Transcript Document 7158336

Is jouw gewicht goud waard?
Lily Fredrix, NW
OU-cursus Gezondheid in perspectief
Gewicht in de media
- Volkskrant
Steeds meer kinderen met (ernstig) overgewicht…
Sporters neigen naar anorexia nervosa om te
kunnen deelnemen in bepaalde gewichtsklassen...
Eén op de vier patiënten in ziekenhuizen is
ondervoed......
Gewicht in de wetenschap
- Wetenschappelijke tijdschriften:
Obesity Research,
Clinical Nutrition
- Congressen (inter)nationaal
- Talrijke websites:
Kenniscentrum Overgewicht
Wat zegt nu de wetenschap?
Waaruit bestaat ons lichaamsgewicht?
- vetmassa en vetvrije massa
(water, eiwitten, mineralen en glycogeen)
- Man, 40 j, 74.1 kg:
15 kg vet
12.8 kg eiwit
4.2 kg mineralen en glycogeen
42.1 kg water
Lichaamsgewicht is afhankelijk van
-
Geslacht
Genetische factoren
Voeding
Lichamelijke activiteit
Lichaamsvet en leeftijd bij
mannen en vrouwen
Hoe constant is nu ons gewicht?
Schommelingen in gewicht:
over een dag
Schommelingen in gewicht:
over weken
Schommelingen in gewicht:
over een jaar
Schommelingen in gewicht:
over jaren
Gewichtsveranderingen
-
Stoppen met roken
Lijnen
Ouder worden
Zwangerschap
Ziekte
Wat is een (on)gezond gewicht?
-
Body Mass Index (BMI)
Gewicht (kg)/Lengte2 (in m)
<18.5 ondergewicht
18.5-25 gezond gewicht
>25 overgewicht
>30 obesitas
Overgewicht = te veel vet
-
BMI houdt geen rekening met
verdeling vet- en spierweefsel
-
BMI houdt geen rekening met
vetverdeling
-
BMI niet geschikt voor
kinderen en voor ouderen
Ziekten die samenhangen met (ernstig)
overgewicht
-
Diabetes mellitus type 2
Hart- en vaatziekten
Aandoeningen van het bewegingsstelsel
Enkele soorten kanker
Aandoeningen van de ademhalingsorganen
Lichamelijke klachten bij ondergewicht
-
Uitputting en lage lichaamstemperatuur
Lage bloeddruk, trage hartslag, hartritmestoornissen
Botontkalking
Maag- en darmklachten
Geen menstruatie
Terugdringen van ernstig overgewicht
Beperken van gezondheidsverlies
- Minder sterfgevallen
- Minder ziektegevallen
Beperken van kosten
- Ziekte en arbeidsongeschiktheid
- Gezondheidszorg
Hoe ontstaat overgewicht?
- Constant gewicht
energie-inname=
energiegebruik
- Overgewicht
energie-inname>
energiegebruik
- Ondergewicht
energie-inname<
energiegebruik
Energie-inname (EI):
alles wat we eten en drinken
Meting van energie-inname
Voedselconsumptie van een individu
- 24h-recall/diet history
- dietary record
- dubbele portie methode
Hoelang?
- Om een goede schatting te maken van iemands EI
(binnen 10% nauwkeurig) zouden maar liefst 31
opschrijfdagen nodig zijn!!!
Hoeveel energie levert de voeding?
Nutriënten
- Koolhydraten 16 kJ/gram
- Eiwitten 16 kJ/gram
- Vetten 37 kJ/gram
- Alcohol 29 kJ/gram
Voedingsmiddelentabel/computer
Eten en drinken:
hoeveel hebben we nodig?
vrouwen
weinig actief
kcal
kJ
19-30 jaar
2100 9000
31-50 jaar
2000 8400
50-70 jaar
1900 8000
vrouwen
actief
kcal
kJ
19-30 jaar
2400
9000
31-50 jaar
2300
9700
50-70 jaar
2100
9000
Eten en drinken:
wat hebben we nodig?
20 tot 50 jaar
Brood
5-7 sneetjes (175-245 gram)
Aardappelen (of rijst, pasta, peulvruchten)
150-250 gram aardappelen of
3-5 opscheplepels rijst/pasta/peulvruchten
Groente
200 gram (4 groentelepels)
Fruit
2 vruchten (200 gram)
Zuivel
400 ml melk(producten) en
20 gram kaas (1 plak)
Vlees(waren), vis, kip, ei of vleesvervangers
100-120 gram
Halvarine, margarine, bak- en braadproducten
20-35 gram
dranken
1,5 liter
Gezonde voeding: Schijf van vijf
1.
2.
3.
4.
5.
Eet gevarieerd
Niet te veel en beweeg
Minder verzadigd vet
Veel groente, fruit en brood
Veilig
Energiegebruik (EE)
in rust (60-70%) REE
voor voedselverwerking (10%) DEE
voor lichamelijke activiteit (20-30%) AEE
Meting van het energiegebruik
Voor de verbranding van nutriënten is zuurstof (O2) nodig
en er komt koolstofdioxide (CO2) vrij.
Hieruit kan het energiegebruik berekend worden met de formule:
EE (kJ) = 16.2 x O2 (liter) + 5.0 x CO2 (liter)
Meting van energiegebruik
- REE en DEE:
bijv. met ventilated hood
- 24EE:
bijv. met respiratiekamers of
dubbel gelabeld water (2H218O)
Metingen van het energiegebruik op deze manier
zijn valide en nauwkeurig
REE: ventilated hood
Lichamelijke activiteit:
hoeveel moeten we bewegen?
- Bewegen is meer dan sporten!
- Bewegen is bijvoorbeeld ook fietsen, wandelen,
tuinieren, huishoudelijk werk
- Nederlandse Norm Gezond Bewegen
matig
intensief
leeftijd
hoe vaak?
hoe lang?
intensiteit
lukt het?
12-18 jaar
7x p week
1 uur
ca 6 met.
25%
18-55 jaar
5-7x p week
half uur
ca 5 met.
50%
55-75 jaar
5-7x p week
half uur
ca 4 met.
65%
Meten van energiebalans in de praktijk
- computerprogramma Body Weight
(Food Intake and Energy Expenditure, Aarde, mens
en milieu)
- eetmeter en activiteitenmeter
(gemiddeld over een dag)
de energie-inname wordt onderschat:
‘je onderschat wat je eet’
het energiegebruik wordt overschat:
‘je overschat wat je doet’
Meten van energiebalans in onderzoek
-
N=37 dunne en dikke mensen
EI 7-daagse opschrijfmethode, EE dubbel gelabeld water
Conclusie: zelfgerapporteerde voedselinname onderschat de
energiebehoefte van een individu
Prevalentie matig en ernstig overgewicht:
Nederland
18-70 jr
bmi>25 bmi>30
4-15 jr
matig
ernstig
mannen
57%
12%
jongens
14%
3%
vrouwen
42%
12%
meisjes
17%
3%
Ernstig overgewicht: trend 1981-2006
Overgewicht: erfelijke factoren
Geografische verschillen: Nederland
Geografische verschillen:
Nederland vs de rest van de wereld
mannen
mannen
vrouwen
vrouwen
Land
bmi>25
bmi>30
bmi>25
bmi>30
België
49%
14%
28%
13%
Duitsland
53
23
35
24
Engeland
44
23
35
24
Frankrijk
36
12
23
13
Griekenland
53
20
31
15
Italië
42
9
26
9
Nederland
57
12
42
12
Oostenrijk
40
10
27
14
Portugal
44
15
32
15
Spanje
45
13
32
16
Preventie van overgewicht
- Overgewicht is een speerpunt van beleid
- 2005 Convenant Overgewicht: afspraak tussen
partijen die gezamenlijk overgewicht willen
aanpakken
- partijen: levensmiddelenindustrie, horeca,
werkgevers, zorgverzekeraars, sportorganisaties
- actieplan ‘energie in balans’
- doel in 2010: ‘het aantal volwassenen met
overgewicht groeit niet verder, het aantal kinderen
met overgewicht vermindert’
Behandeling:
Het beste dieet om af te vallen is nog altijd een gezonde,
gevarieerde, energiearme voeding en veel beweging
- Gewichtsvermindering
5-15% verkleint de
gezondheidsrisico’s
- Gewichtshandhaving
- Bewegen!
Verantwoord afvallen (Voedingscentrum)
-
een gemiddeld gewichtsverlies van een halve tot een kilo per week
-
een gevarieerd eetpatroon met een beperkte hoeveelheid energie
-
het beperken van de hoeveelheid vet
-
matig zijn met voedingsmiddelen waaraan suiker is toegevoegd
-
het drinken van alcohol beperken
-
rustig eten en regelmaat aanbrengen in het eetpatroon
-
meer bewegen
Van overgewicht naar ondergewicht
Ondervoeding bij kanker
Ondervoeding in de gezondheidszorg
Landelijke Prevalentiemeting Zorgproblemen:
- één op de vier patiënten is ondervoed
- oudere patiënten
- meer ziektebeelden
- kanker en dementie
Discussie over definitie ondervoeding
- gewicht(sverlies)/BMI
Ondervoeding (ondergewicht) bij kanker
-
Gewichtsverlies bij kanker is een bekend probleem
-
Gewichtsverlies is afhankelijk van tumortype
AZM longkanker: 60% gewichtsverlies,
waarvan 30% gewichtsverlies van 10% of meer
-
Gevolgen van gewichtsverlies:
kwaliteit van leven
overleving
behandeling
Ondervoeding (ondergewicht) bij kanker
-
Gewichtsverlies van een gezond persoon:
75% vetmassa en 25% vetvrije massa
-
Gewichtsverlies van een kankerpatiënt:
50% vetmassa en 50% vetvrije massa (skeletspieren)
Ondervoeding (ondergewicht) bij kanker
Gewichtsverlies is het gevolg van een negatieve
energiebalans
-
Constant gewicht
energie-inname=
energiegebruik
-
Overgewicht
energie-inname>
energiegebruik
-
Ondergewicht
energie-inname<
energiegebruik
Ondervoeding (ondergewicht) bij kanker
- Anorexia:
verandering in smaak- en reukwaarneming
verminderde voedselopname
klinische factoren: obstructie, therapie, angst...
- AZM longkanker:
lagere EI bij gewichtsverlies van 10% of meer
Ondervoeding (ondergewicht) bij kanker
Energiegebruik (cross-sectionele studies)
REE onveranderd bij maag- en dikke darm
REE verhoogd bij pancreas en long
REE aan bed
Ondervoeding (ondergewicht) bij kanker
Gemeten REE wordt vaak vergeleken met de
normaalwaarde berekend volgens
de Harris Benedict formule:
- Mannen:
REE (kcal)=66 + (13,7 x G) + (5,0 x H) - (6,8 x L)
- Vrouwen:
REE (kcal)=655 + (9,6 x G) + (1,85 x H) - (4,7 x L)
G = lichaamsgewicht (kg); H = lichaamslengte (cm);
L = leeftijd (jaren)
Ondervoeding (ondergewicht) bij kanker
AZM longkanker (n=100):
- 30% gewichtsverlies van 10% of meer
- 74% een verhoogde REE>110%HB
- Lagere EI bij patiënten met gewichtsverlies dan in
gewichtsstabiele groep: 7862 kJ vs 9119 kJ
Conclusie:
- zowel een verhoogde REE als een verminderde EI dragen bij
aan het gewichtsverlies bij longkankerpatiënten
Ondervoeding (ondergewicht) bij kanker
Energiegebruik (longitudinale studies)
AZM longkanker
- niet-kleincellig, tumorresectie (OK)
- t-=0, 3, 6 en 12 maanden
- Gewicht, EI, REE
Conclusie:
- succesvolle OK na een jaar 3.5 kg zwaarder
- geen succesvolle OK na een jaar 3.6 kg afgevallen
Ondervoeding (ondergewicht) bij kanker
n=20
REE/HB=121%
voor OK
na OK
t=12
Lichaamsgewicht (kg)
74.7
78.5
REE (kJ/dag)
7408
6930
EI (kJ/dag)
7543
9387
EI/REE (%)
106
140
Ondervoeding (ondergewicht) bij kanker
Hypermetabolisme bij longkanker
mogelijke verklaringen:
- longfunctie
- rookgedrag
- tumorgrootte
- tumorstadium
- histologie
- tumorlokalisatie
Hypermetabolisme bij longkanker
Zowel de LONGFUNCTIE als
het ROOKGEDRAG kunnen
de verhoogde REE bij
longkankerpatiënten NIET
verklaren
Hypermetabolisme bij longkanker
Tumorstadium
REE/FFM
kJ/kg FFM
Stadium 1-2
33.3±4.4
Stadium 3-4
34.5±3.5
Het TUMORSTADIUM kan
de verhoogde REE bij
longkankerpatiënten
NIET verklaren
Hypermetabolisme bij longkanker
n=39, tumorvolume (CT)
REE op t=0 en t=6maanden
n=24, hypermetabool
n=23, tumorvolume<250cm3
REE daalt van 7409 kJ/d (t=0) naar
6972 kJ/d (t=6)
Voor OK:
Geen correlatie tussen
tumorvolume en
hypermetabolisme
Na OK:
Geen correlatie tussen
tumorvolume en afname in REE
Het TUMORVOLUME kan
de verhoogde REE bij
longkankerpatiënten
NIET verklaren
Hypermetabolisme bij longkanker
De HISTOLOGIE is WEL
een verklaring voor de
verhoogde REE bij
longkankerpatiënten
Small cell lung
carcinoma=SCLC
(agressief, 20%)
Non-small cell lung
carcinoma=NSCLC
histologie
Adj REE
kJ/dag
SCLC
8085±999
NSCLC
7513±680
Hypermetabolisme bij longkanker
De TUMORLOKALISATIE is
WEL een verklaring voor de
verhoogde REE bij
longkankerpatiënten
Centrale tumor
Perifere tumor
tumorlokalisatie
REE/HB(%)
Centraal
121±13
Perifeer
110±10
Gewicht bij sporters
Hardlopen
Trainen voor een halve marathon
-
16 mannen,16 vrouwen
leeftijd: 28-41 jaar
44 weken trainen
geen hardlopers
<1 uur sporten/week
9 uitvallers
Trainen voor een halve marathon
Metingen van
-
-
gewicht
lichaamssamenstelling
onderwaterweging,
isotoopverdunning
EI
7-daagse dietary record
24EE
dubbel gelabeld water
Meetmomenten
t=0, 8, 20 en 40 weken
Resultaten halve marathon
T=0
T=8
T=20
T=40
BW (kg)
62.5
63.2
62.4
61.8
FM (kg)
18.8
16.0*
FFM (kg)
43.7
45.8*
vrouwen
mannen
BW (kg)
70.4
70.9
70.0
69.1*
FM (kg)
15.6
11.1*
FFM (kg)
54.8
58.0*
-
Gewicht verandert weinig
Lichaamssamenstelling
verandert wel
Vrouwen verliezen
significant minder
vetmassa dan mannen
Resultaten halve marathon
-
-
-
Trainingsarbeid neemt de hele periode toe
Week
0
8
20
30
40
km/week
0 25
35
40
50
EE stijgt met 30% na 8 weken en blijft daarna constant
Voedselconsumptie stijgt niet significant bij de vrouwen:
8.6 MJ naar 9.5 MJ
en daalt niet significant bij de mannen:
11.8 MJ naar 10.9 MJ
Kwaliteit van de voeding: geen verandering
Marathon studie (18 maanden) toename van en%
koolhydraten van 47 naar 55 (mannen) en 48 naar 52
(vrouwen)
Gewicht en voeding van sporters
Gewicht
EI (kJ)
EI (kJ/kg)
Tour de France (m)
70.8
24567
347
Hardlopen (v)
52.1
8753
168
Body building (m)
87.3
13706
157
Topturnen (v)
46.9
7410
158
Voetballen (m)
74.5
14304
192
Handballen (v)
63.2
8974
142
Duursport
Krachtsport
Teamsport
Conclusie: gewicht en voeding van sporters
- Gewichtsklassen:
judo, roeien (tijdelijk)
- Esthetische redenen, laag
gewicht is ‘gewenst’:
turnen, gymnastiek (continu)
- Vervolg: EI=EE?
Tour de France
Topturnsters
Nederlandse topturnsters: Papendal
-
11 meisjes
leeftijd: 15 jaar
gewicht: 48 kg
lengte: 158 cm
turninternaat, pleeggezin
metingen van gewicht,
lichaamssamenstelling,
voeding (EI) en activiteit (EE)
Methoden van onderzoek: topturnsters
Lichaamssamenstelling:
huidplooimetingen
EI: 7-daagse
opschrijfmethode
EE: REE + AEE
(dagelijkse activiteiten
+ training)
Methoden van onderzoek: topturnsters
REE
gesloten spirometer
AEE
dagelijkse activiteiten
dagboek
Methoden van onderzoek: topturnsters
Training:
time-and-motion study (T&M)
HR-O2-EE
Resultaten: topturnsters
training 3uur 15 min, 15% zwaar, 8% matig, 77% licht
Energie (kJ)
Energie
(kJ/BW)
EI gemeten
7277
158
EI aanbevolen
9614
185
EE (T&M)
8502
180
EE (HR)
9125
193
Conclusie: topturnsters
- Verschil tussen EI en EE wijst er op dat een aantal
turnsters niet in energiebalans is
- Er lijkt sprake van een serieus voedingsprobleem
in deze tak van sport
- Discussie:
Methodische problemen:
EI onderschat, EE (HR) overschat
Geraadpleegde bronnen
-
-
-
Websites:
- Voedingscentrum
- Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM)
- Kenniscentrum Overgewicht
Diverse proefschriften:
- AMJ van Erp-Baart: Food habits in athletes
- EWHM Fredrix: Energy metabolsm in cancer patients
- AJ Staal-van den Brekel: The inflammatroy response and resting
energy expenditure in lungcancer
OU-cursus:
- Food Intake and Energy Expenditure
Vragen?