Transcript een preview - Kinderkunstweek

SLAPEN
Kunst in beeld
Slaapkamergeheimen
Vincent van Gogh is dolblij dat hij eindelijk een huisje heeft gevonden. Hij schrijft dat aan
zijn broer Theo:
‘Ik kan er al werken, maar nog niet in wonen, want ik
heb nog geen meubels en geen bed. Ik heb het huis voor je
geschilderd, dan kun je zien hoe mooi het is (...)’
en in een volgende brief:
‘Beste Theo, bedankt voor die honderd francs die je me
gestuurd hebt. Ik ben elke dag vroeg opgestaan en heb flink
doorgewerkt, zodat ik nu drie schilderijen af
heb. Het zijn drie schilderijen van
zonnebloemen.
En ik heb nog een
schilderij van mijn
slaapkamertje
gemaakt. Dus
kun je zien hoe
knus ik nu woon.’
SLAPEN
Bijna elke dag is het nieuws: mensen die hun land
ontvluchten, omdat ze zich er niet veilig voelen.
Wanneer ze ‘geluk’ hebben en een plek vinden
waar ze welkom zijn, is het eerste waarvoor
gezorgd wordt: bed, bad en brood.
Je kunt niet zonder slaap en eigenlijk ook niet
zonder een bed. In een bed kun je lekker slapen,
maar een bed geeft je ook het gevoel dat je veilig
bent en dat je een thuis hebt.
Slapen is zo belangrijk, omdat je ervan uitrust en
weer energie krijgt voor de volgende dag.
Veel kunstenaars vinden inspiratie in het slapen.
Doordat ze zich hun dromen herinneren en daar
fantastische schilderijen van maken. Of omdat
ze het leven moeilijk vinden en slaap hen doet
uitrusten en ontspannen. Van alle kamers is je
slaapkamer misschien wel de plek waar je je
het meest op je gemak voelt. De kamer die het
meest van jou is en door jou is ingericht. Aan de
slaapkamer kun je vaak zien hoe iemand is.
Doe nu de deur van de slaapkamer
van Vincent van Gogh maar eens
open.
Uit: Vincent & Theo / Broeders in de kunst,
Frank Groothof, 1999. Uitgeverij Waanders, Zwolle/
Van Gogh Museum Amsterdam/ Kunsthal Rotterdam.
28
29
SLAPEN
Kunst in beeld
Slaapkamergeheimen.
Een kijkje in de slaapkamer van Vincent van Gogh
(Zundert, 1853 –Auvers-sur-Oise, 1890)
Slaapkamergeheimen
Wanneer Vincent van Gogh dit schilderij aan het maken is, beschrijft hij in een brief aan
zijn broer Theo en aan zijn vriend Paul Gauguin heel precies wat er allemaal te zien is en
welke kleuren hij gebruikt: ‘geel zonlicht schijnt door de ramen en werpt een citroengeel
licht op de kussens en het laken. Een blauw wasbekken en kan op een oranje toilettafel;
roze vloerplanken met groen erdoorheen; lila deuren; het bed van geeloranje grenenhout
gemaakt en op dat bed de vlek van een scharlakenrode sprei. Aan haken boven het bed
hangen mijn turkooizen schilderskiel en strohoed. Een muntgroene handdoek tegen een
muur van blauw.’
Vincent gebruikt waarschijnlijk niet de ‘echte’ kleuren. Hij verandert ze of maakt ze
intenser. ‘De kleur moet het hier doen,’ schrijft hij, ‘het zien van dit schilderij moet rust
geven aan het hoofd.’
Vincent en de zon
In 1888 verhuist Vincent van Gogh van Parijs naar Arles in het zuiden van Frankrijk. Daar schijnt de zon bijna het
hele jaar en Van Gogh vindt dat prachtig, omdat zonlicht de kleuren veel feller maakt. Het huis waarin hij gaat
wonen noemt hij ‘het gele huis’, als eerbetoon aan de zon in Arles. Niet zo gek dat zonnebloemen zijn favoriete
onderwerp is.
Hij wil graag dat er meer schilders naar Arles komen, zodat ze samen dat prachtige licht kunnen schilderen. Dat
lukt moeilijk. Veel mensen vinden Vincent van Gogh maar een rare man met zijn driftbuien. Ze gaan hem liever
uit de weg. Uiteindelijk komt zijn vriend Paul Gauguin bij hem wonen. Dat is ook geen gemakkelijke man. Al snel
krijgen ze ruzie.
In de slaapkamer kan Van Gogh zijn deur sluiten en dromen over zijn idealen. Daar is hij veilig voor zijn
schuldeisers, de mensen die hem uitlachen, de schilders die hem beledigen en de modellen die hem afwijzen.
Het schilderij maakt je blij door de mooie kleuren, het licht en de eenvoud van de meubels en de vormen. Toch zie
je dat de kunstenaar eenzaam is en hunkert naar vriendschap en iemand om zijn leven mee te delen. Op het bed
liggen twee kussens en er staan twee stoelen in het kleine kamertje.
Vincent en Eugene Boch
Aan de muur boven het bed van Vincent van Gogh hangen twee portretten, die door
hem geschilderd zijn. Het achterste portret is van Eugène Boch, ook een schilder
die in Arles woont en die een van de weinige vrienden van Van Gogh wordt. Boch is
de zoon van een rijke Belgische fabrikant van serviesgoed (het merk Boch bestaat
nog steeds!), dus Eugène Boch is lang niet zo arm als Vincent van Gogh. Vincent
maakt kennis met de zus van Eugène, die Anna Boch heet. Zij schildert ook en
organiseert tentoonstellingen van moderne kunstenaars in Brussel.
Van Gogh is maar 37 jaar geworden, tien jaar daarvan heeft hij geschilderd. Vaak
is hij ongelukkig en voelt hij zich niet begrepen. In die tien jaar maakt hij wel 900
tekeningen en meer dan 800 schilderijen! Veel mensen vinden zijn werk gek. Tijdens
zijn leven verkoopt hij slechts één schilderij, aan Anna Boch. Voor 400 franc, dat is
ongeveer €120.
Weet jij wat een schilderij van Van Gogh tegenwoordig kost?
Vincent van Gogh, De slaapkamer,
1888. Olieverf, 73 x 92 cm. Van Gogh Museum, Amsterdam.
30
31
SLAPEN
Vincent van Gogh en
Slaapkamergeheimen
De kunst van nu
Ook in deze tijd zijn er kunstenaars die ons in hun eigen slaapkamer laten kijken.
Je moet het maar durven om je onopgemaakte bed in een museum te zetten!
Heb je na de slaapkamers van Vincent en Tracey nog
steeds geen slaap?
Kijk dan ook eens naar:
➼ de slapende zigeuner van Henri Rousseau le Douanier (Laval, 1844 – Parijs, 1910).
➼ rustende slaapwandelaarster van Pyke Koch (Ubbergen, 1901 – Utrecht, 1991).
➼ het intieme schilderijtje ‘in bed’ van Henri Toulouse-Lautrec (Albi, 1864 – Saint-André-du-Bois, 1901).
➼ leeuw, paard, slapende vrouw, onzichtbaar van Salvador Dalí (Figueres, 1904-1989).
➼ George Segal (New York, 1924 – New Jersey, 2000) gebruikte een echt bed voor zijn beeld van een echtpaar
op een bed.
➼ In het Stedelijk Museum van Amsterdam vind je ‘Wie slaapt eet’ (uit de serie Woordvalstrikken), 1963 van
Daniel Spoerri (Galati, 1930).
➼ Ook in de 17de eeuw waren er al ‘bedscènes’: het toilet van Jan Steen (Leiden, 1626-1679) is te zien in het
Rijksmuseum.
Tracey Emin, My Bed,1998.
Matras, linnengoed, kussens en verschillende voorwerpen, 79 x 211 x 234 cm. Particuliere collectie.
In 1998 heeft Tracey Emin (Londen, 1963) liefdesverdriet. Haar vriend heeft haar verlaten en ze voelt zich zo
ongelukkig dat ze eigenlijk niet meer verder wil leven. De enige plek waar ze wil zijn is haar slaapkamer. Daar
sluit ze zich op en blijft een week lang op bed liggen. Het is niet moeilijk om je voor te stellen dat het bed en de
slaapkamer na al die dagen behoorlijk vies zijn, maar met Tracey gaat het na haar vrijwillige opsluiting een stuk
beter.
Omdat ze kunstenaar is en omdat het bed zo belangrijk is op dat moment in haar leven, besluit ze om het bed
tentoon te stellen. Daardoor wordt haar bed al snel heel beroemd. Mensen vinden het interessant dat Tracey
zo’n persoonlijke en emotionele herinnering laat zien. Anderen vinden het ook vies en weerzinwekkend en vinden
het belachelijk dat dit kunst genoemd wordt.
Het onopgemaakte bed met vieze lakens is omringd door lege drankflessen, sigarettenpeuken, behuilde
zakdoeken, gedragen onderbroeken, verfrommelde brieven, een knuffel, pantoffels en nog veel meer.
Alles wordt zorgvuldig gelaten zoals het was in 1998.
Ondertussen kan Tracey er gelukkig weer om lachen. Misschien vooral, omdat het kunstwerk in 2014 voor 3,1
miljoen euro gekocht is door een anonieme verzamelaar.
32
33
SLAPEN
Kijken & praten
Schilderij met taart
Kunst met taart is misschien wel het mooiste
prentenboek van 2015. In ieder geval heeft
Thé Tjong-Khing een boek gemaakt waarin je
niet uitgekeken raakt. Het begint met mevrouw
Hond, in slaap gevallen tussen haar stapels
kunstboeken, dromend van haar schilderij-mettaart dat gestolen wordt. Er volgt een spannende
achtervolging, dwars door allerlei beroemde
kunstwerken. De droom loopt goed af en inspireert
mevrouw Hond om een nieuw schilderij te maken.
Natuurlijk weer met taart!
Maar lijkt de slaapkamer van mevrouw Hond
niet verdacht veel op die van Vincent van Gogh?
Vergelijk ze eens met elkaar en tel de verschillen.
Er zit nog een droom in het boek verstopt: de
slapende zigeuner. Heb je hem gevonden? Is het een
spannende droom?
Vertel aan elkaar hoe je slaapkamer eruitziet. Heb
je de kamer helemaal zelf ingericht en verander
je die inrichting ook weleens? Hoe ziet jouw
fantasiekamer eruit?
Thé Tjong-Khing, Kunst met taart,
2015. Uitgeverij Lannoo, Tielt (België).
ISBN: 9789401426251
Een prentenboek dat boeiend is voor kleuters, maar ook oudere kinderen en
volwassenen meeneemt op een hilarische tocht langs werk van kunstenaars als
Matisse, Dalí, Mondriaan, enz. Zoek ze alle 28.
Doen
Slaapkamergeheimen
Kleuters
Zijn dromen bedrog? Niet als je ze zelf (mee)maakt!
Wat heb je nodig?
➼ groot vel papier waarop een droomwolk is getekend. Nog leuker als de
droomwolk op nachtblauw papier wordt geplakt.
➼ teken- en/of schilderspullen
In zo’n vrolijke slaapkamer als die van Vincent van Gogh wil je natuurlijk niet
alleen maar slapen. Wat zou er te zien zijn als je uit het raam naar buiten
kijkt en wat zit er achter die blauwe deuren? Wie heeft er ook twee deuren
in z’n slaapkamer? Aan de ‘wastafel’ in deze kamer zie je wel dat het hier om
een andere tijd gaat. Het schilderij is dan ook meer dan honderd jaar oud.
Wat heb jij wel wat Vincent van Gogh niet heeft?
Als je eenmaal uitgekeken en -gespeeld bent, wil je wel gaan slapen. Zeker
als je dan ook nog eens mooi of een beetje spannend droomt. In je dromen
zie je soms de meest fantastische dingen. Je kunt een droom vertellen als een
verhaal, maar het kan ook een schilderij worden.
Teken een reusachtige droomwolk op een groot vel papier. De droomwolk hangt
precies boven het bed waarin je ligt te slapen. Teken dat bed op de onderrand van
het papier. Rondom de wolk en je bed is het donker. Midden in de nacht. In de wolk
mag je je mooiste droom schilderen. Misschien loop je over de regenboog of zit je op
de rug van een olifant. In een droom kan en mag alles! Kijk ook eens naar de droomwolk
van mevrouw Hond in het boek van Thé Tjong-Khing.
Heb je deze droom echt meegemaakt of heb je vooral je fantasie gebruikt? Wat is echt en wat is ‘bedrog’?
Onder- en middenbouw
Wie schildert nou z’n slaapkamer? Dat is toch geen kunst?
Wat heb je nodig?
➼ Stevig papier om op te schilderen
➼ Teken- en schilderspullen
Voor als je een slaapkamer-kijkdoos gaat maken:
➼ schoenendoos met te beschilderen binnenkant
➼ goed dekkende verf
➼ karton, lapjes en knutselmateriaal
➼ gekleurd cellofaan of pergamijnpapier om de doos mee
af te dekken.
Henri Rousseau le Douanier, de slapende zigeuner,
1897. Olieverf op doek, 129,5 x 200,7 cm. New York, Museum of Modern Art.
34
35
SLAPEN
Slaapkamergeheimen
Vincent van Gogh schildert z’n slaapkamer niet om ons te laten zien hoe die er exact
uitziet. Het schilderij is meer dan dat. Het is een prachtige compositie, met kleuren
die bijzonder mooi met elkaar combineren. Met de regels van het perspectief speelt
Van Gogh ook. Het hoeft allemaal niet te precies. Daarom lijkt het alsof de
muren en de meubels scheef zijn. Ook laat hij schaduwen weg en waarschijnlijk ook
alle rommel. Vincent van Gogh schrijft aan zijn broer Theo dat hij dit schilderij z’n
allerbeste werk vindt.
Als je iets zou weghalen, rechtzetten of van kleur veranderen, maakt dat het schilderij
gelijk minder krachtig.
Probeer net als Vincent van Gogh je slaapkamer te schilderen. Laat alles weg
wat je niet belangrijk vindt en kies heldere kleuren die je mooi vindt. Let erop
of ze goed bij elkaar passen. Juist als de dingen die je tekent niet helemaal lijken
te kloppen met hoe het er echt uitziet, maakt dat je werk kunstzinnig. Vergeet de details en
let vooral op vorm en kleur.
Zou je lekker kunnen slapen in deze kamer of blijf je liever wakker om ernaar te kijken?
Tip: Je kunt ook een slaapkamer nabouwen in een schoenendoos met een witte, goed te
beschilderen binnenkant. Het bed en de meubeltjes bouw je van stevig karton en bijvoorbeeld
kurken, die de poten van de tafel of het bed kunnen zijn. Misschien is je bed wel een boot,
of slaap je in een hangmat. Met kleurige lapjes maak je kleedjes, gordijnen, dekens en
handdoeken. Schilder alles met goed dekkende verf en maak van je slaapkamerdoos een
kijkdoos.
Midden- en bovenbouw
Kun je schrijven in kleuren en geuren? Dat doe je met scharlakenrood, citroengeel of
kobaltblauw.
Wat heb je nodig?
➼ pen, papier, enveloppen en een ‘brievenbus’
➼schilderpapier
➼ schilderspullen en mengbakjes
➼ kleurenwaaiers en lijsten met kleurennamen
(internet)
Kleuren hebben een naam. Denk maar aan de kleuren van
de regenboog: rood, oranje, geel, groen, blauw, paars
en violet. In een verffabriek kunnen wel meer dan
duizend verschillende kleuren worden gemaakt. In
de fabriek gebruiken ze codes, zoals L075 voor geel.
Kunstschilders kennen mooie namen, zoals Indisch
rood, licht koraal, licht zalm, donker zalm, oranjerood,
vermiljoen, donkerrood en vuursteen. Dat zijn nog maar een
paar namen voor de vele roodtinten.
36
Vincent van Gogh beschrijft zijn schilderijen in brieven. Hij maakt schetsjes van zijn werk, maar beschrijft ook
de kleuren en de daarbij behorende gevoelens, die voor hem zo belangrijk zijn.
Schrijf een brief aan een willekeurige vriend of vriendin en vertel daarin hoe je slaapkamer eruitziet, of hoe
je zou willen dat hij eruitziet. Wat staat er allemaal in en welke kleuren zie je? Hoe is de kamer ingericht en
wat voor bed heb je? Staat het op poten van hout of metaal of is het een hoogslaper? Heb je rode of blauwe
gordijnen? Beschrijf de kamer en de kleuren alsof je kunstenaar bent. Bijvoorbeeld: op mijn pimpelpaarse
dekbed met sinaasappeloranje stippen ligt een gifgroen kussen in de vorm van een ster. Vergeet de kleuren van
de muren en de vloer niet. Je mag de kleuren overdrijven en volop je fantasie gebruiken.
Iedereen stopt z’n brief in een ‘brievenbus’. De post wordt bezorgd en zo krijgt iedereen de beschrijving van een
slaapkamer, die je mag naschilderen. Maak ook een schilderij van je eigen slaapkamer. In ieder geval zoals je die
hebt beschreven in de brief. Handig als je daar een kopietje van bewaart.
Zoek steeds de twee geschilderde slaapkamers per beschrijving bij elkaar en vergelijk ze.
Lijken de schilderijen op elkaar? Wat zijn de verschillen en hoe komt dat? Lukte het om de kamer van je
verbeelding te beschrijven en ook nog te schilderen?
En hoe zit het met de techniek?
Slapen wil je in het donker
Het is nog licht in de slaapkamer van Vincent van Gogh. Zo kun je vast niet goed slapen en als het ’s
zomers lang licht is al helemaal niet. Verduisteren dus, maar hoe doe je dat zonder donkere, dikke gordijnen?
Zoek een ruimte die je wilt verduisteren en ga op zoek naar allerlei materialen uit je omgeving die je daarvoor
zou kunnen gebruiken.
Waarmee kun je het daglicht goed tegenhouden? Probeer het ook eens met lamplicht.
Slapen in stilte
Al dat lawaai op straat… dat houdt je uit de slaap. Geluid kun je misschien ook wel tegenhouden. Weet je hoe?
Ja, natuurlijk met oordopjes, maar probeer het ook eens anders.
Dan neem je een radio, telefoon of wekker, doe die in een doos en zet het apparaat aan op ‘hoorsterkte’. Verzamel
allerlei materialen waarmee je de doos kunt vullen om te proberen het geluid tegen te houden.
Krijg je het voor elkaar om het geluid van het apparaat niet meer te horen door de doos te vullen? Met welk
materiaal heb je het beste resultaat?
Schilderijen ophangen
Kun jij een schilderij ophangen zonder dat je het touwtje of ophanghaakje ziet? Kijk eens om je heen naar hoe
de verschillende dingen zijn opgehangen. Zie je de spijkers en schroeven nog zitten, zoals in de slaapkamer van
Vincent van Gogh of zijn die netjes weggewerkt?
Wat vind jij de beste manier?
37
SLAPEN
Slaapkamergeheimen
De kiel en de strohoed
Hangen jullie jassen en andere spullen er ook zo bij? In een schoolgebouw wordt goed gelet op de veiligheid.
Bekijk jullie kapstokken eens nauwkeurig en let dan vooral op de veiligheid.
Kun jij misschien een betere en veiligere kapstok ontwerpen?
Stoelen vergelijken
Vergelijk de stoel van Vincent van Gogh met je eigen stoel. Welke materialen zijn gebruikt voor jouw stoel en
welke voor die van Van Gogh?
Kijk eens goed naar de zitting van Van Goghs stoel. Waarvan en hoe is die gemaakt?
Kun jij ook zo’n zitting vlechten van touw of ander vlechtmateriaal?
Interessant om te weten
Het verdwenen oor luistert weer
Misschien ken je het verhaal over het oor van Van Gogh: toen Vincent van Gogh en
Paul Gauguin weer eens ruzie hadden, bedreigde Vincent zijn vriend met een scherp
scheermes. Toen Gauguin op de vlucht sloeg sneed Vincent in wanhoop met het mes een
stukje van zijn eigen oor af.
Kunstenares Diemut Strebe heeft samen met een team van medewerkers het oor
van Vincent opnieuw gemaakt. Met genetisch materiaal van een achter-achterachterkleinzoon van Vincents broer Theo. Eigenlijk wilden de onderzoekers het echte
DNA van Van Gogh gebruiken, dat nog op een van zijn brieven is achtergebleven, maar
dat lukte niet.
Het oor is gemaakt van kraakbeen en natuurlijk genetisch materiaal en door een
microfoon, die is gekoppeld aan een computer, kan het ook echt horen.
Wanneer je iets tegen Van Gogh wilt zeggen, moet je wel een stukje reizen: het oor
wordt geëxposeerd in New York (zie pagina 112).
Nog meer weten en doen?
Tips voor het speciaal onderwijs (so en vso)
Het Van Gogh Museum in Amsterdam verkoopt een kunst-doeboek voor kinderen:
Vincent van Gogh en de kleuren van de nacht voor €12,50
Zijn dromen bedrog? Niet als je ze zelf (mee)maakt!
Een blauw vel met droomwolk kan ook kant-en-klaar worden aangeboden.
Wie schildert nou z’n slaapkamer? Dat is toch geen kunst?
Geschikt voor de midden- en bovenbouw van het so en voor het vso.
Het kan moeilijk zijn om de eigen slaapkamer goed te herinneren.
Maak dan gebruik van zelfgemaakte foto’s om de slaapkamer te
schilderen of te maken.
kuikentjesgeel
citroengeel
Kun je schrijven in kleuren en geuren? Dat doe je met
scharlakenrood, citroengeel of kobaltblauw.
Hiermee kunnen de bovenbouw van het so en het vso aan de slag.
De nuances van kleuren kunnen besproken worden met behulp van
concrete materialen en afbeeldingen. Laat de leerlingen daar zelf
namen bij bedenken. Bijvoorbeeld voor de kleur geel: citroengeel,
banaangeel of ananasgeel.
Verzamel van een bepaalde kleur voorwerpen met verschillende
kleurnuances. Bij het beschrijven en schilderen van de slaapkamer kan ook
gebruikgemaakt worden van een zelfgemaakte foto.
Kunstwoordenboek
...............................................
Fantasie
Zelfverzonnen verhalen, dingen,
werelden. Alles wat alleen in je
verbeelding bestaat.
...............................................
Bedrog
Iemand expres op een dwaalspoor brengen.
Dromen zijn bedrog is een spreekwoord. Het wordt meestal
tegen je gezegd als je een nare droom hebt gehad.
...............................................
38
...............................................
Genetisch materiaal
Alle deeltjes (hoe klein ook) van plantaardige, dierlijke of
menselijke oorsprong, die erfelijke eigenschappen bevatten.
...............................................
DNA
Desoxyribonucleïnezuur, afgekort als
DNA, is de belangrijkste drager van
erfelijke informatie.
...............................................
39