Transcript PDFLaTeX voor beginners - deel 1

PDFLaTeX voor beginners - deel 1
Direct beginnen (Online editor ShareLaTeX)
Basis
Wilfried Van Hirtum
Versie 4.06 – 2 februari 2016
Copyright © 2016 Wilfried Van Hirtum
Dit werk wordt vrij gegeven aan de gemeenschap en mag dus gekopieerd, verspreid en aangepast worden mits vermelding van de bron onder voorbehoud dat het resultaat blijft beantwoorden aan deze voorwaarden, dus vrij blijft voor de gemeenschap.
Bronvermelding
De figuur op de titelpagina is met dank ontleend aan:
http://www-cs-faculty.stanford.edu/~knuth/graphics.html
De tekening in paragraaf 2.9 (The Reading Blacksmith) is met dank ontleend aan Carnegie
Library of Pittsburgh:
http://www.carnegielibrary.org/
Doelstellingen van deze boekjes
• een online teksteditor gebruiken om pdfLaTeX-documenten te zetten;
• een verslag, artikel, een eindwerk, een boek schrijven met behulp van pdfLaTeX;
• een basishandleiding over pdfLaTeX, zoals deze, zelfstandig gebruiken;
• bijkomende documentatie opzoeken over specifieke mogelijkheden van pdfLaTeX;
• eventueel pdfLaTeX en aanverwante software installeren op een computer zodat je een
bruikbaar systeem hebt.
Voorwoord
The ideal situation occurs
when the things that we regard
as beautiful
are also regarded by other people
as useful.
— Donald Knuth
LaTeX is zowel mooi als erg bruikbaar. Sinds ik de ‘traditionele’ tekstverwerker (lees msWord)
op een zijspoor zette, betekent het schrijven van teksten plezier en ontspanning. Met deze
inleidende cursus hoop ik dat ook andere mensen de vreugde van het werken met goed
gereedschap leren kennen.
Absolute beginners willen een duidelijke handleiding voor de eerste stappen in het gebruik
van LaTeX. Voor hen is deze inleiding bedoeld.
Je kunt met deze handleidingen leren hoe je een artikel schrijft, of een volledig eindwerk, of
een boek, met alles er op en er aan: van inhoudsopgave tot bibliografie, trefwoordenregister,
wiskundige formules en figuren. En vooral: je hoeft geen typografische specialist te zijn.
LaTeX neemt dit werk immers uit jouw handen. LaTeX is de typograaf, jij bent de schrijver.
Ik beschouw mezelf niet als een expert, per se, maar ik leer elke dag nog steeds bij. Ik
herinner me dat het erg lastig was toen ik LaTeX begon te leren. Dat is de reden waarom
ik deze handleidingen ben begonnen. Maar ik hoop dat mijn ervaring in uw voordeel speelt
omdat deze handleidingen alle vragen en problemen behandelt die waarschijnlijk zo typisch
zijn voor de meeste beginners.
Sinds 2012 zijn er mogelijkheden om kennis te maken met LaTeX zonder zelf software te
moeten installeren. Het enige wat je nodig hebt is een internetverbinding. Log in met een
een e-mailadres en je kunt direct starten met een online LaTeX-editor, zoals bijvoorbeeld
ShareLaTeX.
Het grote voordeel van het gebruik van open source software zoals LaTeX is de zeer goede
ondersteuning door een levendige gemeenschap. Stel een vraag en je vindt gegarandeerd
een antwoord. Als je een vraag over LaTeX googelt, kom je ongetwijfeld terecht op de de
website LaTeX Stack Exchange. Dit is de absolute nummer één vraag-en-antwooord website
voor gebruikers van LaTeX, 100 % free, zonder registratie.
Veel succes met je eerste stappen in LaTeX
Wilfried Van Hirtum
2005 — 2016
Inhoudsopgave
1 Over LaTeX . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7
1.1 Techne, TeX, LaTeX en pdfLaTeX . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7
1.2 Waarom LaTeX? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8
1.3 Hoe werkt LaTeX? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9
2 Beginnen met LaTeX . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
2.1 De online editor ShareLaTeX starten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
2.2 Sneltoetsen in een editor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
2.3 De naam van de LaTeX-brontekst wijzigigen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
2.4 Wijzigingen aanbrengen in de LaTeX-brontekst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
2.5 De LaTeX-brontekst compileren naar pdf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
2.6 Foutberichten lezen en fouten verbeteren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
2.7 Spelfouten en syntax-fouten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
2.8 Tips voor een efficiënt editor-gebruik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
2.9 En nu aan de slag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
2.10 Help – Tex Stack Exchange . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
3 Tekst typen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
3.1 Dummy tekst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
3.2 Nieuwe alinea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
3.3 Nieuwe regel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
3.4 Nieuwe pagina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
3.5 LaTeX-commando’s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
3.6 Dertien speciale tekens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
3.7 Letterlijke tekst (Verbatim) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
3.8 Commentaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
3.9 Wiskunde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
3.10 Ampersand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
3.11 Onbreekbare spatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
3.12 Kleine spatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
3.13 Grote spaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
3.14 Verticale spatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
3.15 Extra spatie na een nieuwe regel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
3.16 Elastische spatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
3.17 Aanhalingstekens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
3.18 Liggende streepjes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
3.19 Benadrukken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
3.20 Accenten, en andere speciale tekens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
3.21 Tekstuitlijning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
3.22 Lijsten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
3.23 Het geheim van de smid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
3.24 Boxen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
3.25 Letterstijl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
3.26 Foutmeldingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
4 Pakketten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
4.1 Usepackage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
4.2 Newcommand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
4.3 Voorbeelden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
5 Lay-out . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
5.1 Documentclass . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
5.2 Pagina-opmaakstijlen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
5.3 Afmetingen van marges en tekst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
5.4 Paginanummers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
5.5 Nieuwe pagina op oneven pagina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
5.6 Titel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
5.7 Inhoudsopgave . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
5.8 Hoofdstukken, secties, subsecties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
5.9 Kruisverwijzingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
5.10 Voetnoten en margenoot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
6 Tabellen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
6.1 Tabular . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
6.2 Vlottende tabellen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
6.3 Gecentreerde koppen en rijen met tekst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
6.4 Wil je meer weten over tabellen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
7 Afbeeldingen gebruiken in pdfLaTeX . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
7.1 Drie afbeeldingsformaten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
7.2 Figuren met automatisch nummer en bijschrift . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
7.3 De plaats van een vlottende figuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
7.4 Als je bedoelt: echt hier, en nergens anders . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
7.5 Caption en label van een vlottende figuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
7.6 Opties van includegraphics . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
7.7 Tekst rond een afbeelding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
7.8 Een zelfgemaakt commando voor vlottende figuren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
7.9 Subfiguren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
7.10 Tekenprogramma’s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
7.11 Afbeeldingen converteren naar jpg, png of pdf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
8 Bibliografie met Biblatex . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
8.1 De bibliografische databank . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
8.2 Een minimaal voorbeeld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
8.3 Verder lezen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
9 Trefwoordenregister maken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
10 Beamer, Hyperref, Pdfpages . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
10.1 Beamer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
10.2 Hyperref en Url . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
10.3 Pdfpages . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
Referenties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
Referenties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
Trefwoordenregister . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
1
Over LaTeX
1.1
Techne, TeX, LaTeX en PDFLaTeX
Techne is Grieks (τϵχνϵ ) voor kunst, vaardigheid of vakmanschap. Woorden zoals ‘techniek’
en ‘technisch’ zijn van techne afgeleid. De opmaaktaal TeX is ook afgeleid van techne. De
letter ‘X’ in TeX is de Griekse letter chi (χ ) en wordt uitgesproken als ch, zeg dus: “tech”,
“latech” en “pdflatech”.
TeX is de originele opmaaktaal van Donald Knuth (Knuth, The TeXbook). Knuth ontwikkelde
TeX met twee duidelijke doelstellingen voor ogen: iedereen in staat te stellen om boeken
van een hoogstaande opmaakkwaliteit te maken met een minimum aan inspanning, en een
systeem te voorzien dat precies hetzelfde resultaat geeft op alle computers, nu en in de
toekomst.
Ontevreden over de manier waarop zijn boeken werden vormgegeven door wetenschappelijke uitgevers, begon Knuth in 1978 aan een computerprogramma om het beter te doen. Hoewel hij hiervoor tijdens een sabbatjaar aanvankelijk een half jaar had uitgetrokken, groeide
het uit tot een project van een jaar of tien.
Niet alleen het programma maar ook de broncode werden openbaar gemaakt, en Knuth
beloonde iedereen die een ernstige bug kon vinden. Dit kostte hem minder geld dan men
zou denken, want ten eerste maakte hij niet veel fouten, en ten tweede lijstten de meeste
ontvangers een dergelijke cheque liever in aan de muur dan hem te incasseren: het bewijs
dat je een bug hebt kunnen vinden in de code van Knuth drijft je reputatie als programmeur
sterk de hoogte in.
De opmaaktaal die Knuth ontwikkelde, wordt ‘TeX’ genoemd. TeX werd wereldberoemd en
wordt nog steeds vooral in de wiskunde, natuurkunde en informatica erg veel gebruikt. Het
is inmiddels een van de meest bugvrije programma’s die er bekend zijn. Het is dan niet
verwonderlijk dat vele uitgeverijen van wetenschappelijke boeken en artikels beroep doen
op dit zetsysteem. LaTeX is de standaard in de academische wereld van wetenschappen
en wiskunde voor het opmaken van publicaties, zoals artikels in tijdschriften, cursussen,
scripties. Ook in een toenemend aantal opleidingen aan het hoger onderwijs behoort LaTeX
tot het verplichte curriculum. Maar evengoed zijn er voorbeelden van niet-technische teksten.
In figuur 1 staat een voorbeeld.
Amazing Grace
G
C
G
Em
D
3
4
G
C
G
D
G
Figuur 1 – Een voorbeeld van het gebruik van LaTeX in de niet-technische
wereld, of is muziek toch ook TeXnisch?
Later breidde Leslie Lamport het nogal technische TeX uit met met gebruiksvriendelijke macro’s. Op die manier is LaTeX uitgegroeid tot een verzameling van macropakketten. Een
moderne LaTeX-distributie bevat honderden pakketten. Voor specifieke taken zoals bijvoorbeeld het schrijven van muziekpartituren, het beschrijven van technische tekeningen, het
maken van vragen-en-antwoorden zijn telkens op maat geschreven pakketten beschikbaar.
Er worden nog steeds pakketten bijgeschreven door vrijwilligers.
pdfLaTeX is nog recenter. Het is een uitbreiding van LaTeX waardoor het mogelijk is om direct, zonder omwegen (zie figuur 2), pdf-documenten te produceren. pdf (Portable Document
Format) is een zeer algemeen gebruikt bestandsformaat voor documenten.
7
Bronbestand
pdflatex
PDF-document
Figuur 2 – Met PDFLaTeX is het mogelijk om direct, zonder tussenstappen,
een PDF-document te produceren.
De voordelen van pdfLaTeX op een rijtje:
• Documenten in pdf kunnen door iedereen gelezen worden. Je hebt alleen een pdfreader nodig, en geen tekstverwerker.
• Er is een prettige navigatie mogelijk met onder andere een overzicht in een frame van
alle paragrafen en subparagrafen waarop geklikt kan worden (bookmarks).
• Referenties binnen het document kunnen als hyperlinks geklikt worden, en hyperlinks
naar internetbestanden en zelfs naar multimediabestanden zijn eenvoudig te maken.
• Je kunt afbeeldingen in .jpg, .png en .pdf insluiten.
• Documenten zijn compact en daardoor snel te downloaden.
We schrijven in de rest van deze tekst kortweg ‘LaTeX’, ook als we pdfLaTeX bedoelen.
1.2
Waarom LaTeX?
LaTeX is al sinds de jaren tachtig een zeer stabiel tekstzetsysteem, alom geroemd om teksten te schrijven met een verbluffende typografie. Je ziet in een oogopslag dat de kwaliteit
professioneel is, klaar om zo naar de drukker te gaan.
Het geheim van LaTeX is, dat het de tussenruimte tussen letters en woorden berekent op basis
van de hele alinea, en niet regel per regel. De bladspiegel oogt daarbij zeer aangenaam
leesbaar. Daarom wordt LaTeX ook in de niet-wetenschappelijke wereld gebruikt.
De kracht van LaTeX is immers dat je geen professioneel geschoold typograaf moet zijn, omdat
de TeX-machine dat in jouw plaats is. Jijzelf hoeft immers niet aan te geven hoe een titel moet
gezet worden, en hoeveel witruimte boven en onder deze titel moet komen, welk nummer
dit hoofdstuk moet krijgen, hoe je titels opneemt in de inhoudsopgave, om maar enkele
typografische kopzorgen te noemen. Nee, jij schrijft enkel dat er een titel moet komen, en al
de rest gebeurt automatisch.
LaTeX is ook een programmeertaal, en dus oneindig uitbreidbaar volgens eigen wensen.
LaTeX wordt ondersteund door een actieve gebruikersgroep van duizenden vrijwilligers en
professionelen, waar ook beginnelingen welkom zijn met hun vragen en suggesties. Eigenlijk
is dit een gedroomde werksituatie in het onderwijs: in groep zelf bepalen hoe software er
moet uitzien, vrij en onafhankelijk zijn in het gebruik, het verspreiden en het aanpassen van
de software. Bovendien is de software tegenwoordig zeer eenvoudig te installeren, ook in
Windows, Mac os x, of Ubuntu.
LaTeX loopt niet vast, hoe lang of hoe ingewikkeld de tekst ook is (honderden pagina’s) of
hoeveel figuren je ook gebruikt. Immers de figuren blijven apart bewaard, los van de tekst.
Daardoor wordt de tekst zelf niet hopeloos opgeblazen tot honderden megabytes en wordt
de computer ook niet trager naargelang het document in omvang toeneemt.
Wil je een figuur vervangen door een andere, dan moet je in het document alleen de naam
van de figuur wijzigen. Wil je later schuiven met stukken tekst, is dat geen probleem. De
computer past automatisch alle nummeringen aan: van alle hoofdstukken, tabellen, figuren
en verwijzingen. Het grote voordeel is, dat je nooit of nooit zelf een nummer moet typen, je
geeft dit gewoon in handen van het computerprogramma.
LaTeX gebruikt een open bestandsformaat — namelijk platte tekst — en is dus perfect uitwisselbaar, archiveerbaar en bruikbaar met nieuwe versies van de software.
8
Je vindt voorbeelden van hoe LaTeX op de meest uiteenlopende gebieden gebruikt wordt in
de Showcase van LaTeX (LaTeX Stack Exchange, Showcase of beautiful typography done in
TeX & friends). Deze website is ook the place to be om een vraag te stellen over LaTeX. Je
vindt er gegarandeerd een antwoord door ervaren medegebruikers.
LaTeX is bovendien gratis te gebruiken.
1.3
Hoe werkt LaTeX?
1.3.1
Platte tekst typen in een editor
LaTeX is een opmaaktaal. Dit wil zeggen dat je tussen de tekst die je wilt schrijven ook opmaakcommando’s typt. Die commando’s beschrijven hoe de tekst moet worden opgemaakt,
en hoe ander materiaal, zoals plaatjes, worden ingevoegd. Hier is een voorbeeld: wat in
de linkerkader staat, moet je in de editor typen, in de rechterkader staat het resultaat in
pdf-vorm.
Katten zijn nachtdieren.
Katten zijn nachtdieren.
\includegraphics[width=3cm]{felix}
Je hebt dus in de eerste plaats een teksteditor nodig. Je kunt met een teksteditor platte tekst
in de computer invoeren en wijzigen. Platte tekst is tekst zonder opmaak.
Omdat platte tekst geen opmaak heeft, moet je ook nog commando’s typen opdat LaTeX de
juiste opmaak aan de tekst toevoegt. Deze commando’s beginnen allemaal met een speciaal
teken: de backslash (\). De lopende tekst samen met de speciale opmaakcommando’s heet de
brontekst. Je ziet in figuur 3 hoe een stukje brontekst er uitziet in de online editor ShareLaTeX.
Figuur 3 – Brontekst typen in
een editor
LaTeX is dus een soort van een markeertaal, te vergelijken met html. De bekende opmaaktaal html is echter bedoeld om webpagina’s op te maken. LaTeX daarentegen is een opmaaktaal om afdrukbare documenten en presentaties aan te maken in pdf-formaat.
LaTeX is bovendien een programmeertaal. Je kunt zelf bijkomende opmaakcommando’s ontwerpen. LaTeX is hierdoor dus voortdurend uitbreidbaar, in tegenstelling tot een kant-enklare tekstverwerker, die pas bij een volgende versie meer mogelijkheden heeft.
1.3.2
LaTeX is een opmaaktaal
Bijvoorbeeld, om een nieuwe paragraaf met als titel De kubus van Rubik te beginnen, gebruik
je het commando \section (links staat wat je typt in de editor, rechts staat het pdf-resulaat).
9
1 De kubus van Rubik
\section{De kubus van Rubik}
In eerste instantie was de kubus
alleen bedoeld om de studenten
In eerste instantie was de kubus alleen bedoeld om de studenten van Rubik een beter ruimtelijk inzicht te verschaffen.
van Rubik een beter ruimtelijk
inzicht te verschaffen.
Merk op dat je zelf geen moeite moet doen om vet te selecteren voor de titel van de sectie, of
speciale witruimte voor of achter. Je moet zelfs geen sectienummer opgeven. LaTeX doet dat
allemaal zelf en automatisch. Dit is bijzonder handig als je achteraf nieuwe secties tussen
bestaande tussenvoegt: je hoeft dan niet alle secties opnieuw te nummeren. Dit zijn een
van de voordelen van een zetprogramma zoals LaTeX: jij hoeft alleen inhoud te schrijven,
LaTeX zorgt voor de opmaak en de automatische nummering, zelfs voor het maken van een
inhoudsopgave.
Alle hoofdstukken en paragrafen worden automatisch opgenomen in de inhoudsopgave, met
de juiste paginanummering. De inhoudsopgave wordt daarbij automatisch opgemaakt. Om
bijvoorbeeld een inhoudsopgave in te voegen, gebruik je het commando \tableofcontents.
\tableofcontents
Inhoudsopgave
1 Groepentheorie . . . . . . . . .
1.1 Definitie . . . . . . . . . . . .
2
2
1.2 Eindige groepen . . . . . . 11
2 De kubus van Rubik . . . . . . . . . 20
2.1 Transformatiegroepen . 21
2.2 Oplossing van de kubus
21
LaTeX is vooral beroemd en geliefd geworden voor het elegant zetten van wiskundige formules. Om bijvoorbeeld de abc-formule in te voegen, typ je het volgende in een editor (links),
en je ziet rechts het resultaat in het pdf-bestand.
\begin{align*}
& d = \sqrt{b^2-4ac}
d=
\\ & x_1 =\frac{-b + d}{2a}
\end{align*}
1.3.3
p
x1 =
b2 − 4ac
−b + d
2a
Een minimaal voorbeeld van een artikel
Hier is een minimaal werkend voorbeeld (MWE: minimal working example) met een titel,
inhoudsopgave, indeling in secties en subsecties, en alinea’s. Dit is een eenvoudig voorbeeld,
maar het geeft toch al een idee wat er mogelijk is met LaTeX.
Om dit resultaat te verkrijgen, moet je de volgende brontekst tikken in een editor (links). Je
ziet het pdf-resultaat rechts.
10
2
\documentclass[a4paper, 10pt]{article}
\usepackage[dutch]{babel}
3
\usepackage[T1]{fontenc}
4
\usepackage[utf8]{inputenc}
5
\usepackage{geometry}
6
\geometry{text = {10cm, 19cm}}
1
7
8
Katten
Jan Jansen
29 februari 2016
\title{Katten}
\author{Jan Jansen}
\date{29 februari 2016}
Inhoudsopgave
1 Morgen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1
\pagestyle{empty}
1.1 Vroege morgen . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1
11
\begin{document}
1.2 Voormiddag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1
\maketitle
2 Middag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1
12
13
\thispagestyle{empty}
14
\tableofcontents
15
\vspace{6ex}
16
\section{Morgen}
17
\subsection{Vroege morgen}
1.1
18
De kat wordt wakker.
De kat wordt wakker.
19
\subsection{Voormiddag}
20
De kat speelt in de tuin.
21
Over het algemeen worden katten niet
22
vroeg wakker. Het zijn nachtdieren.
23
\section{Middag}
24
De kat drinkt melk.
25
%\section{Avond}
26
%Hier werk ik later nog aan
27
\end{document}
9
10
1
Morgen
Vroege morgen
1.2 Voormiddag
De kat speelt in de tuin. Over het algemeen worden
katten niet vroeg wakker. Het zijn nachtdieren.
2
Middag
De kat drinkt melk.
We leggen de betekenis uit van de gebruikte commando’s.
• \documentclass[a4paper, 10pt]{article}
Je gaat een artikel schrijven op een A4-blad papier met een basislettergrootte van
10 punt.
• \usepackage[dutch]{babel}
Je gebruikt de Nederlandstalige afbrekingsregels, Nederlandstalige benamingen zoals
‘Referenties’ voor de literatuurlijst, de datum in het Nederlands (‘mei’), enzovoort.
• \usepackage[T1]{fontenc} De fontencoding van het type T1 heeft als gevolg:
– dat letters met accenten automatisch worden afgebroken.
– dat je correct zulke woorden kunt zoeken, knippen, en plakken in de resulterende
pdf-tekst.
• \usepackage[utf8]{inputenc}
De inputencoding van het type utf-8 maakt het mogelijk om direct vanaf het toetsenbord letters met diakritische tekens te typen, zoala bijvoorbeeld é, ë, ú, ô, ç.
• \title{Katten} \author{Jan Jansen}
Je definieert de titel en een auteursnaam, maar deze worden pas gezet met behulp van
het commando \maketitle.
• \begin{document} ...
\end{document}
Tussen deze twee commando’s komt de eigenlijke tekst. Alle commando’s die voor
\begin{document} staan, vormen samen de zogenaamde preamble. De preamble bevat
alle instellingen die voor het hele document geldig zijn.
• \maketitle
11
De titel wordt automatisch gezet (gecentreerd en in een aangepaste lettergrootte) vergezeld van de naam van de auteur en van een datum (standaard is dat de systeemdatum).
• \tableofcontents
De inhoudsopgave wordt gezet.
• \section{Morgen}
Een nieuwe paragraaf begint en krijgt de titel ‘Morgen’.
• \subsection{Vroege morgen}
Een nieuwe subparagraaf begint en krijgt de titel ‘Vroege morgen’. Subparagrafen krijgen automatisch een andere opmaak dan paragrafen.
• %\section{Avond}
%Hier werk ik later nog aan ...
Dit zijn commentaarregels. Deze regels komen niet in de uiteindelijke tekst.
Merk op dat alle LaTeX-commando’s beginnen met een backslash (\). Telkens als LaTeX in
de brontekst een backslash tegenkomt, ‘weet’ het dat er iets speciaals moet gebeuren. Commentaarregels worden niet als een commando opgevat. Telkens als LaTeX het procentteken
(%) tegenkomt, wordt de rest van de regel totaal genegeerd, ook als het om gewone stukken
tekst gaat: er is niets van te zien in de uiteindelijke pdf-uitvoer.
Als je deze speciale tekens (\ en %) zelf nodig hebt in de tekst, bijvoorbeeld om procenten
te typen (21 %) of om een map aan te geven (c:\program files), moet je ze zelf als een
speciaal commando in de brontekst ingeven. Hier is een voorbeeld. Zie ook sectie 3.6 op
pagina 22.
30 % korting
30\,\% korting
Jansen & zonen
Jansen \& zonen
1.3.4
Speciale tekens van LaTeX
LaTeX maakt vaak gebruik van enkele speciale leestekens met een welbepaalde betekenis. We
leggen dit later wel uit. Je moet deze tekens vlot kunnen terugvinden op het toetsenbord.
Er zijn in totaal dertien tekens die voor LaTeX een speciale betekenis hebben. Ze staan in
tabel 3.
Naam
Speciaal LaTeX-teken
Backslash
\
Accolades
{}
Procentteken
%
Hekje
#
Dollarteken
$
Ampersand
&
Hoedje
ˆ
Underscore
_
Tilde
∼
Verticale streep
|
Kleiner/groter dan < >
Tabel 1 – De dertien speciale tekens
van LaTeX.
12
2
2.1
Beginnen met LaTeX
De online editor ShareLaTeX starten
Tegenwoordig is het erg makkelijk voor een absoute beginner om te leren werken met LaTeX. Je hoeft immers geen software te installeren. Je hebt alleen
maar een interbrowser nodig, en een e-mailadres. Een voorbeeld van zo’n systeem is ShareLaTeX en Overleaf. Deze online editors gebruiken het fremium
model (gratis in gebruik, maar betalend voor extra mogelijkheden).
Je kunt in (Talbot, Online LaTeX Editors) een uitgebreide vergelijking tussen beide editors
lezen. Wij verkiezen in deze handleiding ShareLaTeX, omdat deze sneller compileert, een
gratis spellingscontrole heeft, en rustiger oogt. We leggen het gebruik van ShareLaTeX nu uit.
(a) Open een webbrowser, bij voorkeur Google Chrome, en ga naar de website
van ShareLaTeX.
https://www.sharelatex.com/project
(b) Maak een account aan via uw e-mailadres
en een zelfgekozen wachtwoord.
⊵
⊵
(c) Open een nieuw project , kies voor een blanco project , en geef er
⊵ een naam aan, bijvoorbeeld Oefen .
(d) Je ziet in het editor-venster (middenste venster) een minimale brontekst, met jouw
e-mail-naam en een titel ’Oefen’. ShareLaTeX heeft ondertussen de brontekst al een
eerste keer gecompileerd tot een leesbaar pdf-document. In het uitvoervenster (rechts)
staat het pdf-resultaat. Als je met de cursor bovenaan de tekst beweegt, verschijnen
blauwe zoom-knoppen, zodat je de pdf-tekst zo goed mogelijk in beeld kunt brengen.
13
(e) Je kunt desgewenst het
pdf-resulaat
⊵ downloaden:
, rechts naast de
klik op het pictogram Download PDF compile-knop.
De beste manier om LaTeX te verkennen is via kleine voorbeelden uit deze handleidingen, en
stapsgewijs kleine veranderingen aan te brengen, en telkens zien wat het resultaat hiervan
is. We leggen dit in de volgende paragraaf uit.
Een teksteditor dient om platte tekst te bewerken. Platte tekst is tekst zonder opmaak, zoals
bijvoorbeeld de LaTeX-brontekst. We kiezen in deze boekjes LaTeX voor beginners voor de
online editor ShareLaTeX, omwille van zijn eenvoud.
2.2
Sneltoetsen in een editor
De meest essentiële functies van een editor zijn opgesomd in de volgende tabel 2. De meeste
sneltoetsen zijn redelijk standaard, en werken dus ook in heel wat andere toepassingen.
Soort
Bewerking in de editor
Sneltoets
LaTeX
Compile
Toggle Comment
Ctrl - Enter
Delete Current Line
Undo
Redo
Copy
Cut
Paste
Find (and replace)
Ctrl - D
Beginning of line
End of line
Beginning of document
End of document
Select All
Go To Line
Home
Tekst
Navigatie
2.3
Ctrl - /
Ctrl - Z
Ctrl - Y
Ctrl - C
Ctrl - X
Ctrl - V
Ctrl - F
End
Ctrl - Home
Ctrl - End
Ctrl - A
Cttrl - L
Tabel 2 – De sneltoetsen van
de online editor ShareLaTeX.
De naam van de LaTeX-brontekst wijzigigen
Meld je terug aan bij ShareLaTeX, open het project Oefen.
Standaard is er één LaTeX-bronbestand aanwezig in een nieuw blanco project met de naam
main.tex.
Wijzig de naam
van dit⊵ bronbestand in
bijvoorbeeld katten.tex .
14
Geen spaties in bestandsnamen
Gebruik geen spaties in bestandsnamen. Vervang desgewenst de spaties door koppeltekens.
˂˂
kat-en-hond.tex
kat
en˂hond .tex
˂˂
˂
Goed
2.4
Fout
Wijzigingen aanbrengen in de LaTeX-brontekst
Breng in het LaTeX-bestand nog enkele wijzigingen aan, zodat de volgende brontekst ontstaat. Gebruik ook al zoveel mogelijk de sneltoetsen uit tabel 2, gewoon om te oefenen:
kopiëren en plakken, knippen en plakken, wijzigingen ongedaan maken, zoeken en vervangen, commentaren en ontcommentaren, volgende zoeken. Zorg er voor dat je op het einde
terug de originele brontekst overhoudt.
Deregelnummers
hoef je natuurlijk niet te typen! Om een nieuwe regel te beginnen, druk
⊵
je Enter .
Let op de kleine letters of hoofdletters. LaTeX is hoofdlettergevoelig!
1
\documentclass[a4paper, 10pt]{article}
2
\usepackage[T1]{fontenc}
3
\usepackage[utf8]{inputenc}
4
\usepackage[dutch]{babel}
5
\title{Katten}
6
\author{Jan Jansen}
7
\date{29 februari 2016}
8
%Je mag hier een andere datum zetten.
1 Morgen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1
9
\begin{document}
1.1 Vroege morgen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1
10
\maketitle
1.2 Voormiddag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2
11
\tableofcontents
12
\section{Morgen}
13
\subsection{Vroege morgen}
14
De kat wordt wakker.
15
%Vul zelf aan met lange zinnen.
16
\subsection{Voormiddag}
17
De kat speelt in de tuin.
18
\end{document}
2.5
Katten
Jan Jansen
29 februari 2016
Inhoudsopgave
1
Morgen
1.1
Vroege morgen
De kat wordt wakker.
1
De LaTeX-brontekst compileren naar PDF
De werkwijze van LaTeX is dus: eerst de brontekst ingeven in een editor, en daarna deze
brontekst compileren tot een leesbaar pdf-document. De bewerking compileren wordt door
de LaTeX-software gedaan. Deze software is ofwel door u geïnstalleerd op uw computer,
ofwel achter de schermen beschikbaar op een website. Bijvoorbeeld
in ⊵
de online editor Sha
reLaTeX gebeurt het compileren door een druk op de knop Recompile .
Elke keer als je wijzigingen aanbrengt, en je wilt de bijbehorende pdf-tekst bekijken, moet
de brontekst opnieuw worden gecompileerd
15
Het resultaat is direct te zien in het rechtse venster.
Merk de volgende typografische details op, die LaTeX automatisch heeft aangebracht.
• De titel van elke (sub)paragraaf is automatisch in een groter lettertype en in het vet
gezet.
• Commentaarregels worden niet getoond.
• Pagina’s worden automatisch genummerd.
• Woorden worden correct afgebroken volgens de Nederlandstalige afbreekregels.
• De standaardlettergrootte is 10 punt.
• De marges zijn tamelijk breed. Dit is volkomen in overeenstemming met de algemeen
aanvaarde typografische regel dat op een regel tekst niet meer dan 70 letters mogen
staan om de tekst vlot te kunnen lezen.
Als je deze eerste compilatie foutloos hebt volbracht,
ben
je wellicht een ⊵uitzondering. Druk op de knop
Logs and output files rechts van de compile-knop. In
het preview-venster verschijnt ofwel een beloning, ofwel een lijst met foutmeldingen.
Het is meer waarschijnlijk dat je al dan niet bewust enkele fouten hebt gemaakt. Nu komt
een van de belangrijkste werken van een LaTeX-gebruiker: een LaTeX-brontekst ontluizen
(Engels: debugging).
2.6
Foutberichten lezen en fouten verbeteren
Je kunt na het compileren al direct
zien of er fouten
⊵ gemaakt zijn. Je ziet op de knop Logs and output (naast
de compile-knop) een pictogram met een rode getal.
Dit rode getal is het aantal gemaakte fouten. Druk op
deze knop om de foutmeldingen te bekijken.
Indien er foutmeldingen komen, verbeter deze dan aan de hand van de aanwijzingen van
LaTeX. Dit kan in het begin best lastig zijn, omdat je nog niet vertrouwd bent met de foutmeldingen van LaTeX. Hoe meer ervaring je krijgt, des te beter kun je omgaan met deze
meldingen. Ze geven steeds aanwijzingen in welke regel de oorzaak van een fout te vinden
is.
Elke keer als je een fout hebt verbeterd, en opnieuw hebt gecompileerd, daalt het rode getal
dat het aantal fouten weergeeft.
16
2.7
Spelfouten en syntax-fouten
Als je bronteksten typt, maak je ongetwijfeld wel fouten. Dat overkomt iedereen. Zoals met
de meeste computertalen, zijn er twee soorten fouten: fouten die LaTeX zelf opmerkt en
andere fouten die LaTeX niet ziet. Om een onnozel voorbeeld te geven: omdat LaTeX niet
begrijpt wat je typt, bekommert LaTeX zich ook niet om fouten tegen het Nederlands. Lees
gewoon heel nauwkeurig de tekst na, of beter nog: laat hem door anderen nalezen, of gebruik
de ingebouwde spellingscontrole. Deze is beschikbaar in de gratis versie van ShareLaTeX.
Spellingscontrole
Je kunt de spellingscontrole van ShareLaTeX gebruiken via het menu
(linksboven).
Kies voor Spell Check, en kies de taal, bijvoorbeeld dutch.
Aan de andere kant, als je fouten maakt tegen de regels van LaTeX — zal LaTeX wel protesteren aan de hand van foutmeldingen.
Deze foutmeldingen zien er misschien op het eerste gezicht gebruiksonvriendelijk of beangstigend uit. Nochtans, als je een beetje weet waar je moet zoeken, vertelt LaTeX precies waar
de oorzaak (of het gevolg) van de fout zit en wat de aard van de fout is.
Je typt bijvoorbeeld per vergissing
\usepakage[dutch]babel.
De foutmelding zegt dat er een fout gemaakt is in regel 2. De foutmelding vertelt ook de aard van de fout, namelijk dat
er geen commando (‘control sequence’) is
met als naam \usepakage. Nu weet je precies wat de fout is en waar ze te herstellen
is.
Zolang je weinig ervaring hebt met LaTeX, kan het best lastig zijn om fouten te ontleden.
Maar het goede nieuws is: je wordt er voortdurend beter in!
2.8
Tips voor een efficiënt editor-gebruik
De meeste tijd bij het schrijven kruipt in het (her)lezen, fouten opsporen en naar bepaalde
delen van de tekst zoeken, niet zozeer in het typen van nieuwe tekst. Je moet dus heel vaak
doorheen de tekst navigeren. Het is dus zaak om te leren om dat snel te doen.
Een veel voorkomende handeling is het zoeken naar een stuk tekst waarvan je weet dat die
ergens staat, of het zoeken naar alle plaatsen waar een bepaald woord of zinsdeel staat, dit
kan ook een speciaal teken zijn, of een commando,
of
⊵▷ de naam van een figuur, enzovoort.
Gebruik hiervoor de zoek-functie van de editor: Ctrl -⊴ F ◁(Find and replace).
Als je een bepaald woord dat veel voorkomt in de tekst wil vervangen door een ander
woord,
⊵▷
typ je het nieuwe woord maar één keer. Hiervoor dient de zoek-en-vervang-functie Ctrl -⊴ F ◁.
Als je niet alle voorkomens
van
⊵▷ dat woord wilt vervangen door het
nieuwe
⊵ woord, gebruik dan
alleen de zoek-functie Ctrl -⊴ F ◁en de zoek-volgende-functie Ctrl - G om naar die plaatsen
te gaan waar je wijzigingen wilt aanbrengen.
17
Niemand typt foutloos. Fouten tegen het Nederlands (of een andere taal) storen alleen de
menselijke lezer. Fouten tegen de LaTeX-syntaxis hebben als gevolg dat de computer geen
pdf-document produceert. De truc bestaat erin om deze fout zo snel mogelijk te herstellen,
en niet te wachten totdat je grote stukken tekst geschreven hebt.
Een handig hulpmiddel bij het sneller ontdekken van syntaxisfouten is syntaxismarkering. De
editor gebruikt afgesproken kleuren voor typische LaTeX-commando’s, en zet hele stukken
commentaar of hele stukken wiskundige
formules in een aparte kleur, Wanneer je met de
▷
cursor op een openingsaccolade { gaat staan, toont de editor automatisch de bijbehorende
⊴ ◁
▷
sluitaccolade } . Zo kun je snel zien of je niet teveel of te weinig accolades getypt hebt.
⊴ ◁
Tip
Het belangrijkste is dan om de gevonden oplossing ergens neer te schrijven. Gebruik
daar een ouderwets schriftje voor, dat steeds bij de hand ligt. Het ergste wat je kan
overkomen, is dat je een oplossing gevonden hebt voor een probleem, en dat je deze na
enkele dagen, of na een weekend domweg vergeten bent.
2.9
En nu aan de slag
Er is een manier om LaTeX onder de knie te krijgen: doen. Of zoals ze zeggen in het Frans:
En forgeant on devient forgeron. Een goede manier is om de talrijke kleine voorbeelden in
deze handleiding zelf uit te proberen.
Figuur 4 – De Reading Blacksmith, aan de Carnegie Library of Pittsburgh.
2.10
Help – Tex Stack Exchange
Als je vast ziet met een specifiek probleem omtrent LaTeX, en je vindt het niet in deze handleiding, dan is Tex Stack Exchange de plek bij uitstek om te zoeken. Google uw vraag (in het
Engels), en je komt heel waarschijnlijk terecht op de volgende website.
http://tex.stackexchange.com/
Zoek hier zeker eerst of uw vraag reeds beantwoord is, wellicht wel. Deze website wordt
zeer actief onderhouden door een hele gemeenschap van vrijwilligers, LaTeX-gebruikers, die
vriendelijk en bereidwillig klaar om u te helpen.
We veronderstellen verder dat u werkt met de online editor ShareLaTeX. Mocht je vroeg of
laat de behoefte hebben om zelf software te installeren op uw eigen computer, raadpleeg
dan gerust (Van Hirtum, LaTeX voor beginners - deel 2). Succes.
18
3
Tekst typen
3.1
Dummy tekst
Om te oefenen met LaTeX kan het interessant zijn om lange stukken (liefst betekenisloze)
tekst ter beschikking te hebben. Je kunt ook het pakket lipsum gebruiken. Bijvoorbeeld, het
commando \lipsum[13-17] zet vijf paragrafen (13 tot en met 17) van de lorem-ipsumtekst.
Het commando \lipsum zonder parameter zet de paragrafen 1–7, dit is iets meer dan een
a4-pagina.
Lorem ipsum dolor sit amet, consectetaur adipisicing elit...
\documentclass[a4paper]{article}
\usepackage[dutch]{babel}
\usepackage[T1]{fontenc}
Ut enim ad minim veniam, quis nostrud exercitation ullamco laboris nisi
ut...
\usepackage[utf8]{inputenc}
\usepackage{lipsum}
\begin{document}
\lipsum [1-2]
\end{document}
3.2
Nieuwe alinea
Om een nieuwe alinea te zetten, typ je gewoonweg een of meerdere lege regels. Eén lege
regel, twee of meer lege regels geven hetzelfde resultaat.
Hetzelfde geldt voor spaties: of je nu één of twintig spaties typt tussen woorden, LaTeX
behandelt deze serie van spaties alsof het slechts één spatie was. LaTeX zoekt voor elke alinea
de best mogelijke verdeling van woorden en regels en zet tussen woorden de benodigde
witruimte (smalle of brede spaties) om een goede alineaverdeling te bereiken. Waar nodig,
worden woorden automatisch afgebroken. LaTeX zet ook automatisch een brede spatie op
het einde van een zin, dus na een punt (.), een vraagteken (?) of een uitroepteken (!).
Lorem ipsum dolor sit amet, consectetaur adipisicing elit.
Ut enim ad minim veniam, quis
nostrud exercitation ullamco laboris
nisi ut.
Duis aute irure dolor in reprehenderit in voluptate.
\documentclass[a4paper]{article}
\usepackage[dutch]{babel}
\usepackage[T1]{fontenc}
\usepackage[utf8]{inputenc}
\begin{document}
Lorem ipsum dolor sit amet,
consectetaur adipisicing elit.
Ut enim ad minim veniam,
quis nostrud exercitation
ullamco laboris nisi ut.
Duis aute irure dolor in
reprehenderit in voluptate.
\end{document}
Merk op dat LaTeX de eerste regel van een nieuwe alinea automatisch laat inspringen en dat
er tussen twee alinea’s geen witregel is. Als een document bestaat uit veel tekst met langere
alinea’s, oogt dit wel mooi. Professionele boeken gebruiken ook deze insprong. Als een tekst
echter bestaat uit veel korte alinea’s, kun je kiezen voor een andere stijl: geen insprong en een
smalle witregel tussen twee alinea’s. Je kunt dit veranderen door de parameters \parindent
en \parskip een nieuwe waarde te geven. Voorbeeld:
19
Lorem ipsum dolor sit amet, consectetaur adipisicing elit.
\documentclass[a4paper]{article}
\usepackage[dutch]{babel}
\usepackage[T1]{fontenc}
Ut enim ad minim veniam, quis nostrud exercitation ullamco laboris nisi
ut.
\usepackage[utf8]{inputenc}
\setlength
{\parindent}
{0pt}
\setlength
Duis aute irure dolor in reprehenderit
in voluptate.
{\parskip}
{1.5ex plus 0.5ex minus 0.2ex}
\begin{document}
Lorem ipsum dolor sit amet,
consectetaur adipisicing elit.
Ut enim ad minim veniam,
...
\end{document}
Tusse twee alinea’s is er nu een witregel van 1.5 ex, of soms een beetje meer (plus 0.5ex)
of een beetje minder (minus 0.2ex). Een ex is een typografische maateenheid gelijk aan
de hoogte van een letter ‘x’. Merk de ‘elastische’ lengtemaat op: LaTeX bepaalt dan of deze
witruimte soms meer of minder mag zijn binnen de opgegeven grenzen om de best mogelijke
verticale uitvulling te krijgen.
3.3
Nieuwe regel
LaTeX breekt automatisch regels en pagina’s af, maar af en toe wil je zelf bepalen of er een
nieuwe regel of een nieuwe pagina moet beginnen. Je kunt zelf een regel afbreken met
\newline of \\ . De volgende tekst begint dus op een nieuwe regel en eventueel op een
nieuwe pagina. Je kunt de hoogte van de extra witruimte bepalen door een extra optie mee
te geven, bijvoorbeeld \\[2ex]. De extra extra witruimte heeft nu een hoogte van 2 ex.
Lorem ipsum
dolor sit amet,
consectetaur
dipisicing elit.
Lorem ipsum
\\dolor sit amet,
\\consectetaur
\\adipisicing elit.
\\[2ex] Lorem ipsum
dolor sit amet,
Lorem ipsum dolor sit amet, consectetaur
consectetaur
3.4
Nieuwe pagina
Het commando \newpage begint een nieuwe pagina. Het commando \clearpage begint ook
een nieuwe pagina, maar drukt eerst nog alle figuren en tabellen af die nog niet afgedrukt zijn.
Het commando \cleardoublepage beëindigt de huidige pagina en drukt eerst alle figuren en
tabellen af die in de wachtrij staan, net als \clearpage, maar in een tweezijdige paginastijl
wordt de volgende pagina begonnen op een rechterpagina (oneven nummer). Eventueel
wordt eerst nog een lege pagina ingevoegd. Zie sectie 5 Lay-out op pagina 42 voor meer
uitleg over lay-out.
\newpage
20
\clearpage
\cleardoublepage
3.5
LaTeX-commando’s
Alle LaTeX-commando’s — control sequences in de taal van LaTeX — beginnen met een backslash (\), gevolgd door een naam die meestal uit kleine letters bestaat (geen cijfers!). De
schrijfwijze van LaTeX-commando’s is hoofdlettergevoelig.
˂
Dus ˂
\Clearpage
˂˂˂˂ geeft een foutmelding, het moet zijn: \clearpage. Het commando \bedrijf
is een zelfgemaakt commando. Dit commando moet dus eerst worden gedefinieerd als je het
wilt gebruiken. Zie sectie 4.2 op pagina 39.
Voorbeelden
\documentclass[a4paper]{article}
\usepackage[dutch]{babel}
\usepackage[T1]{fontenc}
\usepackage[utf8]{inputenc}
\newcommand{\bedrijf}{Lorem}
\begin{document}
\tableofcontents
...
\%
\bedrijf
\end{document}
Let op bij commando’s die eindigen op een letter (zoals \bedrijf). LaTeX ‘eet’ automatisch
alle spaties op die volgen op een commando dat eindigt op een letter. Als je toch een spatie
wilt na zo’n commando, moet je het commando afsluiten met ‘lege’ accolades {}.
\newcommand{\bedrijf}{Lorem}
˂
˂
˂˂˂˂ 35 mensen.
Loremwerken
Bij ˂
Bij Lorem werken 35 mensen.
˂˂
˂
Bij \bedrijf
˂˂˂ werken 35 mensen.
˂
Bij \bedrijf{} werken 35 mensen.
Sommige commando’s worden gevolgd door een lijst van optionele parameters (die je dus
mag weglaten), die tussen vierkante haken [ ] moeten staan, en een of meerdere verplichte
parameters, die tussen accolades {} moeten staan. De parameter tussen vierkante haken [ ]
komt direct na de naam van het commando.
LaTeX-commando met opties
\commando[opties]{verplicht}
Voorbeelden
\documentclass[a4paper, 10pt, twoside]{article}
21
\usepackage[dutch]{babel}
Sommige commando’s mogen alleen in de preamble staan, en andere alleen in de body van
de brontekst. Elk LaTeX-document bestaat uit twee delen: de preamble en een body.
De preamble komt tussen
\documentclass[...]{...} en \begin{document}.
De body komt tussen
\begin{document} en \end{document.
In de preamble komt een opsomming van de gebruikte extra pakketten, instellingen en definities die voor het hele document gelden. Op deze manier kun je de stijl van het hele document bepalen, of je kunt pakketten inlezen die nieuwe mogelijkheden aan het LaTeX-systeem
toevoegen. In de body komt de eigenlijke tekst van het document.
1
\documentclass[a4paper]{article}
2
...
3
... %preamble
4
...
5
\begin{document}
6
...
7
... %body
8
...
9
\end{document}
3.6
Dertien speciale tekens
Er zijn in totaal dertien tekens die voor LaTeX een speciale betekenis hebben. Zie tabel 3 op
pagina 22. Je kunt deze tekens dus niet zomaar in gewone tekst gebruiken. Als je deze tekens
per se letterlijk nodig hebt in de tekst, moet je ze laten voorafgaan door een backslah (\),
of in het geval als je de backslash zelf nodig hebt: \textbackslash. De speciale wiskundige
tekens verticale streep (|) kleiner dan (<) en groter dan (>) moeten tussen dollartekens staan
als je ze letterlijk wilt gebruiken.
Naam
Speciaal teken
Backslash
\
Accolades
{}
Procentteken
%
Hekje
#
Dollarteken
$
Ampersand
&
Hoedje
ˆ
Underscore
_
Tilde
∼
Verticale streep
|
Kleiner/groter dan < >
Letterlijk gebruik
\textbackslash
\{ \}
\%
\#
\$
\&
\ˆ{}
\_{}
\∼{}
$| $
$<$ $>$
22
Tabel 3 – De dertien speciale
tekens van LaTeX.
Voorbeelden
30 % korting
30\,\% korting
Jansen & zonen
Jansen \& zonen
Let op de kleine spatie tussen het getal en het procentteken. Zie ook sectie 3.12 op pagina 24.
3.7
Letterlijke tekst (Verbatim)
Als je langere stukken tekst letterlijk wil zetten, gebruik dan het \verb-commando. Het commando \verb|...| zet alle tekst tussen de twee begrenzingstekens | en | letterlijk (verbatim),
dus zonder ze als commando te interpreteren. Dit stukje tekst wordt in typewriter-lettertype
gezet. Je mag de begrenzingstekens zelf kiezen, maar je moet wel hetzelfde teken kiezen om
te beginnen als om te eindigen.
\verb|c:\program files|
3.8
c:\program files
Commentaar
Als LaTeX een %-teken (zonder \) tegenkomt, dan negeert LaTeX de rest van de regel. Alle
brontekst vanaf een %-teken wordt dus beschouwd als commentaar en komt niet in de afdrukbare tekst.
Een veelgebruikte toepassing van het procentteken % als commentaarteken is het buiten werking stellen van stukken brontekst om het zoeken naar fouten te vergemakkelijken. In een
LaTeX-editor kun je meerdere regels brontekst in zijn geheel commentaren
⊵▷ en ontcommentaren met behulp van een sneltoets, bijvoorbeeld in ShareLaTeX is dat Ctrl - / . Andere editors
⊴ ◁
⊵ ⊵ ⊵
⊵ ⊵
hebben hier meestal twee sneltoetsen voor: Ctrl -M (commentaren) en Shift -Ctrl -M (ontcommentaren).
Lorem ipsum dolor sit amet, cillum
dolore eu fugiat.
Lorem ipsum dolor sit amet,
% consectetaur adip+isicing elit,
% sed do eiusmod tempor incididunt
cillum dolore eu fugiat.
3.9
Wiskunde
Brontekst tussen dollartekens $..$ wordt beschouwd als een formule en wordt in wiskundige
typografie gezet. LaTeX regelt automatisch de schikking en de juiste spatiëring. Bovendien
worden namen van variablen automatisch cursief gezet, precies zoals het hoort in de wiskunde. Zie LaTeX voor beginners - deel 3 (Van Hirtum, LaTeX voor beginners - deel 3) voor
meer uitleg over wiskundige formules. Het tweetje in de eenheid m2 is eigenlijk een machtsverheffing, en moet ook in wiskundemodus staan. Tussen een getal en de eenheid moet een
onbreekbare spatie (∼) staan. Zie ook sectie 3.11 op pagina 24.
$E=m \cdot c^{2}$
E = m · c2
100 m2
100~m$^{2}$
23
3.10
Ampersand
De ampersand & wordt in tabellen gebruikt om kolommen te scheiden. Zie sectie 6 Tabellen
op pagina 50 voor meer uitleg over tabellen.
\begin{tabular}{ccc}
Loren
17
AAA
Loren & ipsum & dolor
\\17 & 66 & 1024
\\AAA & BBB
ipsum
66
BBB
dolor
1024
\end{tabular}
3.11
Onbreekbare spatie
De tilde (∼) heeft in LaTeX de betekenis van een onbreekbare spatie. Je gebruikt een onbreekbare spatie in groepen van woorden of symbolen waarvan je niet wilt dat ze worden
afgebroken.
Jij hebt morgen een afspraak bij Dr.
De Lange.
De Lange.
... bij Dr.
... bij Dr.~De~Lange.
De afmetingen van de plaat zijn
15
kg
Jij hebt een morgen afspraak bij
Dr. De Lange.
˂
0.016
en ˂
˂˂m$^2$.
˂
˂
De afmetingen van de plaat zijn
15~kg
en
0.16~m$^{2}$.
De afmetingen van de plaat zijn
kg en 0.16 m2
15
De afmetingen van de plaat zijn
15 kg en 0.16 m2
Een andere toepassing van de onbreekbare spatie is om een lege alinea te maken, zodat er
extra witruimte ontstaat waar nodig.
Lorem
Lorem
ipsum
ipsum
~
dolor
dolor
3.12
Kleine spatie
Soms is een hele spatie te groot, bijvoorbeeld als scheidingsteken voor duizendtalen. Gebruik
dan een kleine spatie (\, of \thinspace). Een thinspace is zo breed als 1/6 van een em-spatie
(de breedte van de hoofdletter ‘M’).
˂˂
˂˂
12˂
345
euro
˂
˂
˂
˂˂
12˂
345
euro
˂
12 345 euro
12\,345~euro
24
3.13
Grote spaties
Een \quad is een spatie met de breedte van een letter ‘M’ en wordt ook wel een em-spatie
genoemd. Er is een nog grotere spatie: een \qquad is een spatie met de breedte van ‘MM’. Je
kunt spaties maken van elke maat. Bijvoorbeeld \hspace{2cm} is een spatie van 2 cm breed
en \hphantom{lorem} is een spatie met de breedte van het woordje ‘lorem’. Je ‘ziet’ niet meer
wat zo’n spatie verbergt, en zo’n spatie is dus eigenlijk een spook (phantom).
Lorem \quad ipsum \qquad dolor.
Lorem
Duis aute \hspace{2cm} irure dolor
Duis aute
Ut enim \hphantom{lorem} veniam.
Ut enim
3.14
ipsum
dolor.
irure dolor
veniam.
Verticale spatie
Het commando \vspace voegt verticale spatie toe. De lengte van de spatie kan worden
uitgedrukt in elke lengtemaat die LaTeX begrijpt: inch, cm, mm, pt, ex, veelvouden van
\textheight. Je kunt negatieve zowel als positieve spatie toevoegen. Het commando begint
een nieuwe alinea, en moet dus na een lege regel staan.
Katten
\section*{Katten}
\vspace{4ex} \lipsum[1-2]
\end{document}
Lorem ipsum nam ut nostrud fierent,
deleniti maluisset assueverit ius id. Ut
erat invidunt definiebas vim, te graeci
feugiat usu.
LaTeX verwijdert standaard de verticale spatie die op in het begin of op het einde van een
pagina zou verschijnen. Als je niet wilt dat LaTeX deze spatie verwijdert, gebruik dan de
harde verticale spatie \vspace*.
...
\begin{document}
\vspace*{1cm} Katten weten alles.
Katten weten alles.
\end{document}
3.15
Extra spatie na een nieuwe regel
Je kunt extra witruimte toevoegen na een regel door middel van het \\[xxx]-commando
met xxx een lengtemaat.
Lorem
Lorem
\\[4ex] ipsum
ipsum
25
3.16
Elastische spatie
Het commando \stretch{n} zorgt voor een elastische spatie of elastische witruimte. Het rekt
de spatie uit tot alle overblijvende spaties (horizontaal) of witruimte (verticaal) opgevuld zijn.
Als twee of meer \hspace{\stretch{n}} worden gebruikt in dezelfde regel, groeien beide
elastische spaties evenredig met de rekfactor. Het commando \vspace{\stretch{n}} werkt
gelijkaardig voor de overblijvende verticale witruimte op een pagina.
xxx \hspace{\stretch{10}} yyy
xxx
xxx \hspace{\stretch{2}}
xxx
yyy \hspace{\stretch{3}} zzz
yyy
yyy
zzz
aaa
aaa
bbb
\vspace{\stretch{2}} bbb
ccc
\vspace{\stretch{1}} ccc
3.17
Aanhalingstekens
Heb je het verschil al opgemerkt tussen de vorm van de aanhalingstekens om te openen en
om te sluiten? Er is een verschil! Dus, je moet ook verschillende aanhalingstekens typen!
Hij zei: “Ga weg!”
"
Gaweg!"
˂
˂˂˂
’stralend’
Zij zag er ‘stralend’ ˂
Hij zei: ``Ga weg!'' ◁
"Ga weg!◁
"
Zij zag er `stralend' '
◁stralend' uit.
3.18
uit.
Liggende streepjes
LaTeX kent vijf verschillende liggende streepjes: het samenstellingsteken, het minteken, het
getallenbereik, het gedachtestreepje, en het afbrekingsstreepje (welke je zelf nooit typt). Op
het toetsenbord staat echter maar één enkel streepje (het onderlijningsstreepje niet meegerekend, want dat heeft een wiskundige functie, zie (Van Hirtum, LaTeX voor beginners - deel
3)). LaTeX heeft dit creatief opgelost door soms één streepje, soms twee of drie streepjes na
elkaar te gebruiken.
Samenstellingsteken
Het korte streepje wordt gebruikt als samenstellingsteken, zoals in ‘X-STRALEN’. Je typt via het
▷
toetsenbord één enkel streepje ⊴ - ◁.
Minteken (wiskundemodus)
In wiskundemodus wordt het korte streepje automatisch een iets langer minteken (−). Je
▷
typt ook hier één enkel streepje ⊴ - ◁. Een minteken is dus iets langer dan het samenstellingsteken, en LaTeX zet automatisch een extra spatie voor en achter het minteken. Tekst
in wiskundemodus staat tussen dollarteken ($...$). Zie LaTeX voor beginners - deel 3 (Van
Hirtum, LaTeX voor beginners - deel 3) voor meer uitleg over wiskundige formules.
26
Getallenbereik
Het en-streepje is zo breed als een hoofdletter ‘N’, vandaar de naam, en dient om getallenbereiken aan te geven, zoals in ‘10–18’. Om een en-streepje te zetten, moet je twee streepjes na
▷
elkaar typen ⊴ - - ◁.
Gedachtestreepje
Het em-streepje heeft de breedte van een hoofdletter ‘M’ en wordt gebruikt als gedachte▷
streepje. Je typt drie korte streepjes na elkaar ⊴ - - - ◁.
Afbrekingsteken
LaTeX zet automatisch een afbrekingsteken als een woord moet worden afgebroken. Deze
streepjes hoef je dus zelf nooit te typen.
X-stralen
X-stralen
$100-20=80$
100 − 20 = 80
10–18 uur
10--18 uur
Lorem — ipsum — dolor.
Lorem ipsum dolor sit amet paternoster.
Lorem --- ipsum --- dolor.
Lorem ipsum dolor sit amet paternoster.
3.19
Benadrukken
Vermijd zoveel mogelijk accenttekens om woorden te benadrukken. Om hele woorden te
benadrukken, gebruik je \emph.
Dit is geen grap.
Dit is \emph{geen} grap.
\emph{Le Soir}
Le Soir
3.20
Accenten, en andere speciale tekens
Vermijd zoveel mogelijk accenttekens om woorden te benadrukken. Als je toch een accent
nodig hebt om een woorddeel te benadrukken, typ dan altijd het ‘accent aigu’ (´). Het pakket
inputenc met de optie utf8 zorgt ervoor dat je direct vanaf het toetsenbord alle tekens in een
brontekst kunt typen. Je typt de Franse œ als \oe{}. Je typt de Duitse ß als \ss{}. Je typt
het Spaanse begin-uitroepteken/vraagteken als !` en ?`. Je typt de Scandinavische letters
ø, Ø, å, Å, æ, Æ als \o{}, \O{}, \AA{}, \aa{}, \ae{}, \AE{}.
27
où élève garçon
...
\usepackage[utf8]{inputenc}
un œuf à l’hôtel
...
¿Qué tal?
où élève garçon
un \oe uf
à l'hôtel
¡Hasta mañana!
!`Hasta mañana!
?`Qué tal?
voorkómen en vóórkomen
voorkómen en vóórkomen
elfen en feeën
elfen en feeën
Übung macht den Meister
Übung macht den Meister
Regelmä\ss{}ig üben
Regelmäßig üben
sj\aa{}f\oo{}ren
\O{}sterrikke
n\ae{}rme
3.21
sjåføren (de chauffeur)
(de chauffeur)
(Oostenrijk)
Østerrikke (Oostenrijk)
(naderen)
nærme (naderen)
Tekstuitlijning
Standaard zet LaTeX tekst uitgelijnd tussen zowel de linkse als de rechtse kantlijn. Met de
omgevingen \flushleft, \flushright en \center onstaan onregelmatige kantlijnen. Een
quote-omgeving zet tekst uitgelijnd tussen twee marges die links en rechts ingesprogen zijn.
Met de quote-omgeving kun je ook poëzie zetten.
Jan Jansen
Koekoekstraat 17
Melle
\begin{flushleft}
Jan Jansen
\\Koekoekstraat 17
\\Melle
\\[6ex]
\end{flushleft}
\vspace{\stretch{1}}
\begin{center}
Kunstsmid
Kunstsmid
\\[6ex]
\end{center}
\vspace{\stretch{1}}
\begin{flushright}
0495 123 456
016 12 34 56
0495 123 456
\\016 12 34 56
\end{flushright}
Lorem ipsum:
Lorem ipsum:
\begin{quote}
Lorem ipsum dolor sit amet,
consectetaur.
Lorem ipsum dolor sit amet,
consectetaur adipisicing elit.
\end{quote}
De meester gaat voor
Ga niet in zijn voetstappen
Zoek zelf wat hij zocht
\begin{quote}
De meester gaat voor
\\Ga niet in zijn voetstappen
\\Zoek zelf wat hij zocht
\end{quote}
28
3.22
Lijsten
Je maakt opsommingslijsten met de itemize-omgeving en genummerde lijsten met de enumerateomgeving. Elk onderdeel van een lijst begint met een \item-commando. Lijsten kunnen worden genest, tot maximaal vier niveaus diep. De bibliografie is een bijzondere lijst. Zie sectie
8 op pagina 61.
Lorem ipsum:
Lorem ipsum:
\begin{itemize}
\item lorem
• lorem
\item ipsum
• ipsum
\end{itemize}
1. lorem
\begin{enumerate}
2. ipsum
\item lorem
\item ipsum
\end{enumerate}
1. lorem
\begin{enumerate}
\item lorem
2. ipsum
\item ipsum
\begin{enumerate}
(a) dolor
(b) sit
• amet
\item dolor
\item sit
\begin{itemize}
\item amet
• consectetaur
\item consectetaur
\end{itemize}
\end{enumerate}
\end{enumerate}
3.23
Het geheim van de smid
LaTeX-commando’s zijn symmetrisch opgebouwd: evenveel linker- als rechteraccolades, een
$ om een te beginnen, en een $ om te eindigen, een \begin-commando en een \end-commando,
enz. Het gebeurt heel vaak dat je de wederhelft (rechteraccolade, de tweede $, het \endcommando) vergeet te typen, met (soms moeilijk te verklaren) foutmeldingen tot gevolg.
Tip
Typ steeds onmiddellijk het sluitcommando en typ pas daarna de code tussen open- en
sluitcommando.
Voorbeelden:
• Typ eerst \begin{document}\end{document}, en typ daarna pas de ‘body’ tussen \begin
. . . en \end.
• Typ eerst \begin{enumerate}\end{enumerate}, en vul daarna pas de verschillende
‘items’ in.
• Typ eerst \footnote{} en typ daarna pas de tekst van de voetnoot in tussen {}.
• Typ eerst \frac{}{}, en typ daarna pas de teller en de noemer tussen de {}.
• $$ → $\sqrt{}$ → $\sqrt{x^{}}$ → $\sqrt{x^{3}}$
• $$ → $\frac{}{}$ → $\frac{\frac{}{}}{\frac{}{}}$,
vul daarna pas de tellers en de noemers in.
Op deze manier vergeet je nooit meer sluitcommando’s, ook niet bij geneste constructies!
29
3.24
Boxen
3.24.1
Horizontale lijnen
Een lijn is eigenlijk een zwart ingekleurde rechthoek. Je moet de lengte en de dikte van de
lijn opgeven. Je geeft eventueel (optie) de verticale verschuiving van de lijn op, waarmee de
lijn boven (+) of onder (-) de basislijn moet worden gezet. De lengte-eenheid bp is een big
1
point (1 bp = 72
inch).
Lorem \rule{1cm}{.4bp}
Lorem
Ipsum \rule[1ex]{.5\textwidth}{1.2bp}
Ipsum
Dolor
Dolor \rule[-1ex]{25mm}{.4bp}
3.24.2
L(left)R(ight)-Box
Een box dient om tekst samen te houden die niet mag worden afgebroken. Een lr-box (leftright) is een object dat door LaTeX net zo behandeld wordt als een letter. Een box kan niet
worden gesplitst op een regel- of pagina-einde. Ze strekken dus eventueel voorbij het einde
van de regel.
Boxen kunnen naar boven, beneden, links of rechts worden verschoven en kunnen eventueel
worden voorzien van een kader.
Het commando \makebox zet tekst in een box. Je kunt eventueel (optie) de breedte opgeven
en de positie van de tekst. Standaard is de positie gecentreerd (c), maar je kunt ook kiezen
voor links uitgelijnd [l], rechts uitgelijnd [r] of ‘stretched’ [s] (dus links én rechts uitgelijnd).
Het commando \framebox doet hetzelfde als \makebox, en zet bovendien een kader rond de
box.
Het commando \raisebox heft een stuk tekst boven (+) of onder (-) de basislijn.
De speciale lengteparameters \width, \height, \depth en \totalheight bepalen de natuurlijke afmetingen van de tekst in de box, en je kunt deze lengtes gebruiken in de verschillende
box-commando’s.
Voorbeeld: \framebox[1.5\width]{In de doos.} zet een box met kader die 50 % breder is
dan de inhoud:
In de doos.
\makebox{In de doos.}
In de doos.
\makebox[3cm]{In de doos.}
In de doos.
\makebox[3cm][r]{In de doos.}
In de doos.
\makebox[\textwidth]
{\includegraphics[width=1.1\textwidth]
{slinger}}
\framebox{In de doos.}
In de doos.
\framebox[3cm][c]{In de doos.}
In de doos.
\framebox[3cm][s]{In de doos.}
In
\framebox[1.5\width]{In de doos.}
de
doos.
In de doos.
30
Hoog
\raisebox{1.5ex}{Hoog}
en
\raisebox{-1.5ex}{Laag}.
en
Laag
.
Half hoog.
Half \raisebox{.5\height}{hoog}.
\setlength\fboxrule{2pt}
\setlength\fboxsep{20mm}
In de doos.
\framebox{In de doos.}
Je kunt de lijndikte en de tussenruimte wijzigen door de lengte in te stellen van de parameters
\fboxrule en \fboxsep De diktemaat \fboxrule heeft standaard dikte 0.4pt, en \fboxsep
standaard 3pt.
3.24.3
Parbox en minipage
Lorem ipsum dolor
sit amet, consectetaur adipisicing
elit, sed do eiusmod
tempor.
\parbox{3cm}{
Lorem ipsum dolor sit amet,
consectetaur adipisicing elit,
sed do eiusmod tempor.
}
Lorem ipsum dolor
sit amet, consectetaur adipisicing
elit, sed do eiusmod
tempor.
\framebox{
\parbox{3cm}{
Lorem ipsum dolor sit amet,
consectetaur adipisicing elit,
sed do eiusmod tempor.
}
}
Lorem ipsum dolor
sit amet, consectetaur adipisicing
elit, sed do eiusmod
tempor.
\begin{minipage}{3cm}
Lorem ipsum dolor sit amet,
consectetaur adipisicing elit,
sed do eiusmod tempor.
\end{minipage}
Lorem ipsum dolor
sit amet, consectetaur adipisicing
elit, sed do eiusmod
tempor.
\framebox{
\begin{minipage}{3cm}
Lorem ipsum dolor sit amet,
consectetaur adipisicing elit,
sed do eiusmod tempor.
\end{minipage}
}
Een \parbox (paragraph-box) kan verschillende regels bevatten, welke in alinea-modus worden gezet zoals gewone tekst. Je moet zeker de breedte bepalen, bijvoorbeeld {0.50\textwidth}
of {3cm}.
Je kunt een tekst van meerdere regels in een box plaatsen met het commando \parbox of met
een \minipage-omgeving. \parbox dient voor korte teksten, terwijl de minipage-omgeving
een complete mini-versie is van een pagina, en eigen voetnoten kan bevatten.
31
De tekst in een \parbox of in een minipage-omgeving wordt in alinea’s gezet en de regels
worden zoveel mogelijk opgevuld, afgebroken en onder elkaar gezet.
Je kunt eventueel nog drie parameters (optie) bepalen:
\parbox
[vert pos][hoogte][inw pos]{breedte}
{Tekst}
\begin{minipage}
[vert pos][hoogte][inw pos]{breedte}
Tekst
\end{minipage}
Je moet de breedte van zo’n box opgeven. Je geeft optioneel de verticale positie van de box
op met de parameter [t], [c] (standaard) of [b].
de bodem gelijk
met de basislijn
verticaal
gecenvan de omliggende
treerd ten opzichte
[t] de top van de box , [c]
of [b] tekst
.
van de omliggende
gelijk met de basistekst
lijn van de omliggende tekst
De \parbox en de minipage-omgeving hebben hebben beide nog twee optionele parameters
[hoogte] en [inwendige positie].
De inwendige positie kan zijn: [t], [b] of [c] (standaard inw pos = vert pos).
[t]
de
tekst
bevindt zich
bovenaan in
de box
de tekst is
verticaal
, [c]
of [b]
.
gecentreerd
de
tekst
in de box
bevindt zich
ondereaan
in de box
\framebox{\parbox[b][12ex][c]{5em}{47\\De Haeghe}}
is een verblijf van het type
\framebox{\parbox{4em}{\centering Bed \\ \& \\Breakfast}}.
47
De Haeghe
is een verblijf van het type
Bed
.
&
Breakfast
Wil je een kader rond de \parbox of minipage, zet het geheel dan in een \framebox.
\begin{center}
\setlength\fboxrule{1.2pt}
32
\framebox
{\setlength\fboxrule{.7pt}%
\framebox{\parbox[b][12ex][c]{6em}{\centering Bed \\ \& \\Breakfast}}}
\end{center}
Bed
&
Breakfast
Je kunt ook een box in een box in een box zetten.
3.25
Letterstijl
LaTeX kiest automatisch de gepaste lettergrootte (grote letters voor titels, kleine letters voor
voetnoten, enz.). Soms wil je echter zelf een stukje lopende tekst in een bepaalde letterstijl
zetten. De lettergroottes zijn relatieve groottes. De absolute lettergrootte hangt af van de
optie 10pt, 11pt of 12pt van de documentklasse.
3.25.1
Small Caps
De opmaaktaal html
De opmaaktaaal \textsc{html}
Woorden in hoofdletters worden in kleinkapitaal gezet.
3.25.2
Cursief
Heb jij Jip en Janneke al gelezen?
Heb jij \emph9{Jip en Janneke}al gelezen
LaTeX gebruikt cursief om tekst te benadrukken.
3.25.3
Vet
Een dikke olifant
Een \textbf{dikke} olifant
3.25.4
Groot en klein
Olifanten
{\Huge Olifanten}
{\footnotesize Een olifantje}
Een olifantje
Andere commando’s voor de lettergrootte van een groep, omsloten door accolades ({...}) ,
te veranderen:
33
tekst tekst
\tiny\scriptsize\footnotesize\small
tekst
\normalsize
tekst
\large
\Large
\huge
\Huge
3.25.5
tekst
tekst tekst tekst
\LARGE
tekst tekst
Sans serif en typewriter
{\sffamily Olifanten vergeten nooit.}
Olifanten vergeten nooit.
{\ttfamily Geachte heer}
Geachte heer
3.25.6
Onderstrepen
Onderstrepen wordt in het algemeen als typografisch ongewenst beschouwd. Het is namelijk
een techniek die stamt uit het typemachinetijdperk, toen onderstrepen cursief moest vervangen.
Gebruik cursief
3.26
onderstrepen
cursief
Goed
Fout
Foutmeldingen
Een brontekst in LaTeX is eigenlijk een reeks van instructies aan de computer om een bepaalde tekst drukklaar te maken. Als LaTeX daarbij een commando tegenkomt dat het niet
begrijpt, zal LaTeX een foutmelding in het uitvoervenster van de editor (of aan de opdrachtprompt) schrijven met een beknopte, maar precieze omschrijving van het probleem. Voor
minder ernstige problemen, geeft LaTeX waarschuwingen (warnings).
Panikeer niet bij het zien van deze fouten. Iedereen, beginners zowel als gevorderden, maken
fouten: vooral foutgeschreven commando’s. Lees opnieuw de sectie Leren opgaan met fouten
in LaTex voor beginners - deel 1 (Van Hirtum, LaTeX voor beginners - deel 1, pagina 42).
Als je de goede raad uit subsectie 3.23 Het geheim van de smid op pagina 29 opvolgt, kun je
reeds heel wat foutmeldingen voorkomen.
3.26.1
Overfull box
Paternosterbolletjesmakerijendirecteur
...
\usepackage[text=4cm]{geometry}
...
Paternosterbolletjesmakerijendirecteur
34
Uitvoervenster
zomaar.tex...
zomaar.tex(6): Overfull \hbox (69.35597pt too wide)
in paragraph at lines 6--7
LaTeX doet erg veel moeite om mooie regels te maken, rekening houdend met de hele alinea. Als geen van de methoden een mogelijkheid biedt om een gladde rechterkantlijn te
produceren, geeft LaTeX een melding van een overfull box. Dit treedt vooral op als er geen
geschikte plek wordt gevonden om een woord af te breken.
3.26.2
Moeilijk verklaarbare fouten
De meeste foutmeldingen van LaTeX zijn zelfverklarend. Maar wees gewaarschuwd dat de
plaats waar LaTeX een fout ondtdekt (vele) regels verder kan zijn dan de plaats waar de fout
ook daadwerkelijk optreedt. Vergelijk dit met het onder water lopen van de hall in een huis:
de oorzaak kan best in een andere kamer in huis opgetreden zijn, bijvoorbeeld een kraan in
de badkamer die is blijven open staan. Dergelijke fouten kunnen dus pas worden opgelost
door ‘mensen’, die kunnen lezen en begrijpen wat de brontekst eigenlijk betekent of wat de
bedoeling is van bepaalde commando’s.
Beginners zouden zeker de lijst van de speciale tekens (zie subsectie 3.6 op pagina 22) moeten
controleren. Het per ongeluk typen van een van deze speciale tekens kan fouten veroorzaken.
In het begin, bij het leren van LaTeX, heb je daar veel mee te maken. Later verdwijnt dit
vanzelf als je gewend bent aan deze speciale tekens.
3.26.3
Too many }’s
Logvenster
! Too many }'s.
l.8 \date 9 september 2007}
De oorzaak van de fout is hier het ontbreken van de openingsaccolade tussen het commando
\date en de tekst 9 september’. Nochtans zegt LaTeX niet dat er een accolade te weinig is,
maar dat de de sluitaccolade na 2007’ een accolade teveel is. De verklaring is het feit dat er
na het commando \date iets anders mág staan dan een beginaccolade. LaTeX kan niet raden’
dat jij een openingsaccolade vergeten bent, totdat het een eenzaam sluitaccolade vindt!
3.26.4
Undefined control sequence
...
\usepakackage[text=4cm]{geometry}
...
Uitvoer
zomaar.tex...
zomaar.tex(4): Fout: ! Undefined control sequence.
zomaar.tex(4): Fout: ! LaTeX Error: Missing \begin{document}.
Log
! Undefined control sequence.
<recently read> \usepakackage
l.4 \usepakackage
[text=4cm]{geometry}
35
LaTeX kent’ geen commando (control sequence) met als naam \usepakackage. De oorzaak
van deze fout is duidelijk: een fout gespelde commandonaam (te snel getypt: stuikelen over
de eigen vingers).
3.26.5
Runaway argument
...
\usepackage[text=4cm]{geometry
...
Uitvoer
zomaar.tex...
zomaar.tex(1): Fout: ! File ended while scanning use of
\@fileswith@ptions.
zomaar.tex(1): Fout: ! Emergency stop.
zomaar.tex(1): Fout: !
==> Fatal error occurred,
no output PDF file produced!
-------------------------------------------------zomaar - 3 fout(en)
Log
Runaway argument?
{geometry \begin {document} Hallo \end {document}
! File ended while scanning use of \@fileswith@ptions.
<inserted text>
\par
Hier is de eindaccolade vergeten, zodat het argument geometry de kans heeft om te gaan
lopen’. Deze soort van fout is het tegenovergestelde van Too many }’s’. Hier zie je een typisch
fenomeen met een fout: ze veroorzaakt onmiddellijk een ketting van andere foutmeldingen
(3 fouten): door het ontbreken van een sluitaccolade kan de rest van de brontekst ook niet
behoorlijk worden begrepen door LaTeX, omdat LaTeX nog steeds aan het zoeken is naar de
ontbrekende sluitaccolade. Na het plaatsen van de ontbrekende accolade verdwijnen ook de
andere foutmeldingen.
%zomaar.tex
\documentclass[a4paper]{article}
\usepackage[dutch]{babel}
\usepackage[T1]{fontenc}
\usepackage[utf8]{inputenc}
% \usepackage{ctable}
\begin{document}
\begin{tabular}{cc}
\FL Lorem & Ipsum
\NN 12
& 20
\LL
\end{tabular}
\end{document}
Uitvoervenster
zomaar.tex...
zomaar.tex(7): Fout: ! Undefined control sequence.
zomaar.tex(8): Fout: ! Undefined control sequence.
36
zomaar.tex(8): Fout: ! Extra alignment tab has been changed to \cr.
zomaar.tex(9): Fout: ! Undefined control sequence.
-------------------------------------------------zomaar - 4 fout(en),
Logvenster
! Undefined control sequence.
l.7 \FL
Lorem & Ipsum
! Undefined control sequence.
l.8 \NN
12
& 20
! Extra alignment tab has been changed to \cr.
<recently read> \endtemplate
l.8 \NN 12
&
20
! Undefined control sequence.
l.9 \LL
LaTeX kent de commando’s (control sequences) \FL, \NN en \LL niet, omdat het typische
macro’s zijn van het pakket pakket ctable, dat nog niet geladen is in de preamble.
Voeg de regel \usepackage{ctable} toe in de preamble, en de fout is hersteld.
3.26.6
Package not found
...
\usepackage{ctablel}
...
Uitvoer
zomaar.tex...
zomaar.tex(0): Fout: ! LaTeX Error: File `ctablel.sty' not found.
zomaar.tex(5): Fout: ! Emergency stop.
-------------------------------------------------zomaar - 2 fout(en)
Log
! LaTeX Error: File `ctablel.sty' not found.
in plaats van ctable) veroorzaakt de foutmelding
Deze typfout (
ctablel
File `ctablel.sty' not found
omdat er geen pakket is met de naam ctablel.
37
4
Pakketten
4.1
Usepackage
Schrijvers schrijven geschreven schrijfsels. Schrijvers
schrijven geschreven schrijfsels.
Schrijvers schrijven
geschreven
schrijfsels.
Schrijvers schrijven geschreven schrijfsels.
\documentclass[a4paper]{article}
\usepackage[text=4.5cm]{geometry}
\usepackage[dutch]{babel}
\begin{document}
Schrijvers schrijven
geschreven schrijfsels...
\end{document}
Standaard LATEX is soms niet voldoende. Er zijn vele extra functionaliteiten beschikbaar in de
vorm van macro-pakketten.
Als je Nederlandstalige teksten schrijft, gebruik dan het babel-pakket met de optie dutch.
Dit pakket zorgt er namelijk voor dat woorden correct afgebroken worden volgens de Nederlandstalige afbreekregels en dat namen van hoodstukken (‘Hoofdstuk . . . ’ i.p.v. ‘Chapter
. . . ’), figuren, tabellen, enz. in het Nederlands benoemd worden. Let op de correcte afbreking
van de woorden ‘geschre-ven’, ‘schrijf-sels’, ‘ge-schreven’ en ‘Schrij-vers’. Met het geometrypakket kun je onder andere de tekstbreedte instellen. Zie sectie 5 Lay-out op pagina 42 voor
meer uitleg over lay-out.
1
\documentclass[a4paper]{article}
2
\usepackage[dutch]{babel}
3
\usepackage{xcolor}
4
\begin{document}
Lorem ipsum nam
ut nostrud fierent,
deleniti maluisset.
5
6
\fcolorbox{black}{green}{
\begin{minipage}{3cm}
7
Lorem ipsum nam ut nostrud
8
fierent, deleniti maluisset.
9
\end{minipage}
10
11
}
12
13
\end{document}
Het xcolor-pakket is bijvoorbeeld handig bij het maken van gekleurde kaders. Sommige
pakketten worden standaard met LATEX meegeleverd. Bij MiKTeX worden honderden pakketten meegeleverd. Voor elk pakket geldt echter: als je de functionaliteit van een pakket wilt
gebruiken, moet je het pakket activeren in de preamble (dus vóór begin{document})van de
brontekst:
Usepackage
\usepackage[opties]{pakket}
Lees steeds de meegeleverde documentatie bij het pakket.
38
geometry
doc
MiKTeX 2.9
miktex
latex
...
bin
graphics
hyperref
...
grfguide.pdf
...
pdflatex.exe
biber.exe
Je
vindt
massa’s documentatie in de
MikTeX-boom.
...
...
ImageMagick
c:/Program files
Winshell
...
4.2
Newcommand
1
\documentclass[a4paper]{article}
2
\usepackage[dutch]{babel}
3
\newcommand{\toets}
4
5
Druk op Enter . Druk op F5 .
[1]
{\framebox{\sffamily #1}}
6
\begin{document}
7
Druk op \toets{Enter}.
8
Druk op \toets{F5}.
9
\end{document}
Als je op verschillende plaatsen in het document een speciale opmaak wilt gebruiken om bijzondere delen te benadrukken of anders weer te geven, dan gebruik je best een \newcommand
om deze speciale opmaak te definiëren.
Deze aanpak heeft een praktisch voordeel. Als je later beslist om deze speciale opmaak te
veranderen, hoef je enkel deze opmaak te herdefiniëren. Op alle plaatsen in het document
waar deze definitie gebruikt is, wordt dan automatische de nieuwe opmaak van kracht. Dit
heet werken met stijlen.
De kracht van LATEX komt pas ten volle tot uiting, als je gebruik maakt van de mogelijkheid
om zelf commando’s te definiëren. Hier zijn nog enkele voorbeelden.
21 % van 200.
\newcommand
{\procent}
{\,\%}
21\procent{} van 200.
Nieuwe commando’s worden meestal in de preamble gedefinieerd, maar kunnen ook in de
body aangemaakt worden. Het maken van nieuwe commando’s gebeurt als volgt:
Newcommand
\newcommand
{nieuwe naam}
[aantal parameters]
[standaardwaarde eerste parameter]
{definitie}
39
De eerste parameter (naam commando) van \newcommand is verplicht en moet een nieuwe
naam zijn, dit wil zeggen, mag nog niet gedefinieerd zijn. Als je een bestaand commando
wil herdefiniëren, moet je \renewcommand gebruiken. De syntax van dit commando is precies
dezelfde als die van \newcommand, alleen overschrijft het de vorige definitie van het bestaande
commando.
De tweede parameter van \newcommand is optioneel en bevat een getal tussen 1 – 9. Dit
getal geeft aan hoeveel parameters er verwacht worden als je het nieuwe commando gebruikt. Wanneer deze parameter niet opgegeven wordt, gaat LATEX er van uit dat het nieuwe
commando geen parameters verwacht.
De derde parameter van \newcommand is ook optioneel en bevat een standaardwaarde voor
de eerste parameter van het nieuwe commando.¹
In de vierde (verplichte) parameter staat, wat het nieuwe commando doet. De symbolen #1,
#2, enzovoort, kun je in de definitie van het nieuwe commando gebruiken. #1 wordt automatisch vervangen door de eerste parameter van het nieuwe commando, #2 wordt vervangen
door de tweede parameter van het nieuwe commande, enzovoort.
¹De derde parameter van \newcommand heeft dus pas zin als de tweede (optionele) parameter van \newcommand
ingevuld is: er moet namelijk minstens één parameter zijn voor het nieuwe commando.
40
4.3
Voorbeelden
1
\documentclass[10pt]{article}
2
\usepackage[dutch]{babel}
3
\newcommand
4
{\meerkeuzehorizontaal}
5
[4]
6
{
\\
#1 &
B beer
#2 & #3 & #4
C koe
\end{tabular}
11
\end{center}
12
}
\newcommand
15
{\meerkeuzeverticaal}
16
[3]
17
{
18
\begin{enumerate}
19
\item[A] #1
20
\item[B] #2
21
\item[C] #3
22
\end{enumerate}
23
A aap
A&B&C&D
9
10
}
24
\begin{document}
25
Lorem ipsum?
26
27
28
\meerkeuzehorizontaal
{dolor}{sit}{pax}{casa}
29
30
Welk dier is geen zoogdier?
31
32
33
34
B
sit
C
pax
D
casa
Welk dier is geen zoogdier?
\begin{tabular}{cccc}
8
14
A
dolor
\begin{center}
7
13
Lorem ipsum?
\meerkeuzeverticaal
{aap}{beer}{koe}
\end{document}
41
5
5.1
Lay-out
Documentclass
De eerste informatie die LATEX moet kennen om een brontekst te verwerken, is de stijl van het
document. Dit gebeurt met:
\documentclass[opties]{klasse}
Voor de klasse kun je kiezen uit:
• article
voor artikels in tijdschriften, korte verslagen,. . .
Standaard begint er geen nieuwe pagina na de titel van het document en wordt het
document enkelzijdig opgemaakt. Je kunt deze voorkeurinstelling wijzigen met de
opties.
Artikels bevatten geen hoofstukken, alleen genummerde secties.
• report
voor langere verslagen die uit verschillende hoofdstukken bestaan, cursussen, eindwerken, . . .
Standaard begint er een nieuwe pagina na de titel (er is dus een aparte titelpagina) en
wordt het document enkelzijdig opgemaakt.
Nieuwe hoofdstukken beginnen op de eerst beschikbare nieuwe pagina.
• book
voor echte boeken, die ook uit verschillende hoofdstukken bestaan, met apart titelblad,
enz.
Standaard begint er een nieuwe pagina na de titel (er is dus een aparte titelpagina) en
wordt het document tweezijdig (recto verso) opgemaakt.
Nieuwe hoofdstukken beginnen op de eerst beschikbare nieuwe rechterpagina.
• slides
voor transparanten. Deze klasse gebruikt grote sans serif letters.
Je kunt verschillende opties van \documentclass opgeven, gescheiden door komma’s. Je
kunt kiezen uit:
• 10pt (standaard), 11pt, 12pt
definieert de lettergrootte voor het gehele document. Als je geen optie aangeeft, dan
wordt standaard 10pt ingesteld.²
• a4paper, a5paper, . . .
definieert het papierformaat.³
• titlepage, notitlepage
bepaalt of een nieuwe pagina moet starten na de titel van het document of niet. De
klasse article start standaard geen nieuwe pagina, maar report en book wel.
• onecolumn (standaard), twocolumn
Het document wordt in twee kolommen afgedrukt (krantenstijl).
• twoside, oneside
De klasssen article en report zijn standaard enkelzijdig en de klasse book is standaard
tweezijdig: brede linkermarge en paginanummers links voor de even pagina’s, en brede
1
²Een punt is 72
van een inch (≈ 2,54 cm), dus ongeveer 31 mm.
³De standaardwaarde is het in Amerika gebruikte letter-formaat (6 mm breder en 18 mm korter dan het Europese
A4-papier).
42
rechtermarge en paginanummers rechts voor de oneven pagina’s. Of het document
effectief tweezijdig wordt afgedrukt, bepaal je natuurlijk zelf met de printer.
• openright, openany
bepaalt of nieuwe hoofdstukken enkel op een rechterpagina dan wel op de eerst beschikbare pagina moeten beginnen. De klasse report laat nieuwe hoofdstukken standaard op de eerst beschikbare pagina beginnen, de klasse book op de eerst beschikbare
rechterpagina. De klasse article heeft geen hoofdstukken.
Voorbeeld:
\documentclass[a4paper, 11 pt, twoside]{article}
5.2
Pagina-opmaakstijlen
\documentclass[a4paper]{article}
\pagestyle{stijl}
\begin{document}
...
body
...
\end{document}
Met \pagestyle kun je bepalen hoe de koptekst en de voettekst er moeten uitzien. Voor de
stijl kun je kiezen uit:
• plain (standaard voor article)
Paginanummers komen midden onderaan de pagina.
• headings (standaard voor book)
De titel van het lopende hoofdstuk (of sectie) komt bovenaan elke pagina aan de binnenkant. Het paginanummer komt ook bovenaan, maar aan de buitenkant: rechts bij
oneside en afwisselend rechts/links bij twoside.
Documentklasse
Linkerpagina
book, report
p
hoofdstuk
article
p
sectie
Rechterpagina
sectie
p
subsectie
p
• empty
drukt geen voettekst of koptekst af (en dus ook geen paginanummers).
• myheadings
Werkt hetzelfde als headings, behalve dat de kopteksttitels voor elke pagina bepaald
worden door de commando’s markright of markboth. Voorbeeld:
\documentclass[twoside]{book}
\pagestyle{myheadings}
\markboth{\LaTeX{} voor beginners}{Van Hirtum}
\begin{document}
...
\end{document}
43
2
LATEX voor beginners
Van Hirtum
The ideal situation occurs
when the things that we regard
as beautiful
are alse regarded by other people
as useful. . . .
3
TEX is zowel mooi als erg bruikbaar.
Sinds ik de ‘traditionele’ tekstverwerker op een zijspoor zette, betekent het
schrijven van wiskundige teksten plezier
en ontspanning. . . .
Je kunt de opmaakstijl van een bepaalde pagina wijzigen met het commando:
\thispagestyle{stijl}
Bijv. \thispagestyle{empty} ⁴ onderdrukt voor de huidige pagina de voet- en koptekst, in
het bijzonder het paginanummer. Merk op dat deze pagina wel degelijk een paginanummer
heeft, maar deze wordt niet afgedrukt.
5.3
Afmetingen van marges en tekst
Met
het
geometry-
pakket
kun
je heel gemakkelijk de
afmetingen
van marges en
tekst wijzigen.
LaTeX voorziet standaard in ruime marges en een niet te brede tekstbreedte. En daar zijn
goede redenen voor. Zie LaTeX voor beginners - deel 1 (Van Hirtum, LaTeX voor beginners deel 1). Wil je om een of andere reden toch de marges wijzigen, kun je dit best doen met het
geometry-pakket.
Hier zijn enkele voorbeelden:
\usepackage[margin=4cm]{geometry}
Alle marges (links, onder, rechts en boven) zijn nu even breed (4 cm).
\usepackage[text={14cm, 21cm}, top=2cm, left=4cm]{geometry}
De tekst is 14 cm breed en 21 cm hoog. De bovenmarge is 2 cm en de linkermarge is 4 cm. Met
het geometry-pakket kun je zelf bepaalde afmetingen kiezen terwijl de andere ontbrekende
afmetingen automatisch berekend worden. Zie de documentatie van het geometry-pakket
voor meer informatie.
⁴Let op: als je de titelpagina zonder paginanummer wilt, moet je dit commando geven ná het commando
\maketitle.
44
5.4
Paginanummers
Het commando \pagenumbering{parameter} bepaalt de stijl van de paginanummers. De
mogelijke stijlen zijn: arabic (1 2 3 4 . . . dit is de standaardstijl), roman (i ii iii iv . . . ),
Roman (I II III IV . . . ), alph (a b c d . . . ), Alph (A B C D . . . ).
Dit commando reset de paginateller. Bijv. om alle pagina’s in het ‘voorwoord’ met Romeinse
cijfers te nummeren en de rest van de tekst met Indo-Arabische cijfers:
...
\pagenumbering{roman}
Voorwoord ...
\chapter{Beginnen met \LaTeX{}}
\pagenumbering{arabic}
Hoofdtekst ...
De hoofdtekst begint opnieuw te nummeren vanaf pagina 1. Je kunt ook de nummering laten
beginnen met een zelf gekozen paginanummer:
\setcounter{page}{zelfgekozen paginanummer}
5.5
Nieuwe pagina op oneven pagina
Het commando \cleardoublepage beëindigt de huidige pagina en print eerst alle figuren
en tabellen af die in de wachtrij staan.⁵ In een tweezijdige paginastijl wordt de volgende
pagina begonnen op een rechterpagina (oneven nummer). Eventueel wordt eerst nog een
lege pagina ingevoegd.
5.6
Titel
1
\documentclass[a4paper]{article}
2
\usepackage[dutch]{babel}
3
\usepackage{graphicx}
4
\title
{\sffamily\Large Merel Vanherten}
\date
{\sffamily\large 2008}
9
10
\usepackage[margin=1cm]{geometry}
11
\begin{document}
12
\maketitle
13
\thispagestyle{empty}
14
\begin{center}
15
\includegraphics
16
2008
\author
7
8
Merel Vanherten
{\sffamily\Huge Olifanten voor beginners}
5
6
Olifanten voor beginners
[width=0.60\textwidth]{olifantndutu}
17
\end{center}
18
\clearpage
19
...
20
...
21
...
22
\end{document}
... ... ...
De titel van het document wordt ingevoegd met het commando \maketitle. De precieze
titelgegevens worden gespecificeerd met drie commando’s: \title, \author en \date. De
titel, auteursnaam en datum worden gecentreerd, elk op een aparte regel. Als een titel te lang
⁵ net als \clearpage
45
is, wordt hij automatisch afgebroken. Je kunt echter zelf de plaats bepalen waar een nieuwe
regel begonnen wordt door een \\ in te voegen. Als er meerdere auteurs zijn, waarvan de
namen gescheiden zijn door \and, dan verschijnen de namen zij aan zij.
Voorbeeld:
\title{Weervoorspelling op lange termijn \\onmogelijk}
\author{Jan Jansen \\Tienen
\and
Eva Dewinter \\Geel}
\date{1 april 2005}
\maketitle
\begin{abstract}Het weer is onderhevig aan ... \end{abstract}
Weervoorspelling op lange termijn
onmogelijk
Jan Jansen
Tienen
Eva Dewinter
Averbode
1 april 2005
Samenvatting
Het weer is onderhevig aan chaotische spelregels. Kleine oorzaken kunnen op termijn grote gevolgen hebben, deze kleinigheden zijn onberkenbaar, dus weersvoorspelling
op lange termijn is onmogelijk.
Als je het date-commando weglaat, neemt LATEX automatisch de datum van vandaag. Met
het lege \date{} wordt de datum weggelaten. Als je geen auteur wilt vermelden, laat je het
author-commando weg. Zoals reeds eerder gezegd, wordt de ‘titel’ op een aparte pagina
afgedrukt bij book en report, en dit gedrag kan beïnvloed worden door notitlepage en
titlepage.
Je kunt een aparte titelpagina (zonder paginanummer) ook zetten met een omgeving: \begin{titlepage}...\end{ti
De nummering begint dan vanaf 1 op de volgende pagina.
Tussen \begin{abstract} en \end{abstract} kan een samenvatting gegeven worden. Deze
wordt in een kleiner lettertype gezet en met een kleinere tekstbreedte. Dit commando is niet
beschikbaar in de documentklasse book.
5.7
Inhoudsopgave
Je kunt de inhoudsopgave in het document zetten met het commando \tableofcontents.
Let op: om de inhoudsopgave te genereren, moet je het document driemaal latexen:
• Tijdens de eerste compilatie (‘latexen’) worden de verschillende regels die in de inhoudsopgave moeten komen, weggeschreven in het bestand documentnaam.toc . Maar
deze inhoudsopgave is meestal niet correct, omdat de paginanummering nog niet klopt:
de inhoudsopgave neemt immers zelf ook plaats in.
• Tijdens de tweede compilatie worden deze regels (met foute paginanummering) in het
document gezet op de plaats waar het commando \tableofcontents staat. Nu wordt
een nieuwe inhoudsopgave weggeschreven naar het toc-bestand.
46
• Tijdens de derde compilatie wordt de juiste inhoudsopgave in het document gezet.
Je kunt de diepte (0=alleen hoofdstukken, 1=ook secties, 2=ook subsecties, 3=ook
subsubsecties) bepalen met het commando:
\setcounter{tocdepth}{diepte}
Standaard worden drie niveaus opgenomen in de inhoudsopgave, dus voor book en report:
tot en met subsecties, en voor article: tot en met subsubsecties. Als je iets per se toch wil
opnemen in de inhoudsopgave, bijvoorbeeld een Voorwoord of het trefwoordenregister, doe
je dit zo:
\section*{Voorwoord}
\addcontentsline{toc}{section}{Voorwoord}
...
\printindex
\addcontentsline{toc}{section}{Trefwoordenregister}
5.8
1
2
3
Hoofdstukken, secties, subsecties
\documentclass
[a4paper,twoside]
{article}
4
\usepackage[dutch]{babel}
5
\title{\LaTeX{} voor beginners}
6
\author{Jan Jansen}
7
\date{\today} % of: \date{1 april 2005}
8
\setlength{\textwidth}{6cm}
9
\begin{document}
LATEX voor beginners
Jan Jansen
25 januari 2016
10
\maketitle
11
\thispagestyle{empty}
12
\tableofcontents
13
\section{Inleiding}
14
\subsection{Beginnen met \LaTeX}
15
\LaTeX{} is gratis\ldots
16
\section{Installatie}
17
\subsection{MiKTeX}
1
18
\subsubsection{Downloaden}
1.1
19
MiKTeX is d\'e installatie\ldots
LATEX is gratis. . .
20
\subsection{Installeren}
21
Kies voor `large'\ldots
22
23
\subsubsection* {Nederlands}
Afbreekregels\ldots
24
\ldots
25
\appendix
26
\section{Documentatie}
2.2 Installeren
27
In de `texmf'-boom\ldots
Kies voor ‘large’. . .
28
\end{document}
Inhoudsopgave
%Dit moet ná \maketitle
1 Inleiding . . . . . . . . . . . . . .
1
1.1 Wat is LATEX? . . . . . . . . .
1
2 Installatie . . . . . . . . . . . . . . . . .
1
2.1 MiKTeX . . . . . . . . . . . . .
1
2.2 Installeren . . . . . . . . . . .
1
A Documentatie . . . . . . . . . . . . . .
1
Inleiding
Wat is LATEX?
2 Installatie
2.1
MiKTeX
2.1.1
Downloaden
MiKTeX is dé installatie. . .
Nederlands
Afbreekregels. . . . . .
Een document van de klasse article heeft een titel en is ingedeeld in secties, ondersecties
en onderondersecties. Achteraan komen eventueel nog appendices.
(Sub)Secties met een ‘*’ gemerkt krijgen geen sectienummer en worden dus niet opgenomen
in de inhoudsopgave.
Als je appendices wilt opnemen, moet je éénmaal het commando \appendix typen. Alle
secties die ná dit appendix-commando komen, worden als appendix gezet.
47
De klassen report en book laten nog twee andere commando’s toe:
\part{Titel} %(ook in article beschikbaar)
\chapter{Titel}
LATEX regelt zelf de witruimte tussen secties, de nummering en de lettergrootte van de titels.
Twee commando’s verschillen een beetje van de rest:
• Het commando \part heeft geen invloed op de nummering van de hoofdstukken. Als
hoofdstukken 1, 2 en 3 samen het eerste deel vormen, krijgt het eerste hoofdstuk uit
het tweede deel het nummer 4.
• Het commando \appendix zorgt ervoor dat de nummering van de volgende hoofdstukken (of secties in de klasse article) met letters gebeurt in plaats van met cijfers.
Alles op een rijtje:
\part{Titel}
\chapter{Titel}
%(alleen in book en report)
\section{Titel}
\subsection{Titel}
\subsubsection{Titel} %(alleen genummerd in article)
\appendix
5.9
%nu begint nummering met letters
Kruisverwijzingen
Dit is een van de krachtigste functies van LATEX. Je kunt elk punt in een document voorzien
van een naam (label), en naar dit label verwijzen vanuit elke andere plaats in het document.
LATEX zal steeds het correcte kruisverwijzingsnummer bepalen, maakt niet uit hoe dikwijls je
de brontekst compileert.
Een gelijkaardige methode wordt gebruikt om werken uit de bibliography te citeren of om een
trefwoordenregister te maken. Zie secties Bibliografie voor dummies 8 en Trefwoordenregister
maken 9.
1
De nieuwe brug over
2
de Peau\label{sectie:brug} is
3
de hoogste brug ter wereld.
4
...
5
In sectie \ref {sectie:brug} op
6
pagina \pageref {sectie:brug} zagen
7
we dat ...
De nieuwe brug in Milau is de hoogste
brug ter wereld. ... In sectie 5.9 op
pagina 48 zagen we dat ...
Je gebruikt een label-commando om een label aan te maken. Dit label is een door jou bepaald woord. Gewoonlijk typ je eerst de aard van het object waarnaar je verwijst (hoofdstuk,
sectie, figuur, tabel), gevolgd door een dubbelpunt, en dan de naam van het object waarnaar
je verwijst.
Om te verwijzen naar het aangemaakte label, gebruik je de commando’s \ref en \pageref
met als parameter de naam van het label.
Als het label in de doorlopende tekst staat, wordt de verwijzing automatisch het huidige
nummer van het hoofstuk, sectie of subsectie. Als het label in een tabel of figuur staat, wordt
de verwijzing het nummer van de tabel of van de figuur. Als het label in een genummerde
lijst staat, wordt de verwijzing het nummer van het item waar het label bijstaat.
48
Elk label moet uniek zijn in naamgeving. Om het jezelf gemakkelijk te maken, kun je het label
laten beginnen met de naam van het soort onderdeel waarnaar je wilt verwijzen. Bijvoorbeeld \label{figuur:jumbo} is duidelijk een label voor een figuur en \label{sectie:olifanten}
is blijkbaar een label voor een sectie.
Als je een \ref gebruikt, en LATEX heeft (nog) geen label gevonden heeft om naar te verwijzen,
drukt LATEX twee vraagtekens af (??) op de plaats van de verwijzing. Bovendien geeft LATEX
een waarschuwing, bijvoorbeeld:
Uitvoervenster
LaTeX Warning: Reference `olifant' on page 1 undefined on input
line 7.
LaTeX Warning: There were undefined references.
Om alle kruisverwijzingen goed te krijgen, moet de brontekst minstens tweemaal gecompi▷
leerd worden (⊴F10 ◁in WinShell). De eerste keer verzamelt LATEX alle kruisverwijzingen in
een apart hulpbestand, de tweede keer worden de juiste nummers en paginanummers ingevuld. Daardoor kan het gebeuren dat LATEX stukjes tekst moet opschuiven, en is dus een extra
compileergang nodig om de juiste paginanummers te zetten in de verwijzingen.
Met het pakket hyperref kunnen alle verwijzingen ‘klikbaar’ gemaakt worden. Zie sectie
10.2 Hyperref en Url op pagina 69.
Met het pakket showkeys kun je de namen van labels, refs en pagerefs afdrukken in de
marge van de tekst. Handig om na te kijken op fouten. Zie de documentatie van showkeys.
Een gelijkaardig pakket (showidx) doet hetzelfde met trefwoorden. Zie sectie 9 Trefwoordenregister op pagina 65.
5.10
Voetnoten en margenoot
1
%
Met \LaTeX{}%
2
\footnote{Spreek uit: `latech'.}
3
kun je teksten zetten
4
%
met een professionele typografie.%
5
\footnote{Vele uitgevers van
6
boeken gebruiken \LaTeX.}
Met LATEX1 kun je teksten zetten met een professionele typografie.2
1
Spreek uit: ‘latech’.
Vele uitgevers van boeken
gebruiken LATEX.
2
Lorem
ipsum
dolor
\marginpar {Lorem ipsum dolor}
Het commando \footnote zet een voetnoot onderaan de lopende pagina. Je vermeldt voetnoten altijd onmiddellijk (zonder spatie) na het woord of de zin waarnaar ze verwijzen. Zet
een voetnoot die betrekking heeft op een hele zin, achter de punt. Het %-teken verhindert
dat er een spatie komt voor het nummer van de voetnootverwijzing. Weet je nog: %-tekens
‘eten’ alle resterende tekens op een regel op. Een opmerking in de (buiten)marge komt er
met het commando \marginpar.
49
6
Tabellen
6.1
Tabular
\documentclass[a4paper]{article}
\usepackage[dutch]{babel}
\usepackage{ctable}
\begin{document}
\begin{tabular}{cccc}
\FL Veelvlak
& $z$ & $h$ & $r$
\ML Kubus
& 6
& 8
& 12
\NN Viervlak
& 4
& 4
& 6
\NN Voetbal
& 32
& 60
& 90
\NN Twaalfvlak & 12
& 20
& 30
Veelvlak
z
h
r
Kubus
Viervlak
Voetbal
Twaalfvlak
6
4
32
12
8
4
60
20
12
6
90
30
\LL
\end{tabular}
\end{document}
Deze tabel bestaat uit vijf (horizontale) rijen. De elementen in elke rij zijn gerangschikt in
vier gecentreerde kolommen (cccc). Na elke & begint een nieuwe kolom. De commando’s
\FL (First Line), \ML (Middle Line), \NN (Normal Newline), \LL (Last Line) komen uit het
ctable-pakket. De commando’s \FL en \LL zorgen voor een dikke eerste en dikke laatste lijn
met extra ruimte boven en onder de lijn zodat er typografisch verantwoorde tabellen kunnen
gemaakt worden. Er wordt automatische een nieuwe rij begonnen. Het commando \ML zet
een iets fijnere lijn voor tussenin, ook met een extra beetje witruimte boven en onder. Het
commando \NN begint een nieuwe rij zonder een lijn te trekken.
Merk op dat de variabelen z , h en r in wiskunde-modus staan. Ze worden dan automatisch
cursief gezet, volgens de typografische regels voor wiskundige variabelen.
Deze tabel is gezet volgens de typografische regels voor professionele tabellen:
Typografische regels voor tabellen
• Gebruik uitsluitend horizontale lijnen.
• Gebruik uitsluitend enkelvoudige lijnen.
• Zet de eenheden in de tabelkoppen.
• Zet altijd een cijfer voor de decimale punt (of komma).
• Herhaal een zelfde waarde.
Lorem
(cm)
Ipsum
(kg)
Dolor
(l)
10
15
44
20
20
20
3.0
0.5
6.5
Lorem
Goed
Ipsum
Dolor
3.0 l
10 cm 20 kg
15 cm "
.5 l
44
cm
"
.1 l
Fout
Als je alleen de commando’s gebruikt die we hier vermelden, zal jouw lezer je zeer dankbaar
zijn.
50
6.2
Vlottende tabellen
Net als figuren, kunnen tabellen ook vlottend gemaakt worden, compleet met een caption en
een label. Zie ook sectie 7 Afbeeldingen.
Tabel 4 – Formule van Euler
Veelvlak
z
h
r
z+h−r
Kubus
Viervlak
Twaalfvlak
6
4
12
8
4
20
12
6
30
2
2
2
1
\documentclass[a4paper]{article}
2
\usepackage[dutch]{babel}
3
\usepackage{ctable}
4
\begin{document}
5
6
\begin{table}[h]
7
\centering
8
\caption{Formule van Euler}
9
\label{tabel:euler}
10
\begin{tabular}{ccccc}
11
\FL Veelvlak
& $z$ & $h$ & $r$ & $z+h-r$
12
\ML Kubus
& 6
& 8
& 12
& 2
13
\NN Viervlak
& 4
& 4
& 6
& 2
14
\NN Twaalfvlak & 12
& 20
& 30
& 2
15
\LL
16
\end{tabular}
17
\end{table}
18
19
\end{document}
Zie tabel 4 op pagina 51.
Zie tabel~\ref {tabel:euler}
op pagina~\pageref {tabel:euler}.
De tabular-omgeving zit nu in een table-omgeving. Daardoor ontstaat een vlottende tabel.
Het bijschrift van een tabel (caption) wordt bovenaan gezet.⁶ Vlottende tabellen worden
automatische voorzien van een volgnummer (‘Tabel 1’, ‘Tabel 2’, enzovoort). Het label dient
voor de kruisverwijzing. Net zoals bij figuren: gebruik nooit ‘zie tabel 1’ of iets dergelijks,
maar steeds zie tabel~\ref{tabel:...}. Op de plaats van de puntjes komt dan het label
dat bij de tabel gedefineerd is. Gebruik hiervoor een woord dat in het kort iets zegt over de
tabel, zoals bijvoorbeeld euler, dat verwijst naar ‘formule van Euler’.
⁶ Bij figuren is dit omgekeerd: het bijschrift van een figuur staat onderaan.
51
6.3
Gecentreerde koppen en rijen met tekst
...
\usepackage{ctable}
...
Lor
Ipsum
Dolor
Ire
Sed fringilla, orci
ac lobortis adipiscing,
Vel congue justo
nisl
sit
amet.
14
\begin{tabular}{p{1cm}p{0.6cm}c}
\FL
\multicolumn{1}{c}{Lor}
& \multicolumn{1}{c}{Ipsum}
& Dolor
Era
\ML Ire
& Sed fringilla,
orci ac lobortis adipiscing,
& 14
\NN Erat
12
& Vel congue justo nisl sit amet.
& 12
\LL
\end{tabular}
Deze tabel bestaat uit drie kolommen met voorafbepaalde breedtes. Elke cel uit de de eerste
kolom is een parbox (links uitgelijnd) met een breedte van 0.6 cm. Elke cel uit de de tweede
kolom is een parbox (links uitgelijnd) met een breedte van 1.5 cm. Elke cel uit de derde
kolom is gecentreerd.
De eerste twee kolomkoppen zijn gedefinieerd als een multicolumn die over één kolom strekt
(1) en gecentreerd is (c). Op die manier zijn alle drie kolomkoppen gecentreerd. Zonder de
multicolumn-constructies zouden de eerste twee kolomkoppen ook parboxen zijn en dus
links uitgelijnd. Kolomkoppen horen echter gecentreerd te zijn.
6.4
Wil je meer weten over tabellen?
Lees dan het artikel Tables in LaTeX: Packages and Methods (tabellenmori ) met heel veel
praktijkvoorbeelden.
52
7
Afbeeldingen gebruiken in PDFLaTeX
7.1
Drie afbeeldingsformaten
Je kunt drie soorten van grafische bestandsformaten gebruiken in pdfLaTeX:
• jpg (foto’s)
• png (scherpe tekeningen)
• pdf (een pagina met tekst en/of foto’s en/of tekeningen).
De meeste programma’s kunnen afbeeldingen opslaan in een van deze bestandsformaten.
Afbeeldingen in een ander bestandsformaat, moeten eerst worden omgezet naar een van
deze drie bovenstaande bestandsformaten. Er zijn websites waar je dit online kunt laten
doen. Maar je kunt zelf ook software installeren om dat op uw eigen computer te doen.
ImageMagick is een heel degelijk programma waarmee je vanaf de opdrachtprompt deze
omzettingen gemakkelijk kunt uitvoeren. Zie sectie 7.11 voor het gebruik van ImageMagick.
Tip
Zorg er voor dat de naam van de brontekst en de namen van de figuren die je gebruikt
verschillend zijn:
wiskundekubus.tex en kubus.jpg
˂˂˂˂ en kubus.jpg
kubus.tex
˂
Goed
Fout
Als je figuren wilt gebruiken in LaTeX-bronteksten, moeten deze altijd apart bewaard worden,
los van de brontekst. Dit komt de stabiliteit van LaTeX nog eens ten goede. LaTeX-bronteksten
bevatten alleen maar de platte tekst, waardoor de brontekst altijd een beperkte omvang heeft.
Stel, je hebt een foto van een kat gemaakt, bijvoorbeeld felix.jpg. Stel, je hebt ook een
brontekst, bijvoorbeeld katten.tex: Je hebt beide bestanden bewaard in dezelfde map als
waarin het bronbestand staat.
⊵
Gebruik de knop Upload (rechts van de menu-knop) om af
beeldingen up te loaden in het project in ShareLaTeX. Deze
afbeelding moet, zoals we eerder zeiden, van het formaat jpg,
png of pdf zijn.
Bewaar
de afbeelding, bijvoorbeeld
felix.jpg en de brontekst, bijvoorbeeld
katten.tex in dezelfde map.
Je kunt de afbeelding nu gebruiken in de tekst met het includegraphics-commando van
het graphicx-pakket. (Let op: schrijf \usepackage{graphicx} met ‘cx’ en \includegraphics
met ‘cs’.) Dit commando verwijst naar een externe afbeelding. LaTeX zal tijdens het compileren deze afbeelding insluiten in het uiteindelijke pdf-document.
53
Voorbeeld
1
\documentclass[a4paper]{article}
2
\usepackage[dutch]{babel}
3
\usepackage[T1]{fontenc}
4
\usepackage[utf8]{inputenc}
5
\usepackage{graphicx}
6
\usepackage{amsmath}
7
\usepackage[pdftex, colorlinks]{hyperref}
8
\usepackage[text = {14cm, 24cm}]{geometry}
9
\begin{document}
10
\begin{center}
11
Kat
Kat
http://nl.wikipedia.org
12
13
\includegraphics[width = 4cm]{felix}
14
15
\url{http://nl.wikipedia.org}
16
\end{center}
17
\end{document}
Merk op: je moet de bestandsextensie (.jpg, .png of .pdf) niet per se typen in het commando
\includegraphics[...]{...}. LaTeX zoekt zelf wel uit of er een bestand aanwezig is met
een van deze drie geldige bestandsformaten.
7.2
Figuren met automatisch nummer en bijschrift
Het is professioneel om een afbeelding te voorzien van een bijschrift en eventueel gecentreerd
in de paginabreedte en vooral te voorzien van een automatisch nummer om er naar te kunnen
verwijzen in de tekst. Dit kan met behulp van een figure-omgeving,
Voorbeeld
%kat.tex
\documentclass[a4paper]{article}
\usepackage[dutch]{babel}
\usepackage{graphicx}
\begin{document}
\begin{figure}[h]
\centering
\includegraphics[width=4cm]{felix}
\caption{Een kat}
Figuur 5 – Een kat
\label{felix}
\end{figure}
Zie figuur~\ref {felix}
Zie figuur 5 voor een afbeelding van
een kat.
voor een afbeelding van een kat.
\end{document}
De afbeelding, samen met het bijschrift, is nu een vlottende figuur geworden. Een vlottende
figuur kan niet worden afgebroken als de pagina vol is, maar wordt op een speciale manier
behandeld. Het meest voorkomende probleem met vlottende figuren is dat er niet genoeg
plaats is op een pagina om de figuur te zetten. LaTeX lost dit probleem op door de figuur
naar een andere pagina te verhuizen en de rest van de huidige pagina op te vullen met de
gewone tekst.
54
7.3
De plaats van een vlottende figuur
De optionele plaatsingsparameter van het commando includegraphics kan een combinatie
van de tekens htbp! bevatten. Hiermee geef je aan hoe LaTeX de figuur moet plaatsen:
• [h]: hier ter plaatse (kleine figuren ‘luisteren’ gemakkelijk naar deze positie-aanduiding);
• [t]: aan de top van een pagina;
• [b]: op de bodem van een pagina;
• [p]: op een aparte pagina met alleen figuren;
• [!]: zonder rekening te houden met andere paramters, zoals het maximaal aantal
figuren per pagina.
LaTeX plaatst de figuur (of tabel) bij voorkeur bovenaan (t) of onderaan (b) op de volgende
pagina, of, als dat ook niet mogelijk is, op een speciaal voorziene pagina (p), zelfs als het
resultaat niet volgens de regels is (!). Met de optie [h] kun je de figuur hier ter plaatse
zetten, in zover het mogelijk is.
Als een figuur (of een tabel) niet op de huidige pagina kan geplaatst worden, wordt ze in
een wachtrij gezet. Bij het begin van een nieuwe pagina controleert LaTeX telkens of er zich
nog een tabel of figuur in de wachtrij bevindt, waarbij de volgorde van de tabellen of figuren
wordt gerespecteerd. Soms kan een bepaalde tabel of figuur opstopping veroorzaken in een
wachtrij. Dan kun je best het commando \clearpage gebruiken, zodat een nieuwe pagina
begonnen wordt, nadat alle wachtende tabellen en figuren afgedrukt zijn. Hetzelfde systeem
wordt gebruikt bij tabellen. Zie sectie 6 Tabellen op pagina 50.
7.4
Als je bedoelt: echt hier, en nergens anders
Als je de optie [h] echt letterlijk wilt nemen, en je laat het niet graag aan LaTeX over om te
bepalen waar figuren moeten komen, kun je het pakket \float gebruiken. Dit pakket laat
een extra optie [H] toe (let op: ’H’ met een hoofdletter dus). Deze optie [H] betekent echt
hier, en nergens anders. Deze optie zal veel frustraties wegnemen omtrent figuren die te fel
vlotten naar je zin.
• [H]: echt hier, en nergens anders.
Een nadeel is natuurlijk dat er extra witruimte kan ontstaan. Je zult dus de bladschikking
moeten in het oog houden. Maar ja, elk voordeel heb zijn nadeel.
7.5
Caption en label van een vlottende figuur
Een figure-omgeving heeft een bijschrift (caption) en een label. Het bijschrift van figuren
wordt best onderaan gezet (in tegenstelling tot de bijschriften van tabellen, die bovenaan komen). Het caption-commando komt dus na het includegraphics-commando. Zie voorbeeld
in sectie 7.2 op pagina 54.
Het label dient om naar de figuur te verwijzen in de lopende tekst. Voorbeeld:
Zie figuur ?? op pagina ??.
Zie figuur~\ref {jumbo}
op pagina~\pageref {jumbo}.
Figuur 6 – Jumbo
55
Schrijf dus nooit in de lopende tekst ‘zie figuur 9 op pagina 59 of iets dergelijks. Want als je
achteraf figuren toevoegt of verwijdert, heb je heel veel werk om alle nummeringen aan te
passen. Daarbij is de kans groot dat je fouten maakt. LaTeX voorziet alle figuren automatisch
van het juiste nummer dankzij het systeem:
\label{...} - \ref{...} - \pageref{...}
Op de plaats van de puntjes zet je uiteraard drie keer hetzelfde woord, bijvoorbeeld de bestandsnaam van de figuur. Op die manier weet LaTeX naar welke figuur je precies verwijst.
Hierbij is het nodig dat de brontekst tweemaal gecompileerd wordt. Na de eerste keer zet
LaTeX alle verwijzingen in een apart hulpbestand, na de tweede keer zet LaTeX de juiste
nummers in de tekst.
Op dezelfde manier werken verwijzingen naar tabellen, naar werken in de bibliografie of
naar secties. We noemen dit soort verwijzingen kruisverwijzingen. Zie ook sectie 6 Tabellen en sectie 8 Bibliografie en sectie 5.9 Kruisverwijzingen voor nog meer toepassingen van
kruisverwijzingen.
7.6
Opties van includegraphics
7.6.1
Ware grootte, vergroten en verkleinen
\includegraphics
[]
{olifant}
Dit is de afbeelding op ware grootte. In dit voorbeeld is olifant.png een figuur van 2,3 cm
op 2,3 cm.
\includegraphics
[scale=1.20]
{olifant}
\includegraphics
[scale=0.50]
{olifant}
De afbeelding is nu vergroot met 20 % (scale=1.20) en verkleind tot 50 % van de ware
grootte (scale=.50).
56
7.6.2
Breedte of hoogte bepalen
\includegraphics
[width=2cm]
{olifant}
\includegraphics
[height=1cm]
{olifant}
\includegraphics
[width=.25\textwidth]
{olifant}
Als je alleen de breedte of de hoogte van de afbeelding instelt, wordt de andere afmeting
automatisch aangepast, zodat de verhoudingen nog steeds kloppen. Je kunt ook relatieve
maateenheden gebruiken. Voorbeeld: de breedte van de derde afbeelding is gelijk aan 25 %
van de breedte van een regel tekst.
7.6.3
Een kader rond de afbeelding
\fbox{
\includegraphics
[width=0.25\textwidth]{olifant}
}
7.6.4
Roteren
\includegraphics
[angle=45, width=1cm]{olifant}
\includegraphics
[angle=-20, width=1cm]{olifant}
7.6.5
Trim en Viewport
\includegraphics
[trim = 0.3cm 0cm 0.2cm 0cm, clip,
width=1cm]{olifant}
\includegraphics
[viewport = 100 100 557 540, clip,
width=1cm] {olifant}
De optie [trim = 0.3cm 0 0.2cm 0, clip] knipt links 0,3 cm, onder 0 cm, rechts 0,2 cm
en boven 0 cm weg van de afbeelding. Je moet de optie clip gebruiken, zodat de opgegeven
stukjes daadwerkelijk worden afgeknipt.
De optie [viewport = 100 100 557 540, clip] bepaalt welk deel van de afbeelding getoond wordt. De eerste twee coördinaten (100, 100) zijn van de linkerbenedenhoek van het
57
venster en de laatste twee coördinaten (557, 540) zijn van de rechterbovenhoek. Dit voorbeeld toont dus een stukje van 457 × 440 pixels van de afbeelding. De afbeelding zelf is
540 pixels breed en 557 pixels hoog.
Je kunt in plaats van de optie clip te gebruiken, ook de stervorm van \includegraphics
gebruiken:
\includegraphics* [viewport= 100 100 557 540, width=2cm]{elephant}
7.7
Tekst rond een afbeelding
...
\usepackage{wrapfigure}
...
\begin{wrapfigure}{l}{3.2cm}
\includegraphics[width=3cm]{jumbo}
\caption{Jumbo}\label{olifant}
\end{wrapfigure}
Figuur 7 – Jumbo
\lipsum[1-2]
Dicat noluisse
facilisis
sea
ut, his ut sale
voluptua, vis
vide causae
at. Ea quo tale
sint debet, vix
ad veri elitr gloriatur.
Zie figuur~\ref {olifant}.
Zie figuur 7.
Je kunt de tekst rond een afbeelding (of een tabel, of een stukje tekst) zetten met behulp
van het pakket wrapfigure. De verplichte parameters {l}{3.2cm} voorzien links een plaats
van 3.2 cm breed om de afbeelding met het bijschrift te plaatsen. Je kunt ook hoofdletters
L en H gebruiken om er een vlottende figuur van te maken. Dit is bijvoorbeeld nodig als je
wrapfigure gebruikt in de buurt van een pagina-einde. Zie de documentatie van het pakket
wrapfigure voor meer mogelijkheden.
7.8
Een zelfgemaakt commando voor vlottende figuren
Als je veel figuren gebruikt in een tekst, is het handig om een nieuw commando te ontwerpen,
bijvoorbeeld:
\floatfiguur{width=4cm}{felix}{Een kat}
Het commando \floatfiguur telt drie parameters. De eerste parameter is de optionele parameter van het includegraphics-commando, bijvoorbeeld width=4cm, de tweede parameter
is de bestandsnaam van de afbeelding (de extensie .jpg, .png of .pdf mag je weglaten) en
de derde parameter is het bijschrift.
Voorbeeld:
58
%dieren.tex
\documentclass[a4paper]{article}
\usepackage[dutch]{babel}
\usepackage{graphicx, ctable, url}
\usepackage{hyperref}
\usepackage[latin1]{inputenc}
\usepackage[margin=8cm]{geometry}
\newcommand{\floatfiguur}[3]{
\begin{figure}[h]
\centering
Figuur 8 – Een kat
\includegraphics[#1]{#2}
\caption{#3}
\label{#2}
\end{figure}
}
\begin{document}
\floatfiguur
{width=4cm}{felix}{Een kat}
\figuur
{height=3cm,angle=90}
{jumbo}{Een olifant op zijn kant}
Zie figuur~\ref{felix}
Figuur 9 – Een olifant op zijn kant
en figuur~\ref{jumbo}...
\end{document}
Zie figuur 8 en figuur 9 voor afbeeldingen van een kat en een olifant.
Merk op dat de tweede parameter (#2) een tweede keer gebruikt wordt om automatisch
een label toe te kennen aan de figuur, namelijk de bestandsnaam van de figuur. In bijvoorbeeld \figuur{width=4cm}{felix}{Een kat} is de bestandsnaam felix.jpg (of felix.png
of felix.pdf) en wordt felix automatisch de naam van het label om naar te verwijzen.
7.9
Subfiguren
Elke subfiguur heeft zijn eigen bijschrift en subletter (of subnummer, zelf in te stellen). Zie
de documentatie van het pakket subfig voor meer mogelijkheden.
...
\usepackage{subfig}
\newcommand{\figuur}[2]{
\vspace{0pt}\includegraphics[width=#1]{#2}
}
...
\begin{figure}[h]
(a) Koe
\centering
\subfloat
(b) Kalf
Figuur 10 – Moeder en kind
[Koe]{\figuur{2cm}{olifant}}
\subfloat
[Kalf ]{\figuur{1cm}{olifant}}
\caption{Moeder en kind}
\label{moederenkind}
\end{figure}
59
7.10
Tekenprogramma’s
Er zijn tal van programma’s voorhanden om zelf tekeningen te maken. Om eenvoudige schetsen te maken is er bijvoorbeeld gimp. Je kunt de gemaakte rastertekening bewaren als een
png-afbeelding.
Wil je hoogwaardige vectortekeningen maken, kijk dan ook eens naar Asymptote. Dit is een
echte programmeertaal waarmee je ingewikkelde en haarscherpe tekeningen kunt maken.
Deze programmeertaal werkt bovendien zeer nauw samen met LaTeX. Zie ook Programmeren
met Asymptote (asyprogeen ). Je kunt zelf ter plaatse in een LaTeX-document tekeningen
maken. Hiervoor zijn er heel wat macro-pakketten geschreven, bijvoorbeeld TikZ. Zie The
TikZ and pgf packages (tikz ).
7.11
Afbeeldingen converteren naar jpg, png of pdf
Afbeeldingen die met pdf LaTeX verwerkt worden, moeten van het formaat jpg, png of pdf
zijn. Andere afbeeldingen moeten eerst omgezet worden naar een van deze drie bestandsformaten.
ImageMagick is zo’n programma waarmee je vanaf de opdrachtprompt deze omzettingen
gemakkelijk kunt uitvoeren. Bij een Linux-distributie is dit programma standaard aanwezig.
Voor een Windows-platform kun je het programma gratis downloaden:
wwww.imagemagick.org.
Als het programma geïnstalleerd is, kun je aan de opdrachtprompt snel afbeeldingen omzetten naar een ander formaat.
Om bijvoorbeeld het bestand olifant.gif om te zetten naar olifant.png ga je als volgt te
werk. De werkwijze is dezelfde in Windows en Linux.
Terminal
convert
olifant.gif
olifant.png
Soms is aangewezen om de gewenste resolutie handmatig in te stellen met behulp van de
optie density.
Terminal
convert
-density 300
foo.pdf
foo.png
Er zijn nog veel meer mogelijkheden van het programma ImageMagick. Zie de handleiding
voor meer informatie.
Sommige betere tekenprogramma’s leveren afbeeldingen in eps-formaat — voor vectortekeningen. Vectortekeningen worden beschreven door lijnen en blijven er scherp uitzien als er
ingezoomd wordt. Om een eps-afbeelding om te zetten naar een pdf-bestand, is het hulpprogramma epstopdf het best geschikt — epdtopdf is automatisch geïnstalleerd in MiKTeX
(Windows) of TexLive(Linux). Bijvoorbeeld, om de tekening grafiek.eps te converteren
naar grafiek.pdf, geef je het volgende commando aan de opdrachtprompt in de map waar
de afbeelding opgeslagen is (de naam van het doelbestand grafiek.pdf moet je niet typen).
Terminal
epstopdf grafiek.eps
60
8
Bibliografie met Biblatex
Bijna elk wetenschappelijk document bevat een lijst met referenties en/of een bibliografie.⁷
Zo’n referentielijst of bibliografie maken betekent heel wat werk, maar LaTeX bevat daarvoor
uitstekende gereedschappen: het biblatex-pakket en het biber-sorteerprogramma. Als je
deze gereedschappen gebruikt is het relatief eenvoudig om:
• een databank te creëren met alle referenties;
• automatisch de geciteerde referenties te selecteren;
• de layout van de bibliografie aan te passen aan de eisen van de uitgever.
8.1
De bibliografische databank
De eerste stap is het maken van een bibliografische databank. Dit is een apart bestand (of
meerdere bestanden, bijv. elk volgens een bepaald thema) met alle bibliografische gegevens
van publicaties die je ooit hebt geraadpleegd. Dit bestand is een platte tekst, die je kunt
typen in om het even welke editor. Je moet dit bestand bewaren onder de extensie .bib,
▷
bijvoorbeeld ⊴bibdatabank.bib ◁.
Voorbeeld
%bibdatabank.bib
@book{guide,
author
= "Kopka, Helmut and Daly, {Patrick W.}",
title
= "Guide to LaTeX",
edition
= "fourth",
publisher = "Addison-Wesley",
year
= 2003
}
@online{latbeg1,
author
= "Van Hirtum, Wilfried",
title
= "LaTeX voor beginners",
year
=
url
= {http://users.fulladsl.be/spb10695}
2016,
}
@book{grafisch-ontwerp,
author
= "Numan, John",
title
= "Bronnenboek voor grafisch ontwerp",
publisher = "Academic Service",
address
= "Schoonhoven",
year
= 2003,
isbn
= {90 395 2114 X}
}
@online{biblatex-localguide,
language
= {english},
title
= "Local guide to Biblatex",
author
= "Hegna, Knut and
editor
= "Department of Informatics -- University of Oslo",
year
= 2013,
url
= {http://dag.at.ifi.uio.no/latex-links/biblatex-guide.pdf}
Langmyhr, Dag",
}
Het eerste woord van elke publicatie in de bibdatabank, bijvoorbeeld @book, begint met een
apestaart @ en geeft de soort publicatie aan. Voorbeelden: @article, @book, @online.
⁷ Een bibliografie is een inventaris van alle bronnen die je zelf hebt gelezen, of die aan te raden zijn als verdere
lectuur. Een referentielijst is een inventaris van enkel die publicaties waarnaar je in je manuscript verwijst.
61
Tussen accolades {...} komt de sleutel. Je mag de naam van de sleutel zelf kiezen (gemakshalve in kleine letters). Je gebruikt deze unieke sleutel in de brontekst om naar de publicatie
te verwijzen. Daarna volgt een lijst met verschillende velden van de publicatie, gescheiden
door komma’s, volgens het patroon veldnaam="..." of veldnaam={...}. De accolades of
aanhalingstekens mogen weggelaten worden als de veldtekst alleen bestaat uit een getal.
Extra accolades
Als informatie ongewijzigd, letterlijk moet worden overgenomen, gebruik dan extra accolades, bijvoorbeeld publisher = {{O’R}eilly}, author = {Jansen {and} sons}.
@article
@book
@manual
@online
@misc
author
journal
title
subtitle
year
keyword
institution
publisher
location
edition
pages
isbn
url
urldate
note
Een artikel in een tijdschrift
Een uitgegeven boek
Een technische handleiding
Een webpagina
Wat niet past in bestaande soorten publicaties
De naam van de auteur(s)
De titel van het tijdschrift
De titel van de publicatie
De ondertitel van de publicatie
Het jaar van de publicaties
Een sleutelwoord, om te kunnen sorteren
De naam het academisch instituut
De naam van de uitgeverij
Woonplaats van de uitgeverij
Het nummer van de uitgave
Welke pagina’s
Het internatiol standard book number
Het webadres
Datum wanneer de publicatie is geraadpleegd
Bijkomende informatie
Tabel 5 – Soorten van publicaties in de bibdatabank. Voor
een complete lijst zie (LEHMAN
e.a., The Biblatex Package).
Tabel 6 – Soorten van velden
in de bibdatabank. Voor een
complete lijst zie (LEHMAN e.a.,
The Biblatex Package). Schrijf
in de databank steeds zoveel
informatie als je kunt vinden
over de publicatie. Biblatex zal
automatisch gebruiken wat relevant is.
Je citeert een publicatie uit de bibdatabank met het commando \cite of \parencite (met
haakjes). Je kunt details toevoegen via een optionele parameter, bijvoorbeeld [pagina 15].
In het pdf-document worden deze verwijzingen ingevuld met de naam van de auteur en de
titel (of een andere combinatie) van de publicatie.
(Knuth, The TeXbook)
... \parencite{texbook} ...
... \parencite{biblatex-localguide} ...
(Hegna en Langmyhr, Local guide to
Biblatex)
Zie ook \parencite{grafisch-ontwerp}.
(Numan, Bronnenboek voor grafisch
ontwerp)
Om in de bibliografie een publicatie te zetten waar niet naar verwezen wordt, zet je \nocite{sleutel}
in de brontekst. Met \nocite{*} zet je ineens alle bronnen uit de bibdatabank in de bibliografie.
62
8.2
Een minimaal voorbeeld
%voorbeeld-biblatex.tex
Inhoudsopgave
\documentclass[a5paper]{article}
1 Voorbeeld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2 Typografie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
\usepackage[dutch]{babel}
\usepackage[T1]{fontenc}
1
\usepackage[utf8]{inputenc}
\usepackage[
= biber,
2
citestyle = authortitle,
bibstyle
= numeric,
sorting
= nty
Typografie
Zie ook (Numan, Bronnenboek voor grafisch ontwerp).
Referenties
]{biblatex}
\addbibresource{bibdatabank.bib}
[1]
Knut Hegna en Dag Langmyhr. Local guide to Biblatex.
Engels. Red. door Department of Informatics – University of Oslo. 2013. url: http://dag.at.ifi.uio.no/
latex-links/biblatex-guide.pdf.
[2]
Donald Ervin Knuth. The TeXbook. Computers and Typesetting A. Reading, Massachusetts: Addison-Wesley,
1984, x + 483pp. isbn: 0-201-13448-9.
[3]
John Numan. Bronnenboek voor grafisch ontwerp. Schoonhoven: Academic Service, 2003. isbn: 90 395 2114 X.
\usepackage[
colorlinks,
linkcolor = blue,
citecolor = blue,
urlcolor
Voorbeeld
In het oorspronkelijke boek van Donald Knuth (Knuth, The
TeXbook) en in de Biblatex-gids (Hegna en Langmyhr, Local
guide to Biblatex) vind je alle informatie.
\usepackage{csquotes}
backend
1
1
= blue
]{hyperref}
\begin{document}
\tableofcontents
\section{Voorbeeld}
In het oorspronkelijke boek van Donald Knuth
\parencite{texbook} en in de Biblatex-gids
\parencite{biblatex-localguide}
vind je alle informatie.
\section{Typografie}
Zie ook \parencite{grafisch-ontwerp}.
\printbibliography
\addcontentsline{toc}{section}{Referenties}
\end{document}
Figuur 11 – We veronderstellen dat je het minimaal voorbeeld (voorbeeld-biblatex.tex) én de bibdatabank (bibdatabank.bib) hebt aangemaakt in een editor, bijvoorbeeld in ShareLaTeX.
⊵
Je kunt dan de LaTeX-brontekst compileren met de Recompile . Achter de schermen heeft Sha
⊵
reLaTeX drie bewerkingen uitgevoerd. Je hoeft echter maar eenmaal op de knop Recompile
63
te klikken. ShareLaTeX voert deze drie stappen automatisch achter elkaar uit.
1. Eerste compilatie: pdflatex voorbeeld-biblatex. LaTeX zet nu alle verwijzingen in
een apart hulpbestand (voorbeeld-biblatex.bbl).
2. Het programma biber moet lopen: biber voorbeeld-biblatex. Nu maakt Biblatex het
bibliografiebestand aan (voorbeeld-biblatex.bbl).
3. Twee compilatie: pdflatex voorbeeld-biblatex. Nu wordt het bibliografie-bestand
in het pdf-document geplaatst.
Verbeter eventuele fouten in de bibdatabank en/of de
LaTeX-brontekst.
Het kan soms nodig zijn bij, hardnekkige
fouten, om de tijdelijke hulpbestanden
even
op te ruimen. Klik dan op de knop
▷
⊴Clear cached files ◁ helemaal onderaan de
laatste foutmelding.
Als alles goed is gegaan, heb je een leesbaar pdf-document. Merk in het bijzonder op:
• Alle commando’s \cite{...} zijn vervangen door de bijbehorende referenties (naam
auteur, titel) uit de bibliografie.
• Het commando \printbibliography heeft de referentielijst geproduceerd, met alleen
die publicaties waarnaar is verwezen in de tekst.
• De publicaties in de referentielijst zijn alfabetisch gerangschikt volgens naam auteur,
titel, jaartal.
• De opmaakstijl van de referentielijst is met nummers tussen vierkante haken: [1], [2],
...
• De naam van meerdere auteurs worden gescheiden door het woordje and in de bibdatabank, en worden vervangen door komma’s, of door het juiste woord en in de taal van
het pdf-document.
•
• De backend biber wordt gebruikt voor het sorteren van de referentielijst.
• Het commando \addbibibresource{bibdatabank.bib} moet in de preamble komen.
Je moet ook de extensie (.bib) typen in de naam van de bibdatabank.
• Elke naam wordt gegeven in een van de twee volgende manieren.
Voornaam Familienaam
Familienaam, Voornaam
Beide vormen zijn gelijkwaardig, maar gebruik de laatste in meer complexe situaties,
bijvoorbeeld:
author = {Brinch Hansen, Per}
author = {van Beethoven, Ludwig}
author = {Vallee Poussin, Charles Louis Xavier Joseph de la}
author = {Ford, Jr., Henry}
• Je kunt varianten gebruiken van het commando \cite.
64
Knuth
\citeauthor{texbook}
\citetitle{texbook}
The TeXbook
\citeyear{texbook}
1984
\citeurl{biber}
\parencite{texbook}
biber
Als een voetnoot.\footcite{texbook}
(Knuth, The TeXbook)
Als een voetnoot.a
a
Knuth, The TeXbook.
• Standaard zet LaTeX de titels ‘Referenties’ (article) en ‘Bibliografie’ (book en report)
in de bibliografie. Maar je kunt dit wijzigen door een extra optie mee te geven met het
commando, bijvoorbeeld
\printbibliography[title = Literatuurlijst].
• De titel van een bibliografie wordt zonder nummer gezet en komt bijgevolg ook niet in
de inhoudsopgave. Wil je de bibliografie toch in de inhoudsopgave zetten, gebruik dan
het commando \addcontentsline met de argumenten toc (table of contents), section
(niveau van opmaak) en de titel van de bibliografie, bijvoorbeeld ‘Literatuurlijst’.
• Met het pakket hyperref kunnen alle verwijzingen naar items uit de bibliografie ‘klikbaar’ gemaakt worden. Zie sectie 10.2 Hyperref en Url op pagina 69.
• De bibliografie wordt automatisch alfabetisch gesorteerd op familienaam van de (eerste) auteur. Tussen de onderdelen komt telkens een punt.
8.3
Verder lezen
Er is een heel uitvoerige technische handleiding van BibLaTeX beschikbaar (Lehman e.a.,
The Biblatex Package) van ongeveer 250 pagina’s. Er is ook een heel goede basishandleiding
van een dertigtal pagina’s beschikbaar op de universiteit van Oslo (Hegna en Langmyhr,
Local guide to Biblatex).
9
Trefwoordenregister maken
De werkwijze om een trefwoordenregister te maken, verloopt in verschillende stappen in
een bepaalde volgorde. Typ eerst de brontekst, voorzien van enkele speciale commando’s.
Voorbeeld:
65
\documentclass[a4paper]{article}
Trefwoordenregister
\usepackage[dutch]{babel}
aap, 5
olifant, 2
\usepackage{makeidx}
\makeindex
\begin{document}
olifanten \index{olifant}
apen\index{aap}
\renewcommand
{\indexname}
{Trefwoordenregister}
\printindex
...
\end{document}
Stel dat het commando \index{aap} op pagina 5 staat en en het commando \index{olifant}
op pagina 2. De woorden ‘aap’ en ‘olifant’ worden automatisch opgenomen met de juiste paginaverwijzing in een apart trefwoordenregister. Standaard gebruikt LATEX de titel ‘Index’. Het
Nederlands geeft de voorkeur aan het woord ‘Trefwoordenregister’. Het trefwoordenregister
komt op de plaats van het commando \printindex.
Om het aanmaken van een trefwoordenregister te vergemakkelijken, kun je best een gebruikersprogramma definiëren in de editor. In WinShell gaat dit als volgt:
Winshell →
Opties →
Gebruikersprogramma’s
Vul de tekstvakken Naam, exe-bestand en cmd-line in zoals in het voorbeeld van figuur 12
op pagina 66
Let op: zet het keuzevakje MS-DOS aan en zet de keuzevakjes LaTeX eerst, PdfLaTeX eerst
en DVI eerst af.
Figuur 12 – Een zelfgemaakte knop in WinShell
Ga verder in WinShell:
Winshell →
Opties →
Beeld →
Aanpassen
Kies de categorie Gebruikersprogramma’s en sleep de knop Trefwoorden, die je eerder aan▷
▷
gemaakt hebt, naar de werkbalk, bijvoorbeeld tussen de knoppen ⊴BIB ◁en ⊴DVI ◁.
▷
Vanaf nu kun je de knop ⊴Trefwoorden ◁aanklikken.
66
De werkwijze om een trefwoordenregister te maken in de editor WinShell gaat vanaf nu als
volgt:
Trefwoordenregister maken in WinShell
1. In de preamble:
\usepackage{makeidx}
\makeindex
2. In de lopende tekst:
\index{aap}.
\index{olifant}.
\index{...}.
...
\renewcommand{\indexname}{Trefwoordenregister}
\printindex (op de plaats waar het register moet komen)
3. In de editor:
▷
⊴F10▷ ◁(pdflatex)
→ ⊴trefwoorden ◁(zelfgemaakte toets)
▷
→ ⊴F10 ◁
Bij het maken van een trefwoordenregister zijn dus drie processen nodig. Tijdens de eerste
▷
keer latexen (⊴F10 ◁), verzamelt LATEX alle trefwoorden met het paginanummer waar ze voorkomen in een apart hulpbestand (met bestandsextensie
.idx). Met de uitvoering van het
▷
programma makeindex via de zelfgemaakte knop ⊴Trefwoorden ◁, wordt dit hulpbestand opge▷
maakt in een bepaalde stijl. Tijdens de tweede keer latexen (⊴F10 ◁), wordt het opgemaakte
trefwoordenregister in de tekst opgenomen.
Met het pakket hyperref kunnen de paginanummers in het trefwoordenregister ‘klikbaar’
gemaakt worden. Zie sectie 10.2 Hyperref en Url op pagina 69.
Met het pakket showidx kun je de trefwoorden afdrukken in de marge van de tekst. Handig
om na te kijken op fouten. Zie de documentatie van showidx.
Zie de documentatie van het pakket makeidx voor meer uitleg over trefwoorden verzamelen.
67
10
Beamer, Hyperref, Pdfpages
10.1
Beamer
De documentclass beamer dient om presentaties te maken in liggend formaat die gebruikt
worden met een grootbeeldprojector. LATEX gebruikt automatisch een groot en schreefloos
lettertype.
Er zijn
speciale knoppen aanwezig om de presentatie te bedienen,
⊵automatisch
⊵
zoals Volgende , Vorige , enzovoort. Zie ook de help-pagina’s van ShareLaTeX voor meer
uitleg. (Sharelatex, Beamer).
\documentclass{beamer}
\usepackage[T1]{fontenc}
\usepackage[utf8]{inputenc}
\usepackage[dutch]{babel}
\usepackage{graphicx, url}
\usepackage{hyperref}
\begin{document}
\begin{frame}
I
grote oren
I
groot brein
I
groot lawaai
\includegraphics[width=5cm]{jumbo}
\begin{itemize}
\item grote oren
\item groot brein
\item groot lawaai
\end{itemize}
\end{frame}
Wat moeten dat voor ruimten zijn waar die grote olifanten
wandelen gaan zonder zich te stoten.
\begin{frame}
Wat moeten dat voor ruimten zijn
waar die olifanten wandelen gaan
zonder zich te stoten.
\end{frame}
\end{document}
68
10.2
Hyperref en Url
\documentclass{article}
Inhoudsopgave
\usepackage[dutch]{babel}
\usepackage[text={5cm,6cm}]{geometry}
\usepackage{url}
\usepackage[
pdftex,
a4paper,
pagebackref,
1 Lorem
1
2 Ipsum
2
Literatuur
2
colorlinks,
linkcolor=blue,
1
urlcolor=blue,
citecolor=blue,
Lorem
Het boek [2] is een goede handleiding.
]{hyperref }
www.miktex.org
\begin{document}
\tableofcontents
\section{Lorem}
Het boek \cite{kattengevorderden}
1
is een goede handleiding.
\url{www.miktex.org}
2
Ipsum
\section{Ipsum}
staat een goed voorbeeld.
In [1, pagina 15] staat een goed
voorbeeld.
\url{http://users.%
http://users.fulladsl.be/
spb10695/latex.html
In
\cite[pagina 15]{allesoverdekat}
fulladsl.be/spb10695/latex.html}
Literatuur
\renewcommand{\refname}{Literatuur}
\addcontentsline
{toc}{section}{Literatuur}
[1] Felix De Hond. Alles over
katten. 2008. 2
\begin{thebibliography}{99}
\bibitem{allesoverdekat}
Felix De Hond.
[2] Felice De Kat. Katten voor
gevorderden. 2009. 1
\emph{Alles over katten}.
2008.
2
\bibitem{kattengevorderden}
Felice De Kat.
\emph{Katten voor gevorderden}.
2009.
\end{thebibliography}
\end{document}
Met het pakket hyperref verschijnen alle verwijzingen in de inhoudsopgave (\section), bibliografie (\cite), trefwoordenregister (\index), kruisverwijzingen (\ref), en url’s (\url)
in een aangepaste kleur. Je kunt al deze verwijzingen op het beeldscherm (pdf) aanklikken
met de muis. De optie pagebackref zorgt ervoor dat in de bibliografie de paginanummers
staan waarop het werk geciteerd werd, bijvoorbeeld pagina 2 voor allesoverdekat.
Om url’s te zetten, gebruik je het url-pakket. Op die manier worden lange url’s ondubbelzinnig afgebroken, bijvoorbeeld op punten of op schuine strepen die al in de url stonden.
Raadpleeg de documentatie van het hyperref-pakket voor meer uitleg.
69
10.3
Pdfpages
\documentclass[a4paper,twoside]{article}
\usepackage[dutch]{babel}
\usepackage{pdfpages}
\begin{document}
\includepdf [
pages={4,5,43-70},
landscape,
signature=32
]{beginlatex}
\end{document}
Met het commando \includepdf van het pakket pdfpages worden de pagina 4, pagina 5 en
pagina’s 43 tot en met 70 gesecteerd uit het (reeds bestaande) pdf-document beginlatex.pdf
en opnieuw gerangschikt in een boekje met 32 pagina’s (moet een veelvoud van vier zijn).
De pagina’s worden daarbij verkleind van A4 naar A5. Dit nieuwe document kan dan tweezijdig afgedrukt worden, gevouwen en geniet. Zo krijg je een A5-boekje. Raadpleeg de
documentatie van het pdfpages-pakket voor meer uitleg.
70
Referenties
1
Knut Hegna en Dag Langmyhr. Local guide to Biblatex. Engels. Red. door Department of
Informatics – University of Oslo. 2013. url: http://dag.at.ifi.uio.no/latexlinks/biblatex-guide.pdf.
2
Donald Ervin Knuth. The TeXbook. Computers and Typesetting A. Reading, Massachusetts: Addison-Wesley, 1984, x + 483pp. isbn: 0-201-13448-9.
3
LaTeX Stack Exchange. Showcase of beautiful typography done in TeX & friends. Engels.
url: http://tex.stackexchange.com/questions/1319/showcase- of- beautifultypography-done-in-tex-friends.
4
Philipp Lehman e.a. The Biblatex Package. Programmable Bibliographies and Citations.
Engels. 2015. url: http://ctan.cs.uu.nl/macros/latex/contrib/biblatex/doc/
biblatex.pdf.
5
John Numan. Bronnenboek voor grafisch ontwerp. Schoonhoven: Academic Service, 2003.
isbn: 90 395 2114 X.
6
Sharelatex. Beamer. Help. url: https://nl.sharelatex.com/learn/Beamer.
7
Nicola L. C. Talbot. Online LaTeX Editors. 2015. url: http://dickimaw- books.com/
latex/admin/html/onlinetex.shtml.
8
Wilfried Van Hirtum. LaTeX voor beginners - deel 1. Direct beginnen met de online editor
ShareLaTeX. 2016. url: http://users.skynet.be/denkendehanden/.
9
Wilfried Van Hirtum. LaTeX voor beginners - deel 2. Installatie. 2016. url: http : / /
users.skynet.be/denkendehanden/.
10 Wilfried Van Hirtum. LaTeX voor beginners - deel 3. Wiskunde. 2016. url: http : / /
users.skynet.be/denkendehanden/.
71
Trefwoordenregister
Symbols
* (sectie zonder nummer) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
\, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
?? (onverwerkte verwijzing) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
@ bibsleutel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
[...] optionele parameter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
% . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
\% . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
% commentaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
% procentteken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
& (tabellen) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
\ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
\\ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20, 28
\\[2cm] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
\\[2ex] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
\ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
\textbackslash . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
$...$ wiskunde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
$^{2}$ kwadraat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
{...} verplichte parameter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
{} lege accolades . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
~onbreekbare spatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23, 24
Numbers
#1, #2, ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
70 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
A
Å. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27
å . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
A4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
a4paper . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . zie papierformaten
A5-boekje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
\AA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27
\aa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27
aanhalingsteken
open (`) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
sluiten (’) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
aanhalingstekens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
aanhalingstekens versus cursief . . . . . . . . . . . . . . . 26
abstract-omgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
accent . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
accent aigu () . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
accent grave . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12, 22
accenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
accolades . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12, 22, 62
\addcontentsline{toc} . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
Æ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
\AE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27
æ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
\ae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27
afbeeldingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
afbreken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16, 34
afbrekingsstreepje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
ampersand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12, 22
ampersand (&) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
\and . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
angle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
apostrof (’) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
\appendix . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
article . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . zie documentclass
Asymptote. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .60
\author . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
B
[b] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32
babel-pakket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11, 38
backslash . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12, 22
backslash (\) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
beamer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
\bedrijf (newcommand) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
benadrukken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
.bib . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
bibdatabank . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
biblatex-pakket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
bibliografie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
\cite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
velden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
bibliografie is eigenlijk een lijst . . . . . . . . . . . . . . . 29
bibliografische databank . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
big point . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . zie lengtemaat, 30
bijschrift. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .54, 55
black . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
body . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
boekje. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70
book . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . zie documentclass
boomstructuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
bottom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
box . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
bp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . zie lengtemaat
bp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
brontekst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
C
[c] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32
\caption . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54, 55
\cdot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
\center . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
center-omgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
72
\centering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
centreren. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28
\chapter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
\cite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
\cleardoublepage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20, 45
\clearpage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20, 45, 55
clip . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
cm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . zie lengtemaat
commando’s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
commentaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12, 14
commentaarteken (%) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
commentaren en ontcommentaren (sneltoets).23
compileren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
control sequence. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21, 35
converteren van afbeeldingen. . . . . . . . . . . . . . . . .60
ctable-pakket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50, 52
cursief versus aanhalingstekens . . . . . . . . . . . . . . . 26
D
\date . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45, 46
\date{} . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45, 46
debugging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
\depth . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
diakritische tekens. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11
documentatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
\documentclass . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
\documentclass
article . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
beamer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
book . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
report . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
slides . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
dollarteken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12, 22
Dropbox . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Duits . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
dummy tekst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
[dutch] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
F
faq . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
\fbox . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
\fboxrule . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30, 32
\fboxsep . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
\fcolorbox . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
figure-omgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51, 54
File ...sty not found . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
\FL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50
float-pakket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
\flushleft . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
flushleft-omgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
\flushright . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
flushright-omgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
fontenc-pakket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
\footnote . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
\footnotesize . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
forgeron. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18
foutmelding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
foutmeldingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
frame-omgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
\framebox . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30, 32, 39
Frans. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27
G
Gebruikersprogramma’s in WinShell . . . . . . . . . . 66
gedachtestreep . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
geheim van de smid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
genummerde lijst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . zie lijsten
geometry-pakket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38, 44
getallenbereik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
Google Docs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
grafische bestandsformaten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
graphicx-pakket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
green . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
H
E
editor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9, 14
elastische lengtemaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
elastische spatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
em . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . zie lengtemaat
em-streepje. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26
\emph . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
empty (pagestyle) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
en-streepje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
enkelzijdig . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
.eps . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
epstopdf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
ex . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . zie lengtemaat
extra accolades . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
harde verticale spatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
headings (pagestyle) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
\height . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
hekje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12, 22
help . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
hoedje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11, 12, 22
horizontale lijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
\hphantom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
\hspace . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25, 26
html . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
\Huge . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
\huge . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
hyperlinks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49, 67, 69
hyperref-pakket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
73
I
.idx . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
.ilg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
ImageMagick . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
inch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . zie lengtemaat
\includegraphics . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .53
\includegraphics* . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
\includpdf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
.ind . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
index . . . . . . . . . . . . . . . . zie trefwoordenregister, 65
\indexname . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
inhoudsopgave
\tableofcontents . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
inputenc-pakket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11, 27
inspringen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
J
.jpg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
elastische . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
em . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
ex . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
inch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
mm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
punt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
letter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . zie documentclass
US letter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . zie papierformaten
lettergrootte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33, 42
lettertype . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
liggend streepje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
lijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
lijsten
geneste . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
genummerde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
opsommings- . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
trefwoordenregister . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
linkermarge . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
links uitlijnen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
lipsum-pakket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
\LL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50
lorem-ipsum-generator . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
lr-box . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
K
klasse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
klikbaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
knippen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
Knop voor makeindex . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
Donald Knuth . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2, 3, 7
kolomscheidingsteken & . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
kopiëren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
kopiëren en plakken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
koppen centreren in een tabel . . . . . . . . . . . . . . . . 52
koptekst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
kruisverwijzingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48, 56
L
label . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
\label . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .48, 54, 55
Leslie Lamport . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
\LARGE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
\Large . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
\large . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
LaTeX . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
latexen
driemaal (inhoudsopgave) . . . . . . . . . . . . . . . 46
tweemaal (trefwoorden). . . . . . . . . . . . . . . . .65
tweemaal (verwijzingen) . . . . . . . . . . . . . . . . 56
left . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
lege accolades {} . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
lege alinea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
lege regel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
lengtemaat
bp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30
M
\makebox . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
makeidx-pakket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
\makeindex . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
\maketitle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44, 45
marges . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
margin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
\marginpar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
markeertaal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
\meerkeuze (newcommand) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
MikTeX. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .39
Minimal Working Example (mwe) . . . . . . . . . . . . 10
minipage-omgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32, 38
minteken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
\ML . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50
\multicolumn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
mwe (minimal working example) . . . . . . . . . . . . . 10
myheadings (pagestyle) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
N
Nederlands . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
\neq . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
\newcommand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21, 39
\bedrijf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
\meerkeuze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
\procent . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
\toets . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
\newline . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
\newpage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
74
nieuwe alinea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
nieuwe pagina. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20
nieuwe regel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20, 25
\NN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50
\nocite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
\nocite{*} . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
\normalsize . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
notitlepage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
O
Ø . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
\O . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
ø . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
\o . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
œ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
\oe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27
omgeving
abstract . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
center . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
figure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51, 54
flushleft . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28
flushright . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
frame . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
minipage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32, 38
quote . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
table . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
tabular . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
titlepage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .46
wrapfigure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
onbreekbare spatie (∼) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
onbreekbare spatie (˜) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
onderlijningsteken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12, 22
onderstrepen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
onecolumn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
oneside . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42, 43
ongedaan maken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
ontcommentaren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
ontluizen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
opdrachtprompt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53, 60
makeindex . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .65
openany . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
openright . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
opmaaktaal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
opsommingslijst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . zie lijsten
Overfull box . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
Overleaf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
empty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
headings . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
myheadings . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
plain . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
pagina
afmetingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
marges . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
nieuwe pagina op oneven pagina . . . . . 20, 45
opmaakstijl. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .43
\pagenumbering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
paginanummer
niet op de titelpagina . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
paginanummers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42, 45
Alph . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
alph . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
arabic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
resetten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
Roman . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
roman . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
paginanummer weglaten op titelpagina . . . . . . . 44
pakketten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . zie usepackage, 38
papierformaten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
parameter
optionele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
verplichte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
\parbox . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31, 32
\parindent . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
\parskip . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
\part . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
pdf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
pdf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
.pdf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53, 60
pdfLaTeX . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7, 8
pdfpages . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
pdfpages-pakket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
plain (pagestyle) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
plakken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
platte tekst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9, 14, 53
plus . . . minus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
.png . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
Portable Document Format . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
preamble . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11, 22
\printindex . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
\procent (newcommand) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
procentteken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12, 22, 23
procentteken (%). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23
programmeertaal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
punt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . zie bp
P
Q
p . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
package . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . zie usepackage
Package ...sty not found . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
\pageref . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
\qquad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
\quad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
quote-omgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
\pagestyle
75
R
\raisebox . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
rechtermarge . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
rechts uitlijnen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
\ref . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
referentielijst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
referenties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . zie bibliografie
register . . . . . . . . . . . . . . zie trefwoordenregister, 65
\renewcommand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
report . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . zie documentclass
right . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
rule . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
\rule . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
Runaway argument . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .36
stijl, werken met. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .39
streepje
afbrekingsstreepje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
gedachtestreep . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
getallenbereik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
minteken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
samenstellingsstreepje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
\stretch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
subfig-pakket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
\subfloat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
\subsection . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
\subsection* . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
\subsubsection . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
T
[t] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32
S
samenvatting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
scale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
Scandinavisch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
\scriptsize . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
\section . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
\section* . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
selecteren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
\setcounter
page . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
tocdepth . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
\setlength . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20, 30, 32
\sffamily . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
ShareLaTeX . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
showidx-pakket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49, 67
showkeys-pakket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
sleutel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
slides . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . zie documentclass
\small . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
sneltoets commentaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
sneltoetsen editor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
Spaans . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
spatie
breedte van ‘M’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
breedte van ‘MM’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
elastische . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
em . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
grote . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
kleine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
na een nieuwe regel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
onbreekbare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23, 24
op maat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
spookspatie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25
verticale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
spaties in bestandsnaam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
speciale tekens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12, 22, 27
\ss . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27
stijl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
T1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
tabellen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24, 50
table-omgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
\tableofcontents . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .46
tabular-omgeving. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50
tekstbreedte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
teksteditor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9, 14
teksthoogte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
tekstuitlijning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
tekstverwerker. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9
TEX . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Tex Stack Exchange . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
text . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38, 44
\textbackslash . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12, 22
\textwidth . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30, 31
\thinspace . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
\thispagestyle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
tikz-pakket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
tilde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12, 22
tilde: onbreekbare spatie (∼) . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
tilde: onbreekbare spatie (˜) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
\tiny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
titel
paginastijl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
titelpagina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
titelpagina zonder paginanummer . . . . . . . . . . . . 44
\title . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
titlepage-omgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
titlepage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
.toc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
tocdepth . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
\toets (newcommand) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
Too many }’s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
top . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .44
\totalheight . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
trefwoordenregister . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
trema . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
trim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
\ttfamily . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
76
tug . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
tweezijdig . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
twocolumn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
twoside . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
twoside . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
typografie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
U
uitlijnen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
centreren. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28
links . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
rechts . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
uitvoervenster . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
Undefined control sequence . . . . . . . . . . . . . . . . 35
Underfull box . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
underscore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12, 22
\url . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
url-pakket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
\usepackage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
babel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11, 38
biblatex . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
ctable . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50, 52
float . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
fontenc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
geometry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38, 44
graphicx . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
hyperref . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
inputenc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11, 27
lipsum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
makeidx . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
pdfpages . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
showidx . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49, 67
showkeys . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
subfig . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
tikz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
url . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
wrapfigure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
xcolor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
utf8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
utf8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
voetnoot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
voettekst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
\vspace . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25, 26
\vspace* . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
W
waarschuwing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
\width . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
width . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
WinShell aanpassen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
wiskunde $...$ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
wiskundemodus, minteken. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26
witregel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
witregels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
wrapfigure-omgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
wrapfigure-pakket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
X
xcolor-pakket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
Z
zelfgemaakt commando . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
Zelfgemaakte knop voor makeindex . . . . . . . . . . . 66
zin
voetnoot voor hele zin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
zoeken en vervangen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
V
velden (bibliografie) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
\verb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12, 23
verkleinen van pdf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
verticaal streepje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12, 22
verticale spatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
verwijzing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
vierkante meter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
viewport . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
vlottende
tabellen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
vlottende figuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
77