Transcript Gedragsverandering door deelname aan sportprojecten

SPORT
& MAATSCHAPPIJ
Realiseren van een gedragsverandering door de beoefening
van sport? Het lijkt te mooi om waar te zijn.Toch kan het! Er
zijn succesvolle praktijkervaringen en er is onderzoek dat laat
zien dat sport dit kan. Met name vechtsporten kunnen het
verschil maken.
Gedragsverandering door deelname
aan sportprojecten Vooral vechtsporten
kunnen het verschil maken (deel 1)
Arien Bosch
Vechtsporten zijn populair bij jongeren
op de opzet van de sport-zorg trajecten
én kunnen onder de juiste voorwaar-
in hetzelfde programma.
den bijdragen aan persoonlijke groei,
vorming van discipline, eigenwaarde
Meedoen alle jeugd
en respect. Het Nederlands Instituut
De afgelopen jaren heeft de overheid
voor Vechtsport en Maatschappij
flink geïnvesteerd in de maatschappe-
(NIVM) is een jonge organisatie in
lijke betekenis van sport, onder andere
Nederland, maar heeft jarenlange er-
vanuit het VWS programma ‘Meedoen
varing in huis. Zij is voortgekomen uit
alle jeugd door sport’ (2006-2011). Aan
het vijfjarige project Tijd voor Vecht-
dit programma werkten negen sport-
sport van de KNKF. Als zelfstandige
bonden mee. Doel: zoveel mogelijk
nieuwe organisatie met een stevige
jongeren aan het sporten krijgen. Via
maatschappelijke agenda draagt ze
500 projecten in 11 gemeenten zijn
lokaal bij aan vraagstukken in de zorg,
meer dan 26.000 jongeren aan het spor-
het onderwijs en de buurt. Hierbij is
ten geraakt.
een prominente rol weggelegd voor
Het programma ‘Tijd voor Vechtsport’
de vechtsporten. In al de programma’s
heeft aan dit succes een grote bijdrage
en opleidingen staat de inzet van
geleverd. Er zijn 111 projecten gedraaid
vechtsport als pedagogisch instrument
en structureel meer dan 13.500 nieuwe
centraal. Een vast onderdeel is het
leden aan de vechtsportclubs gebon-
aanleren van gedragsalternatieven bij
den. Ter illustratie van de maatschap-
uiteenlopende doelgroepen.
pelijke kracht van het programma:
Maar hoe zien dergelijke programma’s
– 46% aan instroom van allochtone
er uit? Hoe effectief zijn de methodieken en wat zijn succesvoorwaarden
voor sportprojecten om gedragsverandering te realiseren? In dit artikel kij-
dames in het totale landelijke programma;
– ontwikkeling van een intensief op­
leidingsprogramma;
ken we eerst terug naar de ervaringen
– meer dan 500 vechtsporttrainers op-
die binnen het overheidsprogramma
geleid in pedagogisch en didactisch
’Meedoen alle jeugd door sport’ zijn
opgedaan met gedragsinterventies én
lesgeven;
– meer dan 150 vechtsporttrainers
S p o r t g e r i c h t n r. 6 / 2 0 1 1 – j a a r g a n g 6 5 21
opgeleid als docenten weerbaarheid
zelfbeheersing. Onder begeleiding van
creëren van een sociaal pedagogisch
en agressieregulatie;
een consulent zijn samenwerkingsver-
klimaat.
– vechtsporten op de lokale kaart
banden tussen tien vechtsportclubs en
Bij de inzet van vechtsport als peda­
gezet (imago, transparantie);
tien jeugdzorginstellingen opgezet. Dit
gogisch instrument staat niet het aan-
bleek nog niet zo eenvoudig. Enerzijds
leren van sportspecifieke technieken
keld en daarmee de Sport & Zaken
had dit te maken met onbekendheid
centraal. Het doel is om de persoon-
Trofee gewonnen;
van de mogelijkheden en met het soms
lijke ontwikkeling van de sporter te be-
nog negatieve imago van vechtspor-
vorderen. De basis van de zogenaamde
onderbouwing door meerjarige on-
ten. Anderzijds kwam dit door de
‘agressieregulatie- en weerbaarheids-
derzoeken van het Mulier Instituut
afhankelijkheid van de inzet van de
methodiek’ (zie figuur 1) wordt ge-
en de DSP-groep;
jeugdzorginstellingen. Zij dienden
vormd door het integraal werken aan
tijd en menskracht in te zetten om de
verschillende psychosociale thema’s.
Europese netwerk Sportin (sociale
jongeren structureel naar het project
Deelnemers worden in een vecht-
inclusie);
te leiden. Voor de clubs en de consu-
sportomgeving uitgedaagd om zowel
lenten was het daarom van belang een
fysiek, mentaal als emotioneel bewust
lange adem te hebben. Er is veel geïn-
te handelen.
vesteerd in de beeldvorming rondom
Een voorbeeld: jongeren met pro-
Sport-zorg trajecten
de sport-zorg trajecten. Door het ver-
blematisch agressief gedrag. Ze zijn
De clubs die deelnamen aan Tijd voor
zorgen van workshops als ‘Wat doen
kwaad, impulsief, voelen zich verne-
Vechtsport wilden vaak meer bieden
we met de jongeren’ en ‘Hoe werkt dat
derd, enzovoorts. Deze emoties uiten
dan alleen hun sport. In 43 trajecten
nou eigenlijk, onze agressie-regulatie
ze vaak fysiek. Vaak weten ze wel dat
is de vechtsport daarom als instru-
methodiek?’ is binnen de betrokken
dit in veel gevallen niet goed is, maar
ment ingezet om jongeren preventief
jeugdzorginstellingen uiteindelijk een
ze slagen er niet in die emotie fysiek
te begeleiden, waarbij weerbaarheid
kentering tot stand gebracht.
en mentaal onder controle te houden.
– het Fight Right keurmerk ontwik-
– gewerkt aan wetenschappelijk
– erkend als best practice binnen het
– IOC-Trophy ontvangen: ’Sport inspiring young people’.
en agressieregulatie centrale thema’s
In de methode worden ze in contact
gebracht met hun emotie. Er wordt
Intensiever van aard waren de 10
Vechtsport als pedagogisch
instrument
sport-zorg trajecten. Ook in deze tra-
De vechtsport-zorg projecten onder-
de elementen, om ook daadwerkelijk
jecten stond het reguleren van agres-
scheidden zich van de andere sport-
te ervaren hoe de verschillende proces-
sie centraal. De doelgroep was echter
zorg trajecten. Gedragsverandering
sen in de persoon werken en om van-
anders, namelijk jongeren die een in-
was het hoofddoel en het traject kende
uit die ervaring controle te krijgen. Het
dicatie jeugdzorg hadden wegens pro-
een zelf ontwikkelde methodiek,
uiteindelijke doel – zoals figuur 1 laat
blemen rondom agressieregulering en
gericht op agressieregulatie en op het
zien – is om vanuit externe signalen
waren.
bewust aandacht besteed aan alle drie
via vechtsport tot persoonlijke ontwikkeling te komen. Met bijvoorbeeld een
verbeterd zelfbeeld, positieve gedragsverandering of het aanleren van
gedragsalternatieven als resultaat.
Themagericht
Per situatie wordt bekeken welke
thema’s in de trainingen centraal
moeten staan om de jongeren verder
te helpen. Gaat het bijvoorbeeld om
grenzen stellen, beter communiceren
of empathie? De trainingen zijn hier
Figuur 1. Model agressie- en weerbaarheid­
methodiek. Fysieke, mentale en emotionele
­elementen worden ingezet om agressie te regu­
leren en jongeren met behulp van vechtsport
weerbaarder te maken.
22
S p o r t g e r i c h t n r. 6 / 2 0 1 1 – j a a r g a n g 6 5
dan op afgestemd. De jongeren denken
In hoeverre beteugelt deelname aan
Daarom wordt gefocust op twee
met vechtsport bezig te zijn, maar krij-
vechtsport agressie onder jongeren?
pijlers: het versterken van de peda-
gen pedagogische thema’s aangeleerd
Leert vechtsport ze niet juist om op
gogische bagage van trainers en het
die hen verder kunnen helpen in hun
straat, door het gebruik van vecht-
professionaliseren en pedagogiseren
persoonlijke ontwikkeling.
sporttechnieken, beter hun mannetje te
van clubs.
De jeugdzorginstellingen waardeerden
kunnen staan?
deze aanpak en waren verrast over de
Onlangs afgerond onderzoek3 van
hoge kwaliteit die de trainers in zich
het Mulier Instituut toont aan dat
Gedragsverandering in de
­praktijk: sport-zorg trajecten
hebben om met deze problematieken
vechtsport eerder bijdraagt aan het
De tien sport-zorg trajecten die deel
om te gaan. Niet voor niets is er een
beteugelen van agressie en positief
uitmaakten van Tijd voor Vechtsport
strenge selectie geweest om voor de
van invloed is op de weerbaarheid en
verschilden allemaal van elkaar. De
zorgprojecten de juiste verenigingen
persoonlijke groei. Dat blijkt zowel
lokale samenwerkingspartners – club/
en trainers te zoeken. In de richtlijnen
uit harde cijfers als uit interviews met
trainer en jeugdzorgaanbieder – had-
voor de docent die de sport-zorg tra-
sporters, hun ouders en trainers die de
den de vrijheid om binnen de kaders
jecten uitvoert, staat dat deze:
onderzoekers de afgelopen vier jaren
van de methodiek op eigen wijze
– verantwoordelijkheid neemt en
verzamelden bij 100 vechtsportclubs
invulling te geven aan het bereiken
in Nederland. Kort samengevat wordt
van het doel. Toch zijn er gemene
in alle onderzoeken die de afgelopen
delers aan te wijzen die in elk project
gezag uitstraalt;
– grenzen en regels stelt;
– duidelijkheid biedt;
een vaste plaats kenden. Het sport-
– vriendelijkheid en enthousiasme
zorg traject bestond uit een aantal
opeenvolgende themagerichte lessen
uitstraalt;
– actief luistert en ingaat op gevoelens;
van minimaal drie maanden, waarbij
– aandacht heeft voor fundamentele
er minimaal één training per week
levensbehoeften zoals veiligheid,
plaatsvond in de jeugdzorginstel-
verbondenheid en waardering;
ling of in de club. Aan de speciaal
ontwikkelde sport-zorg methodiek
– behoedzaam is in het aanraken
van leerlingen, zonder daarbij de
was ook een opleiding verbonden
spontaniteit te verliezen;
die trainers moesten volgen alvorens
aan de slag te kunnen gaan. Daar-
– een voorbeeldfunctie heeft, een
naast kende de inhoud van de sport-
positief identificatiemodel is voor
jaren gedaan zijn hetzelfde gevonden:
zorg trajecten een aantal specifieke
Alle trainers hebben daarom in een
de beoefening van vechtsport kan een
uitgangspunten:
achtdaagse opleiding themagericht
positieve uitwerking hebben op agres-
– Vooral bedoeld voor jongeren van
met de methodiek leren werken. Bo-
sieregulering, mits de randvoorwaar-
12 tot 18 jaar die een jeugdzorg
vendien doorliepen ze zelf, parallel
den positief worden ingevuld. Hierbij
indicatie hebben wegens problemen
aan de zorgtrajecten, een eigen ontwik-
wordt gedoeld op de juiste kwaliteiten
rondom agressie, zelfbeheersing,
kelingsprogramma.
van de trainer en de aanwezigheid
zelfbeeld en/of sociale weerbaar-
van een veilig en sociaal pedagogisch
heid.
jongeren.
Agressie regulering door
­vechtsport?!
vechtsportklimaat in de club.
In zo’n pedagogische sportklimaat
noemde doelen: door te werken aan
Het inzetten van vechtsport in een
moeten volgens het NIVM de vol-
(zelf)discipline en (sociale) vaardig-
programma waaraan jongeren met
gende elementen terugkomen:
heden wordt het zelfbeeld bevorderd
agressieproblematiek deelnemen, is
– kunnen bouwen op positieve
dat niet de kat op het spek binden?
­ervaringen;
– Er bestaat een relatie tussen ge-
en neemt ook de zelfbeheersing toe.
– Het aanleren van nieuwe vaardighe-
Een veelgehoorde vraag, en zonder
– motivationeel klimaat;
den vormt het belangrijkste aankno-
voorkennis van de mogelijkheden van
– sociale steun;
pingspunt voor de trainer. Door het
vechtsporten wellicht ook een terechte.
– preventief en repressief beleid tegen
aanleren van cognitief-emotionele
Het belangrijkste dilemma in de pu-
fysiek en mentaal misbruik;
vaardigheden vergroot de ego
blieke discussie rondom vechtsport
– morele atmosfeer;
veerkracht en het zelfbeeld van de
is immers de tegenstrijdige beeldvorming rondom agressieregulering.1,2
– reduceren van angsten en druk;
jongeren. Dit vermindert vervolgens
– bevorderen van plezier.
problematisch (agressief) gedrag.
S p o r t g e r i c h t n r. 6 / 2 0 1 1 – j a a r g a n g 6 5 23
– Plezier moet een centrale rol spelen
Het is opgedeeld in twee periodes van
mooi om te zien dat de jongeren door
in het vechtsportonderwijs. Het
drie maanden. In de eerste drie maan-
het oefenen iets doen waarvan ze zelf
uitgangspunt is dat hersenen die
den oefenen ze vooral het thaiboksen.
denken dat ze daartoe niet in staat
plezier hebben, beter functioneren.
Deze periode wordt gebruikt om de
zijn’, aldus trainster Willeke. Succeser-
deelnemers te laten wennen aan het
varingen zijn heel belangrijk als je met
Een project uit de praktijk:
Duran Gym Eindhoven
sporten met de diverse technieken
jongeren wilt werken aan gedragsver-
en materialen, aan de trainers en aan
andering. De jongeren hebben allemaal
Demi is 16 jaar als ze door haar be-
elkaar. Door het uitvoeren van de oe-
verschillende doelen: de één wil vooral
geleidster wordt aangemeld voor het
feningen wordt aan zelfvertrouwen en
werken aan agressieregulatie, terwijl
sport-zorg traject ‘Knokken zonder
doorzettingsvermogen gewerkt. Het
de ander weerbaarder moet worden.
opfokken’ van Stichting Sport en
thaiboksen staat centraal, ook omdat
Jongens en meiden nemen samen deel
Sociale Begeleiding (SBB) en Duran
dat de jongeren veelal aanspreekt.
aan de training. Dat is geen probleem,
Gym in Eindhoven.
In de eerste fase wordt
omdat het lichamelijke contact bij thai-
Demi heeft al een hele
dus vooral door het
boksen niet zo intensief is als bijvoor-
geschiedenis in de
samen sporten gewerkt
beeld bij judo.
hulpverlening achter de
aan een veilige sfeer.
rug. Haar moeder heeft
Dat vormt de basis
Van praktijk naar theorie
psychiatrische proble-
waarop in de tweede
In een volgend artikel in Sportgericht
men waardoor het thuis
fase (ook 3 maanden)
zullen we dieper ingaan op de resulta-
niet goed gaat. Ze is uit
wordt voortgebor-
ten van de sport-zorg trajecten. De tien
huis geplaatst in één
duurd. Dan wordt door
zorgtrajecten zijn meerdere jaren inten-
van de behandelgroe-
middel van sportieve
sief onderzocht door onderzoeksbu-
pen Oudere Jeugd van
werkvormen gewerkt
reau DSP. Vanuit ervaringen en bevin-
Stichting de Combinatie.
aan de individuele leer-
dingen uit dit onderzoek beschrijven
Demi vindt het moeilijk
doelen van de jongeren.
we de leerpunten van deze trajecten.
om haar frustraties en
De nadruk ligt hierbij
teleurstellingen te uiten. Ze wordt snel
op de interactie en niet op het sport-
kwaad en reageert haar woede af op
technische aspect.
groepsgenoten en op zichzelf. Op de
De trainer bespreekt de leerdoelen met
groep zijn veel agressieve incidenten
de deelnemers en wil graag van hen
met Demi. Zij is ondanks haar lichte
weten of zij het ook ervaren zoals hun
verstandelijke beperking verbaal erg
begeleider (in de meeste gevallen) het
sterk, waardoor men haar wel eens
heeft verwoord. De doelen worden
overschat. Haar begeleidster Miriam
vastgesteld bij aanmelding. Demi’s be-
komt met het idee om haar aan te
geleider heeft haar leerdoel samen met
melden bij het sport-zorg traject. Demi
Demi als volgt geformuleerd: ‘Ik wil
wil wel met haar problemen leren om-
mijn emoties, frustraties en woede op
gaan en ze wil haar woede beter leren
een adequate manier uiten, waarbij ik
beheersen. Ze vindt het wel spannend
mezelf en anderen geen schade berok-
in het begin. ‘Het is toch een groep met
ken’. Demi vindt het in het begin best
jongeren die je helemaal niet kent.’ Dat
wel moeilijk dat er zo open wordt ge-
Miriam in het eerste deel van het tra-
praat over waarom je de training volgt.
ject mee gaat sporten is voor Demi dan
‘Maar ook de anderen hebben wat, dus
ook een grote steun en stimulans. Het
je bent niet de enige.’
valt trainster Willeke op dat Demi echt
In deze fase worden de oefeningen
iets aan haar probleem wil doen. Ze is
gekoppeld aan situaties in de dage-
erg gemotiveerd.
lijkse praktijk en worden de emoties
en frustraties geverbaliseerd. ‘Als
Twee fasen
je jezelf wilt veranderen dan loop je
Thaiboksclub Duran Gym heeft het
tegen problemen aan en dat kost ener-
sport-zorg traject strak vormgegeven.
gie en doorzettingsvermogen. Het is
24
S p o r t g e r i c h t n r. 6 / 2 0 1 1 – j a a r g a n g 6 5
Literatuur
1. Endresen IM & Olweus D (2005). Participation in power sports and antisocial involvement
in preadolescent and adolescent boys. Journal
of Child Psychology and Psychiatry, 46 (5),
468–478.
2. Theeboom M (2002). Vechtsporten. Leren
vechten of . . . leren niet vechten. In: Justitiële
verkenningen, 28/3, 72–83.
3. Elling A & Wisse E (2010). Beloften van
Vechtsport. Arko Sports Media, Nieuwegein.
Over de auteur
Arien Bosch heeft Nederlandse
Taal en Cultuur gestudeerd aan de
Univer­si­­teit van Utrecht. Tot 2001
heeft ze geschaatst en drie jaren
deel uitgemaakt van de Jong Oranje
kernploeg van de KNSB. Momenteel
is ze d
­ irectielid en manager Communicatie & Strategie bij het Nederlands
­Instituut voor Vechtsport en Maatschappij (NIVM). Email:
[email protected].
Meer informatie is te vinden op
www.vechtsportenmaatschappij.nl