Transcript Download het bestand - Royal Museums of Fine Arts of Belgium

PERSMAP
© Silvana Editoriale, 2014
© Silvana Editoriale, 2014
1
Technische fiche
Pieter Bruegel the Elder, Fall of the Rebel Angels
Art, Knowledge and Politics on the Eve of the Dutch Revolt
Auteur: Tine L. Meganck
Cahier n° 16 van de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten
van België
Uitgave : Silvana Editoriale, 2014
Datum van uitgave: 05.12.2014
17 × 24 cm
208 pagina’s
100 illustraties
Zachte cover
In het Engels
EAN 978883662920-6
€ 28,00
(Beschikbaar in de Museum Shop en in de grote
boekhandels 05.12.14)
© Silvana Editoriale, 2014
Samenvatting van de publicatie
Pieter Bruegel de Oude, Val van de opstandige engelen
Kunst, kennis en politiek aan de vooravond van de Nederlandse opstand
Pieter Bruegel the Elder, Fall of the Rebel Angels is het eerste omvattende boek over één
van de meest geliefde meesterwerken van de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten
van België in Brussel. Het betoogt dat Pieter Bruegel de Oude (sterft in 1569) met de Val van
de opstandige engelen (1562) een traditioneel devotioneel thema omvormt tot een
innovatieve commentaar op zijn eigen tijd, en situeert het schilderij binnen de vroeg
moderne kennis- en verzamelcultuur. Het suggereert in het bijzonder dat verschillende
hybride vallende engelen nauwgezet samengesteld zijn uit naturalia en artificialia, zoals ze
op dat moment verzameld werden in kunst- en curiositeitenkabinetten van zijn tijd.
Bruegels veel opgemerkte emulatie van Hieronymus Bosch was dus slechts één aspect
van zijn veel grotere interesse in het verzamelen, inspecteren en imiteren van artistieke en
natuurlijke wereld rond hem. Deze interesses vormen de aanzet tot een studie van de
wereld in de tijd dat Bruegel de Val van de opstandige engelen heeft geschilderd: lokaal,
in de urbane en hoffelijke centra van Antwerpen en Brussel op de vooravond van de
Nederlandse Opstand, en globaal, aangezien de ontdekking van de Nieuwe Wereld de
Europese perceptie van kunst en natuur vooral altijd had veranderd. Geschilderd als een
waarschuwing tegen hoogmoed, presenteert Bruegel de Val van de opstandige engelen
als een meditatie op de gevaren en mogelijkheden van het menselijke streven in kunst,
kennis en politiek, een universeel thema ook vandaag niet aan belang heeft ingeboet.
2
Fragmenten
© Silvana Editoriale, 2014
© Silvana Editoriale, 2014
3
De auteur
Tine L. Meganck is een onderzoeker bij de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van
België, gefinancierd door de Interuniversitaire Attractie Pool (IAP) City and Society in the
Low Countries, een onderzoeksprogramma van de Belgische federale Overheidsdienst
Dienst Wetenschapsbeleid (Belspo) (2007-2011; 2012-2017). Haar interesse gaat uit naar vroeg
moderne kunst, kunsttheorie en cultuurgeschiedenis in de Nederlanden in een globaal
perspectief, in het bijzonder interacties tussen vroeg moderne kunstenaars,
oudheidkundigen, humanisten en natuurfilosofen. Ze behaalde een PhD in Art History aan
Princeton University, Princeton, NJ (USA) in 2003 met de verhandeling “Erudite Eyes: Artists
and Antiquarians in the Circle of Abraham Ortelius (1527-1598).” Van 2005 tot 2007 ontving ze
een terugkeerbeurs van de Belgische federale Overheidsdienst Dienst
Wetenschapsbeleid. Dit gaf haar de gelegenheid onderzoek te verrichten naar occulte
noties in het kunst theoretisch notaboek van of Peter Paul Rubens (1570-1640) en mee te
werken aan de tentoonstelling Rubens. A Genius at Work, KMSKB, Brussel, 14.09.200727.01.2008.
Biografie van Pieter Bruegel de Oude
Plaats en datum van geboorte onbekend, mogelijks Breugel of Antwerpen, c. 1525-30
c. 15451545- 1550
1551
15511551- 1552
1552
15521552- 1554
15531553- 1554
1554
15541554- 1562 ?
Waarschijnlijk leerjongen bij Pieter Coecke van Aelst (studio in
Antwerpen, daarna in Brussel); waarschijnlijk getraind als
boekverluchter bij de echtgenote van Pieter Coecke, Mayken
Verhulst
Geregistreerd in de Sint Lucasgilde, Antwerpen
Werkt met Pieter Baltens aan de vleugels van een goedkoop
altaarstuk voor de Sint Rombouts kathedraal te Mechelen besteld
door de lokale gilde van de handschoenmakers. Bruegel werkt in
onder aanneming van de schilder en kunsthandelaar Claude Dorisi
Waarschijnlijk de eerste professionele contacten met de prent
uitgever Hieronymus Cock
Eerst gedateerde bewaarde tekening
Cerblijf in Italië, waarschijnlijk via Lyon, misschien in gezelschap van de
schilder Maarten de Vos en de beeldhouwer Jacob Jongelinck
In Rome; nauwe contacten met de verluchter Giulio Clovio; reist
verder naar het zuiden (Reggio Calabria)
Keert terug naar de Nederlanden, waarschijnlijk via Venetië en de
Alpen
Leeft hoogs waarschijnlijk in Antwerpen, en werkt voornamelijk als
een prent ontwerpeer voor de uitgeverij van Hieronymus Cock ‘Aux
Quatre Vents/In de Vier Winden’
4
1557
1560
15611561- 1562
1562 ?
1563
1563
1563/64
1567
1568
1568/69 ?
1569
Vroegste overgebleven schilderijen
Maakt zijn enige bewaarde ets
Keert zich meer en meer naar de schilderkunst, mogelijks aangezet
door Nicolaes Jongelinck, ongetwijfeld zijn meest belangrijke
beschermheer en verzamelaar van zijn werk tijdens het leven van de
kunstenaar
Verhuist naar Brussel
Huwt Mayken Coecke, dochter van Pieter Coecke en Mayken
Verhulst in de Brusselse kerk van Onze-Lieve-Vrouw ter Kapelle
Focust, maar niet uitsluitend, vooral op schilderkunst, werkt voor
beschermheren zoals de geograaf en humanist Abraham Ortelius, de
Antwerpse Munt meester Jean Noirot en Kardinaal Antoine Perrenot
de Granvelle, Aartsbisschop van Mechelen
Geboorte van zijn zoon Pieter Brueghel de Jongere
Praised by Lodovico Giucciardini in his decription of the Low
Countries, Descrittione di Tutti i Paesi Bassi.
Lodovico Guicciardini prijst hem in zijn beschrijving van de
Nederlanden Descrittione di Tutti i Paesi Bassi
Geboorte van zijn zoon Jan (Jan Brueghel de Oude)
Produceert zijn laatste bekende schilderijen en tekeningen
Brussels magistraat geeft opdracht om het graven van het kanaal
Brussel-Antwerpen te schilderen (ingewijd in 1575)
Sterft in Brussel en is begraven in de kerk van Onze-Lieve-Vrouw ter
Kapelle
Bron : Manfred SELLINK, Bruegel, The Complete Paintings, Drawings ans Prints, Ludion, 2007.
Bruegel in de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van Brussel
Pieter Bruegel de Oude is één van de meest befaamde Renaissance kunstenaars. Uit zijn
korte carrière (hij stierf in 1569, hij was toen rond de 40) zijn slechts een veertigtal
schilderijen bewaard, wat ze bijzonder zeldzaam en kostbaar maken. Het is misschien te
weinig bekend dat de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België in Brussel het
tweede grootste ensemble Bruegel de Oude schilderijen ter wereld bewaren, na de
uitzonderlijke collectie van het Kunsthistorisches Museum in Wenen. De KMSKB bezitten
meerdere schilderijen van Pieter Bruegel de Oude: de Val van de opstandige engelen
(1562), het Winterlandschap met schaatsers en vogelknip (1565) en de Volkstelling te
Bethlehem (1566), alsook een voorbereidende tekening van de Voorzichtigheid
(Prudentia). De drie schilderijen zijn toegankelijk voor het grote publiek in het Musée
OldMasters Museum.
5
Pieter I Bruegel, Val van de opstandige engelen, 1562, eik. KMSKB, Brussel, inv. 584
© KMSKB, foto: Grafisch Buro Lefevre, Heule
Pieter I Bruegel, Winterlandschap met schaatsers en vogelknip, 1565, eik. KMSKB, Brussel, inv. 8724 © KMSKB,
foto: J. Geleyns / Ro scan
6
Pieter I Bruegel, Volkstelling te Bethlehem, 1566, eik. KMSKB, Brussel, inv. 3637
© KMSKB, foto: J. Geleyns / Ro scan
Pieter I Bruegel, De Voorzichtigheid, 1559, papier, pen in bruine inkt. MRBAB, Brussel, inv. 4060 / 490
© KMSKB, foto : Photo d'art Speltdoorn & Fils, Brussel
7
Bruegel en Brussel
Het boek Pieter Bruegel the Elder, Fall of the Rebel Angels
werpt nieuw licht op de relatie tussen Bruegel en Brussel. De
opdrachtgever van dit werk is niet bekend, en er zijn ook
geen directe eigentijdse getuigenissen over het schilderij
bekend. Wat we wel zeker weten is dat Bruegel de Val
signeert en dateert in 1562. In de meest recente oeuvre
catalogus (Pieter Bruegel, Ludion, 2007) poneerde Manfred
Sellink de hypothese dat Bruegel al in 1562 van Antwerpen
naar Brussel verhuisde. In ieder geval woonde hij in Brussel in
1563: zijn huwelijk met Mayken Coecke in de parochie van
Onze-Lieve-Vrouw ter Kapelle in 1563 is sinds lang bekend en
één van de weinige zekere archivalia over de meester.
1562 is bovendien een scharnierjaar in de productie van Bruegel. Tot dan is hij vooral
bekend als ontwerper van prenten ; vanaf dat jaar schildert hij het merendeel van zijn
werken. De verhuis naar Brussel was waarschijnlijk mee ingegeven de grotere potentiele
afzet voor meer kostbare schilderijen aan het hof. Ook het huwelijk met Mayken Coecke,
dochter van Pieter Coecke van Aelst, befaamde “artiste de l’empereur,” en befaamde
ontwerper van Brusselse tapijten, was in dat opzicht geen toeval. Kostbare Brusselse
tapijten waren vooral bestemd voor de hoven in Brussel en de rest van Europa. Meganck
belicht deze familiaal-professionele banden, en toont onopgemerkte iconografische
gelijkenissen, tussen De Val van de opstandige engelen en tapijtontwerpen van Coecke
(die thans het onderwerp uitmaken van een prachtige tentoonstelling in de Metropolitan
Museum of Art in New York, nog tot 11 januari 2015).
De aartsengel Michael, protagonist van het schilderij, is sinds oudsher de schutspatroon
van Brussel. Een goud geharnaste Michael prijkt ook vandaag nog op de torenspits van het
Brusselse stadhuis. In 1562 vindt er in Brussel een rederijkerswedstrijd plaatsmet als thema
Wie kan deze landen in vrede houden (Wie kan deze landen houden in ruste?). Hierin
worden Lucifer en de gevallen engelen meermaals opgevoerd als negatief voorbeeld
van hoogmoed, die leidt tot twist, die de vrede in de Nederlanden verstoort. De sfeer
was die jaren woelig in de Nederlanden, die deel uitmaakten van het Spaanse Habsburgse
wereldrijk. De diverse lokale bevolking vroeg meer godsdienstvrijheid. Hoge edelen,
waaronder Willem van Orange, vormden in Brussel in 1562 de zogenaamde Liga tegen
Granvelle. Zij pleitten voor meer inspraak in de Spaanse politiek, in hun ogen belichaamd
door Kardinaal Perrenot de Granvelle, adviseur van regentes Margareta van Parma. De
paleizen van deze protagonisten voor de strijd om de macht bevonden zich in Brussel op
een boogscheut van elkaar: de Coudenberg, Hof van Nassau (thans de Koninklijke
bibliotheek), en Hof van Atrecht, het paleis van Granvelle (thans Ravenstein galerij).
8
Citaten
“Dit pas onze Bruegel, wiens werken ik niet artificieel maar natuurlijk zou noemen.
Inderdaad, ik zou hem niet de beste onder de schilders noemen, maar de Natuur onder de
schilders.”
Abraham Ortelius, Epitaaf voor Bruegel, in Album Amicorum, ca. 1569
“Wie is toch desen Bosch? Jeroon van nieuws ghecomen,
Ter Weerelt, die ons bootsts zijns Meesters cloecke droomen,
Ervaren met ’t Pinceel , en stijl soo abel daer,
Dat hy hem ondertusch nochtans te boven gaet.”
Domenicus Lampsonius, Pictorum aliquot Celebrium Germaniae Inferioris Effigies, 1572
(« Beelden van bekende schilders van de Lage Landen »)
Andere projecten rond het werk van Bruegel
De 7 hoofdzonden
In samenwerking met De Munt
Samen met De Muntschouwburg,
waarvan “De 7 hoofdzonden” het
dramaturgisch thema van het
seizoen is, ontwikkelden de
educatieve en culturele diensten
van de KMSKB (Educateam) een
thematisch parcours doorheen de
oude en moderne kunst gewijd
aan deze verschrikkelijke passies die ook kwaliteiten kunnen zijn.
De verspreiding van deze “classificatie” vond een perfecte weerklank in de beeldende
en muzikale kunsten, zowel in religieuze als profane onderwerpen. De grootste zonde is
de hoogmoed. Zij leidde tot de val van de opstandige engelen, treffend afgebeeld door
Pieter Bruegel en vergelijkbaar met de hoogmoed van Mozarts Don Giovanni.
De woede van Tamerlano van Händel komt tot leven in de grote martelaarsscènes van
Rubens. De wellust vinden we terug in de duivelse visioenen van Bosch, de donkere
steegjes van Rops, de verleidelijke vrouwen van Khnopff of de peilloze diepte bij De
Cordier. Dezelfde problematiek vinden we terug in de opera Troïka van Rachmaninov.
9
Uren
Donderdag : 13u30 >15u
Zondag : 11u15 > 12u45
Informatie
www.extra-edu.be/News-100?lang=nl
Reserveringen
[email protected] | T +32 (0)2 508 33 33
Bruegel Box
Immersive Art Experience
De Val van de opstandige engelen vormt het begin van een serie projecties rond
sleutelwerken uit onze collecties. Nieuwe technologieën laten ons toe om ze op een
nieuwe en ongeziene manier te benaderen.
Buiten de nieuwe mogelijkheden is dit project de concretisering van een diepgaande
analyse van de huidige evolutie in het domein van de museologie. In het digitale tijdperk is
de Bruegel Box een nieuwe vorm van museale ruimte.
Deze opstelling laat de toeschouwer daadwerkelijk binnen in het universum van Breugel
en zijn originele visie, gekleurd door Bosch, op een wereld in volle verandering. Deze
fantasmagorische representatie, beïnvloed door het curiositeitenkabinet en de
ontdekking van de Nieuwe Wereld, ontpopt zich voor de bezoeker. Dankzij een unieke
multimediale installatie kan de bezoeker in het hart van de onzegbare, wervelende chaos
van het werk doordringen.
Start voorzien tijdens de winter
Google Art Project
De val van de opstandige engelen onderging, dankzij het Google Art Project, eveneens
een bijzonder digitaliseringsproces. De techniek werd in de eerste projectfase onder
meer op De Nachtwacht van Rembrandt (Rijksmuseum Amsterdam) toegepast. Het
verkregen beeld is samengesteld uit duizenden bestanden en telt ongeveer één miljard
pixels. Om elke interferentie van het licht en eventuele trillingen van voorbijrijdend verkeer
te vermijden, vonden de opnames in de KMSKB ´s nachts plaats. Het resultaat is opvallend:
elke minutieuze lijnvoering van de compositie is zichtbaar. Het hele project werd
minutieus opgevolgd door ons Digitaal Museum.
> www.googleartproject.com/collection/royal-museums-of-fine-arts-of-belgium/
10
> Neem een kijkje achter de
schermen van het project :
http://tinyurl.com/7okmec7
Musée Old Masters Museum
Individuele of begeleide bezoeken om Bruegel te herontdekken
Regentschapsstraat 3 | 1000 Brussel
Dinsdag > zondag | 10:00 > 17:00
WE : 11:00 > 18:00
Gesloten op maandag, 1 en 11 november,
25 december, 1 en 8 januari
Tarieven
€ 8 volwassenen
€ 6 senioren
€ 2 jongeren, personen met een handicap en begeleiders, leerkrachten
€ 0 Vrienden van de KMSKB, ICOM leden, kinderen (<5 j.) vergezeld door een volwassene
Begeleide bezoeke
bezoeken
Duur : 1u30
Tarief : 65€/groep van max. 15 (WE : 80€) + 6€ (groepstarief) inkom p.p.
Vreemde taal +12,5€/gids
[email protected]
T +32 (0)2 508 33 33
11
Perscontact
Samir Al-Haddad
Press Officer
T + 32 2 508 34 08 M + 32 472 50 00 14
Museumstraat 9 | 1000 Brussel
[email protected]
12