Transcript is dat een hot topic? Wel als die zangeres Cecilia Bartoli heet, de

Cecilia Bartoli, mezzosopraan op Russische missie
Interview
‘ER SCHUILT EEN
INDIANA
JONES
IN MIJ’
De nieuwe plaat van een operazangeres:
is dat een hot topic? Wel als die zangeres
Cecilia Bartoli heet, de best verkopende
klassieke artiest ter wereld die miljoenen fans
in vervoering brengt. ‘Muziek is een mirakel.
En mensen hebben dat mirakel nodig.’
tekst
Margot Vanderstraeten
DeMorgen.magazine
Interview
Cecilia Bartoli, mezzosopraan op Russische missie
N
Farinelli, bereikte de top. Die jongens die niet voldeden,
bleven achteraf met hun hoge stem zitten. Ze werden verschoppelingen.
“Het zingen van hun zeldzame aria’s was een moeilijke
opdracht. De grootste hindernis was mijn eigen biologie. Ik
zong, als vrouw, liederen die geschreven waren voor jongemannen. Het lichaam van een man is krachtiger dan dat
van een vrouw; de longen van een man kunnen al meer
zuurstof bevatten dan die van een vrouw, et cetera. Dat is
allemaal ongelooflijk interessant. En daarom doe ik het
ook. Omdat ik nieuwsgierig ben, en wil ontdekken. En
omdat ik die ontdekkingen dan wil delen.”
Nu zit ze in haar suite in hotel Amigo in Brussel, met zicht
op de Grote Markt – “Als u het niet erg vindt, neem ik de
stoel die op het raam uitgeeft, dan kan ik de wolken zien,
en kijk, daar breekt de zon door, die streep geel licht naast
die toren die daar al eeuwen staat.” Waarna ze kort begint
te zingen. “Zingen is ook landschappen schilderen.”
Gisteren heeft Bartoli, in de spiegelzaal van het barokke
paleis van Versailles, haar nieuwe ‘project’ St Petersburg
voorgesteld. Want de Italiaanse mezzosopraan, die met
haar unieke geluid en haar fijnzinnige voelhorens de hele
wereld kippenvel geeft, spreekt niet in termen van cd’s of
optredens. “Ik dompel me telkens volledig onder in een
thema en dat neemt jaren in beslag. Dat is echt een project.
Denk aan hoe ik me de muziek van de castraten heb eigen
gemaakt, Sacrificium heet het album waarop dit werk is
verzameld. Geen enkele vrouw had dit ooit eerder gedaan,
dus op die manier was het ook een wereldpremière. Ik wil
vooral muziek delen, en bij voorkeur deel ik muziek die
vergeten is, of weggestopt werd, om welke reden dan ook.
Dat maakt mijn projecten inderdaad origineel.
“Natuurlijk wil ik ook telkens een verhaal vertellen, en
de context meegeven. Het leven van de castraten, waarvan
de meesten aan een topschool in Napels werden gevormd,
heeft lang niet alleen een esthetische kant. Er hangt een
schrijnend sociaal verhaal aan vast.
“In de 18de eeuw beleefden deze gecastreerde jongens,
met hun hoge stemmen, het toppunt van hun roem. Maar
de waarheid achter die roem is pijnlijk. In de allerarmste
gezinnen werd een zoon opgeofferd aan het koor, in de
hoop dat hij een carrière als castraat zou kunnen uitbouwen en zo geld op tafel zou kunnen leggen. Elk jaar werden
er zeker vierduizend jongens gecastreerd. Hun stem bleef
hoog. Hun jongenslichaam groeide uit tot dat van een man.
Die combinatie was krachtig en esthetisch uniek. Maar
natuurlijk bleek slechts een fractie van hen een goede stem
te hebben. En slechts een fractie van die fractie, zoals
DeMorgen.magazine
En met St Petersburg was dat niet anders? Hoe meer u te
weten kwam, hoe meer u wilde weten en delen?
“Ja! Ik wist dat een aantal Italiaanse componisten tijdens
de 18de eeuw naar Rusland was gereisd. Dat ze er door de
drie tsarina’s – Anna, Elizabeth en Catharina de Grote –
waren uitgenodigd. De keizerinnen, en met name
Catharina, hebben artiesten uit heel Europa naar SintPetersburg gelokt.
“Kun je je dat vandaag voorstellen? Dat het Rusland van
drie eeuwen geleden zich als een open venster naar het
Westen richtte? We zouden meer van het verleden moeten
leren, vind ik. In het verleden kun je de toekomst lezen. Ik
vind dat hoopvol, zelfs al weet ik dat de politieke situatie nu
geheel het omgekeerde voorstelt. In Sint-Petersburg
heerste toen een open geest, de wisselwerking tussen kunstenaars van Italië, Frankrijk… zorgde voor een bijzonder
rijk cultureel klimaat. En dat in een tijdperk waarin nog
met de elementen gevochten moest worden. Vanuit Italië
reisde men met paard en koets naar Rusland. Door de
onverbiddelijke koude. Door landen zonder wegen.
“Ik heb de boot van Lübeck naar Sint-Petersburg genomen. Ik moest weten hoe het voelde om met een schip door
bevroren wateren te varen. Hoe dat ijs breekt. Het geluid.
De koude. De lucht als het ijskoud is. Dat is de Indiana
Jones in mij, de avonturier die overal het fijne van wil
weten, van wil voelen.”
Maar wat hebt u dan in Sint-Petersburg ontdekt wat nog
niet ontdekt was?
“Het werk van deze Italiaanse componisten. Ik wist dat die
partituren bestonden, maar ik kon ze nergens vinden, in
geen enkele bibliotheek en geen enkel archief. Die
Russische periode van enkele vooraanstaande 18deeeuwse Italiaanse componisten, zoals Manfredini en
Cimaroso, bleek verdwenen. Die verdwijning vond ik zo
mysterieus dat ik naar Rusland, Sint-Petersburg, moest om
repertoireresearch te doen. Vergezeld van een Russische
Interview
© DECCA / ULI WEBER, JULIEN MIGNO, SAMUEL KIRSZENBAUM
‘Ik wil vooral
muziek delen,
en bij voorkeur
deel ik muziek
die vergeten is,
of weggestopt
werd, om wat
voor reden
dan ook’
tolk, dat spreekt. Ik spreek geen Russisch. Toen, enkele
jaren geleden, niet en vandaag nog niet.
“Aanvankelijk bleven in Rusland alle deuren voor ons
gesloten. We hadden talrijke toestemmingen nodig om
bepaalde werken en boeken te mogen raadplegen. Overal
werden we afgeremd. Valery Gergiev, dirigent en operadirecteur van het prestigieuze Mariinski-theater, dat ook
een fenomenale bibliotheek bezit, is toen in actie geschoten. Hij heeft me geholpen en dankzij hem gingen de deuren geleidelijk aan open.
“Vandaag zijn de Russen erg trots op wat we hebben
gedaan. We hebben namelijk een prachtig deel van hun
geschiedenis weer tot leven gebracht. Voor het eerst sinds
tweehonderd jaar wordt deze barokmuziek weer gedeeld.
Voor het eerst in die twee eeuwen kan het publiek weer meegenieten van die schoonheid die bedoeld was om te leven,
maar die door het lot onaangeroerd in bibliotheken was
beland. Muziek heeft vertolkers nodig, anders sterft ze.”
18 oktober 2014
Op het nieuwe album zingt u twee keer in het Russisch.
De rest in het Italiaans. Is het voor u, die met zo veel gevoel
zingt, anders om te zingen in een taal die u enkel fonetisch
kent, maar verder niet begrijpt?
“Ik ken de taal inderdaad enkel fonetisch. Samen met een
Russische taalleraar heb ik de uitspraak geoefend. En
natuurlijk heb ik me de vertalingen van de liederen eigen
gemaakt. Je kunt pas een personage zingen als je dat personage bent.
“Weet u wat ik, behalve het ongewone geluid dat de
Russische taal voor mij heeft, nog het spannendste van
alles vond? Dat muziek geschreven door Italiaanse componisten in het Russisch gezongen werd. Dat is toch buitengewoon. Componisten met een zuiders temperament
schreven muziek voor Russische vertolkers en voor een
Russisch publiek. Hoe groot kan de tegenstelling zijn? De
ene cultuur wordt door ingetogenheid en diepe melancholie gekenmerkt. De andere houdt van drama en opsmuk, en
kan emoties niet voldoende aandikken. Dat huwelijk vond
ik ongelooflijk exotisch en het heeft werkelijk buitengewone vruchten opgeleverd. Italiaanse componisten, zoals
Francesco Araia, gingen compleet andere aria’s schrijven,
zonder de aangezette emoties die we van hem gewend
waren. Als je de muziek die ze tijdens hun Russische periode schreven vergelijkt met wat ze in Italië componeerden,
zou je denken dat het over verschillende componisten
gaat.”
12 — 13
Bio
Geboren op 4 juni 1966,
in Rome (Italië)
Dochter van sopraan
Silvana Bazzoni en tenor
Angelo Bartoli
Wordt al snel opgemerkt
door grote dirigenten als
Herbert von Karajan en
Daniel Barenboim
Heeft een voorliefde
voor ‘vergeten’ werk van
componisten als Salieri
en Vivaldi
Het is misschien een rare vraag, maar is het voor u als
mezzosopraan en soliste belangrijk om, tijdens uw vertolkingen, ook het juiste kostuum te dragen? Het kostuum
dat aan uw personage en haar tijd vasthangt?
“Dat is een terechte vraag. Ik vind de jurk zeer belangrijk.
Hij moet goed zitten. Hij moet bij de rol passen. Hij is, net
als het licht en de hele scenografie, een deel van de rol.
“Vivienne Westwood maakte meerdere van mijn jurken.
Ja, ze is extreem en ze is nog altijd punk, maar ze is een van
de weinige ontwerpers die een korset kan maken dat zowel
strak als comfortabel zit. Ik vind Vivienne Westwood een
geweldige vakvrouw, met een erg open geest. Daar houd ik
van. Van perfectionisme en passie, en tegelijkertijd die zin
voor humor en relativering.”
U bent zelf ook zo.
“Ik kan niet zonder humor. En tegelijkertijd neem ik mijn
vak, dat mijn hele leven is, ongelooflijk serieus. Kijk naar
de foto op het album: een Romeinse vrouw – ik ben van
Rome – die zich als een tsarin laat portretteren. Dat is
humor. Daarvoor moet je hoe dan ook met jezelf de spot
kunnen drijven.”
Bereikt een miljoenenpubliek met haar
optredens, platen en dvd’s
Won meerdere prijzen,
waaronder vijf Grammy’s
Brengt haar nieuwe cd uit,
St Petersburg, met daarop
onbekende pareltjes uit
de 18de-eeuwse Russische
opera, gezongen in het
Italiaans én in het Russisch
14 — 15
DeMorgen.magazine
© ASSOCIATED PRESS
Interview
Het begeleidend orkest speelt, en dat is uw vaste werkwijze, met instrumenten uit de 18de eeuw. Is dat niet
vreemd, dat het enige instrument dat in wezen altijd
modern blijft, de stem is?
“Ja, De stem van nu is dezelfde als die van in zeventienhonderd-en-zoveel. Al de rest, ook de akoestiek binnen concertzalen die almaar groter werden, is in de loop der jaren
en eeuwen sterk geëvolueerd, en evolueert nog steeds.
“Sinds de barok hebben instrumenten bovendien een
gigantische verandering ondergaan. Neem de houtblazers.
Die bestaan vandaag nog amper en zijn alom vervangen
door metaalblazers. Maar metaal geeft een harder geluid.
De klanken die uit een houtblazer komen, zijn fluwelig.
Om van violen nog te zwijgen. Violen zijn, zowel qua snaar
als qua klankkast, ingrijpend met de tijd meegegaan.
“Voor mij is het essentieel om met instrumenten uit de
tijd van de componisten te spelen. Maestro Diego Fasolis
en zijn ‘historisch’ orkest, I Barocchisti, zijn ook voor dit
project weer mijn allerbelangrijkste steun en toeverlaat. Ik
zou niet zonder hen kunnen.”
‘Ik neem mijn vak
ongelooflijk serieus,
maar ik kan ook niet
zonder humor.
Je moet de spot met
jezelf kunnen drijven’
Cecilia Bartoli, mezzosopraan op Russische missie
Interview
U ontroert wereldwijd miljoenen mensen met uw stem,
en alleen maar uw stem. Er zijn wereldsterren als u die
zich als een diva, in de negatieve zin van het woord, zouden
gedragen.
“Mijn stem is een geschenk dat ik heb gekregen van mijn
ouders die beiden in de opera van Rome werkten en er
zongen. Ik heb dat geschenk, dankzij hun kennis en passie,
uitermate getraind. Mijn moeder gaf me zanglessen. Ze
was bijzonder streng. Veel strenger dan de strengste
muziekleraar. Mijn genen spelen dus een rol in mijn succes.
“En daarnaast heb ik veel te danken aan de componisten die deze muziek schreven. Ik geef hun creaties door. Ik
geef hun schoonheid door. En ik werk heel hard, zeker. Wat
ik doe, kun je met grote atletische prestaties vergelijken. Ik
moet alles trainen en onderhouden. Discipline is mijn sleutelwoord.”
Op donderdag
13 november treedt Bartoli
op in Bozar, Paleis voor
Schone Kunsten, in Brussel,
in het kader van een lange
Europese tournee die nu
al begonnen is en waarin ze
alle grote steden aandoet.
Op www.ceciliabartolionline.com vindt u het
volledige programma.
Hoe komt het dat opera over de generaties heen blijft
ontroeren?
“Het is een mirakel! Opera bestaat al vierhonderd jaar.
Mensen blijven komen, al kennen ze de libretti vanbuiten.
“Opera brengt mij keer op keer in een andere dimensie.
Het heeft met spiritualiteit te maken, met uitstijgen boven
de alledaagse werkelijkheid, je verwant voelen met iets wat
groter is dan het individu, het heeft met onze ziel te maken.
“Deze ervaring is geen exclusiviteit van de opera. Ze is
geldig voor alle goede kunst en cultuur. Theater. Literatuur.
Schilderkunst. Jazz. Enzovoort. Ik ben er zeker van dat de
mens, die elke dag opgezogen wordt door zijn zorgen en
beslommeringen, een diepe behoefte heeft aan deze culturele vorm van schoonheid. Volgens mij zouden dokters, in
plaats van bij bepaalde aandoeningen altijd maar die reguliere pillen voor te schrijven, ook voorschriften voor culturele voorstellingen moeten uitreiken. In plaats van dit pilletje voor uw gemoed, gaat u één keer in de week naar de
opera, naar het theater, museum… Ik weet dat het helpt.
“En het helpt op meerdere fronten. In deze wereld die
almaar minder sociaal wordt – omdat mensen bijvoorbeeld veel met hun smartphones in de weer zijn – levert
een theater- of operaopvoering stof om over na te praten.
Mensen ontmoeten elkaar weer in die dialoog. En ze zullen
ook weer meer willen ontdekken. Ze zullen misschien over
de opvoering gaan lezen. Ze zullen naar tentoonstellingen
gaan die met het stuk te maken hebben. Noem maar op.”
Tickets voor Bozar,
indien niet uitverkocht,
zijn verkrijgbaar via
www.bozar.be
of telefonisch op
02 507 82 00
‘Wat ik doe, kun je met
grote atletische prestaties
vergelijken. Ik moet alles
trainen en onderhouden.
Discipline is mijn
sleutelwoord’
Is een concert ook een vorm van dialoog?
“Altijd. Je geeft energie, maar je krijgt van het publiek ook
energie terug. Die energie is voelbaar. Ik voel het, als ik op
het podium sta, of de zaal met ons mee is. Ik hoor het als
het publiek zijn adem inhoudt. Als het orkest en ik een
soort gewichtloosheid creëren en we samen opstijgen.
“Dat is een delicate oefening. We bouwen spanning op.
En de ene keer gaat iedereen mee, en de andere keer gaat er
op zo’n cruciaal moment een mobieltje in de zaal af. Dan is
het zaak om de spanning niet in duigen te laten vallen. Niet
altijd makkelijk. Maar wat kunnen we eraan doen?
Iedereen wordt er voor aanvang van het concert duidelijk
op gewezen om zijn telefoon uit te zetten. Maar af en toe
gaat er toch zo’n ding af. Mijn concentratie staat niet toe
om daar aandacht aan te besteden. Maar bij het publiek,
dat zijn adem inhield, is de spanning gebroken.”
U komt graag naar Brussel. En u treedt altijd op in
de Bozar.
“Ik kom hier inderdaad al jaren. De Bozar, van wie ik de uitnodigingen om bij hen op te treden telkens met grote dank
aanvaard, heeft een erg fijne concertzaal. Je ruikt de
geschiedenis en de traditie die er hangt. Je ruikt dat er
grote muzikanten hebben gestaan. En de akoestiek is er
zeer goed. Ik heb zowel met Brussel als met Bozar een
sterke relatie opgebouwd. Met heel België eigenlijk, want
het Belgisch publiek is me erg trouw. Het steunt me in al
mijn projecten, wat natuurlijk heel erg prettig en belangrijk is. Wat ik zo graag wil delen, wordt hier heel genereus
aanvaard.”
Cecilia Bartoli, ‘St Petersburg’,
via iTunes of op hard cover cd,
beperkte uitgave, 16,99 euro
16 — 17
DeMorgen.magazine