Transcript 85435 (18.38MB)

Ministerie van Verkeer en Waterstaat
D i ;
Directoraat-Generaal Rijkswaterstaat
Directie Zeeland
iterstaat
Nummer:
rijkswaterstaat
Bibliotheek, Koestr. 30, tel: 01I&68636?
posrbus 5014, 4330 KAMiddeltg
hoofdafdeling waterwegen
havens en scheepvaart
kanaal
door
zuid-beveland
geschiedenis
Z e e u w s
N U M M E R
5
.
T i j d s c h r i f t
16 e J A A R G A N G
•
1 9 6 6
Ir. H. Wieringa
H O N D E R D
D O O R
J A A R
K A N A A L
Z U I D - B E V E L A N D
1. V E R L A N D I N G V A N HET KREEKRAK
O p 15 oktober 1866 werd het Kanaal door ZuidBeveland voor de scheepvaart opengesteld. De
feitelijke geschiedenis van het kanaal is aanmerkelijk ouder dan honderd jaren en begint bij de
plannen tot afdamming van het Kreekrak, dat
eeuwenlang een belangrijke schakel is geweest in
de scheepvaarfweg naar Antwerpen, eerst ook voor
de zeevaart, later alleen voor de binnenvaart o p
de tussenwateren.
De scheepvaarfweg vanuit zee naar Antwerpen liep
aanvankelijk door de Oosterschelde. N a omstreeks
1400 kwam hierin geleidelijk verandering. De zijtak van de Schelde, die ter hoogte van Zandvliet
naar het westen boog, was voorheen een weliswaar brede rivierarm maar van zo weinig diepte,
dat zij in de middeleeuwen als veilige scheepvaarfweg niet in aanmerking kwam. Mogelijk als
gevolg van een verplaatsing van het wantij tussen
de oostelijke en westelijke rivierarm, in oostelijke
richting van de lijn Bath—Saaftinge naar de lijn
Bath—Woensdrecht, werd de drempel bij Saaftinge
langzamerhand dieper en die bij Woensdrecht ondieper. Dit proces verliep zo langzaam, dat de
voor die tijd grote zeeschepen pas tegen de oan-
173
vang van de 16e eeuw gebruik konden maken van
de Honte of Westerschelde.
Het ondieper worden van de scheepvaarfweg door
het Kreekrak werd versneld door overstromingen in
1530 en latere jaren, waardoor ,,'t Oostquartier van
den eylande van Zuyt-Bevelant" met Reimerswaal
en vele dorpen, waaronder het dorp Creecke, verloren ging en het Scheldewater zich over een breder gebied kon verspreiden. De oude geul verlandde geheel, terwijl over grotere breedte meer
naar het westen nieuwe geulen konden ontstaan,
waarvan zelfs de voornaamste, de zgn. „ G e u l e
over het Land", slechts omstreeks H W bevaorbaar
was. In de volgende eeuwen kwam hierin geen
verbetering. In de 16e eeuw was de diepte van de
geuldrempel ongeveer 1 m beneden L W . Zowel in
1572 als in 1809 zijn legers te voet het Kreekrak
overgestoken. In eerstgenoemd jaar deed M o n d r a gon er nog vijf uur over; later kon deze tocht binnen het uur worden volbracht, omdat de afstand
tussen beide oevers inmiddels aanmerkelijk was
bekort door indijkingen en omdat de diepte bij
de aanvang van de 19e eeuw tot omstreeks 1 voet
beneden L W was teruggelopen.
2.
KANAALPLANNEN
Vanaf het begin van de 19e eeuw zijn plannen tot
ofdammmg van het Kreekrak gemaakt. De moeilijke bevaarbaarheid stond de droom van N a p o l e o n
om Antwerpen te maken tot de grootste zeehaven
van het noorden van zijn rijk, in de weg. Hij bezocht Zeeland in 1810. In het daaropvolgende jaar
diende de Inspecteur van de zeewerken in het
Departement der Monden van de Schelde, Andries
Schraver te Middelburg, in zijn opdracht een plan
tot a f d a m m m g in. In dit plan werd onder meer
voorzien in het graven van een kanaal door het
oostel,|k deel van Zuid-Beveland. De uitvoering
bleef om bekende redenen achterwege
In 1827 werd door de hoofdingenieur van de waterstaat te M.ddelburg aan de gouverneur der prov i n c e Zeeland een rapport uitgebracht met betrekking tot een zowel voor zeeschepen als voor
b.nnenschepen geschikte verbinding tussen Oosteren W e s t e r ^ h e l d e Uit het rapport blijkt dat het
Kreekrak dest,,ds bij t W reeds geheel droog viel
De opsrand van 1830 veegde dit plan van tafel
De situatie werd steeds nijpender. In het midden
van de 19e eeuw vonden de schepen boven Bath
eerst vanaf 2 uur voor H W voldoende diepte om
de bochtige geulen in het Kreekrak te passeren
De drempel zal toen circa 1 m boven L W of onaeveer 3,5 rr, beneden H W hebben gelegen. Hierdoor
kwamen de zeilschepen zo laat voor het Zijpe dat
in dit water tegen ebstroom moest worden opgevaren. W a n n e e r een schip, komende van Bath, op
het Verdronken land van Zuid-Beveland door storm
werd overvallen, was terugkeren niet meer mogel"|k. Bi| spr.ngtij was de passage door de bochtige
-----
B
B
3. A F D A M M I N G V A N HET KREEKRAK
De genoemde kanaalplannen waren gelnspireerd
door het verlanden van het Kreekrak en beoogden
een betere vaarweg te scheppen. Met de opkomst
van de , i|zeren weg" kwam een nieuw element in
geding. Reeds in 1839 begonnen onder^andelingen
met een tweetal Middelburgers over de voorwaarden voor een concessie tot de aanleg van een
spoorhin, maar het duurde tot 1846 voordat deze
aan de aannemer D. Dronkers werd verleend De
spoorhin zou lopen van Helmond naar Vlissingen
Over het Kreekrak zou een brug worden gebouwd
ter lengte van 600 m, met een beweegbaar gedeelte ten behoeve van de scheepvaart. Deze concessie
werd in 1849 ingetrokken en vervangen door een
concessie tot afdamming van de Oosterschelde
(Kreekrak) onder verplichting om v66r de oanvang
,:; I I Z I ^ A ^
H o n £ « T w . ^
londen | a f b « . d i n
nauwe wateren vanwege de grotere stroomsnelheden zelfs gevaarlijk, terwijl bij afwaaiing, tijdens
perioden van windrichtingen tussen oost en zuid
een dusdanig lage waterstand op het ondiepe
bekken voor Bergen op Zoom optrad, dat de
scheepvaart dagenlang gestremd was
Uit een rapport van 1860 blijkt tenslotte, dat schepen met grotere diepgang, veelal schepen geladen
3 * * 2 !
ondanks een omweg van 64 km, bii
doodti, bi, voorkeur niet door het Kreekrak maar
door het Sloe voeren, hoewel laatstgenoemde waterweg eveneens aanmerkelijk aan vermogen had
verloren. (Volgens de hydrografische kaart van
l « 6 7 was de maatgevende drempeldiepte in het
bloe nabi| Arnemuiden nog slechts 21 dm beneden
ui, „ T h . HlSBStad
van d . e . r „ . « o d
^ " e v ^ " von , r " u l f m z T " ^ * '
174
H
U
voor d . ,lui,pu, , .
e
*
C
h
i
n
f
l
*
"
C
°'
"
Bouwput voor de Middensluis te Wemeldinge op 27 opril 1864. Op de foto zi'in 14 heistellingen in bedrijf te zien
von het werk een kanaal te graven door ZuidBeveland. Dronkers deed zijn concessie in de loop
van 1851 over aan de „ M a a t s c h a p p i j tot indijking
von de ondiepten en aanwassen in de Oosterschelde. Deze concessionaris begon in 1852 met de bedijking van de Bathpolders, maar verloor zijn kapitaal bij enkele kort op elkaar volgende dijkdoorbraken.
Bij K.B. van 18 augustus 1856 kreeg de „ B a n q u e
general Suisse de credit international" te Geneve,
als spoorwegconcessionaris
van de lijn V e n l o —
Vlissingen, het recht om van de afdamming gebruik te maken, m a a r reeds in 1858 werd deze
concessie ingetrokken. Nederland dreigde d o o r
deze trage gang van zaken met spoorwegaanleg
geheel achter te geraken op het buitenland.
N a d a t in het zittingsjoar 1859/1860 een voorstel
van de regering tot afdamming van het Kreekrak
en de bouw van een brug over het Sloe door de
Staten-Generaal was verworpen, slaagde een volgend kabinet erin de gevraagde kredieten voor afdamming, zowel van het Kreekrak als van het Sloe,
te verkrijgen. In 1861 kwam een dading van de
concessionaris met de staat tot stand. Door de
Staatsspoorwegen
werd het werk verder uitgevoerd en tot een g o e d einde gebracht.
N o de opening van het Kanaal door Zuid-Beveland, werd de Kreekrakdam op 28 juni 1867 gesloten. O p 31 juli van dat jaar reed de eerste
175
spoortrein van Bergen op Zoom naar Goes over
een hulpspoor over de dam en sedert 1 december
1870 werd aan voetgangers „vrije passage over de
noordelijke berm van de dam gegund".
4. A A N L E G K A N A A L D O O R Z U I D - B E V E L A N D
De afdamming van het Kreekrak en de aanleg van
het kanaal bleek voor particulieren een te hoog
gegrepen zaak. Met de werken aan het kanaal
werd pas in 1852 een begin gemaakt, maar tot
meer dan het graven van een zeer onregelmatige
bouwput voor de sluis te Hansweert is het niet gekomen. In maart 1855 werd de datum van oplevering nader bepaald op 1 januari 1859. In augustus
1856 werd het werk voor / 3 miljoen in Londen
nogmaals aanbesteed en aanvankelijk krachtig
aangepakt, doch wegens gebrek aan financiele
middelen op 13 februari 1858 gestaakt.
In 1862 werd de bouw van de schutsluizen (Middensluizen) te Hansweert en Wemeldinge door het
rijk (Staatsspoorwegen) her-oanbesteed en in januari 1863 werd daadwerkelijk met de bouw begonnen. In laatstgenoemd jaar werden ook de laatste percelen graafwerk van het kanaal gegund.
Tijdens het in den droge uitvoeren van dit graafwerk ontstonden, als gevolg van de slechte bodemgesteldheid nu en dan afschuivingen, waardoor
een gedeelte van het kanaal alleen door baggeren
op diepte was te krijgen. Ondanks deze tegenslag
kon het kanaal tenslotte, veertien jaar na de eerste optimistisch gestelde datum van oplevering, in
gebruik worden gesteld.
Het circa 9 km lange kanaal, dat in rechte strekking in noord-zuid-richting is gelegen, werd aangelegd tussen twee punten waar diepe geulen van
Ooster- en Westerschelde langs de oevers lopen
en de stroomsterkte vrij groot is. Baggerwerk voor
de havenmonden is dan ook nimmer nodig geweest. De uitmonding van het kanaal bij Hansweert
werd gegraven dwars door een in 1808 aangelegde
dijk. De voorliggende dijk was bij een zware storm
in dat jaar doorgebroken. De twee havendammen
werden gebouwd tussen de oost- en westnollen van
de verlaten waterkering, waardoor ter weerszijden
van de haveningang zgn. slikhavens ontstonden,
welke naderhand een nuttige bestemming vonden:
de westelijke ten behoeve van een scheepswerf;
de oostelijke als zij- en vluchthaven.
Van de uitkomende grond werden kanaaldijken opgeworpen, welke als tweede waterkering dienen.
Bij het ontwerpen van kanaal en sluizen werd
naast binnenvaart, ook de doorvaart met zeeschepen tot circa 2000 BRT, een destijds vrij groot type
schip, als basis genomen. De bodembreedte werd
10 m bij een waterdiepte van 6,50 m. De eerste
sluizen werden in de d a g 16 m breed bij een
schutlengte van 119 m. Over het kanaal werden drie
draaibruggen voor gewoon verkeer (de brug bij
Schore, de Postbrug in de rijksweg Kloetinge—
Yersekedam en de Bonzijbrug te Wemeldinge) en
een spoorweg-draaibrug bij Vlake aangelegd.
Inmiddels waren de afsluiting van het Kreekrak en
de vervanging van deze vaarweg door het Kanaal
door Zuid-Beveland niet dan onder protest van
Belgie tot stand gekomen.
Bij het tussen Nederland en Belgie op 9 april 1839
gesloten traktaat werd in artikel 9, paragraaf 8,
bepaald:
J n d i e n natuurlijke gebeurtenissen of werken van
kunst de in het onderhavige artikel aangewezen
wegen voor de scheepvaart voor het vervolg onbruikbaar mochten maken, zal de Nederlandse regering aan de Belgische scheepvaart, ter vervanging der gezegde onbruikbaar geworden wegen
voor de scheepvaart, ondere zodanige wegen aanwijzen, die even veilig en even goed en gemakkelijk zijn".
Reeds in 1846, bij het verlenen van de eerste concessie aan Dronkers, toen alleen van een overbrugging, niet van een afdamming van het Kreekrak werd gesproken, eiste Belgie onder verwijzing
naar deze bepaling van het traktaat, dat over de
aanleg van de werken eerst overeenstemming tussen beide landen moest zijn verkregen. Tussen 1849
en 1851 werd dit verlangen telkens herhaald en
evenzovele malen door Nederland afgewezen. Toen
na 1859 het voornemen tot afdamming van Kreek-
Schutkolk en binnenhoofd von de Middensluis te Hansweert op 20 april 1865
176
Het buitenhoofd von de Westsluis te Wemeldinge in 1872
rak en Sloe definitieve vorm aannam, werd het
Belgische protest steeds dringender. De Belgen
vreesden dot de bevoarbaarheid van de Westerschelde door deze afdamming zou worden geschaad. In het kader van dit artikel waarin slechts
een samenvatting van de feiten en van de voorgeschiedenis omtrent het kanaal kan worden gegeven, zij volstaan met de constatering dat aan de
controverse op dit punt een voorlopig einde kwam
toen na de opening van het kanaal bleek, dat deze
vaarweg een belangrijke verbetering ten opzichte
van die door het Kreekrak betekende en dat de
afdamming van de laatstgenoemde geen nadelige
invloed had op de scheepvaarfweg in de Westerschelde bij Bath.
De scheepvaart wist het nieuwe kanaal vanaf de
opening naar waarde te schatten. Tussen 15 oktober 1866 en 1 maart 1867, toen zowel het kanaal
als het Kreekrak konden worden gebruikt, voeren
4783 schepen (totale tonnage: 292.827) door het
kanaal en slechts nog 1085 (tonnage: 74.253) door
het Kreekrak. Van 202 rijnschepen voeren in die
periode slechts 6 door het Kreekrak.
5.
O N D E R H A N D E L I N G E N OVER EEN
VERVANGENDE VAARWEG
In 1919 werd door Belgie onder meer de aanleg
van een kanaal Antwerpen—Moerdijk bepleit. Het
Kanaal door Zuid-Beveland werd door de Belgen
als minder goed geacht dan het Kreekrak, omdat
de open verbinding was vervangen door een kanaal met sluizen en de stroomsnelheid voor de
monden van de buitenhavens hinderiijk zou zijn
voor de scheepvaart.
Een verdrag dat op 3 april 1925 werd ondertekend
en voorzag in wijziging van het traktaat van 1839
verwekte in ons land telle kritiek en grote opwinding. N a een „ n a r r o w escape" in de tweede kamer,
werd het verdrag met tweederde meerderheid in
de eerste kamer verworpen op 24 maart 1927.
Het contact met Belgie over een
vervangende
vaarweg bleef echter gaande. Van Nederlandse
zijde werd daarbij een kanaal vanuit de Westerschelde bij Bath door het Kreekrak, de Eendracht
en door St.-Philipsland naar het Hellegat, dus binnen het gebied der zgn. tussenwateren, als uitgangspunt genomen. Belgie bleef vasthouden c a n
een vertrek vanuit de Antwerpse dokken en een
doortrekking door de kop van West-Noord-Brabant. De onderhandelingen over dit pseudo-Moerdijkkanaal werden echter in 1932, onder druk van
de publieke opinie in Nederland, afgebroken. Belgie was inmiddels in 1929 begonnen met begunstiging van Antwerpen door de invoering van de zgn.
rijnvaartpremies. Een in 1938 hernieuwd contact
heeft voor de tweede wereldoorlog tot niets geleid.
In 1949 werd een studiecommissie uit beide landen
aangewezen voor vraagstukken op het gebied der
waterwegen en havenbelangen. O o k daarbij bleven de Belgen vasthouden aan een, zij het wat
westelijker gelegen variant van het Moerdijkkanaal. In het gemeenschappelijk advies van de onderhandelingscommissie
(welke bestond
uit de
voorzitters van de studiecomissie, welke op dit punt
in 1951 een negatief verslag had uitgebracht) van
11 maart 1954 werd een weer enigszins gewijzigde
variant van het Moerdijkkanaal aanbevolen. Dit
odvies werd echter achterhaald door het ontwerp
177
van het Deltaplan, waardoor de werking van het
getij op de tussenwateren zou komen te vervallen
en de argumenten voor een Moerdijkkanaal minder deugdelijk werden.
Tenslotte werd in 1960 opnieuw overgegaan tot het
aanwijzen van een onderhandelingscommissie. N a
drie jaren werd overeenstemming bereikt over de
aanleg van een kanaal tussen het Antwerpse zeehavencomplex en de Krammer. Dit Schelde-Rijnkanaal, zal lopen door het afgedamde Kreekrak,
de Eendracht en door de Slaakdam (St.-Philipslond). Daartoe zullen de schorren bij Ossendrecht
worden ingepolderd en zal een noord-zuid gerichte
vaargeul in de Oosterschelde worden geboggerd
voor Bergen op Zoom. De vaarweg wordt geschikt
gemaakt voor duwvaart. In de Kreekrakdam komt
een sluizencomplex. Het trace heeft veel gelijkenis met dat van het in de twintiger jaren door ir.
Van Konijnenburg gelanceerde plan, dat na de
verwerping van het verdrag van 1925 naar voren
werd geschoven. Het traktaat van 13 mei 1963 verwierf de goedkeuring van beide kamers der StatenGeneraal, in beide gevallen zelfs zonder hoofdelijke stemming. In Belgie werd het verdrag met zeer
ruime meerderheid door de Kamer van A f g e v a a r digden en door de Senaat aangenomen.
En ige, voor ons onderwerp belangrijke punten uit
het traktaat: Met ingang van de datum van ingebruikstelling van de nieuwe vaarweg worden alle
compensatiepremies en andere
steunmaatregelen
ten gunste van de scheepvaart op de vaarwegen
tussen Schelde en Rijn afgeschaft. De oude regeling van het geciteerde artikel 9, paragraaf 8, van
het scheidingsverdrag van 1839 wordt buiten werking gesteld, waardoor Nederland met name over
het Kanaal door Zuid-Beveland volledige vrijheid
van handelen verkrijgt, met dien verstande, dat
niet tot buitengebruikstelling of belangrijke wijziging in de hoedanigheid van de thans in gebruik
zijnde vaarverbinding zal worden overgegaan dan
na overleg met Belgie. Het Kanaal door ZuidBeveland verkeert dus na de ingebruikstelling van
de nieuwe Schelde-Rijnverbinding in dezelfde positie als de overige rijksvaarwegen, waarop geen
internationale verplichtingen berusten.
6.
KANAALVERBETERINGEN
Vanaf de opening van het kanaal groeide de
scheepvaart gestadig en eiste de nodige voorzieningen. Sinds 1869 werd het jagen der (zeil-)schepen aanbesteed, waarvoor 30 d 38 paarden dienst
deden. Ongeveer 30% van het aantal zeilschepen
maakte hiervan gebruik. In 1879 werd de jaagdienst
vervangen door een sleepdienst, welke sinds 1888
niet meer behoefde te worden gesubsidieerd. De
„vrije jagerij" werd reeds in 1880 toegestaan.
Aangezien geen reservesluizen aanwezig waren,
De lage spoorbrug bii Vloke op 16 november 1896, tijdens het lichten van een in de doorvaortopening gczonken sleepboot
I.
•
fc
§ *
i
178
it
J
1
m
Overzicht von het kanaal vanaf de sluizen van Hansweert, omstreel
zou bij het uitvallen van een sluis niet voldaan
kunnen worden a a n het traktaat van 1839, omdat
in dat geval alleen de omweg over het Sloe en
vanaf 1873 via het Kanaal door Walcheren nog
beschikbaar was. De kleine- of Westsluizen te
Hansweert en Wemeldinge, welke werden gebouwd tussen 1870 en 1872, werden ontworpen voor
de binnenvaart. Deze sluizen kregen een doorvoartwijdte van 8,60 m, een schutlengte van 113,40
m en een slagdorpeldiepte van N . A . P . —4,64 m.
De verlichting van de haven- en sluisterreinen was
in de eerste jaren uiterst primitief. Veertig jaren
na de opening van het kanaal was de uitbreiding
van de verlichting te Hansweert met „spiritusgloeilicht", aangebracht in verband met de inklaring van schepen bij avond, voldoende aanleiding
om vermelding te vinden in het Verslag O p e n b a r e
Werken (1907). In 1909 is alweer sprake van verbetering van deze verlichting en van het verlichten
van de sluisterreinen te Wemeldinge met vier „ p e troleumgloeilichtlampen", terwijl in 1911 ook drie
van dergelijke lampen werden aangeschaft bij de
bruggen voor gewoon verkeer.
In de tachtiger jaren van de vorige eeuw werd
een veertraject Walsoorden—spoorbrug Vlake geopend, waarvoor aan particulieren een concessie
werd verleend met subsidie van de provincie.
Voordien werd d o o r particulieren reeds een veer
onderhouden tussen Walsoorden en Hansweert.
Toen het scheepvaartverkeer zodanig toenam, dat
de veerboot soms een uur moest wachten om geschut te worden werd het eindpunt weer verlegd
naar de buitenhaven van Hansweert en werd het
traject
Hansweert—station
Vlake
onderhouden
door een omnibus, gevolgd door een stoomtram
vanaf 2 juni 1913. De veerdienst welke op 1 januari
1905 door de provincie werd overgenomen heeft
dienst gedaan tot de opening van de veerdienst
Kruiningen— Perkpolder (17 mei 1943).
Het aantal schepen en de gemiddelde scheepsgrootte nam voortdurend toe. Bovendien moesten
de Middensluizen wegens ernstige gebreken aan
de schutkolkmuren en wegens onderloopsheid ingrijpende reparaties ondergaan. In 1907 werd besloten tot de bouw van een derde stel sluizen, de
Oostsluizen. Met het graven van de bouwputten
werd in 1912 en in 1916 te Hansweert, respectievelijk te Wemeldinge aangevangen. De bouw van de
schutsluis te Wemeldinge werd echter pas in 1923
aanbesteed. Deze sluizen werden ten opzichte van
de bestaande sluizen 100 m meer naar binnen gebouwd, waardoor aan de destijds van scheepvaartzijde geuite wens tot verruiming van de buitenhavens werd tegemoetgekomen.
Bij de bouw van de Oostsluis te Hansweert werd
ten behoeve van de elektrificatie van de beweegbare keringen en schuiven daarvan en voor de
kanaalverlichting e.d. voorzien in de bouw van
een hydro-elektrische centrale voor eigen stroomopwekking. Het zgn. arbeidsriool van deze „ w a ter"-centrale, die bedoeld was als proefobject voor
de benutting van eb en vloed voor de winning van
elektrische energie is wel gereedgekomen, doch
door de inmiddels ingetreden ooriogstoestand konden de in Duitsland bestelde onderdelen niet worden geleverd. Toen deze levering ook na het einde
179
von de oorlog uitbleef, werd tenslotte in 1922 besloten von de oandrijving door waterkracht af te
zien. De centrale is in de tweede wereldoorlog
verwoest en niet herbouwd. De Oostsluizen werden
op 10 augustus 1916 en op 23 mei 1928, te Hansweert respectievelijk Wemeldinge, voor het scheepvaartverkeer opengesteld. Deze sluizen hebben de
volgende hoofdafmetingen: doorvaartwijdte 16 m,
schutkolklengte 135 m (grootste schutlengte 152 m),
schutkolkbreedte 38 m en diepte van de slagdorpels N.A.P. — 6,25 m. De schutcapaciteit bedraagt
ongeveer 4 5 % van de capaciteit van het gehele
sluizencomplex.
In 1893 werd begonnen met het maken von een
tweede doorvaartopening onder de Bonzijbrug te
Wemeldinge, in 1897, 1899 en 1910 onderscheidenlijk gevolgd door het inrichten van een tweede
opening onder de brug bij Schore, de Postbrug en
de spoorwegbrug bij Vlake. Nadat in 1932 de westelijke doorvaartopening van de Postbrug was verruimd, werden ten zuiden van de spoorbrug bij
Vlake, op een gemeenschappelijke onderbouw een
hooggelegen brug voor gewoon verkeer en een
nieuwe spoorbrug gelegd. De bouw had ploats in
de periode 1934-1938. De laaggelegen spoorwegbrug bij Vlake, die in verband met de vastgestelde,
aan de loop der treinen gekoppelde tijden van
sluiting een hinderlijk obstakel voor de scheepvaart
was, kon worden afgebroken. De verkeersbrug bij
Schore werd in 1939 opgeruimd. De nieuwe Vlakebruggen itjn voldoende hoog gelegen voor de binnenvaart, waardoor slechts voor 1 6 2 % van de
scheepvaart (jachten met vaste mast, drijvende
kronen, zeeschepen e.d.) deze bruggen behoeven
te worden bediend.
Tussen 1936 en 1938 werd het kanaal tussen de
Postbrug en Schore aan de westzijde verbreed tot
35 m op de bodem bij een waterdiepte van 5.50 m.
De westelijke kanaaldijk werd daarbij zover teruggelegd, dat de bodembreedte in de toekomst nog
met 24 m kan worden vergroot, zonder dat verlegging van de kanaaldijken noodzakelijk is.
In de meidagen van 1940 werden alle bruggen over
het konaal ernstig beschodigd of vernield. Dit herhaalde zich bij het terugtrekken van de bezetters
in 1944. De sluizen in Wemeldinge en Hansweert
werden in loatstgenoemd jaar min of meer ernstig
beschodigd en op het kanaal en in de buitenhavens werden 39 binnenschepen tot zinken gebracht.
Tussen 1956 en 1958 werden in verband met ernstige gebreken aan de Middensluis te Wemeldinge
het buitenhoofd en de schutkolk geheel en het binnenhoofd gedeeltelijk vernieuwd. Belgie veHeende
prompt een extra premie voor het scheepsvervoer
onder het argument dat deze reparatie veel oponthoud veroorzaakte.
De hoogwaterkering over het sluizencomplex te
Hansweert werd in de jaren 1957-1960 in het kader
von de Deltawet verhoogd.
Bovenstaande opsomming is slechts een greep uit
de talloze, soms ingrijpende herstellingen a a n de
sluizen en von de werken tot uitbreiding von ligplaatsen voor de scheepvaart e.d. Honderd joar konaal betekende ook honderd jaar bouwen en verbeteren.
180
7. GEBRUIK V A N HET K A N A A L
In de loop van honderd jaar werd de zeilvaart
verdrongen door de sleep- en motorvaart. De
laatste jaren heeft regelmatig duwvaart plaats, een
wijze van vervoer waarop het kanaal en zijn kunstwerken eigenlijk niet zijn berekend. (In 1965: 861
duwconvooien met een totale tonnage van 1.590.022
ton). A a n de loswallen te Hansweert, Schore en
Vlake vindt een vrij belangrijke verscheping van
agrarische produkten (aardappelen en uien) naar
het buitenland plaats. Het verkeer met zeeschepen,
waarvan men bij de aanleg van het kanaal enige
verwachting had, is van weinig betekenis gebleken.
Het aantal zeeschepen (meest coasters), dat gebruik maakt van het kanaal ligt doorgaans beneden 600 per jaar, met een totale tonnage tussen
100.000 en 150.000 BRT. Hiervan heeft minder dan
een vierde gedeelte de loswallen tot bestemming.
Het kanaal is een van de drukst gebruikte binnenvaartwegen in Nederland en van bijzonder veel
belang voor Antwerpen, Gent en de kanaolzone
van Zeeuwsch-Vlaanderen. Per werkdag passeren
gemiddeld 300 schepen het kanaal. De toename in
betekenis van het kanaal kan het best gedemonstreerd worden door cijfers van 1965 te leggen
naast die van 1867.
joar
aantal
schepen
totole
tonnage
gemiddelde
tonnage
per schip
1867
1965
13.145
98.298
856.422
55.727.450
65
567
Door zijn ligging tussen Ooster- en Westerschelde
is het kanaal een gezochte plaats voor overnachting. Ongeveer 35 tot 4 0 % van het aantal motorvoartuigen en circa 6 0 % van de sleepschepen
blijft tenminste een nacht in het kanaal. Hierdoor
kan het aanbod van schepen in de morgenuren
zo groot zijn, dat het vlotte doorschutten en verwerken von de scheepvaart er door worden gehinderd. In 1961 werd de zgn. slikhaven aan de oostzijde van de buitenhaven uitgebaggerd en van
steigers, meerstoelen en verlichting voorzien. Voor
overnachtingen kan nu tevens worden verwezen
naar deze haven ter verlichting van de schutsluizen
in de morgenuren.
O n d e r normale omstandigheden, zonder rekening
te houden met de tijd van in- of uitklaren te
Hansweert, bedraagt het gemiddelde oponthoud
voor de scheepvaart in het kanaal ongeveer 3
uren. N a perioden van storm of mist, wanneer er
een groot o a n b o d van schepen is, zijn de wachttijden uiteraard langer. In die gevallen blijkt de
buitenhaven te Wemeldinge veelal te klein te zijn
en worden de schippers op de tussenwaleren bij
Zijpe zonodig gewaarschuwd dat de haven te W e meldinge vol is. Zij kunnen dan beter in de vluchthaven te Zijpe dan op de open Oosterschelde
wachten tot de situatie in Wemeldinge is verbeterd.
Voorts wordt de scheepvaart op Ooster- en Westerschelde d o o r middel van een geel knipperlicht
op de
havendommen
gewaarschuwd
wanneer
schepen de havens zullen uitvaren, omdat het on-
gewenst is dat schepen elkander passeren in de
vrij smalle havenmonden. De bediening van de
werken van het kanaal geschiedt zonder onderbreking in ploegen, waarvoor een bezetting van circa
75 man beschikbaar is, buiten het personeel voor
beheer en onderhoud von de kanaalwerken dot op
circa 20 man kan worden gesteld.
Hoewel ook voor dit kanaal geldt, hetgeen von vrijwel alle Zeeuwse waterwegen kan worden gezegd,
dat het meer invloed heeft gehad op de bekendheid don op de welvaart van Zeeland, heeft de
scheepvaart wel grote invloed gehad op de groei
van de dorpen Wemeldinge en Hansweert, waar
tientallen parlevinkers, expediteurs en middenstandsbedrijven o p de scheepvaart zijn aangewezen.
De invloed van de ingebruikstelling van de nieuwe
Schelde-Rijnverbinding in de toekomst valt wel ongeveer te berekenen. Verdeeld noar de richtingen
Antwerpen en Terneuzen is de verhouding van het
aantal schepen ongeveer 6 -. A en von de tonnage
circa 7 :3. W o n n e e r mag worden aangenomen,
dat de binnenvaart, welke de Scheldekaden te Antwerpen tot bestemming heeft via het Kanaal door
Zuid-Beveland zal blijven varen, zal de scheepvaart
d o o r dit kanaal na de openstelling van het Schelde-Rijnkanoal waarschijnlijk met niet meer dan
50% teruglopen (naar tonnage met circa 60%).
Veel zal hierbij ofhangen enerzijds van de ontwikkeling in de komende tien jaren van de kanaalzone in Zeeuwsch-Vlaonderen, anderzijds van de
realisering van het Reimerswaalplan, waarin de
mogelijkheid von een vervongend kanaal in beginsel aanwezig is.
lileretuer:
Dr. A. W . Vlom: „8iidrogen tot de getchiedenis von de Schelde", in Archief Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen,
19*4 45, M. van Empel en H. Pieters: ..Zetland door de eeuwen
heen", 1935, G . N. de Stoppeloor: „Kort overzigt der geschiedenis von den Zeeuwtchen Spoorweg en de aoorbij behoorende werken", in Toevoegsel tot het Zeeuwsch jaorboekie
en Middelburgsche noamwijzer 1866; Dr. M Hartgerink-Koomans: „ D e Zuiderlijnen. Opzet en bestriding der spoorlijnen
beneden de grote r i v i e r e n " , in Econ Hist, jaarboek, 30st dee',
1963; Mr. dr. C. Smit: „ D e Seheldekwettie", Rotterdam 1966;
Drs. M. C. Verburg: ,,De binnen scheepvaart in en door Zee
lond. Analyse en perspectief", in ..Voart", nr. 5, mei 1962;
M. P. de Bruin: ,,100 joar voren. Provinciale Stoombootdientten 1866-1966", Middelburg, 1966; Ir. J . A . Ringers: „ D e
bouw von de derde tchutiluii te Hansweert", Rapporten en
mededelingen von den Rijktwotertraat, nr. I, 1917; Ir. J . P.
Wollond: „ D e kanalen door Zuid-Beveland en door Walcheren", in „ D e Ingenieur", 1933; Ir. H. ten Bokkel Huinink:
Vervanom; ran de rail banen van de roldeuren von de
Oostsluis te Hansweert", in ,,De Ingenitur", 12 juli 1935; Ver
tlogen openbare werken, 1850-heden; Wegwiizer voor de
bmnenscheepvoort, deel II, 1965; „Konoal door Zuid-Bevelond", uitgove Gemeentebestuur von Kruiningen, 1964; . J u t ten wol en tchip. Het midden- en kleinbedrijf rond het Konoal
door Zuid-Beveland", x.j.; ..Reimertwoolplon", Rapport werkgroep ontwikkeling Wettertcheldebekken, maart 1964.
181
1
I
T u s s e n r o s t e r - en ' e G t e r s c h e l d e
I.
II.
ie oude s c h e e p v a a r t fvepen
Het
Kreekrak
Het
Jloe
De h u i d i g e
scheepvacjtwegen
Het K a n a a l d o o r
Ziuid-3ev»land
Het
( V e e r e c G a t en Z a n d k r e e k )
Veerse Keer
Het I L a n a a l d o o r
Le
walcheren
.'eeterechelde
I r . H. " ' i e r i n ^ a
Hoofdinrenieur riijkswaterstaat
Arrondiesement V l i s s i n g e n .
- */ -
TU^GJSIj CCSTZR- en
I.
J e oude
Het
^ES^wCHaLDE
scheepvaartweren
Kreekrak
- I n de r . i d d e l e e u w e n
Zuid-Beveland
waal
liep
de S c h e l d e
tussen Brabant
en h e t e i l a n d
l a n g s 5 a t h en -.'/oensdrecht en t u 6 s e n T o l e n en Heimeri:
( Verdronken
l a n d van Zuid-Reveler.J ) •
- T e r h o o g t e v a n Z a n d v l i e t was e r w e l i s w a a r e e n z i j t a k n a a r h e t
v Y e s t e r , de H o n t e , maar d e z e b r e d e
dat
z i j v66r
rivierarm
I'+OO a l s g e r e g e l d e s c h e e p v a a r t w e g
kwam. O m s t r e e k s IM-00 kwam h i e r i n
als
was z o w e i n i g d i e p ,
niet
i n aanmerking
geleidelijk wijziging, mogelijk
g e v o l g v a n e e n v e r p l a a t s i n g v a n h e t w a n t i j t u s s e n de o o s t e l i j -
ke en w e t t e l i j k e r i v i e r a r m
lijke
pel
richting
naar
v a n de l i j n
de l i j n
Bath - S a a f t i n g e i n o o s t e -
3 a t h - W o e n s d r e c h t , w a a r d o o r de drem-
b i j S a a f t i n g e l a n g z a m e r h a n d d i e p e r en d i e b i j W o e n s d r e c h t
h o g e r w e r d . D i t p r o c e s g i n g z o l a n g z a a m , d a t de v o o r d i e t i j d
grote
de
zeeschepen
pa6 t e r e n de l 6 e eeuw g e b r u i k k o n d e n maken v a n
Honte.
- De v e r b i n d i n g t u s s e n de b e l g i s c h e S c h e l d e
e n de O o s t e r s c h e l d e ,
w e r d i n h e t m i d d e n v a n de l 6 e eeuw s t e e d s o n d i e p e r . A l s g e v o l g
van
de o v e r s t r o m i n g e n
"•t
O o s t q u a r t i e r v a n den e y l a n c e v a n Z u y t - B e v e l a n t " , n e t v e l e
dorpen
v a n 1 5 3 0 en l a t e r e
jaren,
waardoor
d a a r i n , v e r l o r e n g i n g , kon het Schelde-water
z i c h over een
b r e d e r g e b i e d v e r s p r e i d e n . De oude g e u l v e r l a n d d e g e h e e l ,
over
g r o t e r e b r e e d t e meer n a a r h e t w e s t e n n i e u w e g e u l e n k o n d e n
o n t s t a a n . Het gevolg h i e r v a n i 6 geweest, dat e e r t i j d s
p o l d e r s van Zuid-Beveland
in
grens
heeft geleid
te
werden verbonden,
hetgeen i n
t o t e e n v e r s c h u i v i n g n a a r h e t W e s t e n v a n de
t u s s e n de p r o v i n c i e s Z e e l a n d e n N o o r d - B r a b a n t .
v o r m d e de r i v i e r
zeeuwse
w e r d e n g e i s o l e e r d en n a h e r i n d i j k i n g
de 17e en l 8 e eeuw met B r a b a n t
1871
terwijl
Voorheen
de AgiTer de g r e n 6 l i j n , d i e i n h e t t e r r e i n n o g i s
o n d e r k e n n e n a a n de " A g g e r - u i t w a t e r i n g " e n de " k & p i t a l e - u i t -
w a t e r i n g " , dwars door
de h u i d i g e p o l d e r O u d - H i n k e l e n o o r d ,
langs
IVoensdrecht.
-De n i e u w e g e u l e n , w a a r v a n de z g . " G e u l e
o v e r h e t L a n d " de v o o r -
n a a m s t e was, -waren s l e c h t s b i j b e t r e k k e l i j k h o o g w a t e r
Deze t o e s t a n d b l e e f de v o l g e n a e
eeuven v r i j w e l onveranderd. Het
n o o r d e l i j k g e d e e l t e van deze g e u l werd Creecke-Rack
- . i j - , ^ - ,.
Si.i-ft
r /
:
' i . . . - • >
bevaarbuar.
genoemd,
tT~£a£U*2£ ^spS**?.<^v*i.v-f?-^f4£*'^* ** -*
1
- 2 -
naar hot dorpje Creecke
i n het Verdronken
land van Zuid-Beveland.
De d i e p t e v a n de g e U l d r e r a p e l , d i e i n h e t m i d d e n v a n de l 6 e eeuw
n o r on ;;eveer
1 o b e n e d e n l a a g w a t e r moet z i j n g e w e e s t was i n de
;
aanvans; v a n de 1Q
e
eeuw t e r u , e l o p e n t o t o m s t r e e k s
s
;
L.:.'. I n 1>72 w i s t de D e v e l h e b b e r
20 v e n d e l s
Brabant
1 voet
beneden
Don C h r i s t o f f e l K o n d r a g o n met
Valen t o t o n t z e t v a n Goes t e v o e t de o v e r t o c h t t u s s e n
en Z u i d - B e v e l a n d i n 5 u u r t e v o l b r e n g e n . I n l a t e r e
>/erd de o v e r t o c h t g e a a k k e l i j k e r
door
tijd
de v o o r t s c h r i j d e n d e v e r o n -
d i e p i n g en de a a n h e t e i n d e v a n de l 6 e eeuw en i n de 17e e n l 8 e
eeuw a a n w e e r s z i j d e n v a n h e t K r e e k r a k v o l b r t c h t e
In
1 7 8 5 , t o e n men z i c h
z o r g e n begor. t e c s k e n o v e r de n a d e r i n g v a n
de F r a n s e n , benoerade e e n c o m m i s s i e
voettocht over het Kreekrak
2n i n v e r b a n d
indijkingen.
u i t Goes twee l e - a e n , d i e de
a e l f a binnen het uur v o l b r a c h t e n .
met de i n v a l var. de S r . g e l s e n i n Z e e l a n d t r o k
genera^
C o r t t i e y l i g e r s t e v o e t n e t een l e g e r H o l l a n d e r s i n 1809 v a n de
brabantse
wal naar F o r t Bath, l a t e r
uitrjeruste a f i e l i n -
gevolgd door
een v o l l e d i g
artillerie.
O m s t r e e k s h e t m i d K e n v a n de 19e eeuw v o n d e n d;e s c h e p e n
e e r s t vanaf
in
2 u u r v o o r I i . ;. v o l d o e n d e
d i t g e b i e d t e p a s s e r e n . De d r e m p e l
L..;. o f o n g e v e e r
de
d i e p t e om.de b o c h t i g e g e u l e n
z a l toen ongeveer
voor het Z i j p e ,
moest worden o p g e v a r e n .
dat i n d i t water
Terugkeren
t e c e n de
was o n m o g e l i j k wanneer
een s c h i p , komende v a n B a t h , op h e t V e r d r o n k e n
l a n d door
1 m boven
) m b e n e d e n K..V. h e b b e n g e l e g e n . H i e r d o o r kwamen
s e i l s c h e p e n zo l a a t
ebstroom
boven Bath
l a n d van Zuid-Beve-
e e n s t o r m w e r d o v e r v a l l e n . B i j s p r i n g t i j was de
d o o r de b o c h t i g e nauwe w a t e r e n
zelfs gevaarlij:., terwijl
vanwe-e de g r o t e r e
bekken voor Bergen
vaart dagenlang
gestremd
stroomsnelheden
b i j a f w a a i i n g t i j d e n s p e r i o d e n van
w i n d r i c h t i n ; . e n t u s s e n O o s t en Z u i d e e n d u s d a n i g e
op h e t o n d i e p e
passage
lage
waterstand
op Zoom o p t r a d , d a t de
scheep-
was.
Het
i s dan o o k n i e t v e r w o n d e r l i j k , d a t r e e d s i n h e t b e g i n v a n de
19e
eeuw p l a n n e n
t o t afdanmin^
werden gemaakt. N a p o l e o n
nen om A n t w e r p e n t o t de g r o o t s t e z e e h a v e n
rijk
t e maken en s t u i t t e
had p l a n -
van h e t Noorden van z i j n
d a a r b i j o . a . op de m o e i l i j k e
bevaarbaar-
h e i d van h e t K r e e k r a k b i j z i j n b e z o e k aan Z e e l a n d i n 1810. Het
v o l r e a d e j a a r d i e n d e de I n s p e c t e u r v a n de z e e w e r k e n i n h e t D e p a r t e m e n t d e r Monden v a n de S c h e l d e , A. S c h r a v e r , i n z i j n
opdracht
een p l a n t o t a f d a m m i n g i n , w a a r i n mede w e r d v o o r z i e n i n h e t g r a v e n
;
van een k a n a a l door h e t o o s t e l i j k e g e d e e l t e v a n L u i d - 3 e v e l a n d . e n
- 3 -
ver'oeterinrj van
van
de
de
, / e l s i n g s e en A r n e n u i d s e
v a a r t op M i d d e l b u r g .
kanalen
ten
behoeve
Ca b e k e n d e r e d e n e n b l e e f h e t b i j p l a n -
nen.
In
aan
1327
de
werd d o o r de h o o f d i n ..enieur v a n
gouverneur
der p r o v i n c i e
net b e t r e k k i n g t o t een,
de
Zeeland
zowel voor
Waterstaat
een r a p p o r t u i t g e b r a c h t
zeeschepen a l s binnenbchepen
t o e j a n k e l i j k e n i e u w e v e r b i n d i n g t u s s e n O o s t e r - en
Uit
cit r a p p o r t b l i j k t , dat het K r e e k r a k
droog
viel.
De b e l g i s c h e o p s t a n c
van
de
tafel
Sij
tractciat tussen Keaerland
t o e n b i j L..V.
1<°30 d e e d ook
en B e l g i e v a n
bepaald:
of
i n het
w e r k e n van k u n s t
wegen v o o r de
de
scheepvaart
P.egering a a n
gezegde o n b r u i k b a a r
zoodanige
van
.estersc.ieide.
reeds
deze
geheel
plannen
verdwijnen.
i n p a r . 8 het volgende
landsche
te k i d d e l b u r g
de
19 a p r i l
"Indien natuurlijke
te^enwoordige
artikel
IS39,
werd
gebeurtenissen
aangewezene
o n b r u i k b a a r rnogten maken, z a l de
Belgische scheepvaart,
g e w o r d e n e v/egen v o o r
wegen, d i e e v e n v e i l i g
Neder-
t e r v e r v a n r i n g der
de s c h e e p v a a r t ,
andere
en e v e n g o e d en g e m a k k e l i j k
zijn,
aanwijzen".
In
h e t z e l f d e j a a r b e g o n n e n de o n c e r h a i . i e l i n g e n met
k i d d e l b u r j e r s over
de v o o r w a a r d e n v o o r
van
S l o e en K r e e k r a k
tot
13*4-6 d a t b i j K.B.
en
de a a n l e g v a n
een
een
v a n 13 f e b r u a r i a a n
doch aan
Dronkers
Oosterschelde
^eze
spoorwej,
D.
Dronkers
k r e e g de
v66r
door Z u i d - B e v e l a n d .
"Bar.que g e n e r a l S u i s s e da
» V l i s s i n g e n , h e t r e c h t on v a n b e d o e l d e
maken. D r o n k e r s
had
inmiddels z i j n
" K a a t s c h a p p i j t o t i n d i j k i n g van
O o s t e r s c h e l d e " . De
i n 1832
tegen
b e g o n n e n met
I n 1861
van
spoorweg
de
de a a n v a n g
hun
van
van
credit
van
afdajmiiif
de
lijn
gebruik te
c o n c e s s i e o v e r g e d a n n aan
de
de o n d i e p t e n e n a a n w a s s e n i n de
van
t a a k o p g e w a s s e n . De l n a a t s c h a p p i j
b e d i j k i n g van
de
v e r l o o r h a a r k a p i t a a l b i j e n k e l e k o r t op
braken.
de
duurde
c o n c e s s i o n a r i s s e n b l e k e n door i n o e i l i j k h e d e n
f i n a n c i e l e aard niet
was
en F.
B i j K.B.
i n t e r n a t i o n a l * ' t e Geneve, a l s s p o o r w e g c o n c e s s i o n a r i s
Venlo
het
werd c o n c e s s i e v e r l e e n d t o t a f d a m m i n g v a n
( K r e e k r a k ) o n d e r v e r p l i c h t i n g om
1836
van
naar
c o n c e s s i e werd i n g e t r o k k e n i n 1 8 H 9 ,
h e t w e r k een k a n a a l t e g r a v e n
18 a u g u s t u s
tweetal
c o n c e s s i e t o t afdamming
S o r g e c o n c e s s i e werd v e r l e e n d t o t h e t a a n l e g g e n
V l i s s i n g e n - Kelmond.
een
kwam, n a d a t nog h e t
z g . B ^ t h p o l d e r s , maar
e l k a a r volgende
0
v o r i g e j a a r een
dijkdoor-
daarop b e t r e k -
k i n g h e b b e n d w e t s v o o r s t e l d o o r de Tweede Kamer d e r S t a t e n
Generaal
was
afgestemd,
cessie
met
was
een
reeds
dading net
1S5S
in
de S t a a t t o t s t a n d . De
ingetroM:-- e n . . . e d e r l o r d d r e i g d e
spoorwegaanleg geheel
ten a c h t e r te
Daarom w e r d nu v a n s t a a t s w e n e
186?,
na de
openstellin.
Kreekrakdaa
trein
1 ?7G
t.9 n o o r d e l i j k e ber;i van
1922
Het
;eraken op
inmiddels
het b u i t e n l a n d .
a a n g e p a k t en k o n
28
op
va:. h e t i'.an-cl d o o r Z u i d - B e v e l a n d ,
..00:: n a a r
en c e c e r t 1 december
in
krachtig
worden g e s l o t e n . Cp
vari J e r r j e n op
spoorwt-gcon-
J1
juli
Goes o v e r
werd aan
cie dam
1°o7
r e e d de
eerste
een
hulpspoor
over
voetgangers
gegund"'. Ten
de
spoorde
" v r i j ? passage
z u i d e n van
de
over
dam
watergebied
i> oord-3eveland
t u s s e n de e i l a n d e n W a l c h e r e n ,
g e u l e n a l s de A r n e ,
S c h e n g e u i t k w a m e n en w a a r v a n de
i n het
zuidwestelijk
d e e l van
toenemen en v e r r l a a t s t e n
hetgeen t e n s l o t t e
Middelburg
was
de
diepte v r i j
ondergang van
de
,';eisin-e u i t k o m e n d e i n de
van
de
scheepvaart,
een
a l s S l o e bekend
g e b r u i k w e r d i-enomen. De
jaar
- plannen
de
van het
gelegen
en
r.'elsin . e a l s s c h e e p v a a r t w e g
nieuwe u i t g a n g werd
z g . K i e u w e H a v e n , d i e i n 1317
oude t o e g a n g
v i a de
tot afsluiting
van
omdat de
naar het Veerse
w o r d e n g e m a a k t om
de
in
.'.'elsinge w e r d i n h e t -
h e t S l o e en de a a n l e g v a n
•-•
• - -v^--*'•'
^
zodanig verzandde
e n i g s ^ i n s bevaarbaar
m o n d e r H.A7.
een
het Kreekrak
en
.
De
1817
nieuw
—
-
-
;
•*
-
stad
van
dat grote k o s t e n
Middelmoesten
t e h o u d e n . I n 186*4- b e nog
g e s c h i e d e n i s yan
de a a n l e g v a n
.
'»
van
c o n c e s s i e s l o p e n v r i j w e l p a r a l l e l met
•
v
nieuwe scheepvaartweg
het Havenkanaal van M i d d e l b u r g
o f k.JO
de v e r l e e n d e
damming v a n
Gat
hem
d i e p t e van
tu o n d e r L..V.
'-' ' --•
naar
afgedamd.
M i d d e l b u r g , o.a.
droeg
na
ge-
v e r v a n j j e n d k a n a a l d o o r W a l c h e r e n v o n d e n vooral» s t e u n b i j de
burg
fort
geul,
e e r s t i n 1*4-88 w e r d b e v a r e n
s t e e d s K i n d e r b r u i k b a a r . Een
Gat,
nieuwe
6taat.
de Lemmel en de
het Veerse
vol-
afge6loten.
n i e u w e , meer o o s t e l i j k
F r a n s g a t , dat v o o r het
naar
zelfde
ten oosten
r later
Leamel o n t s t o n d
had.
de i V a l c h e r s e
werd i n 15i;> een
lemnel
Hammekens,
graven
Bedijkingen
en b o c h t i g e g e u l n i e t meer k o n
toegang,
- O p s l i b b i n g maakte
de
stroomsnelheid
d o o r 'de A r n e ' e n de L e m u e l v e r b o n d e n n e t
behoeften
Middelburg
was.
en
Cud-*'riwmuiden t o t g e v o l g
de
o m s t r e e k s 163O
naam L e a m e l
Zuidvliet
de.'en de
en
de Lcrrmel meer i n n o o r d w e c t e l i j k e r i c h t i n g ,
doen a a n
het Jonker
de
beperkt
Zuid-Beveland
!?eede. Giadat d e z e w e i n i g d i e p e
- Ivaast de
3orssele, Zuid-
i n de k i d d e l e e u v / e n b e k e n d o n d e r de
was
o f Lemmele, w a a r o p k l e i n e r e
••-••-•^TI
werd
de K r e e k r a k p o l r i e r i n g e d i j k t .
T
• •«••;••
dam
Sloe
- Het
en
juni
slechts
deze
0,90
plannen
die tot af-
een s p o o r w e g n a a r
Zealand.
'•
v-.r
•
e '.
'-i4--i\.*-^-'.'; -..v-•».--/?. - * v • • » •
*•,•*«>r«£"'
' r . , . \
Aanvankeliiit .
A a n v a n k e l i j k dacht
Sloe,
de r e e r i n . - a a n de a c a i l e g v a n eer. b r u g o v e r h e t
i n p l a a t c v a n Kfd.aiati.inf, w a a r u o o r geen k a n a a l b e h o e f d * t e
w o r c e n gegrave."..
Het b e l a n g
v a n de a a n l e g v a n eei. k a n a a l
i i i d d e l b u r g en de n o . e l i j k h e i d v a n l a n d a a n w i n n i n g
lang6
verd door deze
s t a d aiet k r a c h t v e r d e d i . _ d . e n d a t goede v o r d e r i a : - v a n de R u o o r w e g aanle
t o t een s p o e d i g e
t e b i j d r a g e n toe- e z e / d
en
b e s l i s s i n g drong
t o t „> pCC.OOC,-, o v e r
w e r a e n tie k o s t e n v o o r
voor
.verden d o o r d e z e gemeen25 j a r e n t e v e r d e l e n ,
w i j z i g i n - ; van het r i o l e n s t e l s e l tevens
r e k e n i n g v a n de gemeente - e n o n e n , t e r w i j l
velke voor
de k a n a a l a a n l e g
de ^ e ^ e e n t e g r o n d e n
n o d i g w a r e n a a n de o t a a t i n e i g e n d o m
werden aangeboden.
B i j de wet v o n 31 decetcber
van
1865 werd v o o r z i e n i n de a f d a m m i n g
h e t S l o e , h e t /raver, v a n een k a n a a l v a n V l i s s i n g e n n a a r h e t
hsvenkanaal
t e k i d d e l b u r , de vc-rbe t e r i n g v a n d i t u i t 1 i 1 7 d a t e -
rende haver.kanaal
en de a a n l e g v a n e e n b i n n e n -
en b u i t e n h a v e n ,
o o s t e l i j k van V l i s s i n g e r . .
De h o o f d ' - e u l v a n h e t S l o e h e e f t z i c h
t u s s e n 1670 en 1S70 v o o r t -
r
d u r e n d v e r l e , d en was a a n v a n k e l i j k a a n m e r k e l i j k d i e p e r d a n h e t
Kreekrak.
I n e e n r a p p o r t v a n 1o60 w o r d t v e r m e l d
dai. s c h e p e n met
g r o t e r e d i e p g a n g / v o o r a l e t e e n s c h i p p e r s , o n d a n k s e e n omweg v a n
6k- km, b i j d o o d t i j b i j v o u r k e u r
het o l o e v o e r e n .
en
niet
door h e t K r e e k r a k
naar
door
H e t vermogen v a n h e t S l o e was e c h t e r i n de 1ce
1"e eeuw , e l e i d e l i j k a f g e n o m e n d o o r a a n w a s s e n e n i n p o l d e r i n g e n
t u s s e n de e i l a n d e n I i o o r d - 3 e v e l a n d e n l o l p h a a r t s a i j k . V o l g e n s
de
h y d r o g r a f i s c h e k a a r t v a n 186? was de maatgevende d r e n p e l d i e p t e
n a b i j A r n e m u i d e n 21 dm - L . .. I n 1d06 was n o g 6 a 10 a d i e p t e i n
het
De
vaarwater
gepeild.
afda:;iming v a n h e t S l o e , i n m a a r t 1871 a a n g e v a n g e n , kwam
i n december v a n d a t j a a r g e r e e d .
reeds
De i n 1325 a a n g e l e g d e dammen
v o o r h e t J l o e v e e r t e n z u i d e n v a n de p l a a t s v a n de S l o e d a m , d i e
d o o r h e t v e r l e g g e n v a n de S l o e g e a l v o o l o n d e r h o u d v e r g d e n ,
daarnede o v e r b o d i g .
I n verband
werden
met de a a n l e g v a n de S l o e d a n ,
m o e s t e n de d i j k e n v a n de a a n r r e n z e n d e
p o l d e r s w e r d e n v e r h o o g d . He
H i j k c - i b s i d i e e r d e i n de k o s t e n d a a r v a n .
V o o r a l t e n z u i d e n v a n de
dam
toegepaste
t r a d a a n s l i b b i n g op, d i e door l a t e r
en a a n p l a n t
v a n s p a r t i n a s t e r k were B e v o r d e r d .
g e d e e l t e w e r d i n 19^9 i n g e d i j k t :
de
Een
lUarlespolder.
begreppeling
h.a. groot
II.
Je h u i d i g e s c h e e p v a a r t ,ve e n .
i'et
Kanaal
- Het
:
d o o r Z u i a - : . e v e l ^ r.d.
h e t k a n a a l v/erd reedr. i n IC5C o e g o n n e n .
de a a n l e g ven
had
op
6 oktober
15^2
datu.i; n a d e r b e p a a l d
besteedde het
13^6
gereed
op
noeten
zijn.
1 j a n u a r i 1o5'~ . De
1o53
werk v j o r / 3.000.000,- aan
13 f e b r u a r i
185S
het
i n Londen i n
werk s t a k e n . I n 1862
l a n g r i j k d e e l van h e t werk d o o r h e t H i j k
aanbesteed.
l i e t de bouw van
H a n s w e e r t en
augustus
./emeldinge v/erd i n j a n u a r i
j a a r nog
- T i j d e n s het
vrij
van
be-
(Staatsspoorwegen)
her-
lc.63 b e g o n n e n , t e r w i j l
Op
scheepvaartverkeer
r a v e n van
* e r d een
13 o k t o b e r
0
nu
1S66
werd
opengesteld.
het k a n a a l ontstonden
slechte boden esteldheid
en dan
a l s g e v o l g van
de
a f s c h u i v i n g e n , waardoor
g e d e e l t e v a n h e t k a n a a l a l l e e n d o o r b a g g e r e n op d i e p t e wae
k r i j g e n . Qok
had men
reeds
de
h e t k a n a a l t u s s e n de s l u i z e n i n
werden aanbesteed.
het k a n a a l voor het
geldge-
de s c h u L s l u i z e n ( k i d d e n s l u i z e n ) t e
l a a t s t e p e r c e l e n graafwerk
datzelfde
werd'deze
nieuwe c o n c e s s i o n a r i s
en v a t t e h e t w e r k k r a c h t i g aar., doch raoest wegens
b r e k op
een
In maart
het
s p o e d i g na de
a a n l e g met
te
vernieling
van remmingwerken door paalworm te kanpen.
- Het
kanaal, i n rechte strekking gelegen
t u s s e n Hansweert
en
Wemeldinge komt d o o r m i d d e l van b u i t e n h a v e n s u i t op p l a a t s e n i n
de
t e s t e r - en O o s t e r s c h e l d e
en de
is
dan
stroomsterkte v r i j
ook
waar d i e p e g e u l e n l a n g s i e o e v e r
groot i s . Baggerwerk v66r
s i n d s de a a n l e g n i e t
wordt j a a r l i j k s
n o d i g g e w e e s t . I n de
havenmocden
buitenhavens
g e b a g g e r o . De a a n s l i b b i n g i n de b u i t e n h a v e n
W e m e l d i n g e i s s l e c h t s een
fractie
van
brug b i j Schore,
te
die te Hansweert.
- Over het k a n a a l werden d r i e d r a a i b r u g g e n
de S c h o o r s e
de
lope:
v o o r gewoon v e r k e e r ,
de P o s t b r u g
i n de r i j k s w e g K l o e t i n g e
Y e r s e k e d a m en de B o n z i j b r u g t e W e m e l d i n g e , en e e n
spoorwegdraai-
b r u g b i j V l a k e g e l e g d . K a n a a l d i j k e n w e r d e n o p g e w o r p e n o a a l s tweede
waterkering te
- S i n d s 1869
werd h e t
dienen.
j a g e n der 6chepen a a n b e s t e e d ,
38 p a a r d e n d i e n s t d e d e n . O n g e v e e r 30 % v a n
m a a k t e op h e t k a n a a l v a n
j a a g d i e n s t door een
het a a n t a l z e i l s c h e p e n
d e z e j a a g d i e n s t g e b r u i k . I n 1879
s l e e p d i e n s t v e r v a n g e n d i e s i n d s 1888
meer w e r d g e s u b s i d i e e r d , t e r w i j l
i n 1880
ook " v r i j e
werd
.
•
'
•
\• -
'•
•
. -,
t
m
jagerij"
Be e d s
de
niet
toegestaan.
•
k
w a a r v o o r 30
-
werd
J
Reeds s p o e d i g na de o p e n i n g
b l e e k , d a t de s c h e e p v a a r t v o o r k e u r
aan h e t n i e u w e k a n a a l . T u s s e n
15 o k t o b e r I5b6 en 1 m a a r t
18c?,
z o w e l h e t k a n a a l a l s h e t K r e e k r a k k o n d e n worden g e b r u i k t ,
*+7&3 s c h e p e n
1035
( t o t a l e tonnage:
(totale
2;-2827) d o o r h e t k a n a a l en
2
tonnage:
7 +255) u o o r
h e t K r e e k r a k . Van
pen g i n g e n s l e c h t s 6 d o o r h e t K r e e k r a k . " ^ i t
2C2
gaf
toen
voeren
slechts
rijnsche-
demonstreert
duidelijk
d a t de H i j n v a a r t op A n t w e r p e n a l l e e n d o o r de a a n l e g v a n h e t k a n a a l
t o t b e t e k e n i s i s k u n n e n komen. De b e l g i s c h e r e ' - e r i n g had
k a n a a l a a n l e g g e p r o t e s t e e r d , o.;-.
tegen
omdat sl.Vj v r e e s d e , d a t de '.Vet t e r -
s c h e l d e b i j B a t h meer z o u a a n z a n d e n b i j a f s l u i t i n g
van het
De a a n l e g z o u ook n i e t
het reeds
i n o v e r e e n s t e m m i n g z i j n met
t e e r d e u i t het t r a c t a a t van
de
183?,
omdat de s c h e e p v a a r t
nu
Kreekrak
geci-
sluizen
moest p a s s e r e n en een onweg z o u m o e t e n maken o v e r r u v e r v a a r w a t e r ,
waardoor deze vaarweg n i e t
a l s de
i n 1839
k e n hoe
men
bestaande
"even v e i l i g
zou z i j n .
en e v e n goed en g e m a k k e l i j k
U i t h e t voor.-aande i s w e l g e b l e -
z i c h d e z e v a a r w e g d o o r h e t K r e e k r a k i n 1 8 3 ^ moet v o o r -
stellen.
B i j h e t ontwerpen van het k a n a a l baseerde
van k l e i n e
zeeschepen.
b i j een k a n a a l p e i l van
dag
men
z i c h op de
doorvaart
De b o d e m b r e e d t e werd 10 m en de d i e p t e
0,26
m + l i . A . P . . De s l u i z e n w e r d e n i n de
16 m b r e e d . d e s c h u t l e n g t e b e d r o v g
kering bestaat u i t stalen
119 m.
De b e w e e g b a r e
water-
puntdeuren.
S e e d s s p o e d i g werd b e s l o t e n t o t de bouw v a n een t w e e d e s t e l
uit
de o v e r w e g i n g ,
aanwezig
was
dat b i j het u i t v a l l e n
en dus
n i e t voldaan
van
een s l u i s
nog b e s c h i k b a a r was.
d i e t u s s e n 1870
en 1?72
toenraalige r i j n v a a r t
zou k u n n e n w o r d e n a a n h e t
tractaat
en k o n d e n dus k l e i n e r
s t a a t u i t houten
z i j d e van
nam
De
v o o r t d u r e n d toe t e r w i j l
113,1+0 m en
de s c h e p e n
een
de s c h e e p v a a r t r e e d s r.eermalen was
van een
derde
stel
in
en i n 1916,
gemiddeld
m o e s t e n de oude M i d d e n s l u i z e n wegens
i n g r i j p e n d e r e p a r a t i e 6 ondergaan,
g r o t i n g v a n de b u i t e n h a v e n
1912
van a f m e t i n g z i j n .
- »\.A.F. De be wee...-bare w a t e r k e r i n g b e -
g r o t e r werden. B o v e n d i e n
e r n s t i g e gebreken
de
puntdeuren.
Het a a n t a l s c h e p e n
ook
op
m b i j een s c h u t l e n g t e van
s l a g d o r p e l d i e p t e van ^.6^
Wal-
De k l e i n e s l u i z e n o f W e s t s l u i z e n ,
w e r d e n gebouwd, z i j n meer b e r e k e n d
d o o r v a a r t w i j d t - werd 8,60
sluizen
geen r e s e r v e
omdat a l l e e n de oraweg o v e r h e t S l o e o f d o o r h e t K a n a a l d o o r
c h e r e n dan
6.5O
t e r w i j l van
de
a a n g e d r o n g e n op v e r -
t e H a n s w e e r t . I n V.'O?
w e r d t o t de bouw
r
s c h u t s l u i z e n , de C o ^ t c i u i z e n , b e s l o t e n , waarm :de
werd a a n g e v a n g e n . De
respectievelijk
te Hansweert en
s l u i z e n w e r d e n op
10 a u g u s t u s
t e Wemeldinge
1916 r e s p e c t i e v e
lijk
op 2> m e i 1$2.8 v o o r de s c h e e p v a a r t
bare w a t e r k e r i n g
De beweeg-
w o r d t gevormd d o o r e l e c t r i s c h bewogen
De h o o f d a f m e t i n g e n d e r s l u i z e n
kolklengte
opengenteld.
zijn:
doorvaartwijdte
135 m; g r o o t s t e s c h u t l e n g t e
roldeuren.
16 u ; s c h u t -
152 m, s c h u t k o l k b r e e d t e
38 s"
en d i e p t e s l a g d o r p c l s 6.25 n Heeds i n 1893 was men begonnen n e t h e t naxcen v a n e e n tweede
vaartopening
o n d e r de 3 o n z i j b r u g t e V e u e l d i n g e ,
o n d e r s c h e i d e n l i j k gevolgd
van
een tweede d o o r v a a r t o p e n i n g
Dat
het varen
brengt
blijkt
wordt vermeld,
1911
i n 1 8 9 ? en 1o99
d o o r h o t i n r i c h t e n v a n e e n tweede o r e n i r . f
o n d e r de Z c h o o r s e b r u g en de P o s t b r u g
over
door-
e n i n 1>1D d o o r h e t i n r i c h t e :
v a n de s p o o r w e g b r u g t e V l a k e .
de Zeeuwse s t r o m e n s o n s v r i j
groot
risico
u i t h e t v e r s l a g O p e n b a r e Werken v a n 1911»
mee-
waarin
d a t b i j de c t o r : - . v l o e d v a n 30 S e p t e m b e r op 1 o k t o b e r
i n de zeeuwse s t r o m e n e e n 1 5 ^ - t a l v a a r t u i g e n op d i j k e n en
slikken
werden gezet
Hoewel i j s b e z e t t i n g ,
kanalen
of wrakgeslagen.
w a a r v a n v o o r a l de z e i l v a a r t l a s t
en r i v i e r a r m e n i n Zeeland
h a d , o r de
i n h e t a l g e m e e n w e i n i g en o o k
n i e t l a n g d u r i g v o o r k o m t was de w i n t e r v a n 1 3 ? 0 - 1 8 9 1 h i e r o p e e n u i t
zondering.
Een 1 0 0 - t a l z e i l v a a r t u i g e n h e b b e n c o e n o p h e t k a n a a l
overwinterd.
De v e r l i c h t i n g v a n h a v e n - en s l u i s t e r r e i n e n was i n d i e j a r e n
primitief.
U i t de v e r s l a g e n o p e n b a r e w e r j c t n b l i j k t
zeer
dat,i n ver-
b a n d met i n k l a r i n g v a n s c h e p e n b i j a v o n d , t e H a n s w e e r t de v e r lichting
1909
i n 1907 w e r d u i t g e b r e i d met " s p i r i t u c - g l o e i l i c h t " ; i n
i s sprake
van v e r b e t e r i n
l i c h t e n v a n de s l u i s t e r r e i n e n
gloeilichtlampen", terwijl
"aangeschaft
0
van deze v e r l i c h t i n g
en het v e r -
t e W e m e l d i n g e met v i e r
"pctroleua-
i n 1911 o o k d r i e v a n d e z e l a m p e n w e r d e n
v o o r v e r l i c h t i n g v a n t e b r u g g e n v o o r gewoon
B i j de bouw v a n de o o s t s l u i z e n e n i n v e r b a n d met de
van
de b e w e e g b a r e k e r i n g d a a r v a n en v a n de s c h u i v e n
tevens
verkeer.
electrificatie
werd
echter
v o o r z i e n i n de bouw v a n e e n e l e c t r i s c h e c e n t r a l e v o o r
eigen
s t r o o m o p w e k k i n g . A a r . v a n k e l i j k was de b e d o e l i n g o n e e n h y d r o - e l e c trische
is
c e n t r a l e t e bouwen, w a a r v a n h e t z g . a r b e i d s r i o o l
g e k o m e n , d o c h d o o r de d o r l o g s t o e s t a n d
bestelde onderdelen
geheel
niet geleverd
w e r d e n de i n D u i t s l a n d
en h e e f t men e i n d e l i j k
a f g e z i e n van deze ' W a t e r - c e n t r a l e " ,
gereed
d i e bedoeld
i n 1922
was a l s
p r o e f o b j e c t v o o r de b e n u t t i n g v a n eb e n v l o e d v o o r de w i n n i n g v a n
electrische
energie.
De c e n t r a l e i s i n de t w e e d e w e r e l d o o r l o g v e r -
-
woeat -
w o e s t er. n a - e r h a n d n i e t
weer opgebouwd.
De O o s t s l u i z e n werden t e n o p z i c h t e van
o n g e v e e r 100 ra meer n a a r b i n n e n
v e r r u i m i n g van
de b u i t e n h a v e n s
de b e s t a a n d e
gebouwd, w a a r d o o r
vloed
z e e d i j k . De
i n dat
bound b i n n e n
situatie
v o o r l i g g e n d e d i j k was
jaar doorgetroken.
door
een
b i j een
baggerd
i r 1S0?
zware e t o r : . -
gelegenheid
om
aan
de v e r l a t e . . d i j k . ' Deze
de o o s t z i j r e
de
de o p p e r v l a k t e g e d e e l t e l i j k a l s z i j h a v e n t e b e n u t t e r . i
h a v e n i s i n 1961
van
_,e twee havendaamen werden -re-
de o o s t - en west n o i l en v a n
bood l a t e r
belangrijke
m o g e l i j k ..ern. De u i t m o n d i n g
h e t k a n a a l b i j H a n s w e e r t werd d e s t i j d s g e ^ r a v e n
aangelegde
6luizen
v o l l e d i g op een
d i e p t e van
6.2;<
zo
gevora-
Deze
zij-
ia - (-.-..r.
en v a n meers t o e l e r . , s t e i / e r s en v e r l i c h t i n g
ge-
v o o r z i e n ou
t e d i e n e n a i r - v l u c h t h a v e n er. a l s o v e r n a c h t i n g s h a v e n .
Het
kanaal,
gelegen
een
gelief-
tussen
Y e s t e r - en C o s t e r s c u e l c e i s u i t e r a a r d
de p l a a t 6 v o o r o v e r n a c h t i n g e n . H i e r v a n wordt zo d r u k
gebruik
g e m a a k t , ( o n j e v e e r 35 t o t *+G,'•> v a n h e t a a n t a l m o t o r v a a r t u i g e n
blijft
dit
voor
een
r.acht i n h e t k a n a a l l i > g e n ; v o o r de s l e e r v a a r t
z e l f s o n g e v e e r 60..v) , d a t h e t a a n b o d van scr.epen c e s c i c r g e n s
de
s l u i z e n soms zo g r o o t werd d a t h e t v l o t t e
en v e r w e r k e n
van de s c h e e p v a a r t
Voor o v e r n a c h t i n g e n kan
le'erde
erdoor
i n gevaar
nu v e r w e z e n worden n a a r
doorschutten
werd
gebracht.
de g o e d
geoutil-
werd i n de
dertiger
zijhaven.
In verband
met
de
toename v a n
j a r e n v e r b r e d i n g van
het
de s c h e e p v a a r t
k a n a a l overwogen, t e r w i j l
spoorwegbrug te Vlake i n verband
sluiting
ook
de la./g*L*g*r.
r e t de v a s t g e s t e l d e t i j d e n
een h i n d e r l i j k o b s t a k e l v o o r ue s c h e e p v a a r t
Jiodat i n 1932
o n d e r b o u w een h o o g g e l e g e n
ce s p o o r w e g b r u g op een
brug
voor
s p o o r w e g b r u g g e l e g d . De
bouw had
T e v e n s w e r d t u s s e n 193&
en
d o r p j e Schore
verbreeu,
1>3S
gewoon v e r k e e r en
een
i+
1959
nog
opgeruind.
2*+ m k a n
t o t een
bodembreedte van
hernialde
z i c h b i j het
en
ongeveer
B bene-deri kar.aaipe:'!. Le-le v e r -
de w e s t z i j a e van
het k a n a a l . D a a r b i j
worden v ^ r b r e e d . De
of v e r n i e l d
l
h e t k a n a a l t u s s e n de P o s t b r u g
I n de m e i d a g e n van
e r n r t i g beschadigd
nieuwe
Vg3 -' 936«
werd de k a n a a l d i j k z o v e r t e r u g g e l e g d d a t ue bo<?er.:breedte
h o e f t e met
ver-
gezamenlijke
p l a a t s i n de p e r i o d e
35 • b i j een b o d e m d i e p t e v/^n y,jC
b r e d i n g vond p l a a t s aan
ven
was.
de w e s t e l i j k e d o o r v a a r t van de P o c t b r u g was
rui.md w e r d e n t e n z u i d e n van
het
bedraagt
door
"}k0
erden
rt
~chorebrug
alle
near
be-
werd i n
bruggen
opblazen aet e p r i n g s t o f . D i t
t e r u g t r e k k e n van
de b e z e t t e r s , t e r w i j l
-
OOu
-
- 10 -
ook
h a n d e l i n g e n m i n o f ineer e r n s t i g
en
i n 19M+ d o o r
de s l u i z e n i n Wemeldinge e n Kan6T.cert
39 b i n n e n s c h e p e n
i n de b u i t e n h a v e n ? t o t a a l
bracht.
sluis
werden b e 6 c h a d i g d
oorlogs-
a n op h e t k a n a a l
t o t z i n k e n werden g e -
I n 1938 z i j n h e t b u i t e n h o o f d e n de s c h u t k o l k v a n de M i d d e n
t e Wemeldinge g e h e e l v e r n i e u w d
deeltelijk
vernieuwd,
-De o n d e r k a n t
en werd h e t b i n n e n h o o f d g e -
omdat d e z e s l u i s
e r n s t i g e gebreken
v a n de v a s t e o v e r s p a n n i n g e n
g e l e g e n op 7.50 a boven k a n a a l p e i l ,
vertoonde
v a n de V l a k e b r u g g e n i s
de d o o r v a a r t b r e e d t e i s o p de
bodem 37 m. De b e w e e g b a r e o v e r s p a n n i n g e n
hebben een d o o r v a a r t -
b r e e d t e v a n 18 a . De o p e n i n , s t i j d e n v a n de b a s c u l e b r u g g e n
zijn
uiteraard
b e p e r k t i n a a n t a l en duur
openingen
b e h o e f t s l e c h t s r u i m 1 ii v a n de s c h e e p v a a r t , m e e s t a l
bijzondere
te
t r a n s p o r t e n a l s bokken,
d o o r de s p o o r t i j d e n . V a n d e z e
kranen
o f zeeschepen,
gebruik
maken.
-De d o o r v a a r t o p e n i n g e n v a n de F o s t b r u g z i j n r e s p e c t i e v e l i j k 1 6 . 0 5 m
( w e s t z i j d e ) e n 1 6 . 5 0 a ( o o s t z i j d e ) w i j d ; d i e v a n de B o n z i j b r u g , .
in
d e z e l f d e v o l g o r d e o n d e r s c h e i d e n l i j k 1 3 . 8 ^ m e n 1 6 . 6 8 a . De
B o n z i j b r u g i s a l l e e n g e l e g e n v o o r de w e s t - e n m i d d e n s l u i z e n t e
W e m e l d i n g e . H e t s c h e e p v a a r t v e r k e e r n a a r de O o s t s l u i s p a s s e e r t
deze brug
dus n i e t . H e t wegverkeer
maakt g e b r u i k v a n de r o l d e u r e n
o v e r de 0 o s t 6 l u i s t e W e m e l d i n g e . Te H a n s w e e r t i s o v e r g a n g
sluizen
a l l e e n t o e g e s t a a n a a n voetRan.-rers. .
-Langs h e t kanaal bevinden
zich
Wemeldinge l o s w a l l e n waarvoor
. •-
1
>
. • -. ?•"' • *"•
t e Hansweert, S c h o r e , ' V l a k e en
een bodemdiepte a a n w e z i g
*t.00 m. A a n de l o s w a l l e n h e b b e n z i c h
•**•*••
o v e r de
i s van
'-•
enige b e d r i j v e n g e v e s t i g d ,
..... •
. " . . .
.. t e r w i j l
een v r i j b e l a n g r i j k e v e r s c h e p i n g van a a r d a p p e l e n naar h e t
I.-, " -;,"-t v*>,,..vg.^ b u i t e n l a n d a a n d e z e l o s w a l l e n p l a a t s v i n d t . Z i j z i j n m e e s t a l i
-. , C • -i ~: •
' - . •
• >i
. . . . •
-.-t
«Vi ^v>?»^'
> ,:•>•- . b e r e i k b a a r d o o r c o u p u r e s i n de k a n a a l d i j k e n , d i e v o o r z i e n z i j n 'K?T
van beweegbare w a t e r k e r i n g e n . - v . - g
j, ; ggg \. •• ;
ij%v£
;
; t
K
:
r
v
:
• • '' •'
•
•«•*•.'- '•
'•*•'*.".
••. .-. v «^gf •.
g-
v
' V/
gf i \
, '.-"-De s l u i z e n e n b r u g g e n z i j n d a g e n n a c h t b e z e t . I n v e r b a n d met b e t
*•' •'IA.'."'T.;*••. 4 v :,"
•>•
"•• *
•;•*"•• "~"<*--.'-*s - * • ~ * ~ < * i j »
" '\--."' g e r i n g e a a n b o d v a n s c h e e p v a a r t d e s n a c h t s w o r d e n de W e e t - " e n
s
;
;
'
- .
'
. g I'.
i$M
virrr^j
• % • • ' • • -•
•
- v
- , ..
••• •
-
v.
^v.Jv---
M i d d e n s l u i z e n e n de B o n z i j b r u g doorgaans t u s s e n 2 2 e n 6 u u r n i e t f
. b e d i e n d . M e t de s l u i z e n w o r d t
i -.^-•Vvg-
• m\
r
:v
-v.-
•
'• •••• . •* '•'«4
-hoger
- "
•
K
n i e t geschut ; z o l a n g h e t buitenwater
'- it& am .*
•• •- '.. .. ••*
-'.at
V//<V«'
s t a a t d a n 2 . 5 0 m • N.A.P., o f l a g e r d a n 2 . 5 0 m -. K.A.P. , 1 ^
.
-
• .
•- •
.
:
1
-
, • •
.
• -
.
..•
• •
-••>;
/ ;
;
: W- o f / i n d i e n g r o t e r v e r v a l b e s t a a t , b i j k e r i n g m e t d e v l o e d d e u r e n ,
; •
i-C"., "v •
'
-. >.. *'
.-. . -.
>•>.' >•<' '. . -•»•..«'.
>
'
.,••'•'•••„'•'..• - ••>•*.•.•. - d a n 2 . 7 5 a e n b i j k e r i n g met de e b d e u r e n , d a n 3 a . P e g r o o t s t e " "
.••-£«>''>
• i.--«.A-«'.'Wv .-..-ji.'
•. . . . , .i f j j & . . . . . . . .
......
>•.-, ~ . j
.-i'^v-'.'.?;
;
t
i .
g e o o r l o o f d e a f a e t i n g e n d e r v a a r t u i g e n z i j n : l e n g t e ' I^O a , b r e e d t e
3^^^*^'^t^^-&?»5«7^...«,
<
diepgang
6 . 2 0 a . S c h e p e n a e t g r o t e r e .diepgang" d a n . 3 • 2 0 a
v
""*-' "g'V
. z i j n a a n b i j z o n d e r e i e p a i i n g e n g e b o n d e n e n moe t e n " g e b r u i k * m a k e n /
T*
•• . \ g i , \ 5£?
•-'•"*.' >
« ••
*
»wv- •«i-g-.*s 'V^f>. -^-. v . ^ g . - i - v t ; - ^ " - r v ^ f » *
^
v..--g' •• ,'•
.4* T a n de o o r s p r o n k e l i j k e . diepere v a a r g e u l . A a n a e
« » r .
:
r
t
%
t u i g e n i s geen b e p e r k i n g g e s t e l d .
1 rtepie*el.
h e t k a n a a l op 33 m b o v e n de
-net
bedraagt
voor
.,« R i j k en i s , .«t i n b e g r i p v a n de
kanaal i r i n beheer r i
buitenhaven*,
ongeveer
. .. h o o g e p a n n i n a x a b e l *rui«t
t
, *m l a n / - . On - r n o r m a l e
omstaadisheden
de g e r n M d e l d a r e i s d u u r v a n b u i t e n h a v e n
de d i r e c t
d o o r g a a n d e v a a r t or. e v e e r
van
storm o f mist,
is,
zijn
wanneer e r e e n zeer
t o t buitenhaven
rerioden
* uren.
g r o o t aanbod v a n schepen
de w a c h t t i j d e n a a n m e r k e l i j k l a n g e r , t e r w i j l
h a v e n t e Wemeldinge v o o r a l d a n t e k l e i n b l i j k t
g e v a l w o r d t de s c h i p p e r i j o
gewaarschuwd door
P
de t u s s e n w a t e r e n
de buiten-
tezijn.
In dat
reeds b i j Zijpe
h e t t o n e n v a n e e n b o r d met o p s c h r i f t
V e m e l d i n g e v o l " , o p d a t men a l d a a r v a n de v l u c h t h a v e n
"Haven
gebruik
k a n maken. Omdat h e t o n g e w e n s t i s , d a t s c h e p e n de v r i j
smalle
i n - e n u i t v a r e n , w o r d t de s c h e e p v a a r t
havenaonden g e l i j k t i j d i g
op O o s t e r - e n W e s t e r s c h e l d e
d o o r m i d d e l v a n een b e d i e n d
geel
k n i p p e r l i c h t g e w a a r s c h u w d w a n n e e r s c h e p e n de h a v e n z u l l e n
v a r e n . S i n d s k o r t v i n d t op b e p e r k t e s c h a a l d u u v a a r t
- Het Kanaal
z i j n berekend.
door
Zuid-Seveland
*
uit-
p l a a t s , een
w i j z e v a n v e r v o e r waarop h e t k a n a a l en z i j n k u n s t w e r k e n
geheel niet
'
in h e t
r-.'».
i s f e n v a c de a r u k s t ^ k T n a l e n v a n
S u r o p a e n v a n b i j z o n d e r b e l a n g v o o r de d o o r g a a n d e v a a r t v a n
binnenschepen
en v a n A n t w e r p e n e n h e t K a n a a l v a n T e r n e u z e n
naar
( v o o r n a m e - l i j k G e n t ) . G e m i d d e l d o n g e v e e r 300 s c h e p e n
p e r w e r k d a g h e t k a n a a l . De v e r h o u d i n g
passeran
naar b e i d e r i c h t i n g e n ' b e -
d r a a g t v o o r h e t a a n t a l s c h e p e n o n g e v e e r 6 : if e n n a a r h e t t o n n a g e
7
: 3 . H e t a a n t a l z e e s c h e p e n ( m e e s t a l c o a s t e r s ) , d a t g e b r u i k ' §?
m a a k t v a n h e t kanaal l i g t d o o r g a a n s b e n e d e n 800 p e r . j a a r met" e e n
t o t a l e t o n n a g e t u s s e n 2 0 0 . 0 0 0 en 2 5 0 . 0 0 0 3 . r ! t ! H i e r v a n h e e f t
%
o n g e v e e r een v i e r d e g e d e e l t e ' d e l o s w a l l e n t o t b e s t e m m i n g . K e t
v e r k e e r met z e e s c h e p e n ,
verwachting bestond,
- D o o r de a a n w e z i g h e i d
'- '
'
g| •
w a a r v a n b i j de a a n l e g v a n h e t kanaal'enig,
i s dus v a n weinig betekenis.
v a n h e t k a n a a l i s e r zowel
~ . • /^."'...v
te Hansweert*
a l s t e Wemeldinge, e e n l e v e n d i g e h a n d e l i n g e b r u l k s a r t i k e l e h j T •
d i e t i e n t a l l e n p a r l e v i n k e r s o p de b e e n b r e n g t
(en/houdt).'&n"
m e r k w a a r d i g e z e e u w s e i n s t e l l i n g i e de a a n w e z i g h e i d
\
o p de eltt'U-»n
v a n p a r t i c u l i e r e n " , z g . t i j m a n n e n , d i e hulp b i e d e n b i j n e t v a s t - '
leggen v a n s c h e p e n i n de s l u i z e n e n h e t l o s g o o i e n ' v a n * de mt^r-' ^
.i
.
...
-i-' •
.
.- '.
•»••'; . ... ..»•
• .. ...
.«* » •.. • ••.>'• .
Het
V e r r e ' c e r ( . e e r r e Gat
- I n de
T i e eeuw was
g a t ) nog
(ook b e k e n d
onder
de naam V e e r -
v a a r w a t e r . V e e r e , o o r s p r o n k e l i j k een
d a t i n 1358
g e h a d a a n de t o e n e m i n g
er
zandkreek)
het Veerse Gat
geen bekend
van v i s s e r s
en
dorj.
werd. omnvnird, he-.-ft z i j n o p k o m s t t e
d e r v a a r d i e ^ A e . In. de
1oe
e e i b e l a n g r i j k scheer.vaar t v e r k e e r , t e r w i j l
o o r l o g s e c h e p e n i n V e e r e w e r d e n gebouv/a.
a c h t e r u i t g a n g van h e t Veerse Gat
danke.
e n 17e eauw
was
de u.^e: t e ^eeuwse
I n de
l 8 e eeuw b e g i n t
de
doer aanzanding. D i t proces i s
na de a f d a m m i n g v a n h e t S l o e g e l e i l e l i j k v o o r t g e s c h r e d e n . L a n g z a n e r h a n d werd
gangspunt
vrijwel
V e e r e , mede u i t a n d e r e
t e r u g gedrongen
uitsluitend
cn Arnemuiden.
Zandkreek
uit-
en kwam de S t a d s h a v e n t e V e e r e
weer
of Z u i d v l i e t ,
s t r o o m , d i e aan
dijken
e e r t i j d s de v e r b i n d i n g
i n de M i d d e l e e u w e n
een v r i j
g e v o l g d d o o r de a f s l u i t i n g
v a n de Z a n d k r e e k
De a a n s l i b b i n g v a n
v a n d e z e g e u l i n 1809
nog d o e n t o e n e m e n . H e t was
afsluiting
v a n h e t S l o e een goed
oostelijke
g e d e e l t e o n d i e p t e n v a n 3.50
-Zij
Gat
v a a r w a t e r , met
m beneden
en Z a n d k r e e k
L.Ti.
vertoonde reeds
een
n a b i j Kortgene
en
W o l p h a a r t s d i j k v e r d e d i g i n g v a n de o e v e r n o o d z a k e l i j k w e r d .
-Ook
r
de
d o o r de a f s l u i t i n g v a n h e t S l o e v o o r s p e l d e n ,
toenemende v e r s c h e r p i n g der b o c h t e n , waardoor
,-i-*<'.
capa-
s l e c h t s i n het
s p o e d i g e e n v e r m i n d e r i n g v a n h e t d o o r s t r o m i n g s p r o f i e l en
\
b i j de
de
v66r
de
die a a n z a n d i n g en a c h t e r u i t g a n g v a n h e t v a a r w a t e r i n V e e r 6 e
h e b b e n g e l i j k g e k r e g e n . V o o r a l de Z a n d k r e e k
V-v.
krach-
polder-
a a n l e g v a n de W i l h e l n i n a p o l d e r op Z u i d - B e v e l a n d , h e e f t
citeit
van
tussen het
de b e h e e r d e r s v a n de a a n g r e n z e n d e
de n o d i g e z o r g z a l h e b b e n g e g e v e n .
—Schenge,
Veere
i n de w e r e l d h a n d e l .
S l o e e n de O o s t e r s c h e l d e , was
tige
:>e g a r n ; - l e n v i s s e r s v a n
S l e c h t s de monumenten v a n V e e r e g e t u i g e n nog
een v r o e g e r e f u n c t i e
-De
zijn
i n g e b r a i k bij
oorzaak, naar
de b o c h t t e n z u i d e n v a n de G o u d p l a a t
u i t m o n d i n g van het S l o e behoefde
t e g e n o v e r de
v e r b e t e r i n g wegens
\
noordelijke
onvoldoende
v a a r d i e p t e b o v e n de d r e m p e l b i j de samenkomst v a n t w e e g e u l e n .
-
D o o r de a a n l e g v a n e e n s t r o o m l e i d e n d e dam
1913
en h e t u i t v o e r e n v a n b a g g e r w e r k
v a n a f de G o u d p l a a t i n
i s getracht
d i t euvel te
:<.«ti-.^.g£ -^s*-^:^:^. rhelpen.
D i t i s i n d e r d a n d g e i u k t ; op b e d o e l d e p l a a t s i s e i n d s >••:•--.>.-•. •.-.>..-.••' .v <•.
• • ••• •> •>.:- ••• • v , -.,. •-. . .
^
. - •-• > ^ . .i. - •• ,„.„...•v V*"-- .>
- • . - d i e n n i e t meer g e b a g g c r d , maar de dam w e r d i n de e e r s t e j a r e n '-.
ve
:
> c
v
n a de a a n l e g , w a a r s c h i j n l i j k wegens o n v o l d o e n d e . c o n s t r u c t i e ,
h e r h a a l d e m a l e n b e s c h a d i g d . De h e r s t e l l i n g e n v o r d e r d e n i n t o t a a l
nogmaals ongeveer
mmzs
-M-i.'.
— -
;
de o o r s p r o n k e l i j k e k o s t p r i j s v a n h e t w e r k .
g
. t - -^m
t ;
. \,
_ • ••. :•
.
.
:
i
-
- Direct
13
n a de a a n l e g v a n h e t K a n a a l d o o r W a l c h e r e n
u i t m o n d i n g b i j Veere
1876
-
a a n de
e e n zo e r n s t i g e v e r z a n d i n g ' o p , d a t r e e d s i n
p l a n n e n w e r d e n o v e r w o g e n de k a n a a l m o n d
k a n a a l naar
trad
te verleggen of het
de O o s t e r s c h e l d e d o o r t e t r e k k e n . H i e r v a n i s n i e t s
gekomen. I n 191** w e r d e e n s o o r t g e l i j k e s t r o o m l e i d e n d e dam a l s op
de G o u d p l a a t
was gebouwd, t e n o o s t e n v a n de havenmond a a n g e l e g d .
Deze dam, d i e e v e n e e n s
a a n v a n k e l i j k b e l a n g r i j k e h e r s t e l l i n g e n ver;_
d e , h e e f t r i e t a a n de v e r w a c h t i n g e n b e a n t w o o r d ;
men i n 1921
het
ook n i e t
nadat
de l e i d a m 110 m h a d i n g e k o r t . V o o r de u i t m o n d i n g v a n
k a n a a l moest de v a a r g e u l b i j V e e r e t o t a a n h e t t i j d s t i p v a n
afsluiting
van het Veerse Gat v r i j w e l
baggerwerk
weer op d i e p t e w o r d e n g e b r a c h t . T o t d a t t i j d s t i p
v o o r h e t onderhoud
jaarlijks
v a n de v a a r d i e p t e met m i n d e r
door
z u i g - en
werd
f r e q u e n t i e ge-
b a g g e r d b i j K o r t g e n e e n i n de mond v a n de Z a n d k r e e k
b i j Kats.
- R e e d s v o o r do tweede w e r e l d o o r l o g w a r e n de p l a n n e n v o o r e e n b r u g
z o v e r g e v o r d e r d d a t i n 19*4-0 t o t de
t u s s e n de b e i d e B e v e l a n d e n
a a n b e s t e d i n g w e r d o v e r g e g a a n . H e t v o o r n e m e n om t o t de u i t v o e r i n g
o v e r t e g a a n w e r d d o o r de o o r l o g s o m s t a n d i g h e d e n v e r i j d e l d . . -v
- I n h e t k a d e r v a n h e t D e l t a p l a n w e r d e n de Z a n d k r e e k o p k m e i 196C
e n h e t V e e r s e G a t o p 27 a p r i l
V e e r s e Meer wordt
1961
a f g e s l o t e n . Op h e t z o o n t s t a n e
e e n z o m e r p e i l op h e t n i v e a u v a n N.A.P. e n e e n
w i n t e r p e i l van 0.70
m - N.A.P. g e h a n d h a a f d .
De n i e u w e
sluis
i n de
e e n d o o r v a a r t b r e e d t e v a n 20 ra, e e n d r e r a p e l d i e p t
Zandkreekdam h e e f t
* v a n 5 * 5 0 m - N.A.P. e n e e n s c h u t l e n g t e v a n 140 m. O v e r de s l u i 6
ligt
een b a s c u l e b r u g , waardoor
N o o r d - en Z u i d - B e v e l a n d worden v e r -
• ^ ..thf -. v* .
b o n d e n . De o n d e r k a n t . v a n de b r u g l i g t
=•».. air•-: ~ > "
'.
g.
• '
'
*
•
'
'
•
n
-
,-?3-4 i n m i d d e l s o p g e h e v e n .
:r
' ;'r "
•
1
. ..'
v a n een nieuwe
' C o l i j n s p l a a t . Voor
,g; n i e u w e
.'.
.
op 7 a • * N.*A'.P. H e t a u t o ' . - •
.
,-'*'
•
-
-**
•'
Kamperland
-j
.
•' •&'»•*
De a a n l e g s t e i g e r v a n n e t V e e r K a t s g- .
v e r l a t e n n a de t o t s t a n d
v e e r h a v e n 00 N o o r d - 3 e v e l a n d t u s s e n K a t s en
de v i 6 s e r s v a n V e e r e e n A r n e m u i d e n " i 6
een • * f
V i s s e r s h a v e n a a n g e l e g d t e C o l i j n s p l a a t , t e r w i j l " de r e d -
o i n g s b o o t van Veere
:V\17 * P
"
•
TZierikzee t e K a t t e n d i j k e , i s eveneens
koming
' I''
«
v e e r K o r t g e n e - W o l p h a a r t 6 d i j k e n h e t v o e t v e e r Veere. -
~. -?
j
-
"
r i l
i s v e r t r o k k e n n a a r Burg!.t l u i s o p S c h o u w e n . Op
19-61 v e r l i e t
• , \ V e e r e . ' y$M
'
.
de v i s s e r s v l o o t vooDfcoed
.• 'p.
;
t e S t a d s h a v e n ;te .<
& & ^ * & t ^
-'De v a a r g e u l i n h e t V e e r s e M e e r w o r d t v o o r de s c h e e p v a a r t a a h g e •'*• -. g e v e n
d o o r b o e i e n . T e n d i e n e t e v a n de r e c r e a t i e v a a r t
i s de d i e p -
r
. - . vj .g%ii
lijkheden a a n de r e c r e a t i e op en om h e t w a t e r . Te W o l p h a a r t s d i j k ,
Kortgene en V e e r e zijn r e e d s jachthavens. Daarnaast zijn e r k l e i n e
handels- o f landbouwhavens t e Wolphaartsdijk, Kortgene en Kamperl a n d , terwjjl de voormalige
werkhaven t e Vrouwenpolder eveneens
kan worden i n g e s c h a k e l d i n de nieuwe bestemming van het
Veerse
Meer.
• De M i d d e l p l a t e n , ten westen van Wolphaartsdyk, en het
zuidelijk
gedeelte van de Goudplaat zijn i n gebruik gegeven aan de
t i n g "De
Beer". De overige droogvallende
voor a g r a r i s c h e doeleinden, bosbouw en
Het kanaal
gronden zijn bestemd
recreatie.
door Walcheren
•Het t r a c e van het kanaal volgens
hand nog
stich-
gewijzigd. Mede met
de plannen
van 1865
werd nader-
de b e d o e l i n g het etadje Veere een
impuls t o t o p l e v i n g te geven werd het k a n a a l t r a c e t e r hoogte van
Kleverskerke
omgebogen naar Veere en werd het noordelijk d e e l
van de oude Middelburgse
haven, d i e toch van aanzanding had
lijden, onbenut g e l a t e n en a f g e s l o t e n . Reeds i s vermeld
de nieuwe uitmonding
verwachtingen
dat
te
ook
v e e l l a s t ondervond van aanzanding en dat
de
ten aanzien van Veere evenmin werden v e r v u l d .
•De aanleg van het kanaal werd aangevangen op 28 mei
scheepvaart
tussen Middelburg
tember 1872
en op 1 a p r i l 1873
1867.
De
en Veere werd t o e g e l a t e n op 9 Sepkon het kanaal door de oude Arne,
naar Arnemuiden, i n gebruik worden genomen. Op 8 September
1873
werd het k a n a a l f e e s t e l i j k geopend.
Om
aan de behoefte
(er was
aan drinkwater
voldoen
destjjds nog geen d u i n w a t e r l e i d i n g ) werd t o t b e r e i d i n g van
drinkwater
u i t zeewater, een d i s t i l l e e r t o e s t e l volgens het
van Dr. Normandy tussen de 1e
1876
op schepen te kunnen
en 2e
systeem
binnenhaven te V l i s s i n g e n i n
i n bedrijf g e s t e l d .
Reeds zeer spoedig na de opening
van het kanaal, bleken de
te V l i s s i n g e n en te Veere a c h t e r - en onderloops
s l u i z e n te Hansweert en Wemeldinge was
t e z^jn. Ook
sluizen
met
de
d i t het g e v a l geweest. In
het bijzonder hadden de s l u i z e n te Veere van d i t e u v e l , dat moeilijk
te v e r h e l p e n bleek, te 1-ijden, zodat
zij aan g e n e r a t i e s t e c h n i c !
zorgen hebben gegeven. By de h e r s t e l l i n g
buitenhoofd
van
bleek, dat ook
en bouw van een nieuw
de grote s l u i s te Veere na de tweede w e r e l d o o r l o g
de g r i b b e l of l i m n o r i a lignorum en de paalworm
danig h u i s gehouden hadden i n de houten p a a l f u n d e r i n g e n en damwande.
-
- I n de b e h o e f t e
-
wan m e e r p o A r. l a n g e
j a r e n v o o r z i e n door
Karirerterf
t e kustfrr.
deli jkheid
nu nop .
-net k i n a a :
15
.'era i r de t a c f t t i g e ;
h e t m g r a v e n v a n c u i e k a n o n n e n d i e b i j de
%
K
» rden betrokk»n. . I j
e
i f door midd'•
v\\,
.'-#»ljzen hur. d e u r -
*en v e r b i . . ( J a r ^ e k a n a a l i o open g e -
e b r a c h t met t > v o o r m a l i g e b & r i n p f l u i j
raeenecn«p
t e V l i s s i n . e n . I n 1c'/3 werd d o o r
sluis
,* k a n a l e n
e e n darn g e l e g d . De w e r f
•n - s c ^.eepswerf
h e t - - u i t e n h o o f d v - n de - s r i n e -
« h r e e d s i n 1575 o v e r g e n o m e n
de S c h e e g s b o u w e n . . e r k t u i g e n f a b r i o k ''De S c h e l d e " , l a t e r
door
de I,'.V.
-.on. M i j . "De S c h e l d e " .
1-^,5 km l a n g .
-Het
kanaal i e van buitenhaven
t o t buitenhaven ruim
Het
k r e e g b i j de a a n l e g z o w e l
t e V l i s o i n g e n a l e t e V e e r e een
g r o t e en een k l e i n e
sluis
v a n o n O r e c h e i u e n l i j k 20 e n 8 m d a g -
w i j d t e . Ook b i j d i t k a n a a l , d a t wat de b r e e d t e b e t r e f t j u i m e r was
bemeten dan h e t K a n a a l door
met
zeeschepen.
varieert
Z u i d - B e v e l a n d , werd r e k e n i n g g e h o u d e n
H e t k a n a a l i s op de bodem 18 m b r e e d ; de d i e p t e
v a n 6 . 3 O ni t o t 7.^5 m b e n e d e n k a n a a l p e i l e n i n h e t v e r -
breed K a n a a l t e V l i s s i n g e n van 7.35
Het
kanaalpeil
een b e l a n g r i j k e
heeft
t o t 8.20 beneden
i s 0,90 m + N . A . K / B i j
toeneming
kanaalpeil.
de a a n l e g v e r w a c h t t e men
v a n de w e l v a a r t op »Valcheren. H e t k a n a a j
e c h t e r b e t r e k k e l i j k w e i n i g scheepvaart g e t r o k k e n en i s van
w e i n i g meer d a n r e g i o n a a l b e l a n g . I n de t w i n t i g e r
j a r e n werd e e n
p o g i n g o n d e r n o n e n de h a n d e l s f u n c t i e v a n h e t k a n a a l n i e u w l e v e n
in
t e b l a z e n . 3 i j de w e t v a n 25 j u l i
1919 ( S t b l . 515)
werd de
u i t v o e r i n g v a n e e n v e r b e t e r i n g v a n de b u i t e n h a v e n t e V l i s s i n g e n ,
t o t nu t o e e e n d i e p t e h a d v a n 8 . 5 0 m - N.A.F., v o o r g e n o m e n ,
die
nits
belanghebbenden / 900.000,-
en de p r o v i n c i e
in
(gemeente V l i s s i n g e n / 5 0 0 . 0 0 0 , -
Zeeland / 4CC.000,-)
b i j d r o e g e n . .'De
bodenbreedte
de mond z o u 200 m, de l e n g t e 65O m e n de d i e p t e 10 m - N.A.F.
worden, t e r w i j l
werd g e r e k e n d
65O n l e n g t e i n v e r b a n d
o p de bouw v a n e e n k a d e m u u r v a n
met p l a n n e n v o o r u i t b r e i d i n g v a n de S t o o n -
vaartmaatschappij "Zeeland", d i e een l i j n d i e n s t
v a n V l i s s i n g e n op
Q u e e n e b o r o u g h ( E n g e l a n d ) o n d e r h i e l d . I n 1922 w e r d met deze w e r k z
aamheden begonnen welke
i n 1931 w e r d e n a f g e s l o t e n . De b o d e m d i e p t e
w e r d i n m i d d e l s g e w i j z i g d i a Yd m - N.A.P. i n h e t v o o r a t e g e d e e l t e
en 7»5C ia - K.A.P. t c h t e r
i n de h a v e n t e r w i j l
de bouw v a n de k a d e -
muur t o t 350 m l e n g t e w e r d b e p e r k t i n . v e r b a n d met e e n i n m i d d e l s
i n g e t r e d e n w i j z i g i n g v a n de e c o n o k i s c h e t o e s t a n d e n , S e v e n s -»erd
van
1926 -
1928 a a n w e e r s z i j d e n v a n d e r i v i e r
een a a n l e g i n r i c h t i n g
^^^.^Bre.kens'
Breskens.
van
i n 19i>c i o d i t v e e r b e l a n ^ r i j i : v e r b e t e r d d o o r h e t bouwen
een grote a a n l e g i n r i c h t i n g
laatst
vermelde
t e V l i s s i n g e n en t e E r e e k e n s
p l a a t s i n e e n r.eheel n i e u w e v e e r h a v e n )
(in
en de i n -
d i e n s t n e m i n g v a n v e e r b o t e n v a n 100 rn l e n g t e . De h a v e n w e r k e n i n
de b u i t e n - en i n de b e i d e b i n n e n h o v e n s
werden i n 1 9 3 - v o o r de d u u r
v a n 7 5 j a r e n i n g e b r u i k g e g e v e n a a n ae N.V. H a v e n v a n V l i s s i n g e n ,
terwijl
h e t R i j k op z i c h nam de w n t e r w e r k e n en de b o d e m d i e p t e t e
blijven
o n d e r h o u u e n . De h a v e n h e e f t o . a . e e n b e l a n g r i j k b u n k e r s t a -
t i o n voor o l i e
b e h o e v e van
-Ten
en k o l e r . .
ue e x p a n s i e v a n de v/erf v a n de K.V. K o n . H i j . "De
Schejde", c i e aan i e doorvaartbn-edte
s l u i s o.'.voldoende
v a n 2 0 e. v ^ n de g r o t e s c h u t -
h a d om zeesch«oen v a n g r o t e r e a f n e t i n g
o f t e r e p a r e r e : ; , werd e e n k e e r s i u i s
t e n zuiden van het sluizencom-
p l e x gebouwd. De d o o r v a a r t g e s c h i e d t n a h e t s l u i t e n
v a n de r e e d s
b i j ,de k a n a a l a a n l e g gebouwue b i n n e n k e e r - e n s c h u t s l u i s
havengebied
(die het
en h e t k a n a a l i n d a t g e v ^ l s c h e i d t ) b i j g e l i j k
b i n n e n e n b u i t e n . B i j H.W.
worden de p u n t d e u r e n
i n de b i n n e n -
b a v e n t o t op k a n a a l p e i l k a n de b i n n e n k e e r - o f s c h u t s l u i s
worden opengezet.
weer
De s c h e e p v a a r t k a n t i j d e n s d e z e m a n o e u v r e d u s
doorgang v i n d e n , z i j h e t onder
door
water
v a n de g r o t e
K e e r s i u i s weer g e s l o t e n . I,a h e t a f l a t e n v a n h e t w a t e r
traging
t e bouwen
b e p e r k e n d e b e p a l i n g e n e n met v e r -
de e x t r a s l u i s d i e z i j i n d e r g e l i j k g e v a l moet p a s -
s e r e n . De g r o t e k e e r s i u i s kwam g e r e e d
i n 1930.
- I n de t w e e d e w e r e l d o o r l o g w e r d e n de k u n s t w e r k e n
•'.'"•••'>-'
•'->'
i n en over h e t ' '
k a n a a l e n i n de h a v e n e r n s t i g b e s c h a d i g d o f g e h e e l v e r n i e l d . De" .
hoge k a n a a l d i j k e n , b e d o e l d a l s tweede w a t e r k e r i n g v e r d e e l d e n W a l c h e r e n b i j de i n u n d a t i e 19M+ i n twee a f z o n d e r l i j k e
*
:
''V'
b i e d e n e n d i e n d e n a l s c o r a m u n i c a t i e m i d d e l o v e r l a n d . Voor de i o - ,
z i n
..
.
'
A
overstromingsge-
n
S
a
de s l u i t i n g v a n de d i j k r b g v a n h e t w e s t e l i j k e
gedeelte'van
t V T a l c h e r e n werd t e v e n s g e b r u i k g e m a a k t v a n n e t k a n a a l d o o r h e t maken
•
v a n
e
e
n
g a * i n de w e s t e l i j k e k a n a a l d i j k t u s s e n M i d d e l b u r g e n V e e r e .
A l l e h a v e n w e r k e n e n de d r i e o v e r h e t k a n a a l g e l e g e n b r u g g e n w e r d e n
door m i d d e l van s p r i n g l a d i n g e n v e r n i e l d .
w a r e n 137 b i n n e n s c h e p e n
.V
L.
• _g
•
en 2 zeeschepen
I n h e t k a n a a l e n de'haven
t o t a i n k e n g e b r a c h t . De
s c h u t s l u i z e n t e V l i s s i n g e n werden o n h e r s t e l b a a r b e s c h a d i g d ; i n
1
- 195 *- kwam e j i g e h e e l n i e u w s c h u t s l u i z e n c o m p l e x g e r e e d . I n h e t z e l f d e
j a a r w e r d de g r o t e o p h a a l b r u g " o v e r
de b i n n e n k e e r - e n s c h u t s l u i s ' v o l
t o o i d . R e e d s e e r d e r was e e n n i e u w e d r a a i b r u g i n M i d d e l b u r g
gelegd
.17 -
(Een o v e r z e t v e e r t e n z u i d e n van M i d d e l b u r g b i j Grote
reeds
i n 1923 o p g e h e v e n ) . I n 1952 werd e e n n i e u w b u i t e n h o o f d v a n
de g r o t e s l u i s
ernstige
t e V e e r e v o l t o o i d , om e e n e i n d e t e n a k e n a a n de
gebreken v a n deze s l u i s .
Deze v e r b o u v r i n g k o n s l e c h t s
i n d i e n de l e n g t e a s v a n h e t b u i t e n h o o f d 6 m o o s t e l i j k
plaats vinden
van
A b e e l e was
de l e n g t e a s v a n de s l u i s v.erd g e l e g d .
- De g r o o t s t e g e o o r l o o f d e
zijn:
bied
afmetingen
l e n g t e 130 m, b r e e d t e
v a n v a a r t u i g e n op h e t k a n a a l
1 9 , 7 5 ra, d i e p g a n g
7 , 1 0 m. V o o r h e t g e -
t e n n o o r d e n v a n ae b i n n e n k e e r s l u i s t e V l i s s i n g e n gelcLn i n de
p r a k t i j k een e n i g s z i n s geringere breedte
en diepgang.
A a n de h o o g -
te d e r v a a r t u i g e n z i j n geen beperkingen g e s t e l d .
- De a f m e t i n g e n
der s l u i z e n
zijn:
>
schutlengte
in m
wijdte i n
ra
te s c h u t s l u i s
ine s c h u t s l u i s
.tenkeersluis
menkeer- en s c h u t ds
.
re:
. "
te s c h u t s l u i s
line s c h u t s l u i s
138
65
22.50
8
3-^.^0
110
19.90
135
62
x)
19.90 •
7.95
drempeldiepte i n
m - K•A •T •
opmerkingen
.ssingen:
-Langs h e t k a n a a l b e v i n d e n
• Tit-V - , «
. kad?
,en p a r t i c u l i e r e
trieterrein;
..-i'D.- •
\
'
x
)
zich
.
7.90
5.50
7.30
tot
k.kO
4.90 t o t
x)
s.ko
op
kanaalpeil
op
kanaalpeil
x)
6A0
k
t e Middelburg
een 600 m lange l o s -
i n s t e e k h a v e n t j e s en l o s w a l l e n b i j h e t i n d u s -
e e n 8 0 m l a n g e o p e n b a r e l o s w a l a a n de o o s t z i j d e v a n
h e t k a n a a l t e S o u b u r g e n t e V l i s s i n g e n een 210 n l a n g e l o s w a l , e e n
.jachthaven
OS®
e n t w e e r u i m 4 0 0 m l a n g e i n s t e e k h a v e n s , waar a an z i c h .' J
• enkele i n d u s t r i e e n bevinden*
,<••>
•
-•
-Aan
met
«...<•
'.
- •
het kanaal b i j Vlissingen bevindt zich
••
.
'
•.
•
. •' • ' • P .
•
'
ji«
de c e n t r a l e Z e e l a n d •
e e n 80 m l a n g e l o s w a l . L a n g s h e t k a n a a l z i j n
te Vlissingen,
•
Souburg en M i d d e l b u r g zwemscholen g e v e s t i g d , t e r w i j l een b e l a n g r i j k
' d e e l v a n de P o l d e r ' J a l c h e r e n i i i j r i w a t e r u i t s l a a t o p h e t k a n a a l "
- 13 -
- I n onderstaande
tabel i s het aantal
doorgeschutte schepen t e
V l i s s i n g e n a a n g e g e v e n o v e r de l a a t s t e d r i e
ar
binnenvaartschepen
aantal
9
0
1
sltepboten,
t e n e. i .
totaal netr.
tonnen
aantal
673-4
1.S-05.441
6lu1
5152
6213
1.445.562
1.570.174
7767
9612
jach-
jaren.
kustvaarders
totaal' n c t r .
tonnen
zeeschepen
aantal
totaal
B3T
aantal
458.70k
£64
J26.429
121
407.335
546.601
32 V
102.494
72
644.823
698.416
460
139.233
130
825.702
-De s c h e e p v a a r t b e v / e g i n g i n de v e r m e l u e
j a r e n i n de b u i t e n - e n b i n -
n e n h a v e n s t e V l i s s i n g e n i s opgenomen i n de v o l g e n d e
1959
kerschepen
legger6
ende e n l o s s e n d e
epen
sersschepen
rige
nenvaartuigen
(metr* tonner)
....
•,
De
1960
BRT
aantal
BK?
aantal
1182
3.260.533
1090
4.411.743
1084
736
276.069
433
237.996
517
63
22
242.801
90
294.647
550
10
79
1197
652.325
469.109
53
1083
250
498.746
404.735
•\f'^i-
XS}* i^VV- .
Marine
4.552.626
263.718 .
304.214
6
70
1482
150
681.872
674.601
t e V l i s s i n g e n en h e t i n d u s t r i e t e r r e i n
3 e h a l v e de r e e d s v e r m e l d e
i n de B u i t e n h a v e n
3RT
98 g
t e M i d d e l b u r g h e b b e n s p o o r a a n s l u i t i n g op de l i j n
Roosendaal.
tabel.
1961
aantal
b u i t e n - en b i n n e n h a v e n
totaal
BET
Vlissingen -
werken b e v i n d e n
zich achter
e e n 250 m l a n g e s t e i g e r v o o r de K o n i n k l i j k e
*
e n e e n 120 m l a n g e s t e i g e r , w e l k e a a n b e i d e l a n g e z i j d e n
l i g p l a a t 6 b i e d t v o o r b i n n e n v a a r t u i g e n en c o a s t e r s .
-Op r u i m 1 km t e n n o o r d o o s t e n
van Middelburg b e v i n d t z i c h d e ~ z i j -
t a k v a n h e t k a n a a l door V/alcheren: h e t k a n a a l door
met
z i j t a k k e n n a a r A r n e m u i d e n ( 2 , 9 km) en N i e u w l a n d
bodenbreedte
i s 6 m b i j een d i e p t e
.vinden z i c h korte
(3,2 k m ) . De
v a n 2 , 5 0 m - N.A.P. De g r o o t -
ste geoorloofde afmetingen der vaartuigen z i j n :
t e 7 | 4 0 a en d i e p g a n g
de Oude A r n e
l e n g t e 50 m, "breec
3 m. A a n h e t e i n d e v a n de k a n a a l a r m e n
be-
l o s w a l l e n . Het A r n e k a n a a l i s i n beheer b i j h e t
R i j k en i s a l l e e n van p l a a t s e l i j k b e l a n g , h o o f d i t a k e l i j k voor a f voer van agrarische
Jf% *...
p r o d u c t e n e n v o o r de vi&ser6schet)ftn v a n Co- -
1?
CS
-
WKoTERSCKLLDE
-Seeds b i j
Je b e s c h r i j v i n g v a n h e t K r e e k r a k i s g e b l e k e n , d a t de
K o n t e i n h e t b e g i n v a n de k d l d e l e e u w e n , h o e w e l z e e r b r e e d , v a n
w e i n i g vermogen en d i e p g a n g n o e t z i j n
g e w e e s t . I n de 15e eeuw
werd d e z e s t r o o m l a n g z a m o r h a n d a l s s c h e e p v a a r t w e g v a n b e t e k e n i s .
Z i n d s d i e n i s d o o r u i t s c h u r i n g de r i v i e r
de
s t e e d s meer v e r d i e p t . I n
m o n d i n g werden e i l a n d e n en b a n k e n op<;eruind, t e r w i j l
__gat
n a a r de / . a l c h e r s e k u s t
opdrong.
-De '.Vesterscheide i s een r - t i . 1 o e r i v i e r ;
e
Aan het einde van de 1 ^
hot Cost-
de a f v o e r v a n de b e l g i s c h e
eeuw w o r d t de haven van 3 r u g g e wegens
v e r z . a d i n g m o e i l i j k t o e g a n k e l i j k en vermindert het verkeer naar d i e s t a d
ten
gunste van A^werpen. Deze opgang van Antwerpen duurt t o t d a t de s c h e i -
dxng van de N o o r d e l i j k e en Z u i d e l i j k e Nederlanden ( l 8 l )
5
•n de Antwerpse
wordt
roltrokken
handel i n v e r v a l r a a k t door de blokkade van de Schelde
door de h o l l a n d e r s . D. s l u i t i n g van de Schelde wordt b e k r a c h t i g d met het
v r e d e W d r a g van Munster. E e r s t aan het einde van de 1 8 * eeuw komt door
de o v e r h e e r s i n g van de f r a n s e n een e i n d e aan de'blokkade en k r i j g t
Ant-
werpen de kansen om een van de g r o o t s t e zeehavens van Europa te worden. De
v r i j e vaart over de Schelde naar Antwerpen wordt daarna a l l e e n nog onderbroken i n de p e r i o d e 1 8 0 - 1 S 9 ,
3
3
wordt, en wordt
waarin de a f s c h e i d i n g van E e l g i ? een
feit
t e n s l o t t e b e k r a c h t i g d door het s c h e i d i n g s t r a c t a a t van
a p r i l 1839.
g
.
•. V . - i .
g
1
9
...g.,...
!g Tevens werd i n dat t r a c t a a t bepaald,' dat het loodswezen en de beton*
•*,
n i n g , zowel a l s het onderhoud
*
aan een gemeenschappeli jk
der zeegaten van de ScheldebeWeden Antwerpen
t o e z i c h t worden' o n d t r ^ r p e n en' dat d i t ' door
wederzijds daartoe benoemde commissarissen wordt u i t g e o e f e n d , t e r w i j l de'
beide r e g e r i n g e n z i c h v e r b i n d e n i e d e r voer haar g e d e e l t e d e r r i v i e r de
- '7 !
'1
nodige tonnen en boeien te p l a a t s e n en, te
g ^ g ^ V ^ ^ A
- J l V ^ g.Y
\ - . •• -
' g-wordt
.•
K
;^'- -
g
ba^erwe'rk' v e r r i c h t . ' ' ^ . V ^ •
,
.
y • , • .•-„g
•
-De Westerschelde h e e f t twee toegangeri v a n u i t zee:' De Wielingen i
••f\
" ••
'
'•
.-g'.
. , ./--'i.'
• •
jk
"
llamrs
a n g s de
de kust
kust van
van VV ll a
aa
an
nd
de
er
re
en
n en
*»r ZeeuwE-Vlaanderen'
;,»*uwr.V1a»iiH»T»Ti en
»r>' het
i\«t Oostgat
n«.•»-,.«••
•' l a n g s de z i i i d - w e s t e l i jke''kust' van Walcheren. De p n d i i p e r e ' i e u l e n '
' ••'.
4
1
^g
j a a r l i j k s op e i g e n gebied ongeveer 2 . 0 0 0 . 0 0 0 0 3 en op neder-
.v l a n d s g e b i e d onceveer 4 . 0 0 0 . 0 0 0 m
~
'
onderhouden'o
:Deurlo
•
• ••
->•
•
3
•' ••:
-
t e n z u i d e n van h e t Oostgat en net Scheur t€n
noorden van
- 20 -
met o n d i e p t e n i n de . . i e l i n g e n , b e k e n d o n d e r
en zol
de namen a a n d e l a a r
v a n H e i s t , w a a r v a n de m i n s t e d i e p t e n o n g e v e e r
N.A.P. b e d r a g e n ,
worden d o o r B e l g i e i n de l a a t s t e
k u s t v a n Belgie" baggerwerken
11.00 a
-
j a r e n v o o r de
u i t g e v o e r d i n het Scheur
om d o o r
ver-
l e g g i n g v a n de v a a r g e u l een d i e p e r e t o e g a n g s w e g n a a r de W i e l i n g e n
te
verkrijger..
- k a de b e v r i j d l n g v a n A n t w e r p e n d o o r de g e a l l i e e r d e n i n 1 < M
deze
haven a l s aanvoerhaven
nog
gelukt
g e b r u i k t . Het i s de d u i t s e r s
t i e n t a l l e n schepen,
z i n k e n . De o p s p o r i n g e n
n i n g v a n deze w r a k k e n h e e f t v e e l t i j d
de Sede v a n V l i s s i n g e n w o r d t
nisse
de v a a r r o u t e v o o r
lijk
Hansweert,
Schaar
D v e r i n g e n , Gat v a n O s s e n i s s e met de O v e r l o o p v a n '
a c h a a r v a n ..aarde met B c h a a r v a n V a l k e n i s s e e n h e t '.
zijn
in'het
algeaeen weinig
r
een m o e i l i j k v a a r w a t e r . P l a a t s e l i j k k o i e n , b i j de sa/uen-
komst v a n h o o f d - en n e v e n g e u l e n ,
hinderlijke
bepaalde perioden van het g e t i j ,
terwijl
n
voor i n
h e t Kauw v a n B a t h
de r o n d . 1 7 . 0 0 0 z e e s c h e p e n ,
opwer; t . T u s s e n
. lijks
v a n H a n s w e e r t e n de r o n d
lijks
(De
dwarsstromen
door
s c h e r p e b o c h t e n nauw v a a r w a t e r b i j z o n d e r e n a u t i s c h e p r o b l e -
A n t w e r p e n v a r e n , m o e t e n de o n g e v e e r
van Verneuzen
cijfers
d i e per jaar
25.000 b i n n e n s c h e p e n
3.000
binnenschepen
naar
die^faar-
die jaar-
n a a r A n t w e r p e n v a r e n t e v e n s h u n weg k i e z e n .
m o e t e n v o o r de t o t a l e o p - e n a f v a a r t
ongeveer^worden
v e r d u b b e l d ) . Ka e e n p e r i o d e v a n m i s t o f s t o r m i s h e t e x t r a
op
' •, -
de r i v i e r .
.
•; .
,^...^,«......wv..
f
'•
"
D
e
b
•
o o s t e l i j k g e d e e l t e v a n de " . / e s t e r s c h e l d e i s v o o r g r o t e z e e -
zijn
v.
Overloop van Valke-
d o o r v e r p l : a t s i n g en a a n z a n d i n g .
schepen
e
'
de b i n n e n v a a r t t e v e n s , a f h a n k e -
v a n de ;:oord. De n e v e n g e u l e n
stabiel
n
zeeschepen
v a n de d i e p g a n g e n de w a t e r s t a n d , g e b r u i k k a n maken v a n de
nevengeulen:
-Het
oprui-
Pas van Terneuzen,
D u i d e r g a t met B o c h t v a n W a l s o o r d e n ,
e n h e t Kauw v a n B a t h , t e r w i j l
vooi
gevorderd.
op N e d e r l a n d s g e b i e d g e v o l g d d o o r de H o n t e ,
Hiddelgat,
daarna
d i e oorlogsgoederen aanvoerden
n a m e - l i j k i n de . V i e l i n g e n t e l a t e n
- Vanaf
werd
i
lijk
n
n
c
n
v
a
a
r
t
,
( i n
h
e
t
'
;
'•
•
;
. \"
/«.•/•••
•*•«* lr~
druk
£
.. •'
---j-g-'»_i
'i^.-\C'
b i j z o n d e r de s l e e p v a a r t ) m a a k t ' z o v e e l
moge-
g e b r u i k v a n de g e t i j s t r o m e n . G r o t e g e l a d e n z e e s c h e p e n •benu't-
t e n de h o o g w a t e r g o l f om r a n en n a a r A n t w e r p e n de d r e m p e l s t e p a s s e r e n . S c h e p e n t o t 36 v o e t d i e p g a n g k u n n e n o p d i e w i j z e i n h e t
.
• l-t
•>•
-
• •
•:
it*&
a l g e m e e n z o n d e r b e l e m m e r i n g de r i v i e r b e v a r e n . -De r u i m e Rede v a n
.....
'
d
e
• **
* " * : _ - - • - • . j • - • • - v »•..-.>
dee zze
V l i s s i n g e n b i e d t a a r i / s c h e p e n g e l e g e n h e i d om voor,anker t e gaan .'
%
s
- 21 -
het a a n t a l b i n n e n B c h e p e n i s ongeveer
-Van
Scheldekaden
en Sh<
16?d be6temd voor de
voor de Antwerpse dokken. Deze dokken kunnen
worden b e r e i k t door de B o n a p a r t e s l u i s van 1811
(deze
tijeluis
wordt 3 J 2 | uur voor K. .V. geopend en b i j H..7. g e s l o t e n eo g e e f t
toegang
t o t de oude z u i d e l i j k e dokken), de K a t t e n d i j k s l u i s van
i860,
d i e d r i e maal per t i j i n werking wordt g e s t e l d en toegang
geeft
t o t de m i d d e n d o k k e n : K a t t e n d i j k d o k , Hontdok, Kempisch
en
Asiadok, en de ' 2 o y e r s s l u i s
tijde
van
Dok
1909, d i e eveneens te a l i e n
b r u i k b a a r i s en toegang g e e f t vanuit h e t Zuiden naar de
ruimere n o o r d e l i j k e dokken. De S o y e r s s l u i s en de nieuwere
Kruis-
sch.-nssluis en de B o u d e w i j n s l u i s ( 1 9 5 5 ) worden s l e c h t s onder
p a a l d e omstandigheden
vliet
be-
voor de.binnenvaart o p e n g e s t e l d . B i j Zand-
i s nog een g r o t e z e e s l u l s i n aanbouw, waarvan de i n g e b r u i k -
neming i n 1965
wordt verwacht. De Antwerpse dokken s t a a n door
middel van, soms nauwe doorgangen net e l k a a r i n v e r b i n d i n g .
*,
Behalve de reeds vermelde
.' , ..
door Walcheren), Terneuzen
• • weert
havens van V l i s s i n g e n
(zir:Kanaal Terneuzen
( z i e : Kanaal '
- Gent) en Hans-
( z i e : Kanaal door Zuid-Eeveland) ," bevinden z i c h op
neder-
l a n d s gebied v e e r h a v e n s te Breskens, K r u i n i n g e n , P e r k p o l d e r en
Hoedekenskerke en
te
h a n d e l s - en v i s s e r s u a v c n a te V l i s s i n g e n
3 r e s k e n s . B i j l a a g water droogv*allende haver.tjes v i n d t men
bij
Cadzand, H o o f d p l a a t , P a u l i n a p o l d e r ."'Grietepolder,
Baalhoek, P a a l , C l i n g e (Emmahaven) en Hedwigpolder'op
'.
v
"
• •Jr:
\;7^* .
l
a
a
n
d
e
r
e
n
Terneuzen,
v^Vi; « •"' X- • '.
Walsoorden,
Zeeuws
en b i j B o r s s e l e , E l l e w o u t s d i j k , B a a r l a n d , Hoedekens-
i n de z g . Put,' worden .Zeeschepen
d r i j v e n d e kranen.
' /
—
* - I n 1963
het
• •
>,*
; >
- - . ^ . \
/:
'
•
.
-
g
g
>
g e l o s t met
••••>'
K ^ f g g
behulp van
• '" '• •
..-.»
,: ."' "'
r 4 - ^ V Vg ^ •^•>...
komt het e e r s t e g e d e e l t e gereed "van een g r o t e zeehaven i n
Z u i d - S l o e : de Sloehaven. Deze haven omvat een ongeveer
600
g r o o t b u i t e n d i j k e gelegen i n d u s t r i e t e r r e i n aan een haven met
115
t. • • f> •
;
;
*
'1
.'g . .
/"
> g
'
3—1
>
ha
een
ha.groot wateroppervlak. De bodemdiepte z a l 12 m -""N.A.P. be-
dragen en kan i n de toekomst
- -vt-•.*,.V'yt i.
nog
k e r k e , Waarde, Zimmermanpolder en Bath op Zuid-Beveland. Voor
,.'y.L:
:•
en
naar behoefte worden v e r g r o o t . Het
p r o j e c t omvat v o o r t s het maken van een a f s l u i t d a r i ,
waarop een v e r -
„>eersweg wordt aangelegd en ruimte i s ' voor het aanleggen
it-. "Poorbaan
vaVeen
voor.dubbel epoor. Daarmede worden 16.0 ha'schorren en
s l i k k e n i n g e d i j k t , d i e naderhand
eveneens voor de v e s t i g i n g
van
-
-De
spoorbaan
kan
22
-
worden a a n g e s l o t e n op de s p o o r l i j n b i j V l i s -
s i n g e n en op h e t r i n g s p o o r d a t d o o r de
» . Zak
van
Zuid-Beveland
l o o p t . T e n s l o t t e v o o r z i e t het p l a n i n het vt>stleggeu van
seese
drie
o e v e r t u s s e n V a l c h e r e n en
zg. vaste punten,
bestaande
ruggen
u i t met
de
order
Z u i d - B e v e l a n d d o o r de a a n l e g
op de o n d e r l i n e a f s t a n d v a n
de h e l l i n g v a n h e t o n d e r z e e s e
van g r o f g r i n d , t e r gemiddelde
w a a r d o o r het v e r d e r o p d r i n g e n van
r o n d 1}
talud
l e n g t e van
kOC
van
km,
meelopende
a 500
de H o n t e i n d e z e i n h a m
m,
wordt
voorkomen.
-Zen
a f g e d a m d . Het
rijp
-Er
voor
Verdronken
Land van S a a f t i n g e i s o v e r het
algemeen
inpoldering,
b e s t a a n p l a n n e n , i n h e t k a d e r v a n h e t d o o r de
Noord-3rabant
haveningang
van
1953
t w e e d e i n h a m v a n de ' . . e e t e r s c H e l u e , de B r a a k m a n , i s i n
gelanceerde
z g . K r e e k r a k p l a n , om
voor binnenschepen
provincie
n a b i j B a t h een •
en c o a s t e r s "te maken t e n b e h o e v e
de o n t w i k k e l i n g v a n een a l d a a r g e p r o j e c t e e r d i n d u s t r i e t e r r e i n
-Behalve
de r e e d s v e r m e l d e
veerverbinding V l i s s i n g e n - Breskens,
is
e r e e n v e e r v e r b i n d i n g t u s s e n H o e d e k e n s k e r k e en T e r n e u z e n
em
b e l a n g r i j k a u t o v e e r t u F s e n K r u i n i n g e n en P e r k p o l d e r . De 'Veer1939,
h a v e n s v a n K r u i n i n g e n en P e r k p o l d e r z i j n g e r e e d g e k o m e n i n
doch door
* en
de o o r l o g s t o e s t a n d kwamen de a a n l e g i n r i c h t i n g e n e n
de
,,, o p s t e l p l e i n e n z o v e e l l a t e r g e r e e d , d a t d i t v e e r e e r s t op 1 m e i
1
t
19^3
i n g e b r u i k k o n w o r d e n genomen. De h a v e n s e n i n r i ^ h . y . n g e n t e
K r u i n i n g e n w e r d e n t i j d e n s de s t o r m r a i a p v a n
r
1 februari/zo
" b e s c h a d i g d , d a t e e n v r i j w e l g e h e e l n i e u w e h a v e n en e e n n i e u w e /;
•v. - .
a a n l e g i n r i c h t i n g w o e s t e n w o r d e n gebouwd en de v e e r d i e n s t p a s
•-. r --1 fr
•J<f i; • •
1 mei
I n
"
1954
1952
kon worden h e r v a t . .
., , ,
werd een d r i e v o u d i g e g a s p e r s l e i d i n g d o o r de
z i c h nog
v
a
n
d e
een
1 5 - t a l t e l e f o o n - en
Westerschelde
'g
.
.
^ '•• ^
s
.
v
•
'-De
, -*
•,
IV
danig rekening dient
."chepen d i e van h e t O o s t g a t
Het
een
bodem
anker-
te houden.
w o r d e n b e l o o d s t v a n u i t de K o o p m a n s T a v w Y t V ' V l i e s i n g r .
d o o r h e t n e d e r l a n d s e en b e l g i s c h e l o o d s w e z e n
.
~1-
zeeschepen
bevinden"
e l e c t r i c i t e i t s k a b e l s i n de
r i v i e r , waarmede de s c h e e p v a a r t i n v e r b a n d met
v e r b o d v o o r de b e t r o k k e n g e b i e d e n
op-"
^^iSiSi&S
g e l e g d t u s s e n B a a r l a n d en de E e n d r a c h t p o l d e r . O v e r i g e n s
"
ernstig
nederlandse loodswezen
respectievelijk
Voor
en v a n de 7 / i e l i n g e n ' g e b r u i k 'maken. i v
v e r z o r g t de b e t o n n i n g en b e b a k e n i n g
1
-
-Uit
het volgende
23
-
sta^-.tje b l i j k t ,
c a t het t i j v e r s c h i l
naar
binnen
toeneemt:
'.Vaterstanden i n m
t . o . v . N.A.I, t e
Vlissingen
gerneucen
Hansweert
v'iemiadeld II.
1.86
•
2.06
+
2.13
•
2.43
+
Gemiddeld
1.35
-
2.01
-
2.14
-
2.08
-
2.5C
-
•5 -0 _
2.70
-
2.61
-
4.07
4.32
L. * i ,
Lnr,g-laagwaters p r i n g (I .: . ... Z . )
Ge:,iiddeld
in a
tijverrchii
5.73
- D e c h t v a a r t van binnenachepen
dan
nog
met
de
i n hoofd-aak
komt op
nachtvaart
dit feit.
behoeve van
zijn
h e t ophogen v a n
zeescheepvaart
o n d e r v i n a t op
de r i v i e r
en s t c r u .
z e l d e n v o o r : a l l e e n i n 1891
:"
•
.
i-
j a n u a r i gestremd
- Van
geweest
!
vrijwel
Een
en
*
stagnatie b i j mist;
u i t z o n d e r l i j k geval heeft
gestremd.
i s de s c h e e p v a a r t
.
drie
uiterste
met
waakzaanheid
de v e r m e l d e
weken
IvTragang komt
g e d u r e n d e de maand
...
.g.«
'g ; > g
\. .
-' • •
ten
'
1.9591 t o e n de s c h e e p v a a r t
";
zand
i n g e r i n g e r e mate
;
4
''
' . . - / - W . / ; •' •••
de b i n n e n s c h i p p e r s e n de r i v i e r l o o d s e n w o r d e n op de
s c h e l d e i n verband
'-<••': k; * ' g: _ •
toch
b e l a n g r i j k e w i n p l a a t s e n van
v r i j w e l o n o n d e r l r o k e n wegens m i s t was
s
zijn
nacht.
industrieterreinen.
z i c h voorgedaan i n f e b r u a r i
i
geladen
binnenschepen
zich
d i j k s v e r k o g i n g e n l a n g s de r i v i e r
de b i n n e n v a a r t b i j m i a t
; -
saoengaar.
geschieden
s t e e d s meer
h e t b e g i n en e i n d e v a n de
- De b a n k e n i n de r i v i e r
_ De
Eet
en
V e l i s e r een g e r i n g e g r o e i i n de
t e c o n s t a t e r e n omdat ook
de u r e n aan
voor
w e i n i g voor
b i j d a g l i c h t kan
r a d a r worden u i t g e r u s t , maar d i t b e p e r k t
tot
4.33
z e e v a a r t en de o a s t a n d i g h e i d d a t h e t u i t k l a r e n v a n
mede o o r z a a k v a n
"met
de r i v i e r
t u s s e n H a n s w e e r t en T e r n e u z e n .
schepen voor Antwerpen a l l e e n
*V'_
Bath
Wester-
b i j z o n d e r e omstandigheden
g
en g o e d vakmar.schap g e e i s t . M a a r d i t i s
w a a r s c h i j n l i j k de b i j z o n r e r e
charme v a n h e t v a r e n op d e z e
rivier.
Z e e u w s
NUMMER
4
lOe
T i j d s c h r i f t
JAARGANG
I9
60
De aannemer Dirk Dronkers en het drama
van de Zeeuws-Limburgse spoorweg
toor M.
P. de
Bruin
O
P 21 mei 1824 verzond de hoofdingenieur van de Waterstaat in Zeeuwsch-Vlaanderen de ontslagbrief van de opzichter Dirk Dronkers met de volgende opmerking:
„ D . Dronkers van zijne jongelingsjaren af, nu gedurende acht jaren
aanhoudend onder mijne orders gediend hebbende, heeft daarbij
ondervindingen en kundigheden opgedaan die hem tot een geschikt
opzigter bij de uitvoering van allerlei zeewerken gemaakt hebben,
dan de opzigtersbezoldiging te gering zijnde om zijne famille in de
door hem begeerde stand te onderhouden en zoo als hij er mondeling
heeft bijgevoegd, zijn fortuin verder als aannemer willende beproeven,
verzocht hij zoodra mogelijk van zijne betrekking als opzigter eervol
ontslagen te worden".
D
E jeugdige opzichter — hij werd 7 april
1801 te Axel geboren als zoon van
Cent (— Vincent) Pieter Dronkers en
Johanna van Dikshoorn — ging dus over tot
een nieuwe staat des levens, het aannemersschap. Deze verandering in zijn carriere hebben
we te zoeken in zijn huwelijk. Op 4 december
1822 werd hij te Hoofdplaat in de echt verbonden met Julia Philippina du Bosch, dochter van de heer Johannes Franciscus du Bosch,
proprietaris, en mejuffrouw Christina Pieternella de Clercq, woonachtig te Sas van Gent.
Dit „hecr " en „mejuffrouw" in de huwelijksacte zijn kenmerkend voor de sociale positie,
want men vindt deze aanduiding niet voor de
ouders van de bruidegom. Met proprietaris
wordt hier grondeigenaar bedoeld. Als de
vader van de bruid op 21 januari 1830 overlijdt, laat hij meer dan 100 bunder land na
met o.a. nog een herberg „ D e Bellevue" op de
Westkade te Sas van Gent. Dronkers kwam
dus in een gegoed milieu en de / 60,— die
hij per maand als opzichter verdiende, waaruit ook nog reis- en verblijfkosten moesten
bestreden worden, waren ontoereikend „om
zijne famille in de door hem begeerde stand
te onderhouden".
Het
1 juni
plank
nemen
paard
85
ontslag werd hem met ingang van
1824 eervol verleend. We zullen de
niet ver misslaan, wanneer we aandat zijn schoonvader hem financieel te
heeft geholpen. Maar de jonge man,
Z E E U W S
No. 4
T I J D S C H R I F T
Het zal Dronkers voor de wind zijn gegaan,
want hij kon zich in de jaren dertig permitteren het huis „ D e dry clavers" in de Vlissingsestraat 7 te gaan bewonen. Zijn vierde
zoon, Karel Hendrik, zag er op 12 September
1835 het levenslicht. Dit huis werd in 1831
voor / 3.825,— verkocht, een prijs die in die
tijd boven het gemiddelde van de prijzen voor
flinke huizen te Middelburg ligt. De hoge
aanslag in de grondlasten ad / 57,92, het
dubbele van de meeste panden, moet aan de
grote oppervlakte tuin liggen.
Hij kan in deze tijd al tot de grote aannemers gerekend worden, die bv. in 1843 de
bedijking van de Hollaerepolder aanneemt
voor / 119.000,—. De naam van deze polder
aan de noordzijde van Tholen houdt de gedachte levend aan de Zeeuwse bevelhebber
Marinus Hollaer of Hollare, die zegevierde
in de slag bij het Slaak in 1631.
Dirk Dronkers, naar een copie van dc erepenning
van 1868 (licht beschadigd).
met bruine ogen en zwart krulhaar, bleek alle
eigenschappen te bezitten om een groot aannemer te worden. Nadat op 10 juni 1824, te
Sas van Gent hun eerste kind, Johannes Pieter,
werd geboren, vertrok hij in 1826 naar Middelburg. Vermoedelijk omdat hij vanuit de
Zeeuwse hoofdstad de zaken beter kon besturen. Weldra zien we hem bezig aan de zeeweringen op Zuid- en Noord-Beveland. De
oeverdefensie was hem van jongsaf bekend; in
de aantekenregisters van afgegeven certificaten van betaling vinden we achter zijn naam
nogal eens de bemerking „extra werk". In
het proces-verbaal van de finale opneming
der werken aan de Zuidkraaiertpolder vinden
we bij zijn naam, na mededeling van levering
van briksteen, peilingen, boothuur, een post
voor jenever voor /
10,72j^. Eerlijkheids-
halve moet hierbij gezegd worden, dat we de
jenever niet als „normale" post in de processen-verbaal gevonden hebben.
Vlissingsestraat 7, Middelburg.
86
No.
Z E E U W S
4
Al eerder spelen visioenen door zijn hoofd
van Walcheren
naar
voor een verbinding
Zuid-Beveland,
waarbij
het Sloe
afgedamd
wordt, alsmede voor een vaste verbinding van
Zuid-Beveland
naar Brabant. Vlissingen en
Middelburg
zouden door een kanaal
verbonden moeten worden, waarbij
laatstgenoemde
gemeente een behoorlijk dok diende te krijgen.
Visioenen zijn eigenlijk geen goede
omschrijving voor de plannen van deze nuchtere aannemer. Hij zag duidelijk in, dat, wilde Zeeland
goezich uit haar vervallen positie verheffen,
de verbindingen een eerste vereiste waren. Om
van de vaste wal Middelburg te bereiken, vertrok men per postkar van Bergen op Zoom
over
naar de Eendracht; verder: een overtocht
dit water om van Tholen per kar Scherpenisse
te bereiken, vervolgens
per steigerschuit
naar
per postkar over Goes
lerseke en vandaar
naar het Sloe, weer een zeilschuit om het laatste gedeelte op Walcheren per postkar te besluiten. Onder de gunstigste
omstandigheden
duurde die tocht ruim 7 uur. 's Winters gebeurde het dat men gedurende
verscheidene
dagen „van alle gemeenschap met den vast en
wal was verstoken".
T I J D S C H R I F T
baar stond men van regeringswege niet afwijzend tegenover dit plan, althans er waren
geen overwegende bezwaren van militaire en
maritieme aard. De aanleg van spoorwegen
deed bij Dronkers de gedachte rijzen om gecombineerd met zijn plannen voor de verbinding met het vaste land een spoorweg aan te
leggen, een spoorweg die een schakel zou vormen tussen Engeland en Duitsland over
Zeeuws gebied. Een plan dus van veel wijdere
strekking, waartoe concessie werd aangevraagd en waardoor het plan van 1842 werd
achterhaald. In 1845 verscheen van hem:
„Eenige beschouwingen over het doelmatige
tot het daarstellen van een spoorweg, uit de
hoofdstad van Zeeland, door de provincien
Noord-Brabant en Limburg".
tr.Mi.i u s c n i f w i j c m .
1
. J
HIT »OtUMTtCt TOT HET D\ARSTtLLI..\
; k»* ««»'
'•'£
S P O O R W E G ,
In 1840 en in 1842 werden door Dronkers
gezamenlijk met Frederik van Sorge plannen
ingediend yoor bovengenoemde werken. Het
plan van 1840 werd zonder meer afgewezen, waarbij de moeilijkheden vooral op
defensiegebied schenen te liggen. Wellicht
heeft Dronkers zich met Van Sorge geassocieerd om zijn bekwaamheden als penvoerder.
Het was een merkwaardige figuur, die nogal
vermoeiende stukken in de „Vlissingsche Courant" schreef. Een sociaal voelend man, die
op verschillende geschriften van Dronkers
nogal invloed gehad heeft „al ware het alleen
om daaraan den gepasten vorm te geven".
Het was een man die brochures schreef over
de invloed van de machines op de welvaart
der volken, over de armoede in Ierland en
over de algemene wetgeving op het armwezen.
In het plan van 1842 was de afdamming
van de Oosterschelde niet begrepen. Blijk-
ZEELAND,
DBOI
>t
rtoTiiciin
KOORD-BRABARD " LIMBURG.
s?
:
|
f.
'•
©ARK ® H © 5 S K E R S .
, .v-'gt.. 'M
" •. "' i ';• -u
Met ten KaaHjt.
Hi
• l»»IL«t>IC.
(.LJ-llULUhK-S ABBAHAJIS.
• • •
. • • . 1646.
ajifc, _
Titelpagina van de brochure van 1845.
87
Hierin wordt gesteld, dat de aanwending
der stoomkracht beslist over het lot van volkeren. In de plannen van Dronkers is niet opgenomen de verbinding van Zuid-Beveland
met Brabant door afdamming om de eenvoudige reden, dat al eerder — in 1827 — aan
een project tot afdamming van de Oosterschelde en het graven van een kanaal door
Zuid-Beveland was gewerkt, dat nooit tot
een begin van uitvoering was gekomen. Blijkbaar heeft Dronkers om moeilijkheden hierover te ontgaan een spoorboot „gepland" van
Wemeldinge of Ierseke naar het eiland Tholen
en vandaar middels een brug over de Eendracht naar Brabant. Deze stroom zou gemakkelijk afgedamd kunnen worden, „doch
aan vereenigen onzer eilanden, helaas! de
geest des tijds nog vreemd zijnde, is door ons
voor den overtogt aldaar op eene vaste brug
gerekend". Wanneer echter in 1846 hem concessie verleend wordt, is in artikel 12 sprake
dat een spoorweg „in het Krekenrak over
daartoe aan te leggen dammen en te bouwen
bruggen zal worden geleid". Ook deze barriere heeft Dronkers dus kunnen nemen.
De brochure van 1845 was door de Middelburgers met zeer gemengde gevoelens
ontvangen. Een deel was blij, een deel
verklaarde
Dronkers voor gek en dan was er nog een
deel dat geen verandering
in de
toestand
wenste. Gedeputeerde
Staten bevelen het plan
bij de Koning aan. Het beeld dat geschetst
wordt van Zeelands positie is zonder
meer
somber: overal achteruitgang,
allerwege
verval. Zeevaart,
handel en neringen „zijn der
vermindering
en achteruitgang ten prooi. Het
weinige dat nog bestaat is het flaauwe
afschijnsel van een vroeger helder
flonkerend
licht, slechts de schaduw eener bestaan hebbende wezenlijkheid".
Het nieuwe plan zal
redding brengen.
Het gemeentebestuur
van
Middelburg zegt in een adres aan de Koning
dat het treurig vooruitzicht
„als bij eenen
toverslag verwijderd"
is. De kooplieden
van
Vlissingen zien ook iets in het plan: zij ver-
88
langen
singen.
doortrekking
van de lijn
tot
Vlis-
Toen Dronkers een jaar later de concessie
(Koninklijk Besluit van 11 maart 1846) kreeg,
waarin een zijtak Middelburg-Vlissingen was
opgenomen, werd hij uitbundig gefeteerd.
„De „Middelburgsche Courant" verkondigde het belangrijke nieuws aan hare lezers
door de uitgifte van een extra nummer,
versierd met een rand in de kleur der hoop
en met de afbeelding van een volledigen
spoortrein. Luisterrijke feesten werden gevierd, en toen in Middelburgs komediezaal,
waar een talrijk en uitgelezen publiek bijeen was, voor den dans een expresselijk
voor deze gelegenheid vervaardigde spoorweggalop, waarbij noch het luiden der bel,
noch het fluitje van den conducteur vergeten was, door het flink bezet orkest werd
uitgevoerd, waande men de werkelijkheid
van dit gefingeerde voorspel niet ver verwijderd", aldus Abrahams. .
Dan begint van 1846-1849 het eerste bedrijf van het drama, dat eindigt met de intrekking van de consessie. De Stoppelaar vermeldt ons in zijn overzicht van de totstandkoming van de spoorweg maar weinig van
de achtergronden. Zelandus, achter welke
naam de arts J. C . van den Broecke schuil
gaat, onthult er in zijn brochure „Zeelands
vernedering" meer van.
Wanneer men de stukken onbevangen leest,
krijgt men de stellige indruk dat de regering
niets heeft nagelaten om het plan te torpederen. Een plan waarvoor van Engelse zijde
grote belangstelling bestond. Engeland was
toen de andere staten wat Industrie en handel
betreft ver vooruit. Het zag in de concessie
belangrijke perspectieven voor de handelsverbindingen met Duitsland, Belgie en Frankrijk.
..Flushing is the only port eligible for England
as a point of communication
with the continent of Europe by means of steam boats, to
pour their traffic on Railways on both sides
No.
4
Z E E U W S
of the Ocean", aldus het prospectus van Burgess eind 1846. Een in het zelfde jaar verschenen brochure „The
Flushing-Middelburgh,
Railway
connecting
Venloo and Maestricht
the Mouth of the Scheldt with the Meuse and
the Rhine
" geeft met statistisch materiaal de belangrijkheid van de onderneming
aan. „When the port of Middelburg will be
improved,
or, in other words, when this ancient commercial
metropolis
shall be gifted
with a new harbour, accessible to large vessels
in all weathers, placed in direct
communication with Germany, France and Belgium, by
the formation
of a Railway",
ja dan verwacht men dat Middelburg in plaats van de
67 schepen (13.400 ton) thans, in de toekomst
1200 schepen (217.000 ton) kan verwachten.
Engelse en Franse kapitalisten wilden het plan
financieren, indien enkele onzinnige bepalingen in de concessie veranderd werden. Nederland permitteerde zich namelijk een andere
railbreedtc vast te stellen (z.g. breed spoor)
dan de omringende landen. Verder verlangde
men matiging van de tarieven en faciliteiten
wat de op- en aanwassen betreft, die zouden
ontstaan na de dichting van het Sloe en de
kustwerken aan de Oosterschelde. Deze bezwaren maakt Dronkers 30 juli 1846 aan de
Koning kenbaar. Bij Koninklijk Besluit van
16 mei 1847 wordt aan de heren Dirk Dronkers en Comp. te Middelburg toegestaan het
erfpachtsrecht voor 99 jaren, tegen een pacht
van / 5,— voor iedere ingepolderde bunder
na droogmaking van de aan- en opwassen aan
de Staat toebehorende en zullende ontstaan in
het Sloe en Oosterschelde.
Leek dit een verzachting van de bepalingen,
de veel belangrijkere zaak van aanpassing van
de railbreedte werd afgewezen. Hierbij
kwavan
men nog de eisen van het Ministerie
Oorlog die de spoorlijn een andere
richting
wilde geven, waarbij grote kosten
gemaakt
Het plan naar de brochure van 1845.
89
T I J D S C H R I F T
Z E E U W S
T I J D S C H R I F T
No.
zouden moeten worden voor het
verbeteren
van oude of het maken van nieuwe
verdedigingswerken.
De regering was niet rijp voor
verzulke verstrekkende
projecten. Zelandus
meldt ons het gesprek van een Engelse bankier, die geld wilde fourneren maar
tevens
het standpunt
van de Nederlandse
regering
wilde vernemen, met de Nederlandse
ambassaantwoorddeur in Engeland. De ambassadeur
de „dat hetgeen men met die vaarwaters
in
Zeeland voor had, onmogelijk en eene utopie
was" en dat, terwijl men in 1810 de afdamming al voor mogelijk had gehouden.
Geen wonder dat de financiers zich terugtrekken en de gevraagde borgtocht van
/ 500.000,— niet op tijd verstrekt kan worden. Intussen breekt het revolutiejaar 1848
aan — een bijzonder slechte tijd om gelden
van buitenlandse financiers los te krijgen
vooral voor een onderneming die een kapitaal
van ruim / 42.000.000,— eiste. Op Frans
kapitaal behoefde helemaal niet meer gerekend
te worden.
H
E T pleit voor de bewegelijkheid van
geest van Dronkers, dat hij niet bij de
pakken gaat neerzitten. Hoewel de
spoorweg naar een woord uit een brochure
van 1849 zijn levensdoel is geworden, voorziet hij dat het met de spoorwegconcessie
spaak zal lopen. In 1848 wil hij zich eerst op
de haven-, kanaal- en afdammingswerken
werpen, later zal de spoorweg dan vanzelf
wel volgen. Dit realiseren in twee gedeelten is
te veel voor het bevattingsvermogen van Binnenlandse Zaken. Men is wel bereid concessie
voor afdammingswerken te geven, maar dan
moet van de spoorwegconcessie worden afgezien. In concreto gaat het Dronkers nu in de
eerste plaats om de afdamming van de Oosterschelde, waarbij hij vooral het oog heeft op
de daar in te dijken gronden. Van regeringszijde wordt naar het gevoelen van Gedeputeerde Staten gevraagd, waarbij op spoed
wordt aangedrongen. Op 4 mei 1849 antwoordt G.S. in een boze brief aan de Minister
van Binnenlandse Zaken. Ze hebben veel te
90
4
weinig tijd gehad om de zaak grondig te overwegen, „bezorgdheid voor het lot van gewest
en ingezetenen" maakt zich van hen meester,
indien de Ooster-Schelde afgedamd en het kanaal door Zuid-Beveland gegraven wordt. Het
plan is voor de binnenlandse handel nadelig.
De Eendracht zal verzanden. De visserij krijgt
een gevoelige slag. De in te polderen landen
zullen in vreemde handen komen evenals dat
in Zeeuwsch-Vlaanderen het geval is. Zij willen geen verantwoordelijkheid dragen „wanneer eenmaal bevonden mogt worden, dat persoonlijk voor zakelijk, bijzonder voor algemeen belang, in deze gegolden heeft".
Waarom is de stemming in het college te
Middelburg zo tegen het plan? lets van het
gordijn wordt opengeschoven door het volgende kattebelletje van minister van Bosse
d.d. 21 juni 1849: „Ik zie niet dat wij iets
wagen dan wat schreeuwerij onder de Middelbu rgers, die liever het Sloe gedempt zagen". Tevoren (12 juni) had Donker Curtius geschreven: „Gewis Dronkers begon de
zaak niet uit liefhebberij en de geldschieters
zoeken er voordeel in, maar dit is billijk, of
de uitkomst de vooruitzichten zullen regtvaardigen is twijfelachtig, maar daar het
werk begint met het kanaal minder bedenkelijk voor de staat."
Dronkers brengt de zaak in het publiek
door een brochure naar aanleiding van het
verslag van Gedeputeerde Staten d.d. 3 juli
1849: „ D e afdamming van de Oosterschelde.
Een woord aan Belanghebbenden". Het pleit
voor zijn taktisch optreden, dat hij in het begin maar even het ongunstig advies door het
college aan de minster onder de aandacht
brengt om vervolgens in den brede het voordeel van de afdamming naar voren te brengen.
Op 4 juni 1849 — zegt hij — zijn de contracten getekend en voor de „negociateurs der gelden" is gezorgd. Kort daarop komt er een
vervolg op deze brochure waarin we Dronkers
even aan het woord laten:
No.
4
,,De eerste schakel van den grooten
keten
mijner ontwerpen
zal van een voornemen in
eene daadzaak
veranderen.
14.000
bunders
verloren gronden zullen van den winstdervenden staat, waarin zij verkeren, in winstgevenden staat overgaan, en daartoe de Schelde afgedamd, en het eiland Zuid-Beveland
met een
kanaal moeten doorsneden
worden."
Z E E U W S
H
T I J D S C H R I F T
E T tweede bedrijf is eigenlijk de geschiedenis van de „Maatschappij tot
indijking der op- en aanwassen in de
Oosterschelde", niet minder dramatisch dan
het eerste. Niet dat Dronkers de spoorweg
uit het oog verliest. Reeds 29 oktober 1849
vraagt hij aan hem de voorrang voor de verbinding Vlissingen met de Duitse grenzen te
verlenen, indien de latere tijdsomstandigheden
dit mogelijk maken. Van deze tijd af dateert
zijn connectie met een aannemer Adolphe Dubois-Nihoul te Brussel. In 1850 blijkt Dronkers moeilijkheden te hebben met het fourneren van een borgtocht van / 200.000,—,
waartoe hij een overeenkomst met genoemde
aannemer heeft gesloten. Om uit de moeilijkheden te geraken, heeft hij het plan tot vorming van een N . V . die de gehele zaak van
afdamming en wat erbij hoort van hem overneemt.
Bij het Koninklijk Besluit van 6 oktober
1849 wordt de spoorwegconcessie ingetrokken
— het einde van het eerste bedrijf —, en aan
Dronkers concessie verleend tot afdamming
van de Oosterschelde onder verplichting voor
de aanvang van dat werk een kanaal te graven
door het eiland Zuid-Beveland, — het begin
van het tweede bedrijf — . De akte van concessie van 8 oktober 1849 regelt de voorwaarden.
91
Z E E U W S
T I J D S C H R I F T
No. 4
In hetzelfde jaar verschijnt een anonieme
„Memorie betrekkelijk het herdijken van
het in de 16e eeuw verdronken land van
Zuid-Beveland, gelegen in de provincie
Zeeland". Een brochure „niet in den handel". Vermoedelijk reclame voor de indijking van de aan Dronkers in erfpacht (voor
99 jaar) afgestane 14.000 bunders op- en
aanwassen. In het exemplaar, dat wij zagen
waren opmerkingen gezet die wij aan Abraham Caland — hoofdingenieur van de waterstaat — toeschrijven. Bij de exploitatieopzet staat als kanttekening: „Er kunnen
nauwelijks 400 bunders land ingedijkt worden, die vatbaar voor culture zijn." Dat
de onderneming „werkelijk" de middelen
bezit om de zaak rendabel te maken, wordt
afgedaan met de opmerking „nimmer in
alle eeuwigheid".
Ifc Jaariykaebt* Loslm raa liet ood/rboad Ucr wer|
^
s-t,
i
"
'<*•*• ** <*<*>« op k « k n u l ' . v M U ami
' ) " " E ™ * of
,(•ftfcSeS.
lo tit- *l«»*trctje toue* . .
. - 23,000.
IQ <1C jariglscht pjchl tea W.tra.c
'^
„
baailer op . , . . . . . ^OOO.
urirml »*i h~l ^(.ii, ,! irjtra S
I"* « P • . .. « - .
. . • - *Oa,*M0
1
ZJUL-U
f ilu ,l\u,\
Aantekeningen (van Caland?) bij de exploitatie-opzet
volgens de brochure van 1850.
Caland was in verschillende opzichten
de tegenvoeter van Dronkers.
Mocht ook Thorbecke in augustus 1850 nog
twijfelen of de onderneming zou doorgaan,
een jaar later wordt bij Koninklijk Besluit bewilligd in de oprichting van een OosterSchelde Polder Mij. In het bestuur van deze
maatschappij vinden we de namen van D.
Donker Curtius, Dechamps, Van Alstein e.a.
Direct ontstaan al enige moeilijkheden, waardoor Donker Curtius zich begin februari 1852
terugtrekt. Op 31 mei van dat jaar wordt opnieuw bewilliging verleend tot het oprichten
van een „Nederlandse Maatschappij tot indijking der op- en aanwassen in de Ooster-
92
schelde", met Franse, Belgische en Engelse
deelnemers en enige Zeeuwen: Dronkers en
J. J. van den Broecke. (Waarschijnlijk de arts
J. C . van den Broecke).
Voordat met het bedijken wordt begonnen,
wordt nog het advies aan hoofdingenieur
Caland gevraagd over de te bedijken gronden.
Caland houdt zich in zijn advies over de bedijkingsrijpheid van een gedeelte der gronden
gedekt. Hij adviseert 19 mei 1852 hiervoor
landbouwkundigen te raadplegen. De benoemde deskundigen verklaren de gronden geschikt.
Hoewel de concessievoorwaarden eerst het
graven van het kanaal door Zuid-Beveland
eiste, mocht naar de uitleg, of liever volgens
de toestemming van het ministerie gedurende
het graven tevens land ingedijkt worden, maar
volgens een bericht van 16 juli 1852 is de
situatie zo, dat benoorden de Reigersbergsepolder 2700 man en 300 vletters aan het werk
zijn, terwijl bij het graven van de sluisput te
Hansweert slechts 150 man werken. Uit alles
blijkt dat de Engelse invloed bij de bedijking
overheersend is — vandaar ook de naam
..Netherlands Land Enclosure Company". De
leiding had een Engelsman John Rennie, die
van het bedijken van deze gronden weinig
verstand had. „John Bull wilde het plan van
den nieuw in te dijken polder zoover mogelijk
uitbreiden, door al het schor daarin op te nemen, maar ook de slibben, ja zelfs het zeezand begreep hij daarin", aldus Van der Bilt
La Motte, een journalist die in deze tijd bij
de maatschappij werkte.
Caland oordeelt eveneens zeer ongunstig
over aanleg en voortgang der werken, omdat
men onvruchtbare gronden indijkt, terwijl
vruchtbare gronden worden afgegraven om de
dijk te maken. Begin oktober staken 2 a 3000
man wegens klachten over hun betaling. De
Engelse aannemer, tevens aannemer van de
Amsterdamse Waterleiding is in staat van
faillissement. Bij de stormen van 23 op 24
februari 1853 is het gesloten poldertje van
580 bunder op 3 plaatsen ingebroken. Op
7 maart 1853 schrijft de inspecteur van de
Waterstaat, Van der Kun, aan de minister:
Z E E U W S
No. 4
„De uitzigten toch der maatschappij zijn, voor
zoveel ik ze kan beoordelen niet gunstig, het
is eene onderneming, waarvan het kapitaal
hoofdzakelijk uit Londen moet komen, zoodat
het geheel onder Engelschen invloet ligt en
cr zelfs een Engelsch ingenieur bij de uitvoering der werken blijven zal." Het zijn „werken die voor hare Engelsche ingenieurs vreemd
zijn."
De minister vraagt voor de om waterstaatshulp verzoekende maatschappij aan Jhr. Ortt,
waterstaatsingenieur te Maastricht, de leiding
van het werk op zich te nemen. Rampspoeden
blijven de nieuwe polder achtervolgen. Op
26 September 1853 vernietigt een storm het
hele werk. Naar het oordeel van Ortt moet
de indijking als verloren worden beschouwd.
Schade: / 1.800.000,—. Wat er nog aan keten
stond, ruimde de februari-vloed van 1854 op.
De evengenoemde Van der Bilt omschrijft het
anders: „ik zag eenmaal dien grond als voor
mijne oogen en onder mijne voeten wegzinken
en waar ik, — toenmaals geemployeerd bij de
hoofdadministratie der Maatschappij, — des
morgens mijne inspectie-reis te voet aanving,
kliefde des namiddags het ranke vletscheepje,
't welk mij naar het naburig fort Bath terugvoerde, de schuimende golven, die zich boven
de nieuwe schepping, den betwisten eigendom
en het nu,verloren geld van John Bull en
consorten, hadden gesloten." Engelse invloed
proeft men ook uit zijn beschrijving van de
zoetelaarsketen met namen als: „The duke of
Wellington", „The Queen of England", „The
London tavern".
I
N T U S S E N hadden de Middelburgers niet
stil gezeten. Op 10 april 1851 verzochten
Paspoort van Grijpskerke, burgemeester,
Bijleveld, oud-lid van de Tweede Kamer en
gemeenteraadslid, Van den Broecke, arts, mr.
Gerrit Adriaan Fokker, oud-lid van de Tweede Kamer cn kantonrechter en Dirk Dronkers,
de Koning:
le. om een haven van de Westerschelde uitgaande, langs de stad Middelburg in het
thans bestaande havcnkanaal;
T I J D S C H R I F T
2e. afdamming van het vaarwater het Sloe.
Dat Dronkers aan deze actie meedoet is te
begriipen, hij zag dit als weer een schakel in
zijn plan voor de spoorweg.
De aanvraag wordt bij een beschikking van
de Minister van Binnenlandse zaken van 6
juni 1852 afgewezen in verband met de toegestane concessie tot afdamming van de
Oosterschelde en wel op grond van het tractaat met Belgie van 19 april 1839. Bij de
concessie van 1846 was in verband met de
dam over het Kreekrak over bruggen gesproken, terwijl bij de concessie van 1849 de bruggen vervallen waren en alleen sprake was van
een dam. Wanneer echter het Sloe afgedamd
zou worden, zouden de Belgen van dit vaarwater geen gebruik meer kunnen maken, hoe
moeilijk bevaarbaar dit ook was. Het geprojecteerde kanaal door Walcheren vormde dan
wel een even veilige en goede verbinding, maar
niet zo gemakkelijk. Immers men zou zich
moeten laten trekken wanneer er niet voldoende wind was en op de vroegere kosteloze weg
vielen dan kosten.
De afdamming van de Oosterschelde was
toch voor Belgie al een kwalijke zaak, want
Belgie stelde dat Nederland voor een gedeelte
van zijn souvereiniteitsrechten op de Schelde
had afstand gedaan en dat de afdamming niet
kon gerangschikt worden onder de kunstwerken, bedoeld in art. IX, sub 8 van het tractaat
van 1839 inhoudende: „Indien natuurlijke gebeurtenissen of werken van kunst de in het
tegenwocrdig artikel aangewezen wegen voor
de scheepvaart voor het gevolg onbruikbaar
mogten maken, zal de Nederlandse regering
aan de Belgische scheepvaart, ter vervanging
der gezegde onbruikbaar gewordene wegen
voor de scheepvaart, andere zoodanige wegen,
die even veilig en even goed en gemakkelijk
zijn, aanwijzen." Het niet „even gemakkelijk"
voor het kanaal door Walcheren lijkt ons wel
een subtiele redenering, zo subtiel dat we ons
afvragen of dit de werkelijke reden voor de
afwijzing van de gevraagde concessie was.
Had de regering spijt gekregen van zijn concessie aan Dronkers voor de afdamming van
93
Z E E U W S
No. 4
T I J D S C H R I F T
de Oosterschelde, dat men nu zich wachtte
voor een nieuwe teleurstelling?
Het rekest van Paspoort cc. van 23 december 1852 op de afwijzende beschikking haalde
niets uit; de regering persisteerde bij haar weigering. De plannen van Dronkers werden gesteund door de „Middelburgsche Courant",
waarvan zijn oudste zoon, mr. J. P. Dronkers
van 1850-1853 (het jaar van zijn benoeming
tot burgemeester van Terneuzen en Hoek) als
redacteur verbonden was. Zelf schreef Dronkers hierin over haven-, kanaal- en inpolderingswerken.
„Ooster-Schelde Mij." = de Nederl. Mij. tot
indijking der op- en aanwassen in de Oosterschelde:
„Steeds met het oog op de handelingen
van de Ooster-Schelde Mij. zette ondergeteekende zijne onderhandelingen tot daarstelling van het kanaal door Walcheren
langzaam voort totdat hij nu vier weken
geleden de verzekering kreeg dat de OosterSchelde Mij. zich volkomen had gereleveerd
en dat personen van een onbepaald crediet
en beproefd karakter zich de zaak in gemoede hadden aangetrokken. Deze verzochten hem alle zaken de Maatschappij
betreffende, als hunnen Agent in Holland
te helpen regelen en alzoo terug te trekken
in eene zaak die hij, zoo als hij boven zeide
vroeger om de vele wanordelijkheden had
moeten verlaten ") en die hij ofschoon hij
thans dat aanbod heeft aangenomen zeker
weder verlaten zou, wanneer bij hem de
geringste twijfel bestond, dat het doel van
Directeuren niet waarachtig daarin bestaat
om de concessie geheel en tengevolge van
het Rijk ten uitvoer te leggen.
In 1853 treedt Dirk Dronkers opnieuw in
de openbaarheid
door zijn gedrukt
verzoekschrift aan de Koning betreffende
de spoorweg van Vlissingen naar de Duitse
grenzen.
Opnieuw wordt concessie aangevraagd
maar
nu op naam van Adolphe Dubois-Nihoul,
al
eerder genoemd. Er waren namelijk kapers op
de kust voor deze concessie in verband met
een aan de heer Gihoul te Brussel
verleende
Antwerpen-Breda
concessie voor een spoorweg
(Moerdijk).
De „Middelburgsche
Courant"
van 6 augustus 1853 weet te berichten dat ook
door Gihoul een concessie is aangevraagd
voor
een spoorweg van Vlissingen naar de Duitse
grenzen. „Men verzekert evenwel" dat, mochten onderhandelingen
niet naar wens
verlopen,
van regeringswege
aan de combinatie
Dronkers-Du Bois Nihoul de voorkeur zal worden
gegeven. Op 27 december 1853 kreeg Du BoisNihoul zijn voorlopige
concessie bij ministeri'ele beschikking, die 21 augustus 1854 werd
vervangen
door een Koninklijk
Besluit, een
concessie die heel wat meer faciliteiten gaf
dan die van 1846. Ook nu echter Hep het
Dubois-Nihoul
niet mee. De Krimoorlog
brak
uit en de geldmarkt was zeer gedrukt.
:
Ik heb reden om overtuigd te zijn dat
sommige mijn terugkeering tot genoemde
Maatschappij met leede oogen gezien hebben, doch ik heb gemeend dit te moeten
doen, zoowel in mijn eigen belang als in het
bewustzijn van daardoor het welzijn bevorderlijk te wezen." Deze laatste zinssnede
is kenmerkend voor zijn gezindheid als
liberaal, die in 1858 tot de oprichters behoorde van de liberale Kiezersvereniging
„De Grondwet".
Inmiddels was de concessie Dronkers van
1849 in maart 1855 aldus gewijzigd, dat havens en kanaal (Zuid-Beveland) voor of op
1 januari 1859 voltooid mocsten zijn. In
September 1855 begint men weer met de be-
In januari 1854 schrijft Dronkers weer aan
de Koning. Onderwerp: Sloe en kanaal Middelburg-Westerschelde. Hij gaat de zaak zelfs
persoonlijk bepleiten in Den Haag. Het jaar
daarop schrijft hij aan Gedeputeerde Staten
(23 augustus 1855) in een memorie, die tevens
enig licht brengt in zijn verhouding tot de
*) Wanneer Dronkers zich teruggctrokken heeft is
niet duidelijk. Toen het slecht ging in 1853? Verwarrend is het gebruik van de twee benamingen voor dezelfde Mij.
94
No. 4
Z E E U W S
dijkingswerken in de Oosterschelde. De Stoppelaar weet te melden dat de maatschappij
voldeed aan haar verplichting om voor 1 januari 1856 al de voorgeschreven plans voor
het kanaal door Zuid-Beveland bij de regering
in te dienen. In een ander — m.i. verkeerd
— verband vermeldt hij, dat eind augustus
1856 de openbare aanbesteding te Londen van
het graven van dit kanaal met bijbehorende
werken voor / 3.000.000,— plaats had.
De eerste Bathpolder wordt in de zomer
van 1856 bedijkt, groot 438 bunder; het jaar
daarop komt de tweede Bathpolder gereed,
groot 700 bunder. De tweede polder, die
/ 720.000,— kostte, brak door tengevolge van
de stormvloed van 1 februari 1858, waarbij
ook de eerste polder gevaar liep. De te Londen
aanwezige aannemer White geeft last om
de hervatte sluis- en andere werken te
staken waaraan 13 februari 1858 is voldaan.
Uit „The humble memorial of English
Shareholders of the Netherlands
Land
Enclosure
Company"
aan de Koning lichten we de volgende passage: „that they have
contributed
mila vast amount of capital exeeding five
lions of florins towards
the carrying out of
an enterprise in the Province of Zeeland of
the greatest possible importance
to the Kingdom of Holland but from which they
have
hitherto derived no benefit". Alleen het kanaal dat nog maar aan het beginstadium toe
was had bijna een miljoen gekost. Geen wonder dat men om soepele toepassing van de
concessievoorwaarden vraagt. Maart 1858
richten grondeigenaren, landbouwers en neringdoenden uit Zuid-Beveland zich tot de
Koning of het Z . M . goedgunstig moge behagen
zijn allesvermogende macht te willen bezigen
om de gehele staking der kanaal- en bedijkingswerkzaamhcden, met het oog op de gevolgen voor de arbeidsstand en neringdoenden,
te voorkomen. De maatschappij is echter aan
het eind van haar latijn.
Hoe nauw de in 1854 aan Dubois-Nihoul
verleende spoorwegconcessie betrokken was bij
de „Ooster-Schelde Mij." merken we bij de
overdracht van de spoorwegconcessie aan de
95
TIJDSCHRIFT
,,Banque generale Suisse de credit international" te Geneve. Dubois-Nihoul was in het financiele moeras blijven steken en de Zwitserse
bank wilde de concessie aanvaarden op enigszins gewijzigde voorwaarden. Dit gebeurde
18 augustus 1856. Wat de Oosterschelde betreft werd bepaald, dat, zo men in 1857 of
1858 kon voorzien dat het kanaal door ZuidBeveland niet binnen de termijn voltooid
werd, de concessie voor indijkingen langs de
Oosterschelde verviel. De concessionaris kon
dan opgelegd worden het maken van een dam
met of zonder brug door de Oosterschelde.
Indien het kanaal op tijd klaar kwam, maar
de indijkingsmaatschappij achterbleef in het
afmaken van de dam, kon de concessionaris
verplicht worden om een dam in de Oosterschelde binnen twee jaar te maken.
Wat Dronkers
en Dubois-Nihoul
niet gelukte, gelukte ook de „Banque Suisse"
niet.
Deze bank, men kan niet anders zeggen, heeft
zich zeer actief getoond. Maar de tijden waren
aan het kenteren.
Allerwege
werden
buiten
ons land de spoorwegen
door de regeringen
begon men dat ook in
gesteund. In Nederland
te zien, maar het was nog in een pril
stadium.
Een door de „Banque Suisse" om financiele
steun gericht verzoek aan de
Staten-Generaal
haalde niets uit, omdat men de zaak eerst in
het grote verband van de spoorweg
subsidiepolitiek wilde bekijken. Het ging hierbij om
de vraag of het particulier
initiatief
voor
spoorwegaanleg
hier wel voldoende
resultaten
zou kunnen bereiken. (Men weet dat in de
wet van 1863 het compromis gevonden
wordt.
De exploitatie
van het spoorwegbedrijf
kan
aan particulieren
worden
overgelaten,
wanneer het aanleggen der lijnen als
staatszaak
wordt
beschouwd).
Hoewel het vooral Middelburg en Vlissingen waren die zich voor deze zaak inspanden,
viel zo in 1858 bleek de Zeeuwse lijn niet
onder de van rijkswege te onderzoeken wegen.
En hoewel de „Banque Suisse" haar best
deed, zij kon niet aan haar verplichting vol-
Z E E U W S
T I J D S C H R I F T
No.
doen. Op 4 mei 1858 werd de concessie aan
deze bank ingetrokken. Zelandus geeft in hetzelfde jaar op de volgende wijze lucht aan zijn
verontwaardiging: „En toch is juist Zeeland
de eenige provincie in Nederland, die een
spoorweg derven moet. Zij, eens het slachtoffer van stuitende miskenning eener voormalige regeering is gedoemd om andermaal teruggestooten en aan een schreeuwend onregt
te worden prijsgegeven". En verder: „Voorwaar, Zeeland is nog geen Surinaamsche plantage, de Zeeuwen zijn nog geen verhandelbare
voorwerpen, die met gebukten hoofde en met
gevouwen handen zich aan de slagen van onbarmhartige meesters onderwerpen."
Het is het einde van het tweede bedrijf.
*
4
Zijne Excellentie den Minister van Binnenlandsche Zaken dd. 15 Maart 1854 Lt D .
3e afdeeling."
We hebben hiervan verder niets meer vernomen. Was men huiverig voor de man, wiens
activiteiten alle onder een ongelukkig gesternte geboren waren, althans ten aanzien van de
spoorwegen en wat hiermee samenhangt? In
1862 vinden we hem nog als agent van de
„Maatschappij tot indijking der op- en aanwassen in de Oosterschelde". De maatschappij
had het er in alle opzichten bij laten zitten
en van voltooiing der werken op 1 januari
1859 kon natuurlijk helemaal geen sprake zijn.
Na veel vijven en zessen werd 10 mei 1861
een wetsontwerp tot een dading met het rijk
goedgekeurd, voorlopig aangegaan eind december van het jaar daarvoor.
*
De hoofdbepalingen waren: ontbinding
concessie; inkorting van het erfpachtsrecht
tot 2 polders voor 99 jaar, ingegaan oktober 1849; afstand van 600 bunders schorren
door het rijk; bevoegdheid van het rijk om
alle voor de spoorweg benodigde gronden
der
maatschappij
te
naasten
tegen
/ 2000,— per bunder. Na de koninklijke
bekrachtiging op 19 augustus 1861 werd
van rijkswege begonnen met de aankoop
der benodigde gronden en met de werkzaamheden tot voltooiing van het kanaal
en daarmee verband houdende werken.
H
E T laatste bedrijf is er een met een
happy ending. De spoorweg is er gekomen, maar het zou nog wel even
duren. Wij kunnen dan ook niet meer over
de Zeeuws-Limburgse spoorweg spreken en de
rol van Dirk Dronkers lijkt uitgespeeld. Op
31 augustus 1858 schrijft hij aan de minister
van Binnenlandse Zaken, dat de bestaande
combinatie om tot een spoorweg van Vlissingen naar de Duitse grenzen te geraken, door
zijn pogingen is tot stand gekomen. Waarschijnlijk wordt hiermee de commissie-Suermondt bedoeld, waarin voor Zeeland de heren
Sprenger, Lantsheer en Van den Bosch zitting
hadden. Deze commissie had ten doel concessie te vragen voor de aanleg en exploitatie
van de zuidelijke spoorwegen. Het bevreemdt
Dronkers dat hij verder geheel buiten die zaak
is gehouden. „Ik heb mij deze voor mijn gevoel zoo grievende daad moeten laten welgevallen, om aan de gewigtige belangens van
dit gewest niet in den weg te staan". In dezelfde brief maakt hij melding dat de combinatie in haar plannen heeft opgenomen het
havenkanaal van Middelburg naar de Westerschelde. Dit plan komt hem toe „als zijnde
mij voorloopig toegezegd bij dispositie van
Er bleef dus de maatschappij niets meer
over dan de twee polders, waarvan er nog
een onder water lag. De herdijking van de
tweede Bathpolder kwam in 1863 klaar, (meer
dan de helft kleiner dan de oorspronkelijke),
maar het noodlot sloeg nog een keer toe. In
december had een doorbraak plaats, die spoedig gedicht kon worden. Engelse polders zijn
het gebleven tot 1906.
Bij de stormvloed van 12 maart toen talrijke polders onderliepen, waren ook zij weer
het slachtoffer. De Engelse maatschappij, die
al heel weinig plezier — ook op landbouwkundig gebied — van deze polders heeft ge96
No. 4
Z E E U W S
had, deed ze over aan de N . V . Landbouw
Maatschappij ,,De Bath Polders".
Wij achten ons ontslagen het verdere verloop van de aanleg van de spoorweg te schetsen. Bondige overzichten kan men vinden bij
Van Empel en Pieters en het artikel van Den
Hollander in de 2e jaargang van dit tijdschrift.
Nadat de combinatie Suermondt en in de
strijd om de zuidelijke lijnen zegevierende concessie Bredius uiteindelijk geen succes hadden,
gelukte het door de stuurmanskunst van Van
Hall een wetsontwerp aangenomen te krijgen
(16 augustus 1860), strekkende tot besteding
van 100 miljoen gulden voor de aanleg van
spoorwegen door de staat. Hieronder viel ook
de lijn Roosendaal-Vlissingen. De laatste december 1865 verscheen de wet tot onteigening
TIJDSCHRIFT
van de percelen, benodigd voor de spoorweg
van Goes langs Middelburg naar Vlissingen
en van een kanaal van Vlissingen met daarbij
behorende werken, in het Staatsblad. De laatste barriere was genomen. In 1866 ligt Dronkers overhoop met de kapitein-ingenieur Verduchene. Dronkers' brochure: „De Zeeuwsche
spoorweg" — brochure is wel een wijds woord
voor de enkele bladzijden — gaat voornamelijk om het behoud van de mond van het in
1817 klaargekomen havenkanaal.
Hij wil de afbulging bij Kleverskerke
naar
Veere niet, want „al moge het ook in een ver
verschiet zijn, die haven kan in eene rechte
lijn verlengd worden door
Noord-Beveland
even bewesten
Kolijnsnaar den Roompot
plaat, tegen welke kosten men in dien tijd
Het „ D r i e - e i l a n d c n p l a n " van Dronkers naar zijn kaartje van 1866 (illustratie uit het in het
voorjaar te verschijnen boek over Noord-Beveland van M . H . Wilderom en schrijver dezes).
97
i
Z E E U W S
T I J D S C H R I F T
No. 4
niet zal opzien, in verhouding tot de groote
belangen aan handel en scheepvaart,
maar
bovendien zal er een aanzienlijk bundertal opwassen en het eiland Koord-Beveland
met de
eilanden Zuid-Beveland
en Walcheren
vereenigd zijn." Op het achter de brochure bijgevoegde kaartje zijn de dammen gepland op
plaatsen, die niet veel van de ligging van de
huidige verschillen.
Een
Drie-eilandenplan
avant-la-lettre!
Ook hiervan is niets terecht
gekomen.
Goes-Middelburg op den 28en Februarij, dien
op Vlissingen den len November 1872 en van
het kanaal van Veere langs deze stad naar
Vlissingen, benevens de haven- en sluiswerken,
aldaar, op 8 September jl. is de communicatie
direct uit zee en met Holland binnen door tot
stand gekomen en eene geregelde verbinding
dezer aloude koopstad met het grootste gedeelte van het vaste land van Europa ontstaan, waarvan de goede vruchten niet lang
op zich behoeven te doen wachten; en er bestaat alle reden tot het gegrond vooruitzigt
dat de te Vlissingen en alhier aangelegde kanaal- en havenwerken meer en meer benuttigd zullen worden door de groote schepen
die langs de beste der Nederlandsche zeegaten ten alien tijde kunnen binnenvallen en
een getijde later met onaangebroken lading
aan de Loskade alhier gemeerd kunnen liggen
met een diepgang van 70 a 75 decimeters."
Op 1 juli 1868 wordt het klaarkomen van
de spoorweg tot Goes luisterrijk gevierd. „ D e
geestdrift die zich in den loop van den dag
bij verschillende gelegenheden had lucht gegeven openbaarde zich vooral toen de minister
van binnenlandse zaken aan tafel in zijn
toast mededeelde, dat de Koning den heer
Dronkers benoemd had tot ridder der Orde
van den Nederlandschen Leeuw". Dezelfde
dag kreeg hij een gouden erepenning met zijn
beeltenis; om de pil te vergulden, zou men
er aan willen toevoegen. Er staat in een necrologie van hem in de „Middelburgsche Courant" van 13 april 1881 — hij stierf de lOe
op zijn buiten ,,Zuidvliet" te Oost-Souburg —
de volgende zinsnede:
„Hijzelf heeft echter den troost gehad dat
het anders geweest zou zijn, indien men tusschen zijn plannen en hare uitvoering niet
zooveel jaren had laten verloopen, waarin
anderen zich meester maakien van de kansen,
die wij lieten ontglippen."
Een bijzonder schrale troost . . . . De gemeente Vlissingen heeft hem willen eren door
een straat naar hem te noemen. Alleen is het
straatje, uitmuntend door onopvallendheid,
wel omgekeerd evenredig aan de belangrijkheid van een figuur als Dronkers.
Jaarverslag Kamer van Koophandel te
Middelburg 1885:
,,Stilstand is de zuivere kenschetsing van
den staat van handel, nijverheid en scheepvaart in de laatste jaren in deze gemeente."
Daar tegenover het volgende. In de trein
van Goes droomt Frederik Nagtglas over de
toekomst en verplaatst zich in gedachten naar
het Middelburg van de 20e eeuw (,,Een blik
in de toekomst", door "Willebrord, Middelburg, 1871). „ . . . . d o c h het was te voorzien
dat de gouden bergen, waarvan sommigen bij
aanleg der spoor- en kanaalwerken droomden,
hare schatten hier niet alleen zouden uitstorten
en dat het beter gelegen Vlissingen meer voordeelen trekken zou. Doch, hoe het zij, wij
hebben hier reden tot tevredenheid, het gaat
de stad goed en hare bevolking is reeds tot
over de veertig duizend inwoners geklommen,
een cijfer grooter dan ooit te voren en dat ook
Vlissingen spoedig zal hebben bereikt."
Epiloog.
Jaarverslag van de Kamer van Koophandel
en Fabrieken te Middelburg over het jaar
1873.
Begint:
„Door de opening van den spoorweg sectie
Verantwoording:
Op het Algemeen Rijksarchief te 's-Gravenhage bevindt zich bij elkaar wel een strekkendc meter stukken
over de Zccuws-Limburgse spoorweg. Archief Binnenlandse Zaken (Waterstaat) inv. nrs. 2505, 2783-2787.
98
Z E E U W S
No. 4
Dc in het artikel gecitcerde brieven en andere stukken bevinden zich daarin. De catalogus van de Provinciale bibliotheek, II, 1907, pag. 45-51 geeft een
overzicht van al het gedrukt materiaal over de afdamming van de Oosterschelde en het Sloe en de
spoorweg verschenen. Belangstellendcn zij hicrnaar
verwezen. A l dit materiaal is zeker een proefschrift
waard. gezien ook de buitenlandse aspecten van deze
zaak, die het artikel nog eens zo lang zouden maken.
Het volgende mag ik U niet onthouden:
Lord Russell wilde in 1865 wel op gezag van onze
Engelse gezant aannemen, dat het Kreekrak bestond.
O p dc atlas van Zijn Lordschap kon men het nauwelijks zien!
In 1S66 schreef V a n Rijswijck in het Antwerpse
blad: „ D c Koophandel", dat Antwerpen op haar zaak
letten moest. De spoorweg in Zeeland had niet de
bedoeling: „ D e mooie en blozcnde Zeeuwschc meisjes
meer gemak te geven om zich in 't binnenland te gaen
laten bekijken". Men kan deze u k e n vinden in de
bronncnpublicatie van Gerretson: „ D « tussenwateren
1839-1867".
T I J D S C H R I F T
Ten slotte over Dronkers:
Dc archieven van de Waterstaat in Zeeland bevatten
de gegevens over Dronkers cn zijn betrekkingen tot
deze dienst. Niet vcrgeten mag worden het werk van
H . P. Abrahams: „ D e pers in Zeeland, 1758-1900"
(1912), met veel gegevens over het geestelijk leven in
onze provincie.
Behalve met de spoorweg heeft Dronkers veel bemoeiingen gehad met de stoombootdiensten op de
Zeeuwse wateren, een geschiedenis op zichzelf, waarbij
naderhand ook zijn zoon de aannemer en latere voorzitter van de Polder Walcheren Dirk Adriaan Dronkers (1827-1906), betrokken was.
Dirk Dronkers vatte „reeds voor lang, doch meer
bepaald in het voorjaar van 1866, het voornemen op
om de steden Middelburg en Vlissingen van goed
drinkwater te voorzien," (zie hiervoor zijn brochures
uit 1868 en 1869). De duinen waren hiervoor „eene
goudmijn". N a zijn dood is de duinwaterleiding er
gekomen. O o k op dit gebied was hij dus „voorlijk".
99
k a n a a l
d o o r
z u i d - b e v e l a n d
gemeentebestuur
van
kruiningen
schelde-rijn
verbinding
Belgie en Nederland zijn het in principe eens geworden over de aanleg
van een verkorte Schelde-Rijnverbinding. D i t akkoord zal door velen in
Belgie en in Nederland worden toegejuicht. D e gebieden gelegen in de
naaste omgeving van het ontworpen
k a n a a l t r a c £ kunnen waarschijnlijk een
hoopvolle toekomst tegemoet zien.
K a n a a l door Zuid-Beveland.
Dit optimisme m a g evenwel niet tot
gevolg hebben, dat aan de belangen
van de tegenwoordige vaarweg —
het k a n a a l door Zuid-Beveland — niet
voldoende aandacht wordt besteed.
De funktie v a n dit kanaal immers is
nog v a n voldoende importantie.
V a n de veranderde situatie dient
voorts een zodanig gebruik te worden gemaakt, dat compensatie voor
schade, welke wellicht zal ontstaan,
wordt verkregen door de bestaansmogelijkheid voor de gebieden in de
omgeving van het bestaande kanaal
in de toekomst te verzekeren, indien
mogelijk zelfs te verbeteren. Mogelijkheden daartoe zijn zeer zeker in
ruime mate aanwezig.
E e n probleem, hetwelk niet alleen de
gemeenten Kruiningen
(Hansweert)
en Wemeldinge regardeert.
E r staat hier immers een Zeeuws belang op het spel, in het bijzonder voor
de gebieden langs het kanaal Terneuzen—Gent en het kanaal door ZuidBeveland.
Het k o m t gewenst voor •— in samenw e r k i n g met het bedrijfsleven •— een
gezamenlijke aktie te ondernemen om
provinciale- en rijksoverheid van de
noodzaak v a n het een en ander te
overtuigen.
- J
Mfir-<!;i stv
-
.
i
Dit memorandum is mede ais eer.
:r.;«.,at:ef bedoeld nm tot een gezamenIjjV. iptreden t- komen. Teneinde het
ieesbaat er. overzichtelijk te houden
is r.:et in details getteden. Het heeft
liar. ook ieenszins de pretentie van
voi'edigheiu het moet als een nchtlhr '.v«.:'l*r heschoilttri
Ka|>|Mtrt >trt'<-kontvt ikkeling.
Ei
is -ii vai. enige samenwerking
.-.pi.-'kt- Or.'i»?i viH>rzitleischap v a n het
l i d vnn gedeputeerde staten van ZeeIan i nu r|r. A J . J M . Mes, is ingesteld ecr. ..Commissie tot ontwikkel i n . van iir gemeenten Kruiningen.
WemeMmse. Yerseke en Kapelle. gel e s - n H P . ^ S het kanaal door ZuidBeveland", waarvan o.a de leden van
ue '.n^elijKse bestuien van genoemde
gemeenten deel uilmaken. A a n deze
i nmrnissir :> t..egevoef;d een technis< I.- ivetk^iwp. die inmiddels een
»»!•••" rt
inzake de
ontwikkelingsm<>v<dykheden V .tr. b e d o e l d gebied •-•
het zn-rcnanmde K W Y K - p l a n
heeft
uit^eloai ht.
Hoewe! .le instelling van een oommis.-i^ kar. vv.>i den toegejuioht en het
werk v i n de technische
werkgroep
geuaaideerd. zijn tie resultaten tot
op he'len pover te noemen
Samenwerking diont zich echter met
te
beperken
tot
de
zogenaamde
KVYYK-gerr.eenten Een brede
gew e.< t e l it k e samenwerking is nodie » n ; hf>: beooede doel zo dicht
nu>t.eli'k
benaderen
Ooslslai.s
If
Hansutert
-
4
-
modv,tie b e s t a a n d
kanaal en sluizen
E r heerst ongerustheid. dat tengevol_-e van oc toekomstige nieuwe verbinding aan het bestaande kanaal
geer: verbeteringen meet zullen worden aangebracht
zakelijk* landacht
steed.
De verbeteringen zijn de laatste jaren
ten achter gebleven en hebben derhalve geen gehjke tred gehouden met
ue ontwikkeling der scheepvaart
De mogelijkheid voor realisering var.
dit project is allerminst zeker gebleken De recente uitlatingen van
de staatssecietans voor economische
zaken in de T ^ e t d e
Karcev later,
hierover aan duidelijkheid niet te
wensen over.
In het gnnstigste geval kan oververwezeniijking van de plannen eerst
worden gedacht na de afsluiting van
de Oostei schelde in 19TS
E r dient mede aandacht te worden
geschonken aan hetgeen over het
nieuwe kanaal. hetwelk ten westen
van Waarde zou uitmonden. in landbe niwki ingen is s^-zeed
Men -.tent zich te bezmnen "ver oc
v r a a t of het noodzakelijk
is
een
!• l e w k a n a a l
le maken op slechts
i.ittele kilometers van hc. bestaande
kanaal door Zuid-Beveland Voorts of
de funktie. die dit nieuw geprojecteerde kanaal is toegedacht. niet even
goed doch veel vooideliger en economischer. te combineren is met verbetering van de tegenwoordige vaarweg.
Ook andere factoren mogen daarbij
met over het hoofd woiden gezien.
Een kanaa! vormt toch altijd nog een
ohstat---; v o o r het vr>i:eei te 'and!
Voornaamste funktie.
Zolang de nieuwe verbinding nog niet
verwezenlijkt is. blijft het kanaal
uoor Zuid-Beveland de belangrijkste
vaarroute tussen Schelde en R i m
Gedurende die trjd zal het kanaal
moeten voldoen aan de eisen, welke
i edelijkerwijs aan een zo belangrijke
en van internationale betekenis zijnde
vaatweg mogen worden gesteld.
Omdat dit helaas met het geval is
mag dan ook niet langer gewacht
worden met het aanbrengen van de
nodige veranderineen c.q. verbeteringen.
Aangezien Belgie in het nieuwe verdrag van aile aanspraken op grond
van vroegere overeenkomsten afziet,
is dit formeel een Nederlandse aan:'.e!egenheid geworden.
Nederland heeft daarom de verplichting het kanaal in behoorlijke staat
te houden.
r. C-M worden be-
K<> ime r> waa 1 plan.
Serundaire funktie = prim&ir
Zeeuws belang.
E r dient rekening te worden gehouc-en met de omstandigheid, dat het
kanaal door Zuid-Beveland in de toel o m s t voor Zeeland van groot belang
zal kunnen worden.
Hiervoor dient de accomodatie van
het kanaal aan modeme eisen te voldoen. waaraan reeds nu de nood-
T t ifcnwoordigc heU-kenis van het
kanaal door Zuid Bev eland.
Voor de betekenis van het kanaal
wordt kortheidshalve verwezen naar
het eerde: genoemde rapport van de
technische werkgroep Zuid-Bevelanc.
Het heeft weinig praktisch nut het
vele door de werkgroep verzamelde
ciifermateriaL >»'dat in talnjke uitvoerige tabellen brj haar rapport is
gevotgd. te herhalen.
W e l k e verbeteringen dienen
te worden aangebracht.
Oosi
•cjiti.v r<
Hunxu
- ' rf
De outillage v a n het kanaal door
Zuid-Beveland laat zeer veel te wensen over. Herhaalde malen is in
raadsvergaderingen
te
Kruiningen
hierop de aandacht gevestigd.
Opgemerkt is, dat dit memorandum
zich niet leent voor details.
Gemeend wordt op deze regel, brj
wijze v a n voorbeeld, een uitzondering
te m a k e n dcor te vermelden, dat er
nog sluizen zn'n, welke uitsluitend
met handkracht moeten worden bediend.
V o o r een internationaal vaarwater
dat bekend staat als Sen der belangrijkste v a n Nederland en zelfs v a n
W e s t - E u r o p a , k l i n k t dit ongeloofwaardig.
E r dient aandacht te worden geschonken aan de volgende punten:
— de breedte v a n het kanaal
— meer en betere
(steile kaden)
afmeerplaatsen
— modernisering v a n de sluizen
de bedieningswerken
Buitenhaven
te
Hansweert
— vergroten v a n de
sluizen
capaciteit
geschikt m a k e n v a n kanaal
sluizen voor da duwvaart
ft?
kyWAzp.
• ; •. ' ' V : .-•
rafi
en
der
en
betere sluisovergangen, welke ook
geschikt zn'n voor motorvoertuigen.
'
-
€> -
industrialisatie
De uitermate gunstige mogelijkheden
dienen te worden benut om het k a naal door Zuid-Beveland mede dienstbaar te maken voor:
— het laden, overslaan en lossen van
produkten en goederen
— vestiging v a n industrie.
M e d e w e r k i n g van de zijde van de
beheerder van het kanaal, de rijkswaterstaat, is hierbij onontbeerlijk.
L a a d - en losplaatsen.
De outillage v a n ae aanwezige laaden losplaatsen voldoet niet aan redelijk te stellen eisen.
E r dienen maatregelen te worden genomen om in de behoefte aan meer
los- en laadkaden te voorzien.
Voorts moet aandacht worden geschonken aan de volgende punten:
— verlengen
kaden
der
thans
aanwezige
— geschikt m a k e n v a n de kaden
voor het meren v a n schepen met
een diepgang v a n ten minste vijf
meter
— kantoorruimte voor
ambten en anderen
— telefoonaansluitingen,
verlichting
(douane)be-
toiletten,
— schaftlokaal voor arbeiders.
Insteekha-ven.
De bezwaren welke vermoedelijk zullen worden geopperd tegen intensieve
verlading, het overslaan en lossen
van goederen in het drukke vaarwater met doorlopende snelle vaart,
kunnen worden ondervangen door de
aanleg v a n (een) insteekhaven(s).
T e r z a k e bestaan drie schetsplannen,
welke zijn gevoegd bij eerder ge-
nuemd rapport \ s nische
werkgroep Zuid-Be.eia.n.;
E r zai gevolg moeten worden gegeven aar de siotcor.c:us .e van meeriteroerr.d rapporl t-r. eer. aarivanr
moeten wot den gemaakt met het onderzoek naar de lunktie van net kanaal door Zuid-Beveland r.a de totitandkoming van de nieuwe ScheideRijnvei binding
plannen tot(
/tvoering dienen ter
hand te worden genomen. Het ontstaan van een vicieuze cirkel:
geei
Industrie, want er is geen ir.neekhaven — geen insteekhaven. jvar.t er
is geen Industrie", dient vermecen tt
worden.
Medeuerking overheid.
Factoren voor vestiyini;
van Industrie.
Teiet.ht wotdt in het rapport van de
technische wei kgroep ais uitermate
gunstige factor voor vestiging van
industrieen aan het kanaal door ZuidBeveiand of gelegen ;ar. een insteekhaven uitmondend in dit kanaal. genoemd de
verkeei sgeogiaiische —
lighting aan uitstekend vaarwater met
mogelijkheid tot directe aansluiting
op lie hoofdveikeers" ei{ en de spoorinn
Voor ve.-tiging \ a n behooilijke inlu&tn«en is aan de aanleg i s t i e*n inst^ekhaven
-net te or.tkomon. De
Niet onvermeld kan worden geiaten.
dat herhaalde malen de vraag gerezen is. bepaald niet alleen in de
gemeenteraad van Kruiningen
om
welke reden de overheid prioriteit
verleent aan de totstandkoming van
insteekhavens in de gemeente Goes
met verwaarlozing van het instellen
van een onderzoek naar de mogelijkheid van aanleg van i een) dergelijke
havems) aan het kanaal door ZuidBeveland.
Het argument, dat de aanleg van
een i insteekhaven i s i met industrieterreinen in de buurt van Vlake te
hoge kosten zou vergen. wordt niet
voldoende steekhoodend
geacht en
wel omdat
--
Plan
rot.i . . ii
iHsrrctthartn
hetzelfde zeer zeker gesteld kar.
worden ten aanzien van het maken van insteekhavens en industrieterreinen te Goes;
- de ligging van de geplande insteekhaven in de omgeving van
Vlake veel gunstiger is dan die
te Goes;
— de bijkomende werken
i aanleg
wegen. spoorlijn etc. i te Goes belangrijk hogere uitgaven vergen
dan te Vlake. alwaar de grote
verkeersweg en de spoor!rjn in de
naaste omgeving zijn gelegen:
— verbetering van het kanaal door
Zuid-Beveland zeker geen hogere
uitgaven vraagt dan verbetering
en aanpassing van het — weinig
doelmatige en overigens ook onvergelijkbare — vaarwater
bii
Goes:
— te Goes noodwenriig beslag moet
worden gelegd op kostb&re land-
1
bouwgu
ri terwijl ir Vlt'.ki v*;
weidegro. .rr. van ce::r.r^ kwaliteit er. waarde gebrui* k i n w c
aen gemaakt
H e t wordt onbegrijpelijk geacht, dat
de overheid voor de alhier aanwezige
gunstige perspectieven blind is gebleven.
Getracht zal moeten worden de verantwoordelijke instanties tot andere
gedachten te brengen.
Verzorgend apparaat.
Bij het uitspreken v a n voorkeur is
wellicht overwogen, dat Goes als re-
Recreatie-gebied
,J)en
InkeV
irmnaai centium beschikt over ee:
benoorlQk vetzorgend apparaat.
Kruiningen i« evtihwel gt.uk.-;.'g r..t"
ter achter grb.even en steit alles ij
het wei k het v e r « o r g e n d ippataa*
verder uit te bouwen.
Toegegeven zij, dat ten aanzien van
het middelbaai- en technisch onderwijs gemeenten v a n onze grootte met
Goes niet kunnen wedijveren. Gelet
evenwel op de zeer frequente bus- en
ti einvei bindingen, k a n dit verschil
nauwelijks bezwarend worden
geacht.
Het omgekeerde is ook het geval.
Recreatief kunnen wij meer bieden
dan Goes ooit zal kunnen doen.
- 3 -
kelingskern bracht met zich mede dc
mogelijkheid tot het verlenen v a n belangrijke financiele faciliteiten bij de
vestiging van bedrijven.
H e t is vanzelfsprekend, dat het bedrijfsleven v a n de voordelen wenste
te profiteren.
niet in mindere mate — belangstelling getoond.
De kansen hier sprongen af op het
ontbreken v a n voldoende financiele
medewerking.
H e t streven zal er daarom op gericht
moeten zijn de kanaalzdne v a n ZuidBeveland — met name het K W Y K cntwikkelingsgebied
—
als
kerngebied aan te wijzen.
Uitsluitend dit aspect deed de ondernemers besluiten tot vestiging in de
kerngebieden.
compensatie
Zoals reeds is opgemerkt zouden de nadelige gevolgen, welke
mogelijkerwijs tengevolge v a n de nieuwe Schelde—Rrjnverbinding voor verschillende belanghebbenden
vinkers,
middenstanders,
hoogstwaarschijnlijk
hiervoren
vermelde
expediteurs
kunnen
— zoals b.v. parle—
worden
zullen
opgevangen
nieuwe mogelijkheden
ontstaan,
indien
volledig
de
worden
benut.
Niet waarschijnlijk is evenwel, dat alien zullen worden schadeloos gesteld.
H e t is daarom billijk a a n door gedupeerden
zoeken
voor vestiging
aan het
ingediende
ver-
nieuwe k a n a a l prioriteit
te
verlenen.
Verlening
v a n financiele faciliteiten wordt
eveneens billijk
geacht.
D e regeling v a n het een en ander dient bijtijds te geschieden.
N i e t uit het oog moet worden verloren, dat — zij het
andere
redenen
—
gedupeerden
Y e r s e k e compensatie
Soelaas
hiervoor zou
uit
de
naburige
ter zake v a n geleden schade
kunnen worden
verkregen
plannen voor het m a k e n v a n insteekhavens en
om
gemeente
behoeven.
indien
aanleg
de
van
industrieterreinen aan het kanaal door Zuid-Beveland kunnen
worden
De
verwezenlijkt.
afstand v a n het dorp Yerseke naar de plaats waar
insteekhaven
is geprojecteerd,
de
bedraagt slechts enkele kilo-
meters en k a n daarom geen bezwaar zijn.
besluit
Resumerend is de gemeenteraad
van
K r u i n i n g e n v a n mening, dat de Z u i d Bevelandse kanaalzone gunstige vooruitzichten
op
goede
ontwikkeling
biedt.
Of
deze perspectieven
hangt
realiteit
voor
worden,
deel
af v a n de i n s t e m m i n g met
ontwikkelingsplannen
een
kun-
nen
van
de
groot
de
rijks-
en de provinciale overheid.
Van
de gemeenteraad
van Kruinin-
gen k a n stellig worden verwacht, dat
niet
zal
worden
geschroomd
strekkende besluiten te
K r u i n i n g e n , april 1964.
nemen.
ver-
WSO 1982/1
II Een historisch overzicht van de afsluiting
van-de Oosterschelde
H A N S
T E N D A M *
I
I!
J «.
i.> t-: ii* ••- <...
J ' cl
1 i ' - | - M w D 1iAiUclYr.iioorer^*''tal'lWuudk «w.
»•
J
.
jrg, j b
p.
nr.,
12-18
.•
-
»(?c ie»c< L beliitL
4
mrvJ.,jM^ . J.'.fcJU
r
ZAD
—
In 1953 werd Nederland getroffen door de w atcrsnoodramp. De reactie daarop was fel cn begrijpelijk:
dil mocht nooit weer gebeuren. Nog in februari 1953 werd ecu Deltacommissie ingesteld om plannen
voor een veiligerZuidwest-NedcrlanJ Ic ontwikkelen. In 1954 kwam de commissie met het Deliaplan.
Dit plan werd als wetsontwerp in november 1955 ingediend bij de Tweede Kamer Er was slechts ecu
tegenstem. In mei 1958 stond de Deltawet in de Staatscourant.
ln deze wet staat de veiligheid voorop. In het algemeen was na de wateisnood gekozen voor
dijkverzwaring. Voor het Deltagebied werd als norm een overschrijdingskans van 1:40(10 (jaar)
genomen. Voor het Deltagebied was afsluiting van de zeearmen de meest directe weg om dit
veiligheidsniveau te realiseren.
De Deltawet bevatte een uitvoeringsplan dat liep lot omstreeks 1980. Overde Oosterschelde bevat
de wet slechts den regel: he! tijdstip van de afsluiting.
Vooruiilopend op de definitieve wettelijkeregeline werd in april 1956 in hit kader van hei Deliaplan
de Deliadicnst op gericht door de minister van Verkeer en Waterstaat Deze dienst vormi ecu onderdeel
van Rijkswaterstaat en heeft een pneipieel tijdelijke taakstelling: hei ontwerpen en uit\oeren \an de
dammen die in het Deltaplan zijn opgenomen
i
De Dcltadienst, verdeeld in Deltawerken-Noord en Deltuwerken-Zuid, kreeg zowel siudercnde,
ontwikkelde, plannende als uitvoerende taken Er kwamen speciale afdelingen voor planning, kunstwerken, nieuwe werkmethoden, boordienst, watcrloopkumle cn waterhuishouding.
Het centrale uitgangspunt Nj dit alles was: veiligheid le bereiken door civicliechnische werken.
Niet vergeten mag worden dat ook al v66r 1953 de gebrekkige veiligheid van Zuidwest-Nederland
aan de orde was gesteld. Reeds in de twintigcr jaren werd door deskundigen getwijfeld aan de kwaliteit
van de zeeweringen. In 1937rapportecrdcir. Van Veen van Rijkswateislaat daide dijken van Zeeland
te laag waren. In 1939 conslaieerdc de loenmaligc stormvloedcommissie opnieuw dat de bestaande
zeeweringen onvoldoende waren. Deze waarsduiwingen werden in de wind geslagen. Dc ramp van
1953 loonde ook aan dal di|kbewaking en waarscluiwingsdiensten op vele plaaisen tonduii skichl
waren.
In de periode vddr 1953 lecfden wel bij enkele mensen ideeen in derichtingvan wat later hel DclUipLtn
zou worden. In hun visie zou. na de beeindiging van dc Zuiderzec-wcrkcn, Zuidwesl-Ncdcrlaml het
tweede terrein worden van waterbouwkundige werken op giote schaal. Mel enige wal in die tiid
praktLsch gebeurde, wasde afsluiting van de llrielsche Maas Dil gebeurde niet vanwege dc veiligheid,
maar vanwege de cconomisclie ontwikkeling van het Rottcnlamsc havengebied.
*
Deze bijdrage kwam tol stand in samenwerking met Pictei Buiten cn Pierre Peelers van de
werkgroep: 'Het netwerk Oosterschelde'. (Zie pag 7)
13
M&O 19821
In 1960 verscheen net eindrapporl van tie Dcltaconuiiissic waann volgens het principe 'van klein naar
groot' voorgesteld werd te beginnen met dc afsluiting \ .in bet Brouwcrshavense Gai cn leeindigen met
de afsluiting van de Oosterschelde in WSO.
Bfdenkingen
en renews op bedenkingen
,
Inl9(if)spicektpiofessor'I1iijsscuiltlatdcmiliciipn)blen'ialiek()ndcRcliatwerd.Nledewerkersvanhet
Delta-instituuivooi Hydrobwlogisch Onderzoek tc Yerseke begonnen wctcnschapnelijke artikelen te
schnjven o\er de uitzonderlijke fauna cn flora van het Oosierschcldc-gcbied.
De eerste gcluiden klinken om de Oosterschelde open tc houden, hetgeen zou betekenen dat de
dijken rondom de Oosterschelde vcrzwaard en verhoogd zouden moeten worden.
Vanaf 1965 worden de vissers en oesterkwekers die hun werkzaamheden hedreigd zien,
onrustig. Milieugroepen worden ook actievcr. De discussie die hierdoor op gang komt, geeft in
1967 het Koninklijk Zeeuws Genootschap van Wctenschappcrs aanleiding een congres in
Zierikzee te houden over de voordelen en nadelen van het alsluiten van de Oosterschelde.
Dcltadienst t n Rijkswaterstaat geven»voorlichting, maar voeren geen discussie. Enkele functionarissen incl arwijkende meningen hleken een spreekverbod gekregen te hebben. De wcigeringom in te
gaan op andere argumcnten schiet een aanlal mensen in het verkeerde keelgat. Zij sluiten zich aaneen in
de Studiegroep Oosterschelde. Een centrale positie daar neemt ir. Van Locf uit Veere in.
Dc Studiep (x-p besluit informatie te gaan verzamelen, artikelen le puhliceren en politici en publieke
opinie te ga;ui winnen voor het openhouden van de Oosterschelde vanwege haar unicke milieuaspecten. Er ontstaan contacten met dc vissers cn oeslerkwekets te Yerseke die, zij het om andere
motieven, e\eneens voor openhouden zijn.
In 19W wordt het Volkerak afgcsloten, waardoor cr geen Rijnwater meer in de Oosterschelde
komt.
In 1970 woiden in Yerseke en omgeving leuzen op wegen en gebouwen gescliilderd. De actie wordt
aanvankelijk vooral door jongclui gcvoerd en is meer emotioned dan beargumenteerd. Vissers,
kwekcrs, natuurbefhebbers en enkele journalisten vormen de actiegroep Oosterschelde open'. Een
centrale figuur wordt hier de onderwijzer Van Lecuwen.
Er ontstaan contacten tussen dc denkcrs van dc studiegroep Oosterschelde en de doeners van de
actiegroep 'Oosterschelde open'. De Oosterschelde begint in Zeeland dagelijks nieuws te worden en
gaat ook in de landelijke publiciteit komen. De Provinciale Zeeuwse Couranl wordt een belangrijk
n icdiiim vooi de publieke discussie, hoewel de rcdactie voor afsluiting blij ft Ook de Provinciale Staten
van Zeeland biijvcn duidelijk voor afsluiting. Zij benadrukken dat afsluiting in 1978een feit zal moeten
zijn. Zij willen niet dal door vertragingen ee'n deel van de provincie nog langer onveilig zal blijven.
Opviageninde'Iweede Kamer reagcrende ministers \ an Verkeer cn Waterstaat en van Landbouw
en Visserij mei het argument dal voor afsluiting geen aam aai dbaar allcmatiel is cn dat deze afsluiiing
nu eenmaal vastgelegd was in de Deltawet.
Inmiddels begin! dc Dcltadienst zich voor te berciden op de toekomstige inrichting van de
afgeslolcn Della-bekkens Aan de aldeling Wattihuishouding werd in 1969 een onderafdeling inriehtingszaken toegevoegd. Er komt ev eneens een bureau Sehclde-Rijuverbinding in verband met de
Volkeiakwerkcn liet volgende jaar. in 1970, wordi ecu onderafdeling Milicu-onderzoek aan de
afdeling Wawrliuishouding toegevoegd. Dc Delladienst begin! zich daarmee als milieiideskundige te
ontpoppen
l
Opccii\erkiezing l)ijeeiikoinsivi)<irdc1\vecilc-KanieiverkiezingeiiinZeclaiidpleilDreesjr.van
DS'7llvixHhirovenu'gingtMihelins1clIcnvaneenconwiissic(iindepiobleniatiekvandcafsliutingv4i
de Oosterschelde opnieuw te bckijken.
In mei 1471 wordt inde Provinciale Staten
vaii/xelaiKleenmolicingedicndomeensludiecominis-
sic in te stellen Omlet dink wordt de motie sterk algezwakt voordat zij word! aangenomen.
Dclft.sc sludenteii makende problemaliek van de alsluitingv an de Ooslersclieldetol helondcrwerp
14
HANS TEN DAM E e n h'slc'sch overrent van de alslu'ling v a i de Oos!e'SChelde
van hun afsludeerscriplie 'Zeeuws Meer?'. Daarin ontwikkelen zij de mogelijkheid van een halldoorlantbare blokkendam.
De direcfeur van de Dcltadienst lanccert in november 1971 tijdens cen lezing in WagCningen de
gedaehte om het Ooslerscheldc-bekken in drie compartimenten 1e verdelen: een deel vuil water, een
deel zoet water en een deel zout water. Studiegroep en acticgi oep verzetten zich tegen deze gedaehte
De politick
In 1971 komt JanTerlouwin de Tweede Kamer. Hij is, evenalsdePPR, een overtuigd voorstander van
het openhouden van dc Oosterschelde en dus van dijkverhoging. Hij vindt echter in de Kamer geen
meerderheid bereid tol heroverweging.
De actiegroep 'Oosterschelde open' en de studiegroep Oosterschelde sluiten zich met een groot
aantal andere vcrenigingen.instellingcncngroeperingenaaneen tol hctcomite Samenwerking Oosterschelde Open. komvegS.O.S genoemd. D e S . O S . krijgt toegang tot depoliliekelobbykanalen via de
deelnemende Stichting Natuur en Milieu. De niet altijd gemakkelijke samenwerking tussen zeer
uileenlopende belangcngroepen (milieu, visserij, recreatie) en zeer uiteenlopende stijlen (van wild tol
bedaagd) werpt vnichtcn af. Denkers worden actiegerichtcr, actievoerders worden gcdegener. De
Oosterschelde wordt in ieder geval publicitair opengehonden: er blijven artikelen cn nieuws-itcms
verschijnen in de plaatselijke cn de landelijke pcrs.
In 1972 is onder sterke drang van D'66 in het piogiessievc regeerakkoord 'Keerpunl 72' een
paragraaf opgenomen over de wcnselijkheid van een studiecommissic.
Het partijeongres van de PvdA maakte het openhouden lot cen heleidspunt. De Zeeuwse I'v d A-ers
waren overigens vieikant legen. De Zeeuwse fraclie van D'66 vv;ts vcrdeckl.
Inmiddels verschijnt ei in 1972 het rapport 'I let Deltaplan in het licht der laatste ontwikkelingen'.
Het was opgesteld door de Rijkswaterstaat die daartoe in 1970 opdracht gekregen had van de
loenmalige minister, vanwege de diang vanuit de Kamer.
I loewel dit rapport de oorspionkelijke uitgangspunten openkele onderdelen bijst'ell,geeft het geen
wending artn de op gang gekomen meningsverandcring.
De voorstanders van een open Oosterschelde kunnen zich cr zeker niet in vinden. Volgens hen
wordt cr nog" Meeds te weinig aandacht besteed aan dc andere aspecten bij de Oostcrscheldeproblematiek, nl. milieu, visserij, zoetwaiervoorziening, recreatie en rtu'iniclijkc ordening.
De
commissie
De politieke onnist leidde uiteindelijk tot instelling van een onafhankelijke sludiecommissie. De
commissie Oosterschelde, naar haar voorzitter beter bekend als de commissie Klaasesz, wordt in
augustus 1973 door dc minister v an Verkeer en Waterstaat ingesteld. De commissie kreeg tot taak om
binnen zes maanden de minister tc adviseren over dc veiligheids- en milieu-aspeclen, die bij de
Oosterschelde-werken in het gcding waren. De commissie dientle na te gaan welke alternatieven op
beide aspecten het beste uit de bus kwamen.
1
Volgens sommigen liet minister Westeiten echter zo duideli jk doorscheinerenbijdc installJtiedat
hij verwachtte dat dc commissie 'afsluiting' zon adviseren, dal dit bij dcvooivitter avcrechlswei kte. De
commissie kwam uiteindelijk met een lijst met '17 mogelijke oplossingen cnko< is vooi cen compromis.
De commissie Klaasesz was inlerdisciplinaii samengesteld: een watei bouw kuitdigcecncconooiii. een
milieuhygiciie-dcskiindice, een bioloog, cen visserijdeskundige. cen p'anoloog cn cen voorzitter met
bestuurlijke erv aring die geacht werd het vertrouwen van de bevolking (e gciiicton De IcdennhKhten
niet nauwlK'trokken zijn bij tie iiislantiesdic vooi hclbcleiil en de uitv oeiiugveiaiitwoordelijkw.il en.
u
In maart l 74 verscheen het rappoi Ivan de commissie met oplossingen, verdeeld in vijf hooldgrocpen:
1. Dijkverhoging
15
M S G 1982'1
2. Beheerst verkleind piotiel
3. Stormvloedkering
4. Afsluiting overeenkomstig het Dcltnplan cn
5. Afsluiting met haf.
De commissie kous vooi een stormvloedkering door middel van een doorlaatbare blokkendam,
zoals die in tie Del Use publicatie 'Zeeuws Meer?' was voorgesteld. Zeverweetovcrigensde overheid te
star le zijn geweest in haar readies:
1 ussen de toisiandkoming van de Deltawet en de uitvocringsdatuni ligl zoveel lijd, dat volstaan
met uitvoering van het plan, op basis van 15 jaar eerder gemaakte condities, onvoldoende recbt doet aan
de tussentijdse veranderingen in de maatschappij over normen en waarden. Het volhardend vasthouden door de regering aan de termijn 1978 heeft niet het gewenste resultaat gekregen, integendeel: de
massa nam een tegengestcld standpunt in. Compromtssen waren in dil stadium onmogelijk gezien de
partij-opslellingen, veroorzaakt door - in eerste instantie - tie overheid'.
Het advies van de commissie Klaasesz kwam onverw acht voor het departement, Rijkswaterstaat en de
Deltadienst. Het comite S O S werd onmiddellijk voor de vraag geplaatst ol het dil compromis zou
moeten aanvaarden of afvv ijzen. Ze besluiten het voorlopig te aanvaarden, omdat er politick loch niel
meer in zat. l oth twijfelden ze aan de milieuconsequenties en bleven ze de voorkeur geven aan
openhouden en dijkverhoging.
De door de commissie geadv isccrde blokkendam w as een slruikelblok in de Kamer. Een ovcrgrote
ineeidcrlieidbleelvooropenhouden.TeilouwzetleDcnUjlondei druk. Den UylenVanThijnzetlcn
de PvdA-miuisters en dc IVdA-fractie onder dmk en ten slotte werden de CDA-minislers en de
CDA-fractie pvergehaald. Deze salami-taclick had Succes.
De Oostcrscheldekwestie wcrdzo het milieuvlaggesehip van het progressieve kabinet. In een brief
van de minister aan de Tw eede Kamer op 9 november 1974 blijkt dal dc regering het advies van de
Commissie Oosterschelde ovemeemt om lotbouw' van een waterdoorlatende stormvloedkering over le
gaan Westerterp verdedigde in dc Karner (zij het contrc-cocuij dc doorlaatbare dam, en de Kamer
gmg uiteindelijk om. Via de motie-Schakel legde zij de regering wel op drie punten de duimschroeven
aan met de volgende ontbindende voorwaarden:
-
Ei zou een rapport moeten komen waaruit bleek dat deze oplossing technisch uitvoerbaar zou zijn.
-
Er weid een duidelijk kostcnplalond gesteld.
-
Er werd een duidelijke tijdslimiet gesteld: 1985
De bij de Oostersehelde-alsluiting betrokken aannemeiseombinatie D O S. was inmiddels na het
uitgebrathte advies van de commissie Klaasesz pijlsnel aan het werk getogen om de aangedragen
oplossing van blokkendam le onderzoeken. Zij kwam lot de conclusie dal deze niet uitvoerbaar zou
zi;ri. en ontwikkelde een alternatief voor een doorlaatbare stormvloedkering, ni. een caissondam.
Rijkswaterstaat was niet zo gelukkig met deze oplossing, en juristen van het departement voerden als
hezwaal aan dat ecu caissondam geen afsluiting 'in de zin del wet' was. Rijkswaterstaat kwam daarop
zell met dc principe-oplossing van cen dicp-gclundcerdepi|leidatn Dezeprincipe-oplossingsiondinde
Kamei ter discussie. Vandaar ook de eerste voorwaarde van de inotic-Schakel.
De doorlaatbare stonnv ktedkering brachl nieuwe technische problemen mei zich mee, niet alleen
ainsmictief, maar ciok wal het iKhccr van waterslra^
hulp van het Ameiikaanse advicsburcau dc Raiid-Corpoiaiion.
Samen met de Rand-Coipoiaiion werd het uiteindelijke rapport voor de Tweede Kamer voorbereid Dil ging niel alleen in op coiitiuctietechni' the en watcrloopkundigu kwesties, maar bevatte ook
een beleidsanalyse van de punten waaraan de oplossing van de Oostcrschelde-problematiejk zou
moeten voldoen. NaaM veiligheid kwamen daarbij ook andere criteria waaronder 4nilieugezkhtspunlcn aan bod
GedurciKietkvesliidielasein l'J75motstdcgcda:liicvanceiidiep gclundceidcpijlerdamvciiaieii
worden en
16
ZIKIII
nu n ecu alternatief in ecu biccdgclundccrdc pijlerdam.
HANS T E N DAM E e n ri slonsch Ovvricnl van de fctsiu ' ng van oo Ooste'scholde
Dc in hel comite" S.O.S. verenigde groepen zagen deze ontwikkeling met leile ogen aan. Aan de
uitwerking van het idee van een doorlaatbare stormvloedkering bleken technisch leveel haken en ogen
te zitten om eeker te zijn van de haalbaarheid van de oplossing en van de consequenties van die
oplossing. Hdt alternatief dijkverhoging bleef goedkoper cn betrouwbaarder. Weliswaai betrok de
Deltadienst nu milieu-overwegingen in haar ontwerp, maar men was er niet zekei van hoe sterk de
milicu-overwegingen meegenomen zouden woi den in hel uiteindelijke rap|>on Deniilicu-aJdeling van
dc Deltadienst was inmiddels zo goed bemand en zogi>etl toegcnistgewoi den dat hel steeds miK-iliiker
werd om nog voldoende contra-cxpcrtisc op tie been tc kunnen bicngcn.
In 1976 gaf het comite S O S. opdracht aan hel onafhankelijke ingenieursbureau D H V uit
Amersfoort om dc uitvoerbaarheid van het alternatief dijkverhoging (binnen het raam van de molieSchakel) le beoordelen. Gelden vooi dit rapport kwamen van de Stichting Natuur en Milieu, door
subsidies.van C R M daartoe in de gelegenheid gesteld.
D H V concludeerde dat dijk\erhoging technisch geen piobleem was, stukken goedkoper (ecu
besparing van tenminste 2 miljard gulden na afschrijviiig van de reeds gemaakte kosten voor de
afsluiting) en binnen de termijn haalbaar, indien regering en plaatselijke instanties procedurccl zouden
meewerkeh.
•
Het officielc rapport van Rijkswaterstaat en Rand-Corporation werd aan de Kamer aangeboden,
en dc Kamer, verpletterd door zoveel deskundigheid cn biede blik, gaf de regering toestemming de
Oosterschelde le voorzien van cen pijlerdam.
Kriliek van de S O S. op hel rapport van dc Rand-Corporation weid door Rand en door RWS niet
in dank afgenomen Hel DHV-rappoil werd tcrzijde gelegd vanwege de bestuurlijkeonuitvocrbaarhcid van het tijdig gereed zijn
Urgenticpi ograrnma's voor dijkverzwaring hadden de haalbaarheid echter inmiddels aangetoond.
Op die resultaten mocht men volgens Rqkswaterslaat echter niel algaan, aangezien deze tot stand
waren gekomen door een unieke combinat ie van uitzonderlijk goed management en de (onvoorspelbare) gunstige gezindheid van ongcspecificcerde bestuursgoden.
Verdere pogingen van actievoerdersonideKamcrbeslissing tegen legaanof terug tcdraaien bleven
vruchteloos.
'Besluit is besluit', en een desondanks toch moeizaam herzien besluit kwam zeker niet in aanmerking voor een tweede herziening. Provinciale bestuuidercn konden inmiddels wel prive uilspi eken dat
een beslissing tot dijkverhoging tn een vioeg stadium belckend zou hebben dat alle dijken inmiddels al
op Deltahoogte zouden zijn geweest, maar ook daar wilde men niel meer terugk omen op hel met zoveel
mocile lot stand gekomen compiomis.
De Dcltadienst had zich inmiddels verder ontwikkeld. hi 1973 was de afdeling Waterhuishouding
overgegaan naarde afdeling Waterloopkunde. en Aanpassing Waterhuishouding werd ondergebracht
in de nieuwe afdeling Milieu-en Inriehtingszaken. In 1975 vverdde afdeling Atsluitingswerkengesplitst
in Waterbouwkundige Werken West (pijlerdam) cn Waterbouwkundige Werken Oosl (ScheldeRijnverbinding). Tevens werd een nieuwe hooldafdelingBedrijfsbclieer opgericht. Men was ook nicer
aandacht gaan besteden aan sltalcgievorming en aan public relations.
De
uitvoering
Met dc definitieve beslissing over de slonnvk>cdkcringzijndiickwestiesgeblevcndiedegcnioederen
af
en toe nog in beweging bicngcn: de doorlaatopcning, het regime cn de inrichting.
Om hel milieu zo weinig mogelijk le bclaslcn, moci in geopende toestand de slonnvloedkcring de
getijdenbewegingen zo min mogelijk belcmmcrcn. Hoe gioterdc doorstrooino|>ening, hoc beter,
maar ook: hoc kostbaarder. Drie alternatieve doorstroomopeningen werden door Dcltadienst cn
Rand-Corrxiration onderzocht. S O S pleitte haiTstoehlelijkvooi de grootste opening. Het werd in de
Kamer, op voorstel van Westertcrp. bijna vanzelfsprekend de middelste.
Een tweede probleem is het beheer van de slonnvloedkcring Door de Dcltadienst weid eveneens
met behulp van de Rand-corporation ecu piojeei opgezet (BAKCON - bairier control) om het
17
WSO 1982 1
optimale regime vast le stellen: onder welke omstandigheden moeten de sluizen hoe ver en hoe lang
worden gesloten?
De angst van de milicugroepen is daarbij tweeerlei. I en eerste hel sluiten van de stormvloedkering
wanneer dal niet strikl nodig is (betrekkcltjk kortstondige afsluitingen kunnen leiden tot decennia die
het milieu nodig heeft om zich te hcrstellen). l e n tweede het spelen van ingenieurs met een uniek
waterloopkundig speclgocd.
Dc inrichlingsproblematiek spreckl voorzichzelf: in hoeverre wordt de Oosterschelde beschikbaar
gesteld voor rccrealie, en van welke soort? Jachthavens, onderwalersport? In hoeverre kan er gcvisi
blijven? Enzovoort.
De verannvoordelijkheid voor de inrichting ligt bij Provinciale Stalen die met gemeenten, waterschappen, Provinciale Waterstaat en C R M hierover overleg voert.
Het comite S O S ondervindt vooral bij deze dire uitvoeringsproblemcn dat de belangen van de
aangesloten groeperingen zeer uiteenlopen. Voor het milieu luistercn doorstroomopening cn regime
nauwer dan voor visserij, oesterkwekerij or recreatie. Ook wat de inrichting betreft, is er sprake van
strijdige belangen.
•
De constructie van de pijlerdam zelf blijft cen spannende zaak.
Ir. Stevelink van de directie Sluizen en Stuw en van Rijkswaterstaat schreef een artikel over dc
stormvloedkering Oosterschelde onder dc titel 'Werk van dc eeuw of blunder van de eeuw?'.
Hij hceindigt zijn artikel (in Cement XXXI, 1979, nr. 12) met:
'Stormvloedkering Oosterschelde, werk van deeeuwof blunder vande eeuw? Een vraagstelling die
ontstaan is in de emotionele discussies die tot deze sionm loedkering hebben gcleid. Een antwoord kan
ons nagesiaaht echter pas geven. Schrijvcr dczes vermoedt dat het geen van beide zal worden, maar
gewoon een tocvoeging aan de rijke historie van de Nederlandse waterbouwkunde'.
En aan de rijke historie van de Nedeilandse bestuurskunde, kunnen wij toevocgen
Epihog
Na afsluiting van het bovenstaande stuk is de Ooslerschelde-afsluiting op drie punten opnieuw in het
nieuws gekomen:
1 Voorgestelde temporisering van de miljarden-uilgavc vanwege de noodzaak van bczuiniging opdc
overheidsuitgaven (o.a. door Jan Terlonw gesuggercerd).
2. Uitvoeringsproblemen die tot geld- en lijdoverschrijdingen hebben gcleid of dreigen te leiden.
3. Nieuwe milieurapporten die lijken aan tc toncn dat de stormvloedkering toch ernstige milieuverstotingen leweeg zal brengen.
Ook de afsluiting van de discussie over de Oosterschelde verloopt kemielijk moeizaam.
•
18