Transcript tien inzichten uit buurten over energie

Samenwerken aan buurtinitiatief
voor energievriendelijke huizen
2014 - 2016
Tien inzichten en adviezen
uit de praktijk
‘De uitdaging is
te werken met wat er is,
en niet vanuit
wat je vindt dat
het zou moeten zijn.’
Samen verduurzamen
Gemeenten in de regio Arnhem – Nijmegen hebben in het project
Buurten over Energie ervaring opgedaan met het stimuleren
en ondersteunen van buurt­initiatief om huizen te verduurzamen.
De oogst is de moeite waard. Maar we hebben geen gouden
formule gevonden. Op dat punt zijn we een illusie armer.
Wat we wél kregen is een realistisch beeld van de mogelijkheden
én onmogelijkheden van collectief bewoners­initiatief op het
gebied van energiemaatregelen.
1
Van bovenaf
overheid
sturend
overheid
sturend
overheid
Van onderop
sturend
Van onderop
Inzichten en lessen
Kansen
Bestaande woningen verbruiken een derde
Gemeenten kunnen veel van elkaar leren bij
In buurtinitiatieven kun je als gemeente wat
van de totale hoeveelheid energie in de
het bevorderen van deze energie-initiatieven
betekenen als je beschikt over goede timing.
gebouwde omgeving. Bevlogen huizen­
van onderop. Door ervaringen te delen, stijgt
Kansen zijn er. Je moet ze vooral weten te
bezitters kwamen al in actie om hun huis
de kans op een succesvolle benadering die
vinden en er als gemeente op een goede
te isoleren of zelf energie op te wekken.
afgestemd is op de eigen­heid van de buurten
manier op inspelen. Daarnaast is het
Maar de grote groep is ondanks subsidies en
en de gemeente. Daarom hebben we in dit
belangrijk dat je werkt vanuit persoonlijke
voorlichtingscampagnes nog niet in actie
boekje de belangrijkste inzichten en lessen
contacten en bereid bent om flexibel in te
gekomen. De verwachting bij het opstarten
ver­zameld uit de 17 buurtprojecten uit de
spelen op de behoefte van de energie­
van Buurten over Energie was dat meer
gemeenten in de regio Arnhem-Nijmegen.
ambassadeurs in de wijk. Veel druk zetten
mensen zullen instappen als het initiatief
op de initiatieven vanuit een buurt haalt
genomen wordt vanuit de buurt. Van
weinig uit. Voor succes heb je geduld en een
onderop, en gesteund door de gemeente.
lange adem nodig. De uitdaging is te werken
met wat er is, en niet vanuit wat je vindt dat
het zou moeten zijn.
overheid faciliterend
2
3
De ambassadeurs
Betrokken energie-ambassadeurs
zijn cruciaal om in een buurt
een initiatief op gang te brengen.
1
Aansluiten bij wat er leeft
Verduurzaming van huizen is niet het meest geschikte onderwerp
voor bewonersparticipatie. Het kost moeite om mensen te over­
tuigen van het voordeel van het samen oppakken van energie­
maatregelen. Buurtbewoners lopen eerder warm voor veiligheid,
verminderen van overlast of het behoud van voor zieningen in de
wijk. Daar hebben ze concreet ‘last’ van, de winst van energie­
besparing is onzichtbaar.
Deze thema’s kunnen wel een goede ingang zijn om het eerste
contact te leggen. Later kan wellicht ook aandacht voor duur­
zaamheid ontstaan.
Als klimaatambtenaar is het belangrijk dat je over de grenzen
van je beleidsveld kijkt. Zoek de interne samenwerking op om
de bewoners breed te kunnen ondersteunen.
4
5
2
Appeltaartsessies
Spijkerenergie (gemeente Arnhem)
Vooral water geven
zocht naar manieren om meer mensen
‘Samen kunnen we het
Spijkerkwartier in
Arnhem duurzamer
maken’
te bereiken.
De ervaring uit de projecten is dat de timing cruciaal is voor
Patrick Hoogenbosch: ‘Op een infor­matie­
de kans op succes. Is er al iets duurzaams gaande in een buurt,
avond komen vooral ‘early adopters’. Hoe
dan kun je als gemeente eraan bijdragen dat het gaat groeien.
bereik je anderen? Toen ontstond het idee
Is er weinig tot niets aanwezig, dan heeft aanjagen geen zin.
van de appeltaartsessies. Een gastheer of
Ga niet trekken aan bewoners want dit heeft een averechts effect.
–vrouw nodigt buren uit om te praten over
Het is dus meer een kwestie van water geven dan van zaaien.
hun energieverbruik en de mogelijkheden
voor besparing. De initiatiefnemer krijgt
als dank een energieadvies.’ De ambitie
van Spijker­energie is breder dan alleen
energie.
‘Er liggen hier in de wijk nog zoveel
kansen. Spijkerenergie is van iedereen in
het Spijker­k wartier. Samen kunnen we
Om te weten waar de kansen liggen, is het belangrijk dat je
als klimaatambtenaar een goede antennefunctie ontwikkelt.
Als je weet wat er leeft in de buurten, kun je net dat duwtje
geven dat nodig is om het écht van de grond te krijgen.
Zoek aanknopingspunten; hoe klein ook, als er iets gaande
is liggen er kansen.
onze buurt duurzamer maken.’
Patrick Hoogenbosch
6
7
3
‘De uniformiteit in
Molenwijk Malden
maakt het interessant
om energiebesparing
samen op te pakken.’
Het dak gaat eraf
Dezelfde huizen,
dezelfde belangen
Bert Vissers uit Malden woont in een
Een mooi voorbeeld zijn de projecten in Malden en Beuningen
huis met een bitumen dak, net als
waar de daken vervangen moeten worden. Iedereen heeft
120 buurtgenoten.
hetzelfde probleem en is op zoek naar een goede oplossing.
Deze daken zijn niet geïsoleerd en hard
Groot voordeel is dat de bedrijven niet voor elk huis een aparte
aan vervanging toe. ‘Als je het dak reno­
offerte hoeven uit te brengen maar op basis van een voorbeeld­
veert, is het mooi als je er meteen zonne­
huis kunnen aangeven wat het nieuwe dak, de isolatie of
panelen op kunt leggen. Door dit samen te
zonnepanelen gaan kosten.
doen, kunnen we de ervaringen benutten,
kosten verlagen en de uit­straling van de
wijk behouden. Samen met de buurt­
vereniging organiseerden ze een bijeen­
komst. Rob Lock: ‘Hier kwamen ruim
100 buurtgenoten op af die allemaal
Het meest kansrijk voor collectieve initiatieven zijn de
buurten met veel uniforme huizen die niet of slecht
geïsoleerd zijn. Door de uniformiteit in bouw loont
het samen oppakken en inkopen het meest.
hetzelfde probleem hebben met het dak.’
8
9
‘Mijn ervaring in
Bemmel is dat mensen
denken dat zonne­
panelen duur zijn of
dat isoleren veel gedoe
is. Dat is allang niet
meer zo.’
4
Zoek de sociale cohesie
Elkaar heel goed kennen als buren kán een voordeel zijn, maar het kan ook hinderen.
Eurootjes
Je kunt de samenwerking vermijden omdat je de verstandhouding niet op het spel
wilt zetten.
Martien Niels uit Bemmel (gemeente
Lingewaard) belde in zes weken tijd aan
In alle projecten is het vinden van de energieambassadeurs in de wijk een grote uitdaging
bij 150 buren om ze te motiveren voor
gebleken. Zij zijn cruciaal. Voor de continuïteit zijn minstens drie tot vijf deskundige en
energiemaatregelen aan hun huis.
gedreven trekkers nodig, mensen die tijd beschikbaar hebben en warm lopen voor het
‘De mensen kennen me en weten dat ik
onderwerp. In gemeente Lingewaard heeft één man de kar getrokken, met behoorlijk
uit de buurt kom. Ik vertel ze dat ik er
veel succes, maar de kans dat het daarna stil valt is wel erg groot.
geen cent aan verdien. Anders vertrouwen
ze je niet. Mijn advies is: houd het verhaal
De bestlopende energieteams bestaan uit minstens vijf mensen die thuis zijn in
simpel en praktisch. Milieu interesseert
bijvoorbeeld techniek, enthousiasmeren, social media of administratie.
lang niet iedereen. Het gaat de meeste
mensen vooral om de ‘eurootjes’. Verder
adviseert Martien om het niet alleen op
te pakken. ‘Dat hou je toch niet vol’.
Buurten met weinig sociale cohesie zijn minder kansrijk dan buurten waar al vaker
wat samen gedaan wordt. Een buurtvereniging biedt een ingang om het eerste
contact te leggen maar zoek ook daarbuiten.
Martien Niels
10
11
5
Actief bijdragen
Klimaatstraatfeest
‘We hebben veel bereikt
maar onze verwachtingen
bleken iets te hoog.’
Jelle Segeren uit Elst (gemeente
In Buurten over Energie lag de focus op zowel het aanjagen als het stimuleren van buurt­
Overbetuwe) won met het e-team
initiatieven. De aanjaagbureaus benaderden bewoners met de vraag of zij hun buren
het landelijke Klimaatstraatfeest.
wilden enthousiasmeren om mee te doen. Uit de projecten blijkt dat het van onderop
‘We zochten naar een manier om meer
aan­jagen niet gemakkelijk is. Je wilt als gemeente iets bereiken maar je geeft ook de
mensen enthousiast te krijgen. In de
boodschap dat mensen het zelf moeten doen. Dat kan verwarring en irritatie oproepen.
wedstrijd kon je punten verdienen met
duurzaamheidacties in de buurt.
Buurtbewoners vinden het prettig om uit de eerste hand infor­matie te krijgen van hun
Met het prijzengeld hebben we een
gemeente. Aanwezigheid van de gemeente op bewonersavonden wordt daarom op prijs
straatfeest georganiseerd.’ Uitstraling
gesteld.
en zichtbaarheid zijn belangrijk, bena-­
drukt Jelle. ‘Zo zou de gemeente bijvoor­
Het is belangrijk dat je niet alleen iets van de buurt vraagt, maar ook wat te bieden
beeld de straatverlichting in onze wijk
hebt. Kom niet met lege handen maar zorg dat je ook echt wat kan bijdragen,
kunnen vervangen door LED-verlichting.
bijvoorbeeld met gratis warmtescans, een roulerende LED-koffer, subsidies,
En de gemeente kan ons ook helpen
contacten of deskundig, onafhankelijk advies.
met publiciteit.’
Jelle Segeren
12
13
6
Een lange adem
Het is een proces van vallen en opstaan, van uitproberen
en blijven zoeken. Als iets werkt in de ene buurt, kan het in
de buurt aan de overkant van de weg helemaal niet aanslaan.
Een voorbeeld is het inzetten van jongeren voor het langs­
brengen en weer ophalen van enquêtes.
Dit leverde in het ene project veel aanmeldingen op maar
bleef in een ander project praktisch vruchteloos.
Het advies is om als gemeente aan te sluiten en zonder hoge
verwachtingen in te stappen. Ga onderweg bouwen en kijk
waar je uit komt. Omarm elk initiatief dat vanuit een buurt
komt, want het kan een begin zijn van iets duurzaams.
Op werkbijeenkomsten deelden
gemeentevertegenwoordigers hun inzichten.
14
15
7
‘Een persoonlijke
benadering is een must
om iets op gang te
brengen, schriftelijke
informatie landt niet
bij bewoners.’
Alert reageren
Volhouden
Actief participeren vraagt dat je als gemeenteambtenaar snel
kan reageren op vragen die binnen komen. Dit biedt een kans
Energieteam Dieren NO overtuigde de
op een nieuwe ingang in een buurt. Een vraag die blijft liggen of
buurtbewoners met hun enthousiasme
wordt doorgeschoven naar andere afdelingen, versterkt het beeld
en deskundigheid.
van bureaucratische gemeentes die traag reageren. Bewoners
Jos Boon: ‘Een persoonlijke benadering
zetten dan vraagtekens bij de motivatie van de gemeente.
is een must om iets op gang te brengen.
Het heeft hier een jaar gekost om een
team bij elkaar te krijgen. Laat als
energieteam zien dat je weet waar je het
over hebt, daarmee krijg je vertrouwen
van bewoners. Houd er rekening mee dat
mensen afwachten of anderen meedoen.
Maak een langetermijnplanning en houd
de contacten warm!’.
De lage verwachtingen die mensen kunnen hebben van hun
gemeente, biedt ook kansen. Een snelle en adequate reactie
overtreft verwachtingen en maakt indruk. Dit is een goede
start om het onderling vertrouwen te laten groeien. Geef
helder aan wat je wél en wat je niet kunt regelen.
Energieteam Dieren NO presenteerde op de
bewonersavond isolatiematerialen.
16
17
‘Het project kan de
samen­hang in de
Duivenkamp
versterken. In de
toekomst kunnen we
elkaar nog hard nodig
hebben.’
8
Ambitieus voorbeeld zijn
Stoer
Louis Duerink van het energieteam
Veel bewoners in de projecten hebben geen idee wat de
Duivenkamp (Beuningen) vindt het een
ambitie van hun gemeente is op het gebied van duurzaamheid.
stoere opstelling van zijn gemeente dat
Dat maakt het verhaal dat je brengt richting bewoners zwakker.
ze in 2050 energieneutraal wil zijn.
Je vraagt iets van bewoners maar het is niet zichtbaar wat je daar
‘Het prikkelt als je eigen gemeente ambi­
als gemeente in ambieert of investeert.
tieus is op klimaatgebied. Ik schaam me
als Nederlander dat we zover achterop
lopen’. Hij hoopt dat er in de buurt meer
Een gemeente die actief werkt aan duurzaamheid is
samenhang komt. ‘Net als in de hele
een voorbeeld voor haar bewoners. Communiceer over
maatschappij zijn de mensen in onze wijk
gemeentelijke ambities en prestaties. Dit vergroot de kans
erg op zichzelf. In de toekomst gaan we
dat het in de buurten aanslaat en dat er een olievlekwerking
elkaar steeds harder nodig. Zeker als je
optreedt. Ook het bedrijfsleven kan hierin een goede rol
hulpbehoevend wordt en zolang mogelijk
spelen.
thuis moet blijven wonen.’
Louis Duerink
18
19
Hoe ontwikkel je
participatiekansen?
VINDBAAR ZIJN
Bewoners moeten weten dat de gemeente
op het gebied van het nemen van energie­
maatregelen iets voor ze kan betekenen.
Ben je als klimaat­ambtenaar zichtbaar en
vindbaar? Staat er informatie op de website
van de gemeente?
9
Van onderop én van bovenaf
BEREIKBAAR ZIJN
Zorg dat telefoontjes van bewoners op de
In Lingewaard werden in het collectieve buurttraject ongeveer 50 energiemaatregelen
goede plek terecht komen zodat je nieuwe
genomen. Tegen het einde van de subsidieregeling zette de gemeente ook weer de
contacten in de buurt vindt.
klassieke benadering in, voorlichting met advertenties in kranten en een informatie­
avond. Dit leverde in een paar weken tijd 150 aanvragen op. Of de twee resultaten met
AANSLUITING ZOEKEN
elkaar te maken hebben, is niet eenvoudig vast te stellen. Het kan zijn dat de inspan­
Zoek intern aansluiting bij andere beleids­
ningen van het activeren van een buurt pas later verzilverd kunnen werden.
velden die actief zijn in de wijk, zij kunnen
je tippen als ze iets horen dat ligt op jouw
In de gemeente Over-Betuwe werd de buurtvereniging door het aanjaagbureau benaderd
beleidsterrein.
met een concreet plan van aanpak om de huizen in de wijk energieneutraal te krijgen.
Dit plan motiveerde de energieambassadeurs om in te stappen en gaf sturing aan het
CONTACT HOUDEN
proces.
Kijk of je kunt aanschuiven bij een bewoners­
overleg, ook als het onderwerp anders is dan
energiemaatregelen. Vraag wat er speelt,
Wed dus niet op één paard. Het van onderop stimuleren is geen vervanging
waar bewoners tegenaan lopen en waar je ze
voor het van bovenaf motiveren. De combinatie lijkt het beste te werken.
bij kunt ondersteunen. Door het contact groeit
je vaardigheid voor timing en strategie.
20
21
Naar de nieuwe rol
van de participerende
ambtenaar
10
Ruimte voor de nieuwe rol
Buurten over Energie heeft inzicht gegeven in wat het stimuleren van buurtinitiatief
voor energievriendelijke huizen in de praktijk betekent. Het vraagt van een
gemeentevertegenwoordiger veel doorzettingsvermogen, inventiviteit en de sociale
vaardigheden om mensen te motiveren.
VAN
NAAR
Het inspelen op bewonersvragen en het actief ondersteunen van buurtinitiatieven vraagt
Bereikbaar tijdens kantooruren
>
Flexibel bereikbaar
aandacht en tijd. Je moet contacten opbouwen in de buurt en snel kunnen reageren op
Functionaris
>
Persoon
vragen zodat je vertrouwen opbouwt. Het beleidsmatige werk vanuit de systeemwereld
Eenrichting
>
Interactief
vraagt in veel gemeenten nog veel aandacht, dan is het lastig om ruimte vrij te maken
Papier
>
Multimediaal
voor een participerende rol in een buurtproject.
Leidinggevend in het project
>
Betrokken bij het project
Serieus
>
Humoristisch
Lange tenen
>
Dikke huid
Heldere prioriteiten binnen de gemeentelijke organisatie zijn belangrijk om de focus
Campagne voeren
>
Gesprek aangaan
te ver­leggen van de systeemwereld naar de leefwereld. Anders is de kans groot dat
het blijft bij mooie woorden en voornemens.
22
23
‘Houd er rekening mee
dat mensen de kat uit de
boom kijken en afwachten
of anderen meedoen.
Maak daarom een
langetermijnplan.’
DEELNEMENDE GEMEENTEN
Tot slot
Buurten over Energie is onderdeel van De Groene
ARNHEM
Kracht, de regionale klimaat- en energieagenda
BEUNINGEN
van de regio Arnhem-Nijmegen.
DRUTEN
In het project participeerden de gemeenten die
GROESBEEK
samenwerken in de MARN (milieusamenwerking
HEUMEN
afvalverwerking regio Nijmegen) en de MRA
LINGEWAARD
(milieusamenwerking regio Arnhem). Buurten
MOOK & MIDDELAAR
over Energie is mede tot stand ge­komen dankzij
NIJMEGEN
financiering van de Provincie Gelderland.
OVER BETUWE
RENKUM
Monique van Merrebach leidde het project namens
RHEDEN / DIEREN
de Stads­regio. In de projectgroep zaten Gijs Gerrits,
RIJNWAARDEN
Marc van den Burght, Kim Kerkhoffs en Ron Josten.
WESTERVOORT
Het opstarten en begeleiden van de buurtprojecten
WEST MAAS & WAAL
werd gedaan door de aanjaagbureaus 5plus1, Avalon
WIJCHEN
Advies en Stichting Zonnecollectief Over-Betuwe/
ZEVENAAR
Huub Schoenaker.
De communicatie over de projecten werd verzorgd
door Bureau Klaarheid i.s.m. Deel 2 Ontwerpers.
Voor meer informatie neem je contact op
met projectleider Monique van Merrebach:
[email protected].
Samenstelling: Astrid van de Laar, Bureau Klaarheid
Meer ervaringen uit de buurtprojecten:
Ontwerp: Deel 2 ontwerpers
www.buurtenoverenergie.nl
februari 2016
24
25
www.buurtenoverenergie.nl