Transcript Dynamisch Beekdal - Waterschap Aa en Maas

Kopvoorn
Meer informatie over het project Dynamisch Beekdal kunt u vinden op
www.aaenmaas.nl/dynamischbeekdal.
Samen plannen maken
Tussen kasteel Heeswijk en de A2 rond ’s-Hertogenbosch wordt het
project Dynamisch Beekdal gerealiseerd. De Aa is daar nu nog een rechte
beek, met steile oevers. Dat verandert. De beek gaat meer kronkelen en
rondom het water komt meer ruimte voor natuur. Het Dynamisch Beekdal
krijgt daarmee een natuurlijke overstromingsvlakte en biedt ruimte voor
waterberging.
Voor vragen over het Dynamisch Beekdal kunt u contact opnemen met
Bart Pastor, projectmanager bij waterschap Aa en Maas via
073 615 6798 of per mail: [email protected].
Honderden jaren slingerde de Aa door het landschap. Die kronkelende
loop ontstond doordat stromend water de bochten, door de eeuwen
heen, steeds verder uitsleet. Door de kanalisatie
in de jaren 30 van de vorige eeuw, ging de
speelse loop van de beek verloren. De
Aa werd een rechte beek met steile
oevers, erop gericht om water zo
snel mogelijk af te kunnen voeren.
Hierdoor ging veel natuurschoon
verloren. Met het Dynamisch
Beekdal krijgt de Aa voor een deel
haar oude karakter terug.
De beek slingert door dit ruige moerassige gebied. Sommige
buitenbochten van de beek kalven af tot steile oevers. In de beek
ontstaan zandbankjes. Op de oevers groeien onder andere riet, elzen en
andere oeverplanten.
Waterschap Aa en Maas, de gemeenten
Sint-Michielsgestel en Bernheze en de
Provincie Noord-Brabant werken samen
aan het project Dynamisch Beekdal.
De natuur die zich gaat ontwikkelen langs de beek wordt ruige natuur.
Er ontwikkelen zich ruigtes, rietvelden, bloemrijke graslanden en
wilgenbosjes.
De nieuwe slingerende Aa biedt een gevarieerd onderwaterleefgebied
voor dieren die van stromend water houden. Dit soort dieren is
tegenwoordig zeldzaam. Denk aan vissen zoals de winde en kopvoorn.
Die trekken stroomopwaarts de beek op om zich voort te planten.
En kokerjuffers: kleine waterinsecten die
hun huisje bouwen van takjes, blaadjes
of steentjes die ze onder water
tegen komen. De aanwezigheid
van kokerjuffers geeft aan dat de
kwaliteit van het water goed is.
Colofon:
De Aa is een laaglandbeek die ontspringt in Limburg. Van daar loopt de
beek via Helmond en Veghel naar ’s-Hertogenbosch en mondt uit, als de
Dieze, in de Maas. Vanaf de bovenloop in Limburg tot aan de monding
in de Maas overbrugt de beek een hoogteverschil van 25 meter. Rond
Berlicum/Heeswijk bevindt zich de benedenloop van de beek; dit is het
gebied van het Dynamisch Beekdal.
Kopvoorns en kokerjuffers
Deze kaart is een uitgave van waterschap Aa en Maas
Concept en realisatie: Textuur Tilburg
Tekeningen: Richard vd Pol
Vormgeving: Totally Graphic
Druk: Gianotten
Bloemrijke graslanden en
wilgenbosjes
Aan deze kaart en de teksten kunnen geen rechten worden ontleend. Voor gedetailleerde informatie kunt u het projectplan
Dynamisch Beekdal raadplegen. Dit is te downloaden via www.aaenmaas.nl/dynamischbeekdal.
Burgers, agrariërs en grondeigenaren in het gebied zijn nauw betrokken
bij de concrete invulling van dit deel van het Dynamisch Beekdal.
Jarenlang stuitten de plannen van het waterschap op verzet. Door te
kiezen voor een andere aanpak en samen met de direct betrokkenen te
zoeken naar haalbare oplossingen, is binnen anderhalf jaar een compleet
nieuw plan ontstaan. Ieders belangen zijn duidelijk naar voren gebracht.
Aaveld-Hersend
De nieuwe loop van de Aa slingert straks bij Hersend en Aaveld binnen
een natuurstrook van 100 tot 120 meter breed.
Het toekomstige gebied bestaat uit kades
en paden, (riet)moeras, bloemrijke
Dynamisch
graslanden, ruigtes, bosschages en
struwelen, afgewisseld met oude
Beekdal,
meanders en poelen. Het beekdal
twee doelen:
verbindt het natuurgebied rond
Kasteel Heeswijk, landgoed de
Ruimte voor water en natuur
Wamberg en het landschapspark
Waterberging
Rosmalense Aa met elkaar.
(bij grote wateroverlast)
Vervolgens is gekeken naar mogelijke win-win situaties. Bijvoorbeeld
door kavels slimmer in te delen. Dat leverde
op de ene plek ruimte voor de natuur
op, terwijl agrariërs elders hun land
efficiënter kunnen bewerken. Met oog
voor elkaars belangen zijn allerlei
onderwerpen bekeken: hoe kan de
natuur meer ruimte krijgen? Hoe is
veiligheid te vergroten? Hoe is inkijk
van voorbijgangers te verminderen?
Waar zijn mogelijkheden voor
waterberging? Waar zijn fiets- en
wandelpaden gewenst? Samen is
gezocht naar praktische oplossingen.
Deze landkaart laat zien wat er allemaal
verandert.
Bestaande poel bij
meander Hersend
Vragen?
Hersend-Aaveld:
Wat gebeurt er rond de Aa?
Oude karakter van de Aa
komt terug
Viervlek
IJsvogel
Opvang wateroverlast
Toekomst agrariërs
Ideeën van bewoners
Met het oog op de klimaatverandering en hevige regenbuien is het
noodzakelijk om specifieke gebieden aan te wijzen die onder water
mogen lopen wanneer er teveel water is. Hiermee wordt het stedelijk
gebied beschermd tegen overstromingen. Aaveld is zo’n gebied dat
af en toe (gemiddeld eens in de honderd jaar) ingezet zal worden als
waterbergingsgebied. Hier kan straks bij hoogwater 550.000 m³ water
opgevangen worden. Om dit te realiseren, komen er nieuwe kades. Ook
worden tuinen opgehoogd om deze te beschermen tegen het water.
Via een inlaatwerk in de kade kan het water
uit de Aa, in tijden van extreem hoog
water, in het waterbergingsgebied
worden geloosd. Als het gebied vol
is gelopen, gaat het inlaatwerk dicht
en is de omgeving beschermd
tegen overstroming. Wanneer de
waterberging niet meer nodig is, kan
via hetzelfde systeem het water weer
op de Aa ingelaten worden.
Door het succesvol ruilen met en aankopen van grond van agrariërs uit
de omgeving is de ruimte verkregen die nodig is voor de realisatie van
het Dynamisch Beekdal. Ook hebben de agrariërs ingestemd met het
realiseren van een waterbergingsgebied op hun gronden. Eén bedrijf zal
zich elders vestigen en een ander bedrijf zal elders vervangende grond
gaan kopen. Per saldo is er minder landbouwgrond in het beekdal, maar
wel wordt de aanwezige landbouwgrond geoptimaliseerd voor agrarische
bedrijfsvoering. Hierdoor kunnen natuur en landbouw naast elkaar blijven
bestaan, ook in de toekomst.
Ook bewoners hebben meegedacht en slimme ideeën aangedragen.
Onder meer tijdens ontwerpsessies die zijn gehouden. Neem de tuinen
van de betrokken bewoners bij Raadhuisplein. Aanvankelijk bestond het
plan om achter de tuinen van deze bewoners een metershoge kade aan
te leggen om de woningen te beschermen tegen mogelijke wateroverlast.
Het vrije uitzicht zou hierdoor belemmerd worden. Samen met de
bewoners is daarom een andere oplossing
bedacht. Bij het Raadhuisplein is besloten
om de tuinen op te hogen zodat deze
hoog genoeg zijn om tegen hoog
water beschermd te zijn. Het vrije
uitzicht is hierdoor behouden. Zo is
steeds naar ‘oplossingen op maat’
gezocht.
Dynamisch Beekdal
De plannen voor
Hersend en Aaveld
Poelen en meanders
Naast de stromende beek komen er ook ‘losse’ waterplekken; poelen en
meanders die niet in verbinding staan met de Aa. Sommige poelen liggen
binnendijks, sommige aan de andere kant van de dijk. Bij hoog water
waarbij het peil van de Aa binnen de ecologische zone stijgt, wordt de ene
poel wel overspoeld en een
andere niet. De ene
poel valt wel af en toe
droog, de andere juist
niet. Ook dat zorgt
voor afwisseling in flora
en fauna. Diersoorten die
straks in de omgeving van de
poelen hun thuis vinden zijn onder
meer de kamsalamanders, de kleine
watersalamander, struweelvogels,
grote modderkruipers en dagvlinders.
Grote modderkruiper
Aangenaam recreëren
Niet alleen gaat de Aa meer kronkelen, ook komen er rond de
beek mooie natuur- en waterplekken. Over bijna de volle lengte
van deze nieuwe ecologische zone komen
aan weerskanten begroeide kades.
Deze zijn begroeid met gras en rijk
aan bloemsoorten. Runderen en
paarden zorgen voor de begrazing
en voorkomen zo wildgroei. Het
Dynamisch Beekdal biedt allerlei
recreatiemogelijkheden. Langs het
beekdal kan over sommige kaden
worden gewandeld en gefietst. Vanaf
het water kan het gebied per kano
worden bewonderd.
Dynamisch Beekdal
Hier komt een kano-opstapplaats.
Ook komt hier aan de andere
kant van de dijk, los van de Aa,
een poel.
De plannen voor Hersend
en Aaveld in beeld
In het agrarisch gebied loopt een slotenstelsel
voor de ontwatering van de agrarische
percelen. Dit slotensysteem watert via een
parallelsloot langs de kade af en is gescheiden
van de Aa. Langs de parallelsloot komen
enkele knotwilgen te staan.
Stuw Runkampen verdwijnt volledig. De Aa
wordt hier namelijk geheel verlegd. Ook de
kades en het populierenbosje verdwijnen
en de loop van de Aa wordt gedempt. Het
gebied wordt volledig geschikt gemaakt voor
agrarisch gebruik. Zo komt er bijvoorbeeld
een stelsel aan afwateringssloten.
De bestaande wandelroute van de Hasseltsedijk naar
de stuw wordt verlegd en verlengd. Straks is het
mogelijk een ommetje te maken via de dijk, langs de
Aa af naar het zuiden, en vervolgens via het fietspad
weer naar Beekveld. Dit ommetje komt er op verzoek
van de omwonenden, die veel waarde hechten aan de
mogelijkheid te kunnen wandelen. Om te voorkomen
dat honden op de akkers komen, wordt het pad afgezet
met een haag met daarin gaas. Op deze manier zijn
zowel de bewoners als de agrariërs tevreden gesteld.
Café De Fuik
Berlicum
Op deze locatie verandert de loop van de Aa nauwelijks,
over een lengte van een paar honderd meter. De rechte,
20 meter brede loop blijft hier zoals die is (kanaalachtig).
Wel schuift de beek vanwege de aanleg van het nieuwe
kanaal en de snelweg iets op. Het is hier niet gelukt om de
grond te verwerven die nodig is om de ecologische zone
in de volle breedte door te trekken. Mogelijk gebeurt dat
nog in de toekomst, als de betreffende percelen alsnog
aangekocht kunnen worden.
De Run
Waterberging
Het waterschap heeft bewoners en
bedrijven nauw betrokken bij de plannen.
Neem de mensen van buurtgemeenschap
de Nijvelaar. Door hun inbreng zijn de
kavels logischer ingedeeld.
eld
Aav
Hier is de grens tussen Hersend en Aaveld.
Anders gezegd: hier gaat het meer natuurlijke,
kleinschalige landschap dat Hersend kenmerkt
over in agrarisch gebied met grote percelen,
volledig ingericht voor landbouw. Dit blijft in de
toekomst zo, maar er is binnen de kades wel
voldoende ruimte voor natuurlijke elementen
zoals poelen en meanders.
Nijvelaar
Nieu
Zuid we loop
-WIl
lems
vaar
t
Om het bedrijventerrein in dit
natuurlijke gebied aan het beeld
te onttrekken, komt hier groene
aanplant. Ook biedt het de
bedrijven meer ‘privacy’.
Meander Hersend is straks een juweeltje van
het beekdal. Water omgeven door typisch
Brabants coulissen-landschap met kleine kavels
die begrensd zijn door bosschages en elzen of
wilgensingels. In samenwerking met de streek en
de lokale Heemkundekring is besloten om deze
kavelstructuur te handhaven.
De agrariër die in de Hersend woonde heeft meegewerkt
aan de ontwikkeling van het Dynamisch Beekdal.
Zijn bedrijf en alle grond zijn door het waterschap
aangekocht. Hij zal zijn bedrijf elders voortzetten.
Daarnaast heeft één van de agrariërs in Aaveld grond
verkocht om meer ruimte te creëren voor de andere
agrariërs in het gebied. Deze agrariër zal elders
vervangende grond kopen.
Om het bewoonde gebied en landbouwgronden te
beschermen tegen hoogwater komen over de volle
lengte van het gebied kades. Zoals hier bijvoorbeeld
vlakbij de meander Hersend. Deze kades zijn straks
een natuurlijk onderdeel van het landschap. Ze
zijn gras- en bloemrijk en ze worden gehooid of
begraasd door runderen en paarden.
Naast de stromende beek zijn er ook ‘losse’ waterplekken;
poelen en meanders die niet in verbinding staan met de
Aa. Sommige poelen liggen binnendijks, sommige aan de
andere kant van de dijk. Dat zorgt voor extra variatie in
flora en fauna. Diersoorten die hier straks hun thuis vinden
zijn onder meer kamsalamanders, kleine watersalamander,
struweelvogels, grote modderkruipers en dagvlinders.
In het beekdal liggen enkele poelen wat
verder weg, aan de andere kant van de dijk.
Als de Aa overstroomt worden deze niet
‘overspoeld’. In warme periodes kunnen ze
droogvallen. Bij deze poelen ontstaan net
weer andere flora en fauna dan bij de poelen
die dichterbij de Aa liggen.
Hersend
279
Omleg ging N
Hier komt de inlaat voor de waterberging.
Bij uitzonderlijke wateroverlast (naar
schatting eens in de honderd jaar) wordt
deze inlaat opengezet om hier overtollig
water het gebied in te laten. In totaal
kan hier 550.000 m3 water worden
opgevangen.
Dungense B
rug
Hier komt een verhard fietspad dat
de dorpskern van Berlicum verbindt
met de ontsluitingsweg naar
St-Michielsgestel - ’s-Hertogenbosch.
Voor de ontsluiting van het verkeer uit het dorp richting de
N279 komt hier een verhoogd viaduct en een brug van de
kern van Berlicum over de Aa naar de nieuwe N279. Om
dit viaduct enigszins te onttrekken aan het zicht worden
bosschages aangeplant. Door de aanzienlijke overspanning
(45 meter) van de brug over de Aa is er voor het water
en de ecologische zone voldoende ruimte om onder het
wegenstelsel door te lopen. Ook wandelaars en de grazers
kunnen ongestoord het viaduct passeren.
Zuid Wille
msvaar t
De brug blijft zoals die is.
Als een zandloper wordt de
zone hier samengeknepen.
De loop van de Aa blijft op
deze plek zoals die nu is.