
αγορά
Η παλιά, αυτάρκης κλειστή αγροτική οικονομία,
όπου ο καθένας παράγει αυτό που θα καταναλώσει
και το ελάχιστο περίσσευμα διοχετεύεται στην
περιορισμένη αγορά, δίνει τη θέση της σε μια
εκτεταμένη αγορά προϊόντων.
Επιπτώσεις στους εργαζομένους
Αστικοποίηση, τεχνολογική ανεργία, μισθωτή εργασία,
ανειδίκευτη εργασία
Αστικοποίηση
Σημαντικό μέρους του αγροτικού πληθυσμού
μεταφέρεται (συχνά με βίαιο τρόπο) στις πόλεις
και μετατρέπεται σε βιομηχανικούς εργάτες.
Οι νέες πόλεις δεν έχουν σχέση με τις παλιές (οι
οποίες ήταν διοικητικά κέντρα της αγροτικής
υπαίθρου, ή κέντρα εμπορίου και κατανάλωσης
των προϊόντων της αγροτικής οικονομίας). Είναι
παραγωγικές πόλεις που δεν είναι κομμάτια
της αγροτικής υπαίθρου, αλλά κέντρα μιας
διαφορετικού τύπου παραγωγής: της
βιομηχανικής.
Μισθωτή εργασία
Η εργασία δεν είναι πλέον νομική υποχρέωση του
δούλου προς τον κύριο ή του δουλοπαροίκου προς τον
φεουδάρχη. Παλιές μορφές εργασιακής σχέσης (όπως
πχ η απόδοση μέρους της σοδειάς σε είδος από τον
δουλοπάροικο στον φεουδάρχη) αρχίζουν να
εκλείπουν.
Ο εργάτης μισθώνει την εργατική του δύναμη στον
εργοδότη έναντι μισθού, ο οποίος καθορίζεται από
τον νόμο της προσφοράς και της ζήτησης, δηλαδή
όσο περισσότεροι ζητούν δουλειά, τόσο χαμηλότερα
πέφτει το μεροκάματο.
Η εργασία δεν είναι αυτονόητη για όλους, όπως
παλαιότερα. Δουλεύεις μόνο εφόσον υπάρχει ζήτηση
για την εργατική σου δύναμη.
Τεχνολογική ανεργία
Η εκμηχάνιση παράγει τη λεγόμενη «τεχνολογική
ανεργία». Εξαιτίας των νέων τεχνολογιών, οι
ιδιοκτήτες μέσων παραγωγής χρειάζονται όλο και
λιγότερους εργαζομένους στη δούλεψή τους.
Αυτό το πρόβλημα έγινε αισθητό από τα πρώτα
χρόνια της Βιομηχανικής Επανάστασης, με
αποτέλεσμα στην Αγγλία να δημιουργηθεί το
κίνημα των Λουδιτών. Οι Λουδίτες κατέστρεφαν
τις μηχανές που τους οδηγούσαν στην ανεργία.
Κατόπιν αυτού, ψηφίστηκαν αυστηροί νόμοι και
επιβλήθηκε η θανατική ποινή σε όποιον
επιχειρούσε να βλάψει μηχάνημα στην Αγγλία.
Ανειδίκευτη εργασία
Η βιομηχανική μονάδα δεν απαιτεί καμία
εξειδίκευση της μεγάλης μάζας των
εργαζομένων. Δημιουργείται έτσι μια
ανεξάντλητη δεξαμενή κακοπληρωμένων
ανειδίκευτων εργατών, (ανδρών, γυναικών,
μικρών παιδιών) που όλοι είναι ανταλλάξιμοι
μεταξύ τους και δεν μπορούν να διεκδικήσουν
κανένα εργασιακό δικαίωμα.
Ο τεϊλορισμός ως σύστημα οργάνωσης της
εργασίας
Οι θεωρίες του Τέιλορ για μια ορθολογική οργάνωση της βιομηχανικής
παραγωγής, βρήκαν την πρώτη εφαρμογή τους στην αλυσίδα παραγωγής
του Φορντ στην αμερικανική αυτοκινητοβιομηχανία και στη συνέχεια
εξαπλώθηκαν σε ολόκληρο τον κόσμο.
Η εργασία στο σύστημα Τέιλορ - Φορντ κατακερματίζεται σε δεκάδες
σύντομες επί μέρους κινήσεις, προσεκτικά κατανεμημένες στον χώρο και
τον χρόνο, οι οποίες μεγιστοποιούν την απόδοση των εργατών και
απαιτούν ελάχιστη ή καθόλου εκπαίδευση. (Ορθολογική οργάνωση και
μηχανοποίηση της παραγωγής). Ο εργαζόμενος «δουλεύει χωρίς να
σκέφτεται», όπως έλεγε ο Φορντ, γιαυτό και δουλεύει περισσότερο.
Αυτός ο τρόπος εργασίας, ωστόσο, έχει σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις
στον ψυχισμό του εργάτη, ο οποίος μεταβάλλεται σε άβουλο αντικείμενο,
το οποίο αγνοεί τα πάντα γύρω από τη φύση και τη σκοπιμότητα της
δουλειάς του, στερείται δημιουργικότητας και μεταβάλλεται σε ένα
μονοδιάστατο και αποξενωμένο από το περιβάλλον του ον.
Πολιτικές επιπτώσεις
Άνοδος αστικής τάξης, εμφάνιση εργατικής
τάξης και εργατικού κινήματος
Αστική τάξη εναντίον αριστοκρατών
Άνοδος της αστικής τάξης σε βάρος της παλιάς
αριστοκρατικής φεουδαρχίας. Ο νέος κυρίαρχος
δεν είναι πια ο ιδιοκτήτης γης (φεουδάρχης), αλλά
ο ιδιοκτήτης των εργοστασίων – του
κεφαλαίου(καπιταλιστής)
Αυτό σηματοδοτεί αλλαγές σε επίπεδο πολιτικής
δύναμης: οι αστοί απαιτούν ψήφο, ισότητα,
σύνταγμα, κατάργηση προνομίων των
ευγενών κλπ
Εργατική τάξη εναντίον αστικής τάξης
Οι άθλιες συνθήκες ζωής των βιομηχανικών
εργατών (16 ώρες δουλειάς κατά μέσο όρο
ημερησίως, χωρίς Κυριακές και αργίες, παιδική
εργασία στα εργοστάσια και προσδόκιμο ζωής
εργατών: 30 - 35 έτη) δημιουργούν οξύτατη
κοινωνική αντίθεση ανάμεσα στους καπιταλιστές
και την εργατική τάξη. Γεννιούνται νέες ιδεολογίες
και κινήματα, όπως ο σοσιαλισμός.
Ανήλικοι εργάτες
Βιομηχανική Επανάσταση
Μεταβιομηχανική κοινωνία
Η κοινωνία της πληροφορίας, της
εξειδίκευσης και των ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ
ΝΕΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ
Επαγγέλματα του λευκού κολάρου, «πληροφοριακά
πλούσιοι και πληροφοριακά φτωχοί» , τεχνοκράτες,
καταναλωτισμός
επαγγέλματα «λευκού κολάρου»
Διευρύνεται ο τριτογενής τομέας της
παραγωγής, δηλαδή οι κάθε είδους υπηρεσίες:
εμπόριο, τράπεζες, ασφάλειες, φοροτεχνικά και
νομικά επαγγέλματα, διαφήμιση, υπηρεσίες υγείας,
εκπαίδευσης, ψυχαγωγίας, μέσα μαζικής
ενημέρωσης, τουρισμός, πληροφορική.
Λιγοστεύουν οι χειρωνακτικές δουλειές, τόσο
του πρωτογενούς, όσο και του δευτερογενούς
τομέα και οι περισσότεροι εργαζόμενοι ασκούν
κάποιο από τα λεγόμενα «επαγγέλματα του
λευκού κολάρου», δηλαδή δουλειές
γραφείου.αισθητική,κλπ.
τεχνοκράτες
Η τεχνολογική ανεργία συνεχίζεται. Εκτός από την
εκμηχάνιση, και οι νέες τεχνολογίες μειώνουν τις
διαθέσιμες θέσεις εργασίας. Η εύρεση εργασίας απαιτεί
διαρκή εξειδίκευση σύμφωνα με τις νέες απαιτήσεις της
αγοράς.
Δίπλα στους κατόχους των μέσων παραγωγής, (αστούς,
καπιταλιστές), αποκτούν οικονομική και πολιτική
δύναμη οι τεχνοκράτες (κάτοχοι της γνώσης) οι
οποίοι πωλούν ακριβά στην αγορά την τεχνογνωσία
τους σε διάφορους τομείς εξειδίκευσης (από την
πληροφορική ως το management , τη διαφήμιση και την
οικονομική διαχείριση). Αυτοί ανήκουν στη «μεσαία
τάξη», ανάμεσα στην εργατική και τους καπιταλιστές.
Πληροφοριακά πλούσιοι και φτωχοί
Δίπλα στις άλλες διακρίσεις μεταξύ των ανθρώπων,
έρχεται να προστεθεί και η διάκριση με βάση τη
γνώση των νέων τεχνολογιών και την πρόσβαση
σε αυτές (information rich (πληροφοριακά πλούσιοι),
information poor (πληροφοριακά φτωχοί). Ο φόβος
που γεννά στους ανθρώπους η ταχύτητα της
εξέλιξης των νέων τεχνολογιών ονομάζεται
«τεχνοφοβία».
Μεταβιομηχανική κοινωνία =
καταναλωτική κοινωνία.
Η καταναλωτική κοινωνία διευρύνεται, ώστε να
μπορέσουν να απορροφηθούν όλα τα αγαθά που
παρήγαγε και εξακολουθεί να παράγει η
εκβιομηχάνιση και όλες οι υπηρεσίες της
μεταβιομηχανικής εποχής. Η μεγάλη προσφορά
αγαθών, λόγω της εκμηχάνισης και η μείωση του
κόστους παραγωγής, κάνουν τα αγαθά πιο προσιτά
στον καθένα. Επιπλέον, η εργατική τάξη έπρεπε
κάποια στιγμή να αποκτήσει αγοραστική δύναμη
για να μπορεί να καταναλώνει. Διαφορετικά θα
έμενε αδιάθετη η τεράστια παραγωγή των
εργοστασίων.
Καταναλωτική κοινωνία = άμβλυνση των
ταξικών αντιθέσεων
Η άνοδος του βιοτικού επιπέδου των εργατών
αμβλύνει την αντιπαλότητα μεταξύ εργατών και
καπιταλιστών. Έτσι βρίσκεται σε ύπνωση και η ταξική
συνείδηση των εργατικών στρωμάτων, τα οποία για
όσο διάστημα μπορούν να καταναλώνουν, δεν
διαμαρτύρονται για την απόσταση που τους χωρίζει
από τους ιδιοκτήτες του κεφαλαίου.
Από την άλλη, η ανάπτυξη ενδιάμεσων κοινωνικών
στρωμάτων που προκύπτουν από την εξειδίκευση
(ανώτεροι υπάλληλοι, τεχνοκράτες κλπ) δημιουργούν
πολλές ενδιάμεσες κατηγορίες (εισοδηματικές
/ταξικές) μεταξύ εργατών και καπιταλιστών. Όσο
υπάρχει μεσαία τάξη δεν εμφανίζεται τόσο μεγάλη
πόλωση ανάμεσα σε εργάτες και καπιταλιστές.
ΕΞΟΥΣΙΑ
Κοινωνική επιβολή
ΟΙ ΙΔΕΟΤΥΠΟΙ ΤΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ χαρισματι
κή
• Στον ηγέτη αποδίδονται εξαιρετικές ιδιότητες
• Απαντάται σε δικτατορίες και θεοκρατικά καθεστώτα
παραδοσι
ακή
Σύννομη
• Κυριαρχία του «παντοτινού παρελθόντος».
• Σχετίζεται με θεσμούς όπως η κληρονομική μοναρχία, η ευγένεια, η φεουδαρχία.
• Πηγή νομιμοποίησης της εξουσίας δεν είναι ούτε η παράδοση, ούτε η προσωπολατρία. Είναι ο σεβασμός της έννομης τάξης.
• Απαντάται σε σύγχρονου τύπου δημοκρατίες
Παραδοσιακή εξουσία
Ο αρχηγός των Σιου Καθιστός Ταύρος
Παραδοσιακή εξουσία
Λουδοβίκος βασιλιάς της Βαυαρίας (γνωστός φιλέλληνας και πατέρας του δικού μας βασιλιά Όθωνα)
Χαρισματική εξουσία
Ναπολέων Βοναπάρτης
Χαρισματική εξουσία Αδόλφος Χίτλερ
Σύννομη εξουσία
Καγκελάριος Μέρκελ
Τι είναι κράτος κατά τον Max Weber
• «Κράτος είναι μια κεντρική πολιτική αρχή που κατέχει το μονοπώλιο στην άσκηση της νόμιμης βίας μέσα σε ένα ορισμένο έδαφος.»
• Η αρχή αυτή δεν επιβάλλεται ασφαλώς μόνο διά της βίας. Είναι απαραίτητη και η σχετική ιδεολογία, προκειμένου να νομιμοποιηθεί η εξουσία του εκάστοτε κράτους στη συνείδηση των υπηκόων ή των πολιτών. Συστατικά της διακυβέρνησης
Βία ιδεολογία
Κοινωνικές βάσεις της εξουσίας
• Εξουσία σύμφωνα με τον Βέμπερ είναι η ικανότητα να επιτυγχάνεις κοινωνικούς στόχους, με ή χωρίς τη συγκατάθεση της κοινωνίας. • Υπάρχουν 3 θεωρητικές εξηγήσεις του φαινομένου της εξουσίας: το πλουραλιστικό μοντέλο, το μοντέλο των ελίτ και το μαρξιστικό μοντέλο. Τα 3 μοντέλα διαφοροποιούνται ως προς την εξήγηση που δίνουν σχετικά με την προέλευση και τη φύση της εξουσίας.
Πλουραλιστικό μοντέλο
• Το πλουραλιστικό μοντέλο υποστηρίζει ότι η εξουσία σε μια κοινωνία δεν συγκεντρώνεται, αλλά τείνει να διασκορπίζεται μεταξύ πολλών διαφορετικών κοινωνικών ομάδων: σωματεία, επαγγελματικές οργανώσεις, λομπίστες (lobbying), κόμματα, ομάδες ανθρώπων με παρόμοιες απόψεις κοκ. • Τα αντικρουόμενα συμφέροντα όλων αυτών των ομάδων εξασφαλίζουν ότι κανείς δεν επιβάλλεται ολοκληρωτικά: οι πολιτικές που εφαρμόζονται είναι αποτέλεσμα της διαπραγμάτευσης και του συμβιβασμού μεταξύ τόσων διαφορετικών ομάδων. • Δείτε πχ πώς αντιδρούν και αλληλεπιδρούν οι διαφορετικές ομάδες συμφερόντων όταν η κυβέρνηση προσπαθεί να εφαρμόσει μια πολιτική στο ασφαλιστικό, στο φορολογικό σύστημα κοκ. Κινητοποιήσεις αγροτών για το ασφαλιστικό Παρακολουθείστε στη συνέχεια το βίντεο με τον αλληλοσπαραγμό μεταξύ αδιόριστων καθηγητών υποψηφίων του διαγωνισμού ΑΣΕΠ και εγγεγραμμένων στην επετηρίδα. (1998)
∆ΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΑΣΕΠ 1998 (1).avi
Μοντέλο των ελίτ
• Σύμφωνα με αυτή την οπτική, η εξουσία συγκεντρώνεται σε συγκεκριμένες ελίτ (την αφρόκρεμα, τους εκλεκτούς μιας κοινωνίας). Αυτές οι ελίτ αντλούν τη δύναμή τους από 3 πηγές: τον πλούτο, την παράδοση ή τη θρησκευτική αυθεντία.
• Οι ελίτ θα υπάρχουν αναπόφευκτα σε κάθε κοινωνία, εφόσον όλοι οι άνθρωποι διαφέρουν ως προς τη δύναμη, την ευφυία, την έμπνευση, την ηθική συγκρότηση κλπ.
• Μια ελίτ αποτελεί αντίπαλο της μάζας, όμως οι δύο πλευρές δε συγκρούονται ποτέ, επειδή η κατανομή των διαφορετικών «προνομίων» μέσα σε μια κοινωνία είναι μια συνεχής γραμμή από το 0 στο άπειρο, με όλες τις ενδιάμεσες διαβαθμίσεις, επομένως αυτό το συνεχές δεν επιτρέπει να φτιαχτούν στρατόπεδα. Βασικά σημεία της θεωρίας των ελίτ
• Η συγκέντρωση της κοινωνικής εξουσίας σε ένα μικρό σύνολο ανθρώπων που αποτελούν την ελέγχουσα ελίτ ήταν αναπόφευκτη σ’ όλες τις κοινωνίες. (Άρνηση της Μαρξιστικής λογικής περί δυνατότητας ύπαρξης αταξικών κοινωνιών.)
• «Η ιστορία είναι ένα απέραντο νεκροταφείο ελίτ». Οι ελίτ εναλλάσσονται στην εξουσία. «Άπαξ και ιδρυθεί ένα κόμμα ή συνδικάτο, ακόμη και αν δημιουργείται για τον ευγενέστερο των σκοπών, αυτοδιαιωνίζεται
και τείνει προς τον εκφυλισμό. […] Διαμορφώνεται στα εργατικά συνδικάτα (όπως άλλωστε και στα κόμματα) μια εκπαιδευμένη ελίτ εργατών οι οποίοι, από την ηγετική θέση τους στα συνδικάτα, δημιουργούν για τους εαυτούς τους υλικές και κοινωνικές συνθήκες διαφορετικές από αυτές των εργατών‐μελών των μόνιμων και θεσμοποιημένων πλέον εργατικών οργανώσεων.»
Ρόμπερτ Μίκελς, κοινωνιολόγος Απόσπασμα εφημερίδας του 1843: οι κοτζαμπάσηδες και οι Φαναριώτες παρουσιάζονται ως 2 ελίτ που λυμαίνονται τη χώρα
«Τώρα είναι η ώρα, καθ’ ην ή θα υπάρξωμεν, ή θα καταντήσωμεν και ημείς ως ο λαός της Ελλάδος να προστρέξωμεν εις τας τέχνας, εις το εμπόριον, ή εις την γεωργίαν, θεέ μου τα λέγω και φρίττω!», (προειδοποιεί ο Φαναριώτης τον προύχοντα)
• Η πανευγένειά σας είσθε έμπειρος περί τα τοιαύτα. Πώς θα μας ονομάζουν Λόρδε Γιάννη, Λόρδε Δημήτρη, ως λέγουν εις την Επτάννησον Κόντε Δημήτρη [...] ‐ Όχι δα, θα μας δώσουν όπως και εις την Αγγλίαν μίαν τοπικήν ονομασίαν, διότι θα μας χαρισθή μεγάλη έκτασις
γαιών, παραδείγματος χάριν εις εμέ θα χαρίσουν εις τον Καρβασαρά μεγάλην γην, θα ονομάζομαι Λόρδος Καρβασαράς, άλλος Λόρδος Ταλαμανάρας [...] ‐ Τώρα εκατάλαβα, υπάγει κάλλιστα ένα μόνον φοβούμαι, ότι οι κατεργαρέοι θα μας πάρουν εις το μασκαριλίκι και θα σκάσουν πολλά λεμόνια εις τας κεφαλάς μας. – Μη φοβήσαι, εις την αρχήν θα μας ενοχλήσουν, διά της υπομονής δαμάζεται η αυθάδεια, ημείς οι Φαναριώται γνωρίζομεν
αυτήν την τέχνην και διά να το εβγάλετε επί τέλους πέρα πρέπει να συνδεθείτε μαζί μας.
– Βλέπω σας ευγενέστατε, ότι είσθε άνθρωπος πολύπειρος και πολύ αναγκαίος εις ημάς, οι οποίοι κινδυνεύομεν να χαθώμεν και εχάσαμεν και τα παιδιά μας. Αυτοί οι διάβολοι δεν καταδέχονται πλέον να λέγουν ότι είναι υιοί Κοτζαμπάσιδων. Προχθές ο υιός μου μ’ εδίδασκε να μην καταδέχωμαι πλέον να ήμαι άνισος με τον λαόν, ακούεις ο διάβολος; Τέτοια γράμματα μανθάνει. – Φίλε μου, σεις δεν ηξεύρετε να ανατρέφετε τα παιδιά, τα αφήνετε και συναναστρέφονται με όποιον φθάσουν, και υπάγουν εις όλας τας
συναναστροφάς. Ημείς τους έχομεν περιορισμένους, δεν τους αφίνομεν να μανθάνουν άλλο τι, ειμή ότι μας συμφέρει και ιδού ο λόγος διά τον οποίον δεν τους νυμφεύομεν με άλλους, ειμή με Φαναριώτας...»
•
Μαρξιστικό μοντέλο
• Η εξουσία πηγάζει από την οικονομική δύναμη (συγκεκριμένα την κατοχή μέσων παραγωγής) και ασκείται υπέρ της διατήρησης της οικονομικής ανισότητας.
• Στόχος της εξουσίας είναι η διατήρηση του εποικοδομήματος (νόμοι, θεσμοί, ιδεολογία κλπ) που υποστηρίζει, νομιμοποιεί, εκλογικεύει και συντηρεί την ανισότητα οικονομικής δύναμης. Για το μαρξιστικό μοντέλο βλέπε περισσότερα στην ενότητα: «Οι θεωρητικοί της κοινωνιολογίας: Κάρολος Μαρξ» Συνοπτική παρουσίαση των 3 προσεγγίσεων:
πλουραλιστικό
Των ελίτ
μαρξιστικό
• Η εξουσία είναι διάχυτη και κατακερματισμένη.
• Οι πολιτικές διαμορφώνονται μέσα από διαπραγματεύσεις και συμβιβασμούς.
• Στην κοινωνία αναπόφευκτα υπάρχουν η μάζα και οι ελίτ.
• Τα αίτια σχηματισμού των ελίτ ποικίλλουν, δεν είναι αποκλειστικά ταξικά.
• Η εξουσία βρίσκεται στα χέρια των κατόχων των μέσων παραγωγής.
• Οι υπόλοιπες εκδηλώσεις της εξουσίας (πολιτικές, ιδεολογικές κλπ) είναι παράγωγα της οικονομικής εκμετάλλευσης.
ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
ΕΝΟΤΗΤΑ 6Η
Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΚΑΤΑΜΕΡΙΣΜΟΥ
Ακόμη και στις μεγαλύτερες παραδοσιακές κοινωνίες δεν υπήρχαν περισσότερα από 20 – 30 επαγγέλματα. Στο Ηνωμένο Βασίλειο σήμερα έχουν καταγραφεί 20.000 διαφορετικές ειδικότητες εργασίας.
Στις παραδοσιακές κοινωνίες το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού ήταν αύταρκες οικονομικά. Σήμερα ο καταμερισμός έχει οδηγήσει σε οικονομική αλληλεξάρτηση. Κανείς σχεδόν δεν παράγει το σπίτι του, τα τρόφιμά του, τα ρούχα του κλπ. Η έννοια του καταμερισμού της εργασίας στον Άνταμ Σμιθ
Στο έργο του «Ο πλούτος των εθνών», ο Άνταμ
Σμιθ εξήγησε τη σημασία του καταμερισμού μέσα από ένα απλό παράδειγμα: Ένα άτομο μόνο του μπορεί να παραγάγει 20 καρφίτσες την ημέρα. Κατανέμοντας όμως τις απαραίτητες κινήσεις του ενός μεταξύ 10 εργατών, που ο καθένας θα εξειδικεύεται σε μία μόνο εξ αυτών, θα μπορούν να παραχθούν 48.000 καρφίτσες την ημέρα. FORD T 1908
Το πρώτο μοντέλο της Φορντ ήταν και το μοναδικό που παρήγαγε το εργοστάσιο στο Μίσιγκαν, σύμφωνα με τη μέθοδο του Τέιλορ. FORD Τ 1929
Όταν σταματά η παραγωγή του το 129, έχουν παραχθεί 15.000.000 αυτοκίνητα Ford T.
Μειονεκτήματα του Τεϊλορισμού σε επίπεδο παραγωγής
Το σύστημα είναι σχεδιασμένο για παραγωγή μεγάλης κλίμακας ομοιόμορφων , πανομοιότυπων προϊόντων. Συνεπώς δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για μικρές παραγγελίες, ή για εξατομικευμένες παραγγελίες που να προσαρμόζονται στις προτιμήσεις του κάθε πελάτη. Επίσης η παραμικρή αλλαγή σε ένα προϊόν είναι ιδιαίτερα κοστοβόρα. Μειονεκτήματα Τεϊλορισμού σε ό,τι
αφορά τους εργάτες
Πρόκειται για σύστημα «χαμηλής εμπιστοσύνης». Αυτό σημαίνει ότι οι εργασίες καθορίζονται αποκλειστικά από τη διοίκηση και πραγματοποιούνται από τις μηχανές. Οι εργάτες έχουν ελάχιστα περιθώρια αυτονομίας δράσης. Οι εργάτες αλλοτριώνονται ως προσωπικότητες και ως εργαζόμενοι. Γυναίκες στην αγορά εργασίας
Η έλλειψη εργατικού δυναμικού κατά τη διάρκεια των παγκοσμίων πολέμων έβαλε τις γυναίκες δυναμικά στην αγορά εργασίας
ΜΕΤΑΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΟΧΗ
Η μεταβιομηχανική εποχή χαρακτηρίζεται από τον πολλαπλασιασμό των επαγγελμάτων του «λευκού κολλάρου» (επαγγέλματα γραφείου).
Αντίθετα, τα επαγγέλματα του «μπλε κολλάρου» (το χρώμα της εργατικής φόρμας) έχουν γίνει πλέον μειονότητα. Οικιακή εργασία Η εταιρεία πλυντηρίων Μέιταγκ έκανε μια έρευνα για να αναπαραστήσει τι σήμαινε το πλύσιμο των ρούχων τον 19ο αιώνα. Το συμπέρασμα ήταν ότι «η μέρα πλυσίματος ήταν το ίδιο εξαντλητική όσο η έντονη πρόσθια κολύμβηση 5 χιλιομέτρων.»
Anthony Giddens, Κοινωνιολογία
Οικιακή εργασία
Η μη αμειβόμενη οικιακή εργασία έχει τεράστια σημασία για την εθνική οικονομία. Έχει υπολογιστεί πως οι οικιακές εργασίες αντιπροσωπεύουν το 25% με 40% του πλούτου που παράγεται στις βιομηχανικές χώρες. Η οικιακή εργασία ενισχύει την υπόλοιπη οικονομία παρέχοντας δωρεάν υπηρεσίες από τις οποίες εξαρτάται ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού που απασχολείται σε αμειβόμενες εργασίες. Γυναίκα = γραμματέας
20ός αιώνας: εκμηχάνιση των εργασιών γραφείου (γραφομηχανές, κομπιούτερ κλπ).
Αποτέλεσμα: υποβιβάζονται οι δεξιότητες των υπαλλήλων γραφείου και μειώνεται το γόητρο της θέσης τους. Όσο μειώνεται το γόητρο και η αμοιβή, τόσο αυξάνονται οι γυναίκες που καταλαμβάνουν αυτές τις θέσεις. Το 1991 το 98% των γραμματέων στο Ηνωμένο Βασίλειο ήταν γυναίκες! Γυναίκες σε υψηλά πόστα
«Οι εμπειρίες των γυναικών που διαθέτουν θέσεις κύρους έχουν συγκριθεί με τις εμπειρίες κάποιων που πηγαίνουν σε μια ξένη χώρα για σχετικά μακρά παραμονή. Είναι σημαντικό να έχουν μαζί τους καλούς οδηγούς και χάρτες και να ακολουθούν τους κανόνες των ντόπιων κατοίκων. Μια τέτοια κατάσταση συνεπάγεται αρκετό ‘πολιτισμικό σοκ’ και αυτός ακόμη ο ξένος που παραμένει εκεί μόνιμα δεν γίνεται ποτέ πλήρως αποδεκτός.»
Anthony Giddens, Κοινωνιολογία
Η διαδικασία της συνέντευξης
Είναι διαπιστωμένο ότι τα διευθυντικά στελέχη που παίρνουν συνεντεύξεις από γυναίκες για να εξετάσουν το ενδεχόμενο της πρόσληψης ή της προαγωγής τους, τις ρωτούν αν έχουν ή σκοπεύουν να αποκτήσουν οικογένεια. Οι άντρες δεν δέχονται παρόμοιες ερωτήσεις.
Τα άρρητα συμφραζόμενα της τακτικής αυτής : Οι γυναίκες με οικογένεια δεν είναι αξιόπιστοι συνεργάτες, εφόσον θεωρείται δεδομένο ότι θα αναλάβουν τα οικογενειακά βάρη της ανατροφής των παιδιών. Θεωρείται επίσης δεδομένο ότι οι άνδρες έχουν την τεκνογονία και την ανατροφή σε κατώτερη μοίρα από την καριέρα. Ίση αμοιβή για ίση εργασία ανδρών και γυναικών; Το 1989 κερδήθηκε μία από τις ελάχιστες δίκες που έγιναν για το ζήτημα της διαφοράς των αμοιβών μεταξύ ανδρών και γυναικών. Οι γυναίκες γραμματείς της τράπεζας Λόηντς έκαναν αγωγή κατά της τράπεζας επειδή ο μισθός τους ήταν χαμηλότερος από εκείνον των ανδρών κλητήρων. Το 1991 μια εταιρεία καταδικάστηκε για παραβίαση του νόμου περί εργασιακής ισότητας μεταξύ των 2 φύλων, επειδή δημοσίευσε μια αγγελία ζητώντας «διευθυντή πωλήσεων, άνδρα ή γυναίκα, που να παίζει ράγκμπι.»Η εταιρεία προσπάθησε έτσι να πετύχει την προσέλευση αποκλειστικά ανδρών στη συνέντευξη.
ΑΝΕΡΓΙΑ
Η ανεργία είναι συνυφασμένη με τον καπιταλισμό. Η εργασία έγινε εμπόρευμα που η τιμή του εξαρτάται από την προσφορά και την ζήτηση. Η εργασία στον καπιταλισμό δεν είναι δικαίωμα. Η εργασία συγκαταλέγεται στο κόστος παραγωγής του καπιταλιστή. Επομένως τον συμφέρει να την περιορίσει. Η εκμηχάνιση έφερε ένα νέο είδος ανεργίας, την τεχνολογική ανεργία. Ήδη τον 19ο αιώνα οι Λουδίτες
έσπαγαν τις μηχανές επειδή τους έπαιρναν τις δουλειές. ΑΝΕΡΓΟΙ: ΜΙΑ ΜΗ ‐ ΤΑΞΗ
Ο κοινωνιολόγος Αντρέ Γκορζ αναφέρθηκε στους ανέργους χρησιμοποιώντας τον όρο : «μια μη τάξη‐ μη εργατών». Υποστήριξε ακόμη ότι, με δεδομένο ότι αυτή η τάξη ολοένα και διευρύνεται, στο μέλλον όλο και περισσότεροι άνθρωποι θα απογοητευθούν από τον «παραγωγισμό» – (την έμφαση στην οικονομική ανάπτυξη) και τον καταναλωτισμό και θα στραφούν σε παλαιότερες μορφές ύπαρξης, όπως η αυτοκατανάλωση. Η ΣΧΟΛΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ
ΔΙΑΝΤΙΔΡΑΣΗΣ
Μηντ, Γκόφμαν
Μικροκοινωνιολογία
• Είδαμε ότι ο λειτουργισμός και η σχολή των συγκρούσεων
εξετάζουν μεγάλης κλίμακας δομές και διαδικασίες: τους
θεσμούς, τις ιδεολογίες, την κοινωνία ως ολότητα.
(Μακροκοινωνιολογία).
• Η σχολή της κοινωνικής διαντίδρασης (θα την βρείτε και ως
σχολή της κοινωνικής αλληλεπίδρασης) ανήκει στην
μικροκοινωνιολογία, καθώς εξετάζει τον μικρόκοσμο του
ατόμου. Βάζει στο μικροσκόπιο το άτομο και τον τρόπο με
τον οποίο ο εαυτός (I / εγώ) γίνεται κοινωνικός εαυτός
(me / εμένα). Πιο κάτω θα βρείτε τι σημαίνει αυτό.
• Η σχολή της κοινωνικής διαντίδρασης μελετά ανεπαίσθητα
καθημερινά πράγματα: συνήθειες, κώδικες που αφορούν
την αλληλεπίδραση μεταξύ των ανθρώπων. Αναζητά τα
κρυμμένα σύμβολα πίσω από τη συμπεριφορά τους.
Αυτοσυνείδηση
• Ο άνθρωπος, σε αντίθεση με τα ζώα, έχει τη
δυνατότητα να δει τον εαυτό του όπως τον
βλέπουν οι άλλοι. (αυτοσυνείδηση)
• Το παιδί αποκτά συνείδηση του εαυτού του όταν
κάνει χρήση της αντωνυμίας «εγώ» για να
αναφερθεί στο αντικείμενο που οι άλλοι
αποκαλούν «εσύ». Ακόμη, όταν διακρίνει το
«εγώ» ( ‘I”) από το «εμένα» (“me’). Το «εμένα»
αναφέρεται στον εαυτό μου, όπως αυτός γίνεται
αντιληπτός από τους άλλους.
Καθημερινή διαντίδραση
• Η καθημερινή ζωή μας δεν συμβαίνει απλά. Τίποτα από όσα κάνουμε
παρουσία άλλων ανθρώπων δεν είναι αυθόρμητο. Όλες μας οι
συμπεριφορές είναι κωδικοποιημένες μορφές διαντίδρασης με τους
άλλους.
• Πχ δεν θα αστειευτώ σχετικά με ένα σωματικό ελάττωμα παρουσία ενός
ατόμου που έχει το ελάττωμα αυτό. Θα περιμένω να φύγει από το
δωμάτιο. Ο κώδικας που είναι κοινός μεταξύ των παρισταμένων είναι ότι
τηρώντας αυτή τη δεοντολογία, προστατεύω τον εαυτό μου από
αντίστοιχη έκθεση στον χλευασμό των άλλων στο μέλλον. Δεν θα κοιτάξω
κατάματα τους περαστικούς, διότι θεωρείται αγένεια να κοιτάζεις
κατάματα κάποιον που δεν είναι συνομιλητής σου. Τα ρούχα που φορώ
είναι ένα μήνυμα προς τους άλλους, ένας τρόπος διαντίδρασης μεταξύ
γνωστών και αγνώστων ανθρώπων. Το ντύσιμο πρέπει να τηρεί κανόνες
σχετικούς με το φύλο, την ηλικία, την κοινωνική θέση, την περίσταση, την
κυρίαρχη αισθητική κλπ.
• Η ίδια η γλώσσα που χρησιμοποιώ είναι ένας περίπλοκος κώδικας.
Πότε θεωρείται αποδεκτό να βγει κάποιος με τις
παντόφλες στον δρόμο;
Όταν είναι ηλικιωμένος και ταυτόχρονα ανήκει στα κατώτερα κοινωνικά
στρώματα.
Όταν πετάγεται στο ψιλικατζίδικο της γειτονιάς (το οποίο αντιμετωπίζεται ως
οπίσθια περιοχή- προέκταση του ιδιωτικού χώρου)
Το νόημα βρίσκεται στις λέξεις ή στο
κοινωνικό πλαίσιο όπου αυτές λέγονται;
• Για να αντιληφθούμε και την πιο απλή συνομιλία
ή διαντίδραση, θα πρέπει να γνωρίζουμε τους
περίπλοκους κώδικες που χρησιμοποιούν οι
άνθρωποι και τις κοινωνικές σημασίες τους.
Αυτός είναι ο λόγος που κανένας υπολογιστής
δεν μπορεί να προγραμματιστεί ώστε να
συνομιλεί με ανθρώπους. Ο υπολογιστής δεν
γνωρίζει τις σιωπηρές παραδοχές, τις
κοινωνικές συμβάσεις που συνοδεύουν την
ανθρώπινη διαντίδραση.
-«Έχω έναν δεκατετράχρονο γιο.»
-«Λοιπόν, εντάξει.»
«Έχω και έναν σκύλο.»
-«Α! Λυπάμαι.»
Ο διάλογος που διαβάσαμε, δεν έχει νόημα
από μόνος του. Αποκτά νόημα αν κάποιος μας
εξηγήσει ότι πρόκειται για μια συνομιλία ενός
ιδιοκτήτη διαμερίσματος με έναν
ενδιαφερόμενο ενοικιαστή
Πού ήσουν;
Έξω.
Ο διάλογος που διαβάσαμε αποκτά νόημα μόνο αν
γνωρίζουμε τη σημασία της ειρωνείας. Ο έφηβος
απαντά στην ερώτηση με τρόπο, όχι ψευδή, αλλά
καθόλου αποκαλυπτικό. Η απάντηση εκλαμβάνεται
από τους γονείς ως εχθρική. Η γνώση μας σχετικά με
το «χάσμα των γενεών» και τα στερεότυπα γύρω από
την απείθαρχη φύση των εφήβων στον πολιτισμό μας,
μας επιτρέπει να καταλάβουμε τι διακυβεύεται σε
αυτή τη συζήτηση (η χειραφέτηση του εφήβου), χωρίς
να χρειαστεί να κάνουμε επιπλέον ερωτήσεις.
«Τι βαθμοί είναι αυτοί;»
Το περιεχόμενο της ερώτησης αλλάζει ανάλογα με την κοινωνική
πραγματικότητα όπου λαμβάνει χώρα η διαντίδραση μεταξύ μαθητήδασκάλου – γονέων.
Η ζωή μας είναι μια διαρκής
παράσταση
• Η καθημερινή μας ζωή συνίσταται στο παίξιμο ενός
συνόλου από ρόλους. Οι ρόλοι που παίζουμε
εκπληρώνουν τις προσδοκίες που συνδέονται με τις
κοινωνικές μας θέσεις (δοτές ή κατακτημένες).
• Σε κάθε μας διαντίδραση διαχειριζόμαστε εντυπώσεις
(που προκαλούμε στους άλλους).
• Στη ζωή, όπως και στο θέατρο υπάρχουν πρόσθιες και
οπίσθιες περιοχές (τα καμαρίνια της ζωής). Φανταστείτε
τον εαυτό σας να ετοιμάζεται για ένα ραντεβού, τον εαυτό
σας κατά τη διάρκεια του ραντεβού και μετά από αυτό.
Σκεφτείτε τις κινήσεις που κάνετε μέσα στο σπίτι, πριν
ανοίξετε την πόρτα σε κάποιον απρόσκλητο επισκέπτη που
σας χτυπάει το κουδούνι.
Διαβάστε περισσότερα για την έρευνα των Χένσλιν και
Μπριγκς (1971)
σχετικά με την αποδοχή ρόλων κατά τη διάρκεια της γυναικολογικής
εξέτασης
Οι σκηνές της εξέτασης
•
•
•
•
•
•
Α ‘ Σκηνή:Η γυναίκα μπαίνει στον θάλαμο αναμονής. Εκεί προετοιμάζεται να αφήσει πίσω της την
ταυτότητά της. Να γίνει ένα μη – πρόσωπο.
Β σκηνή: Ο γιατρός συνομιλεί με τη γυναίκα με τυπικότητα και επαγγελματικό ύφος, διατηρώντας
οπτική επαφή μαζί της. Ο γιατρός εγκαταλείπει το δωμάτιο.
Γ σκηνή. Εισέρχεται η νοσοκόμα που βοηθά τη γυναίκα να μετατραπεί σε μη πρόσωπο. Το σώμα
της γυναίκας καλύπτεται, εκτός από την περιοχή που θα εξεταστεί. Έτσι αποσυνδέεται οπτικά το
πρόσωπο από το υπό εξέταση σημείο. Η γυναίκα κατά την εξέταση δεν πρέπει να αντιμετωπιστεί
ως προσωπικότητα. Τα ρούχα της γυναίκας και ο,τιδήποτε θυμίζει την προσωπικότητά της
απομακρύνονται από τη νοσοκόμα για να μην βρίσκονται στο οπτικό πεδίο του γιατρού.
Δ σκηνή. Η εξέταση. Η νοσοκόμα παρίσταται, ώστε να μην υπάρχει κανένα υπονοούμενο: να
παρεμβάλλεται ένα πρόσωπο μεταξύ ασθενούς και γιατρού. Ο γιατρός κάθεται σε σημείο που να
μην βλέπει το πρόσωπο της ασθενούς.
Ε σκηνή: Η νοσοκόμα βοηθά τη γυναίκα να ντυθεί και να ξαναγίνει πρόσωπο.
Στ σκηνή. Έχοντας επανέλθει στην κατάσταση του προσώπου, η γυναίκα συνομιλεί με τον γιατρό, ο
οποίος με τον καθησυχαστικό τρόπο του προσπαθεί να περάσει το μήνυμα ότι εξακολουθεί να τη
βλέπει ως πρόσωπο, παρά την εξέταση που προηγήθηκε.
ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΚΟΝΤ (1798 – 1857)
Ο πατέρας του θετικισμού
Ο ΝΟΜΟΣ ΤΩΝ 3 ΣΤΑΔΙΩΝ
Ο Κοντ υποστήριξε ότι η ανθρώπινη κοινωνία εξελίσσεται σε 3 στάδια. Τα στάδια αυτά αφορούν το πνεύμα, το σύστημα σκέψης, όχι του μεμονωμένου ανθρώπου, αλλά της κοινωνίας συνολικά . Ας τα δούμε αναλυτικά: Θρησκευτικό στάδιο
Ο άνθρωπος εξηγεί τον κόσμο επικαλούμενος την παρέμβαση του υπερφυσικού στοιχείου. Ο κόσμος δηλαδή καθορίζεται από τη δράση στοιχείων ξένων προς την φύση: θεοτήτων, δαιμόνων κλπ, των οποίων η θέληση είναι απρόβλεπτη και τα κίνητρα άγνωστα. Ανώτερη μορφή του θρησκευτικού σταδίου: ο μονοθεϊσμός. Η στιγμή δηλαδή που ο άνθρωπος συλλαμβάνει την έννοια του ενός Θεού.
Μεταφυσικό στάδιο
Το στάδιο αυτό διαρκεί λίγο, διότι είναι μεταβατικό. Εμφανίζεται ως αμφισβήτηση του θεοκρατικού τρόπου σκέψης. Το πνευματικό κίνημα του Διαφωτισμού και η Γαλλική Επανάσταση σηματοδοτούν το πέρασμα από το θρησκευτικό στάδιο στο μεταφυσικό.
Οι Θεοί αντικαθίστανται από αφηρημένες έννοιες, όπως: Ορθός Λόγος, Δίκαιο, Φυσικό Δίκαιο, Συνείδηση, Πρόοδος, Φύση. Γαλλική Επανάσταση: Η λατρεία της ΛΟΓΙΚΗΣ ! Η νεαρή ηθοποιός που ενσαρκώνει τη Λογική, περιφέρεται επικεφαλής λαϊκής λιτανείας στους δρόμους του Παρισιού.
Θετικό στάδιο
Ο άνθρωπος εγκαταλείπει οριστικά την προσπάθεια να ανακαλύψει την αρχή και τον προορισμό του σύμπαντος. Αρκείται στο να ανακαλύψει τους νόμους που το διέπουν. Οι νόμοι αυτοί θα ανακαλυφθούν με τη βοήθεια της επιστήμης (της παρατήρησης και του πειράματος). Αυτές οι μέθοδοι πρέπει να εφαρμοστούν σε όλους τους τομείς της γνώσης, από τον απλούστερο (μαθηματικά) στους πιο σύνθετους (φυσική, χημεία, βιολογία και τέλος κοινωνιολογία).
ΟΙ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΚΑΤΑ ΚΟΝΤ
……………..
μαθηματικά
Αστρονομία (ουράνια φυσική)
Χημεία (χημική φυσική)
βιολογία
Φυσική (γήινη φυσική)
Κοινωνιολογία (κοινωνική φυσική)
Γιατί το μεταφυσικό στάδιο είναι μεταβατικό:
Για τον Κοντ το μεταφυσικό στάδιο ήταν αναγκαίο, προκειμένου να ξεπεραστούν οι δεισιδαιμονίες του θρησκευτικού σταδίου. Ωστόσο, ενώ γκρέμισε τους παλιούς Θεούς, στη θέση τους θεοποίησε αφηρημένες, μεταφυσικές ιδέες (όπως η Φύση, ο Ορθός Λόγος κλπ). Ας πάρουμε για παράδειγμα την διακήρυξη του Διαφωτισμού ότι «όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται από τη Φύση με τα ίδια απαράγραπτα «φυσικά δικαιώματα». Αυτή η έννοια του «φυσικού δικαιώματος», λέει ο Κοντ είναι εξίσου αστήρικτη και δογματική με τον θεολογικό τρόπο σκέψης.
Η επιστημονική παρατήρηση της κοινωνίας πρέπει να είναι απαλλαγμένη από δογματισμούς σχετικά με το τι είναι σύμφωνο με το «φυσικό δίκαιο» και τι όχι. ΘΕΤΙΚΙΣΜΟΣ
«Ας αφήσουμε το «πώς θα έπρεπε να είναι φτιαγμένη η κοινωνία» και ας προσπαθήσουμε να ανακαλύψουμε «πώς είναι πραγματικά φτιαγμένη η κοινωνία». Ο όρος «θετικισμός» επινοήθηκε ως απάντηση στην λεγόμενη «κριτική» (και επομένως αρνητική) σκέψη.
«ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ»
Στο έργο αυτό ο Κοντ υποστήριξε ότι μετά την επικράτηση της θετικής σκέψης, οι βιομήχανοι θα κυβερνούν, με την πνευματική καθοδήγηση των κοινωνιολόγων. «Σε τι χρησιμεύει;»
ή
«Σε ποιον χρησιμεύει;»
Οι
κοινωνίες είναι οργανισμοί. Όπως στον
οργανισμό υπάρχουν όργανα που
αλληλεπιδρούν για να υπηρετήσουν το όλον
(τον οργανισμό), έτσι και στις κοινωνίες οι
θεσμοί επιτελούν συγκεκριμένο ρόλο
(λειτουργία) για τη συνέχιση της κοινωνίας
ως σύνολο.
Για να μελετήσω έναν θεσμό ή μια
πεποίθηση, θα πρέπει να δείξω πώς αυτά τα
στοιχεία συνδέονται με τους υπόλοιπους
θεσμούς και πώς υπηρετούν το όλον.
έκδηλες
λειτουργίες
λανθάνουσες
Οι
λειτουργιστές διακρίνουν μεταξύ έκδηλων
και λανθανουσών λειτουργιών. Οι έκδηλες
λειτουργίες είναι οι προφανείς, εκείνες που
τα δρώντα άτομα επιδιώκουν μέσα από μια
συγκεκριμένη δραστηριότητα. Οι
λανθάνουσες λειτουργίες είναι άγνωστες στα
δρώντα άτομα, δεν προκύπτουν εσκεμμένα.
Είναι, θα λέγαμε, οι παράπλευρες συνέπειες
μιας δράσης, αλλά επιτελούν και αυτές έναν
σημαντικό κοινωνικό ρόλο.
ΕΚΔΗΛΗ
ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ: Οι ίδιοι πιστεύουν ότι
το τελετουργικό εξασφαλίζει νερό για τις
καλλιέργειες. Αυτός είναι ο λόγος που
συμμετέχουν σε αυτό.
ΛΑΝΘΑΝΟΥΣΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ: Αυτή η
τελετουργία ενδυναμώνει τη συνοχή της
ομάδας: τα μέλη της δρουν από κοινού
απέναντι στην κοινή τους μοίρα, έχουν κοινά
ιερά και όσια (τοτέμ) όπως είναι ο Θεός της
Βροχής. Η συμμετοχή στην τελετουργία δεν
είναι τίποτα άλλο από συμμόρφωση στους
κοινούς κανόνες, με άλλα λόγια συμμόρφωση
στην ίδια την κοινωνία.
Το
έγκλημα δεν επιτελεί καμία έκδηλη
λειτουργία. Αυτό είναι φυσικό, εφόσον ο
εγκληματίας παραβιάζει τους κοινωνικούς
κανόνες και απειλεί την κοινωνική συνοχή.
Παρόλα αυτά, το έγκλημα έχει μια
λανθάνουσα λειτουργία: άθελά του ο
εγκληματίας προκαλεί τη συσπείρωση της
υπόλοιπης (υγιούς) κοινωνίας εναντίον του.
Η κοινωνία, μέσω του εγκληματία,
ξαναθυμάται τις αρχές και τις αξίες της.
Είδαμε
ότι οι λειτουργιστές ενδιαφέρονται
για τις λειτουργίες των θεσμών.
Ακριβώς όπως αναζητούν τις λανθάνουσες
λειτουργίες (τις ακούσιες θετικές συνέπειες
της ανθρώπινης δράσης), ενδιαφέρονται
εξίσου και για τις ακούσιες αρνητικές
συνέπειες της ανθρώπινης δράσης. Αν οι
πρώτες συνιστούν λειτουργίες, οι δεύτερες
συνιστούν δυσλειτουργίες. Δυσλειτουργίες
επομένως είναι εκείνες οι συνέπειες των
θεσμών, των ιδεολογιών κλπ που απειλούν
την κοινωνική συνοχή.
Η
θρησκεία μπορεί να επιτελεί κάποιες
λειτουργίες: πχ να προκαλεί συμμόρφωση
στους κανόνες, υπακοή στη εξουσία,
σύμπνοια μεταξύ των ομοθρήσκων κλπ.
Σε μια κοινωνία όμως όπου συνυπάρχουν
πολλά διαφορετικά δόγματα, η έμφαση στη
θρησκεία μπορεί να αποδειχτεί
δυσλειτουργική, επειδή εμποδίζει τη
δημιουργία σύμπνοιας μεταξύ των
διαφορετικών θρησκευτικών κοινοτήτων.
ΕΚΔΗΛΕΣ
ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ
ΚΟΙΝΩΝΙΑ
ΛΑΝΘΑΝΟΥΣΕΣ
ΔΥΣΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ
Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ
ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ
ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΕΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ
ΑΝΘΡΩΠΟΙ, ΩΣΤΕ ΝΑ
ΕΧΟΥΝ ΑΝΑΓΚΕΣ ΚΑΙ
ΣΚΟΠΟΥΣ
ΟΙ ΘΕΣΜΟΙ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΟΥΝ
ΕΠΕΙΔΗ ΕΞΥΠΗΡΕΤΟΥΝ
ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ, ΑΛΛΑ
ΕΠΕΙΔΗ ΕΞΥΠΗΡΕΤΟΥΝ ΤΙΣ
ΙΣΧΥΡΕΣ ΟΜΑΔΕΣ ΤΗΣ
ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
Η ΕΡΩΤΗΣΗ: «ΣΕ ΤΙ
ΧΡΗΣΙΜΕΥΕΙ Ο ΘΕΣΜΟΣ;»
ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΝΟΗΜΑ
ΜΟΝΟ ΤΑ ΑΤΟΜΑ ΕΧΟΥΝ
ΑΝΑΓΚΕΣ ΚΑΙ ΣΚΟΠΟΥΣ
Η ΕΞΟΥΣΙΑ ΔΙΑΜΟΡΦΩΝΕΙ
ΤΟΥΣ ΘΕΣΜΟΥΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ
ΕΠΙΒΑΛΛΕΙ ΣΤΟ ΟΝΟΜΑ
ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΥ ΚΑΛΟΥ ΜΕ ΤΗ
ΒΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ.
Η ΜΟΝΗ ΕΡΩΤΗΣΗ ΠΟΥ
ΕΧΕΙ ΝΟΗΜΑ ΕΙΝΑΙ: «ΣΕ
ΠΟΙΟΝ ΧΡΗΣΙΜΕΥΕΙ Ο
ΘΕΣΜΟΣ;»
ΚΑΡΛ ΜΑΡΞ
«Οι κοινωνικές επιστήμες πρέπει να στοχεύουν στην αλλαγή του κόσμου, όχι μόνο στη μελέτη του.»
Οι προλετάριοι δεν έχουν τίποτα να χάσουν, παρά μόνο τις αλυσίδες τους.
Προλετάριοι = εργάτες Προλεταριάτο = εργατική τάξη
ΤΑ 6 ΣΤΑΔΙΑ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΩΝ
ΑΤΑΞΙΚΟ
ΔΟΥΛΟΚΤΗΤΙΚΟ
ΦΕΟΥΔΑΡΧΙΚΟ
ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΟ
ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΟ
ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟ
ΑΤΑΞΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ
ΠΑΡΕΛΘΟΝ
Πρωτόγονος κομμουνισμός: Απουσίαζε η ατομική ιδιοκτησία. Η ιδιοκτησία ανήκε συνολικά στη φυλή. ΔΟΥΛΟΚΤΗΤΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ
Η κυρίαρχη τάξη των ελεύθερων κατέχει, εκτός από τη γη, τα εργαλεία κλπ και ανθρώπους, τους δούλους, οι οποίοι θεωρούνται πράγματα (RES
στο λατινικό δίκαιο). Νομικά αυτό σημαίνει ότι δεν κατέχουν την εργατική τους δύναμη ώστε να επιλέξουν σε ποιον θα τη μισθώσουν και για πόσο.
ΠΑΡΕΛΘΟΝ
ΦΕΟΥΔΑΡΧΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ
Η γη ανήκει στους φεουδάρχες, όπως και τα ζώα και τα εργαλεία. Οι φεουδάρχες την παραχωρούν στους δουλοπάροικους, οι οποίοι θεωρούνται νομικά δεμένοι με αυτήν. Δηλαδή οι δουλοπάροικοι ανήκουν στη γη, όπως τα δέντρα και τα υποστατικά. Υποχρεούνται να δίνουν μέρος της παραγωγής στον φεουδάρχη, ενώ παράλληλα καλλιεργούν και τα κτήματα που ανήκουν αποκλειστικά στον φεουδάρχη (κάνουν αγγαρείες).
ΠΑΡΕΛΘΟΝ
ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ
ΠΑΡΟΝ
Τα μέσα παραγωγής (κεφάλαιο), δηλαδή τα εργαλεία, τα κτίρια, τη γη κλπ είναι ιδιωτικά. Τα κατέχει η κυρίαρχη τάξη. Οι κεφαλαιούχοι (καπιταλιστές).
Κυρίαρχη σχέση παραγωγής είναι η μισθωτή εργασία. (Κάθε άτομο νοικιάζει την εργατική του δύναμη στους καπιταλιστές, με αντάλλαγμα τον μισθό.) ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ
ΜΕΛΛΟΝ
Κατά τον Μαρξ ο καπιταλισμός θα καταρρεύσει και θα δώσει τη θέση του στον σοσιαλισμό, ένα σύστημα που θα προέλθει από τους ταξικούς αγώνες των εργατών. Στον σοσιαλισμό δεν θα υπάρχει ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής, μόνο ένα πανίσχυρο κράτος που θα είναι ο μεγάλος εργοδότης όλων. Θα παρέχει εργασία και κοινωνική πρόνοια σε όλους και θα τους ανταμείβει με βάση την αρχή της ίσης αμοιβής για ίση εργασία. Το προϊόν της εργασίας θα μοιράζεται στην κοινωνία, δεν θα το καρπώνεται κανένας ιδιώτης. ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟΣ
ΜΕΛΛΟΝ
Όταν ο σοσιαλισμός ωριμάσει, θα επέλθει ο πλήρης κομμουνισμός, όπου το κράτος θα καταργηθεί και οι εργαζόμενοι, μέσα από τις οργανώσεις τους, θα διαχειρίζονται μόνοι τους την οικονομία. Ο καθένας θα αμείβεται ανάλογα με τις ανάγκες του. (πχ ο ανάπηρος περισσότερο από τον υγιή, ο πολύτεκνος περισσότερο από τον άτεκνο κλπ) ΟΙ ΑΔΙΚΙΕΣ ΤΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ
ΜΙΣΘΩΤΗ ΥΠΕΡΑΞΙΑ
ΕΡΓΑΣΙΑ
ΜΙΣΘΩΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
Η τιμή της εργασίας δεν εξαρτάται από τον κόπο του εργαζομένου, αλλά από την προσφορά και τη ζήτηση για εργατικά χέρια.
Όσο πιο παραγωγική γίνεται η εργασία, τόσο χειρότερα πληρώνεται ο εργάτης.
Η εργασία μετατρέπεται σε εμπόρευμα
Η εργασία δεν είναι αυτονόητο δικαίωμα
ΜΙΣΘΩΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
Η εργασία αλλοτριώνει τον άνθρωπο. Α) δεν ελέγχει το προϊόν της εργασίας του Β) Δεν το καρπώνεται Γ) Δεν συνδέεται με τους συνανθρώπους του, παρά μόνο μέσω του μισθού
ΥΠΕΡΑΞΙΑ
Η εργασία παράγει κέρδη.
•Κέρδος = τιμή πώλησης μείον κόστος παραγωγής
•Κέρδος = ΥΠΕΡΑΞΙΑ
Η εργασία αμείβεται με μισθό.
Το κέρδος το καρπώνεται ο καπιταλιστής.
•Ο μισθός είναι σταθερός, ανεξάρτητα από τα κέρδη που αποφέρει η εργασία του μισθωτού.
•Η εργασία λοιπόν, έχει μία αξία (μισθός) και μια υπεραξία (το κέρδος που παράγει)
•Ο καπιταλιστής δεν μοιράζεται τα κέρδη του με εκείνους που εργάστηκαν για να επιτευχθούν τα κέρδη. •Η υπεραξία πηγαίνει στην τσέπη του καπιταλιστή, όχι των εργαζομένων.
Τι είναι πρωτεύουσας σημασίας σε μια κοινωνία; Η ύλη ή οι ιδέες;»
Ο Κοντ μας απάντησε: οι ιδέες. Ο τρόπος σκέψης της ανθρωπότητας, το στάδιο εξέλιξης του πνεύματος (θρησκευτικό, μεταφυσικό, θετικό). Ο Βέμπερ θα μας απαντήσει επίσης: οι ιδέες. (βλ. επόμενη ενότητα: τη θεωρία του για το πώς η προτεσταντική ηθική γέννησε τον καπιταλισμό.) Ο Μαρξ απαντά: η ύλη. Η οικονομία. Ο τρόπος παραγωγής: δηλαδή τα μέσα παραγωγής (γη, εργασία, κεφάλαιο) οι σχέσεις παραγωγής: ποιος κατέχει τα μέσα, ποια η σχέση του με την εργασία (υπάρχουν μισθωτοί, δούλοι, δουλοπάροικοι;)
Πάνω στην οικονομική βάση τους οι κοινωνίες χτίζουν το εποικοδόμημα: δηλαδή τους θεσμούς, το κράτος, τη θρησκεία, την κυρίαρχη ιδεολογία κοκ. Το εποικοδόμημα δηλαδή εξυπηρετεί τα συμφέροντα της εκμεταλλεύτριας τάξης που είναι διαφορετική σε κάθε κοινωνία.
ΒΑΣΗ ΚΑΙ ΕΠΟΙΚΟΔΟΜΗΜΑ
ΕΠΟΙΚΟΔΟΜΗΜΑ=
ΘΕΣΜΟΙ/ ΙΔΕΟΛΟΓΙΕΣ/ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ
ΒΑΣΗ= ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
ΤΡΟΠΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ Η θρησκεία ως στοιχείο του εποικοδομήματος
Μία από τις πιο γνωστές φράσεις του Μαρξ είναι ότι «η θρησκεία είναι το όπιο των λαών». Με αυτό εννοεί ότι οι κυρίαρχες τάξεις πάντοτε φροντίζουν να δώσουν μια θεολογική εξήγηση στην κοινωνική ανισότητα και χρησιμοποιούν την θρησκεία για να κρατούν υποταγμένες τις μάζες.
Το σύστημα των καστών στην Ινδία Η θρησκεία δικαιολογεί και διαιωνίζει τον κληρονομικό διαχωρισμό των ανθρώπων βάσει επαγγέλματος. Οι κατώτερες κάστες ασκούν τα κατώτερα επαγγέλματα, ως τιμωρία επειδή σε παλιότερες ζωές είχαν διαπράξει αμαρτήματα. Οι ντάλιτς (κατώτατη κάστα) ή αλλιώς «ανέγγιχτοι» ζουν σε απόλυτη κοινωνική απομόνωση.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: Ο ΜΑΡΞ ΕΙΝΑΙ ΥΛΙΣΤΗΣ, ΌΧΙ ΙΔΕΑΛΙΣΤΗΣ
Για τον Μαρξ το κράτος, όπως και όλοι οι θεσμοί και οι ιδεολογίες, ο πολιτισμός γενικότερα, είναι παράγωγα της οικονομίας. Καθρεφτίζουν τις σχέσεις εκμετάλλευσης που υπάρχουν στην οικονομική ζωή. Όταν οι οικονομικές σχέσεις εκμετάλλευσης αλλάξουν μορφή, τότε τροποποιούνται ανάλογα και οι υπόλοιποι θεσμοί.
Κατά Μαρξ και Βέμπερ
Ανώτερη τάξη (μεγαλοαστοί)
Μεσαία τάξη
Μικροαστική
Εργατική αριστοκρατία
Εργατική τάξη
Λούμπεν
υπόλειμμα προβιομηχανικής εποχής : αγρότες
Ανώτερη τάξη: οι κεφαλαιοκράτες(=ιδιοκτήτες των μέσων παραγωγής, είτε γης, είτε βιομηχανικού κεφαλαίου, είτε τραπεζικού κεφαλαίου) και τα ανώτατα διοικητικά στελέχη τους
Μεσαία τάξη: εργοδότες με μικρότερο κεφάλαιο και λιγότερους εργαζομένους, ανώτεροι υπάλληλοι (ιδιωτικοί και δημόσιοι), αυτοαπασχολούμενοι και κάθε είδους τεχνοκράτες (γιατροί, δικηγόροι, έμποροι κλπ)
Μικροαστοί: αυτοαπασχολούμενοι ή υπάλληλοι «του λευκού περιλαιμίου» με εισοδήματα που πλησιάζουν αυτά της εργατικής τάξης.
Εργατική τάξη: εργάτες του «γαλάζιου περιλαιμίου» (blue collar jobs) / χειρώνακτες
Λούμπεν: μακροχρόνια άνεργοι, περιθωριακοί, παραβατικοί
Στο εσωτερικό των τάξεων, υπάρχουν διαφοροποιήσεις με κριτήριο το εισόδημα, το επάγγελμα, το κύρος, τα συμφέροντα κλπ.
Έτσι, λέμε ότι μέσα σε κάθε τάξη υπάρχουν κοινωνικά στρώματα.
Πχ οι βιομήχανοι αποτελούν ξεχωριστό κοινωνικό στρώμα μέσα στην αστική τάξη, διαφορετικό από τους τραπεζίτες ή τους εφοπλιστές.
Δεν στηρίζεται σε θρησκευτικές βάσεις όπως η κάστα (σύστημα στην Ινδία όπου το κάθε άτομο ανήκει σε μια κάστα που υποτίθεται ότι έχει οριστεί από τον Θεό ανάλογα με τις αμαρτίες της προηγούμενης ζωής).
Δεν στηρίζεται σε νομικές διακρίσεις, όπως η δουλεία ή οι νομοκατεστημένες τάξεις (αριστοκράτες/ δουλοπάροικοι)
Στηρίζεται σε οικονομικά κριτήρια: την σχέση ενός ατόμου με τα μέσα παραγωγής, το επάγγελμα, το εισόδημα.
Τα όρια μεταξύ των τάξεων είναι ρευστά. Δεν υπάρχουν περιορισμοί σχετικοί με τα δικαιώματα, την επιγαμία κλπ.
Η κοινωνική τάξη υποτίθεται ότι (ως κάποιον βαθμό) είναι κατακτημένη, όχι δοτή. Δηλαδή είναι αποτέλεσμα προσπάθειας και δεν δίνεται εκ γενετής. Το ταξικό σύστημα επιτρέπει την κοινωνική κινητικότητα. Δεν δικαιολογείται με θρησκευτικούς όρους
Δεν καθορίζεται νομικά
Επιτρέπει την κινητικότητα
Στηρίζεται σε οικονομικά κριτήρια
Τα ταξικά όρια είναι ρευστά
ΔΕΝ ΑΡΚΕΙ ΝΑ ΞΕΡΟΥΜΕ ΑΝ ΚΑΠΟΙΟΣ ΕΛΕΓΧΕΙ Η ΌΧΙ ΤΑ ΜΕΣΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ
ΟΙ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΙΚΕΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΠΡΟΕΡΧΟΝΤΑΙ ΚΑΙ ΑΠΟ ΑΙΤΙΕΣ ΑΣΧΕΤΕΣ ΜΕ ΤΗΝ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ
ΑΚΟΜΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΞΥ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΚΟΙΝΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΠΛΟΥΤΟΥ, ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΚΥΡΟΥΣ/ΓΟΗΤΡΟΥ
ΤΑ ΤΥΠΙΚΑ ΠΡΟΣΟΝΤΑ, Η ΤΕΧΝΟΓΝΩΣΙΑ ΚΑΘΙΣΤΟΥΝ ΚΑΠΟΙΑ ΑΤΟΜΑ ΠΙΟ «ΕΜΠΟΡΕΥΣΙΜΑ» ΣΤΗΝ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΠΕΡΑ ΑΠΌ ΤΙΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΤΑΞΕΙΣ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΚΑΙ ΑΛΛΟΙ ΚΑΘΟΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΣΤΗ ΣΤΡΩΜΑΤΩΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΩΝ (ΘΡΗΣΚΕΙΑ, ΚΟΜΜΑΤΙΚΗ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ, ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ ΚΛΠ)
Ας πάρουμε για παράδειγμα τα εργατικά συνδικάτα στην Αμερική. Οι λευκοί εργάτες στις ΗΠΑ απέκλεισαν στο παρελθόν τους μαύρους εργάτες και τις άλλες εθνικές μειονότητες από τα συνδικάτα τους, ώστε να απολαύσουν μόνο εκείνοι τα όποια προνόμια κατάφερναν να αποσπάσουν από τους εργοδότες. Ο κοινωνιολόγος Φρανκ Πάρκιν ονόμασε αυτού του τύπου τις συμπεριφορές «διπλή περιχαράκωση». Δηλαδή: τα άτομα περιχαρακώνονται σε ομάδες με βάση και άλλα χαρακτηριστικά τους. εκτός από την ταξική ταυτότητά τους.