Transcript Onder Glas, De Jong en Peters over eerste ervaringen

Tekst en beeld: Pieternel van Velden
LED TOMAAT
REPORTAGE
Wim Peters (links) en Andy de Jong investeerden in een dure belichtingsinstallatie en willen dus ook het onderste uit de kan halen qua productie
en kwaliteit.
De Jong en Peters over eerste ervaring belichten:
LED tussenlicht geeft weer nieuwe
teelttechnische uitdagingen
Was Andy de Jong vroeger zo’n knul die
met een opgevoerde brommer rond
reed? Je zou het bijna gaan denken als
hij vertelt over de hybridebelichting bij
Jami, met dubbele LED-modules tussenlicht. Daar hoort volgens hem een zo
hoog mogelijke stengeldichtheid bij.
Terwijl hij het tweede seizoen draait is
Wim Peters net uit de startblokken.
Twee tomatentelers delen hun ervaring.
Terwijl proeven met LED-belichting in de
tomatenteelt al jaren de vakbladen roze
kleuren, zijn de installaties op praktijkschaal
in Nederland op de vingers van één hand te
tellen. Kwekerij Jami VOF, van de broers Andy
en Arjan de Jong en Michel Zwinkels in
Bergschenhoek is pionier op dit gebied. Het 6
ha grote tomatenbedrijf (Komeett) is voor de
helft ingericht met een combinatie HID-topbelichting (SON-T) en een dubbele rij tussen-
belichting met LED-modules van Philips. De
installatie werd in het najaar 2012 aangelegd.
Jami is inmiddels bezig met de tweede teelt
onder de lampen.
Wim Peters, tomatenteler in Someren
teelt op 16 ha Roma (pruim)tomaten en Tasty
Tom. Hij heeft vorig jaar op 3,3 ha belichting
aangelegd. Ook hij koos voor de SON-T-lampen, maar met één rij LED-modules tussenlicht in zijn pruimtomatenteelt (Prunus).
ONDER GLAS NR 8 AUGUSTUS 2014
Vervolg op
pagina 8 >
7
Vroege productie
Vervolg van >
pagina 7
De motieven van beide telers zijn verschillend. Hoewel ze de hogere productie ten
opzichte van onbelicht in het achterhoofd
hebben, is dat niet de belangrijkste drijfveer.
Het gaat De Jong niet alleen om de totaalproductie. Hij mikt vooral op een vroege productie in de periode dat tomaten doorgaans duur
zijn. Het is hem inmiddels gelukt om rond
week zestien 6 kg/m2 meer te oogsten ten
opzichte van vorig jaar belicht. Of de eindproductie hoger zal liggen is nog maar de vraag.
“Wij kozen bewust voor de hybride
belichting, omdat 100 procent LED nog in de
kinderschoenen staat. Naar mijn mening
hebben we de warmte van de SON-T lampen
gewoon nodig”, legt hij uit. Dat hij niet
uitsluitend voor deze lampen koos heeft te
maken met het feit dat de kaslucht boven het
gewas hoger oploopt met alleen SON-T en dat
stond hem tegen. “Die moet je dan weer gaan
afluchten en dat leidt tot warmteverliezen en
past niet in ons duurzaamheidsplaatje. Met
LED komt meer energie die je er in stopt, er
ook als licht uit vergeleken met SON-T.”
Jaarrond eigen product
Peters teelt nu tien jaar pruimtomaten. Dat
zijn relatief lange gewassen. Hij stond voor de
keuze zijn kas, met een poothoogte van 5
meter, met anderhalve meter op te hogen in
combinatie met diepstralers, of te gaan belichten met een hybride systeem. Investeren
in LED is een stuk duurder dan de kas ophogen, maar uiteindelijk gaf het teelttechnische
aspect en de verbetering van de winterkwaliteit voor hem de doorslag.
Om het gat in de productie voor zijn ‘Home
Cooking’ concept op te vangen, importeerde
hij ’s winters pruimtomaten van een coöperatie in Spanje. Dit is een wezenlijk ander
product dan de tros pruimtomaten die hij
zelf teelt. Met de keuze om te gaan belichten ondervangt hij de noodzaak tot importeren. Beide telers mikken op een eerste oogst
rond de kerstdagen. “En dan hoop ik begin
januari op een goede productie te zitten”, vult
Peters aan.
LED als groeibuis
Met LED -modules als tussenbelichting kun je ook in de zomer extra licht in het gewas brengen.
Tabel. Vergelijking teeltplan Jami en Wim Peters
8
Andy de Jong – Jami
Wim Peters
Toplicht
105 µmol/m2/s SON-T
117 µmol/m2/s SON-T
Tussenlicht
110 µmol/m2/s LED (2 strengen)
55 µmol/m2/s LED (1 streng)
Gewas
Grove trostomaat
Pruimtomaat
Seizoen
2012/13
2013/14
2013/14
Plantdatum
wk 43
wk 42
wk 45
Soort plant
Komeet/Maxifort 1 op 1; 2,5 stengels/m2
Eerste stengel
wk 48 naar 3,3 st/m
wk 44 naar 3,3 st/m
Tweede stengel
wk 2 naar 4,1 st/m
wk 50 naar 4,1 st/m
wk 3 naar 4,2 st/m2
Derde stengel
wk 6 naar 4,6 st/m2
eindafstand
eindafstand
2
2
ONDER GLAS NR 8 AUGUSTUS 2014
Geënt getopt, 2,3 stengels/m2
2
2
wk 47 naar 3,45 st/m2
De verschillen in belichtingsduur met
traditioneel belichtende collega’s zijn in de
donkere periode van het jaar niet groot. Of je
nu alleen toplicht (SON-T) gebruikt of een
combinatie van toplicht en tussenlicht, de
belichtingstijd blijft achttien uur per etmaal.
In donkere dagen in het voor- en najaar kan
wel makkelijk extra worden belicht met LED
zonder teveel warmte toe te voegen in de kas.
Peters heeft geen groeibuis. De LED-modules werken wel als zodanig, zeker omdat ze
ook beweegbaar zijn en met het gewas mee
gaan. Dus in tegenstelling tot andere bedrijven gaat niet de groeibuis aan om het gewas
te activeren, maar de LED-module. “Dat kost
n
m
lu
Co
natuurlijk elektriciteit”, weet hij, “maar die
vervangt de warmte van een groeibuis. Er zijn
dus nauwelijks verliezen.” Bij De Jong bewegen de LED-modules niet mee met het gewas.
Hij gebruikt wel een groeibuis.
Een leerjaar
Het eerste teeltseizoen is eigenlijk altijd een
leerjaar. De Jong ging voortvarend van start.
Hij hanteerde relatief hoge plantdichtheden.
Daarbij zette hij de LED’s maximaal in door ze
jaarrond vijf tot tien uur per dag aan te
houden. “We hadden vorig jaar nog geen
echte doelstelling en zijn er gewoon maximaal in gegaan”, vertelt hij. Tot drie keer toe
heeft hij een kop laten staan, waardoor de
eindafstand 4,6 stengels per m2 is geworden
(zie tabel).
“Achteraf hebben we daarvan veel geleerd.
De koppen hebben we te laat aangehouden
en de eindafstand is te vol geweest. Daardoor
waren we gedwongen ook in de zomer op
relatief donkere dagen soms twaalf uur per
dag tussenlicht te geven. Gemiddeld was het
zes uur per dag. Dat is geen ramp, maar valt
wel tegen als de tomaten goedkoop zijn.”
Dit jaar is hij iets behoudender van start
gegaan. Hoewel de plantdatum ruim een
week vroeger was dan het jaar ervoor heeft
hij nu slechts twee keer een kop bijgezet,
maar wel vroeger. Volgens hem is de energieefficiency daardoor stukken beter. Nu belicht
hij in de zomer maximaal vijf uur bij.
Volgend jaar anders
Peters is nu bezig met zijn eerste seizoen
belichten. Hij heeft de eerste ervaringen bij
Jami op de voet gevolgd en daaruit lering
Lean start up
Tijdens de avond van Hillenraad Top 100 was Yuri
van Geest uitgenodigd als spreker. Hij vertelde over
zijn ervaringen uit Amerika met de ‘Lean start up’
cursus. Bedrijven uit Silicon Valley, zoals Google en
Apple, gebruiken deze methode volop. Een deel van
de bedrijven uit de Hillenraad werd uitgenodigd
bij een presentatie van een van de oprichters van
deze cursus. Het enthousiasme was groot: ‘hier
moeten we wat mee in de tuinbouw.’ Dus zette de
Hillenraad samen met Yuri van Geest een meerdaagse cursus op voor een groep ondernemers die
hier verder mee wilde. Ik was een van hen.
Wim Peters: “Doelstellingen gehaald, maar
volgend jaar doen we het anders.”
getrokken. “Onze verwachtingen halen we
wel dit eerste jaar”, meent hij. “Maar nu al
weten we wat we volgend jaar anders zullen
doen. Dan wordt het pas echt leuk.” Hij
plantte dit seizoen in week 45 en wil komend
seizoen drie weken naar voren opschuiven.
Leren telen met de tussenlicht LED-modules is als opnieuw het wiel uitvinden, concluderen beiden. De Jong: “We stapten er in,
maar niemand kan je wat vertellen.” Hoewel
hij intensief proeven volgt met LED-belichting kan hij die niet helemaal naar de situatie
op zijn eigen bedrijf vertalen.
Ten opzichte van collega’s met alleen
SON-T-lampen kiest hij ervoor om het
tussenlicht zoveel mogelijk te laten branden.
Als aanvullende teeltmaatregel plukt hij
bijvoorbeeld geen tussenblad. Zo houdt hij
zoveel mogelijk bladoppervlak aan voor
kwaliteit en productie en kan de plant het
tussenlicht maximaal omzetten.
Samenvatting
Tomatentelers Andy de Jong en Wim
Peters hebben beiden gekozen voor
hybride belichting, dus een combinatie van SON-T-lampen en LED-Interlighting modules. Ondanks de eerste
veelbelovende resultaten zit er nog
erg veel uitdaging in de afstemming
tussen teeltmaatregelen en optimali-
De start was super en ging over innovaties die al
actueel zijn of er aan zitten te komen. Innovaties
die net als de iPhone ons leven op zijn kop gaan
zetten. Voorbeelden: een chip die op je lichaam
wordt getatoeëerd met al je medische gegevens,
meters die uit je DNA kunnen lezen of je nog
gezond bent, de zelf rijdende auto, of meters die
op je bord uitlezen of je de juiste voeding eet.
Een andere presentatie ging over de snelheid van
vernieuwingen. Geen enkel bedrijf, groot, klein, oud
of rijk is meer zeker van zijn toekomst. Maar ook
hoe je sneller kunt innoveren. Gelukkig werd met
praktijkvoorbeelden uitgelegd wat men bedoelde.
In het kort komt het er op neer dat wij momenteel
te lang doen over een nieuw idee. We bedenken iets
nieuws, geloven er heilig in, maken het managementteam en de medewerkers enthousiast,
schrijven een plan, gaan voor geld naar de bank
en gaan aan het werk om het idee uit te werken. Na
1 à 2 jaar komen we naar buiten met ons geweldige
nieuwe product en blijkt niemand het te willen
kopen. Dus geld verspild en frustratie en ongeloof
blijven achter.
Met ‘Lean start up’ gaat dit anders. Er worden eerst
meerdere ideeën bedacht en het hele team beslist
welk idee het beste lijkt. Dat wordt middels het
‘canvas model’ uitgewerkt en getoetst op allerlei
punten. Regelmatig gaat men met het idee de straat
op naar de juiste doelgroep of naar de juiste klanten
en wordt het idee getoetst via slimme vraagstelling.
Als de geformeerde werkgroep na vijf weken nog
steeds enthousiast is en de klanten ook, wordt het
idee verder uitgewerkt en geïmplementeerd. Zo
niet, dan wordt het idee gestopt en begint men aan
het volgende. Goed idee?
seren van de groei. Met de LEDmodules kun je ook in de zomer extra
Andy de Jong: “Behoudender van start gegaan
dan in het eerste jaar.”
licht in het gewas brengen.
Eric Moor, phalaenopsisplantleverancier in De Lier
[email protected] of twitter naar @Eric_moor
ONDER GLAS NR 8 AUGUSTUS 2014
9