Transcript Notitie Toekomst Catharinadal

De toekomst van Sint-Catharinadal
Vitalisering van een van de oudste kloosters van Nederland
Oosterhout, december 2014
Inhoudsopgave
pag.
Inleiding 4
1 De aanpak 5
2 Het resultaat op hoofdlijnen 6
3 Uitwerking van de plannen per onderdeel 7
De wijngaard
Het wijn(productie)huis
De taveerne
De winkel
De moestuin
De bijenstal
Het logeerhuis
Het Kunstatelier
7
8
8
9
9
9
10
10
4 Ruimtelijke aspecten 11
De gebouwen 11
Het terrein 13
Parkeren en verlichting 14
5 Personeel 14
6 Marketing 15
7 Financiën 16
8 Contacten met de overheid 16
9 Ondersteuning vanuit de samenleving 17
10Er is nog veel te doen… 18
-3-
Inleiding
Het slotje De Blauwe Camer in Oosterhout wordt sinds 1647 bewoond door de zusters van de priorij
Sint-Catharinadal. Het dateert uit het begin van de vijftiende eeuw en is aangewezen als rijksmonument. Het slotje ligt in het gebied De Heilige Driehoek, een kloosterenclave grenzend aan het
stedelijk gebied van Oosterhout. De naam van dit gebied, dat op grond van de Monumentenwet is
aangewezen als Rijksbeschermd Stadsgezicht, is ontleend aan het gegeven dat er, aan elkaar grenzend, drie kloostercomplexen gevestigd zijn: Sint-Catharinadal, de Onze Lieve Vrouwe Abdij en de
Sint-Paulusabdij. In alle drie de kloosters leven en werken nog religieuzen.
Sint-Catharinadal is een autonome gemeenschap van norbertinessen. De priorij is een zelfstandig
onderdeel van de orde van Prémontré, een kloosterorde die in 1121 in Noord-Frankrijk gesticht
werd door de Nederlandse edelman Norbertus van Gennep. Vanaf 1271 tot heden bidden, werken,
beminnen generaties van zusters en getuigen ze onafgebroken van hun samen-op-weg-zijn naar
God en naar de medemens.
Een geschiedenis van 743 jaar kan veel verhalen: van oprichten en uitbouwen, van welvaart en
teloorgaan, zoals in de tijd van de Sint-Aagtensvloed van 1288, waardoor de zusters vanuit Vroenhout
– waar het allemaal begon – hun toevlucht in Breda moesten zoeken. Ook in de lange periode van verblijf te Breda wisselden licht en donker elkaar voortdurend af. In 1647 moest de gemeenschap, gezien
de politieke en religieuze troebelen, om veiligheidsredenen uitwijken naar Oosterhout. Daar vonden
de zusters domicilie in het slotje De Blauwe Camer. Bij de koop van het slotje waren de bijbehorende
gronden inbegrepen en tot op de dag van vandaag zijn deze landerijen als eigendom van het klooster
bewaard gebleven.
De lange historie en de rijke traditie van deze communiteit leren ons tot hoeveel de zusters in staat
waren in voor- en tegenspoed. Op de vele cruciale momenten wanneer het voortbestaan in gevaar
was, wisten ze veerkrachtig, vindingrijk en in gelovig vertrouwen nieuwe wegen in te slaan om het
eeuwenoude ideaal authentiek te bewaren. Het is juist vanuit die eerbied voor het verleden dat ook
in deze tijd wegen gezocht dienen te worden om de toekomst van de kloostergemeenschap veilig
te stellen. Er is moed voor nodig om los te laten, om over iets nieuws te gaan denken, om onverwachte kansen aan te grijpen en om richting te bepalen.
In 2011 begon daarover binnen de kloostergemeenschap een indringend gesprek. Dat resulteerde in een integraal plan tot vitalisering van Sint-Catharinadal. In 2014 zijn de contouren voor een
vitale toekomst geschetst en verder uitgewerkt.
-4-
1 De aanpak
Het concretiseren van dat integrale plan tot vitalisering van het klooster was een complexe zaak,
waarbij een veelheid van partijen betrokken moest worden. Gekozen werd voor het formeren van
een werkgroep, die, onder leiding van de priorin, in een drietal workshops de ideevorming en vervolgens de nadere concretisering van het gekozen planconcept ter hand heeft genomen. In de
werkgroep hadden personen zitting die vanuit hun specifieke deskundigheid en/of achtergrond
geacht konden worden een relevante bijdrage aan het proces te leveren.
Doel van de besprekingen was om het cultureel en religieus erfgoed van Sint-Catharinadal door
ontwikkeling te behouden en te vitaliseren. Voor het voortbestaan van de kloostergemeenschap zijn
nieuwe roepingen natuurlijk onontbeerlijk; maar even noodzakelijk is het verwerven en veiligstellen
van een materiële bestaansbasis, namelijk het realiseren van een structurele en solide bron van inkomsten.
De droom en de ambitie van de kloostergemeenschap bestaan daarin dat, door het intensiveren
van de diaconale activiteiten in combinatie met het realiseren van een aantrekkelijke en solide bestaansbasis, er zich mogelijk ook nieuwe roepingen zullen melden, waardoor de toekomst van de
priorij verzekerd wordt.
Bij de ontwikkeling van de plannen golden de volgende randvoorwaarden:
­-het geheel van gronden, faciliteiten en activiteiten blijft in eigendom en beheer van
Sint-Catharina-dal;
­ -de nieuwe activiteiten mogen het kloosterleven van stilte en contemplatie niet verstoren;
­ -de nieuwe activiteiten dienen te passen bij het historisch karakter van een rijksmonument en
de omliggende landerijen;
­-de nieuwe activiteiten dienen een maatschappelijke verankering te hebben en een
maatschappelijke meerwaarde te genereren.
Het hierna te beschrijven resultaat van de activiteiten van de werkgroep is voorgelegd aan de communiteit van Sint-Catharinadal, die daarmee op 20 oktober 2014 unaniem heeft ingestemd.
-5-
2 Het resultaat op hoofdlijnen
Die instemming heeft de basis gevormd voor een verdere uitwerking van de plannen, waartoe uit de
werkgroep diverse subgroepjes werden samengesteld, aangevuld met op basis van deskundigheid
op het specifieke werkterrein geselecteerde derden.
Het gekozen, en nadien uitgewerkte, planconcept omvat de volgende activiteiten:
­ -het aanleggen, beheren en exploiteren van een wijngaard op de tot het kloosterdomein
behorende gronden;
­ -het moderniseren en uitbreiden van het aantal gastenkamers in het klooster (het logeerhuis);
­ -het intensiveren van het gebruik van het kloostercomplex als locatie voor het sluiten van
huwelijken, het houden van vergaderingen, congressen, symposia, etcetera;
­-het creëren van een wijn(productie)huis;
­ -het aanleggen, beheren en exploiteren van een moestuin voor ‘vergeten groenten’ en van
een
fruitboomgaard, alsmede het oprichten van een bijenstal;
­ -het realiseren en exploiteren van een taveerne annex wijnproeflokaal/conferentieruimte;
­ -het voortzetten en zo mogelijk intensiveren van het reeds gevestigde Kunstatelier;
­-het inrichten van een winkel waarin de wijn, de groenten, het fruit en de kunst- en religieuze
artikelen, alle met aanverwante zaken, te koop worden aangeboden.
De verschillende activiteiten hebben een onderlinge relatie en versterken elkaar, wat absoluut een
meerwaarde oplevert.
De organisatie en het beheer van het logeerhuis, het Kunstatelier en de mogelijkheid om vergaderingen, congressen en vieringen te faciliteren, zullen rechtstreeks door de kloostergemeenschap
aangestuurd worden. De overige activiteiten zullen in een aparte juridische entiteit worden ondergebracht, waarvan het bestuur in handen zal zijn van de kloostergemeenschap.
-6-
3 Uitwerking van de plannen per onderdeel
De wijngaard
Sint-Catharinadal beschikt over 8 hectaren land die rondom het klooster zijn gelegen, deels binnen
en deels buiten de muren. Voor een commerciële exploitatie van een wijngaard is 7 hectare ongeveer de minimumomvang, aan welke voorwaarde dus wordt voldaan De volgende vraag die zich
met betrekking tot de plannen voordeed, was of het beschikbare grondareaal ook geschikt zou zijn
voor wijnbouw. Daartoe werden in mei en juni 2014 verschillende bodemonderzoeken uitgevoerd.
Deze wezen uit dat het terrein overwegend bestaat uit zandgrond: van fijn- naar grofkorrelig tot
lemig zand, met wisselende pH-waarden. De stand van het grondwater is gemiddeld 2,0 meter,
met een duidelijke afvloei van oost naar west. Gebouwen, muren en hoge bomen aan de noord- en
westzijde van het binnen de muren gesitueerde gedeelte zorgen voor een goede windbescherming.
De vrije en open ligging ten opzichte van het zuiden en oosten waarborgt een goede en volledige
bezonning. De conclusie uit deze onderzoeken was dat de grond van Sint-Catharinadal geschikt is
om een goede kwaliteit wijn voort te brengen.
Vervolgens was het tijd om een ervaren wijnbouwer in de arm te nemen. ProWine (Services &
Solutions) – Vinaselect bvba maakte een bedrijfsplan voor de realisering van een wijngaard van 7,5
hectare met eigen wijnmakerij: Wijnpriorij Sint-Catharinadal. Dirk-Antoon Samyn van ProWine is
een ervaren en internationaal gecertificeerd wijnbouwer. Hij is als docent en adviseur betrokken bij
de Vlaamse wijnbouw.
Om helemaal zeker te zijn van de mogelijkheden heeft Sint-Catharinadal door BeNeVit (België-Nederland-Vitis, Het kenniscentrum voor professionele wijnbouw in de Nederlanden) een second opinion laten uitvoeren naar de mogelijkheden voor een economisch rendabele wijnbouw.
Zowel ProWine als BeNeVit ziet goede perspectieven voor een economisch rendabel wijngoed.
In de wijngaard worden uitsluitend de zogenoemde Vitis Vinifera-stokken aangeplant. Dit geeft
de mogelijkheid tot het verkrijgen van een erkende herkomstvermelding. Er is, vanwege bewezen
goede resultaten in noordelijke regionen, gekozen voor de aanplant van zes verschillende variëteiten uit de grote Pinot-familie: Auxerrois, Chardonnay, Gamay, Pinot Blanc, Pinot Gris en Pinot Noir,
op een onderstam die beschermt tegen phylloxera vastatrix, de druifluis. Er zullen ongeveer 37.000
stokken worden aangeplant. Daarmee kan men beginnen vanaf mei, bij voorkeur na de ‘IJsheiligen’, omdat vorst de nieuwe aanplant schade kan toebrengen.
De wijngaard zal door zijn omvang het grootste wijngoed in Noord-Brabant worden, en het op
een na grootste in Nederland. De ambitie is om het wijngoed uit te bouwen tot een inspirerend
voorbeeld voor anderen bij de productie van uitstekende wijnen.
-7-
Het wijn(productie)huis
De ambitie is om hoogwaardige wijnen te produceren die tot de top van de Nederlandse productie
horen, met een sterke prijs-kwaliteitsverhouding die de rentabiliteit goed in het oog houdt. Hiervoor
is samenwerking gezocht met een gerenommeerd en ervaren wijnmaker, de heer Dirk-Antoon Samyn (zie hierboven).
Van de aangeplante stokken worden zowel enkele stille witte wijnen, een fruitige rode en een
roséwijn geproduceerd, als een houtgelagerde witte en een mousserende wijn. Ze worden in drie
prijsklassen aangeboden: Classic, Premium en Top. De opbrengst zal naar schatting schommelen
rond de 40.000 liter, dat wil zeggen ongeveer 54.000 flessen per jaar.
Het proces van vinificatie en botteling zal op het terrein van het klooster zelf worden uitgevoerd. De wijn wordt gemaakt in een twintigtal temperatuurgecontroleerde, roestvrijstalen tanks
en een aantal houten vaten. Het wijnhuis, de wijnmakerij, zal worden ondergebracht in de huidige
voormalige koeienstal, gelegen naast de hoofdingang van Sint-Catharinadal.
In dit gebouw worden inferieure toevoegingen gesloopt, waardoor de monumentale structuur
van spanten, sporen en dak weer tot zijn recht komt. In deze open ruimte komen de opslagtanks, de
persen en andere wijnproductiegerelateerde zaken te staan. Bij de achteruitgang is een groot verhard terras voorzien, waarop de ontvangst van de druiven, het ontstelen en kneuzen kan gebeuren.
De taveerne
Het is belangrijk dat het wijngoed kan beschikken over een goed geoutilleerd proeflokaal. Daarin
moet zowel de zakelijke klant als de particuliere koper kennis kunnen maken met de wijnen van
Sint-Catharinadal. Daarom wordt in de werkruimte van het wijnhuis een taveerne met kleine keuken ingericht, die binnen uitzicht geeft op de wijnmakerij en buiten op de wijngaard. Er is voorzien
in een buitenterras met uitzicht op de wijngaard binnen de muren.
Uiteraard moet de wijn vergezeld kunnen gaan van een passend klein arrangement aan spijzen.
Die worden in de bestaande professionele keuken van Sint-Catharinadal door de kok voorbereid,
en voor het serveren afgemaakt in de kleine keuken van de taveerne. Daar zijn ook koffie, thee en
frisdrank verkrijgbaar.
Boven de wijnmakerij is op een entresolverdieping een tweede proeflokaal voorzien, dat meer het
karakter krijgt van een cursuslokaal. Daarin kunnen ook wijnproeverijen georganiseerd worden,
zowel voor zakelijke als voor particuliere partijen. Ook groepen die een excursie door de wijngaard
maken, kunnen hier terecht. Het kan ook ingezet worden als conferentieruimte.
De taveerne is uitsluitend overdag geopend. Voor het geven van wijncursussen, workshops, etcetera is het proeflokaal op aanvraag ook in de avonduren inzetbaar.
Bij ontvangsten, conferenties en recepties die elders in Sint-Catharinadal gehouden worden, kan
het klooster c.q. het logeerhuis uiteraard ook gebruikmaken van deze faciliteiten.
-8-
Zicht op het wijnhuis met terras vanuit het noorden
De winkel
Zowel de grote als de kleine klant krijgt de mogelijkheid om onmiddellijk wijn aan te kopen in de
winkel die grenzend aan de taveerne wordt ingericht. In de winkel zijn, naast de wijnen, ook alle
andere eigen producten te koop, zoals fruit, groenten en kruiden uit de moestuin, honing van eigen
bijen en producten uit het Kunstatelier.
De moestuin
Van de 8 hectare grond is, in verband met de afmetingen van het perceel en de bezonning, maar
7,5 hectare geschikt voor wijnbouw. Op de resterende 0,5 hectare wordt een moestuin aangelegd
waarin met name ‘vergeten groenten’ en kruiden zullen worden verbouwd. Verder zal een kleine
boomgaard met oude rassen worden aangelegd.
De opbrengst van tuin en boomgaard wordt vooral ook verkocht in de eigen winkel.
Voor de aanleg van de tuin, de keuze van de te verbouwen groenten en kruiden, en de begeleiding
bij aanleg en onderhoud is contact gezocht met ir. Liesbeth van Weert, verbonden aan de Groente
Academie, ontwerp en advies natuurlijke tuinen, moestuinen en stadslandbouw. Zij zal een bedrijfsplan opstellen. De planning voorziet in een start per 1 januari 2015 of zoveel eerder als mogelijk is.
De bijenstal
Als nevenactiviteit is ook gedacht aan een bijenstal. Het areaal aan groenten en fruit nodigt hiertoe
uit. Hiervoor wordt een samenwerking aangegaan met een bijengilde.
-9-
Het nieuwe logeerhuis fase 1. In fase 2 zijn in het poorthuis logeerkamers voorzien.
Het logeerhuis
Het logeerhuis Sint-Catharinadal staat in het teken van ontmoeting en bezinning. Met een goed
geoutilleerd logeerhuisverblijf kan de gemeenschap haar diaconale opdracht beter vervullen, aangepast aan de eisen van de huidige maatschappij. De kloosterpoort staat open voor gasten die
bereid zijn de regels van het klooster te respecteren, regels die rust en stilte waarborgen. Jaarlijks
kiezen steeds meer mensen ervoor om zich tijdelijk terug te trekken uit hun roerige leven, om dat
te beleven waar de geest behoefte aan heeft: stilte, rust en gebed. De unieke situering in het landschap stimuleert ook de inkeer. Ten aanzien van de achtergrond van de gasten wordt in principe
geen selectie vooraf gemaakt. Naast de vele bij een kerk betrokken personen van verschillende
gezindten, zijn ook gasten welkom zonder duidelijke godsdienstige profilering. Het logeerhuis is en
blijft primair bedoeld voor de diaconale activiteiten, maar kan ook een functie vervullen bij andere
nieuwe activiteiten, zoals verblijf tijdens meerdaagse congressen, wijncursussen en dergelijke.
Voor zover voor het exploiteren van het logeerhuis personeel nodig is, zullen mensen met een
beperking en afstand tot de arbeidsmarkt worden ingezet. Ook in dít opzicht levert het klooster een
bijdrage aan de zogenaamde Social Return of Investment.
Het voornemen is om het logeerhuis in twee fasen te realiseren. In de eerste fase zullen acht
eenpersoonskamers worden gerealiseerd binnen de huidige kloostergebouwen. In de tweede fase
zullen nog eens zes tweepersoonskamers worden gerealiseerd. Enkele tweepersoonskamers worden geschikt gemaakt voor invaliden. De kamers worden sober en doelmatig ingericht en voorzien
van eigen douche en toilet. Naast de kamers wordt op beide locaties voorzien in een gemeenschappelijk te gebruiken ruimte.
Voor het logeerhuis is een ondernemingsplan gemaakt.
Het Kunstatelier
In het Kunstatelier worden oude manuscripten en boeken gerestaureerd. Er is een mogelijkheid
nieuwe oorkonden te laten maken op papier of perkament. Er worden grote en kleine restauratieopdrachten uitgevoerd voor binnen- en buitenlandse opdrachtgevers.
In het Kunstatelier werken uitsluitend religieuzen.
- 10 -
4 Ruimtelijke aspecten
Een wijngaard op het landgoed van Sint-Catharinadal, vergeten groenten en een boomgaard, een
taveerne annex winkel en een logeerhuis. Dit zijn in het kort de nieuwe ingrediënten waardoor
de toekomst van de gemeenschap van Sint-Catharinadal drastisch zal veranderen. Hierin schuilt
dan ook direct de kern van de ruimtelijke opgave: hoe zorgen we ervoor dat deze drastische maar
evenzo verrassende wending in de geschiedenis van het klooster geen vat zal krijgen op de serene
karakteristiek van het klooster enerzijds en op de rust en toewijding van de zusters anderzijds.
Er is door Grosfeld Van der Velde Architecten een masterplan gemaakt. Daarin is, binnen de
huidige karakteristiek van het hele ensemble, gezocht naar een oplossing waarbij de activiteiten
die bij het verbouwen en verkopen van wijn horen geen invloed hebben op het dagelijkse leven
van de zusters. De opgave is niet louter een architectonische. Ook landschappelijk zijn interventies
noodzakelijk. In de huidige situatie zijn de bestaande akkers zowel vanaf de Leijsenstraat als vanaf
de kloostertuin ontsloten. Om te zorgen voor een goede logistiek naar de diverse gebouwen is besloten een extra doorbraak te maken die aansluit op het huidige pad binnen de muren. Het wijnhuis
en de winkel zijn te bereiken vanaf de monumentale entree onder het poortgebouw en door een
nieuw te maken brug over de kloostergracht aan de Kloosterdreef ter plaatse van het melkpoortje.
Deze toegangen zorgen ervoor dat de bereikbaarheid van wijngaard, wijnhuis, winkel en taveerne
altijd beheersbaar blijft.
Alle plannen tezamen hebben niet alleen consequenties voor de binnen- en buitenruimten van
Sint-Catharinadal zelf, maar ook voor de publieke ruimte daaromheen, vooral waar het de bereikbaarheid en het parkeren betreft. Er zijn wensen met betrekking tot het aanbrengen van verlichting
in de Kloosterdreef en het parkeren op het parkeerterrein hoek Hoogstraat/Monnikendreef. Hierover zal het gesprek worden aangegaan met de gemeente Oosterhout.
De grond wordt gereedgemaakt voor het aanplanten van wijnstokken
De gebouwen
Sint-Catharinadal is een rijksmonument. Het klooster is aangesloten bij de Monumentenwacht
Noord-Brabant en wordt jaarlijks geïnspecteerd. Het onderhoud is tot nu toe naar aanleiding van
deze inspecties uitgevoerd. In het kader van de algehele planvorming wordt nu ook een meerjarenonderhoudsprogramma (MOP) opgesteld. De inspectierapporten van de Monumentenwacht zijn
uitgangspunt voor het opstellen van onderhoudsplanningen voor een periode van zes jaar. Daarmee wordt het mogelijk een beroep te doen op het BRIM (Besluit Rijkssubsidiëring Instandhouding
Monumenten).
- 11 -
Veranderingen aan gebouwen en terreinen behoeven in alle gevallen de goedkeuring van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. In het kader van een eventueel noodzakelijke vergunningverlening is zowel een bouwhistorische als een cultuurhistorische verkenning uitgevoerd. Beide zijn
zowel door de Rijksdienst als door de gemeentelijke Commissie voor Welstand en Monumenten als
degelijk omschreven en geaccepteerd als onderlegger voor de nog aan te vragen omgevingsvergunning voor bouwactiviteiten. De nadere planuitwerking wordt daar met vertrouwen tegemoetgezien.
Aan de hand van een programma van eisen zijn de plannen voor de gebouwen ontworpen en
uitgewerkt door Grosfeld Van der Velde Architecten. Uitgangspunt bij alle nieuwe plannen is steeds
geweest om zoveel mogelijk de bestaande gebouwen door verbouwing en aanpassing geschikt te
maken voor de nieuwe functie, en pas in het alleruiterste geval, als het echt niet anders zou kunnen,
over te gaan tot nieuwbouw. Alle ingrepen aan gebouwen en terreinen zullen worden uitgevoerd
met respect voor de monumentale status van het klooster en het harmonieuze beeld van dit moment. De architectonische ingrepen zullen terughoudend zijn en zich voegen naar de rijke geschiedenis van het klooster. Er zal worden gekozen voor ‘eerlijk’ materiaalgebruik, geheel in de geest van
het bestaande, zonder overigens historiserend te worden. De ingrepen zullen, net als die uit het verleden, op een passende manier afleesbaar worden. Tot nu toe is er, behalve een vervangende ruimte
op het achterterrein voor de stalling van materieel voor wijngaard en moestuin, geen nieuwbouw
gepland. Het huidige beeld van het slotje verandert dan ook niet.
Het logeerhuis wordt gerealiseerd in de vleugel die ook nu voor ontvangsten en logeren bestemd is. Er is daarvoor een vrij ingrijpende inwendige verbouwing nodig, omdat er behalve méér
kamers ook sanitaire voorzieningen moeten worden aangelegd.
De oude koeienstal, het toekomstige wijnhuis
- 12 -
Het wijnhuis komt in de voormalige grote koeienstal. Ook daar zijn ingrijpende verbouwingen nodig
voor het creëren van voldoende productieruimte, een klein laboratorium en andere werk- en sanitaire ruimten. Uiteraard is ook opslagruimte nodig voor de wijn, voor flessen, dozen, etcetera. De
taveerne met het proeflokaal, het daarbij behorende terras en de winkel zijn in en rond het wijnhuis
gesitueerd.
Daarnaast zullen ook gereedschappen, werktuigen en machines, nodig voor het bewerken van
wijngaard en moestuin, maar ook voor de wijnproductie, een plekje moeten vinden. De mensen die
werken in de wijngaard en de moestuin hebben een lokaliteit nodig waar zij kunnen lunchen en
douchen. Voor dat laatste wordt een gebouw ingezet dat eertijds als schoolgebouw dienstdeed. Dit
gebouw moet uiteraard daarvoor worden aangepast. Voor het opbergen van machines en werktuigen worden de oude kippenschuur en het in onbruik geraakte zwembad afgebroken en vervangen
door een nieuwe opslag voor werktuigen en machines. Het oude schoolgebouw en de nieuwe
schuur zijn bij elkaar gelegen. Ze hebben een eigen toegangspoort aan de achterzijde van het klooster, die ook direct toegang biedt tot de wijngaard.
Bij het proefsleuvenonderzoek werden twee plaggenputten gevonden, gefundeerd op een karrewiel. Het wiel wordt geconserveerd.
Het terrein
Natuurlijk moet het landbouwterrein geschikt gemaakt worden voor de aanplant van wijnstokken
en groente. Het landbouwareaal van Sint-Catharinadal ligt in het Rijksbeschermd Stadsgezicht De
Heilige Driehoek en heeft op de Cultuurhistorische Waardenkaart een hoge archeologische verwachtingswaarde. Omdat de grond ruim vóór het plantseizoen zou moeten worden ‘diepgeploegd’
tot een diepte van 60 – 70 centimeter, is voorafgaand archeologisch onderzoek verplicht en noodzakelijk. Dit is in november 2014 uitgevoerd door de Anteagroup. De uitkomsten vormden geen
belemmering voor de realisering van de voorgenomen activiteiten.
Daarnaast is ook een nieuwe infrastructuur nodig die het mogelijk maakt te zaaien, te maaien,
te oogsten en onderhoud te plegen met gebruikmaking van machines. Daarvoor is in en rond de
wijngaard en de moestuin voorzien in een paden/wegenstelsel dat voldoende rekening houdt met
de draaicirkels van de grootste machines. De routing is zo gekozen dat er geen gebruik hoeft te
worden gemaakt van het slotgedeelte van het kloosterterrein. Het materieel dat nodig is voor de bewerking van het land wordt opgeborgen in de hierboven beschreven nieuw te bouwen schuur aan
de achterzijde van het klooster. Ook de personeelsvoorziening is daar gelegen. Zo wordt voorkomen
dat de privacy van de kloosterlingen en de sfeer van rust en bezinning op het kloosterterrein zelf
teloorgaan door het passeren van mensen en machines op het terrein.
Datzelfde effect is aan de voorkant van het klooster bereikt door het wijnhuis en het logeerhuis
vlak bij elkaar te situeren aan de hoofdingang. Het logeerhuis heeft een eigen voordeur, zodat gasten niet voortdurend door het klooster in en uit hoeven te gaan.
- 13 -
Parkeren en verlichting
Bezoekers van de winkel kunnen op het bestaande parkeerterrein tussen wijnhuis en logeerhuis
kort hun auto parkeren. Voor langer parkeren en voor grotere auto’s of bussen is deze ruimte niet
geschikt. Bovendien kunnen grotere wagens de inrijpoort door het poorthuis niet passeren. Daarvoor moet dus een andere gelegenheid gezocht worden, buiten het kloosterterrein.
Hierbij wordt gedacht aan het in onbruik geraakte parkeerterrein op de hoek van de Hoogstraat/
Monnikendreef, dat daarvoor geschikt is, maar wel opgeknapt zou moeten worden. Bezoekers die
daar zouden moeten parkeren, gaan dan te voet door de fraaie Kloosterdreef naar Sint-Catharinadal, een afstand die binnen vijf minuten te voet kan worden overbrugd. Op dit moment is de
Kloosterdreef onverlicht. In de zomer is dit geen probleem, maar in de winter, als het al rond vijf uur
donker wordt, is dit voor wandelaars sociaal onveilig.
Zowel het parkeerterrein aan de Hoogstraat als de Kloosterdreef is eigendom van de gemeente
Oosterhout. Met de gemeente wordt overleg gevoerd over de mogelijkheden tot aanpassingen in
de gewenste richting.
5
Personeel
Voor het vele werk dat gedaan moet worden is uiteraard de inzet van personeel noodzakelijk. Om
de maatschappelijke verankering mede gestalte te geven, zal er zoveel als mogelijk is werkgelegenheid zijn voor mensen met een beperking of met een afstand tot de arbeidsmarkt, zowel binnen de
wijngaard als in de andere projecten. Ook zal er ruim worden samengewerkt met diverse scholen en
opleidingsinstituten voor het bieden van stageplaatsen en -projecten.
Daartoe zijn vertegenwoordigers van Amarant en !GO betrokken bij het overleg in de werkconferenties. De werkzaamheden in de wijngaard en de moestuin zullen onder begeleiding worden
uitgevoerd door werknemers van de sociale werkvoorziening WAVA/!GO.
De bediening in de taveerne vindt, eveneens onder begeleiding, plaats door cliënten van de stichting Amarant, een instelling voor mensen met een beperking. Voor de horeca wordt verder gedacht
aan inschakeling van praktijkschool De Zwaaikom, waarmee de eerste contacten al zijn gelegd.
- 14 -
6Marketing
Wijn maken is één ding, die wijn ook verkopen is een tweede. Daarvoor is samenwerking gezocht
met All About Wine vof. Binnen deze organisatie worden marketing, verkoop en (wijn)educatie
door een gecertificeerd vinoloog (Marc Mulder) uitgevoerd.
Sint-Catharinadal heeft een aantal sterke punten die in marketing en verkoop kunnen worden
benut. Het heeft al een goed ‘verhaal’ en een mooie ‘beleving’. Het is het oudste klooster in Nederland, dat vanaf 1271 tot heden onafgebroken in een boeiende geschiedenis heeft bestaan. Het is
gehuisvest in een middeleeuws slotje op een unieke locatie: in het landelijk gelegen Rijksbeschermd
Stadsgezicht De Heilige Driehoek. Het onderhoudt warme banden met het huis van Oranje-Nassau.
Daarbij komt nog een aantal nieuwe factoren: het wordt het grootste wijndomein van Noord-Brabant, én het wordt een unieke combinatie van kloosterlijke spiritualiteit, wijnbouw, groente- en
kruidentuin en maatschappelijk verantwoord ondernemen. Dat alles geeft Sint-Catharinadal een
goede concurrentiepositie.
Deze sterke uitstraling en de unieke ligging kunnen goed worden gecombineerd met velerlei
(neven)activiteiten. Te denken valt aan retraites, conferenties, kloosterweekenden, open dagen in
klooster en wijngaard, workshops, studiedagen voor het bedrijfsleven, cursussen voor wijnliefhebbers en hobbywijnmakers, opname in fiets- en wandeltochten, het realiseren van een wijngenootschap, adopteren van wijnstokken, etcetera.
Een concreet marketingplan is nog in bewerking.
Workshop ‘vergeten groente’
- 15 -
7Financiën
De aanleg van een wijngaard met bijbehorende annexen plus de realisatie van een logeerhuis vergen naast alle andere zaken ook een aanzienlijke financiële investering, temeer omdat een wijngaard pas vanaf het vierde jaar opbrengsten gaat voortbrengen, en pas vanaf het tiende jaar tot volle wasdom en productie komt. De grootste investeringen moeten echter plaatsvinden in de eerste
jaren van aanleg en bouw van faciliteiten.
Voor de verschillende te verwachten uitgaven zijn uiteraard financiële onderbouwingen gemaakt. Er is een stichtingskostenopzet gemaakt door Grosfeld Van der Velde Architecten. Een investeringsraming maakte daarvan onderdeel uit. Zwaluwe Bouw voerde een markttoets uit.
8 Contacten met de overheid
Het gebied De Heilige Driehoek met de daarin gelegen monumentale kloostercomplexen vormt
een uniek en waardevol cultureel erfgoedensemble, niet alleen voor Oosterhout, maar voor geheel
Noord-Brabant en Nederland. Een groots opgezet vitaliseringsplan voor Sint-Catharinadal raakt dus
ook alle overheden.
Op alle niveaus is er bij de overheid sprake van staand beleid met betrekking tot rijksmonumenten en rijksbeschermde stadsgezichten; bij rijk en provincie zelfs specifiek met betrekking tot religieus erfgoed. Rijk en provincie kennen subsidieregelingen en programma’s die het mogelijk maken
ontwikkelingen op dat gebied te stimuleren. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, de provincie
Noord-Brabant en de gemeente Oosterhout zijn dus belangrijke partners in het proces van ontwikkeling en vitalisering. Zij zijn daarom van meet af aan betrokken bij de planontwikkeling.
De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed is betrokken bij verschillende programma’s op het gebied van monumenten. Hij kent verschillende (subsidie)regelingen voor restauratie, behoud en ontwikkeling. Speciale aandacht voor religieus erfgoed is er in de Nationale Agenda Religieus Erfgoed.
De provincie Noord-Brabant heeft de grote cultuurhistorische complexen in hun unieke landschappelijke omgeving, waartoe De Heilige Driehoek en Sint-Catharinadal ongetwijfeld behoren,
zelfs benoemd als identiteitsdragers van MozaïekBrabant. De provincie wil bevorderen dat deze
identiteitsdragers traditie en economische innovatie op vernieuwende wijze met elkaar gaan verbinden. Zij heeft daarvoor een aantal investeringsprogramma’s in het leven geroepen. Voor Sint-Catharinadal is vooral van belang het programma met de naam Erfgoedfabriek.
Sint-Catharinadal, de provincie Noord-Brabant en de gemeente Oosterhout werken samen, elk
met behoud van eigen verantwoordelijkheid, tot behoud en vitalisering van het kloostercomplex.
- 16 -
9 Ondersteuning vanuit de samenleving
Bij de totstandkoming van de hier beschreven toekomstplannen zijn vele personen, merendeels uit
de Oosterhoutse samenleving, met geestdrift en belangeloos betrokken geweest.
Het traject vindt plaats onder leiding van:
Zuster Maria Magdalena van Bussel, priorin
Zuster Mechtild, econoom en sub-priorin
Ondersteuning en advies wordt gegeven door:
Richard Oomes
Dirk-Antoon Samyn
Cock Gorisse
Pascal Grosfeld
Lesley Herbert
Hans van Zeggeren
Jaap Bekkers
Jeroen Uitermark
Ron van der Werf
Frits in ’t Groen
Marc en Simone Mulder
Cees van Riel
Rob van Uden
Mandy Romme
Liesbeth van Weert
Jan van Heesewijk
Rob van der Feijst
Raymond Mentink
Jan Sanders
Chris Peeters
Frank Lambregts
René Broekhoven
Wilma Rekkers
De overheid is vertegenwoordigd in de projectgroep door:
Provincie: Gé Wagemakers en Nanette Vugts
Gemeente: Marleen Mutsaers en Claar Rodenburg
- 17 -
10 Er is nog veel te doen…
Er is in de afgelopen periode door alle betrokkenen veel en hard gewerkt. Toch wil dat niet zeggen
dat de plannenmakers nu op hun lauweren kunnen gaan rusten. De grote lijnen zijn geschetst, de
eerste plannen uitgewerkt. De buitenwereld is ervan in kennis gesteld.
Nu zal de uitvoering gepland moeten worden. Daarbij wachten nog tal van vervolgstappen op
een definitieve ontwikkeling of afronding. De architect zal talloze detailtekeningen moeten maken.
Met de verschillende overheden en rijksdiensten wachten nog vele besprekingen. De aanbesteding
moet worden geregeld. De financiële steun moet worden zeker gesteld en er is nog fundraising
nodig. Zowel voor de wijngaard, het wijnhuis en de moestuin als voor het totale kloostercomplex
moeten onderhouds- en beheerprogramma’s worden opgesteld, geactualiseerd en gecoördineerd.
De organisatievorm moet nog juridisch bekeken en vastgelegd worden. Contracten liggen te wachten op uitwerking en afsluiting.
Van de ontwikkeling van het wijndomein wordt een documentaire gemaakt. De eerste contacten met de documentairemaakster, Wilma Rekkers, zijn al gelegd. Met de toeristische sector (VVV,
Uit in Brabant, etc.) moet nog uitgebreid bekeken worden hoe een en ander op een goede manier
ingepast kan worden. Er zijn onderwijsinstituten die nog moeten worden benaderd.
Het elan en de werklust die in het afgelopen jaar door alle betrokken partijen aan den dag zijn
gelegd, geven energie om ook het vervolg aan te pakken. De rijkdom van de geschiedenis plaatst
het heden in een ruim en hoopvol toekomstperspectief. En, om priorin Maria Magdalena van Bussel
te citeren:
‘Moge zo het verhaal van 743 jaar norbertinessenleven in Sint-Catharinadal verder geschreven
worden vanuit het besef dat de zusters van toen en nu als ranken zijn aan de wijnstok Christus,
om verstrengeld met elkaar vruchten te dragen naar Gods hart en naar het hart van velen die
blijven rekenen op een gebedsgemeenschap die de dankbaarheid om het verleden vertaalt in de
zorg om het heden én in geloof in de toekomst.’
Zr. Anna Foppen bij haar professie (2014)
- 18 -
Priorij Sint-Catharinadal
Kloosterdreef 3, 4901 PH Oosterhout
www.sintcatharinadal.nl