Transcript Inkijkexemplaar

Kirsten Jacobsen
Henning Mankell
Over het leven van de idealist, workaholic en
schrijver van de beroemde Wallander-serie
Uit het Deens vertaald door Roald van Elswijk,
Ingrid Hilwerda en Carla Joustra
de geus
Deze uitgave is tot stand gekomen met een bijdrage van The Literature
Centre of The Danish Arts Agency (Kopenhagen)
Oorspronkelijke titel Mankell (om) Mankell, verschenen bij Gyldendal
Oorspronkelijke tekst © Kirsten Jacobsen 2011
Published by agreement with Leonhardt & Høier Literary Agency A/S,
Copenhagen
Nederlandse vertaling © Roald van Elswijk, Ingrid Hilwerda en Carla
Joustra, via het Scandinavisch Vertaal- en Informatiebureau Nederland,
en De Geus bv, Breda 2012
Omslagontwerp Berry van Gerwen
Omslagillustratie © Lina Ikse
Foto voorin Harriet Cederqvist
Foto achterin Martin Harvey/Scanpix
isbn 978 90 445 2203 7
nur 321
Niets uit deze uitgave mag verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt
worden door middel van druk, fotokopie of op welke wijze dan ook,
zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van De Geus bv,
Postbus 1878, 4801 bw Breda, Nederland. Telefoon: 076 522 8151.
Internet: www.degeus.nl.
Wilt u het gratis magazine Geuzennieuws met informatie over onze nieuwe uitgaven ontvangen, ga dan naar www.degeus.nl en meld u aan.
New Delhi, 2011
Laat me doen waar ik goed in ben – namelijk verhalen
vertellen en daarmee mijn kijk op de wereld toelichten.
Ik denk dat de manier waarop ik vertel misschien het
beste beeld geeft van wie ik ben.
Henning Mankell
‘Zelfs in de grootste ellende bezitten wij mensen een onvoorstelbaar vermogen om onze waardigheid te behouden en weerstand te bieden’, aldus Henning Mankell, die de helft van het jaar in Mozambique woont. (foto: Torbjörn
Selander)
‘Beste vrienden.’
Het vertrek is kaal met gepleisterde, gevlekte wanden, neonlampen aan het plafond en zoemende ventilatoren. Na zijn
eerste begroeting vraagt Henning Mankell de Indiase studenten in de zaal, de helft van hen vrouwen en de andere helft
mannen: ‘Wie van jullie droomt ervan schrijver te worden?’
Er worden een paar handen opgestoken.
‘I don’t believe you’, antwoordt Mankell in een ontspannen
Engels zonder noemenswaardig Zweeds accent. Hij bevindt
zich op de University of Delhi, de grootste universiteit van
India met driehonderdtwintigduizend studenten.
In de loop der tijd is Henning Mankell vaak uitgenodigd om
hier, en de dagen daarna tijdens het literatuurfestival in Jaipur, te komen spreken, maar pas dit jaar heeft hij toegezegd.
Hij voelt zich in deze omgeving duidelijk in zijn element; de
studenten hangen aan zijn lippen.
‘Laat ik jullie eerst een verhaal vertellen. Ik sta hier als storyteller, dus dit lijkt me wel een gepaste en logische introductie. Zoals jullie weten, heb ik een groot deel van mijn leven
doorgebracht op het Afrikaanse continent, voornamelijk in
Mozambique. Ik zal er later op terugkomen waarom ik dat
heb gedaan.
Aan het begin van de jaren tachtig was het land verwoest
door een verschrikkelijke burgeroorlog. Groepen huursoldaten en betaalde bandieten die werden gesteund door het in
die tijd heersende apartheidsstelsel in Zuid-Afrika, deden alles wat maar mogelijk was om verwarring en angst te stichten in Mozambique. Het waren huiveringwekkende tijden.
Niemand in het land ontkwam aan de vreselijkste verschrikkingen, op welke manier dan ook.
Tijdens de burgeroorlog verbleef ik een keer in het noorden
11
van Mozambique, in de provincie Cabo Delgado, bij de grens
met Tanzania. Op een dag liep ik over een smal paadje naar
een dorp. Het gebied was verwoest, de gewassen waren verbrand, alles om mij heen stonk naar dood, armoede en pijn.
Plotseling zag ik een jonge Afrikaanse man over het pad op
mij komen aflopen. Hij was een jaar of vijftien, heel mager en
hij had vast honger. Hij was armoedig gekleed, maar toen ik
naar zijn voeten keek, zag ik iets wat ik de rest van mijn leven
niet zal vergeten: hij had schoenen op zijn voeten geschilderd.
Met behulp van kleuren en kruiden die hij uit de aarde had
getrokken, had hij de schoenen geschilderd die hij niet had.
Ik dacht: zo sterk is dus de wil en het vermogen van de mens
om zijn waardigheid overeind te houden, zelfs in periodes
van uiterste nood. Dit is zijn manier om zijn waardigheid te
bewaren: door schoenen op zijn voeten te schilderen, en door
dat te doen geeft hij zichzelf hoop voor de toekomst. Hij is een
man die weerstand biedt, a man of resistance.
Ik weet niet wat er van deze jongeman is geworden. Ik ken
zijn naam ook niet. Hij is hoogstwaarschijnlijk dood, maar
voor mij leeft hij, en hij heeft mij een van de belangrijkste
dingen in het leven laten zien: zelfs in de grootste ellende
bezitten wij mensen een onvoorstelbaar vermogen om onze
waardigheid te behouden en weerstand te bieden.
Misschien herinnerde hij mij er ook aan dat er een dag kan
komen, waarop we allemaal moeten weten dat we juist dit
vermogen bezitten, dat we een manier kunnen vinden om
onze waardigheid te behouden! Dat we ons kunnen verzetten tegen de krachten van kwaad en onderdrukking, die nog
steeds de wereld waarin we leven teisteren.
We bezitten allemaal het vermogen om schoenen op onze
voeten te schilderen.
Het beeld van deze jongeman staat me voor de geest, wanneer ik aan het werk ben met mijn boeken, mijn toneelstukken of mijn filmmanuscripten. Normaal gesproken schrijft
een auteur vermoedelijk wat hij of zij zelf graag wil lezen;
12
maar ik schrijf ook voor deze jongeman. Hij zal altijd mijn
belangrijkste lezer zijn, ook al is hij waarschijnlijk dood of
was hij zijn hele leven analfabeet.
Wat ik jullie net heb verteld, is echt gebeurd, maar het had
ook een verhaal kunnen zijn dat ik had verzonnen. Zoals ik
het zie, is er slechts één definitie van fictie: fictie is schrijven
wat er had kúnnen gebeuren, maar niet noodzakelijkerwijs is
gebeurd. Zo simpel is het.’
Henning Mankell is even stil …
13
In zijn leven en schrijverschap staat Henning Mankell met één voet in de sneeuw,
Zweden, en met de andere in het zand, Afrika. (foto: Torbjörn Selander)
Göteborg, 2010
Zo ziet Zweden eruit, dacht hij. Bomen, wind, kou. Grind
en mos. Een eenzame man diep in het bos.
De terugkeer van de dansleraar
Waarom heeft hij ja gezegd?
Op een nevelige dag in augustus, even voor 12.00 uur, glijdt
de boot van Stena Line door de mooie scherenkust naar de
een na grootste stad van Zweden. De veerboot draait langzaam om in de Götarivier en legt aan bij de Masthuggskade.
Plotseling verandert het licht, en de regen klettert met zo’n
enorme kracht op het stalen dek dat de druppels ervan afketsen. Bijna als een waarschuwing voor de passagiers die het
Kurt Wallandergebied naderen, het meer onderkoelde deel
van de Zweedse sociaal-democratie, hoewel de jachtvelden
van de internationaal vermaarde Zweedse inspecteur zich
voornamelijk concentreren rond de havenstad Ystad en de
omringende dorpen, uitgestrekte weilanden en dichte loofbossen, een kleine vierhonderd kilometer verder naar het zuiden, in de richting van de Oostzee.
Hier in Göteborg wacht mij de ontmoeting met de schepper van Kurt Wallander, de man die – na negen door de recensenten geprezen literaire romans – aan het begin van de
jaren negentig zijn landgenoten wilde waarschuwen voor
het racisme en die met zijn eerste Wallanderboek de lacune
vulde na het succesvolle schrijversduo Sjöwall en Wahlöö.
Daarmee gaf hij de aanzet tot een formatie nieuwe Zweedse
detectiveschrijvers, maar door zijn geheel eigen taalgebruik
en geloofwaardigheid in de beschrijvingen van de personages, heeft geen van hen hem overtroffen.
Om die reden werd hij in een documentaire op de bbc door
zijn collega-schrijver John Harvey ook geprezen als ‘The Master of Crime Fiction’; maar tegelijkertijd schuwt hij de publiciteit als het gaat om zijn privéleven. Keer op keer heeft hij zijn
medewerking aan projecten als deze afgeslagen – ongeacht of
ze een nationaal of een internationaal karakter hadden.
17