Transcript pdf 1
1 66 I NTRO Al doende leert men — Steven Cleeren en Trui Moerkerke 3 KORT 8 Henry van de Velde Labels 2014 13 OP ROE P 8ste Triënnale voor Vormgeving 15 34 38 S HO OT Het atelier — Jef Boes TH E MA Feest van de nieuwe arbeid Ontwerpers buigen zich over de toekomst van arbeid — Natasja Admiraal De geur van lijm en leder Over schoenmakers Natalie Van Lijsebettens en Katrien Herdewyn — Cathérine Ongenae 44 Gesmaakte authenticiteit Handmade in Belgium — Koen Van der Schaeghe 48 54 59 Het schept genoegen met de handen iets te maken dat de geest heeft bedacht Het ambacht, van het uitvoerende tot het creatieve, van het handgemaakte tot het geïndustrialiseerde, vraagt om economische en maatschappelijke waardering — Johan Valcke 70 Kennis is de sleutel Ontwerpers Antoine van Loocke en Jan Kuppers over hun visie op scholing — Adrienne Peters 75 Mode, is dit Belgisch? Nadenken over lokale productie — Cathérine Ongenae 79 S HO OT MoMu Nu — Stany Dederen/Michaël Smits 86 CAS E S Michel Vaerewijck: fotografie met een handleiding — Trui Moerkerke 88 LMBRJK: gelaagde ontwerpen in houtfineer — Stephanie Duval Een toekomst voor ambachten? Een gesprek met Bart Lens, Laura Braspenning en Saskia Van der Gucht — Kurt Vanbelleghem 90 MÖBEL: upcycling met internationale ambitie — Christian Oosterlinck Het failliet van de massa 3D-printen brengt design en productie terug naar individuele voorwerpen — Roel Jacobus 95 Generation Creatives — Trui Moerkerke 95 The Power of Object(s) — Elien Haentjens Geen hamer, maar software Rizon Parein en Sieg Minten over nieuwe ambachten — Natasja Admiraal INHOUD 94 97 G E S P OT Awareness Award — Lut Pil S P ECIAL Klas van 2014 Al doende leert men Steven CLEEREN en Trui MOERKERKE Deze Kwintessens wijden we aan ‘maken’. Dat is in de creatieve industrie minder evident dan je zou denken. Van een architect kunnen we bezwaarlijk zeggen dat hij gebouwen ‘maakt’. In de afgelopen eeuwen is er een kloof gegroeid tussen het concipiëren van een product en het uitvoeren daarvan. Misschien ontstond design wel bij de gratie van die kloof. In zekere zin heeft design zich afgesplitst van een meer ambachtelijke praktijk, net om meer aandacht te schenken aan de voorafgaande conceptfase. Dat blijkt nog uit de oorsprong van het woord: design verwijst naar tekenen, schetsen, bedenken. technieken als hout- en metaalbewerking, maar ook – en vooral – van recente technologieën zoals robotica, elektronica en software. Doordat nu computergestuurde machines worden gebruikt waartoe voorheen alleen de industrie toegang had, wordt er ook wel gesproken van een ‘democratisering’ van productie. Hoogtechnologische maar tegelijk toegankelijke fabricagetechnieken stellen gewone mensen in staat om zelf unieke alternatieven te maken voor massaproducten. Sommigen bestempelen dit fenomeen zelfs als een derde industriele revolutie. Nochtans is de directe economische impact van al dit geknutsel te verwaarlozen. Wellicht is de vraag naar het onmiddellijke rendement de verkeerde. Het nieuwe ‘maken’ beantwoordt namelijk Uiteraard is design helemaal niet niet aan een reële vraag uit de markt, gespeend van een hands-on benadering. maar aan een uitdaging. Anders gezegd: Denken we maar aan het vervaardigen van het is geen kwestie van moeten maken, prototypes, vaak nog heel erg een kwestie maar van kunnen maken. De waarde zit van handwerk. In mode is dat nog meer dan ook in het ‘maken’ als werkwoord, in het geval: ontwerpen ontstaan misschien het proces eerder dan het product. als schets, maar groeien vaak naar hun Dat proces wordt gekenmerkt door definitieve vorm op de paspop. samenwerking en kennisuitwisseling tusNiettemin kent het eigenhandig in sen gelijkgestemden, in een informele elkaar knutselen van allerlei objecten sinds context, los van top-down structuren als kort een opleving en heeft het zelfs geleid universiteiten. Ontmoetingen gebeuren tot een maker culture of maker movement. reëel of virtueel in zogenoemde hackerspaces of makerspaces. Daarin daagt Maar hoe kun je van een bloei van iedereen elkaar uit om als gemeenschap ‘maken’ spreken als we al sinds de preinnovatief te zijn. historie artefacten vervaardigen? En waarInnoveren gebeurt in die zelforganisein verschilt die ‘makerscultuur’ dan van rende makerspaces door nieuwe contexten doe-het-zelven of huisvlijt? te vinden voor bestaande technologieën, Wel, de nieuwe makers geven een geof door open-sourceonderdelen ingenieus heel eigentijdse invulling aan ‘maken’ door met elkaar te combineren, zoals de popuzich niet alleen te bedienen van traditionele laire Arduino-microcontrollers met de AL DOENDE LEERT MEN 1 doos kunnen worden gebruikt in tientallen verschillende automodellen. Eigenlijk keert VW daarmee terug naar de relatieve eenvoud van de autoproductie van een eeuw geleden. Het nieuwe ‘maken’ gaat dus over de sociale en educatieve waarde van het proces, eerder dan de economische waarde van het product. Het voorziet een alternatief raamkader voor innovatie en O&O (Onderzoek & Ontwikkeling). Voorlopig is er nog sprake van een ongemakkelijke verhouding tussen big business en de maker movement. In ieder geval wordt de potentiële impact van nieuwe modellen van productie en innovatie door de bedrijfswereld begrepen, en niet alleen bij ons. In China worden nog wekelijks hackerspaces als broeikassen voor innovatie opgericht. En daarin is ook de traditionele industrie geïnteresseerd. Bedrijven kijken voorbij het soms geitenwollensokken of nerdy imago van de makerscultuur en zien ook het potentieel in consumerdriven innovatie. Samenwerking en cocreatie dringen stilaan door tot de voorheen gesloten onderzoeksafdelingen. Misschien is het nieuwe maken helemaal niet zo nieuw, maar door het een naam te geven, benadrukt het in ieder geval de ‘gemaakte’ en ‘gedesignde’ dimensie van de werkelijkheid. Die gedachte van de maakbaarheid van de wereld werkt niet alleen verheffend voor jongeren, maar draagt ongetwijfeld ook bij tot de algemene appreciatie voor design. 2 KWI NTESSE NS Niet alleen de industrie kijkt geïnteresseerd toe. Ook onderwijsinstellingen zien brood in de educatieve waarde van dat nieuwe ‘maken’. Vooral in Amerika worden de makerspaces ingezet om jonge mensen warm te maken voor wetenschappelijke en ingenieursopleidingen. Hier en daar zie je al tekenen van dit nieuwe ‘maken’ en vooral het nieuwe denken over ‘maken’. Hoegenaamd niet te bestempelen als open design, wordt het samenwerken aan herbruikbare modules toch ook al gehanteerd door Volkswagen. Door gebruik te maken van zogenoemde Modulare Baukasten wil de VW-groep alle modellen van al haar merken baseren op slechts enkele platformen. Dat betekent dat dezelfde componenten uit de bouw- AL DOENDE LEERT MEN I NTRO Processing-programmeertaal. Door het gebruik van vrij beschikbaar bronmateriaal en het openlijk delen van kennis daarover, wordt er ook wel gesproken van open design. Het atelier KWI NTESSE NS S H O OT Fotografie: Jef BOE S 15 KWI NTESSE NS S H O OT 19 KWI NTESSE NS Jørgen Missotten 20 S H O OT KWI NTESSE NS S H O OT 23 KWI NTESSE NS Kaspar Hamacher 28 S H O OT 32 KWI NTESSE NS S H O OT Makers 34 KWI NTESSE NS Feest van de nieuwe arbeid 38 De geur van lijm en leder 44 Gesmaakte authenticiteit 48 Een toekomst voor ambachten? 54 TH E MA Het failliet van de massa Thema 59 Geen hamer, maar software 66 Het schept genoegen met de handen iets te maken dat de geest heeft bedacht 70 Kennis is de sleutel 75 Mode, is dit Belgisch? We leven in boeiende tijden. Na jaren van industriële schaalvergroting brengt net de technologie — meer bepaald 3D-printen — productie en design terug naar hun ambachtelijke oervorm van maatwerk. Voorts zijn ambachten meer dan ooit terug van nooit weggeweest. En nieuwe technologieën leiden daarenboven tot nieuwe soorten vakmanschap. In de mode is er eveneens een hernieuwde belangstelling voor vakmanschap, handmade en lokale productie. Ontdek de nieuwe makers in dit themadossier. 33 KWI NTESSE NS Collectif d'Anvers — foto: Rebekka Vanderhaeghen TH E MA De geur van lijm en leder Over schoenmakers Natalie VAN LIJSEBETTENS en Katrien HERDEWYN 38 Natalie Van Lijsebettens en Katrien Herdewyn genoten beiden een universitaire opleiding, maar hun hart ligt bij het maken van schoenen. Een portret van twee jonge vrouwen die hun roeping vonden in de kunstambachten. KWI NTESSE NS P38 — 43 — Cathérine ONG E NAE had ik geen zin in. Ik heb mijn studies stopgezet, vond een deeltijdse baan bij Stijl, een boetiek in Brussel, en schreef me in voor de technische opleiding die Naaimachines. De geur van lijm. ik zocht. Drie jaar lang pendelde ik naar Bleekhouten leesten, rondslingerende Nieuwegein, een dorp in Nederland, waar hakken, ledervellen in intense aardetinten. ik leerde hoe je schoenen maakt, van In het lichte atelier van Collectif d’Anvers patroon tot montage. Ik ben erg blij dat ik werken twee vrouwen hard door aan een die technische bagage heb, dan pas kun serie handtassen. “Het is druk”, zegt Natalie je je fantasie de vrije loop laten. Maar ook Van Lijsebettens. “De bestellingen zijn sinds mijn universitaire opleiding komt van pas, september verdriedubbeld”. De bezielster zeker als ik ontwerp. Dan kunnen geschievan het atelier ziet er met haar leren voordenis en cultuur belangrijke inspiratieschoot uit zoals alleen vakmensen eruit bronnen zijn.” kunnen zien: geaard, met de voeten op de Een halve dag per week geeft Natalie grond en vooral: rustig. TECHNIEK EN FANTASIE — Schoen- Van Lijsebettens les in de dagopleiding Van Lijsebettens is schoenmaakster, schoendesign van Syntra Roeselare. Belmaker werd Van Lijsebettens, maar niet een van de intussen witte raven die een gië komt ambachtsmensen tekort, vindt ze. meteen. “Mijn vader was tegen, hij wilde schoen van begin tot einde in elkaar kun“Op academisch niveau zie je wel mooie dat ik een universitaire opleiding volgde. nen zetten. Van patronen tekenen tot leder Dus ging ik Oost-Europese talen studeren. ontwerpen, maar niemand kan daar op stikken, hakken maken en de zool doorstik- Ik dacht: dat lukt me toch niet, dan mag lopen. Mijn medewerkster komt uit Finland. ken, alles doet ze met de hand. Zelfs het Ze begon als stagiaire, maar ze is zo goed ik daarna vast wel schoenmaker worden. leder dunner schrapen – de machine die dat ik haar bij mij wil houden. Ze leerde Maar het lukte me wonderwel, ik slaagde ze daarvoor heeft, staat werkloos naast het elk jaar. Tot ik na drie jaar zag welke jobs het vak aan de polytechnische universiteit grote schuurtoestel uit de jaren vijftig. “Het mijn oudere medestudenten gingen doen. van Hamk, de enige schoenmakersschool is gewoon beter als ik het met de hand doe.” Zonnebanken verkopen in Rusland, daar van Scandinavië. Vijf jaar lang was ze vijf NATALIE VAN LIJSEBETTENS RUNT HET SCHOENMAKERSATELIER COLLECTIF D’ANVERS TH E MA “Zolang ik me kan herinneren, wilde ik schoenen maken”, vertelt ze. “Zelfs mijn barbiepoppen droegen enkel schoenen. Verder hadden ze geen kleren aan, en ze hadden kortgeknipt haar.” Omdat haar oom een schoenmakerszaak had en haar grootouders een schoenwinkel, vraag je je af of de voorliefde voor schoenen toevallig dan wel genetisch is. “Ik speelde altijd in het magazijn van de winkel. Dozen stapelen, in- en uitpakken, het rook er ook altijd lekker naar leder. Nog steeds ben ik in mijn sas als ik leder ruik, ik mis het zelfs als ik met vakantie ben.” DE GEUR VAN LIJM EN LEDER 39 KWI NTESSE NS Pinocchio, Bart Lens voor Eden Design — foto: Philippe van Gelooven TH E MA Een toekomst voor ambachten? Een gesprek met Bart LENS, Laura BRASPENNING en Saskia VAN DER GUCHT 48 Geen hamer, maar software KWI NTESSE NS Objects, Rizon Parein TH E MA Rizon PAREIN en Sieg MINTEN over nieuwe ambachten 59 MoMu Nu KWI NTESSE NS S H O OT 79 niet alleen blij dat de expo hierdoor langer kan lopen, en dus meer publiek kan bereiken, maar ook dat we onze focus konden opentrekken naar heel België. Al blijft het aandeel Brusselaars wel iets groter.” Naast de locatie maakt ook de thematiek deze designexpo bijzonder. “Tot nu toe was er amper aandacht voor een historisch overzicht van het Belgische design, en de economische kant is al helemaal een aspect dat nooit aan bod komt. Daarom verenigen we deze twee aspecten. Binnen het economische luik komt zowel de waarde voor de economie in zijn geheel als voor de designer zelf aan bod. We willen aan het publiek tonen hoe een designer werkt, hoe hij zijn boterham verdient.” Om een representatief beeld te schetsen selecteerde Venlet in samenspraak met het team van MAD en ING zo’n 25 designers die de laatste jaren goed verkochten en wier werk erkenning kreeg van professionele instanties. Van 96 Tot slot selecteerde Danny Venlet twee ambassadeurs: Maarten Van Severen en Michael Young. “Voor mij is Van Severen een pionier in de – internationale – revival van het Belgische design. Want hij slaagde erin om in de stoel .03 de eisen van de verschillende partijen te combineren, en er ook een emotionele toets aan toe te voegen. En net die aspecten vormen de sterkte van het Belgische design. De keuze voor Michael Young is ingegeven door het feit dat hij Brussel als locatie voor zijn Europese atelier koos, en onze stad daarmee internationaal op de kaart zet. Want terwijl Brussel binnen de kunstwereld al een sterke reputatie geniet, is dat voor design – op de periode van Design September na – nog niet echt het geval.” De tentoonstelling The Power of Object(s) loopt tot 11 januari 2015 in het ING Art Center in Brussel. ING geeft ook een begeleidende catalogus uit, met teksten van Max Borka. G E S P OT elk van hen werden telkens drie ontwerpen geselecteerd: het meest iconische, het best verkopende en het meest rendabele. “Ook voor mij als ontwerper was het soms verrassend om te zien welk stuk van mijn collega’s het best verkoopt. Of op welk stuk ze het meest winst maken. Vaak is dat trouwens niet op het meest iconische stuk. Zo verdient Bram Boo veel meer op de stukken die hij zelf produceert dan op de stukken waarvoor hij royalty’s ontvangt”, vertelt Venlet. KWI NTESSE NS Cruiser, Marina Bautier voor Swedese (bestseller marge) — © Strinnhed Archiduc, Bram Boo voor Serax (bestseller volume) Om een groter publiek te bereiken heeft MAD – het Brusselse centrum voor mode en design – in ING België natuurlijk een prima partner gevonden. “Oorspronkelijk wilden we een relatief kleinschalige expo organiseren tijdens Design September. Maar de bank wilde al langer iets doen rond design, en vond ons initiatief een prima aanzet”, stelt de curator. “Ik ben Le Banc, Xavier Lust voor MDF Italia (icoon) C OLOFON N R 3 — JAARGANG 23 R E DACTI E Steven Cleeren, Trui Moerkerke, Christian Oosterlinck, Mies Van Roy, Jasmijn Verlinden R E DACTI EADR E S Design Vlaanderen, Kwintessens Koloniënstraat 56 (7de verdieping) 1000 Brussel W E R KTE N M E E AAN DIT N U M M E R Natasja Admiraal, Stephanie Duval, Elien Haentjens, Roel Jacobus, Cathérine Ongenae, Adrienne Peters, Lut Pil, Johan Valcke, Kurt Vanbelleghem, Koen Van der Schaeghe S HO OT DE S IG N Jef Boes S HO OT MODE Stany Dederen/ Michaël Smits TE K STC OR R ECTI E Schrijf.be ONT W E R P indianen DR U K Graphius T +32 (0)2 227 60 60 F +32 (0)2 227 60 69 [email protected] www.designvlaanderen.be www.designvlaanderen.be/kwintessens www.facebook.com/kwintessens www.kwintessenstijdschrift.be ISSN 07791534 Abonnementen kunnen besteld worden op www.kwintessenstijdschrift.be. Losse nummers kunnen besteld worden op www.kwintessenstijdschrift.be/los. Adreswijzigingen worden gemeld op het redactieadres. Niets uit deze uitgave mag worden gebruikt zonder toestemming van de uitgever. © Design Vlaanderen Alle adressen van designers, kunstenaars, galeries e.a. kunnen bij Design Vlaanderen verkregen worden. Verantwoordelijke uitgever: Bernard De Potter, Koning AlbertII-laan 35 bus 12, 1030 Brussel I NTE R I E U R 2014 KWI NTESSE NS Kwintessens is aanwezig op Interieur 17 — 26 oktober 2014 Kortrijk Xpo — stand 319 (hal 3) standontwerp: Rotor group Breng deze Kwintessens mee naar onze stand en ontwerp en print je eigen cover met de Longhand Publishers (indianen). Wie een abonnement wil kopen of verlengen, kan tijdens de beurs rekenen op exclusieve verrassingen en aanbiedingen.